Shqipëria ka nevojë për një “dhjetor” tjetër

March 20, 2017 by dgreca

nga Andon Dede, Nju York/Sa u gëzuam atë dhjetor të ’90-ës! Si fëmijë, besuam se tash e mbrapa edhe ne do t’i ngjanim botës, jo vetëm se shpëtuam nga zinxhirët e një prej diktaturave më të tmerrshme që kishte njohur ky vend, por dhe për dritën jeshile që menduam se u hap edhe për ne, drejt lirisë, mirëqënies, prosperitetit e tërë të mirave që sjellin këto.

Por, shumë shpejt u zhgënjyem keqas, në të gjitha drejtimet. Dhe ky zhgënjim ishte dhe është edhe më i tmerrshëm, më shkatërrues e më vështirësisht i përballueshëm se ai i prindërve tanë kur, mbas Luftës së Dytë Botërore, jo më që nuk hëngrën me lugë floriri, siç iu qe premtuar, por ndjenë se në qafë iu vu një lak i ri që s’e kishin provuar kurrë më parë. Pse e them këtë? Se, tek e fundit, diktatori e shpura e tij nuk e fshihnin se qenë një diktaturë, gjoja ”e proletariatit”, paçka se ata që sundonin s’kishin asgjë të parbashkët jo më me proletarët por as me turmat e pangopura me bukë që kishin nën vete. Kurse zhgënjimi i tanishëm është dhe më i pagëlltitshëm kur mendojmë se na vjen në një klimë krejt të ndryshme nga ajo e pas-Luftës, prej atyre që iu besuam e që, në dallim nga të të parët, na u hoqën se i përkisnin një “race” tjetër, me demek demokratike. Por, s’qe e thënë. Edhe ata, si gjithë pushtetarët, shumë shpejt u tjetërsuan. Them u tjetërsuan apo u transformuan se, në fillimet e tyre, në mos të gjithë, të paktën disa syresh, edhe mund të kenë qënë sadopak idealistë. Por, përvoja jonë tregoi atë që bota e ka përjetuar me kohë, se pushteti është më i fortë se çdo ideologji apo ideal.

Klasa politike që ka sunduar në këtë çerek shekulli, e cilitdo krahu qoftë, e ka diskretituar keq veten dhe e ka humbur të drejtën për të qeverisur më tej. Por, ecë e hiqe! Është shumë e vështirë, në mos e pamundur.

* * *

Shpesh pyes veten dhe, ma merr mendja se këtë pyetje e kanë bërë dhe e bëjnë edhe shumë të tjerë: “Si qe e mundur që Enveri qëndroi në pushtet për afro gjysmë shekulli, kur shumë njerëz të ndershëm e të mënçur e kuptuan që në fillim se kishin të bënin me një mashtrues e kriminel që nuk i dhimbsej jo më jeta e popullit por as e miqve e bashkëpuntorëve të tij më të ngushtë, madje, edhe e atyre që e kishin mbajtur me bukë apo që kishin vënë në rrezik kokën e tyre për jetën e tij?! Dhe përgjigjen e kam kuptuar me kohë: Çdo diktator, gjë e parë që bën, krijon atë aparat apo mekanizëm që do t’i duhet për të mbajtur e forcuar pushtetin, për të vënë nën zgjedhë të tjerët. Këtë bëri edhe Enveri, sa mori pushtetin: solli nga fshatrat më të humbura legjionet e pashkolluara dhe mbushi me to radhët e aparatçikëve dhe sidomos të Sigurimit famëkeq. Për jetën e re që po shijonin, përmes komoditeteve të shumta që iu siguroi, ata ishin gati të vrisnin dhe nënën e babën po t’ua kërkonte ai që i solli në ato poste.

Kalojmë tani në kohën tonë. Edhe këta të sotmit, jo vetëm e kanë kuptuar e përvetësuar me themel këtë “sekret” por edhe e kanë zbatuar e po e zbatojnë po me aq sukses, duke krijuar një strukturë administrative e mbrojtjeje sa që e ke të vështirë në mos të pamundur për t’i lëvizur nga karriget ku janë ulur, në pushtet apo në opozitë qofshin, gjë që për mua, tashmë nuk ka thuajse asnjë ndryshim e rëndësi. Janë gati njëlloj si ata, për nga etja për pushtet, zullumet që bëjnë e mjerimin që iu shkaktojnë masave të pambrojtura të popullit.

Gjithë sa shpreha më sipër, më shtyjnë të mendoj se Shqipëria mund të shpëtohet nga kjo gjendje kënetore ku është fundosur, vetëm përmes një “dhjetori” tjetër që të largojë nga pushteti apo dhe politika, në përgjithësi, tërë këtë lukuni mashtruesish, hajdutësh, pse jo dhe kriminelësh, që në çerek shekullin që lamë pas, kanë menduar e punuar vetëm për xhepat e tyre dhe e kanë katandisur popullin si mos më keq, duke e detyruar edhe pas njëzet e pesë vjetëve pluralizëm që, për të mbijetuar, ta gjejë zgjidhjen tek emigrimi. Një ndjenjë turpi dhe tmerri më kap sa herë që infrmohem nga Media se jemi vendi i dytë në Botë, pas Sirisë, për numurin e azil-kërkuesve. Mirë ata të gjorë që e bëjnë këtë për të shpëtuar kokën nga lufta vëlla-vrasëse apo dhe bombardimet e avionëve, qofshin ata të miqve apo të armiqve; po bashkë-atdhetarët tanë kush po i detyron të marrin rrugën e dhimbshme të kurbetit, edhe tani në shekullin e ri?! Do të mjaftonte vetëm ky fakt për të kuptuar se kush e ka qeverisur e po e qeveris Shqipërinë në këtë çerek shekullin e fundit të të ashtuquajturit tranzicion që një Zot e di se kur do të mbarojë. Hë, pra, a mund tu besosh të tillë poltikanëve, fatet e vendit e të popullit, me apo pa pushtet qofshin? Zgjidhja e vetme, për mendimin tim, do të qe vetëm një fillim i ri me mendësi të re dhe njerëz të rinj. Unë nuk e pres zgjidhjen përmes zgjedhjeve, qofshin ato edhe “të ndershme e të drejta”, siç po pretendohet nga protestuesit aktualë në çadrën e ngritur para kryeministrisë. Po a nuk jemi bindur katërcipërisht në këto 25 vjet se në Shqipëri një pretendim i tillë është as më shumë e as më pak por një utopi e kulluar?! Kush do t’i sigurojë ato, mos vallë e ashtuquajtura “qeveri teknike”, votimi elektronik apo ndërkombëtarët, që po bëhen qesharakë me refrenin e çdokatërvjetshëm se “zgjedhjet e fundit ishin një hap përpara, pavarësisht se kishin akoma disa probleme”, e të tjera dokrra si këto?! Ndaj them se do të ishte naivitet i pafalshëm që të presim ndryshime rrënjësore për të cilat folëm më lart, përmes zgjedhjeve, siç e kanë dëshmuar bindshëm rrotacionet politike të deritanishme.

* * *

Kur them se duhet një “dhjetor” tjetër, nuk kam parasysh që të ndiqen ato rrugë e të përdoren ato mjete të ’90-ës, se tashmë kanë ndryshuar kohët e, për pasojë, kushtet e brendëshme e të jashtëme nuk janë më ato, pavarësisht se hendeku në mes të pasurve e të varfërve apo, thënë ndryshe, mes atyre që ditën të përfitojnë nga ndërrimi i sistemit dhe shumicës së popullit që mbeti po aq i varfër e i braktisur, në mos edhe më keq, vazhdon të jetë present në të katër anët e vendit. Me “dhjetor” tjetër pra, unë kam parasysh largimin nga skena politike e të gjithë kësaj klase oligarkësh e banditësh dhe zëvendësimin e saj me një të re, të edukuar e të formuar sipas standarteve të sotme perëndimore.

Jam i vetëdijshëm se në gjithë sa shpreha më sipër, ka një kontradiktë të madhe: nga një anë them se duhet “dhjetor” tjetër që të largojë klasën politike që ka uzurpuar të gjitha pushtetet dhe, nga ana tjetër, pohova dhe pamundësinë e këtij ndryshimi, nga që pushtetmbajtësit e kanë krijuar e konsoliduar atë aparat apo mekanizëm mbrojtës sa që me një vlerësim realist thuajse e bën të pamundur një ndryshim të tillë. Po atëhere, ç’duhet bërë? Si mund të mendohet dalja nga kjo gjendje që është bërë prej kohësh një domosdoshmëri absolute?

E di gjithashtu se nuk po them ndonjë gjë të re, sidomos përsa i përket diagnozës së parë, daljes nga sistemi oligarqiko-diktatorial që është instaluar aty. Përsa i përket zgjidhjes, edhe pse duket si e pamundur, në tregun mediatik janë hedhur mendime të ndryshme, madje nuk kanë munguar edhe veprimtari të organizuara për të bindur njerëzit se ç’duhet të bëjnë. Një pjesë e mirë e tyre kanë shprehur mendimin se duhet filluar pikërisht nga ndërgjegjësimi i masave për gjendjen ku janë e për ndryshimet që duhen bërë. Të tjerë, bien në pozitat e një fataliteti të skajshëm duke mohuar çdo dritë jeshile në atë realitet të errët shqiptar. Ka ndër ta që e shohin zgjidhjen tek ndërkombëtarët, duke pohuar se pa angazhimin e tyre as që mund të dilet nga ajo gjendje…Mund të jenë hedhur edhe ide e mendime të tjera. Unë, sado e çuditëshme të duket, bije dakord me të gjitha e me asnjë. Pse e them këtë? Po a nuk na dukej dhe realiteti ynë i para ’90-ës të shekullit të kaluar si i i çimentuar e si i përjetshëm, ndaj të cilit nuk mund të bëje dot asgjë për ta përmbysur? Por ja që mrekullia ndodhi. Për atë përmbysje apokaliptike sigurisht që ndikuan faktorë të jashtëm e të brendshëm: nga njera anë popullit i kishte ardhur shpirti në majë të hundës, si tani dhe, nga ana tjetër, Bota Lindore ish-komuniste, përqark, kishte kohë që ziente. Pa këta dy faktorë, pra, as që mund të mendohej dhjetori i ’90-ës.

Po tani, si qëndron puna? Pavarësisht se jemi në kohë e në kushte krejt të tjera, disa analogjira qëndrojnë, siç dolën dhe nga ekspozeja e mësipërme. Duke ndërgjegjësuar masat brenda dhe në një bashkërendim veprimesh me ndërkombëtarët, diçka mund të bëhet për t’ia vështirësuar apo dhe pamundësuar sundimin e mëtejshëm kastës së re oligarqike, që herë është në pushtet e herë në opozitë.

Prapë sikur nuk thamë ndonjë gjë të re, nëse nuk zbresim në një plan më konkret se si mund të realizohet kjo. Po ta krahasojmë Shqipërine e sotme me një të sëmurë, para se të japim “ilaçet”, le të kthehemi pak mbrapa për të njohur shkaqet e sëmundjes. E, pra, pse erdhi kjo gjendje? Si mundi klasa e re poltike të zëvendësojë të vjetrën, në vend që të ndërtonte një të re, për të instaluar dhe këtu, më në fund, shtetin ligjor e demokracinë e vërtetë, që do t’i priste rrugën dhe çdo abuzimi me pushtetin?! Përgjigja është shumë e qartë për tërë ata që kanë një minimum kulture social-politike dhe sadopak njohje të realitet shqiptar: mungesa e institucioneve.(!) Pse e them këtë? Se korrupsion, krime e dukuri të tjera negative të të gjitha llojeve, ka edhe në shtetet më të përparauara e me demokraci të instaluar prej kohësh. Por, ajo që i dallon ato nga këneta jonë politiko-shoqërore, janë institucionet e konsoliduara që nuk merren me llafollogji boshe, siç po bëjnë “baballarët” tonë të kombit me të ashtuquajturën “reformë në drejtësi”, dhe jo vetëm. Ata hartojnë ligje, në bazë të përvojave të huaja që i gjen me bollëk; ua përshtatin kushteve të vendit dhe, më kryesorja, i zbatojnë ato me rreptësi deri në fund. Për tu bindur për këtë, mjafton t’i përjgijgemi një pyetjeje fare të thjeshtë: shteti oligarqiko-kriminal që është instaluar tek ne, mos ka ardhur nga mungesa e ligjeve dhe për këtë na u dashka reforma?! Absolutisht jo! Le ta ngul bisturinë edhe më thellë: mos regjimi i Enver Hoxhës e kishte të keqen vetëm tek ligjet? Prapë përgjigjem: absolutisht jo, kryesisht tek moszbatimi i tyre!

E zëmë se po biem dakord për këtë. Por lind problemi tjetër, edhe më i koklavitur se i pari: po si t’ia bëjmë që ne institucionet tona, siç e pohojnë tashmë njëzëri analistë e poltikanë, të huaj e të vendit, janë nga më të korruptarat?! Me ç’njerës do t’i mbushim ato institucione që të na zbatojnë ligjet e të krijojnë atë klimë mbytëse për hajdutët e kriminelët pushtetmbajtës?

Kjo është e vërtetë, por për të dalë nga kjo gjendje do të thosha përsëri: e vështirë, por jo e pamundur… “Po si, pra?” – do të më ndërpresë fjalën, jo pa të drejtë, lexuesi i mundshëm. Dhe përgjigja ime është ajo e fillimit: të përpiqemi për një “dhjetor” tjetër, jo përmes një revolucioni me dhunë, por të kadifenjtë, të butë, të shtruar, pak nga pak. Që të mbërrish në majë të malit, do hedhësh fillimisht hapin e parë. Këtu po, mund të ndihmojnë shumë edhe ndërkombëtarët në drejtimin apo monitorimin e institucioneve, por jo si deri tani që, për mendimin tim, nuk e kanë përligjur veten, duke u bërë përgjithësisht, palë e pushtetmbajtësve.

Nju York, 20 mars 2017.

Paralele të padëshiruara shqiptaro-amerikane

October 28, 2016 by dgreca

nga Andon Dede, Nju York/

Kushdo që e njeh sadopak Amerikën dhe e krahason me vendin tonë, e ka fare të lehtë të kuptojë se sa larg janë këto dy vende apo dhe popujt që gjallojnë në to, nga njeri tjetri. Nuk është as vendi as qëllimi ynë që të merremi me shkaqet e hendekut të madh që na ndan nga gjigandi i përtej oqeanit. E, megjithatë, sado e çuditëshme të duket, nuk është e vështirë të gjenden dhe paralele apo analogjira, tjetër punë që këto paralele mund ta kenë drejtimin në kahje të kundërt. Për të mos u zgjatur po rrëfej disa syresh.

* * *

Po e filloj me një episod të thjeshtë. Po dilja nga shtëpia ime në Tiranë, për të shkuar në punë kur, diku afër pallatit shoh një fqinjën time që po thyente disa shishe. Pas “mirëmëngjezit”, kureshtja nuk më la që të mos e pyesja se pse po i thyente. “Që të mos i marrë njeri e t’i shesë” – ma ktheu ajo. Përgjigja e saj më befasoi nga që ishte larg çdo përfytyrimi të mundshëm. Edhe tani që kanë kaluar dekada nga ky episod, nuk arrij ta kuptoj plotësisht se pse ajo e bënte atë veprim që të mos i jepte mundësi ndonjë fukarai të fitonte ndonjë lek. Mbase arsyeja do kërkuar tek varfëria jonë ekstreme që na kultivoi dhe barazinë pikërisht në varfëri. Si të tillë, nuk e pranojmë dot që ai tjetri të fitojë diçka, qoftë edhe duke mbledhur shishe e kanoçe. Është një hamendje e imja, por kurrsesi përligjie për veprimin e saj.

Fati e desh që të vija me banim në Amerikë. Më bënin përshtypje hedhjet në rrugë, të llojeve të ndryshme, sa që një mësuese e Anglishtes na tha një ditë se Amerika njihet edhe si shoqëri e hedhjeve. Por, gjetkë e pata llafin. Rastësisht më tërhoqi vëmendjen një detaj: kur kishin nxjerrë në rrugë ndonjë mobilje apo pajisje shtëpie, (që dukej fare e re dhe e kishe vështirë ta kuptoje arsyen pse e hidhnin, sipas logjikës sonë, sigurisht), pra shpesh, në një qese plastike vinin dhe vidat apo detalet e tjera që do t’i duheshin atij që do e merrte për ta montuar. Se ata që e hidhnin, e dinin fare mirë se ajo do të përfundonte në shtëpinë e ndonjë hallexhiu. Vetvetiu mu kujtua fqinja ime që po bënte të kundëertën. Mu dhimbs ajo dhe vetja që i përkas atij vendi tmerrësisht të varfër, pa pasur asnjë faj..

* * *

Po tregoj tani një përjetim tjetër. Në çdo fund viti, këtu në Amerikë, presidenti organizon një darkë të madhe apo party, siç i thonë këtu, me gazetarë e të ftuar të tjerë. Në to nuk mungon kurrë edhe një humorist nga më të njohurit që i bën të qeshin pjesëmarrësit, kryesisht me gafat e presidentit gjatë vitit që po mbyllet. Por, si të mos mjaftonte kjo, vetë presidenti rrëfen episode nga veprimtaria e tij që ngjallin humor; ndonjëhere programin e plotëson edhe zonja e parë. Gjithçka kalon gëzueshëm, me as më të voglën qejfmbetje. Përkundrazi, numuri një i shtetit shkrihet së qeshuri, mbase më tepër se të tjerët.

Një ceremoni të tillë me gazetarët, ka nja dy vjet që nisi ta bëjë dhe kryeministri ynë aktual. Bukur, nga Amerika ka se ç’të mësojë apo dhe të marrë çdo njeri, qoftë qytetar i thjeshtë apo dhe politikan e shtetar. Kur e pyeti dikush se pse e organizoi një veprimtari të tillë, Rama i tha se ka ndjekur shëmbullin e presidentit amerikan. Përsëri nuk shoh asgjë për t’u kritikuar në gjithë këtë. Por, duke ndjekur ceremoninë, aq sa na u dha në media, mund të them pa e tepëruar se ajo jo vetëm që s’kishte asgjë të përbashkët me atë të presidentëve amerikanë por qe e kundërta e tyre, për të mos thënë një karikaturë e shëmtuar e atyre që kemi ndjekur çdo fund viti këtu. Ceremonia përshkohej jo nga humori, siç e donte rasti, por nga një nervozizëm, që s’kishte asgjë të përbashkët me një mbrëmje festive të fundvitit. Hedhje e pritje batutash mistrece nga kreu i qeverisë, me thumba e mllefe inatçore, jo për të bërë për të qeshur pjesëmarrësit, por si e si për t’i denigruar ata, madje duke pohuar me cinizëm se “unë as që ju lexoj fare se ç’botoni ju”. Të kuptohemi: unë nuk kam qënë në asnjë nga këto pritje, por gjithë sa përmenda më lart i kanë pohuar shumë nga pjesëmarrësit. Madje, disa syresh edhe janë betuar se s’kanë për të shkuar më në pritje të tilla, aq të fyer e kanë ndjerë veten. Natyrshëm del pyetja: pse e organizoi kryeministri ynë artist atë pritje që, siç e shtjelluam më lart, s’ka asgjë të përbashkët me ato të presidentëve amerikanë?! Dhe përfundimi që nxjerr çdo njeri me mend në kokë është se nuk mjafton vetëm dëshira për të imituar amerikanët, por edhe të dish ç’të marrësh prej tyre dhe si ta vësh në jetë në realitetin që po jeton, aq më tepër kur është fjala për një person publik e sidomos kryeministër. Përndryshe imitimi shabllon kthehet në bumerang, siç edhe ka ngjarë me cermonitë në fjalë dhe jo vetëm me to. Unë nuk e di nëse Rama do të organizojë përsëri ceremoni të tilla dhe aq më pak mendoj se gazetarët e fyer do të shkojnë në të. Çështje personaliteti.

* * *

Përjetimi i tretë i analogjive të padëshiruara ka të bëjë me fushatat zgjedhore. Kam ndjekur me interes shumë prej tyre. Më ka lënë përshtypje të veçantë se si e filloi debatin me Bushin e ri Xhon Kerri: “Unë nuk mendoj se kandidati tjetër e do Amerikën më pak se unë, por jam në garë me të për disa alterantiva, të cilat, sipas meje do të qenë më të suksesëshme për vendin tonë…”. Pra, ballafaqim idesh, mendimesh, alternativash, planesh, zgjidhjesh…

Vimë tani tek fushata e fundit zgjedhore presidenciale që po i afrohet fundit. O Zot, një gjuhë krejt tjetër, sikur nuk të besohet që janë dy kandidatë për president të vendit më demokratik në botë! As më shumë e as më pak, duke dëgjuar fjalimet apo dhe debatet e tyre, të kujtohen përplasjet e egra, sharjet, denigrimet, baltosjet gojëshrurura të politikanëve tanë, që janë gati ta shqyejnë njeri tjetrin. Të ngjan se ka ndodhur e kundërta e asaj që pritej: sikur Trampi e Klintoni kanë huazuar nga elita jonë poltike jo vetëm fjalorin por dhe tematikën, duke rrëmuar në biografitë e njeri tjetrit, deri dhe në gjërat më intime. Unë jam dakord që të dy kandidaturat mund të mos jenë zgjedhja e duhur, kur kam parasysh se numuri një i shtetit duhet të jetë jo vetëm politikan i zoti por dhe model për t’u ndjekur, si njeri. Por, nuk është momenti për këtë, duhej bërë që në përzgjedhjen e kandidaturave nga partitë përkatëse, në primaret. E ç’nuk po na shohin sytë e ç’po na dëgjojnë veshët! Po të mos isha dëshmitar okular i kësaj fushate, si zor ta besoja se ajo po zhvillohet në Amerikë.

Mund të vazhdoja dhe më gjatë me analogji të tilla të padëshiruara, por sot po mjaftohem me kaq. Dhe këto që përmenda, nuk i solla thjesht për kuriozitet por nisur nga dëshira e mirë se mund të përfitohet jo vetëm nga përvoja pozitive e njeri tjetrit por dhe nga gabimet e mangësitë.

Nju York, 28 tetor 2016

Krenar edhe pse…injorant!?

August 15, 2016 by dgreca

nga Andon Dede, Nju York/

Nuk kam qënë ndonjëherë tifoz i madh i futbollit dhe as tiranas safi. E, megjithatë, kur pashë në media shkatërrimin e fasadës së stadiumit në Tiranë, ndjeva keqardhje. Sikur ishim mësuar me të, sa herë që kalonim andej pari. Të njëjtën keqardhje kam përjetuar edhe kur shihja se si po degradonte Hotel “Dajti”, ndonëse nuk kam qënë ndonjë frekuentues i rregullt i tij, madje i shmangesha, si shumë e shumë të tjerë se, shpesh, ai qe paradhoma e ndonjë arrestimi të mundshëm. Por, megjithatë, ishte hoteli që mbahej si më i miri në vend e, ashtu si me stadiumin, ishim mësuar edhe me të. Më herët akoma, më ka ardhur shumë keq kur u prishëm kishat në mes të viteve ’60, të shekullit të kaluar, sidomos kur iu vu sharra lisave që rrethonin ato në fshatin tonë. Njerëzit familjarizohen, mësohen me objekte të ndryshme, njëlloj si me njerëzit e dashur dhe ndjejnë keqardhje kur vihet dorë në to. Ndërsa me stadiumin, kisha edhe një raport tjetër. Përveçse si tifoz, isha familjarizuar me të edhe si “komshi”, kur punoja në Television apo dhe gjatë viteve studentore, ndërsa i kalonim pranë apo linim dhe ndonjë takim rreth e rrotull tij. Shkurt muhabeti, ai qe bërë pjesë e botës tonë shpirtërore.

Dhe, kur flas unë kështu, parafytyro se si po e përjetojnë shkatërrimin e tij tifozët e “çmëndur” apo tiranasit rrënjës. Po kështu, jam i bindur se me dhimbje e kanë përjetuar edhe të apasionuarit e monumenteve të kulturës, profesionistë e amatorë që, kur ishte Berisha në pushtet, ngjireshin së bërtituri kur prishej edhe një copë kalldrëm. Nuk e kam vështirë ta kuptoj heshtjen e tyre: nuk prononcohen dot se çdo llaf kundër njëshit, mund t’iu kushtojë shtrenjt, deri në humbjen e karriges ku janë ulur. Duke qënë kështu, prishja e stadiumit shërbeu edhe si një provë tjetër, se ç’përmasa mund të marrë babëzia për pushtet e para, jo se nuk e dinim dhe më parë.

Të kthehemi tek titulli që zgjodhëm: të gjithë neve, që na erdhi keq për të, sipas kryeministrit tonë të nderuar, sovranit të pashpallur të popullit heroik shqiptar, qënkemi injorantë që nuk marrim vesh nga arti(!).

Që të të thonë injorant e të mos fyhesh apo dhe më keq, të ndjehesh dhe krenar, siç e pohova në titull, do të qe mjerim i vërtetë, një qëndrim prej skllavi të neveritshëm që s’do t’ia dëshëroja askujt. Por, puna ndryshon kur këtë titull përçmues ta jep një kryeministër si ky yni, që një Zot e di se si ka përfunduar në atë karrige, kur, ndryshe nga tërë homologët e tij në botë, nuk ka as formimin më minimal për Ekonomi e Drejtësi, dy fushat ku çdo kryetar qeverie domosdoshmërisht duhet ta ndjente veten si në shtëpinë e vet. Jo vetëm kaq, por dhe në fushën e Artit që ai e shet veten si të talentuar e kompetent, nga të gjithë njihet si i dështuar, sidomos në përpjekjet e tij ekstravagante për të tërhequr vëmendjen. Por, ajo që më shtyu të ulem e të shkruaj këto radhë e njëkohësisht për të mos u ndjerë keq me fyerjet e tij, madje dhe krenar, ishte pikërisht prononcimi i tij në një nga hartimet e përditshëm që shpërndan në Internet. Mjafton të citoj një fragment të vogël dhe lexuesi le të më gjykojë vetë nëse kam të drejtë:

“Kujëvënësit profesionistë që argument kanë injorancën kanë vënë alarmin (për dy basorelieve pa asnjë vlerë, që tutkunët e regjimit të vjetër i’a mballosën fasadës së “Qemal Stafës”) dhe po bërtasin që po dëmtohet trashëgimia kulturore. Ato basorelieve që turpëronin edhe Realizmin Socialist, e kanë kryer misionin e tyre të shëmtimit e nuk hyjnë askund si vlerë e trashëgimisë kulturore…Prandaj, edhe njëherë, qentë le të lehin karvani do ecë përpara dhe stadiumi i ri do të jetë përgjigja përfundimtare, për gjithë furtunat në gotën e dembelizmit mendor e të karshillëkut provincial ndaj të resë, që u ngritën e do të ngrihen…”

Çfar cinizmi, ç’gjuhë banale e mllefosur, deri në nivelet rrugaçërore! Nuk ka nevojë të kesh njohuri të thella në Psikiatri që të kuptosh se kjo është simptoma më e saktë e një lideri të sunduar nga deliri i madhështisë që kujton se gjithçka që nxjerr ai nga goja, të tjerët do ta hanë, se, siç është shprehur ai në një “hartim” tjetër, ata janë dele e nuk marrin vesh. A nuk të kujton gjithë kjo slloganin e njohur të Fashizmit se “Il Duce ha sempre ragione!” Sa herë që dëgjon apo lexon fjalët e tij, të krijohet përshtypja se ai sillet me pasuritë publike si t’i kishte pronë personale, a thua se i ka trashëgim nga para-ardhësit e familjes së vet. Ai bën çfar t’i teket dhe nuk pyet për kërkënd: shkatërron, ndërton, jep me konçesion, cakton kompanitë që do ta realizojnë këtë apo atë vepër dhe askush nuk guxon t’i thotë gjysmë fjale. E vetmja gjë që mund të bëjmë, ne të gjorët, është t’i lutemi Zotit të na shpëtojë nga dalldia e këtij të krisuri të veshur me pushtet.

S’ka se si të mos ndjehesh i fyer kur mendon se ai është kryeministri i vendit tënd! Mirë të na bëhet, kur i japim votën! Me zullumet që ka bërë e po bën ai në këto vite të pushtetit, në çdo vend tjetër që të qe, do ta kishte futur me kohë bishtin në shalë, por, po e them gati me dhimbje, se dhe nesër të bëheshin zgjedhjet në Shqipëri, nuk do të habitesha që ai të qëndronte prapë në krye të qeverisë. I tillë është ai, por të tillë jemi dhe ne!

Është thënë edhe nga shumë të tjerë, me të drejtë, se këto vepra nuk kanë vlerë vetëm dhe thjesht për artin e tyre. Ato e tejkalojnë gjykimin estetik. Sepse prej kohësh ato janë pjesë e historisë sonë, e memories sonë kolektive, e gëzimeve, e zhgënjimeve dhe e përjetimeve të secilit prej nesh. Si të tilla, ato janë pjesë e trashëgimisë sonë komëtare. Mos vallë nuk e kupton kryeministri ynë artist kaqë gjë? Por, le të pranojmë për një çast se ai ka të drejtë. Po pse, kjo është gjuha e një personi publik, për më tepër e kreut të qeverisë?! Parafytyroni një familje që po ndjek lajmet në television. E ç’mund t’iu thotë një prind fëmijve të vet kur ata do të hapnin sytë të habitur nga ato që po dëgjojnë?! A nuk do të ndjeheshin të prekur dhe ata kur marrin vesh se kryeministri i vendit ku jetojnë i quan “qen që lehin”, prindërit e tyre, me që ata mund të mos jenë dakord me ato që rokanis ai?! Apo duhet të jesh servil gojëkyçur, si në kohën e xhaxhi Enverit, që të mos të të fyejë i madhi i qeverisë kështu?!

Lexuesi e ka shumë të qartë tashmë se kush është injorant e kush duhet të ndjehet krenar për ato që ndodhin e për qëndrimet që mban gjithsecili prej nesh. Heshtja ndaj një krimi të bën bashkëfajtor. Ndaj i shkrova këto radhë edhe unë.

Nju York, 15 gusht 2016

Një javë në Parajsë

June 7, 2016 by dgreca

nga Andon Dede, Nju York/

Nga përrallat që më kujtohen nga fëmijëria, është dhe një që tregonte për parajsën. Mbase më ka ngjitur më shumë ajo se lidhej edhe me varfërinë tonë ekstreme. Ndofta dukuria ka në vetvete ndonjë shkak mitik. E dimë prej Mitologjisë se si mbijetojnë në ndërgjegjen e njeriut mitet origjinare që e kanë humbur pothuajse tërësisht kuptimin fillestar. Qysh nga zanafilla e vet njeriu ka ëndërruar dhe kërkuar një “ishull të lumturisë”, njëfarë parajse tokësore ku të jetë i çliruar prej gjithë sa i duket mjerane në jetën e vet të zakonshme. A thua se ka hequr dorë sot nga përjetime të tilla? Mendoj se jo. Apo, për të qënë më i saktë, varet nga individi, nga përvoja e formimi i secilit.

Unë e kam kaluar gati gjithë periudhën e shkollimit nëpër konvikte, me atë pjatën e gjellës dhe copën e bukës të racionuar. Më vjen si tani në mendje, në konviktin e Përmetit, kur kishim për mëngjes një gotë çaj dhe ndonj copë djathë apo një lugë marmelatë ose reçel. Sa për kurjozitet: copa e dhjathit, i bardhë apo kaçkavall, nuk qe më e madhe se një kokërr arre. Më tepër e lëpinim se e kafshonim. Dhe me fantazinë time, që sa po hidhte shtat, duke përsiatur, thosha me vete: “A do të vijë vallë ndonjë kohë që të pi çaj dhe të ha djathë, sidomos kaçkavall, sa të dua?!” Dhe përgjigjesha po vetë: “Absolutisht jo! Kurrë!”. Të them të drejtën, më dukej një ëndër e parealizueshme, se nuk do të vinte kurrë ajo kohë që të haje e të pije sa të dëshëronte e bardha zemër.

Në fshat, ku kalova fëmijërinë, bulmeti qe me bollëk akoma pa filluar marrëzitë e kooperativave e të tufëzimeve. Por, as nuk është momenti të zgjatem se sa kemi vuajtur, më pas, në ato vite, për një kile djathë, një shishe qumësht apo një pako gjalpë. Më zë tmerri kur kujtoj ngritjet në mesnatë për të zënë radhë; furnizimet me lista; lutjet deri në përunjësi për një copë mish më shumë e kështu me radhë…Por, siç thashë, nuk dua të merrem me këto. Gjetkë doja të dilja me atë përrallën që tregonte për parajsën. Më janë fiksuar në mendje detaje të tilla: ngado që shkoje, në çdo rrugë e rrugicë, nëpër pemë e nëpër gardhe, në dyer e nëpër shkallë, kudo, vareshin sallamra, kremviçe, copëra djathrash nga më të mirët, karamale, llokume e lloj-lloj ëmbëlsirash të tjera. Ty nuk të mbetej gjë tjetër veç të zgjatje dorën e t’i merrje…Hajde fantazi, hajde!

Dhe ja tani, kalojmë nga ajo përralla me parajsë, tek një “parajsë” tjetër e vërtetë, nëse për ta klasifikuar si të tillë një vend do të nisemi nga kriteri që përmëndëm më sipër, pra, që të kesh për të ngrënë e për të pirë ku të duash, sa të duash e çfar të duash, qysh kur çohesh në mëngjez e deri sa të të rëndohen sytë për gjumë pas mesnate. Dhe, mos pandehni se është fjala vetëm për të shkuar në sallën e restorantit apo të ndonjë lokali tjetër. Jo! E thashë edhe një herë: kudo, edhe pa dalë nga dhoma e gjumit, tek ecën në rrugë , në rërë ndërsa shullëhesh në diell, madje edhe në ujë brenda tek po noton apo je shtrirë mbi ndonjë dyshek gome…Po e them pa e tepëruar se realiteti që provova për një javë në Punta Kana, një risort modern buzë detit në bregun lindor të Republikës Domenikane, ia kalonte dhe atyre përshkrimeve të përrallës që u tregova më lart. Po të mos e kisha përjetuar vetë atë mrekulli, si zor se do ta besoja po të ma tregonin të tjerët.

Jam i vetëdijshëm se dhe me këtë habi apo mbresa entusiaste që po shpreh, unë nuk po dal prapë nga vetja. E di se për shumë e shumë të tjerë, jo vetëm këtu në Amerikë por dhe në Shqipëri, resorte të tilla si ky që po rrëfej unë nuk janë të panjohur. Madje, në Shqipëri, një dorë e mirë politikanësh e biznesmenësh, mbase e kanë mënyrë jetese të zakonshme ngrënie-pirjen e pakufizuar, në kohë e hapësirë. (Nuk është fjala për në shtëpinë e tyre, se, shyqyr Zotit, dhe mua tashmë nuk më mungon gjë). Megjithatë, unë do të vazhdoj të tregoj për “parajsën” time, që e shijova, për fat të keq, vetëm një javë. Ma do mëndja se nuk jam i vetëm që mbrekullohem nga “parajsa” të tilla tokësore.

Mbase nuk gaboj po të them se shpesh, shumë njerëz, kur planifikojnë pushimet, kanë parasysh, në mos motiv kryesor edhe kuzhinën, ushqimin, të ngrënët, atë që mund ta quajmë turizmi gastronomik. Jo rastësisht, në kanalin “Travel”, të SHBA-së, ka një rubrikë të posaçme për ushqimin e gatimin, në vende të ndryshme të botës. Sidoqoftë, unë këto mbresa personale i fokusova në këtë dimension, dhe jo pa qëllim. Të tjerat i gjen përmes një klikimi në Internet, me lehtësinë më të madhe ndaj dhem për të mos u zgjatur, nuk do ndalem në to.

Udhëtimi i parë në “parajsën” tokësore: Resorti “Dream” ( Maj 2008 )

Ishim me pushime pra, në resortin “Dream”, në Punta Kana të Republikës Dominikane. Për resorte të tilla kisha lexuar e kisha parë jo vetëm reklama turistike por dhe episode filmash, ku “Daj Samët” amerikanë shkonin nëpër këto “republika të bananave” dhe jetonin si mbretër. Por, e përsëris: ndryshe ta lexosh në libër apo ta shikosh në ekran dhe ndryshe ta përjetosh apo ta shijosh vetë.

Në fillim u nisa thjesht për të njohur një vend të Amerikës Latine, apo të zonës së Karaibeve, ndonëse ata që ma sugjeruan më përgatitën shpirtërisht për shumë më tepër se kaq.

E veçanta filloi që në aeroportin e Punta Kanës me ndërtesat e mbuluara me kallam e me kashtë, si kasollet e Myzeqesë tek ne. Sapo hyje në aeroport, dy vajza të reja e të bukura, veshur me kostumet karakteristike të vendit, të uronin mirëseardhjen duke të buzëqeshur, ndërkohë që fotografi po shkrepte aparatin pak më tej.

Hyjmë në aeroport për procedurat e zakonshme që ndonjëherë të plasin shpirtin. Një grup muzikantësh me sombrerot e mëdha “alla meksikane”, këndonin e u binin veglave tërë pasion e, sikur të detyronin që të futje dorën në xhep e të hidhje diçka në kutinë që kishin vënë aty pranë, edhe sikur të mos e kishe fare në plan një gjë të tillë.

Nisemi për në resort. Akoma nuk po binte erë “parajsa” e premtuar.

Një parantezë e vogël: Para se të nisesha, e bisedova këtë udhëtim turistik me dy koleget e mija të punës që janë me orgjinë nga Republika Dominikane, me Mairën dhe Rosën. Pas urimeve të zakonshme, për raste të tilla, që të dyja, duke ndryshuar në fytyrë, si me dhimbje, shtuan: “Ju do të kënaqeni në risorte, por jashtë tyre do të përballeni me një realitet tjetër, krejt të ndryshëm nga ai, me një kontrast të madh…”. Më theri në zemër pohimi i tyre…Lexuesi e kupton menjëherë sepse: m’u kujtua vendi im hallemadh…Por, le të vazhdojmë kronikën që nisëm.

Rruga nga aeroporti për tek risorti qe e asfaltuar, por tërë gropa sa që vetëm mjeshtëria e shkathësia e rrallë e shoferit, Karlos, që na mori, bëri që të mos na dilnin zorrët përjashta, për të thënë më të paktën e mundëshme. Përballemi apo edhe parakalojmë makina të llojeve e markave të ndryshme, të vjetra e të reja, por dhe me kafshë e qerre. Tromaksemi e sa s’na pushoi zemra kur shohim një çift në një motor, jo vetëm pa kaskat mbrojtëse, por, gruaja po mbante në duar një bebe të vogël. Mjaftonte një frenim apo një rrëshqitje sado e lehtë, që të ndodhte tragjedia…( Kujtoni Amerikën ku fëmijët nuk lejohen edhe në makinë brenda të pasiguruar me rrip apo me karrige të posaçme). Anash rrugëve, dyqane të vogla, me tabelat e shkruara keq, me hekura mbrojtës të shëmtuar…Besomëni se po të më merrnin sy mbyllur e të më çonin diku atje; të m’i hapnin sytë e të më pyesnin se ku ndodhesha, pa e vrarë mëndjen fare, do të përgjigjesha pa hezitim: “Diku midis Lushnjës e Fierit”. Jo vetëm nga rrugët e dyqanet por edhe nga gjithçka tjetër. Po ata njerëz si të tharë në tym, të parrojtur e të veshur keq; që presin kryqëzimeve për makina; që i luten shoferit për t’i marrë e që tepër të kënaqur kërcejnë sipër në karroceri…Unë mbase nuk jam i saktë kur bëj një analogji të tillë, se, me ç’më kanë thënë apo dhe nga sa jam informuar nga media, dhe në Shqipëri nuk është më ajo gjendje si dikur…Nga të dy anët e rrugëve janë ndërtuar vila të bukura që mund t’i kishte zili secili nga ne. Dhe këtu, tek jemi duke shkuar në risortin e Punta Kanës, krahas shtëpive pocaqi shohim herë pas here dhe vila madhështore që kontrastonin tmerrësisht me mjedisin përreth.

Ja dhe risorti i shumëpritur. Rrethuar me mure dhe me rojet tek porta, ai më la përshtypjen e një reparti ushtarak, të ndonjë baze amerikane, siç na i kishin paraqitur dikur në dokumentarët që “demaskonin” Imperializmin e përtej oqeanit. U hap një derë e madhe që u mbyll përsëri sapo hymë. Do të kalonin vetëm pak sekonda dhe përjetimi i një “detyrimi ushtarak” do të shuhej e vendin e tij do e zinte kënaqësia e pushimeve të jashtzaknshme: Një kamariere e re, simpatike, duke të buzëqeshur, nuk pret sa të regjistrohesh por të afron një tabaka me gota shampanje për të të uruar mirëseardhjen. Pikërisht, përmes asaj porte, ne kaluam njëkohësisht edhe nga “ferri” që lamë pas tek “parajsa” e shumëpritur.

Buzëqeshja e kamarieres qe një refren që do të përsërritej tek të gjithë punonjësit që do të na shërbenin aty: tepër të dashur e të gatshëm për çdo gjë. Edhe pse gjithçka përfshihej në pagesën që kishim bërë, për respekt, mirësjellje, pse jo dhe për keqardhje, ne iu jepnim ndonjë tip për çdo shërbim.

Kjo qe vizita e parë në Punta Kana që na hapi oreksin për tu rithyer aty përsëri.

Udhëtimi i dytë: Resorti “Majestic Colonial” ( Prill 2012 )

Risortet atje nuk kanë shumë ndryshim nga njeri tjetri. E keqja e këtij udhëtimi të dytë qe se më mungonte partneri, im-dhëndër Tani, në të pirë e në të ngrënë. Duhet të luftoja në të dyja “frontet” me forcat e mija. Isha vetëm me time shoqe, Kostandinën, “armike” e të ngrënit me bollëk dhe sidomos e pijeve alkolike. Më duhet ta përballoja tërë atë mrekulli me një “opozitë” të fortë. Megjithatë, jeta na ka mësuar edhe hiletë e nevojshme për të përballuar situata të tilla. Por, për hir të së vërtetës duhet të pranoj se e pagova shtrenjt: u shëndosha aq shumë sa mezi lidhja e zgjidhja këpucët. “Jo, nuk do të vij më kurrë këtu! Edhe sikur të kem ndonjë ofertë falas!” u betova dhe nuk po bëj shaka. E pamundur t’i rezistosh tërë atyre ushqimeve e pijeve. Edhe në Bibël thuhet, në fund të lutjes së përditëshme: “:…dhe mos më shtjer në ngasje…”.Ndaj, për të mos rënë në ngasje, më mirë nuk po shkoj fare dhe pikë! ( “Vuajtje e tortura të tilla paç përherë!” mund të më uronte/mallkonte dikush, me apo pa të drejtë).

Por…kurrë mos thuaj kurrë. Kjo do të ndodhte dhe me Punta Kanën. Pa më pyetur mua, ime shoqe prenotoi një udhëtim tjetër në këtë vend të bekuar dhe nuk gjeta forca për ta kundërshtuar. Me ne u bashkuan dhe çifti Koila, Beni dhe Dafina.

Udhëtimi i tretë: Resorti “Majestic Elegance” Maj 2016

Ka plot gjëra të përbashkëta me dy udhëtimet e mëparshme por dhe shumë ndryshime. Aeroporti nuk është më i mbuluar me gjethe palmash e i hapur, si dikur, por i stilit modern, njëlloj si aeroportet e tjera. Ka humbur apo ka fituar? Do të thosha : të dyja bashkë, modernia përherë e “vret” traditën, sado tërheqëse qoftë ajo. Edhe rrugët nuk janë më ato duke kapur standartet bashkëkohore. Shoferi ynë i mikrobuzit, Francesko, turret me shpejtësi drejt risortit, pa shqetësimet e dikurshme të Karlos.

Njerëzit janë po aq të dashur e të gatshëm për çdo shërbim, por…diçka ka ndryshuar edhe tek ata: tashmë janë familjarizuar me bakshishet dhe po të mos ua jepje, s’iu vinte mirë, ndjenin boshllëk. Madje një nga menaxheret që na dha sqarimet e rastit, si pa të keq, edhe na porositi se si e kur t’ua jepnim. Bota lëviz në çdo drejtim.

Ushqime e pije si përherë por, tani, “frenat” i përdorim përherë e më shpesh. Beni nuk ma prish, më shoqëron në çdo gotë që kthej, disa herë edhe kundër dëshirës së vet. “Sakrifikon” për mua dhe i jam mirënjohës edhe pse i uroj që të tilla “sakrifica” paçim gjithmonë për njeri tjetrin. Shpresoj që të tjera “parajsa” si këto do na i krijojnë mundësitë për ‘sakrifica” të reja në të ardhmen.

Nënat tona kush i ka vallë?!

May 8, 2016 by dgreca

– Shkruar më 8 maj 2016, ditën e Festës së Nënës/

nga Andon Dede, Nju York/

Nuk di se ç’ka ndodhur me të tjerët, por thellë tek unë, që kur e dëgjova këtë këngë për herë të parë, m’u ngul si gozhdë e nuk më është shqitur për asnjë çast, edhe kur nënën e kisha gjallë edhe tërë këto vite që ajo nuk është më. Mbase jam subjektiv, por tek ajo këngë më ngjan se është sintetizuar bukur e saktë portreti i nënave tona hallemëdha. E kam fjalën për nënat shqiptare ndonëse e di se nëna është nënë jo vetëm për gjithë njerëzit, në kuptimin mbiemëror të saj, por dhe për gjithë botën e gjallë, si burim i jetës. Pa të ne jo vetëm që s’do të kishim ardhur në këtë botë por as nuk do të ishim ata që jemi, me të mirat e të këqijat tona. Vlerat e antivlerat që mbart secili prej nesh e kanë burimin tek ato. “Nuk është mësuesi ai që edukon njeriun por nëna”, thotë gjeniu ynë i Rilindjes, Sami Frashëri. Nëna japoneze, megjithëse nga profesioni mjeke, mësuese, inxhiniere apo kontabiliste, si rregull, e lë punën dhe qëndron në shtëpi kur bëhet me fëmijë. Shpesh bëhet pyetja nga të huajt: “A mos është humbje, për shtetin, që të shpenzohen kaq shumë para për arsimimin e lartë të saj, (nga shteti), dhe të mos iu shihet hairi drejtpërdrejt? Përgjigja është kategorike: nuk është pa kuptim që nëna, e cila edukon fëmijën dhe e ndihmon atë në përvetësimin e mësimeve të shkollës, të jetë në shtëpi. Nëna kryen mision të lartë nga i cili varet e ardhmja e Japonisë. Në rastin konkret ajo kryen detyrën më atdhetare”.

Lexova një libër-album të autores Mariana Kuk, (Marianna Cook), kushtuar nënave dhe fëmijve. Ajo e kish drejtuar objektivin e aparatit fotografik tek personalitete të njohura të të gjitha fushave. Për ilustrim apo si diçitura kishte pohime të të dy palëve, ku si emërues të përbashkët kishin pak a shumë krenarinë e të parave për arritjet e bijve apo bijave të tyre dhe mirënjohjen e këtyre të fundit për gjithë sa kishin bërë ato për ta. Kjo nuk besoj se habit njeri. Por, duke u njohur me nënat e përfshira në atë botim tepër interesant e me vlerë. nuk mund të mos vë në dukje se ato qenë të gjitha me shkollë, madje shumë syresh personalitete të shquara në fushat përkatëse që iu ishin kushtuar. Edhe në ato momente, kur po shfletoja faqet e atij libri, mendja më shkonte tek nënat tona, apo më saktë tek nëna ime që, jo për faj të saj, nuk u shkollua siç do të dëshëronte. Si nëna ime ishin e janë dhe shumë të tjera, të paktën flas për brezin tim. Por, edhe pse vetë pa shkollë, ato bënë të pamundurën që ne të shkolloheshim dhe kjo i ngre ato edhe më lart në sytë tanë, kur kemi parasysh sakrificat e tyre deri në flijim që ne të përparonim në punë e në jetë se, siç thuhet në këngën që cituam më lart, “na donte bota edhe të bukur edhe luftëtarë”. Dikush e ka krahasuar nënën me një qiri që djeg veten për të ndriçuar jetën fëmijve. Si e tillë mirënjohja për të është e pamatëshme. Ajo ka qënë e mbetet burim frymëzimi për tërë krijuesit e gjithë kohërave dhe jo vetëm për ata. Gëte në bisedat me Ekermanin ka thënë se në Greqinë e vjetër nënat nderoheshin njëlloj si hyjneshat. Revista e njohur amerikane ”Esquire”, kohë më parë, bënte një sondazh, me dhjetra burra, se si kishin arritur të bëheshin ata që janë sot, njerëz të shquar të politikës, shkencës, artit, sportit etj.. Pjesa më e madhe e tyre ua atribonin prindërve, herë babës e herë nënës. Por, mbas shumë të pyeturve, aktori dhe regjizori i njohur Robert Redford tha: “Nëna ime! Ajo nuk e humbi kurrë besimin tek unë edhe kur nuk më ecte ndonjë gjë. Besimi i saj tek unë qe shtysa më e fuqishme për të ecur”. Amerikanët kanë një shprehje se “prapa çdo burri të madh qëndron një grua e madhe”.

Andre Ordioni ka qënë një kolonel në ushtrinë franceze që fati ia desh të jetojë në Shqipëri për gjatë viteve 1917-1925, madje një nga figurat kryesore të “Republikës së Korçës”. Më hollësisht mund të njihesh përmes librit me kujtime të tij, botuar edhe në shqip: “Një oficer francez në Ballkan”. Tek lexon librin, habitesh se si ai, ndonëse njeri i luftës, përshkruan me aq dhembshuri fatin e viktimave të saj. Ne po ndalemi vetëm në një paragraf që ka lidhje me temën. “Nënë, është një emër i ëmbël që e kam dëgjuar aq shpesh në luftë nga të plagosurit rëndë kur afronin çastet e tyre të fundit – shkruan ai. – Këndej, në këto vende të largëta, kjo fjalë më është dukur se ka një domethënie më të madhe, më humane. Nënë!… Për shumë nga ushtarët e mi, kjo fjalë është thënë si një frymëmarrje me pëshpërimën e fundit të shpirtit. Ç’trishtim i pamasë!”.

Më bëri përshtypje kur lexova “Lufta ime”,(“Main Kampf”-in”) e Hitlerit kur ai shprehte dashurinë e jashtzakonshme që ndjente për të ëmën, Klarën, veçanërisht kur ajo po lëngonte në shtratin e vdekjes. Mjeku që i kishte shërbyer pohon se kurrë më parë nuk kishte vënë re një dhimbje si ajo e Adolfit. “Babanë e kam respektuar, shkruan diktatori, kurse nënën e kam dashur”. Dhe mos harrojmë se është fjala për atë që veshi në zi miliona nëna në tërë botën. Unë me qëllim e solla si shëmbull atë për të thënë se dhe një anti-njerëzor si ai, kur është fjala për nënën e vet, dorëzohet. Mbase nuk qe shembulli i duhur për temën më humane që po trajtojmë dhe për këtë nuk druhem t’i kërkoj të falur lexuesit. Po ndalem tek një shembull tjetër dhe konkretisht tek një film dokumentar i mrekullueshëm për Lojrat Olimpike që u zhvilluan në Romë aty nga fillimi viteve ’60 të shekullit të kaluar. Teksti që shoqëronte figurën qe i jashtzakonshëm, por unë po e ilustroj vetëm me një detaj. Kur tregoi për fituesin e peshës së rëndë në boks, emri i të cilit nuk më kujtohet, spikeri tha: “Ky është pa dyshim njeriu më i fortë në botë dhe tani ka frikë vetëm nga nëna e vet”. A ka vlerësim më madhështor për të treguar jo vetëm përkushtimin por dhe pushtetin më se të merituar të nënave ndaj nesh?! Dhe jo vetëm ndaj nesh. Poeti i njohur amerikan Uilliam Ross Uallace ka një poemë të mrekullueshme për nënat, ku ndër të tjera thotë: “Dora që tund djepin është dora që sundon botën”. Si zor ta kundërshtojë njeri këtë pohim të tij. Nënat gjithmonë kanë qënë e mbeten heroina, modele të papërsëritëshme për fëmijët e vet, madje edhe më të bukurat në botë, kudo e sado që të ndryshojnë kohërat. Më pëlqen të riprodhoj këtu disa vargje të poetit N.Abilekaj: “Miss Bota është nëna ime/ata që thonë “jo” më mirë e dinë/ edhe pse, thotë më tej poeti,”Fustanet e modës nuk i ka njohur,/ e në kokë shtrëngon shaminë./Paçka se fytyrën e ka të rreshkur nga erërat/ e nuk zbuloi këmbët e gjinë/ këtë e dinë dhe fitueset e kurorës, konkludon ai. Ma merr mëndja se ai me këto vargje është bërë dhe zëdhënësi i secilit prej nesh për të vërtetën e thjeshtë se kur e duam një njeri na duket edhe i bukur se i bukur është shpirti; bukuria e trupit është aq e përkohëshme sa harrohet shumë shpejt, kurse shpirti kurrë. Ndaj dhe nënat tona ne nuk i harrojmë për asnjë sekondë, jo thjesht se na kanë sjellë në jetë, por edhe se me përkushtimin e tyre na rritën, na dhanë gjithçka më të mirë që mund të na jepnin për të ecur në jetë, për të marrë fluturimin drejt lartësive.

Ndaj dhe më pëlqen të kthehem përsëri e përsëri tek nënat tona, madje tek nëna ime, i sigurt se duke folur e treguar për të po rrëfej edhe për shumë e shumë nëna të tjera shqiptare.

Babai na vdiq herët, duke e lënë mamanë rreth të dyzetave me gjashtë fëmijë. Edhe kur qe ai gjallë, sidomos vitet e fundit që ishte i sëmurë, mbi të binte tërë barra e shtëpisë. Por, sidoqoftë, tani ajo duhet të bëhej edhe burrë edhe grua. Fshati donte punë jo llafe. Kush nuk ka banuar vetë aty e ka vështirë ta kuptojë. Nuk kanë të numuruar punët e domosdoshme që duhen bërë çdo ditë, edhe sikur të jesh një njeri i vetëm e jo më të kesh për të rritur gjashtë fëmijë. Dhe në ato kushte skllavëruese kur mungonin edhe mjetet më elementare për të lehtësuar sadopak furnizimin me ujë, me dru, me ushqime apo gatimin, larjen e rrobave, kujdesin e ushqyerjen e bagëtive e kështu me radhë. Vetëm t’i numurosh punët e përditëshme të saj do të duheshin faqe të tëra. E, megjithatë, jeta e saj mund të përmblidhet edhe me një fjalë të vetme: punë dhe vetëm punë, që pa zbardhur akoma drita e mëngjezit e deri sa errësira e natës mbulonte çdo gjë e s’të linte të punojë jashtë se, brenda mureve të shtëpisë, me kandil, punët vazhdonin: kapica e rrobave për t’u larë, gatimi, kujdesi për fëmijët e të tjera. E, ndonëse shpesh e stërlodhur deri në raskapitje, si nuk e dëgjuam një herë të ankohej e të thoshte se u lodh kur shkonte për të fjetur afër mesnate apo dhe pas saj. Nuk kishte zgjidhje tjetër: I duhej të përballonte “me forcat e veta” gjithçka. Detyrohej të bënte dhe dy-tre punë njëheresh, se koha qe njëlloj si për ato që kishin burra e fëmijë të rritur dhe për të që ishte thuajse e vetme, me që ne ishim akoma të vegjël. Nuk mbaj mend ta kem parë ndonjëherë, tek kthehej e ngarkuar, pa shtiza në duar, për të na bërë neve triko, çorape apo dhe pantallona leshi për dimër. E ku shkruhen dot gjithë sa ka bërë ajo për ne? Në çdo rrudhë e thinjë të saj ishin edhe gjurmët tona.

Siç thashë më lart, si nëna ime qenë ndofta shumica e nënave të brezit të saj: dikujt i kishte ikur burri në kurbet dhe e kishte lënë me fëmijë të vegjël; dikujt tjetër i qe vrarë në Luftë apo i kishte vdekur para kohe si vetë asaj; Nderim e respekt për tërë ato!

Për hir të së vërtetës, duhet të pohojmë se tabloja jonë për nënat e vuajtura, nuk do të qe e plotë dhe e saktë po të linim jashtë edhe atë kategori që ndonëse i kishin burrat shëndoshë e mirë, vuanin njëlloj si të tjerat, me që ata, si “burra zakoni” kapardiseshin klubeve duke pirrë, duke luajtur apo duke bërë llogje për shtatë palë qejfe dhe as që donin t’ia dinin se bashkëshorteve të tyre u dilte shkuma nga lodhja. A thua se kjo racë e neveritëshme që të revolton me anadollakllëkun e saj nuk ndeshet akoma aty-këtu në mjediset tona apo dhe gjetkë? Gjatë diktaturës po e po. Kam shëtitur tërë Shqipërinë, si gazetar. Gratë përgjithësisht, sidomos në fshat, rrobtoheshin shumë më tepër se burrat. Ata kishin zënë qoshet e rehatëshme si roje armësh, llogaritarë e magazinierë ndërsa gratë e tyre rrudhoseshin e fishkeshin nga puna prej skllavi në ara. Rrallë të shihje burra duke vaditur e prashitur kur kalonim rrugëve të koopeativave. Kjo, për të keqen tonë, i kishte rrënjët thellë në histori. Ja se ç’më shkruan miku im nga Franca, përkthyesi e studjuesi Fotaq Andrea: “Në familjet tradicionale shqiptare, mentaliteti anadollak ishte i plotfuqishem, siç e ka dhënë Konica e të tjerë. Burrat me mustake ishin tepër të prapambetur dhe i vetmi element emancipues në familje e shoqëri ishte gruaja shqiptare. Nga studimet që kam bërë, mund te them pa droje se në shumicën e familjeve të mëdha fisnike në Shqipëri, gruaja i kishte sytë nga Perëndimi europian, si shoqëri e perparuar, Kurse burrat i kishin sytë nga Stambolli ku prisnin ofiqet, gradat, ulufenë (paranë!), sic thotë Konica. Ishte pikërisht e ëma e Faikut, nga familja fisnike Delvina, vazhdon më tej Fotaqi, që i mbushi mendjen të shoqit që djemtë e tyre, Faiku e Mehmeti, të shkonin për studime nga Kostandinopoja në Francë, Austri e gjetkë. Kam episode të shkëlqyera se si gruaja shqiptare ishte shumë më e përparuar dhe më perendimore nga burrat anadollake”.

Përsëri tablosë sonë do t’i mungonte një dimension tjetër, ndofta edhe më i dhimbshmi që kemi përjetuar. Të shkruash për nënat shqiptare e të mos ndalesh tek ato, që pa as më të voglin faj, u persekutuan gjatë diktaturës, do të qe jo vetëm mangësi e madhe por dhe një mëkat i pafalshëm. Kam takuar shumë syresh, gjatë diktaturës e pas saj. Tek shihje hiret e tyre që po merrnin fund nga vuajtjet fizike e shpirtërore, s’mund të mos të të coptohej zemra, nëse ishe njeri normal. Shumë nga ato u lindën, u rritën, jetuan e u plakën kampeve të internimit, duke përballuar çdo ditë mizoritë çnjerëzore në të gjitha format e saj të mundshme. Emrat e tyre janë të panumërt, ashtu siç është e pamatshme madhështia e shpirtit të tyre, ashtu siç është i pakufishëm borxhi që Shqipëria ka ndaj tyre, sepse gratë e virtytshme janë pasuria më e çmuar e një kombi. O Zot, të vuash tmerret e Ferrit pa pasur asnjë faj!

Ja pra se kush janë nënat shqiptare që mbajtën mbi supet e tyre peshën më të rëndë të diktaturës, shpesh pa burra, janë krenaria e vërtetë e racës shqiptare, heroinat e heshtura të Shqipërisë fisnike.

Po nënat e sotme shqiptare? A thua nuk kanë më lodhje, halle e shqetësime, me që rrobat nuk i lajnë më me dorë e me finjë por me lavatriçe e solucione; që nuk gatuajnë më me dru e çerep por me furra elektrike e mikrovalë e kështu me radhë…?! Vetëm ndonjë që është jashtë realitetit shqiptar mund ta mendojë këtë. Tjetër kohë, të tjera meraqe e probleme, mbase edhe më të mëdha se ato të hallemadheve tona. Disa syresh ndjehen të vetmuara për shkak të emigrimit të fëmijve që kanë shkuar larg, tepër larg, për një jetë dhe të ardhme më të mirë se zemra e nënës asnjëherë nuk e bën dysh dëshirën e fëmijve të vet kur është fjala per t’ardhmen e tyre…Por dhe ata, si zogjtë shtegëtarë që nuk e harrojnë folenë e tyre, mbase do të kthehen një ditë…Mbase, por pikërisht tek kjo fjalë e ka zanafillën ai trishtim i thellë i tyre, që buron së brendëshmi, e që siç është shprehur një gazetare, “nuk ka pudër e rimel që e fsheh”, dhe ka të drejtë… Ajo e ka të vështirë në mos të pamundur që t’iu servirë pjellave të veta një model për të ndjekur. Është trishtimi i një qënieje të përgjegjëshme që i dhëmb dhe e tremb e ardhmja e krijesave të veta në këtë xhungël që kemi krijuar para e pas ’90-ës të shekullit të kaluar. Është më se e trishtueshme, madje tragjike, që shumica absolute e nënave shqiptare sot do të donin që pjellat e dashura të tyre të mos jetonin në këtë vend por larg, diku gjetkë, matanë deteve apo dhe oqeaneve, me që janë bindur tashmë se hë për hë, ky vend nuk bëhet. Me këtë klasë politike, s’ka as drejtësi, as shëndetësi, as arsim, as të sotme e as të ardhme. Ndaj o burra, nga sytë këmbët! Kam qënë vetë dëshmitar i disa rasteve kur nëna i thoshte të birit, pasi ai i kishte shprehur dëshirën për t’u kthyer: “Rri aty, tu bëftë mamaja, mos hajde se këtu s’ke ç’bën, do të ngelesh pa punë si tërë moshatarët e tu!” Dhe sa mbyllte telefonin, shpërthente në lot. A mund të përfytyrohet një nënë më e dhimbëshme se kjo?! Në këtë vend që s’ka as punë e as rend, të qënit nënë është një sfidë e madhe, gati e papërballueshme. E si mund të jesh nënë e mirë kur ke frikë të kultivosh tek pasardhësit e tu ndershmërinë, dëshirën për të mësuar, për të qënë i ndershëm, modest, i sinqertë e dinjitoz, se po t’i mësojë këto vlera universale, njerëzore apo dhe fetare, ajo po rrit një hyzmeqar, një skllav, një shërbëtor të lukunisë së ujqëve që kanë pushtetin e paranë. Dhe kjo është tragjedia më e madhe jo vetëm për nënat që Zoti iu ka dhënë shënjtërinë por dhe për shoqërinë e kombin. Nuk ka mallkim më të madh se ky! Është kaq e vështirë në mos e pamundur të jesh nënë e mirë, siç e mishëron në vetvete kjo fjalë, në çdo gjuhë të botës, pse jo edhe të kafshëve. Por jo tek ne ku babëzia për para e pushtet s’ka të krahasuar me asnjë vend tjetër. Atdheu ku lindëm, për fat të keq, na është bërë si njerkë e nuk na mban dot. Na mbetet vetëm shpresa për ngushëllim. Më vjen aq keq që këtë shkrim po e mbyll kështu…