Nga Aurenc Bebja*, Francë – 7 Shtator 2023
Revista “Cinémonde” ka botuar, të enjten e 7 tetorit 1937, në faqen n°8, rrëfimin e gazetarit francez Geo Kelber mbi xhirimet e filmit dokumentar në Shqipëri, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Kamera në mes të plumbave të Shqipërisë ku mbërriti në mes të revolucionit
Geo Kelber, gjuetar i palodhur i imazheve, solli një fill të sinqertë, të gjallë dhe me interesin më të lartë
Geo Kelber është një gazetar i ri. Ish-redaktor në një të përditshme të madhe të mbrëmjes, ai ka disa vite që interesohet për kinemanë. Me dëshirën për të mësuar teknikën, ai fillimisht vëzhgoi për një kohë të gjatë dhe studioi me kujdes, pastaj kur gjykoi se dinte mjaftueshëm, mori guximin të prodhojë. Duke dashur të mbetet reporter, ai filmoi dokumentarë si “Kina 37”, të cilin mund ta shohim aktualisht dhe tema e të cilit është një aktualitet i nxehtë, dhe “Andorra”, që do të publikohet së shpejti në Paris. Këto janë suksese të përsosura.
— Filmi dokumentar duhet të realizohet sipas koncepteve gazetareske, na thotë Geo Kelber. Ose një gazetar duhet të bashkëpunojë me operatorin e kamerës, ose drejtori (regjisori) duhet të jetë gjithashtu reporter. Deri më tani, producentët e dokumentarëve e konsideronin këtë lloj filmi vetëm nga këndvështrimi reklamues dhe me subvencionin e marrë dërgonin një kameraman që aty-këtu bënte një xhirim, pa ditur nëse filmimi i tërë do t’i përgjigjej qëllimit të dëshiruar.
“Sot dokumentari ka evoluar. Regjisorët e mëdhenj si Léon Poirier, Van Dyke, Robert Flaherty, nuk besonin se po dështonin duke u marrë me të; eksploruesit e famshëm e kuptuan vlerën e kinemasë, gazetat ranë dakord të bashkëpunonin në prodhimin e reportazheve kryesore të filmuara dhe të huazonin yjet e ekipit të tyre editorial për këtë. Për më tepër, iniciativat origjinale, si La Marche du Temps – Marshi i Kohës, kanë qenë një stimul pozitiv dhe kanë tërhequr gjithnjë e më shumë vëmendjen e publikut ndaj reportazhit të filmuar, i cili më në fund po gëzon suksesin e merituar.
Sapo kam realizuar dy filma të pablikuar më parë, njëri për Republikën e vogël të Andorrës, tjetri për Shtetin e ri të Shqipërisë. I dyti, i cili është mjaft i rëndësishëm duke qenë se ne impresionuam pothuajse 4000 metra, kërkoi më shumë se katër muaj përpjekje dhe durim.
Majin e kaluar, kur isha në Lozanë, më kërkuan të shkoja në Shqipëri për të filmuar një dokumentar atje. Pasi mblodha dokumentacionin e mjaftueshëm dhe realizova një projekt-skenar, sepse unë nuk jam aspak adhurues i improvizimit në vend, u nisa me operatorin tim, Georges Alexath, me qëllimin për të bërë një punë të mirë.
Sapo mbërritëm në Durrës, dikur rezidenca e Princ Vidit, u detyruam të qëndronim në vend (palëvizur) për tre javë, të ndaluar të filmonim asgjë. Shqipëria ishte atëherë në mes të një revolucioni. Et’hem Toto, ish-ministër i Brendshëm, sapo ishte ngritur kundër Zogut I, mbretit aktual dhe kishte pushtuar qytetin e Gjirokastrës. Të monitoruar natë e ditë, Alexath, Victor Rich, producenti im, drejtori ynë i produksionit dhe unë pritëm derisa të kthehej qetësia. Ndërkohë, qeveria shqiptare po kryente një hetim të dyfishtë në Paris dhe Lozanë dhe informacionet që ajo mori ishin të kënaqshme, ne mundëm që kur kryengritja u vu më në fund nën kontroll, të punonim si të donim.
Të shoqëruar nga Avni Bej Delvina dhe Rexhai (Reks) Kosturi, përfaqësuesë të zotit Musa Juka, ministër i Brendshëm, u nisëm për në malet e veriut, ku banojnë fiset mirditore dhe dukagjinase. Ata jetojnë sipas traditave të malit, duke ndjekur një kod nderi shumë të rreptë, duke zbatuar në mënyrë të paepur hakmarrjen dhe duke ju pritur në mënyrë madhështore, siç kërkohet nga ligjet stërgjyshore të mikpritjes.
Jugu ka pësuar dominimin e grekëve që ishin zotërit e tij pas Luftës Ballkanike. Nga ana tjetër, ka gjurmë të shumta të Hellasit (Helladës), veçanërisht rreth detit Jon. Kështu në Butrint, një mision arkeologjik francez po ndërmerr gërmime shumë të rëndësishme. Bregdeti i Himarës, ku majat e maleve mbeten vazhdimisht nën re, ka një notë kurioze misterioze dhe pa dyshim që nga ky rajon ka nisur historia fantastike e Kimerës. Vlora duhet cilësuar si Gjibraltari i Adriatikut. Është një pikë e rëndësishme strategjike që italianët e lakmojnë dhe që shqiptarët e ruajnë (mbrojnë) me xhelozi.
Shqiptarët që për 400 vjet ishin nën dominimin e osmanllinjve dhe që megjithatë ruajtën dashurinë për atdheun e tyre, me shumë mundësi janë arianë të pastër. Ata praktikojnë tre besime fetare. Ata janë : katolikë, myslimanë, ortodoksë. Ajo që është kurioze është se ata janë shumë tolerantë. Pra, katolikët shkojnë në festat myslimane dhe ortodokse dhe anasjelltas.
Në Shkodër, duke pasur nevojë për ndihmën e ushtrisë, sepse pjesa e parë e filmit tim është një retrospektivë e shpejtë historike, shkova te komandanti i garnizonit, kolonel Ullagaj. Ky ish-oficer rus i bardhë pothuajse u bë zot i Moskës në kohën e Revolucionit të Kuq dhe më vonë mori pjesë në grushtin e shtetit të Zogut I që rezultoi në paqësimin e Shqipërisë. Ullagaj më priti shumë mirë dhe më dha gjithçka që kisha nevojë. Të nesërmen, rreth njëqind burra, të cilëve u ishin shpërndarë armë dhe gëzhoja bosh, sulmuan qytetin dhe qëndruan para aparatit tim gjatë gjithë ditës. Popullsia, e pa paralajmëruar, me të shtënën e parë u vërsul drejt kalasë, në panik. Jo pa vështirësi ia dolëm që të kuptojë se bëhej fjalë vetëm për kinemanë. Komandanti i garnizonit më autorizoi të përdor mitralozë, por më kërkoi që të mos përdorja topat, sepse nuk duhet t’i shqetësoja jugosllavët, kufiri i të cilëve ishte vetëm dymbëdhjetë kilometra larg.
Pasi mbaruan xhirimet, ne patëm shumë vështirësi për të rimarrë armët tona, shqiptarët donin me çdo kusht të gjuanin të gjitha gëzhojat bosh që u kishim shpërndarë.
Një herë tjetër gati sa nuk patëm një incident të lehtë. Për qëllimet e një skene, unë udhëzova një shqiptar të gjuante me pushkë nga maja e murit të një fortese të lashtë. I rekomandova që të mbante shenjestër në drejtim të një varreze të vogël ku nuk kishte njeri. Kështu bëri. U dëgjua një shpërthim, i ndjekur nga një britmë e dhunshme. Ne nxituam. Plumbi kishte kaluar afër një gruaje të moshuar që falej, pranë një varri dhe për pak centimetra mund ta kishte prekur.
Shqiptarët, ju thashë tashmë, janë shumë mikpritës. Për ta, vizitori, veçanërisht i huaji është i shenjtë. Asgjë nuk është shumë e mirë për të dhe gjithçka duhet të vihet në dispozicion të tij.
Një nga përfaqësuesit e Ministrisë së Brendshme, që na shoqëronte, na tha se mund të shkonim kudo pa frikë se do të na sulmojnë apo grabitin.
Një mbrëmje, teksa hoqi tunikën përpara nesh, pashë të varur në brez, një revolver mbresëlënës. Ndërsa i tregova habinë time, ai u përgjigj :
— Ju jeni i huaj, nuk duhet të keni frikë, por për mua nuk është e njëjta gjë, unë jam vendas.
A nuk është e bukur ?
Kështu, pata mundësinë, jo pa rrezik, pasi, teksa qëndronim në një vend moçalor, më kapi një lloj malarie, për të xhiruar atje një film që shpresoj të jetë interesant. Unë kam sjellë disqe të muzikës shqiptare që do të frymëzojnë shoqëruesin muzikor dhe shpresoj që publiku të ketë në filmin tim një vështrim të sinqertë të asaj që është Shqipëria, një vend plot sharm dhe poezi.”
— Projekte të tjera ?
— Po. Unë jam duke përgatitur një reportazh shumë të madh, i cili do të marrë shumë muaj për ta përfunduar dhe për të cilin do të shoqërohem nga një koleg gazetar, i cili krahas filmit do të shkruajë një seri artikujsh për një të përditshme të madhe në Paris. Pra, do të jetë njëqind për qind reportazh.
Le të urojmë që Geo Kelber të mos ndalet me kaq. Ai ka besimin dhe entuziazmin e të rinjve. Ai ka gjithçka për të pasur sukses dhe duhet të japë një kontribut të vlefshëm dhe të dobishëm në filmin dokumentar.
