Ne Fotografi: Gani Bajram Hoxha  12 shkurt 1955-19 Dhjetor 2012 /

Nga Beqir SINA/

BRONX – NEW YORK : Ikja në moshë të re e disa prej bashkëvuajtësve tanë, atyre që u lindën e u rritën në kampet e interrnimit, për në botën e amnueshme në dy dekadat e fundit, kudo ka qenë më shumë se një dhimbje e përzier. Jo vetëm se ata ikën në moshë të re – por edhe pa e gëzuar këtë ditë të bekuar, që vet Zoti na i dha si peshqesh që edhe ne të jetojmë një ditë në liri e demokraci. Por, përsëri ne i falemi për këtë dhurat të Perendisë, që të paktën fëmijët tanë , nuk e patën fatin tonë, mbasi ata u rritën si fëmijët e gjithë botës, sot.

Mirëpo, s.d.q ikja e tyre, dhe e prindërve tanë për në amshim ka qenë e madhe dhe shumë tronditëse, jo vetëm për familjet, por për të gjithë ne, që patëm fatin të jetojmë së bashku dhe u rritëm si vëllezër e motra . Por, edhe ata që mbeten për ne si prindërit tanë, na qortonin, mësonin dhe na edukonin. Ne bashkëmoshatarët, ashtu si prindërit tanë, ndamë së bashku në atë kohë edhe ato ditë të rinisë së kampeve, aty “fsheshein” mes ëndërrave rinore dhe frikës dhe privimit nga çdo e drejtë e asaj kohe.

Si çdo bashkëvuajtës në kampin e interrnimit, duke përfshirë edhe prindërit tanë që e paguan më shtrejtë nga ne, me një jetë të tërë nëpër burgjet famëkeqe të Enver Hoxhës, duke u bërë si mburojë edhe për ne fëmijët e tyre, mbasi ishim fëmijë, dhe nuk na erdhi rradha, deri sa edhe ata prindëri vdiqën – pa parë një rreze Dielli, sot po ti pesje do të përgjigjeshin se :”çdo gjë ndoshta do t’ia falinim edhe po të ishin gjallë atij regjim katil “por kurrë e kurrës nuk do t’ia falnim rininë që na e mohuan dhe na e morën”.

Në dy dekadat e fundit Perendia, thuhet se “ashtu si i do dhe i merr”, kështu ndodhi edhe me disa prej tyre, njëri iku nga kjo jetë nga një aksidentet, dikush nga një sëmundje e rëndë dhe e pashërueshme, por që të gjithë kanë një të përbashkët :”Ikën si engjuj për në pariz ose xhehnet”.

Kështu iku nga kjo jetë në një aksident trafiku, bash në lulen e rinisë Govalin – Lin Konti, së bashku me babain e tij Rrok Konti dhe nënë Lulen, vdiq nga një sëmundje e rëndë Ndoc Vokrri i biri i Bardhok Zefit, vdiq Kujtim Nela, i biri i Sheriff Nelës, dhe së fundi këto ditë u nda nga jeta edhe Gani Hoxha, i biri i Bajram Hoxhës dhe Zyle Metalisë – Hoxha.

Por, të paharruar në kujtimin tonë do të mbeten edhe disa nga shokët tanë, bashkëmoshatarët tanë, të cilët nuk jetonin në rrethanat tona politike në Kampin e Interrnimit të Savrës, por që edhe ata ishin dhe do të mbeten gjallë në mendjen e zemrat tona si shok të mirë, dhe të vërtet ata që iu bashkëngjiten në ato kohë të vështira rinisë tonë.

Mirëpo pra, jeta e këtyrë njerëzve që e kaluan gjithë jetën e tyre, burgjeve të tmershme dhe kampeve të interrnimit, që “humbën” gjënë më të bukur në këtë botë, pra rininë e tyre, natyrisht që ka lënë gjurmë kudo! Në 50 vite diktaturë, vite që janë të “skalitur” si me daltë në zemrat e tyre, janë si një histori, sot jo histori e vetem disa viteve, por si ato historit që megjithse kalojnë shekuj nuk mund të harrohen lehtë.

Për çdo njerin nga ne sot kur nisë me kujtimet, mund të shkruaj fare lehtë( dhe kështu lusë çdo njerin nga ne të mos u “dridhet” dora dhe të mos “druhen”, por të shkruajn diçka se kan jetën e tyre mes këtyre njerëzve me plot kujtime, me të mira por dhe të hidhurat e jetës. Të cilat janë shenja e tregues të përjetshëm, edhe në syt e fytyrat tona, që mbetëm deshmitarët e gjallë të atij kalvari. Ato janë janë dëshmitë e një jete që u ngrtitë si përbindësh dhe padrejtësisht nga disa njerëz mbi fatin e e kurrizin disa njërëzve të tjerë . Njerëzë të cilët i vetmi faj që kishn bërë, ishte se kishin qenë paria e atij vendi, patritot e atdhetarë të flaktë, fisnik e intelektual të kohës, të pasuruar me djerës, deri edhe luftëtar dhe firmëtarë të pavarësisë së Shqipërisë. Bile edhe anëtarë të familjeve nga ata që morën pjesë në ngritëjen e flamurit në Deçiç 1911 dhe deri në Vlorë më 1912.

Pra, ishin si më tregonte axha im edhe si i Përndershmi Dom Pjetër Mashkalla që kishin në zemër vetëm – Fe e Atdhe- “Një ditë thoshte i ndjeri axha im Musa Sina- kur një gardian, një xhelat i kuq me yll në ballë, injorant dhe zemër katil, i ra më pëllëmbë në mes të burgosurve, Dom Pjetër Mashkallës, sepse, ai po lexonte një roman të huaj, Prifti, iu drejtua gardianit me dy pika loti që rëshqitën padashje, se: “Nuk ka dhimbje dhe tmerr më të madh në këtë botë, se kur fuqia e injorancës dhe e padijes, pra fuqia e forcës, del e qëllon mbi forcën tjetër; atë të dijes, ndershmërisë, atdhedashurisë dhe të besimit fetar – vë dorë edhe ndaj njeriut të Perendisë”.

Pra , kjo ishte pak a shumë një pjesë e jetës së këtyre njerëzve, të cilët lindën e u rritën nga këto “shtëpi” dhimbjesh dhe vuajtjesh të papërshkrueshme, të ngritura kudo si kërpudhat,e që nisën nga Tepelena, Delvina, Vlora, Fieri, Lushnja, Durrësi, Korça, Porto Palermo, dhe Berati”.

Ishte interrnimi dhe burgu i tyre, ishte ajo “shtëpia” që lindi dhe i rriti, ose i mbajti brenda mureve të saj ” shpirtin dhe zëmrën e këtyre, njërëzve, e cila ushqente në atë kohë jo vetëm ata, por edhe fëmijët e tyre me ndjenja të flakta të familjes, të patriotizëmit, të dashurisë për atdheun e tyre , për fenë e tyre, lirinë dhe demokracinë.

“Ra ky mort dhe u pamë” – do ta titullonte romanin e tij shkrimtari ynë i madh Ismail Kadare. Dhe vërtet këshu ndodh edhe ndodhi edhe këtë të djelë në Bronx New York. Aty u mblodhën në të pamen e Gani Bajram Hoxhës (12 shkurt 1955-19 Dhjetor 2012) -Lindur në Savër (Lushnjë, në Kampin e Internimit) të gjithë familjarët, të afërmit e tij, ish të burgosurit politik dhe ish të interrnuarit, por edhe ata që e njihnin nga Lushnja dhe nga Savra . U mblodhën t’i jepnin një nderim e respekt – vëllait të ndjerit, Beslim Bajram Hoxha me Familje me mixhën Avdullah Tahir Hoxha, motrat Servete Mulosmanaj, Myrvete Kotaj, me vllazninë Hoxha, nipa e mbesa, të cilët sipas zakonit hapën të pame për burra e gra me datën 6 Janar 2013 (Ditën e Dielë) në restorantin “ROZAFA” Bronx New York,

I ndjeri u varros me nderime në Tiranë me datën 22 Dhjetor 2012, duke lënë pas vetes gruan dhe tre fëmijë.
    ****

Jeta e tij në kampin e interrnimit në Savër të Lushnjes, i ngjan asaj të artistave të famshëm të muzikës, modës dhe filmave, sot. I lindur në një kamp interrnimi – në Savër një fshatë ose katundë rreth tre kilometra larg qytetit të Lushnjes, ngjitur me rrugën nacionale Lushnje – Fier ( ata që e vizitonin Savrën në atë kohë e quanin atë nga kultura dhe intelektualizmi “nji Parisë të vogël”. Ganiu, ishte ndër të parët që vishej me modë qysh në atë kohë, bashkë me bashkëshorten e tij Bajame Çelikun.

Gruaja e tij ishte Bajame Çeliku – Hoxha, e cila vinte nga një familje e njohur fisnike në trevën e Kukësit. Bashkëshortia e e Ganiut së bashku me familjen e saj – u internua edhe ata në kampin e Interrnimit në Savër të Lushnjës. Bajame Hoxha u bë e njohur vetëm me ardhjen e demokracisë, mbasi ajo disa vjet shkruajti poezi, por me një emër anonim Ama Çeliku . Mirëpo sot në botën e lirë, ajo ka botuar gjithsej 16 libra dhe librat e saj janë vlersuar, edhe nga shkrimtar e poet të njohur shqiptarë . Sa që poeti Përparim Hysi, thotë në një esse se :” Se,ndërsa komunistët e qëlluan Bajamen me gurë, ajo ua ktheu me vargje. Ua ktheu me vargje mbushur me dashuri;me blerim jete. Se e tillë ishte, gen pas geni, si familje dhe nuk kish se si,ta shëmtonin këtë karkter të fortë. Pra, ata me gurë e Bajamja me grurë. Grurë të shëndosh poetik.Për ta patur zili.
Më tej në essen :” GJysma ime” të Bajame Hoxha ( Çeliku ) poeti Përparim Hysi, thotë se :” Asnjë shkollë nuk të bën poet – si asnjë shkollë nuk të bën njeri. Si njerzillëku ashtu dhe poezia i kanë rrënjët thellë:në zëmër. Dhe zëmra e Bajames qe e butë si prej sute. Tek vuante,në vënd të rënkimit, këndonte. Se,vetvetiu,i këndonte shpirti. Poezia e Bajames është aq e bukur dhe aq e ëmbël,që,sa e lexon,zë dhe dhe ti si lexues dhe këndellesh,se të futet,si pa kuptuar,drejt e në shpirt dhe je si je,po tak dhe fiton një ndjesi tjetër:relaksohesh dhe ndjen një kënaqësi dhe dlirësi,si pak,magjike.Mos po flas me superlativa? Jo.Aspak.”
Ganiu jetojë pjesën më të madhe të jetës në Savër, e cila ishte një ndër ato 20 kampet interrnimit, ku në atë kohë ishte mbledhur paria e vendit, njerëzit më të shkolluar të vendit,( dhe që të gjithë jashtë shtetit me nga një gjuhë të huaj, dy tre ose katër e më shumë ndonjeri).
Savra ishte për arsye të pozicionit gjeografik, edhe vendi ku për herë të parë mbas Tiranës, Shkodrës, Durrësit dhe Elbasanit, hynte, libri i parë, filmi i kohës së atëhershme, vendi ku njihej bota mbasi aty dëgjohej fshehurazi vetëm Italia, Savra ishte vendi ku moda dhe muzika mbas Tiranës, Shkodrës, Durrësit dhe Elbasanit, përhapej menjëherë. Moda për- vajzat dhe djemtë e kampit të Savrës, ishin të parat mbasi kishte nja dhjetë makina qepse, që qepnin nëpër shtëpia, prej nga pantallonat kaubojë, këmishat e ngushta , ose vajzat fustanet e modës, aty djemtë e vajzat qetheshin me shokët e tyre, sipas modës së atëhershme.

Savra ishte vendi ku librat e autorve më të njohur në botë ishin si biblotekat e shtetit, ku adhuruesit e librit mbanin në shtëpitë tyre, në rafte prej dërrase librat. Një i interrnuar kishte më shumë se një mijë libra të autorve më të njohur në botë, dhe quhej Spiro Anastasi. Ndërkohë, që me nga 500 libra dhe më poshtë ishte gati e mbushur dhoma e çdo shtëpie e familjeve intelektuale të kampit
Mirëpo kur kujtojmë Gani Hoxhën na vinë ndërmend ato kujtimet, kur :”Në tabelën e fletërrufeve jo vetëm në Savër, por edhe në qender të qytetit të Lushnjes, nuk kishte ditë që të mos dilte në Fletë – Rrufe, e ndonjërit nga Savra dhe sidomos Gani Hoxhës e Flamur Spahiut, Ahmet Lahollit e të tjerëve, por edhe shokëve të tij të tjerë, që edhe ata jetonin vetëm me shpresë dhe ëndrra të asaj moshe. Shumë prej të cilave, tash i realizoi vetëm rënia e komunizmit, dalja në botën e lirë në vitet e para të tranzicionit.
Edhe pse emri i Gani Hoxhës ishte vënë në shenjestër të spiunave të Degës së Punëve të Brendeshme, ai pati shumë kurajo dhe shok shumë, bashkëmoshtar jo vetëm nga të interrnuarit, por edhe nga ata që jetonin në anën tjetër të getove “të lirët” si i thërrisnim ne ata në atë kohë, ishin Përparim Jahobashi, Namik Toska, Xhoxhi Çerepi edhe shumë të tjerë……
E pra kështu Ganiu kujtohet sot me shume simpati dhe respekt, nga të gjithë moshatarët e fshatit si një djalë i gjate me trupin e bukur si djemt nga Tropoja , si një djalë që po të ishte në rininë e tij si sot, natryrisht që do të ishte ndonjë “Top model”. Ai kishte fizikun dhe parametrat tipike të një modeli dhe karakteristikat e atyre djemëve, që lindin e rritën si “kreshtat e maleve”, djem e vajza të gjatë dhe të bukur, dhe të shëndetshëm e të mençur. I till ishte Gani Hoxha djali që vinte nga Alpet e Shqipërisë nga Tropoja.
“Tropoja, e cila është një emër lavdie e krenarie që nëpër shekuj e breza, nderoi kombin e atdheun. Tropoja e besës, e burrërisë, e traditës, e trimërisë, e këngës dhe e bujarisë. Ajo është pjesë e Malësisë së Gjakovës ose siç quhet ndryshe e Malësisë së Mirë dhe paraqet një mrekulli të veçantë në gjithë hapësirën shqiptare. Në Tropojë jeton një popull me zemër të pastër, me mendje të kthjellët, i shëndetshëm, i bukur, i buzëqeshur, i zgjuar,- konstaton studiuesi i kësaj treve, Ibrahim Kadri Malaj, në librin e tij “Tropoja në breza” (Tiranë, 2003).”
Dhe së fundi Gani Hoxha është i biri Bajram dhe Zylë Metalisë – Hoxhës, ose nipi i nacionalistit të njohur tropojanë si Tahir Hoxha dhe miku i derës së Madhe të Binak Alia (Mulosmanaj). Shkrimtari i njohur tropojan Ramiz Lushaj – ka shkruar për këto dy familje se : “Në gjithë trevën dardane kulla e Binak Alisë (Rama) ka mbetun historikisht një derë e mirë për të gjithë brezat e saj të shpërndarë në degëzime nga Tropoja e Shqipëria Etnike deri në Amerikë. Kjo kullë (bashkë me atë të Hoxhaje në Gash të Tropojës) u godit më 8 prill 1941 nga një skuadrilje prej tre aeroplanësh me urdhër direkt nga Roma e Musolinit për besnikërinë e tyre ndaj Mbretit Zog e rezistencën ndaj pushtuesve fashistë italianë” shkruan ndër të tjera shkrimtari tropojan Ramiz Lusha.