Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Greqia në Marrëdhëniet me Shqipërinë – Minoriteti Grekë në Shqipëri Ligji i Luftës dhe Çështja Çame

by

Nga Beqir SINA, New York*/

NEW YORK : Gjatë shumicës së periudhës komuniste në Shqipëri, sundimin e Enver Hoxhës, kohës së Luftës së Ftohtë , marrëdhëniet midis Greqisë dhe Shqipërisë fiqnjit tonë veriperëndimore ishin të tensionuara , kryesisht për shkak se popullsia e pakicës greke ( vlerësuar në mes të 250,000 ) në Shqipëri qe e privuar nga të drejtat themelore të njeriut nga regjimi stalinist shqiptar të Enver Hoxhës. Marrëdhëniet me Shqipërinë patën bërë përparime të mëdha në mes të viteve 1980 , megjithatë , edhe pse të dy vendeve ato ishin ende teknikisht në luftë nën një dekret mbretëror grek të lëshuar në vitin 1940 .Pas 1978, kur Shqipëria filloi të “hedhë” disa propozime miqësore në Greqi , në bashkëpunimin mes dy vendeve pati një tregti të zgjeruar në mënyrë të qëndrueshme . Në janar të vitit 1985, kufiri mes dy vendeve u rihap për herë të parë mbyllyr qyshh në vitet e 45′ (fortyfive) ; kjo ngjarje u përshëndet nga të dyja palët si heralding pra një epokë të re në marrëdhëniet e tyre , edhe pse normalizimi i plotë i këtyre marrëdhënieve kërkoi edhe dy vjet të tjera.     Rënia e regjimit të kaluar komunist shqiptar në vitin 1990 u pasua nga kolapsi total ekonomik , megjithatë, pas një periudhe të shkurtër të liberalizimit, tensionet u rritën përsëri midis dy vendeve. Çështja kryesore ishte mbrritja në Greqi si vend fqinjë me kufi tokësorë për mijërat e refugjatëve shqiptarë dhe atyre greko- shqiptar, që filluan të vinin në Greqi dikur kufiri shqiptar i mbyllyr hermetikisht u hap plotësisht. Greqia, e zënë “galif” nuk ishte në gjendje për të frenuar këtë rrjedhë të të larguarve nga Shqipëria nëpërmjet kufirit , e cila në atë kohë e tejkaloi 900 persona deri në 1000 në ditë dhe thuhet se ky largim masivë përfshinte natyrishtë si në raste të tilla edhe disa elemente kriminale.
    Në vitin 1991 , në një përpjekje për të kufizuar fluksin e refugjatëve nga përmirësimi i kushteve ekonomike në Shqipëri , qeveria nënshkroi një marrëveshje, ku ish kryministri i Greqisë në atë periudhë Micotaqis nëshkroi me “dorën” e tij – një marrëdhënie ndërbankare për dhënien Shqipërisë 20 milion dollar amerikan në kredi të “butë” . Këto fonde u “tretën” në masë të madhe , megjithatë, dhe pesë muaj më vonë , pasi Shqipëria kishte hyrë  KSBE-së , disa organizata ndërkombëtare, bënë thirrje për dhënien fund të ndihmave deri sa bota të mund të sigurohej se Shqipëria ishte në zbatimin e duhur të këtyre parave.

 Qeveria e atëhereshme i pas izolimit ishte i akuzuar për korrupsion dhe përvetësim të kredive nga Banka Botërore. Pas këtyre akuzave, si dhe akuzat e përtërirë të shkeljeve të të drejtave të njeriut, Greqia si president i BE-së, e mbështeti pezullimin e disa ndihmave duke kushtëzuar një ndihmë prej 35 milionë dollarve të asaj kohe – njësisë të monedhës që përdorej në tregjet evropiane para se të dilte Euro. Këto ishin para ndihmash ndërkombëtare për mëkëmbjen e Shqipërisë, që kishin qenë të rezervuar për ndihmë popullit shqiptar nga Komuniteti Europian dhe Organizata Financave ( ECOFIN ) .

    Mbas bllokimit të këtyre 35 milion dollarëve nga Greqia, kushtet ekonomike në Shqipëri u përkeqësuan , mbasi Athina akuzoi ish Presidentin e parë demokrat Berisha, i cili sipas Athinës u përpoq për të devijuar opinionin publik, duke u “bërë ngacmues” ndaj të drejtave të njeriut, provokuar aktivistët e saj , në mesin e të cilëve ishin krerët e Omonia , një parti opozitare politike që përfaqëson pakicën greke në jug të Shqipërisë (referuar në Greqi si Vorioepirit ) e cila në atë kohë kishte zgjedhur pesë deputetë në zgjedhjet parlamentare të viti 1991 .
Ndërkohë, trafiku i refugjatëve në kufijtë e Greqisë u rrit derisa minoriteti grek në Shqipëri u reduktua si pasojë e largimeve masive sidomos nëpërmjet kufirit tokësorë në rreth 35 për qind të madhësisë së tij ish në fund të vitit 1993 . Incidente të ndryshme ndërshterore ndodhën në atë periudhë në kufirin greko-shqiptar, të cilat u bën dukuri e përditshme, si pakënaqësi të ndërtuara në të dyja anët . Në prill 1994, dy shqiptarë u vranë në një kamp ushtarak në afërsi të kufirit grek. Edhe pse vrasësit nuk u kapën ,ngjarja ndodhi në zonat kufitare greko- shqiptare . Në maj pot të këtij viti gjashtë anëtarë kryesorë të organizatës Omonia u arrestuan për krime kundër shtetit . Ndaj tyre u zhvillua një “gjyqë i stilit Stalinistë” që filloi në gusht për të tërhequr vëmendjen dhe shqetësimin e juristëve Evropian dhe presidentit Klinton. Ndërkohë, në pergjigje të kësaj ngjarje qeveria greke kishte filluar dëbimet e mëdha të përditshme ndaj emigrantëve ilegalë shqiptarë në Greqi .
Megjithëse kryeministri i asaj kohe Papandreu ofroi të liroj kufizimet e ndihmës , dhe sepse gjykimi  i të gjashtëve përfundoi , udhëheqësit Omonia u dënuan dhe u burgosën . Ndërsa Greqia u zotua të kërkojë dëmshpërblim , për të gjashtët ndaj Presidentit Berisha, marrëdhëniet greko-shqiptare patë arritur një tjetër pikë të ulët , dhe e ardhmja e tyre u “fut” në “hulli” dhe në pasiguri .
Duhet sqaruar se të dhënat e këtij informacioni janë marrë deri në dhjetor të vitit 1994

SHËNIM :Informacioni në lidhje me Greqinë në këtë sqarim është ri -publikuar nga biblioteka e SHBA, Bibloteka e Studimeve të Kongresit dhe CIA World Factbook . Deri këtu thuhet se asnjë pretendim nuk është bërë në lidhje me saktësinë e Marrëdhënieve me Greqinë me Shqipërinë, nga informacionet të përmbajtura këtu . Të gjitha sugjerimet për korrigjime të gabimeve rreth marrëdhënieve të Shqipërisë me Greqinë duhet të adresohen në Bibliotekën e Kongresit dhe CIA, mbasi ajo është përgjegjëse për këtë informacion .

 Materialet e që janë të përmbledhura më poshtë janë disa nga axhensitë më prestigjoze të botës

 Prill 1984 : Një grup politikanësh grek bën presion , në Komisionin për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut, duke pretenduar ndaj minoritetit grek në atë që ata e quajnë Epirin e Veriut , duke deklaruar se mbi 25.000 grekët etnikë ishin duke vuajtur dënimin në burgjet politike në Shqipëri . Grupi gjithashtu kishte vënë edhe madhësinë e minoritetit grek në Shqipëri, kua ata pretendonin në dekleratë se ata ishin sipas tyre në mbi 400.000 vetë.

 3-6 dhjetor , 1985 Z. Karolos Papulias ,ish Ministri grek i Punëve të Jashtme , u takua me homologët e tij shqiptarë për të diskutuar përmirësimin e marrëdhënieve midis dy vendeve . Diskutimet ishin të parat e këtij lloji që nga viti 1940 , ku Partia Socialiste Panhelenike ( PASOK) e Andreas Papandreut, duket kishte marrë një ton pajtues në lidhje me Shqipërinë . Z. Papulias , pas vizitës së tij në Shqipëri , dhe pas takimit me përfaqësues të komunitetit etnik grek , kishte “nxjerr” numrin e grekëve etnikë në 200,000. Ai gjithashtu besonte se gjuha greke kishte qenë kultivuar siç duhet në Shqipëri , dhe se mohimi i të drejtës së tyre për të praktikuar besimin ortodoks grek ishte një e drejtë e mohuar në të gjithë shqiptarët , pasi Shqipëria në atë kohë ishte zyrtarisht ateiste . 

1986 : Bashkëpunimi ekonomik dhe politik midis Shqipërisë dhe Greqisë, pas kësaj vizite vazhdoi të rritet , qeveria PASOK njoftoi synimet e saj për t’i dhënë fund gjendjes teknike të Greqisë me Ligjin e Luftës me Shqipërinë më 23 gusht. Gjendja e Luftës ka ekzistuar që nga viti 1940 , kur forcat italiane filluan pushtimin e Greqisë nga Shqipëria e jugut . Pas Luftës së Dytë Botërore , marrëdhëniet nuk kanë qenë të normalizuar për shkak të pretendimeve territoriale të Greqisë në jug të Shqipërisë.

Një tentative për permisimin e marrëdhënive në atë kohë u sulmua rëndë nga Demokracia e Re ( ND) dhe udhëheqësi I saj Konstandin Micotaqis . Ai pretendonte se grekët etnikë në Shqipëri jetonin nën kushte të patolerueshme ” çnjerëzore “, dhe se fundi me gjendjen e Luftës ishte ” e papranueshme në kohën e tanishme nga pikëpamja kombëtare … dhe …se Shqipëria nuk arriti të mbrojë të drejtat themelore të të drejtave të grekëve të Vorioepirit . ” (mars 1986 Keesing e 34.249 ) .

1987 Më 28 shtator,qeveria greke e udhëhequr nga  PASOK-ut Andreas Papandreu, liderit zyrtar i cili shpalli fundin e gjendjes teknike të luftës që ekzistonte midis Shqipërisë dhe Greqisë . Masa pasoi përmirësime të vazhdueshme në marrëdhëniet dypalëshe midis qeverive të të dy vendeve.

1989. Axhensia e lajmeve zyrtare Tanjung e ish Jugosllavisë, raportoi në dhjetor se katër vëllezërit që i përkasin minoritetit etnik grek të Shqipërisë ishin torturuar dhe vrarë në tetor për përpjekjet e tyre të arratisjes nga Shqipëria . Raporti I Tanjugut thuhet se pati krijuar ca tensione mes qeverive greke dhe shqiptare , mbasi Ministria e Jashtme greke kishte sfiduar autoritetet shqiptare për të provuar se individët në fjalë ishin ende gjallë .

1990 Në përgjigje të trazirave në rritje në Shqipëri , dhe erozionit të strukturës së centralizuar politik dhe ekonomik , shumë shqiptarë filluan të emigrojnë në mënyrë të qëndrueshme nga vendi i tyre . Gjatë 1990, grupe të mëdha të shqiptarëve u përpoqën të hynë nëpërmjet kufirit tokësorë në ish Jugosllavi dhe Greqinë . Rojet e kufirit shqiptar janë raportuar se kanë hapur zjarr dhe kan varë në disa prej atyre që përpiqeshin për t’u arratisur mes tyre ka pasur edhe prej refugjatëve , një numër prej të cilave i përkiste minoritetit etnik grek në Shqipërinë jugore . 

11-26 janar , 1990 : ” Disa mijëra ” grekë demonstruan në Athinë për të protestuar trajtimin e pakicës shqiptare etnike greke . Demonstrata në Athinë dhe Selamikë u parapri pra morën shkas nga raportet e vrasjeve kufitare të refugjatëve grekë etnikë nga rojet kufitare shqiptare.

1991 : Fluksi i arratisurve shqiptare të përtej kufirit jugor me Greqinë u rrit në janar. Emigrantët shumica deklaroheshin se “ishin grekë etnikë në masë të madhe dhe punëtorë të pakualifikuar” . Më pas rojet kufitare shqiptare, me vendim të qeverisë kalimtare ndërprerën “hapjen e zjarrit”, numrat e daljes nga Shqipëria në Greqi arriti në 600 persona në ditë , dhe u shkallëzua në 3500 në ditë mes zërave se kufijtë do të jenë të mbyllura, përsëri. Në zgjedhjet e para dhe të dyta shumëpartiake të mbajtura më 31 mars dhe 7 prill, Omonia-s , një organizatë që përfaqëson minoritetin grek në Shqipëri , arritën të marrin pesë ulëse në Kuvendin Popullor me 250 anëtar atëhere. Partia shqiptare e Punës , nën Ramiz Alia , u ngjit e para pas arriti të fitojë zgjedhjet simbas elektoratit tradicional saj sidomos në zonat rurale që ishin mbizotëruese edhe në mbështetjen e Partisë Socialistë e cila vetëm se ndryshoi emrin nga Partia e Punës në Parti Socialliste. Në zonat urbane u duk një ngritje për Partinë Demokratike. 

Në dhjetor 1991 :,Qeveria greke duke zbatuar “Operacionin Scoopa ” në të cilën janë raportuar mijëra shqiptarë 100.000 emigrantë ilegalë shqiptarë janë riatdhesuar me forcë . Deportimet krijuan tensione në mes shqiptarëve dhe grekëve, mbasi poliicia greke nisi duke mbushur furgona kapaciteteve “ off ” me emigrantë shqiptarë “të rroptuar” dhe fukarenjë duke i “hedhur” ata në pikën kufitare të Kakavisë . Tensionet u përshkallëzua më tej , kur u hodhën dhe harta që ilustronin krahinën e juugut të Shqipërisë, si pjesë veriore greke e Epirit që shtrihen edhe në jug të Shqipërisë harta qarkulluan në Shqipërinë jugore . Qeveria greke dhe Omonia të dyja patën mohuar çdo përgjegjësi për qarkullimin e këtyre hartave .

1992 : Në rritjen e protestave të vazhdueshme nga Brenda Shqipërisë dhe pamundësisë së Partisë Shqiptare të Punës (sot Partia Socialiste e Shqipërisë me kryetar Edi Ramën ) për të qeverisur , Presidenti Ramiz Alia, shpërndau parlamentin më 11 shkurt dhe bëri thirrje për zgjedhje të riplanifikuar në fund të marsit. Ligjet e ri elektoral I miratuar në shkurt e pat reduktuar madhësinë e Kuvendit Popullor në 140 , dhe pat vendosur përkufizime të reja për organizatat e kualifikuara për të marrë pjesë në zgjedhje. Në një përpjekje për të minimizuar pakënaqësit në rritje sidomos të  ndaj grekëve etnikë , parlamenti votoi për nenin 13 në ligjin e ri zgjedhor, i cili ndaloi efektivisht Omonia nga pjesëmarrja si organizat . Por në një përgjigje mbrapa kritikëve të ligjit, Ramiz Alia deklaroi se grekët etnikë mund të kandidojë për poste si të pavarur ose si deputetë të partive të tjera politike . Ky veprim u kritikua rëndë nga Komuniteti Europian si një shkelje të mundshme të të drejtave të njeriut.
17 Shkurt 1992 : KE shprehu shqetësim rreth sulmeve të raportuara mbi disa dyqaneve etnike greke dhe zyrat e Omonia në qytetin e Sarandës . Sulmet u shfaq kryesisht të jetë në shenjë hakmarrjeje për ngacmime të  supozuar, keqtrajtimin dhe dëbimin e refugjatëve shqiptarë nga Greqia .

Mars 10, 1992 Ambasadori grek në Shqipëri u thirr në Ministrinë e Jashtme për të marrë një ankesë formale në lidhje me pamflete që qarkullojnë në jug të Shqipërisë të konsideruara inkurajuese të atyre sentimenteve nacionaliste greke . Ankesat shqiptarë përfshinte akuzën e përpjekjeve greke për të ndikuar në mënyrë eksplicite në votimin etnik grek . Qeveria greke pati mohuar çdo ndërhyrje në punët e brendshme shqiptare .

22 Mars 1992 : Zgjedhjet rezultuan për here të parë me fitoren e Partisë Demokratike të kryesuar nga Sali Berisha . PD arriti në të parat votime të lira dhe demokratike  92 nga 140 vende, në Parlament kundrejt Partisë Socialiste të Shqipërisë (ish PPSH), e cila mori një total prej 38 vendesh. Organizata Omonia nuk ishte në gjendje për të marrë pjesë , por partia që përfaqësonte minoritetin grek në Shqipëri, ajo e të Drejtat e Njeriut, një Bashkimi efektivisht që përfaqësonte minoritetin grek , mori vetëm dy vende në Kuvendin Popullor të Ri .

10 Shtator 1992 : Deputetët Partisë Demokratike të kryesuar nga Sali Berish, PD, partite e vogla në Parlament të Shqipërisë shprehen kritika formale në emërimin e Januallatos si eksark të Patriarkut të Kishës Ortodokse Shqiptare Autocephalice . Deputetët bën thirrje gjithashtu për gjetjen nga Paralemanti në formën e tij të nisjes Shqipëri në krye të Kishës Ortodokse.

25 Qershor 1993: Një klerik grek Arkimandrit Chrystostomos Maidhonis u deportua nga autoritetet shqiptare për shpërndarjen e një literature fetare me pretendime pro- helene greqizimin e Shqipërisë jugore e drejtë sipas trakteve që i përkasite Greqisë . Kryeministri Micotaqis u kundërpërgjigj Shqipërisë, Presidentit Berisha me dëbimin e klerikut grek, duke zbatuar spastrim e refeugjatve shqiptarë me Operacionin ” fshesë “, me objektivin e dëbuar si shumë prej 200,000 emigrantëve të paligjshëm  shqiptarë nga Greqia. Autoritetet greke arrestuan dhe u transportuan 12,600 shqiptarët e paligjshme në kufirin shqiptar në mes të 28 dhe 29 qershor.

30 Qershor 1993 :  Rreth 300 grekë etnikë u përleshën me policinë shqiptare pranë qytetit jugor të Gjirokastrës për të protestuar dëbimin e klerikut grek Chrystostomos Arkimandrit . Protestuesit e përfshirë në përleshjen , përbëhej nga grekët etnikë nga fshati Derviçan , të cilët bllokuan rrugën për të marrë pjesë në demonstratat e mbajtura nga anëtarë të Kishës Ortodokse Greke në Gjirokastër . Asnjë plagosje serioze nuk qe raportuar , dhe qeveria shqiptare e mohoi ekzistencën e incidentit .

20 Shkurt 1994 : Kryepeshkopi Metropolitan Serapheim ,udhëheqësi shpirtëror për të krishterët ortodoksë të Greqisë , përfundoi predikimin e tij me një apel për kongregacionin e tij për të bashkuar Epirin e Veriut ( Shqipëria jugore ) me Greqinë . Ceremonia përfshinte anëtarët e kishës veshur në kostume tradicionale epirotë për të festuar 80 vjetorin e çlirimit e ” humbur” të Vorio Epirit, sipas tyre .
10 Prill 1994 : Një grup  armatosur doli publikisht duke brohoritur parulla separatiste dhe sulmuar një njësi kufitare shqiptare në afërsi të kufirit grek. Ai ishte një grup i ri që e quante veten “Northern Epirus Fronti Çlirimtar ( MAVI ) i cili mori përgjegjësinë për sulmin . MAVI dënoi në atë kohë edhe Greqinë për “indiferencën kriminale” me fatin e grekëve etnikë në Shqipëri. MAVI ishte fillimisht një grup gueril djathtist themeluar në vitin 1943 për të luftuar kundër fashistëve italianë të cilët e pushtuan Shqipërinë në kohë dhe luftoi edhe kundër krahut të majtë të forcave greke para se të shpërbëhej në vitin 1945 . Sulmi rezulton në një rresht të zgjeruar diplomatik midis Greqisë dhe Shqipërisë, e cila përfshin dëbimet reciprok të diplomatëve .

20 Prill 1994 : Greqia akuzon Shqipërinë, Presidentin Berisha për persekutimin ” të paparë dhe të vazhdueshëm ” të minoritetit etnik grek sipas saj . Kjo ndodh pas raporteve se 15 anëtarët e Omonias, grek etnik të shoqatës politike dhe kulturor qenë arrestuar gjatë ngjarjeve të fundit.

24 Prill 1994 : Shqipëria njofton se ka arrestuar 11 grekë etnikë për posedimin e armëve të paligjshme dhe përdorimin e materialeve propogandistike ” anti – kushtetues ” material separatist .

29 Prill-1 Maj , 1994 : Autoritetet shqiptare u than se kan ndaluar grekë ortodoksë nga mbajtja e një procesioni të Pashkëve të premten (më 29 prill ) . Megjithatë festimet shkuanë siç ishte planifikuar për pjesën tjetër të fundjavës .

20 Maj 1994 : Autoritetet shqiptare vendosën lirimin e 6 grekëve etnikë të cilët isihin të gjithë drejtuesit e Omonia, të akuzuar e dënuar për spiunazh , nxitur separatizmin dhe posedim të armëve pa leje . 2 anëtarë etnike greke të Parlamentit denoncojë arrestimet si ” një shkelje flagrante e të drejtave të njeriut. ”
26 Maj 1994: Greqia akuzon Shqipërinë për të bërë arrestime të reja në mesin e komunitetit etnik grek e saj në mënyrë që të të trembë Grekët në largoheshin nga Shqipëria. Shqipëria mohon se arrestimet ndonjëherë u zhvillua. Burime të tjera thonë se grekët etnikë kishin qenë sjellë në pyetje , por nuk e arrestuan .

30 Maj 1994 : Lideri i  Omonias Sotir Qiriazati thoshte se tensionet midis Greqisë dhe Shqipërisë kanë qenë të vështira sidomos për grekët etnikë të Shqipërisë . Qiriazati pretendonte se ai ishte në mesin e më shumë se 50 grekëve etnikë iI marr në pyetje nga policia shqiptare rreth aktiviteteve të Omonia .

1 Korrik 1994 : Greqia njofton planet për të krijuar një forcë të veçantë në kufirin e saj verior me Shqipërinë për të ndaluar hyrjen në territorin e saj të mijëra emigrantëve të paligjshëm të hyjnë në vend . Këtu duhet pranuar se :”Çështja e emigrantëve shqiptarë në Greqi është një shkak i madh i tensionit midis Shqipërisë dhe Greqisë gjatë periudhës së mbuluar nga këto ngjarje”. Ky tension shpesh ndikon negativisht në situatën e grekëve etnikë në Shqipëri. Këto tensione nuk do të tejkalohen më tej  nëse nuk tratohen ndryshe .

11 Gusht 1994 : Komiteti Iniciativa për Epirin e Veriut , një koalicion prej më shumë se 30 shoqatave politike greke etnike , kulturore , dhe ‘ punëtorët, akuzoin Shqipërinë për torturimin e 5 grekëve etnikë të akuzuar për tradhëti dhe spiunazh. Këto akuza janë konfirmuar më vonë nga të gjitha 5 të pandehurve gjatë gjyqit të tyre .

15 Gusht 1994 : Protesta në Greqi pasi  22 gazetarë grekë dhe avokatët janë sulmuar dhe arrestuar nga policia shqiptare duke mosrespektuar gjyqin e 5 anëtarëve të OMONIA-s të akuzuar për tradhti. Policia gjithashtu ndaloi një demonstratë jashtë gjykatës nga 100 grekë etnikë që kërkonin lirinë fetare dhe etnike . Prokurorët hodhën poshtë akuzat e tradhëtisë , të cilat bartin një dënim me vdekje , duke thënë se ato janë të bazuara në kodin e vjetër staliniste penal. Akuzat e tjera të spiunazhit dhe posedim të paligjshëm të armëve të mbetet në vend .

15 Gusht – 20 Shtator 1994: Greqia përzë rreth 70.000 emigrantë shqiptarë për pesë ditë .

17 Gusht 1994 :  Greqia akuzon Shqipërinë për arrestimin e 7 grekëve etnikë .

21 gusht 1994 : Një aeroplan luftarak grek me pilotë fluturon mbi Shqipërinë jugore duke hedhur fletëpalosje separatiste .

6 Shtator 1994 :  Greqia akuzon Shqipërinë se po sulmon gazetarët dhe vëzhguesit ndërkombëtarë në gjyqin e 5 udhëheqësve të OMONIA-s të akuzuar për spiunazh. Gazetarët dhe vëzhguesit janë arrestuar dhe ndaluar nga Brenda gjyqit pasi ai filloi.

7 Shtator 1994 : 5 anëtarët e Omonias  të akuzuar për spiunazh, janë gjetur fajtorë dhe u dënuan me 6 deri në 8 vjet burg . Aktgjykimi ndez protesta ndërkombëtare. Greqia tërheq ambasadorin e saj dhe pjesërisht vulat kufirit të saj me Shqipërinë mbas aktgjykimit.

17 Shtator 1994:  Një udhëheqës nga 6 të Omonias është dënuar me një vit në burg, në shkelje të ligjit të mbajtjes së armëve pa leje .

6 Tetor 1994 : Një gjykatë e apelit mbështet vendimin e 5 anëtarëve të OMONIA-s të dënuar për spiunazh , por redukton dënimet e tyre nga 1 deri në 2 vjet, për arsye të faljes .

21 Tetor 1994 : Komiteti shqiptare e Helsinki Watch (nje grup i të drejtave të njeriut ) bën thirrje për rigjykimin e 5 anëtarëve të OMONIA-s të dënuar për spiunazh duke  thënë se autoritetet shqiptare kane kryer parregullsi në gjykim.

8 Nëntor 1994 : Minoritarët Grekë në Shqipëri, gati njëzëri kundërshtojnë një projekt-kushtetutë  në Shqipëri në një referendum . Ata thonë se projekt-kushtetuta nuk arrin të mbrojë të drejtat etnike dhe fetare .

24 dhjetor 1994 : Preisdenti shqiptar, Sali Berisha me “ndërhyrjen “ e SHBA, liron një prej 5 anëtarëve të OMONIA-s të dënuar për spiunazh dhe redukton dënimet e 4 tjerve nga 1 deri në 2 vjet. Ky veprim në Greqi u pa si pozotiv për heqjen e kundërshtimeve greke që Shqipëria të marrin ndihmat e Bashkimit Evropian .

8 Shkurt 1995 : Gjykata e Lartë e Shqipërisë mbështet vendimin e 4 anëtarëve të OMONIA-s të dënuar për spiunazh që të lirohen nga burgu , por me një dënim me kusht . Të 4 të burgosur janë liruar me kusht.

20 Mars 1995 : Greqia arreston 7 anëtarë të armatosur të cilët dyshohet se janë anëtarë të organizatës MAVI. Ata u akuzuan se kishin planifikuar për t’u angazhuar në një sulm ndërkufitar në Shqipëri. 4 prej tyre isihin shqiptaro grekë etnikë dhe 3 të tjera janë shtetas grekë . Armët e tyre isihin identifikuar më vonë si armë të vjedhur nga MAVI-a, në bastisje e saj në Shqipëri prillin e kaluar , në të cilën 2 ushtarë shqiptarë u vranë .

21 Mars 1995 : Greqia thërret një diplomat të saj në Shqipëria pas gjetjes të disa pamfleteve të tij , ku bëhej fjalë nxitja e separatizmit në mesin e komunitetit etnik grek të Shqipërisë.

25 Mars 1995 : Greqia arreston përsëri 2 a më shumë anëtarë të dyshuar të organizatës MAVI .

13 Korrik 1995 : Prokurorët grekë dënuan një anëtar të organizatës Mavi me akuza për vrasjen e 2 prillit 1994 të ushtarëve shqiptarë, në pikën kufitare Peshkëpi .

1 Shtator 1995:  Bisedimet midis Greqisë dhe Shqipërisë “goditen” përsëri dhe bëhet një pengesë në lidhje me çështjen e arsimimit të grekëve etnikë në Shqipëri. Greqia dëshiron që 3 shkolla të pavarura të krijuara në jug të Shqipërisë, të jenë zyrtarizuar .

10 Janar 1996:  Qarqet diplomatike greke tregojnë pakënaqësi në fushatën para- zgjedhore mbi ambiciet e socialistëve shqiptarë që të ndërtojnë suksesin e tyre në zonat e pakicave të banuara me minoritar duke I përfaqësuar ata grekërit në Shqipëri. Athina beson se ” vetëm përfaqësuesit të zgjedhur nga vetë minoriteti mund të mbrojë të drejtën e minoritetit . ” Ndërkohë,socialistët janë duke shfrytëzuar në atë kohë thashethemet për një ndarje të mundshme mes Omonia dhe parties së Melo -së (Bashkimi për të Drejtat e Partisë Demokratike ) pretendonin se qëllimet e votimit të pakicës greke në Shqipëri, sipas tyre kanë “ pjerrësi” në drejtim të majtë . ( sipas BBC )

Mars 1996: Media greke publikon një raport ku thuhet se , shërbimet kishtare dhe shkollimi në gjuhën amtare janë çështjet për të cilat Departamenti amerikan i Shtetit në Raportin e saj jep një pamje të gjendjes së mbrojtjes së të drejtave kulturore të ​​grekëve etnikë në Shqipëri për vitin 1995. Raporti i Departamentit të Shtetit thoshte se , ka tre gazeta të dalë në gjuhën greke në Shqipërinë jugore , ndërsa disa radio lokale transmetojn programe në gjuhën greke . Priftërinj nga Greqia , thoshte më tej raporti , ka klerin indigjene të kishës ortodokse shqiptare për të shërbyer në gjuhën greke -besimtarëve. Shqetësim themelor për minoritetin etnik grek megjithatë, mbetet arsimi në gjuhën greke . Gjuhën amtare arsimi ka qenë i integruar në shkollat ​​fillore dygjuhësore në zonat ku një përqindje e konsiderueshme e popullsisë që i takon një minoriteti . Raporti i Departamentit të Shtetit njoftonte se , duke filluar nga 1995 në gjuhën greke klasa janë bërë gjithashtu në dispozicion në disa shkolla të mesme . ( Departamenti Amerikan i Shtetit)

27 Maj 1996 Partia në pushtet Partia Demokratike pretendon fitoren në zgjedhjet parlamentare të vendit , pa përmendur bojkotin nga partitë opozitare më të madhe. Partitë opozitare thanë se , ata do të tërheqin deputete e tyre nga zgjedhjet , duke pretenduar manipulim dhe dhunë kundër përkrahësve të tyre . Partia për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut , që përfaqëson minoritetin etnik grek në Shqipëri, edhe ajo me Partinë Socialiste tërhiqet nga zgjedhjet . (Deutsche Presse Agentur )

30 Maj 1996:  Demonstruesit shqiptarë protestojnë për ditën e tretë kundër zgjedhjeve të përgjithshme në të cilat Partia Demokratike e presidentit Sali Berishës ka pretenduar fitoren dërrmuese . Partia kryesore e opozitës Socialiste dhe tetë parti tjera më të vogla nga të dyja anët e spektrit politik të denoncojë votimin si mashtruese dhe të thonë , ata nuk do të marrë pjesë në raundin e dytë të votimit më 2 qershor . Partia e të Drejtave të Njeriut , e cila përfaqëson kryesisht grekët etnikë , shfuqizon qëndrimin e saj dhe njofton , ajo do të marrë pjesë në raundin e dytë të zgjedhjeve . Lideri i Partisë Vasil Melo thoshte se ky ,ndryshim pasqyron dëshirën e partisë për të luajtur një rol të moderuar në politikën shqiptare . ( United Press International)

3 Gusht 1996 : Thoma Miço ,numri dy në Bashkimin Drejtat e Njeriut hedh një stuhi me kritika, kundër partisë së Vasil Melo , kryetar i të cilit pranoi hyrjen në parlament duke e çuar çuar në krizën më të madhe ndonjëherë në historinë e partisë greke në Shqipëri . (BBC )

8 Gusht 1996 : Qeveria shqiptare vendos që të fillojnë mësimin në gjuhën e tyre amtare për fëmijët e pakicës greke që jetojnë në qytetet Gjirokastër, Sarandë dhe Delvinë . (BBC )

5 Tetor 1996 : Omonia ,organizata e pakicës greke , zgjedh një udhëheqje të re , diskuton dallimet që kanë qenë të fshehura në organizatë që nga kohë të gjatë , dhe vendos për ndryshimet në statutin dhe programin . (BBC )

22 Tetor 1996 :  Shqiptarët votoin zgjedhëjet për qeverinë lokale. (BBC )

Shkurt 1997:  Duke iu referuar vlerësimit  të KShH-së të gjendjes së të drejtave kulturore , sociale dhe njerëzore të grekëve etnikë në Shqipëri i Departamentit Amerikan të Shtetit për vitin 1996 thotë se ,minoriteti grek është “një pjesë integrale ” e shoqërisë shqiptare dhe të drejtat e saj kanë arritur një dimension të ri (pozitiv ) . Raporti i Departamentit të Shtetit vëren gjithashtu se marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Greqisë janë përmirësuar në mënyrë të konsiderueshme pasi të dy vendet e nënshkruar në mars një traktat të bashkëpunimit dhe miqësisë që çoi në një marrëveshje mbi çështjen e arsimit në gjuhën greke në Shqipëri. ( Departamenti Amerikan i Shtetit)

4 Mars 1997 : Autoritetet shqiptare  zbatojë një gjendjen e jashtëzakonshme për të shuar trazirat civile , në të gjithë vendin mbas rënjes së priramidave Presidenti Sali Berisha pa kundërshtarë zgjidhet nga parlamenti për një mandat të dytë pesë- vjeçar. ( Financial Times )

5 Mars 1997:  Ushtria thuhet se kontrollon qytetin jugor të Gjirokastrës dhe fshatrat përreth. Nuk ka asnjë konfirmim zyrtar për raportet për një sulm policor në qytetin jugperëndimor të Vlorës, e cila ka qenë në duart e protestuesve anti-qeveritare . Megjithatë , kriza politike në vend kërcënon të shpërthejë në luftë civile. Vendet fqinje të bëjë përgatitjet për dhunën në rritje në rajon. (Deutsche Presse Agentur )

10 Mars 1997 : Anëtarët e minoritetit etnik grek në jug të Shqipërisë, dhe ish të burgosur në burgjet greke hyjnë nëpërmjet trageteve të lirë portin e Sarandës dhe Vlorës të kontrolluar nga  rebelet grupe të tjera mbrrijnë në Shqipëri, nëpërmjet  në postës kufitar Kakavisë , shpesh pa viza apo pasaporta . Fluksi i frikësuar grave dhe fëmijëve shkojnë për në Greqi mbasi nuk besojnë se çdo përpjekje nga ana e ushtrisë shqiptare për të rimarrë rajonin jugor kufitar nga rebelët e armatosura do të shkaktonte një eksod masiv të refugjatëve në Greqinë e veriut . ( Financial Times )

15 Mars1997: Një zbulim i madh politik vjen pas një fundjavë të dhunës , anarkisë dhe tensioni në jug , ku rebelët kanë përfituar nga një armëpushim prej 48 orësh për të kapur dy qytete më shumë , duke përfshirë bastionin kryesor të qeverisë, Gjirokastrën, Sarandën dhe Vlorën. . ( Agence France Presse )

18 Mars, 1997:  Qeveria greke thotë , ajo do të bëjë përfaqësime duke folur për gjendjen me Presidentin Sali Berisha, nëpërmjet kanaleve diplomatike , duke kërkuar lirimin nga burgu të liderit të Partisë Socialiste Fatos Nano . Zëdhënësi i qeverisë Dhimitrios Repas thotë , “Nëse qeverisë greke do ti kërkohet  që të ndërmjetësojë në mes të Sali Berishës dhe kryengritësve , atëherë vendi ynë do të përgjigjet dhe të pranojë një kërkesë të tillë . ” (BBC )

 

20 Mars  1997 :  Anarkia në Shqipërin e jugut mbrrinë në  kryeqytetin Tiranë dhe vendi bie në izolim të plotë me kufijtë e saj tokësore , aeroporti dhe portet janë të  gjitha të mbyllura. Ambasadat e huaja fillojnë evakuimin e shtetasve të tyre. Presidenti Berisha dhe opozita pranojnë se vendi është jashtë kontrollit të tyre dhe të bëjnë një lutje të bashkuar në Bashkimin Evropian për një forcë të ndërhyrjes. Në afat të shkurtër , dorëheqja e presidentit duket e vetmja masë që mund të arrihet të qetë . ( The Times )

Mars 1997 : Presidenti Berisha betohet në qeverinë e re . ( The Times )

Mars 1997 : Zëdhënësi qeveritar i Greqisë, Dhimitrios Repas thotë se ,qeveria greke është në kontakt me të gjitha palët në Shqipëri dhe beson se rebelët kanë një rol në zhvillimet politike . Zëdhënësi i qeverisë e përshkruan si të pavërteta pretendimet se Athina mbështet kryeministri shqiptar, Sali Berisha . Ai gjithashtu përshkruan se raportet e pabazuara në shtypin italian se minoriteti grek është prapa rebelimit . Më në fund ai e përshkruan si pozitiv lajmet se Partia për të  Drejtat e Njeriut Partia Omonia , – Bashkimi Demokratik i Minoritetit Grek , – është e përfaqësuar në qeverinë e re… (BBC )

22 Mars 1997 : Rebelët shpallin një republikë të pavarur . Burime të afërta me kreun e rebelëve , Agim Gozhita , thonë se një takim i udhëheqësve jugore ka përsëritur kërkesën për dorëheqjen e presidentit Berishës. Ata gjithashtu thonë se posti i Presidentit duhet të zëvendësohet nga një këshill presidencial . Këshilli rebel thotë se e njeh qeverinë e Bashkim Finos ,Kryeministrin , me kusht që ai formalisht t♪7 distancohet nga Presidenti. ( The Times )

Mars1997 :  Liderii Qendrës Shqiptare për Kërkime Ekonomike thotë se rreziku i një republike pakicës greke -frymëzuar separatist është shumë i gjallë . ( The Times )

16 Prill 1997 : Vala e parë e një force shumëkombëshe modeste , e përbërë nga 6.000 ushtarë nga tetë vende evropiane, mbërrin në Shqipëri . (International Herald Tribune )

18 Prill 1997:  Partitë politike bien dakort të mbajnë zgjedhjet parlamentare më 29 qershor . Marrëveshja vjen si rezultat i bisedimeve të kryera nga Franz Vranitzky e Austrisë , i dërguari i posaçëm i Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë, i cili pat njoftuar marrëveshjen. Jugu I Shqipërisë mbetet nën kontrollin e rebelëve . Qeveria e ngritur në mars ranë dakord se zgjedhjet e parakohëshme ishin vendimtare për rivendosjen e rendit . Por partitë rivale nuk kishin bërë pothuajse asnjë përparim në hartimin e një ligji zgjedhor . ( The New York Times )

29 Prill 1997 : Komisioni Europian miraton paketën e parë të ndihmës humanitare , me vlerë 2 milione ECU , për viktimat e krizës në Shqipëri . Ndërkohë,Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë miraton dërgimin e një force të mbrojtjes në Shqipëri nga disa prej 54 vendeve anëtare të saj , dhe ekspedita është miratuar nga Këshilli i Sigurimit të OKB-së . (Euro -Lindje )

5 Qershor 1997: Kryeministri Shqiptar i qeverisë së pajtimit kombëtar , Bashkim Fino, takohet me një delegacion grek i kryesuar nga Ministri i Jashtëm Theodhoros Pangalos . (BBC )

19 Qershor 1997 : Këshilli i Sigurimit i OKB miraton një rezolutë duke zgjatur mandatin e forcës shumëkombëshe në Shqipëri deri në mes të gushtit . ( Agence France Presse )

26 Qershor 1997 : Është raportuar se dy udhëheqësit e minoritetit grek kanë qenë të kidnapuar. Një prej tyre është babai i kandidatit të opozitës shqiptare, Costandina Beziani , i cili ka qenë i kërkuar për të tërhequr kandidaturën e saj nga zgjedhjet e ardhshme të përgjithshme ” nëse ajo donte të shihte të atin përsëri ” . Partia greke e pakicës është i njohur për lidhjet e saj të zgjedhjeve me socialistët e opozitës . kreun grek i pakicës  Kremmydas Bassilis . Dy prej tyre janë anëtarë të Omonia-s, një organizatë e cila përfaqëson pakicën greke në Shqipëri . ( Agence France Presse )

28 Qershor 1997 : Një rrëmbim i dytë i motivuar politikisht është raportuar . Viktima, Vasilios Kremidhas , është djali një ligjëvënsi i një ish- kryetarit të Omonia . Rrëmbyesit kërkojnë 40 milion dhrahmi për lirimin e tij . (BBC )

29 Qershor 1997: Zgjedhjet e përgjithshme të zhvillohen në Shqipëri. ( The Guardian )

1 Korrik 1997: Presidenti shqiptar Sali Berisha pranon se partia e tij Demokratike në pushtet ka humbur në raundin e parë të zgjedhjeve , të cilat vëzhguesit ndërkombëtarë I patën përshkruar si ” adekuate dhe të pranueshëme ” . ( Xinhua News Agency )

16 Korrik 1997 :  Në përgjigje të akuzave të kryetarit të Partisë Socialiste që pretendon ,Presidenti është duke e mbajtur grekët në getot ,zyra e shtypit e Presidentit Sali Berisha thotë se shqiptarët e trajtojnë minoritetin grek e tyre mirë dhe se kjo ka qenë e njohur ndërkombëtarisht . (BBC )

7 Gusht 1997 : Presidenti i Shqipërisë, Prof Dr Rexhep Mejdani , takon delegacionin grek të kryesuar nga ministri i Jashtëm Theodhoros Pangalos , i cili ka mbërritur në një vizitë një-ditore – në Shqipëri . Ai thekson se me presidentin Mejdani me kënaqës ka gjetur vullnetin e qeverisë greke dhe popullit që të jenë pranë Shqipërisë në këto ditë të vështira të rindërtimit të saj institucionale dhe ekonomike.

8 Shtator 1997:  Kryetari i Parlamentit grek Apostolos Kaklamanis diskuton me homologun e tij shqiptar , Skënder Gjinushi , rrugët e zgjerimit të bashkëpunimit në mes të dy legjislaturave . Ata gjithashtu flasin për rindërtimin e sistemit politik të Tiranës , situatën ekonomike dhe situata e minoritetit etnik grek në Shqipëri. ( Xinhua News Agency )

7 Tetor 1997 :  Autoritetet shqiptare refuzojnë të marrin bisedime me të dërguarit e Bartolomeos, patriark, në tre mitropolitët me kombësi greke, të cilët ishin drejtuar për qytetet shqiptare të jugut në Korçë, Gjirokastër dhe Berat . Burime qeveritare konfirmoj që një zyrtar i Ministrisë së Jashtme pritet të njoftojë se tre mitropolitët do të mbeten ” persona non grata ” në Shqipëri . Nga frika  në rritje se “ në Shqipëri sipas tyre grekët po përpiqen të realizojnë ambiciet e tyre etnike me ndihmën e kishës” . (BBC )

14 Tetor 1997 : Bashkimi I grekëve etnikë Partisë për të Drejtat e Njeriut kërkon një fushë më të gjerë veprimi në pushtetin lokal në zonat ku përfaqësuesit e saj kanë fituar shumicën e votave . Kryetari i partisë kërkon për një përfaqësim më të gjerë në zonat jugore , ku jeton minoriteti grek . Melo thekson gjithashtu se partia e tij insiston në respektimin e platformës politike për të nënshkruar unanimisht në një koalicion politik me partitë e tjera . (BBC )

17 Tetor 1997 : Kryeministri Konstandinos Simitis i Greqisë viziton Tiranën të zhvillojë bisedime me udhëheqjen politike shqiptare. Kryeministri shqiptar Fatos Nano thotë se ,qëllimi i vendit të tij është të arrijë kthimin e atyre grekëve shqiptarë të cilët kishin braktisur vendin e tyre dhe u kthyen në shtëpinë e tyre stërgjyshore . U tha se pala greke ishte e kënaqur sidomos me këtë deklaratë . (BBC )

18 Tetor 1997 : Në një bisedë me homologun e tij grek Kostas Simitis , gjatë vizitës së tij në Tiranë , kryeministri i Shqipërisë Fatos Nano thekson gatishmërinë e qeverisë së tij për të krijuar për grekët etnikë në Shqipëri ” të gjitha mundësitë për t’u arsimuar në gjuhën e tyre kombëtare “dhe” të lëvizin lirshëm kudo që ajo është e mirë për ta ” . (BBC )

10 Mars 1998 : Presidenti i Shqipërisë, Rexhep Mejdani arrin në një vizitë zyrtare tre ditore në Greqi. Pas takimit me Apostolos Kaklamanis ,Kryetar I Parlamentit grek , Mejdani thotë se midis Shqipërisë dhe Greqisë duhet të ketë bisedime më të shpeshta në mënyrë që të promovojë institucioneve demokratike në një shoqëri civile. ( Xinhua News Agency )

4 Prill 1998 : Azem Hajdari , një eksponent i Partisë Demokratike Shqiptare , ngre në parlament kundërshtimin e partisë së tij në praninë e ushtarëve grekë në Shqipëri. Thirrja Hajdarit kundër një prani grek në Shqipëri është kaluar me heshtje nga ana e partive të koalicionit qeveritarë. Kushtetuta shqiptare nuk e pengon as nuk lejon praninë e joshqiptare forcave ushtarake në territorin shqiptar . Ardhja e ushtarëve grekë një vit më pare, kësaj deklerate u realizua nëpërmjet një formule emergjente, që do të krijojnte mundësinë për të kompensuar mungesën e shtetit . (BBC )

12 Maj 1998 : Unioni Evropian Perëndimor ( BEP) vendos për të ndihmuar Shqipërinë në mbrojtjen e kufijve të saj në një përpjekje për të parandaluar eskalimin e konfliktit në Kosovë . Ajo është e vendosur q ëroli i misionit policor të WEU- së në Shqipëri do të zgjatet. Rreth 100 këshilltarë nga BEP-it do të ndihmonin në trajnime policëve shqiptarë kufitare. (Deutsche Presse Agentur )

1 Shtator 1998 : Marrëdhëniet midis qeverisë dhe opozitës socialiste do të merrnin moment të tensionuara që prej shpalljes së arrestimin e gjashtë ish udhëheqësve të Partisë Demokratike në lidhje me rebelimin e Pranverës 1997 . ( Agence France Presse )

15 Shtator 1998 : Shkëndija dhune në Shqipëri me njoftimin mbi vrasjen e liderit opozitar Azem Hajdari . ( Xinhua News Agency )

15 Shtator 1998 : Presidenti i Parlamentit grek Apostolos Kaklamanis thotë se kriza aktuale në Shqipëri fqinje është një zhvillim jashtëzakonisht për të ardhur keq për të gjithë rajonin , dhe veçanërisht për Greqinë . Ai thotë se , Greqia është duke bërë çmos për të siguruar se nuk ka efekte negative mbi minoritetin grek në Shqipëri ose mbi popullin grek që jetojnë në afërsi të kufirit shqiptar . ( Xinhua News Agency )

19 Shtator 1998 : Mbështetësit e partisë Demokratike të Shqipërisë vazhdojnë protestat e tyre në Tiranë , ndërsa një delegacioni evropian ishte duke u përpjekur për të negociuar një zgjidhje për krizën me udhëheqësit politikë shqiptarë . Delegacioni përbëhej nga ministri alternativ grek i punëve të jashtme George Papandreu , sekretari i përgjithshëm CE Daniel Tarchys , dhe Ministri i Jashtëm polak , Borislav Geremek . Delegacioni Evropian tregon skepticizëm rreth mundësisë për të gjetur një zgjidhje të shpejtë të krizës për shkak të refuzimit të Berishës për të pranuar opsionet e ofruara nga delegacioni evropian. CE kërcënon për të izoluar liderin e Partisë Demokratike , Sali Berishën nëse ai e vazhdon me taktikat e tij të minuar institucionet qeveritare. Mbështetësit e opozitës kërkesën e tyre e lidhnin me dorëheqjen e Kryeministrit Fatos Nano( Xinhua News Agency )

19 Shtator 1998 : Ministri i jashtëm alternativ grek Jorgos Papandreu iu drejtua udhëheqësit të opozitës, Sali Berisha mbasi ai e  akuzoi Greqinë me përfshirjen në politikën shqiptare . (BBC )

23 Shtator 1998 : Demokratike e Berishës çështjet Party një manifest duke i bërë thirrje popullit shqiptar për të përmbysur qeverinë e Fatos NATO. Berisha dhe partia e tij kontrollojnë këshillat vendorë në pothuajse të gjitha qytetet shqiptare dhe ata mund të shkaktojnë kaos në të gjithë vendin , nëse ata vendosin për të vazhduar politikën e tyre papajtueshme . (BBC )

1 tetor 1998 : Kryeministri shqiptar i emëruar Pandeli Majko ishte duke u përpjekur për të vënë një kontakt përfundimtar për një kabinet të ri që do të tërheqë vendin nga prag të kaosit. Majko u emërua kryeministër pas dorëheqjes surprizë të Nanos një tjetër socialistë . Kreu i Partisë Demokratike Sali Berisha vazhdon të pretendojë , Majko nuk I është përgjigjur për problemet e Shqipërisë dhe në vend të kësaj është duke kërkuar një qeveri të përkohshme dhe zgjedhjet e reja .

 Zbardhja nga shtypi e bisedës Moisiu-Papulias

Papulias: Takimin ta bëjmë në Gjirokastër. Moisiu: Jo, hajde në Sarandë
“TA NEA”
ATHINE – “Nuk mund të zhvillojmë takim nën këtë trysni”.
Deri në fund Presidenti Papulias ndërmori përpjekje për të mos e ndërprerë vizitën dhe turin e tij në Shqipëri dhe arriti në pikën që ta vendosë përpara një dileme homologun e tij shqiptar, por pa arritur përfundimisht në një përfundim pozitiv Zoti Papulias, – siç e shpjegoi në “kafenë e mëngjesit” dje dhe që e bën të ditur për “Ta Nea” një bashkëpunëtor i tij i afërt, – duke pasur parasysh se në këtë fazë zhvillohen bashkëpunime të ndryshme ballkanike dhe duke dashur të mbajë një nivel shumë të mirë të marrëdhën.

*Burimet: Biblioteka e Studimeve të Kongresit CIA Factbook dhe mbas 1990 janë të përmbledhura axhensitë më prestigoze të botës.

…

 

Camëria në vitet 1923-1925

by

Shkruan:Eugen Shehu/

Veçanërisht në fillim të vitit 1923,Athina ndërmori një varg inkursionesh në trevat shqiptare të çamërisë. Në ndihmë të klerit ortodoks dhe andartëve të cilët prej kohe ushtronin në këtë trevë, terror psikologjik dhe fizik, në janar të vitit 1923, rreth 1800 ushtarë të trupave të rregullta helene, u shpërndanë në Prevezë, Janinë,Paramithi,Filat dhe Artë. Ky inkursion, ashtu siç u mësua më vonë,kishte për qëllim të afërt ndjekjen e atdhetarëve çamë, shuarjen e rrevoltës popullore shqiptare, e cila kërkonte të jetonte në barazi me popullsinë tjetër ortodokse.Ndërsa qëllimi disi më i largët i këtyre inkursioneve ushtarake, ishte të terrorizonin banorët autokton të çamërisë që këta të largoheshin për kah Anadolli i largët,madje duke u quajtur me kombësi turke.

E vërteta ashtë se,lidhur me shkëmbimin e popullsisë turke me ate greke, Athina pat menduar qysh herët.Kështu,më 14 maj 1914, atëherë kur ambasadori turk në Athinë,Galib Beu, i propozoi kryeministrit grek Veneziellos shkëmbimin e popullatës myslimane me ate ortodokse, grekët iu përgjigjën pozitivisht këtij propozimi, qysh ditën e nesërme. Interesat e Greqisë dhe Turqisë, në këtë rast ishin të ndërsjellta.Greqia duke quajtur turq shqiptarët etnikë të çamërisë, kërkonte kërkonte të zhdukte sa më parë këta nga tokat e tyre stërgjyshërore.Ndërsa Turqia,nisur nga pasuritë e patundshme të mëdha të banorëve çamë, mendonte të fuste sa më shumë flori në arkën e vet,pasi në bazë të ligjeve të nxjera enkas nga Athina, myslimanët që shkëmbeheshin nuk u jepej pasuria e tyre.Kjo pasuri, në vlerë leku,posedohej nga qeveria turke, e cila gjoja do të merrej me vendosjen dhe strehimin e këtyre myslimanëve.Por shkëmbimi në fjalë kish edhe arsye tjetër që shpejtohej nga Athina e Stambolli në kuriz të çamërve.

Dihet se pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore,Europa bëri çmos të nënshkruante me gjithë shtetet përbërës, traktatin për minoritetet, duke dashur të shuaj çdo revoltë që mund të ndizej prej padrejtësive të bëra. Shqiptarët me të firmosur atë traktat, ishin të parët që njohën të drejtat natyrore të 7-8 mijë grekërve, në jug të shtetit amë.Qeveritë shqiptare në vitet 1918-1922, ndonëse të preokupuar prej problemeve pafund që përballeshin, u kujdesën që të çelinin shkolla greke në ato 5-6 fshatra minoritare helene, duke u garantuar atyre pronat e lujtshme dhe të palujtshme, madje patën përfaqsues të këtij minoriteti deri në karrige ministrore.Parë në këtë rrafsh, Athina ishte e humbur në pretendimet e saj.Prandaj duke mos dashur të ndërkomëtarizonte problemin çam, në janar të vitit 1923, me dërgimin masiv të ushtrisë, kërkonte të thellonte tragjedinë e shqiptarëve etnikë, duke shpifur „shkëmbimin e vullnetshëm“ të popullsive me Turqinë. Për më tej,ushtria helene pati edhe një qëllim tjetër.Ajo donte të merrte në mbrojtje ardhacakët e krishterë të Anadollit të cilët u dukën në çamëri në tetor-nëntor të vitit 1922. Me termin „nën mbrojtje“ duhet kuptuar që këta ardhacakë, u shtruan këmbëkryq në shtëpitë e banorëve çamë, duke u bërë në mjaft raste zot,të bagëtive,ullishteve apo pasurive të tjera të shiptarëve në këto treva. Janë të shumta me këte rast protestat që atdhetarët çamë iu dërguan jo vetëm Athinës e Tiranës, por edhe kancelarive europiane.Të krishterët e Anadollit, duke patur mbrojtjen e andartëve grekë, nuk vonuan të bëjnë edhe ndrytësira të tjera. Kështu në letrëne patriotit Muzar Dino nga Paramithia i dërgonte Ministrit të Punëve të Jashtme në Tiranë, pos të tjerave shkruante tekstualisht;

„Nga fundi i vjeshtës së dytë dhe fillimi i së tretës, të vitit që shkoi, Në Greqi kanë ardhur shumë të krishterë të Anadollit, prej këtyre 12 mijë zbritën në Gumenicë Margëllëç, Pramithi, Gradhiq,Varfani etj… Turma e ardhacakëve përveç dëmeve „lëndore“ që u shkaktoi të zotërve të shtëpisë ku qenë strehuar,shpesh herë u mori nëpër këmbë edhe nderin“.( A.Q.Sh-Tiranë.Fondi 251,dosja 80,fleta 5 ).

Përpjekjet e menjëhershme të atdhetarëve çamë,qofshin këto me armë në dorë apo diplomatike, bënë që qeveria shqiptare të ngrejë lart zërin në mbrojtje të bashkëkombasve të vet.Kështu që përfaqsuesi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve, Mehdi Frashëri, iu drejtua në janarin e vitit 1923, Kryesisë së kësaj lidhjeje si edhe kryetarit të Komisionit të minoriteteve, me anë të një proteste ku pasi argumentohej se çamët banonin në ato vise, qysh nga kohët e vjetra, zhvilloheshin padrejtësitë e Athinës ndaj këtyre shqiptarëve etnikë. Shkëmbimi i popullsive, i ndërmarë prej Turqisë dhe Greqisë, sipas qeverisë shqiptare të asaj kohe,ishte vetëm një manovër e ulët për greqizimin e trevave në jugun e Shqipërisë, protesta shprehej, pos të tjerave se ;“Përfshirja në shkëmbimin e kësaj popullsie shqiptare,duke e konsideruar atë turke,edhe pse s’kishte asnjë lidhje gjaku,gjuhe dhe zakoni me elementin turk, do të ishte një padrejtësi e madhe e hidhur dhe me pasoja“.

Argumentet e parashtruara nga përfaqsuesi i qeverisë shqiptare,Mehdi Frashëri bën përshtypje në Lidhjen e Kombeve.Nga ana tjetër Mehdi Frashëri shfrytëzoi sidomos qëndrimin Italian pro shqiptar si dhe miqësitë me zyrtarët e lartë turq, duke mundur të krijojë në Lozanë, në janar të vitit 1923, një klimë sa ma të favorshme për çështjen shqiptare.Ai nuk mungoi të paraqesë atje një varg dokumentash autentike që kishin të bënin jo vetëm me historinë e çamërisë, por sidomos me terrorin në të cilin jeton praktikisht, shqiptarët etnik të asaj treve.E detyruar përballë këtij presioni ndërkombëtar,Athina preferoj tërheqjen dinake, në vend të sulmeve të verbëta.Në këtë mënyrë,Venizellosi,njoftonte me telegram Lidhjen e Kombeve se myslimanët në Greqi,pasardhës të racës shqiptare nuk do të përfshihen në shkëmbim.ndërsa përfaqsuesi grekë në Tiranë, i deklaronte qeverisë shqiptare se ;“Qeveria greke do t’i përmbahej me rigorizitet deklaratës solemne që kish bërë në Lozanë,në Lidhjen e Kombeve,për mospërfilljen e popullsisë shqiptare të çamërisë në Këmbim“. ( Dokumente për çamërinë – Tiranë 2000 , dokument 53 , faqe 96 ).

Aty ku mbaronte fjalën e vetë diplomacia, fillonte padyshim dinakëria greke.Në pranverën e vitit 1923, me anën e një qarkore gjysëm legale,Athina urdhëronte banorët e çamërisë që të mos punonin tokat e tyre,pasi aty do të vendoseshin ardhacakë prej Anadollit.Madje në Janinë dhe Prevezë, përhapi lajmin se tokat e banorë çamë aty, i duheshin për të sistemuar „refugjatët“ grekë që vinin nga Azia e Vogël.Për më tej, gjatë vitit 1923,ardhacakët ortodoks, zhvilluan konferencën e parë të tyre.Konferenca në fjalë, zgjodhi një përfaqësi prej katët vetësh, të cilët firmosën një memorandum drejtuar kryetarit të qeverisë greke. Është tejet e lehtë, të kuptosh cinizmin tradicional helen, kur mëson se katër nga kërkesat kryesore të këtyre ardhacakëve ishin;

1-   Të shpronësohen pronarët çamë dhe tokat të na falen neve

2-   Ky shpronësim të bëhet pa asnjë kompesim ndaj pronarëve çamë

3-   Strehimi ynë të bëhet patjetër nëpër shtëpitë e myslimanëve çamë që duhet të largohen një orë e ma parë.

Këto kërkesa u quajtën plotësisht të drejta nga shtypi i Athinës i asaj kohe, ndërsa qeveria helene i tundte këto paçavure të mërive etnike, si „të drejta“ të popullsisë ortodokse greke për të jetuar në shtetin e  tyre.Nga ana e tyre atdhetarët çamë,askurrë nuk heshtën së punuari dhe luftuari për të drejtat e tyre.Mendoj se ka qenë shans i madh për ta, vendosja nga ana e qeverisë shqiptare si Ministër fuqiplotë në Athinë, burrin e shquar Mid’hat Frashërin. Që në ditët e para të punës,biri i Frashërllinjëve mori kontakte me atdhetarët çamë dhe pasi u njoh me imtësi lidhur me terrorin helen ndaj bashkëkombasve të vet, ndërmori një fushatë të ethshme diplomatike. Mendoj të sjellë në këto rradhë disa pasazhe nga fjala e tij, në Asamblenë e Përgjithshme të Lidhjes së Kombeve, në Gjenevë më 24 shtator 1923, në cilësinë e të Deleguarit të Parë të Shqipërisë, pasi bëri një rezyme të gjendjes së mjerueshme të banorëve të çamërisë, duke folur për padrejtësitë e ligjit të ri agrar të Greqisë, ai është shprehur tekstualisht ;

„Sipas ligjit të ri agrar të Greqisë, i treti i llojit të vet, çifligjet shpronësohet pa i vlersuar nga një gjykatë e lirë dhe pa u paguar çmimin e tyre pronarëve. Kur është fjala për shqiptarët,ligji përbën një masë të ashpër për këto arsye ;

1)- Është në kundërshtim me zotimet që Greqia ka marrë në 1913 në lidhje me pronat myslimanëve.Ky zotim është ripohuar në deklaratën lidhur me pasuritë myslimane në Greqi,nënshkruar në Lozanë nga zotërinjt : E.K.Venizellos, dhe D.Caclamanos, më 24 korrik 1923.

2)- Sepse vlersimi dhe mënyra e pagesës së sipërpërmendura, kur zbatohen ndaj subjekteve shqiptare, janë larg për të qenë po aq të paanshëm sa ato të parashikuara nga turqit,që janë përcaktuar të largohen nga Greqia, pronat e të cilëve,sipas Traktatit të Lozanës, duhet të vlersohen në monedhë të shëndoshë dhe nga një komision i përzier.Një trajtim i ngjashëm duhet zbatuar ndaj shqiptarëve.

3)- Sepse i krishteri, shtetas grek, që gëzon plotësisht të drejtat e tij, mund të pranonte një rentë shumë të vogël,meqë të gjitha të drejtat dhe përparësitë janë siguruar,ndërsa shumica e shqiptarëve që u janë marrë pasuritë, do të gjinden të detyruar të largogen nga Greqia dhe për pasojë pa kapitalet e tyre dhe pa asnjë mjetë jetese.

4)- Sepse që prej shtatë vjetësh shqiptarët myslimanë, të cilët përbëjnë pjesën më të madhe të pronarëve,u është hequr e drejta të shesin dhe të japin me qira pronat e tyre,çka u ka shkaktuar atyre dëme të mëdha.

5)- Sepse pronarët myslimanë kanë pasur kufizime në të drejtën e tyre të pronësisë,të korrat e tyre qysh prej disa vitesh,kanë qenë të konfiskuara nga qeveria greke ose kanë qenë të detyruar po nga ato autoritete, të japin me qera pronat e tyre me çmime qesharake.

Për pasojë ju lutem.Zoti Sekretar i pPërgjithshëm në emër të qeverisë sime, t’ia parashtroni këtë Notë Këshillit të Lidhjes së Kombeve, me qëllim që Këshilli të shprehet për dispozitat që duhet marrë me qëllim që ;

1-   Pasuritë që u përkasin shqiptarëve si racë a si shtetas, të vlersohen me vlerën e tyre faktike nga një autoritet gjyqësorë i lirë.

2-   Shuma e vlersimit t’i paguhet tërësisht në të holla pronarit „

( Arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë, Fondi 251, dosja 201, fleta 205-206).

Sidoqoftë edhe pse qeveria shqiptare, në vitet 1923-1925, bënte çfar ishte e mundur për të mbrojtur bashkëkombasit e vetë, në çamëri, Athina vazhdonte me politikën e saj për shkombëtarizimin e trevave shqiptare. Në fund të vitit 1923 dhe në fillim të vitit 1924, nga këto treva u shpërngulën gati 11 mijë banorë të cilët ose kërkonin vend nëpër ishujt e largët të Greqisë ose merrnin rrugën e mundimshme drejt Azisë, si të vetmin shans për egzistencë.Për më tej, nuk ishin të pakta edhe ato familje çame, të cilat u drejtoheshin kufijve të shtetit amë,me shpresë për të mos vdekur nga uria apo thikat e andartëve grekë. Jo pa qëllim, me urdhër të qeverisë greke, u zaptuan shtëpitë e mëdha të familjeve më të pasura shqiptare në Artë,Janinë Prevezë,Paramithi, Filat e gjetiu,kinse për nevojat ushtarake të Athinës. Aty ku rezistenca shqiptare ishte më e madhe,ndërhyrte xhandarmëria helene me forcë,duke arrestuar e torturuar kryefamiljarët që ishin pleqtë mbi 70vj.

Përballë këtyre ngjarjeve fatkeqe, atdhetari i shquar Mid’hat Frashëri, i cili çdo ditë të punës së tij në Athinë, ja pat kushtuar zgjidhjes së çështjes çame pas veprimtarisë së madhe diplomatike, kujdesej edhe për jetesën e bashkëkombasve të vet dhe pranë qeverisë shqiptare të kohës. Në një letër, të tij,lidhur me vendosjen e çamërve në Shqipëri ai pos të tjerave propozon tekstualisht ;”Me gjitha hapat diplomatike pranë qeverisë greke dhe pushteteve të mëdha, me gjithë veprimtarin e Shoqënis së Kombeve, kam shumë frikë se shqiptarë e greqisë ndodhen në shtërngim që të mos ,umdin të mbesin në vent të tyre.Pas evoulimit tim shqiptarët në Greqi ( të çamërisë,të Kosturit,të Florinës dhe ata të përndarë në katunde të ndryshme) arrijnë numrin 60.000 frymë.Është fort rëndë për ta dhe shumë keq për neve qi këta shqiptarë të emigrojnë në Turqie ashtu si çdo Greqia vetë edhe në e zënçim se Turqia do t’i pranojë.Po duke parë atituden e Turqis dhe ca më tepër akoma, vështirësitë për të emigruar në Anadoll dhe rreziku në të cilën do të gjenden është për të besuar se shqiptarët e Greqisë do të vijnë në Sqhipëri, ku i tërheq afërsia e kufisë dhe interesi i përbashkët.Punës së këmbimit të popullsisë ndërmjet Turqis dhe Greqisë do t’i japë një jov i math në ndaj të keti moti, kështu që, për së shpejti munt të gjinden përpara nji korenti të madh të emigrimit.Nji migrim i tillë do të formojë një vështirësi të madhe ekonomike dhe politike për Shqipërinë në qoftëse nuk parashifen konsenkuencat e s’mirës masat e duhura.Jam pranë ne mendimin e që nji komision i posaçëm të caktojë mënyrën e instalimit të emigrantëve dhe të refugjatëve, duke shënuar ndihmën që mund të japë Qeverija jonë dhe lehtësinat që mund të bëjë. Instalimi duhet të parshohë disa kategori refugjatësh.

1-   Ata që do të vendosen në tokën e shtetit.

2-   Ata që s’kanë kapital dhe duan subvencionin e shtetit.

3-   Ata që s’kanë pak kapital.

4-   Ata që munt të hyjnë si bujqë në pasuni të pronave private.

Për kategorin e katërt duhet konkursi matrial dhe ndihmë morale e pronarëve të venit, të cilët janë përfaqësuar begadisht dhe në Asemblet. Bashk me keto masa marr lirinë të kujtoj këtu dhe ato që kanë prekonizuar në letrën time të sipërthënë, në viset e Delvinës.

Pritni ju lutem, Zoti Ministër, të falat e mija me nderime.

                                                                                  Mid’hat Frashëri.

( Arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë.Fondi 251, dosja 81, fleta 37 ).

Në dhjetorin e vitit 1924,si rrjedhojë e përpjekjeve të gjithanshme diplomatike të qeverisë shqiptare, Këshilli i Lidhjes së Kombeve, në Gjenevë, u detyrua të marrë përsipër në shqyrtim, problemet e banorëve të çamërisë. Një tjetër komision i kësaj lidhjeje do të niste punën në këtë drejtim. Ai përbëhej nga Ajnar Ekstrand (Suedi) Karl Marius Viding (Danimark) dhe Manuel Manrikue de Lara (Spanjë), të tre, të paisur me mandat nga Lidhja e Kombeve, për të verifikuar nga afër ankesat e qeverisë shqiptare. Komisioni në fjalë, kishte me vehte në çdo rast,një përfaqsues grek dhe një shqiptar, të cilët do të ndihmonin për mbarëecurinë e aktivitetit të këtij komisioni.

Ndërkaq edhe pse Komisioni Miks, filloi të shihte dokumentacionin në Athinë, lidhur me problemin çamë, dinakëria helene nuk vonoi të përdorte pushtetin lokal, për të realizuar qëllimet e eveta të mbrapshta,veçanërisht në Konicë, Katerinë, Kostur e rrethina, u ndau shitja e tokës nga pronarët çamë të cilët kishin vendosur të shkonin në Shqipëri.Prefektët e këtyre qyteteve, urdhëruan të gjitha zyrat e shitblerjes së pasurive të paluajtshme, që të mos kryenin asnjë veprim ndaj çamëve,me preteksin se ata do të shkëmbehen dhe pasuria e tyre do t’u kalojë në ngarkim ardhacakëve grekë.Në shumë raste, kur ky fat iu bë i ditur Komisionit Mikst, askurrë nuk u provua faktikisht, pasi urdhërat e prefektëve helenë ishin dhënë me gojë, dhe nuk mund të përbënin provë. Në kundërshtim me ata myslimanë turq, të cilët iu bindën menjëherë urdhërave të qeverisë greke për shkëmbim, banorët e çamërisë, ndonëse të paralajmëruar se do të shpernguleshin, në pranverën e vitit 1925, mbuallën të gjitha tokat e tyre, duke u kumtuar grekërve se nuk do të largoheshin kurrë prej trojeve të tyre stërgjyshërore.Edhe kësaj radhe dinakëria dhe mizoria helene num munguan. “Shqiptarët e fshatit Leshnicë dhe Mehall të Florinës, megjithëse të ndodhur pranë një stacioni hekurudhor, u dëbuan nga shtëpitë e tyre dhe u trasferuan në një stacion tjetër, me qëllim që kur Komisioni të kalonte në fshatrat Leshnicë dhe Mëhall, këto lokalitete të ishin të zbrazura”.(A.Q.Sh. – Tiranë, Fondi 251, dosja 132, fleta 186 ).

  Nuk munguan gjithashtu dredhitë tinzare të Athinës, të paguanin ndonjë myfti, i cili të merrte vrapin për t’u takuar me pjestarët e Komisionit, duke u thënë atyre se shumë myslimanë të çamërisë janë turq dhe dëshirojnë të shkojnë në Anadoll. Është kjo arsyeja që edhe gjatë vitit 1925, përpara syve të Komisionit Miks, u dëbuan nga vatrat e tyre me mijëra banorë të çamërisë.Madje në fund të vitit 1925, ndodhi një precedent shumë i rrezikshëm, ku çamëve nuk iu lejohej as shkuarja e tyre në Sqhipëri. Nëpërmjet hekurudhës, ata dërgoheshin në Shkup e Sofje, duke i dërguar më pas tokave të Anadollit.

Bern-Zvicër

 

 

Sami Frashëri mbi Çamërinë dhe të vërtetat e pamohueshme

by

Të vërtetat që janë thënë nga apostujt e Rilindjes sonë Kombëtare, janë të vërtetat që burojnë nga realiteti i pakontestueshëm që u bënë njëherazi edhe frymëzuesit e ndërgjegjes kombëtare. Shqipëria dhe trojet e saj që përmblidhen në fjalët “Shqipëria e Vërtetë” kanë qenë në fokusin e njerëzve që morën përsipër të flasin për fatet e kombit dhe të thonë haptaz  ato që do të cilësoheshin shpesh si “të vërtetat e pamohueshme”. Sami Frashëri, njeri nga vëllezërit Frashëri është njeri nga ata që flet me detaje dhe me saktësinë e kohës për Çamërinë, njera nga krahinat shqiptare në jug që në atë kohë ishte nën sundimin otoman turk.Ka një debat në lidhje me atë se cila është Çamëria, ku shtrihet ajo, ç’pjesë të territorit zë ajo, cilat janë qytetet dhe fshatrat e saj që fatkesësisht sot ndodhen nën sundimin Grek pas ndarjes së kufijëve më 1913, kohë kur edhe u zhvillua Konferenca e Londrës. 

Sami Frasheri mbi Çamerinë dhe disa nga qytetet e saj kryesore, marrë nga vepra e tij “Fjalor i përgjithshëm i historisë dhe i gjeografise” (Konstandinopoje 1889). Vepra 2 e Sami Frasherit, botim i Akademisë së Shkencave,1988.

Tesprotia (Çamërinë)

Adjonati (Paramithi)

Janina

Konica

Margëllici

Parga

Preveza

Suli

Tesprotia (Çamërinë)

Është një nga krahinat që përbënin Epirin e lashtë. Krahina e lartpërmendur zgjatej nga Ambrakija, pjesa jugore e bregditit d.m.th. nga gjiri i Nartës deri në lumin Thijamis d.m.th Kalama. Me një fjalë Tesprotia ishte emri i vjetër i pjesës jugore të Shqipërisë të quajtur Çamëri.

Kufizohet nga veriu me Mollosinë që përbëhet nga sanxhaku i Janinës dhe me krahinën e Kaonisë që përbehet nga sanzhaku i Gjirokastrës d.m.th nga krahina e Labërisë, nga jugu me Ambrakinë d.m.th. me gjirin e Nartës, nga perëndimi me detin Jon. Kjo krahinë laget nga lumenjtë Akeron dhe Kogjin,që bashkohen para derdhjes së tyre në det.

Këta konsiderohen nga grekët e lashtë si lumenjtë e skëterrës. Ndë rsa lumi Haradros d.m.th. Loros e ndante këtë krahinë nga Mollosia. Qytetet dhe qytezat kryesore janë Pandosja, Kasupa, Allaka, Haradra, Himrion, Efina, Vruka e të tjera.Këto përfshihen midis 80 qyteteve që kryekomandanti romak Pal Emili rrafshoi në Epir. Megjithëkëtë ekzistojnë gërmadhat e disave prej tyre. Flitet dhe besohet se tempulli i famshëm i Dodonës ndodhej në këtë krahinë..Pas kësaj romakët themeluan në skajin jugor të kësaj krahine një qytet të madh me emrin Nikopolis,gërmadhat e të cilit ekzistojnë në një istme te ngushtë një orë larg në veri të Prevezës.

Tesprotianet e vjetër i përkasin thjesht popullit pellazg. Ishin të një gjaku dhe kishin të njëjtën gjuhë me popullin e Kaonisë dhe të Mollosisë. Përshumë kohë u qeverisën nga krerët e tyre dhe pastaj për një periudhë u qeverisën në formën e një republike. Pas kësaj u pushtuan nga sundimtari i Molosëve, Pirrua dhe më vonë iu aneksuan shtetit maqedonas. Së bashku me Maqedoninë kaluan në duart e romakëve dhe së fundi pas shkatërrimit të shtetit të Bizantit, ashtu si në viset e tjera të Shqipërisë,edhe në këto anë u formuan principata të vogla të cilat u pushtuan në kohën e sundimit të sulltan Mehmetit II dhe të Bajazitit II dhe iu aneksuan tokave osmane.

Ajdonat (Paramithi)

Është një qytezë,qendër kazaje në krahinën e Çamërisë, e cila formon pjesën juglindore të Shqipërisë, varet nga vilajeti dhe sanxhaku i Janinës.

Ajdonati ndodhet afërsisht 40 km në jugperëndim të Janinës dhe 18 km në lindje të limanit të Myrtos, rrezë një mali,në anën e majtë të lumit Vuvo d.m.th ne lindje te tij. Pozicioni i tij është i lartë, me ajër shumë të mirë dhe i rrethuar me vreshta e kopshte. Popullsia e tij arrin në 2500 njerëz, thuajse të gjithë myslimanë dhe shqiptarë.

Kështjella quhet Ajos Dhonatos dhe emri Ajdonat që përdohet në gjuhën zyrtare për qytezën,e cila njihet nga vendësit me emrin Paramithi, është marrë nga emri i sipërmendur. Përreth gjenden rrënimet e qytetit të vjetër Uria. Është një qytezë ku zhvillohet mjaf tregëti dhe çdo vit me 10 shtator bëhet një panair i madh që vazhdon pesë ditë. Burnot i cilësisë së lartë, i njohur me emrin burnoti i Janinës, prodhohet nga duhani, që rritet në këtë qytezë dhe ne disa vende të kësaj kazaje. Qyteza bashkë me kazanë ka 64 fshatra, 40 nga këto janë në veri të qendrës së kazasë dhe 24 në jug të saj. Në juglindje të kësaj kazaje ndodhet nahija e Sulit, popullsia e së cilës është e njohur për qëndresën e guximshme kundër Ali pashë Tepelenës. Toka e saj është malore, por ka edhe disa lugina e pllaja të bukura. Toka e saj është pjellore, prodhon drithëra të ndryshme dhe duhan. Ka një popullsi afërsisht prej16.000 njerëzish, shumica e të cilëve janë shqiptarë e afro gjysma myslimane. Brenda kazasë ka 22 xhami e mesxhide, 1 shkollë plotore, një medrese, 4 shkolla fillore kuranike, 3 punishte për regjien e lëkureve,13 ura. Rrethi i kazasë mund të përshkohet për 23 orë.

Janinë

Është një qytet, qendër e vilajetit me të njëjtin emër. Ndodhet në jug të vilajetit të Shkodrës 700 km në jugperëndim të Stambollit e 210 km në jugperëndim të Selanikut, në bregun perëndimor të liqenit me të njëjtin emër. Ka 35.000 banorë, 30 xhami, 6 kisha, 2 sinagoge, 3 teqe, disa medrese, një bibliotekë, një gjimnaz, një shkolle fillore e disa shkolla fillore kuranike (mektep), një gjimnaz me emrin “Zosimea”, disa shkolla fillore dhe një shkollë për vajza vetëm për greket,një shkollë plotore për vllehët, një azil grek për jetim e të varfër si dhe një spital, një spital tjetër të ndërtuar kohët e fundit nga bashkia, treg të bukur, hane e hamame të shumta, një kështjellë të mbetur nga Ali pashë Tepelena, që ndodhet mbi gadishullin që futet brenda në liqen, të rrethuar me hendek; përreth ka disa pendë dheu.

Ne rrethet e qytetit ka vreshta e toka pjellore, punishte lëkurësh; prodhohen sende prej argjendi dhe prej lëkure dhe zhvillohet një tregëti mjaft e rëndësishme. Janina është ndërtuar nga i quajturi Jani, një nga princat e vendit në kohën e rënies së perandorisë bizantine. Ajo i është dorëzuar paqësisht sulltan Bajezit Jellderemit, pastaj u kishte dalë dorë (osmanëve) dhe në vitin 1431 në kohën e sulltan Muratit II u pushtua përfundimisht. Më vonë në kohën kur sundoi i pavarur Ali pashë Tepelena, qyteti u zhvillua dhe u zbukurua tepër prej tij dhe kishte më shumë popullsi.

Kazaja e Janinës, ndodhet në mes të sanxhakut e të vilajetit që mban të njëjtin emër. Së bashku me dy nahijet e quajtura Zagor dhe Korondos, përfshin 233 fshatra me 87.256 banorë. Toka është e ndryshme, ka fusha pjellore, kullota dhe disa pyje. Shumica e popullsisë së fshatrave është e krishtere dhe përbëhet nga grekë dhe vllehë.

Sanxhaku i Janinës, është sanxhaku qendror i vilajetit që mban të njëjtin emër. Kufizohet nga juglindja me kufirin e Greqisë, nga verilindja me vilajetin e Manastirit, nga veriperëndimi me sanxhakun e Gjirokastrës, nga perëndimi me detin Jon,nga jugu me sanxhakun e Prevezës. Sanxhaku përbëhet prej 6 kazave dhe dy nahijeve me 439 fshatra dhe 166.691 banorë si më poshtë :

Sanxhaku Kazate Nahijet Fshatra

Janinë Zagore   233

Korondos           49

Leskovik           34

Janinë Konicë     3

Mecovë             62

Ajdonat             68

Filat

Vetëm popullsia e Janinës me fshatrat e Mecovës dhe të Konicës është e përbërë nga mysliman, vllehë e grekë, kurse popullsia e tri kazave të tjera është krejtësisht shqiptare dhe shumica myslimane. Të krishterët shqiptarë dëshirojnë të mësojnë në gjuhën e tyre shqipe dhe nuk e mbajnë

veten të kombësisë greke.

Konicë

Është një qytezë, qendër kazaje që ndodhet në sanxhakun e vilajetin e Janinës, 45 km në veri të Janinës, në anët e lumit të Vjosës, në rrëzat e maleve që ndodhen në skajet e një fushe; ka 5500 banorë, nëpër rrethe ka shumë kullota, ku mbahen shumë dhen me qumështin e të cilave bëhet djathë i famshëm shqiptar. Popullsia është shumë e zgjuar.

Kazaja e Konicës,rrethohet nga jugu me kazanë e Janinës, nga perëndimi me sanxhakun e Gjirokastrës, nga veriu me kazanë e Leskovikut, nga lindja me vilajetin e Manastirit. Përbëhet nga 34 fshatra me popullsi afërsisht 35.000 banorë, prej të cilëve gjysma janë myslimanë shqiptarë dhe të tjerët janë të krishterë shqiptarë dhe vllehë.

Toka është malore, më pak vende të përshtatshme për bujqësi. Kullota ka shumë, prandaj mbahen sasira të mëdha dhensh dhe bagëti të tjera. Në fushën e Konicës dhe ne luginën e Vjosës ka shumë drurë arre dhe nxirret një sasi mëndafshi.

Gratë në fshatra prodhojnë corape, fanella, velenxë e të tjera sende prej leshi. Lumi i Vjosës përshkon kazanë duke marrë me vete përrenjtë Vidomati dhe Sarandoporo. Në këtë kaza ka një llixhë squfuri me nxehtësi të madhe, dobia e së cilës është provuar. Një herë në vit organizohet një panair me emrin “Pazaropolo”, ku tregëtohen shumë kafshë dhe prodhime leshi.

Margëlliç

Është një qytezë, qendër kazaje ne sanxhakun e Prevezës të vilajetit të Janinës, ndodhet 50 km në veriperëndim të Prevezës, në një distancë 10 km prej bregut të detit. Ka 3000 banorë, të gjithë janë myslimanë shqiptarë.

Kazaja e Margelliçit së bashku me nahijet e Pargës e të Fanarit ka 71 fshatra me afërsisht 25.000 banorë. E gjithë popullsia është shqiptare, pjesa më e madhe myslimane. Janë të njohur për guxim e trimëri.

Toka e saj është pjellore, prodhohen drithëra, oriz, ullinj e të tjera. Në vendet afër bregut të detit klima është e butë gjatë dimrit, prandaj andej ka kullota të mira dimërore. Përveç Pargës, ka edhe disa skela të vogla, në të cilat mund të hyhet me barka të vogla.

Pargë

Është një qytezë, qendër nahijeje në kazanë e Margëlliçit të sanxhakut të Prevezës të vilajetit të Janinës, në pjesën jugore të bregdetit shqiptar.

Ndodhet 45 km në veriperëndim të Prevezës dhe 55 km në jugperëndim të Janinës. Ka 5.000 banorë, një xhami, një kështjellë të vjetër të ndërtuar mbi një shkëmb të futur në det; përreth ka kopshte me portokalle e limone dhe ullishta të bukura. Ka shumë nerënxa që janë tepër të kërkuara dhe që pëlqehen nga çifutët. Nga ky prodhim, popullsia ka nxjerrë shumë të ardhura. eksportimet e tjera kryesore janë portokallet, limonat e vaji i ullirit; në qytezë prodhohet një lloj sapuni në ngjyrë gështenjë; e ka ajrin të këndshëm e të mirë, që u sjell mjaft dobi atyre që vuajnë nga sëmundje të mushkërive. Ka edhe banja deti shumë të dobishme. Megjithëse anijet nuk ndalin aty, ajo është skelë për krahinën e Çamërisë, pasi aty vijnë e shkojnë barka me vela dhe zhvillojnë tregëti me Korfuzin dhe Triesten. Kjo qytezë për shumë kohë ka qenë në dorë të anglezëve, por Ali pashë Tepelena e bleu qytezën nga shteti i lartpërmendur dhe me këtë rast popullsia u shpërngul dhe kaloi në ishujt.

Qyteza dhe toka e saj u bë çiflig i Ali pashës dhe pas ekzekutimit të tij, i kaloi thesarit të shtetit. Në atë kohë u ble prej Rifat pashës që ishte ministër i financave dhe sot gjendet në dorë te trashëgimtarëve të tij. Nga popullsia e saj, ata që janë myslimanë dhe një pjesë e të krishterëve janë shqiptarë, të tjerët janë grekë.

Nahija e Pargës varet nga kazaja e Margëlliçit, që formohet nga pjesa qendrore e krahinës së Çamërisë, së bashku me qytezën përfshin edhe tre copë fshatrash përreth. Më përpara, së bashku me një numër fshatrash formonte një kaza më vete.

Prevezë

Është një qytezë në skajin jugor të Shqipërisë, në fund të një gadishulli që mbyll anën perëndimore të gjiut të Artës, në bregun verior të grykës që mban të njëjtin emër. Është qendra e sanxhakut me të njëjtin emër, të përfshirë në vilajetin e Janinës si dhe e krahinës së Çamërisë. Ndodhet 92 km në jugperëndim të Janinës. Pozicioni i saj shumë i bukur të kujton atë të Stambollit. Ka 8000 banorë dhe shumë kopshte me portokalle e limona si dhe ullishtë. Në anën nga toka është e mbrojtur nga një kanal, nga deti me dy fortifikata dhe 4 kala, të ndërtuara prej Ali pashë Tepelenës. Në qytet ka dy xhami, njera e ndërtuar prej Ali pashë Tepelenës dhe tjetra prej Ahmet aga Dinos. Ka gjithashtu dy teqe, disa tyrbe,një shkollë plotore e disa shkolla fillore, dy shkolla fillore greke, një për vajza e një për djem, një mulli me avull, një punishte për regjjen e lëkurës, disa fabrika sapuni e vaji. Prodhohet një lloj pëlhure shumë e preferuar, pambuku e mëndafshi e punuar shumë holl, çorape e të tjera prodhime. Ka një liman mjaft të frekuentuar, që bën shumë tregti me skelat e Triestes, Korfuzit, të Greqisë dhe të Italisë. Në veri dhe brenda gjiut ka edhe një liman me të madh të quajtur Vati ose me emrin Drin, i cili ka qenë liman i qytetit të lashtë të Nikopolisit. Emri Prevezë rrjedh nga emri i qytetit të lashtë te ndërtuar prej të famshmit Pirro, i cili ka marrë emrin e se vjehrrës së tij, Berenika, e shoqja e Ptolome Lagosit dhe ishte quajtur Berenikia.

Ky qytet ndodhej ose në vendin e Prevezës së sotme ose në atë të qytetit të Nikopolit. Nikopoli, i ndërtuar prej Oktavianit dhe gërmadhat e të cilit duken edhe sot një orë larg në veri të Prevezës, u shkatërrua nga sulmet e bullgarëve dhe të serbëve, kurse Preveza e tanishme u ndërtua prej venedikasve; ajo qendroi për shumë kohë në dorë të francezëve bashkë me ishujt e Dodekanezit. Në vitin 1798, Ali pashë Tepelena e mori qytezën nga francezët me luftë dhe qysh prej asaj kohe ajo bën pjesë në territorin otoman. Preveza për rëndësinë ushtarakë dhe tregëtare i ka të gjitha mundësitë të përparojë.

Sanxhaku i Prevezës është me i vogli ndër katër sanxhakët që formojnë vilajetin e Janinës.Ndodhet në skajin jugor të Shqipërisë dhe përbëhet nga gjysma jugore e krahinës së Çamërisë. Kufizohet nga veriu me sanxhakun e Janinës, nga lindja me kufrin grek, nga jugu me gjirin e Nartës dhe me grykën e Prevezës, nga perëndimi dhe jugperëndimi me detin Jon. Pjesa më e madhe e tokës përbëhet nga kodra të ulëta, me kullota të bukura, të veshura me portokalle e limona. Megjithëse tokën e ka shumë pjellore, për shkak të helmimit të ajrit nga kënetat dhe të mungesës së popullsisë, tokat kanë mbetur djerr dhe përdoren vetëm si kullota dimërore.

Lumi i Nartës rrjedh në lindje të sanxhakut dhe ndan kufirin me Greqinë. Në tokat e sanxhakut ka edhe dy lumenj të tjerë, njeri është Lorosi që mbledh ujerat që zbresin prej maleve të Olickës, të cilat ndodhen në sanxhakun e Janinës dhe që derdhet në gjirin e Nartës. Ky lum e kthen në një kënetë fushën që ndodhet midis Nartës dhe Prevezës. Tjetri është lumi Ferari që rrjedh nëpër kazane e Margëlliçit, buron prej maleve të Sulit pastaj drejtohet nga veriu e duke marrë me vete lumin Vovo, derdhet në detin Jon. ky është lumi Akeron që mitologjia greke e quante skëterrë. Popullsia e tij arrin në 55.000 banorë, shumica janë myslimanë e të tjerët të krishterë e një numër i paktë çifutësh. E gjithë popullsia myslimane dhe shumica e të krishterëve janë shqiptarë, përveç të krishterëve të vetë qytezës së Prevezës dhe të vendeve kufitare me Greqinë, të cilët janë grekë. Kazaja përfshin 179 fshatra, 48 xhami e mesxhide, dy medrese,30 shkolla (fillore kuranike), 220 kisha e manastire, 450 dyqane, 50 mullinj e të tjera. Prodhohen drithëra të ndryshme dhe me shumicë ullinj, portokalle, limona, vaj ulliri e pemë të tjera; si sasi e madhe vaj ulliri eksportohet. Ka shumë bagëti, dhentë e shumta që kullosin verës ndër malet e sanxhakut të Janinës dimrit zbresin ndër kullotat e Prevezës. Klima është e butë dhe e këndshme, rralë bie borë. Sanxhaku ndahet ne 3 kaza e dy nahije si me poshtë:

Kaza nahije fshatra

Prevezë ——         38

Loros, Xhemernik 68

Margelliç, Pargë   73

Kazaja e Prevezës ndodhet në skajin jugor të sanxhakut dhe kufizohet nga verilindja me kazanë e Lorosit dhe nga veriu me kazanë e Margelliçit.

Megjithëse kazaja ka toka të gjera më pak banorë, ka vetëm 38 fshatra me një popullsi deri në 13.000 banorë. Shumica e atyre që banojnë në fshatra janë shqiptarë të krishterë. Në këtë kaza gjenden shumica e kullotave dhe e ullishteve të sanxhakut.

Suli

Është një qytezë e vogël në krahinën e Çamërisë në Shqipëri, 45 km në jugperëndim të Janinës, në një vend malor dhe të fortifikuar prej natyre; banorët prej shqiptarë të krishterë. Këta së bashku me popullsinë e fshatrave përreth kanë ruajtur të drejtën e mbajtjes së armëve, duke marrë përsipër në rast lufte, detyrën për të luftuar në radhët e ushtrisë osmane. Janë njerëz shumë trima dhe të zotët për të ruajtur të drejtat e tyre personale. Ali pashë Tepelena, me qëllim që të shpërngulte suliotët nga vendi, dërgoi në vitin 1790 forca ushtarake kundra tyre, por pësoi humbje.

Edhe në vitin 1792 suliotët qëndruan burrërisht, por në vitet 1800 e 1803 u dërguan përsëri forca të tjera kundër tyre dhe më në fund popullsia e Sulit nuk mundi t’u bëjë ballë dhe u shpërngul në Pargë, e cila në atë kohë gjendej në dorë të Anglisë. Që në atë kohë Suli u shkretua. Edhe sot nuk ka tjetër veçse një kala të ndërtuar prej Ali pashë Tepelenës, e cila është e shkatërruar.

Kur Ali pasha bleu Pargën, suliotët ikën së andejmi në Korfuz dhe më vonë u shpërndanë andej-këtej. Në revolucionin e fundit grek, kryetarët më trima janë suliotët. Një herë, kur Ali pasha rrethoi Sulin, në të gjendeshin vetëm gratë, të cilat për një kohë bënin qëndresë, por duke kuptuar se do të detyroheshin të dorëzoheshin, të kërcënuara nga Tepelenasi, me guxim të madh pranuan të vetëflijoheshin. Duke vallëzuar në një shesh që gjendej mbi një shkëmb të lartë, të kapura dorë më dorë, u hodhën së bashku në humnerë dhe vdiqën.

Fjalorth

Kaza: Njësi administrative ku shtrihej pushteti i kajmekamit në kohën e sundimit osman; qendra e kësaj njesie.

Nahije: Nënndarje administrative më e vogël se sanxhaku; komunë

Sanxhak: Njësi administrative më e madhe se kazaja, me shtrirje tokësore të ndryshme sipas periudhave historike dhe me një sanxhakbej a me një mytesarif në krye.

Vilajet: Ndarje e madhe administrative që kishte ne krye një vali.

Përgatiti për botim : Hyqmet ZANE

Çamëri, emër tipik i autoktonisë shqiptare

by

Nga Prof. dr. Selman Sheme/*

“Çamëri” dhe “Epir” janë toponime të një regjioni dhe se kuptimi i tyre gjatë shekujve mori dimensione hapësinore të ndryshme. “Çamëri, një nga emrat tipikë që vërtetojnë autoktoninë e shqiptarëve në vendbanimet e tyre të sotme”, thotë ai.

Toponimet janë gjurmë të kulturës materiale dhe shpirtërore, nëpërmjet të cilave dëshmohet gjuha dhe historia e popujve të ndryshëm. Ato ndihmojnë për të sqaruar etnogjenezën, marrëdhëniet shoqërore-juridike dhe përbëjnë një komponent të fuqishëm të diversitetit kulturor të regjioneve gjeografike. Toponimet janë përmendore të kulturës njerëzore. Emrat e vendeve (toponimet) janë bartëse të kujtesës sociale dhe kanë si referencë mjedisin natyror, historik, gjuhësor, politik etj. Çamëria në çdo periudhë historike është paraqitur si një regjion gjeografik dhe etnografik unikal, i identifikuar, megjithatë emri i saj gjatë shekujsh nuk ka qenë i qëndrueshëm, por ka ndryshuar nga njëra periudhë historike në tjetrën. Këto ndryshime shprehën procesin historik të zhvillimit të saj.

Në ditët tona përdoren paralelisht dy emra për këtë krahinë si dublim i njëri-tjetrit. Çamëri për vendin dhe çamë për banorët dhe Epir për vendin dhe epirotë për banorët e tij. Në të folmen e popullit përdoret emri i parë, ndërsa në literaturë më tepër i dyti.

Emri “Epir” dhe “epirotë” ndeshet veçanërisht në literaturën greke, kurse në literaturën shqiptare në përgjithësi përdoret emri popullor Çamëri për vendin dhe çamë për banorët e tij.

Këta dy emra i ndeshim jo vetëm në literaturën e kohës së sotme, por edhe në literaturën historike që nga kohët më të lashta. Kuptimi i tyre nuk është i njëjtë në çdo kohë. Herë njëri shtrihej në një territor më të gjerë e tjetri përfshinte një hapësirë më të ngushtë, herë njëri paraqitej si kryenjësi e tjetri si nënnjësi.

Luhatja e këtyre dy emrave është e lidhur me prejardhjen (origjinën) historike dhe veçoritë e zhvillimit politiko-shoqëror të krahinës në shekuj. Emri “Epir” ka qenë përdorur në kohën e lashtë nga autorë grekë si emër i përgjithshëm që përcaktonte pozitën kontinentale të krahinës përballë Greqisë ishullore (Epir në greqisht do të thotë stere, tokë).

Nga fundi i shek.VI p.e.s.(para Krishtit), ai u shndërrua në një emër të përveçëm gjeografik, ndërsa në gjysmën e dytë të shek. IV para Krishtit ai mori edhe përcaktim politik. Epiri banohej prej 14 fisesh, ndër të cilët kryesorët ishin tesprotët, kaonët e molosët, të cilët ishin etnikisht të një trungu me ilirët.

Gjithashtu edhe emri Çamëri ka origjinë (burim) të lashtë historike. Gjejmë sot trajtesat më të hershme lidhur me prejardhjen e emrit Çamëri, që u takojnë studiuesve të huaj të shek.XIX, M.Leake e F. Pouqueville.

Vëmendja është drejtuar nga toponimia që ka natyrë konservative dhe ruhet relativisht gjatë edhe kur ka zhvendosje popullsish. Është vërejtur një lidhje e ngushtë e emrit Çamëri me emrin e lumit që përshkon krahinën – Thjam-isit antik. Thjami është identifikuar me Kalaman, lumi që shkon pranë shkallës së Filatit (shkalla e Zorianit). Dijetari i njohur anglez William Leake, në fillim të shek.XIX pa te fjala “çam” një reflektim të emrit të vjetër të Kalamas, të emrit Thjamis, duke e paraqitur në një vazhdimësi jo greke.

Studiuesi grek, Nikoleos Georgios Nikokles, mbështet tezën se fjala “çam” do të thotë “pisha”, ose vendi i banorëve të pyjeve me bredha. Ky studiues mundohet të argumentojë se ngjashmëria e fjalëve “çam-pisha” është një dëshmi se shqiptarët kanë qenë të ngulitur në Danub dhe, në kohën pas Krishtit, ky emër grek bashkë me popullin kanë kaluar në vendbanimin e ri ilirik (Çamëri).

Studiuesi gjerman I.Ph. Fallmerayer e kundërshtoi këtë tezë antishkencore. Ai argumenton se fjala “bredh”-çam (pylli me bredha) është një fjalë e parme turke dhe jo fjalë e parme greke dhe, si shumë fjalë të tjera, ka ardhur te shqiptarët nëpërmjet lëvizjeve migruese dhe marrëdhënieve me turqit e imigrues në Europë. Dhe më tej vijon: – Ndofta emri i provincës bregdetare shqiptare “Çamëri” nuk është i prejardhur as nga greqishtja e as nga turqishtja, por nga emri i stërlashtë i lumit Thiamis.

Në fillim të shek XIX, studiuesi francez F.Pouqueville, në veprën e tij prej gjashtë vëllimesh “Vyage delle Greece”, përshkrimi i Çamërisë dhe i krahinës së saj, Sulit, zë pesë kapituj. Racën shqiptare ky autor e ndan në katër regjione etno-gjeografikë: në gegë dhe Mirditë, në toskë, në labë, e në çamë. “Katundet e zallit te Thyamis (sot lumi Kalama) janë shqiptarë të krishterë të gjuhës çame” (Vëll II, fq 103)… Çamëve u ka hije lëvdata për trimërinë, bukurinë, pastërtinë e zgjuarsinë.

Në hartat etnografike të botuara në shek. XIX nga studiuesit e huaj, F. Pouqueville, G.Lejean, J.Perthes, K.Saks etj, shtrirja e krahinës së Çamërisë deri në gjirin e Prevezës paraqitet me unitet gjuhësor territorial shqiptar. Në hartën e tij etnografike. J.Perthes në 1851-shin e ka të shënuar toponimin Çamëri në shtrirjen gjeografike të tij.

Në punimet e prof. Çabejt, vazhdimësia e këtyre dy termave (Thiamis-çam) shpjegohet në bazë të ligjeve të zhvillimit fonetik të shqipes. Autori ynë, duke u mbështetur në këtë fakt, e paraqet emrin Çamëri si një nga emrat tipikë që vërtetojnë autoktoninë e shqiptarëve në vendbanimet e tyre të sotme. Sipas tij, edhe zhvillimi fonetik Arachthos (emri i lashtë i qytetit të Artës) shpjegohet më mirë me anë të shqipes, sesa greqishtes.

Megjithëse emrat “Çamëri” dhe “Epir” janë toponime të një regjioni, kuptimi i tyre gjatë shekujve mori dimensione hapësinore të ndryshme.

Emri “Epir”, meqenëse shprehte “vendin e pyjeve me bredha”, u shtri në drejtim të veriut, të arealeve të pyjeve me bredha, deri në gjirin e Vlorës, e më tej. Skënderbeu e quante principatën e tij pjesë të Epirit. Në këtë kuptim, Epiri filloi të identifikohej me një krahinë të madhe, që shtrihej nga gjiri i Artës në jug, deri në atë të Vlorës, në veri. Ndërsa emri Çamëri mbeti në shtrirjen historike nga gjiri i Artës në jug, e deri afër atij të Sarandës, në veri.

Kështu bashkëjetuan këta dy emra, njëri për të shprehur një krahinë të madhe si kryenjësi dhe tjetri një krahinë më të vogël si nënnjësi. Krahina e Epirit përfshinte atë të Çamërisë si nëndarje të saj. – Këto dy krahina njëra më e madhe dhe tjetra më e vogël pësuan gjatë shekujve edhe nënndarjet e tyre, të cilat shfaqen në aspektin gjeografik dhe në atë etnografik. Këto nënndarje morën edhe emrat e tyre të veçantë. Epiri në aspektin gjeografik ndahej paralelisht në dy pjesë që quhen: Epiri i Veriut apo “Vorio Epiri” siç quhet nga grekët, i cili shtrihet nga gjiri i Sarandës deri në atë të Vlorës dhe “Epiri i Vërtetë” apo Epiri i Jugut që shtrihet nga gjiri i Sarandës, deri në atë të Artës. Epiri i Jugut ose Epiri i vërtetë përputhet me atë krahinë që quhet Çamëri.

Po ashtu edhe Çamëria ndahej në dy pjesë, por nënndarja e saj ishte në drejtim meridional: në pjesën lindore më të lartë shtrihej “Malësia e Çamërisë”, kurse pjesa perëndimore që shtrihej në viset më të ulëta quhej “Fusha” apo Çamëria e vërtetë”.

Këta emra me luhatjet e tyre njëri pranë tjetrit ose njëri mbi tjetrin kaluan rrjedhën e shekujve deri në ditët tona.

Si kudo në hapësirën etno-kulturore shqiptare në Ballkanin Perëndimor, që mbetën jashtë kufijve politikë të përcaktuar nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër në 1913-n, toponimet pësuan deformime të theksuara.

Pas pushtimit të Çamërisë dhe trojeve të tjera jug-shqiptare, kolonistët greke bënë riorganizimin politiko-administrativ dhe ndryshuan në mënyrë të ndjeshme fjalorin onomastik të trojeve shqiptare. Ndryshimi i toponimeve është bërë në forma të ndryshme, siç është përkthimi në gjuhën greke, përshtatja apo edhe ndryshimi tërësor i tyre. Këtë fat pati edhe toponimi “Çamëri”, i cili qëndron gjallë dhe i fuqishëm më tepër në përdorim të popullit dhe në literaturën shqiptare për këtë krahinë. Emri “Epir” u shua nga përdorimi i popullit dhe mbeti vetëm në literaturën greke. Grekët e përdorin këtë emër për arsye politike. Pasi aneksuan Epirin e Jugut (Çamërinë), ky emër i ngjallte aspirata edhe për aneksimin (pushtimin) e Epirit të Veriut ose Vorio-Epirit.

Në shërbim të strategjisë së helenizimit të gjithë Shqipërisë së Jugut, qeveritë greke, jo vetëm kanë hedhur në qarkullim një literaturë të gjerë propagandistike, por kanë përdorur mjete nga më të ndryshmet, ku përfshihen nga asimilimi me dhunë deri te dallimet në trajtimin e emigrantëve dhe çamëve të shtetit amë, duke mos u dhënë leje-kalimi për të vizituar trojet e tyre.

Ngjarjet e kohëve të fundit dëshmojnë se edhe në nivele shtetërore, në Greqi janë të pranishme atavizmat e së kaluarës dhe reminishencat nacionaliste dhe raciste për diskriminimin e qytetarëve sipas kombësisë, duke shkelur konventat ndërkombëtare mbi liritë dhe të drejtat e njeriut, të cilat janë firmosur edhe nga shteti grek. Qeveria greke duhet të kryejë detyrimet ligjore e kushtetuese për trajtimin e popullsisë çame dhe arvanitase në Greqi si pakicë etnike. Vetëm në këtë mënyrë mund të mëtohet për integrim dhe demokratizim të rajonit të Ballkanit. “Çamëria, -shkruan shkrimtari I.Kadare, – nuk është një fantazmë që ngrihet për të errësuar miqësinë midis grekëve dhe shqiptarëve, përkundrazi, kur popujt lehtësojnë ndërgjegjen e tyre nga peshat e vjetra, ata afrohen më shumë dhe e duan më shumë njëri-tjetrin”.

* Prof. Dr. Selman Sheme eshet keto dite ne New York dhe te dielen ne oren 5 pm vatar do te organizoje nje bisede dhe takim promovues me librat e tij per Camerine.

Çamëria si interes i studimeve në doktoratura në Europë

by

Klodiana Manaj, një doktore shkencash me temën e Çamërisë/

Nga Hyqmet Zane/

Të shkruash për çaështjen kombëtare dhe veçanërisht për atë çame, tashmë është kthyer në një interesim studimesh univesritare dhe diplomimesh në doktoraturat q ëbëjnë studentët shqiptarë në universitetet euroipiane. Qaq e vërtetë është kjo sa nga bashkëpunimi që kam pasur me dhjetra prej tyre, më kanë pohuar se kjo temë që është e pa eksploruar në këndvështrimin e interesave europiane, ka fituar një vëmendje të madhe dhe ka fituar terren si në uinversitetet italiane, po aq sa edhe në ato francezxe, gjermane, angleze, rumune, Çeke, polake e deri amerikane.
Për shkak të këtij interesimi, jam gjendur përherë në kushtet e një angazhimi maksimal për ti ndihmuar dhe ushqyer me materiale të shumta arshivore dhe historike që ata të ëprfaqësohen sa më denjësisht në studimet e tyre. Thellësia e studimeve të tyre ka gjetur edhe shtrat në arshivat e vendeve ku këta studentë shqitparë janë në universitetet e tyre, sa tashmë çështja çame është kthyer në një mesazh edhe për vetë Europën dhe si një këmbanë ndërgjegjësimi që do t’i trokasë dita-ditës Greqisë në portat e Athinës zyrtare.
Më herët një gjë të tillë me një temë studimi këtu e 74 vjet më parë e ka bërë studiuesi elbasanas Besim Qorri, që diplomomin e tij e bëri në universitetin “Dante Aligeri” në Firence të Italisë, për nderr të shkrimtarit të madh të “Komedisë Hyjnore” dhe që si të tillë sudiuesi shqiptar cilësonte temën për Shqiëprinë e Vërtetë që ë botoi në një libër të plotë dhe faktmbledhës.
Ndërsa studentja Klodiana Manaj risjell në diplomimin e saj të doktoraturës, studimin për Çamërinë duke i dhënë një vend të veçantë jo vetëm ndërgjegjësdimit të opinionit italian, por edhe atij europian pë të lëvizur në drejtim të mbrojtjes së të drejtave të njeriut që janë edhe themeli i demokracisë europiane.
Sipas kësaj vajze nga Elbasani, e thjeshtë dhe me vizion të qartë, “Historia është pjesa më e rëndësishme e një populli, sepse jep sens dhë karakter shumë aspiratave të jetës sonë. Për këtë do doja t’i dedikoja një rëndësi të veçantë një faqeje të rëndësishme të popullit tone, krahinës së Çamërisë dhe konsenguencave mbi shtetin shqiptar dhe ngjarjet e dhimbshme që ndosha jo të gjithë e njohin”.
Interesimit tim se çfarë periudhe rrokin materialet për temën e saj, ajo të përgjigjet thjeshtë se “Dokumentat mbi historinë e Çamërisë përfshijnë një periudhë që shkon nga vitet 1912-1939, por, sigurisht, nuk mund të citohen të gjitha për t’i dhënë hapësirë ngjarjeve më të rëndësishme të kësaj pjese të rëndësishme të historisë që ende sot se ka një zgjidhje. Do doja të citoja vitin 1912 që shënon fundin e pushtimit osman dhe krijimin e shtetit të parë shqiptar, i cili doli nga luftërat i dërmuar dhe i lodhur nga vendimet e Konferencës së Ambasadorëve në Londër. Kjo e fundit la jashtë krahina të rëndësishme me popullsi shqiptare si Kosova dhe Çamëria. Dokumentacionet vazhdojnë deri ne vitin 1939 në prag të Luftës së Dytë Botërore kur Shqipëria u pushtua nga Italia dhe ishte kërcënuar të pushtohej nga Greqia në të cilën bënte pjesë dhe popullsia e kësaj krahine”.
Qëllimin që ajo i ka vënë vetes 2ëhstë sa atdhetar, aq edhe fisnik, sa i vërtetë, aq dhe trumpetues për Europën kur shprehet se “Me këtë projekt kërkimi jam munduar të hedh dritë mbi temat e identitetit kombëtar të krahinës së Çamërisë, mbi të gjitha midis dy luftërave botërore dhe pasojat mbi shtetin shqiptar. Kërkimi është bazuar në pjesën më të madhe mbi dokumentat e Arkivit Qendror të Shtetit (AQSH), dhe pjesa më e madhe e dokumentave jane në gjuhën shqipe. Krahas tyre zenë vend dokumentat në gjuhë të huaj, e cila ka ndihmuar të evindencojë kërkesat, raportet, që janë paraqitur në dokumente të ndryshme në Këshillin e Lidhjes së Kombeve, midis vtiteve 1912-1939 ose midis dy luftërave, dhe fitorja e viteve 1912-1913, për rishikimin e kufinjëve politikë shqiptarë të copëtuar në vitin 1913.
Mu duk e rëndësishme të vazhdoja kërkimin dhe ta shtrija në vitet pasardhëse (1922-1923), ku Qeveria e dale nga Kongresi i Lushnjes, si dhe qeveritë e tjera në vijim, kanë parë të rriten pretendimet e popullsisë shqiptare në Greqi”.
Në mendësitë e saj që e kanë orientuar këtë vajzë, janë të drejta vlerësimet që ajo bën kur pohon se “Do kërkohet gjithashtu si zgjidhja ligjore e problemti të çamëve ka qenë e penguar nga rrethanat e Luftës së Ftohtë dhe zgjidhja e këtij problemi do të ndihmonte në përmirësimin e raporteve shqiptaro-greke, dhe krijimin e një modeli pozitiv në rajon, ku një shtet anëtar i Komunitetit Europian, do të jepte një shembull pozitiv për respektimin dhe mbrojtjen e të drejtave të  minoriteteve.
Më tej janë analizuar dhe është furnizuar një përshkrim që shteti shqiptar bëri në konfront të minoriteteve dhe si shteti grek, ka përfituar në mënyrën më mizore rreth shtetit shqiptar, në periudha  të ndryshme historike, duke filluar nga 1912-1913, ku shteti shqiptar u copëtua nga Konferenca e Londrës e 1913, për të përfunduar deri në vitet ’30, ku Greqia, pasi i shkeli të gjitha traktatet, vijoi me spastrimin etnik të minoritetit shqiptar”.
E saktë në atë që i ka vënë vetes qëllim, por edhe e saktë në atë çfarë kërkon t’i japë opinionit, Klodiana manaj thotë se “Kështu baza e kërkimit arkivor përsa i përket periudhës 1912-1939, janë disa dokumenta të publikuara nga studiues shqiptarë dhe të huaj, të cilat ndodhen në Arkivin Qendrir te Shtetit. Kjo periudhë është e varfër në dokumenta, pasi në këtë periudhë shteti shqiptar, nuk ishte stabilizuar, edhe për arsyen e fillimit të Luftës së Parë Botërore, kur tokat u pushtuan plotësisht. Përsa i përket viteve 1912-1939, janë konsultuar lista e fondeve nga AQSH; Fondi Kristo Dako, Fondi Mithat Frasheri, Fondi i Qeverisë së përkohshme të Vlorës, vetëm për të cituar disa. Duke iu referuar publikimeve diplomatike, në to janë të dhënat për numër, vend dhe datë të dokumentit; gjtihashtu një përkufizim i shkurtër i çështjes në fjalë që trajton dokumentin, duke dhënë etiketen
nëqoftëse është raport, memorandum, telegram, etj”.
Kur e pyes se ëprse bëri një zgjedhje të tillë në lidhje me këtë çështje, ajo të përgjigjet se “Doja të tregoja këtë çëshjte përmes një studimi sado të vogël në Doktoratën në Historinë e Europës historinë mbresëlënëse e këtij populli të vuajtur, këtij populli që ka paguar me gjak çdo pëllëmbë të kësaj pjese të atdheut; kësaj tragjedie që ishte vetëm akti final i një politike të programuar të spastrimit etnik, e cila siç dihet ishte shfaqur me forma të ndryshme qysh nga koha e themelimit të shtetit grek që nga 1821.
Ia dedikoj këtë tezë gjithçka që është shkruar në të popullit të Çamerisë, këtij populli martir që ka vuajtur aq shumë. Këtij populli që ka paguar me çmimin më të lartë që mund të paguhet me jetën e dhjetera e mijërave bijëve të tij. Çamërisë së bukur, mëmëdheut të heronjëve të medhenj, që kanë shkruar me gjakun e tyre jo vetëm historinë e Çamërisë, por historinë e gjithë popullit shqiptar. Në gjuhën tonë është një shprehje që thuhet: “e vërteta zhytet, por nuk mbytet”. Unë jam e bindur që do të arrijë një ditë që ajo çka ndodhi atje do të merret vesh nga e gjithë bota dhe atëherë do të jetë ora e gjykimit dhe turpit për Greqinë”.
Akoma sot raportet midis Greqisë dhe Shqipërisë janë të ftohta për çëshjtjen e Çamërisë dhe për faktin që është akoma në fuqi një ligj i luftës kundër Shqipërisë. Ky ligj është i vitit 1939, e cila është hequr nga qeveria, por nuk është ratifikaur akoma nga parlamenti grek. Ndodhi kështu që ushtria e Zervasit, gjenerali i forcave ushtarake të Greqisë, të qeverisë së Metaksas, spostoi përfundimisht kufirin grek, duke pritur në tokën greke tërë krahinën e Çamërisë, e banuar nga ilirë autoktonë shqiptarë.
Në opinionet e saj zë vend edhe mendimi se “Turpi me të cilin është njollosur do t’i kushtonte shumë Greqisë nëqoftëse do të pranohej dhe të dilte në shesh e vërteta. Europa e heshtur nuk do të sillej sikur nuk dinte më asgjë për këtë çëshjte dhe t’a konsideronte si një çëshjte midis Shqiperisë dhe Greqisë. Ajo vetë do të njollosej me turp pasi i ka lejuar shtetit helenik të injorojë çëshjten e Çamërisë dhe të ketë kërkuar falje. Prandaj jam munduar sadopak të tregoj, që megjithëse kanë kaluar më shume se 100 vjet ajo që ka ndodhur atje është ngulitur thellë dhe përgjitmonë në mendjen e popullit të Çamërisë”. “Nuk ka se çfarë të bëjë shkrimtari, kur faktet flasin vetë”, – ka thënë Balzaku i madh.
Cila është Klodiana Manaj/Është studente që ka mbaruar doktoraturën në Universitetin e Romës “La Sapienza” dega Letërsi, 2006. Ajo ka lindur dhe është rritur në familjen e Naumka dhe Agron Manajt në lagjen ”5 Maj”, në Elbasan. Klodiana ka një jetë studimore relativisht të re, por të pasur me tituj dhe analiza të ndryshme që i kanë dhënë asaj edhe aftësitë studimore të shumta. Kështu, pas mbarimit të shkollës së mesme në gjimnazin “Ahmet Dakli”, në vitet 2007-2008 ka mbrojtur masterin ne “Didaktikë e gjuhës italiane” Universiteti “Tor Vergata” Romë dhe më 2013 ka mbrojtur Doktoraturën ne Universitetin “La Sapienza” ne “Historia e Europes” me temë “Identiteti kombëtar në krahinën e Çamerisë”, në janar 2013. Është njera nga studentet që ka fituar fondin e ekselencës për rezultatet e larta. Njëherazi Klodiana Manaj ka kryer kurse speciale në biznes, menaxhim projektesh, komunikim biznesi apo e drejtë biznesi. Kësaj CV të Klodianës i shtohen edhe kurse special te tjera si ai për marrëdhenie me publikun apo trajnimet në çështje mjedisore dhe hartim projektesh.