Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

How Delta Is Changing Advice for the Vaccinated – Experts Answer 10 Questions

by

computer illustration of coronavirus delta variant mutation concept

By Rafaela Prifti

The rise of the Delta variant of the coronavirus has raised new questions about how the vaccinated can stay safe and avoid breakthrough infections. 
The vaccines remain remarkably protective against Covid-19, especially against serious illness. Headlines about breakthrough infections and new recommendations that vaccinated people should sometimes wear masks have left many people confused and worried. While new research shows vaccinated people can become infected and carry high levels of the coronavirus, it’s important to remember that those cases are rare, and it’s primarily the unvaccinated who get infected and spread the virus.
As long as large numbers of people remain unvaccinated, vaccinated people will be exposed to the highly infectious Delta variant. Parents have the added worry that children under 12 probably won’t be eligible for vaccination until well into the fall. As a result, every vaccinated person should consider a safety checklist to help minimize the risk of becoming infected and spreading the virus to others. The experts answer 10 questions about how vaccinated people should adjust their lives and behaviors during the Delta surge. Here are their answers.
New Guidance for the Vaccinated

-If I’m vaccinated, why do I need to worry about Delta?
No vaccine offers 100 percent protection. Compared with earlier forms of the virus, Delta is like a viral hurricane; it’s far more infectious and presents a bigger challenge to even a vaccinated immune system.The good news is the current crop of vaccines available in the United States are doing a remarkable job of protecting people from serious illness, hospitalization and death. More than 97 percent of those hospitalized with Covid-19 are unvaccinated. And new data from Singapore shows that even when vaccinated patients are hospitalized with Delta breakthrough infections, they are far less likely to need supplemental oxygen, and they clear the virus faster compared with unvaccinated patients.

– What’s the real risk of a breakthrough infection after vaccination?
Breakthrough infections make headlines, but they remain uncommon. Although the Centers for Disease Control and Prevention stopped tracking all breakthrough cases in May, about half of all states report at least some data on breakthrough events. The Kaiser Family Foundation recently analyzed much of the state-reported data and found that breakthrough cases, hospitalizations and deaths are extremely rare events among those who are fully vaccinated against Covid-19. The rate of breakthrough cases reported among those fully vaccinated is “well below 1 percent in all reporting states, ranging from 0.01 percent in Connecticut to 0.29 percent in Alaska,” according to the Kaiser analysis. But many breakthrough infections are probably never reported because people who are infected don’t have symptoms or have mild symptoms that end before the person even thinks about being tested. Experts say that it’s not a failure of the vaccine that we’re having breakthrough cases. What is clear is that the risk of a breakthrough infection increases the more opportunities you give Delta to challenge the wall of protection conferred by your vaccine. Big crowded events — like a July 4 celebration in Provincetown, Mass., or the packed Lollapalooza concert in Chicago — pose a much greater risk that a vaccinated person will cross paths with an infected person carrying a high viral load.

– When should I wear a mask?
The C.D.C. has a color-coded map of Covid-19 outbreaks in the United States. Blue and yellow zones show relatively low levels of infections, while orange and red zones indicate areas where cases in the past week were above 50 cases per 100,000 people. The agency advises people to wear masks if they live in an orange or red zone — which now accounts for about 80 percent of the counties in the United States.Infection numbers remain relatively low in much of the Northeast and Upper Midwest, while Delta has caused huge spikes in cases in Missouri, Arkansas, Louisiana and Florida. The problem with the map is that case counts are changing rapidly and may surge in your local community before the map has changed colors. Even if you’re certain you’re living in a highly vaccinated community with very low case counts, it makes sense to consider the case counts and vaccination rates in nearby communities as well, because people — and viruses — cross state and county boundaries all the time.Most experts agree that you don’t need to wear a mask outdoors if you’re not in a crowd and have plenty of distance (at least six feet) from people whose vaccination status isn’t known. It’s still risky to attend a packed outdoor concert, but if you do, wear a mask.

– Should I upgrade my mask?You will get the most protection from a high-quality medical mask like an N95 or a KN95, although you want to be sure you have the real thing. If you don’t have a medical mask, you still get strong protection from double masking with a simple surgical mask under a cloth mask. A mask with an exhale valve should never be worn, since it allows plumes of viral particles to escape, and counterfeit masks may have faulty valves that let germs in.You may want to pick your mask based on the setting. A cloth mask may be adequate for a quick trip into an empty convenience store in an area with high vaccination rates. But a higher-quality mask makes sense during air travel or in a crowded grocery store, especially in communities where vaccination rates are low and case counts are high. Masks with straps or ties around the back of the head seal more tightly than masks with ear loops.
Doctors advice that all the mitigation efforts we used before need to be better to hold off the Delta variant, and this includes masks. 

– What’s the risk of hanging out with my vaccinated friends and family?Vaccinated people are at very low risk when they spend time, unmasked, with their vaccinated friends and family members.But some circumstances might require extra precautions. While it’s unusual for a vaccinated person to spread the virus to another vaccinated person, it’s theoretically possible. A vaccinated friend who is going to crowded bars, packed concerts or traveling to a Covid hot spot is a bigger risk than someone who avoids crowds and spends most of their time with vaccinated people.Spending time with smaller groups of vaccinated friends has less risk than attending a big party, even if you believe everyone at the party is vaccinated. If you’re indoors, open the windows to improve ventilation. If someone in the group is at very high risk because of age or because they are immunocompromised, it’s reasonable to ask even vaccinated people to be tested before a visit. A simple rapid home test can even be offered to guests to be sure everyone is Covid-free.

– Can I still dine at restaurants?The answer depends on local conditions, your tolerance for risk and the personal health of those around you. Risk is lowest in communities with high vaccination rates and very low case counts.Parents of unvaccinated children and people with compromised immune systems, who studies show may get less protection from vaccines, may want to order takeout or dine outdoors as an added precaution.

-Is it safe to travel? Should I skip the peanuts and water and keep my mask on?Airplanes are typically well ventilated and not a major source of outbreaks, but taking precautions is still a good idea. The potential for exposure to an infected person may be even higher in the terminal, sitting in airport restaurants and bars, or going through the security line. In airplanes, air is refreshed roughly every two to three minutes — a higher rate than in grocery stores and other indoor spaces. While airlines still require passengers to wear masks, people are allowed to remove them to drink water or eat.To prevent air from circulating to everyone throughout the cabin, airplane ventilation systems keep airflow contained to a few rows. As a result, an infected passenger poses most risk to those sitting in the seats in the immediate area.
Most experts say that they use a high-quality medical mask, like an N95 or KF94, when they fly. If you don’t have one, double masking is advised. For a vaccinated person, the risk of removing a mask briefly to eat or drink during a flight is low, but it’s better to keep it on as much as possible. The C.D.C. says it’s best for unvaccinated people, including children, to avoid flying.

– How safe are buses, subways and trains for vaccinated people?Most buses, trains and subways still require everyone to wear a mask, which lowers risk. While vaccinated people are well protected, the risk of viral exposure increases the longer the ride and the more crowded the train car or bus. For many people, riding public transit is essential for getting to work or school, and wearing a well-fitted medical mask or double mask is recommended. When public transit is optional, the decision about whether to ride should factor in local vaccination rates and whether case counts are rising.
-Can I hug and visit older relatives? What about unvaccinated children?While it’s generally considered safe for vaccinated people to hug and spend time together unmasked, parents of unvaccinated children have more risks to consider, particularly when visiting older relatives. In communities with low case counts and high vaccination rates, it’s generally considered safe for unvaccinated children from a single household to spend time with vaccinated grandparents. But as the Delta variant spreads and children return to school, the risks of close contact also increase for older or immune-compromised people who are more vulnerable to complications from Covid-19, even if they’re vaccinated.When families plan a visit to a high-risk relative, it’s a good idea to minimize other exposures, avoiding restaurant dining or working out at the gym in the week leading up to the visit. Even though the risk of a vaccinated person spreading Covid-19 remains low, vaccinated grandparents should also reduce their personal exposure when they spend time with unvaccinated children.
Rapid home tests are an added precaution when visiting grandparents or an immune-compromised family member. Take a test a few days before the visit as well as the day of the visit.

– How do I know if I have the Delta variant?If you’re diagnosed in the U.S. with Covid-19, the odds are overwhelming that you have the Delta variant. The C.D.C. now estimates that Delta accounts for more than 82 percent of cases in the United States. The Delta variant has become dominant in other countries as well. In late July the World Health Organization said Delta accounted for 75 percent or more of the cases in many countries, including Australia, Bangladesh, Botswana, China, Denmark, India, Indonesia, Israel, Portugal, Russia, Singapore, South Africa and the U.K.
Standard Covid tests won’t tell you if your infection was caused by the Delta variant or another variant of the virus. While health departments may use genomic sequencing to identify levels of different variants in a community, this information typically isn’t shared with individuals. You still need to isolate and seek medical advice if you have low blood oxygen levels, have trouble breathing or have other worrisome symptoms.

Edited and summarized from the NYT original article by Tara Parker-Pope

VALA E KATËRT E PANDEMISË SË COVID-19 DHE PËRHAPJA E VARIANTIT DELTA TË CORONA VIRUSIT SARS-COV2

by

Dr. Gani Abazi, Ekspert i Shëndetësisë Publike, Universiteti i Harvardit, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, kërcënimin e botës nga varianti Delta i virusit dhe viruset e tjerë, situatën e pandemisë në USA dhe globalisht, frikën për rikthimin e pandemisë në vjeshtë, sa na ruan vaksina dhe a duhet të bëhet çdo vit vaksinimi etj. Me Dr. Gani Abazi bisedoi Editori i “Diellit” Sokol PAJA.

SITUATA E PANDEMISË NË USA DHE GLOBALISHT

Pandemia e COVID-19 është duke hyrë në një fazë kritike në Amerikë, pasi që në 2-3 javet e  fundit ka rritje të dukshme të  numrit të infeksionëve të reja, sidomos në disa shtete ku shkalla e vaksinimit është e vogel. Për fat të keq, në disa shtete të Amerikës është duke u paraqitur rezistencë ndaj vaksinimit dhe ka një diskrepancë të madhë në mes të shtetëve sa i përket vaksinimit. Për shëmbull, në shtetin e  Vermontit janë vaksinuar mbi 70% të qytetarëve, ndersa në shtetin e Alabamës shkalla e vaksinimit është rreth 30%. Sipas institucionëve shëndetësore amerikane, shumica dermuese, mbi 97% e të hospitalizuarve dhe atyre që nuk e mbijetojnë semundjen e COVID-19, i përkasin popullatës që nuk është vaksinuar. Vaksinimi sa më i shpejtë dhe sa më gjithëperfshirës, sidomos në komunitetet ekonomikisht me të varfëra dhe me infrastrukturë shëndetësore me të dobët, është prioritet absolut për vendosjen e pandemisë nën kontroll dhe kthimit të plotë në normalitet.

KUR DO TË MARRË FUND PANDEMIA?

Kjo është një pyetje e cila për momentin nuk mund të ketë përgjigje. Varet se si dhe sa vaksinohet popullsia si dhe evolucioni natyror i vetë virusit në aspektin e mutacioneve gjenetike që mund të pasoje. Një gjë që është tashmë e ditur është se sa më i shpejtë dhe gjithë përfshires që të jetë vaksinimi i popullsisë, jo vetem në Amerikë, mirëpo në nivelin global, atëherë ulet mundesia e paraqitjes së mutacionëve gjenetike të virusit, të cilat mund të jenë më të rrezikshme për njeriun.

FRIKA PËR RIKTHIM NË VJESHTË

Për fat të keq, është tashme e qartë se pandemia do të jetë prezente në një shkallë të theksuar edhe në vjeshtë dhe në shumë muaj pasues. Kjo varet në mënyrë shumë të rëndësishme se sa dhe si vaksionohet popullata, jo vetem në Amerikë, mirëpo në të gjithe globin, pasi që virusi dhe shperndarja e tij nuk njohin kufinj gjeografik, politik, kulturor apo social. Për aq kohë sa në vende të ndryshme të botës ekzistojnë vatra të nxehta të shpendarjes së virusit, atëherë, pandemia do të vazhdoje tëjetë prezente në të gjithë botën.

SA NA RUAN VAKSINA?

Vaksina është menyra më e mirë e parandalimit të infeksionit me virusin e COVID-19. Efektiviteti i të tri vaksinave të prodhuara në Amerikë, ajo e Pfizer, Moderna dhe ajo nga Johnson and Johnson, është mbi 90%, që nënkupton që mbi 90% e popullsisë është e mbrojtur nga infeksioni, ndersa një pjese e vogel e popullsisë mund të infektohet (këto quhen breakthrough cases), mirëpo infeksioni është shumë i lehtë dhe shumica e këtyre pacientëve nuk kanë nevoje të hospitalizohen. Prandaj, është prioritet absolute vaksinimi sa më i gjerë dhe gjithë përfshirës i popullësisë, e cila do të rezultojë me ruajtjen e jetës së qytetarëve amerikanë.

A DUHET TË BËHET ÇDO VIT VAKSINA?

Akoma nuk ka konkludime shkencore definitive se si, me kalimin e kohes, do të vazhdojë të qendrojë imuniteti i pacientëve të vaksinuar dhe gjithashtu akoma ka gjëra të panjohura në raport evolucionin natyror të corona virusit SARS – COV2. Mendoj që në javët dhe në muajt në vazhdim CDC dhe institucionet e tjera shkencore amerikane do të dalin me pergjigje specifike për këtë çështje.

EFEKTET E PANDEMISË NË SHËNDETIN MENDOR

Kuarantinimi i popullësisë gjatë emergjencës së shëndetit publik të shkaktuar nga pandemia e COVID-19 si dhe nderprerja e shumë aktivitetëve ekonomike, edukative, sociale dhe kulturore ka efekte jo të mira në shëndetin mendor të popullatës. Kjo sepse është vetë natyra e njeriut që është qenie sociale dhe kulturore dhe izolimi ka efekte jo të mira në zhvillimin intelektual dhe shoqëror të njeriut, sidomos të moshave të reja. Mirpo, me përshpejtimin e vaksinimit pandemia do të fillojë që të vihet nën kontroll, dhe gjërat dalëngadalë do të fillojnë ti kthehen normalitetit. Institucionet arsimore, mediatike dhe kulturore duhet të gjejnë mënyra kreative që ti zvogëlojnë efektet negative të pandemisë në shëndetin mendor.

A KËRCËNOHET BOTA NGA VARIANTI DELTA I VIRUSIT DHE VIRUSET E TJERË?

Varianti Delta i corona virusit SARS-COV2 paraqet një mutacion të virusit që është shfaqur në Indi dhe studimet tregojnë që ka shkallë me të lartë të shpërndarjes dhe agresivitetit. Mutacionet gjenetike të virusit mund të ndodhin në mënyrë natyrale gjatë procesit të replikimit natyror të tyre. Disa nga mutacionet që ndodhin në mënyrë natyrale, si varianti Delta, mund të jenë shumë të rrezikshëm dhe më agresiv sesa forma fillestare e virusit. Për këtë arsye, vaksinimi i popullsisë është prioritet absolut, pasi që në këtë formë parandalohet shumëzimi dhe replikimi i shtuar i virusit dhe paraqitja e mutacioneve, disa prej të cilëve mund të jenë me të rrezikshme. Duhet theksuar se viruset kalojnë nëpër një evolucion natyror të tyre dhe herë pas here shfaqen forma më agresive të viruseve që shkaktojnë pandemic në të gjithe botën. Egzistojnë shumë teori të ndryshme konspirative në raport me origjinën e corona virusit SARS-COV2, mirëpo mikrobiologet dhe virologet e shpjegojnë shumë mirë që viruset kalojnë nëpër një proces natyror të evolucionit, gjatë të cilit është  terësisht e mundshme të paraqiten mutacione më të rrezikshme për njeriun. Sikur të shikohen gjërat në aspektin historik, pothuajse gjatë çdo dekade kemi pasur paraqitje të formave të ndryshme të virusëve. Dihet që gripi spanjoll i vitit 1918 ka shkaktuar miliona viktima.

SITUATA NË KOSOVË DHE NË SHQIPËRI

Mendoj që Kosova dhe Shqipëria janë duke punuar shumë në mbrojtjen e popullatës nga pandemia e COVID-19, duke implementuar masa parandaluese në shkallë vendi. Vaksinimi i popullësisë në Kosovë dhe Shqipëri është i një rëndësie shumë të madhe në këtë drejtim, mirëpo Kosova dhe Shqipëria kanë kufizime buxhetore në blerjen e vaksinave të prodhuara në Amerikë për të gjithë popullaten e tyre. Mendoj që duhet të punohet shumë në kuader të programeve si COVAX dhe të bëhet partneritet me institucionet nderkombëtare si dhe me shtetet e fuqishme perendimore që të lehtësohet procesi i sigurimit të vaksinave për popullin e Shqipërisë dhe Kosovës.

IMUNITETI I NJERIUT NDAJ COVID-19 I PËRKOHSHËM APO I PËRJETSHËM?

by

Nga: Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik */

Në Shtetet e Bashkuara (SHBA), mesatarja ditore e rasteve të reja të Covid-19 ka vazhduar në rënie të vazhdueshme duke shënuar një pikë të tërëndësishme në rrugën për t’i dhënë fund pandemisë globale. Mesatarja shtatë-ditore e rasteve të reja të Covid-19, e 1 qershorit, ra në 11,239, sipas të dhënave të Universitetit Johns Hopkins. Nisur nga numri i javëve të fundit, është hera e parë që mesatarja shtatë ditore e rasteve të reja të Covid-19 në Shtetet e Bashkuara ishte nën 20,000 shifër kjo që nuk shënohej që nga marsi i kaluar. Përveç kësaj, të dhënat e Qendrave për Kontrollin e Sëmundjeve kohët e fundit konfirmuan se më shumë se gjysma e të rriturve amerikanë tani janë vaksinuar plotësisht ndaj Covid-19.  Këto numra të rinj vijnë në kohën kur qyteti i Nju Jorkut, i cili ishte epiqendra e pandemisë Covid-19 në SHBA, javën e kaluar nuk regjistroi vdekje të reja nga Korona Virus dhe pa rënien e normës së tij të pozitivitetit në nivelin më të ulët të regjistruar që kur filloi pandemia. Të gjitha këto janë lajme të mira dhe përputhen me analizat e mia të mëparshme se pandemia në SHBA do të përfundojë këtë verë.  Kjo kthesë në rezultate mund t’i atribuohet suksesit të parashikuar të vaksinimit. Në një kohë që shumë shtete të botës vazhdojnë të përmbajnë infeksionet dhe të përmirësohen në qasjen dhe shpërndarjen e vaksinave, këtu në SHBA dy pyetje janë ende në nevojë për përgjigje: a është arritur imuniteti i tufës dhe sa kohë do të zgjasë imuniteti ndaj Covid-19. 

IMUNITETI I TUFËS, ÇFARË ËSHTË DHE ÇFARË DO TË THOTË NË TËVËRTETË?

Për shumicën e komunitetit shkencor, fundi i kësaj pandemie përfshihet në dy fjalë: imuniteti i tufës. Në kohën kur një debat akademik shtjellon se kur ose edhe nëse SHBA mund të arrijë në një përqindje të mjaftueshme të njerëzve me imunitet për të arritur këtë qëllim, disa shkencëtarë thonë se është koha që publiku të mos shqetësohet më për këtë dhe të ndjekë një këshillë të thjeshtë: Vaksinohuni. Kjo pandemi do të marrë fund kur mjaftueshëm njerëz të mbrohen nga sëmundjet e rënda dhe si pasojë hiqen nga “zinxhiri i infeksioneve”. Vaksinimi i bën të dyja, ndihmon juve dhe ndihmon komunitetin tuaj të arrijë qëllimin për t’u kthyer në normalitet. 

Pra, çfarë është imuniteti i tufës?  Ideja e imunitetit të tufës filloi në mënyrë të çuditshme me lopët dhe jo me njerëzit, prandaj përdoret fjala “tufë”. Në vitin 1916, veterineri Adolph Eichhorn dhe kolegët vunë re se një kope (tufë) lopësh mund të bëhej e imunizuar kolektivisht nga një sëmundje, nëse shumica e kafshëve do t’i mbijetonin infeksionit fillestar. Që nga ajo kohë, imuniteti i tufës është bërë një term i përdorur zakonisht në epidemiologji dhe shëndetin publik për t’iu referuar pikës së fundit matematikore të një epidemie sëmundjesh infektive. Kur një përqindje e caktuar e njerëzve janë të imunizuar, ose nëpërmjet infeksionit ose vaksinimit, virusi nuk ka vende për t’u përhapur. Epidemia – ose, në këtë rast, pandemia – venitet dhe jeta kthehet në normalitet. Pragu i imunitetit të tufës mund të ndryshojë gjerësisht nga sëmundje në sëmundje. Me kaq shumë të panjohura për Korona Virusin që shkakton Covid-19, ka qenë një temë e shumë diskutuar. Gjatë rrjedhës së pandemisë, vlerësimet për pragun e nevojshëm për të arritur imunitetin e tufës janë luhatur nga 20% deri në 90% ose dhe më shumë. Për shumicën e komunitetit shkencor dhe studiuesve, duke përfshirë edhe mua, 60-70% dukej si numri magjik për t’u kthyer në normalitet. Deri në pranverën e vitit 2020, termi imuniteti i tufës ishte term i rretheve akademike. Ndërsa Korona Virusi u përhap nëpër Azi, Evropë, dhe më në fund në SHBA, disa modele parashikimesh fillestare treguan se kjo ishte e pa ndalshme dhe e pa kontrollueshme. Kjo çoi në këtë qasje të “imunitetit të tufës”, që do të thoshte “lëre virusin të shkojë”, lëre natyrën të marrë drejtimin e saj. Por kjo nuk u fut kurrë në fuqi pasi u pranua gjerësisht se lënia e Korona Virusit të lirë të veprojë në një popullsi të caktuar do të kishte çuar në një numër edhe më të madh vdekjesh, ndoshta 1-2 milion të vdekur ne SHBA, disa vlerësime madje edhe e dyshifojnë ose trefishojnë këtë numër. Kjo ishte e pa pranueshme. 

IMUNITETI NGA VAKSINAT APO INFEKSIONET NATYRORE, SA KOHË DO TË ZGJASË?

Ne e dimë se vaksinat punojnë në dy mënyra: së pari, ato sigurojnë imunitet duke stimuluar antitrupat ndaj virusit i cili mund të ketë vetëm një përgjigje të përkohshme mbrojtëse. Së dyti, dhe shumë të rëndësishme, ato fillojnë një formacion të “kujtesës” – T dhe B – qelizave, që ofrojnë mbrojtje më të gjatë nga ri-infeksioni viral. Pasi sistemi imunitar përshtatës e ka mundur pushtuesin, bëhen një pellg qelizash T dhe B që kanë jetë të gjatë. Këto limfocite të kujtesës mbeten të “fshehura” deri në herën tjetër që hasin të njëjtin patogjen. Megjithatë, këtë herë, ato prodhojnë një reagim imun shumë më të shpejtë dhe më të fortë. Kujtesa është tipari kyç i sistemit imunitar përshtatës, duke bërë të mundshme mbrojtjen afatgjatë dhe prodhimin e antitrupave. Ka një shtim të literaturës që sugjeron se imuniteti Covid-19 pas infeksionit mund të zgjasë një vit, por disa që tregojnë një mbrojtje shumë më të gjatë, ndoshta një imunitet gjatë jetës, duke u përmirësuar me kalimin e kohës veçanërisht pas vaksinimit.  Kur merren së bashku, studimet sugjerojnë se shumica (por jo të gjithë) individët e vaksinuar që ishin infektuar më parë me SARS-CoV-2 nuk do të kenë nevojë për nxitje shtesë të vaksinës. Ata që u vaksinuan pa e kontraktuar më parë virusin ka të ngjarë të kenë nevojë për dozë shtesë në një moment në të ardhmen, ndoshta në disa vjet. Duket se imuniteti te këta individë luan shumë ndryshe, pasi “kujtesa imunitare” mund të duket ndryshe pas vaksinimit në krahasim me infeksionin natyror. Ky informacion i kohëve të fundit me shpresë do të ndajë frikën e zvarritur se mbrojtja kundër virusit do të jetë jetëshkurtër.  

IMUNITETI NDAJ VIRUSIT COVID-19 A MUND TË JETË I PËRJETSHËM?

Imuniteti ndaj virusit që shkakton Covid-19 mund të jetë i përjetshëm, në kundërshtim siç është rasti me Korona Viruse të tjera që ndodhin natyrshëm dhe që shkaktojnë ftohje të zakonshme. Ndryshimi është se këto viruse ndryshojnë ndjeshëm çdo disa vjet. Pra, arsyeja pse ne infektohemi me virus të zakonshëm herë pas here gjatë gjithë jetës mund të ketë shumë më tepër të bëjë me variacion të këtyre viruseve dhe jo imunitetit tonë. Në fakt, qelizat e kujtesës B të prodhuara në përgjigje të infeksionit me SARS-CoV-2 dhe të rritura me vaksinimin janë aq të fuqishëm sa që pengojnë edhe variantet e virusit, duke mohuar nevojën për vaksina nxitëse. Njerëzit që u infektuan dhe u vaksinuan kanë një reagim të fuqishëm, sepse ata vazhdojnë të evoluojnë antitrupat e tyre, që mund të zgjasin për një kohë të gjatë.  Është interesante se rezultati mund të mos zbatohet për mbrojtjen që vjen vetëm nga vaksinat, sepse kujtesa imunitare ka të ngjarë të organizohet ndryshe pas imunizimit, krahasuar me atë që pason infeksionin natyror. Në fund, nëse jeni infektuar me SARS-CoV-2 apo jo, vaksinat do të sigurojnë një mbrojtje të nevojshme dhe ndoshta afatgjatë kundër Covid-19, kështu që vaksinohuni. 

* Nënkryetar i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës –VATRA. 

PANDEMIA GLOBALE NË VISET SHQIPTARE DHE QASJA NDAJ MASAVE DHE VAKSINIMIT ANTI-COVID

by

-Mbresa nga vizita e delegacionit të Vatrës në Shqipëri, Kosovë e Mal të Zi, Prill 2021-/

Nga: Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik */

Ekziston një skenar i ndarë që po zhvillohet, derisa bota po lufton pandeminë Covid-19. Në vende, si Shtetet e Bashkuara, numri i të vaksinuarve ka qenë në një rritje të qëndrueshme, arsye kryesore kjo, që rastet e Covid-19 kanë vazhduar të bien rregullisht. Miliona doza të vaksinave po hapin rrugë për t’i dhënë fund pandemisë dhe për t’u kthyer në normalitet. Globalisht, manaxhimi i pandemisë nuk ka të ngjarë të përfundojë në të njëjtën kohë si në shtetet e zhvilluara, por më ngadalë, vend për vend, rajon për rajon, pasi secili shtet rrit kontrollin e tij mbi Covid-19, dhe e shtyn virusin drejt niveleve të eliminimit. Shtetet e Bashkuara po e arrijnë këtë përmes vaksinave dhe trajtimeve më të mira mjekësore. Vendet më pak të zhvilluara dhe më të varfra do të përpiqen të arrijnë hapat dhe do të përballen me valë të përsëritura dhe ndezje deri sa të marrin mbështetjen e kërkuar për një kontroll të mirë. 

SHQIPËRIA, KOSOVA DHE MALI I ZI NË PËRBALLJE ME PANDEMINË GLOBALE

Në udhëtimin tim të fundit në rajon, Shqipëri, Kosovë dhe Mal të Zi, unë vëzhgova nga afër disa nga çështjet me të cilat përballet rajoni, si menjëherë ashtu edhe në një periudhë më të gjatë. Kur mbërrita në Tiranë, në mesin e Prillit, rastet e Covid-19 ishin në rënie. Kjo ishte paraprirë nga rritje të mprehtë të rasteve gjatë muajit Mars, në të gjithë rajonin. Edhe me tendencat në rënie të infeksioneve të reja, autoritetet e shëndetit publik vazhduan të kërkojnë kujdes dhe respektimin e masave parandaluese. Që nga 12 prilli 2021, treshja e vendeve, Shqipëria, Kosova dhe Mali i Zi kishin zbatuar karantina ditore nga ora 10:00 e darkës deri në 6:00 të mëngjesit, deri në një njoftim tjetër. Baret, restorantet dhe aktivitete të tjera të ngjashme janë të ndaluara të veprojnë midis orës 10:00 dhe 6:00, përveç shërbimeve urgjente. Lëvizja publike ishte e kufizuar gjatë këtyre orëve, me përjashtim të arsyeve të punës, emergjencave të kujdesit shëndetësor ose nevojave urgjente. Përmes këtyre kufizimeve, lehtësisht vërehej një apati e përgjithshme, për masat parandaluese, dhe ishte një dukuri e zakonshme të vëresh njerëz në turma të mëdha, shpesh pa maska, ​​ose duke i përdorur ato në mënyrë jo të duhur. Kjo ishte veçanërisht e dukshme në tubimet e mëdha parazgjedhore, në qytetet shqiptare. Shumë kalimtarë të rastit, në trotuaret e Tiranës, nuk kishin maska, ​​ose nuk i vishnin ato me kujdes. Duke folur me njerëz, në të tre vendet, unë krijova përshtypjen se këta i shohin kufizimet tepër drakonike, dhe që nuk bëjnë shumë. Maskat për ta janë ekskluzivisht për shfaqje, të veshura nën mjekër, në qafë ose vetëm duke mbuluar gojën. Takimet publike, veçanërisht në restorante, ishin të mbushura me njerëz. Kjo ishte shumë e dukshme në kafene dhe restorante, që rreshtonin në sheshin kryesor të Prishtinës. Ndërsa punonjësit e restorantit kishin maska, vizitorët e restoranteve nuk kishin, as nuk iu kushtua shumë vëmendje kërkesave të distancës dhe distancimit. Unë e them këtë, por në asnjë mënyrë nuk dëshiroj që të interpretohet si marrja e një goditje të lirë ndaj publikut për dukjen e apatisë ndaj këtyre kufizimeve të pafund, as për zyrtarët që mbikëqyrin politikat e shëndetit publik, por për të rritur ndërgjegjësimin se problemi ende ekziston, dhe nuk do të zhduket brenda natës. Se si do të trajtohet në javët e ardhshme, do të ketë shumë të bëjë me rezultatin. Kjo duhet parë si një ftesë e hapur për zyrtarët shëndetësorë, për të marrë të gjitha hapat e nevojshëm në prokurimin e vaksinave dhe zhvillimin e një plani për menaxhimin efektiv dhe shpërndarjen e tij. Një plan i suksesshëm i vaksinimit, me pjesëmarrje të madhe, është mënyra e vetme për të arritur një nivel të duhur të imunitetit, që mund të rikthejë normalitetin dhe t’i japë fund pandemisë.

MËSIMET QË MARRIM PREJ RASTEVE GLOBALE

Të kuptuarit se si virusi ka tendencë të ‘fshihet’ dhe papritmas të shpërthejë dhe të bëhet një zjarr i ndezur duhet të na mbajë të zgjuar. Rastet e fundit të tmerrshme nga India na kujtojnë rrugët e mundshme divergjente në luftën kundër kësaj pandemie globale. Me rritjen e rasteve aktuale që çon në raporte të tensioneve në infrastrukturën e kujdesit shëndetësor të Indisë, zyrtarët brenda qeverisë thonë se qetësia Covid-19 që i paraprinte valës së fundit, duhet të ishte përdorur më mirë për të shtypur sëmundjen. Ata, tani e përshkruajnë këtë kohë si një mundësi të humbur. Le të mësojmë nga kjo! Kombet e Ballkanit janë përpjekur të marrin akses në vaksinat Covid-19 nga kompani dhe programe të shumta, por shumica e kombeve në periferinë juglindore të Evropës janë akoma duke pritur që vaksinat e tyre të para të mbërrijnë, pa ndonjë afat të caktuar, për fillimin e grupeve të tyre të inokulimit kombëtar. Bashkimi Evropian (BE) filloi shpërndarjen e vaksinave të koronavirusit të financuar nga BE këtë javë, në Ballkan, një rajon që dëshiron të bashkohet me bllokun e 27 vendeve, por ku Kina dhe Rusia, tashmë kanë bërë fitime politike duke furnizuar vaksina shumë të nevojshme. E rëndësishme të përmendet se vaksinat e Kinës “Sinopharm” dhe “Sputnik V” e Rusisë nuk janë miratuar deri tani nga administratori i ilaçeve të BE-së. Prandaj, Komisioni Evropian muajin e kaluar njoftoi se mbi 650,000 doza Pfizer-BioNTech do t’u dorëzohen kombeve të Ballkanit duke përfshirë Shqipërinë, Kosovën dhe Malin e Zi, në këste javore nga maji deri në gusht. Kombet e varfëra, të tilla si këto tre, me sisteme të dobëta shëndetësore po mbyten në borxhe, ndërsa kombet e pasura po tregojnë se mund të zhbllokojnë triliona për të ndërtuar spitale të reja dhe për të mbajtur gjallë ekonomitë e tyre. Ndërsa më të pasurit në të gjithë globin po testohen dhe trajtohen më shpejt, me kujdesin shëndetësorë, dhe paratë e gatshme në dispozicion, shumica e njerëzimit përballen me këtë krizë pa asnjërën. 

VAKSINAT “ARMA” MË E MIRË NDAJ VIRUSIT GLOBAL

Shtetet e Bashkuara kanë vaksinuar më shumë se gjysmën e të rriturve të tyre, kundër Covid-19, por mund të kalojnë muaj derisa vendi të ketë vaksinuar mjaft njerëz për të vendosur imunitetin e tufës. Vendet me norma në rritje të vaksinimit, si Shtetet e Bashkuara, mund të presin që numrat e rasteve, ndërkohë të vazhdojnë të bien. Kjo, sepse rastet bien përmes parimit të rënies eksponenciale. Ne dimë për rritjen eksponenciale në ditët e para të pandemisë, për të kuptuar se si një numër i vogël i rasteve mund të rritet shpejt, në një shpërthim të madh, ndërsa zinxhirët e transmetimit shumëzohen. India, për shembull, e cila është në mbërthimin e një krize të madhe Covid-19, është në një fazë të rritjes eksponenciale. Çdo rast i Covid-19 që parandalohet ndërpret zinxhirët e transmetimit, i cili parandalon shumë raste të tjera poshtë vijës. Kjo do të thotë të njëjtat masa paraprake që zvogëlojnë transmetimin mjaftueshëm për të shkaktuar një rënie të madhe të numrit të rasteve kur rastet janë të larta përkthehen në një rënie më të vogël kur rastet janë të ulëta. Dhe këto ndryshime shtohen me kalimin e kohës. Për shembull, zvogëlimi i 1.000 rasteve në gjysëm çdo ditë do të thoshte një zvogëlim i 500 rasteve në ditën 1 dhe 125 rasteve në ditën 3, por vetëm 31 rasteve në ditën 5.

FUNDI I PANDEMISË SI PASOJË E FUQISË SË VAKSINËS

Një rënie e pjerrët e rasteve, e ndjekur nga një periudhë më e gjatë me numër të ulët të rasteve, të tilla, siç po shohim tani në Shtetet e Bashkuara, megjithëse rastet mund të rriten përsëri nëse vaksinat nuk vazhdojnë, ose tepër shpejt lirohemi nga masat paraprake. Derisa, gjithnjë e më shumë njerëz vaksinohen, njerëzit gradualisht mund të lehtësojnë masat paraprake, deh rastet do të vazhdojnë të bien. Mbajtja e tendencës së rënies së rasteve, bëhet më e lehtë me kalimin e kohës, kurse bukuria e imunitetit të tufës, e shkaktuar nga vaksinat, do të sigurojë mbajtjet e ulët të rasteve. Kjo është fuqia e vaksinës. 

* Nënkryetari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës -VATRA

COVID-19, NJË INTERPRETIM PSIKOLOGJIK

by

Natalja Marolli, Long Island University of Brooklyn, në një bashkëbisedim me gazetarin Sokol Paja, analizon për Diellin e Federatës Mbarëshqiptare të Amerikës VATRA në New York, përjetimet e kategorive të ndryshme shoqërore në këtë kohë pandemie, transformimin e përditshmërisë së njerëzve dhe tronditjen psikologjike që Covid -19 solli në jetën e gjithësecilit prej nesh.

COVID -19 KAPËRCEU TERRITORET GJEOGRAFIKE

Covid -19 tronditi botën teksa kapërceu territoret gjeografike në një kohë rekord dhe u shpall Pandemi nga Organizata Botërore e Shendetësisë në Mars të vitit 2020. Pandemia ishte një koncept i padëgjuar për shumë njerëz dhe për shumë të tjerë një fjalë e harruar. Gripi Spanjoll dukej si një ngjarje e largët edhe pse miliona njerëz humbën jetën gjatë asaj periudhe. Pandemia shpesh përceptohej si diçka që nuk mund të përsëritej në shoqërinë e zhvilluar dhe moderne në të cilën jetojmë. Pavarësisht përceptimeve të gabuara, pandemia u bë pjesë e përditshmërisë sonë duke paralizuar jetën ekonomike, politike dhe sociale të të gjitha vendeve në mbarë botën. Jeta jonë ndryshoi rrënjësisht në një periudhë shumë të shkurtër kohore. Ndërkohë që numri i përsonave të infektuar dhe viktimave rritej në mënyrë marramendëse, paralelisht rriteshin dhe masat shtërnguese nga vende të ndryshme për të parandaluar përhapjen e mëtejshme të virusit. Sirenat a ambulancave zëvendësuan zhurmat e trafikut monoton të qyteteve. Ekonomia botërore u gjunjëzua para virusit dhe statistikat e njerëzve që humbën punën u rritën frikshëm. Sistemet më të mira shëndetësore në mbarë botën pësuan kolaps dhe vërtetuan se sa të papërgatitur ishim për tu përballuar me këtë pandemi. Distancimi social u bë pjesë e përditshmërisë për të frënuar përhapjen e virusit. Njerëzit filluan të mos takohen, të mos përqafohen, hoqën dorë nga gjera të vogla të përditshmërisë por në të njëjtën kohë shumë domethënëse për ta.

VIRUSI VRAU JETËN SOCIALE

Virusi vrau jetën sociale, shtoi më shumë dyshimet dhe frikërat në jetën tonë të përditshme. Kishat dhe xhamitë mbyllen dyert dhe besimtarët kthyen sytë drejtë qiellit dhe menduan se apokalipsi ishte më afër se sa e kishin menduar. Lutje të thëna nën zë, heshtje dhe deri diku dyshim i ligjëruar për ekzistencën e Zotit që braktisi njerëzimin atëherë kur ata kishin më shumë nevojë për të. Të braktisur nga Zoti njerëzit filluan të ndihen të vetmuar e gjithnjë e më shumë të izoluar. Bashkë me gjithë ndryshimet e reja që ndodhën për t’ju përshtatur jetës së re, filluan të bien dhe këmbanat e para të shëndetit mendor. Ankthi, depresioni dhe stresi postraumatik u rritën në menyrë domethënëse gjatë kësaj periudhe dhe për fat të keq shumë pak vëmendje iu kushtua gjatë pandemisë. Distancimi social, kaq shumë i vlerësuar në këto kohë pandemie, anashkaloi rëndesinë e socializimit të qënies njerëzore dhe impaktin që izolimi social do të kishte në mirëqënien psikologjike të individit. Mungesa e informacionit dhe shpesh herë abuzimi i mediave me lajmet në lidhje me pandeminë gjeneroi më shumë panik tek njerëzit. Frika për humbjen e njerëzve të dashur, frika për shëndetin personal, frika për humbjen e vendit të punës dhe për më teper frika e të ardhmes së pasigurtë shkaktuan dhe vazhdojnë të shkaktojnë ende pasiguri.

KUSH E PËRJETOI DHE PO E PËRJETON MË KEQ PANDEMINË?

Më të rinjtë duket se janë disi më të shqetesuar për të moshuarit dhe shpesh virusi ju duket si diçka inekzistente. Të moshuarit mendojnë se sa keq ju vjen për brezat më të rinj që po kalojnë këto kohë të vështira. Të ngujuar brenda apartamenteve të tyre me sytë nga dritarja shpresojnë të kenë mundësinë të përqafohen sërish me nipërit dhe mbesat.

PO FËMIJET SI PO E PËRJETOJNË KËTË PERIUDHË?

Ata duken pak si më të shpenguar por sërish mund ta kuptosh e s’ke se si të mos e vësh re një trishtim të lehtë në vështrimin e tyre kur shohin këndin bosh të lojërave dhe shokët që mungojnë aty. Pastaj nuk është vetëm loja dhe shokët realë që mungojnë, po në pandemi ata mësuan se si të bëjnë mësim onlinë, duke u ulur ashtu para kompjuterit për orë të tëra dhe duke e zëvendësuar atë botën e tyre të bukur reale me botën e ftohtë virtuale.

BLUZAT E BARDHA, HERONJTË E HESHTUR

Herë pas here mendoj se sa e vështirë duhet të jetë të shohësh njerëz që mposhten, njerëz që dorëzohen dhe nuk ja dalin mbanë e ndërsa çdo ditë sheh pacientët e tu të vdesin, shpirtërisht vdes dhe ti, çdo ditë pak e nga pak bashkë me ta. Mendoj gjithashtu se sa e vështirë duhet të jetë të vendosësh në kushte të vështira se kujt do ti japësh respiratorin e fundit, kujt do ti japësh dorën dhe do ta ndihmosh dhe kujt për fat të keq nuk ja del ta ndihmosh. Mendoj edhe për agoninë në momentet e fundit të jetës së pacientëve. Të mposhtur nga virusi tinezak, rrethuar nga tuba dhe aparatura që ju mundësojnë të marrin frymë, rrethuar nga njerëz të huaj për ta që në mungesë të familjes ju shtrëngojnë duart dhe ju përgjërohen të mos dorëzohen. Për fat të keq vdekja triumfon, pacientët bëhen numra dhe numrat statistikë dhe beteja bëhet gjithmonë e më e vështirë ndërsa ditët kalojnë. Sa vështirë duhet të jetë të duash ti japësh lamtumirën e fundit njeriut të zemrës dhe të mos mundesh dot. E megjithatë jeta vazhdon, duhet të vazhdojë.

TEORI KONSPIRATIVE DHE MENDJE SKEPTIKE

Shpesh dëgjojmë se asgjë nuk do jetë si më parë pas kësaj pandemie. Kjo pandemi na ka ndryshuar, na ka bërë më vulnerable, na ka tjetërsuar. Izolimi social na ka bërë më të vetmuar dhe më dyshues. Njerëzit e kanë humbur besimin tek shkenca, tek humanizmi dhe në gjithë këtë situatë kaotike duket sikur teoritë konspirative japin gjithnjë e më shumë një shpjegim të kënaqshëm për mendjet më skeptike. Aludimet për kontrollin e njerëzimit nga të plotëfuqishmit e botës jehojnë në shtypin e ditës dhe ndërkohë njerëzit bëhen akoma dhe më shumë dyshues dhe irracionalja mposht arsyen. Sa të vërteta janë këto konspiracione? Jane këto konspiracione të frymëzuara nga një grup i caktuar njerëzish apo janë skenare të vërtetë të periudhës që po jetojmë? Dilema ka gjithashtu dhe në lidhje me vaksinimin dhe sigurinë e këtij procesi. Sa mundësi do të kemi të kthehemi sërish në normalitet? A do munden vendet e varfëra të vaksinohen në kohë? Për fat të keq askush nuk di të japë një përgjigje dhe shpresojmë që për herë të parë bota të solidarizohet dhe të kuptojë që për ironi të fatit, të varfër dhe të pasur jemi një dhe se vdekja nuk di të bëjë dallime. Ndërkohë që ende nuk dihet se kur kjo pandemi do përfundojë, duhet që në këto kohë të vështira të mos humbasim kurrsesi shpresën tek shkenca, tek ajo shkencë që udhëhiqet nga etika dhe humanizmi njerëzor. Besimi se do ja dalim duhet të na bashkojë të gjithëve më shumë se kurrë. Kemi kaluar ditë shumë të vështira, mbase do na duhet të kalojmë ditë të tjera dhe më të vështira. E megjithatë ka ende shpresë.

MALL PËR NDJESINË E LIRISË

Shpesh mendoj për ditët e bukura që lamë pas. Kujtimet e ditëve normale duken të largëta në këto ditë pandemie. Kam nostalgji për kohën kur mund të përqafoje nënen, kohën kur mund të kaloje orë të tëra në shoqërine e miqve dhe mund të ecje e shkujdesur rrugëve të qytetit pa patur frikën e distancës fizike. Më ka marrë malli për ndjesinë e lirisë që ndjen kur je në aeroport në pritje të udhëtimit të radhës apo kur rri e pret e përmalluar njerëzit që vijnë dhe të vizitojnë nga larg. Sa mall kam për të qënë sërish e lire, mall për tu rikthyer në normalitet. Ndërsa mendoj këto, kthehem sërish dhe mendoj rutinën e re, tashmë të përditshme. Klasa onlinë, takim me doktorin onlinë, intervista pune onlinë dhe për ta permbyllur ditën me pak argetim një vizitë në muzeum dhe kjo sigurisht onlinë. Të gjithë këto aktivitete ndodhin në tavolinën e punës nëpërmjet kompjuterit, a nuk duket paksa absurde? Megjithë shqetësimet dhe pyetjet që kam në kokë shpeshhere mendoj që sërish ka dritë në fund të tunelit. E në fund të fundit a nuk është e krijuar e tillë qënia njerëzore, të shpresojë edhe atëherë kur nuk ka shpresë? Dëshira për jetën më bën të shpresoj se do ja dalim, do mbijetojmë ashtu siç kemi mbijetuar që nga fillesat e jetës njerëzore. Çdo gjeneratë ka patur sfidat e veta dhe ne do na duhet të përballemi me këtë sfidë. “E gjithë kjo do kalojë” thotë një shprehje e vjetër persiane, çdo gjë është kalimtare dhe ne duhet të mos dorëzohemi. Ne mund të humbasim disa beteja por ne nuk do humbasim kurrsesi luftën.