Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Distancë Shoqërore, Mbulesë Fytyre- Apo të Dyja Bashkë?

by

Shkruan Dr. Pashko CAMAJ/

Nenkryetar i Vatres/

Në dy muajt e fundit, kemi dëgjuar fjalë dhe fraza të reja që me siguri do të mbesin me ne për një kohë te gjatë. Fjalë sikurse ‘covid-19’, ‘rrafshimi i kurbës, ‘antitrupt’, ‘imuniteti’ dhe shumë të tjera, janë bërë pjesë e fjalorit tonë të përditshëm. Ndërsa fillojmë fazën e re të kthimit në aktivitete “normale” të përditshme, vazhdojmë praktikat që ndihmuan në uljen e rrezikut në nivele të pranueshme, në radhë të parë. Në këtë shkrim, do flasë edhe për dy fraza të reja, më të cilat e kemi pasuruar fjalorin tonë: “distancim shoqëror” dhe “mbulesë e fytyrës”.  Këtu janë disa informacione të rëndësishme që të gjithë mund t’i përdorim ndërsa vazhdojmë të luftojmë këtë armik të padukshëm.

Ç’ka është distanca shoqërore? 

Kjo është distanca fizike midis individëve, për të evituar rrezikun nga piklat e pështymës, që mund të transmetohen nga një person në një tjetër. Sipas Qendrës Amerikane për Kontrollin e Sëmundjeve (CDC), distanca e duhur për parandalimin e transmetimit të Covid-19 në 6 këmbë (1.8 metra).

Mbulesat e fytyrës: 

Mbulesat e fytyrës mbulojnë hundën dhe gojën dhe zvogëlojnë ndjeshëm transmetimin e piklave në sipërfaqe, ose në një individ tjetër. Ato përfshijnë maska të gradës mjekësore deri në maskat shtëpiake. Po mësojmë se transmetimi viral, përmes të kolliturit, teshtitjes ose të folurit (veçanërisht të folurit me zë të lartë) janë mjetet kryesore të transmetimit. Pra, ndërsa vazhdojmë me larjen e duarve dhe higjenën, mund të kemi mbrojtje shumë më të mirë duke vazhduar distancimin shoqëror dhe duke përdorur mbulesa të fytyrës. Së bashku, këto  zvogëlojnë mundësinë e ekspozimit në radhë të parë, por edhe nëse ekspozohemi, ato zvogëlojnë ‘kohën’ dhe ‘përqendrimin’ e ekspozimit. Kjo do të thotë, ne mund të ndahemi shumë më mirë, nëse ekspozohemi 10 pikave që përmbajnë viruse, në vend të 1000 prej tyre!

Ekzistojnë dy lloje të mbulesave mbrojtëse: 

Maska të nivelit mjekësor dhe mbulesa jo-fromale apo ‘shtëpiake’ të fytyrës. Maska të nivelit mjekësor përfshijnë maska kirurgjikale dhe respiratorë N-95. Maska kirurgjikale për fytyrën përdoren për të bllokuar grimcat e mëdha dhe pikat qe nxirren gjatë frymëmarrjes (në ajër kur dikush kollitet ose teshtit). Maska të frymëmarrjes N-95 janë të dizajnuara për të filtruar tymin, grimcat e vogla dhe viruset e ajrit. Ndërsa, mbulesat jo-formale të fytyrës përfshijnë maskat të ripërdorshme, shami dhe shalle që përdoren në të njëjtën mënyrë si një maskë kirurgjikale, për t’ju mbrojtur nga grimcat e mëdha dhe pikat e frymëmarrjes. Sidoqoftë, këto lloj mbulesash mbrojtëse duhet të pastrohet ndërmjet përdorimeve dhe në përgjithësi nuk përdoret në një mjedis mjekësor. Gjithnjë, lani duart para dhe pas përdoroimit, pasi mund të ketë viruse ose bakterje të dëmshme në sipërfaqen e saj. 

Pak shkencë lidhur me transmetimin përmes ajërit: 

Studimet e fundit sugjerojnë që mbulesat e fytyrës shkurtojnë distancën e udhetitimi te pikave qe lagohen nga një person me më shumë se 90%. Ndërsa mbulesat e fytyrës nuk filtrojnë piklat në të njëjtën mënyrë si maskat N-95, ato rekomandohen tani si një mënyrë efektive për të ngadalësuar përhapjen e koronavirusit, veçanërisht në mesin e personave që kanë virusin, por janë asimptomatikë.

Në Fund:

Mbulesat për fytyrë si maskat kirurgjikale, respiratorët N-95, si edhe mbulesat e fytyrës të bëra në shtëpi mund të ndihmojnë në uljen e rrezikut të përhapjes së viruseve. Mbani në mend se mbulesat jo-mjekësore të fytyrës janë efektive vetëm kundër përhapjes së virusit, nëse vazhdoni të merrni seriozisht masa për distancimin shoqëror dhe higjenën. Pra, përgjigjja në pyetjen nga fillimi është: vazhdoni me të dyja, me distancimin shoqëror, si një praktikë e mirë për të na mbajtur të sigurt, por nëse mundeni, plotësojeni atë dhe me përdorim te mbulesës së fytyrës.

Antibody tests: some answers and more questions

by

BY PASHKO CAMAJ/

As we continue to look for glimpses of progress and good news in the fight against the coronavirus, aside from vaccine development and curative prophylaxis, one of the things that has been on the forefront of the activities is antibody testing.   This testing has been one of the factors in the decision-making process to open for business and get back some semblance of normalcy again.  Obviously, with anything ‘new’ questions are expected – what is an antibody test? How does it work? What does it mean if you test positive for antibodies to Covid-19?  In the following few paragraphs, I will provide some meaningful answers to these questions.

Simply said, an antibody test is a way of seeing if a person’s immune system has responded to an exposure to a virus, bacteria, or other pathogens.  In the case of Covid-19, it is a way of looking to see who’s been exposed and had the new coronavirus.  Antibody tests differ from viral tests, where the latter is used as a confirmatory diagnose of the illness. Though antibody tests for other pathogens can be used to diagnose diseases, they are not especially useful for diagnoses of Covid-19. That is because antibodies that fight off this virus are not made until at least one to two weeks after the first symptoms of the illness.  

What are antibodies and why are the antibody tests important?

Once a virus enters a body, most likely as the small droplets that contain viruses are inhaled, some very specialized immune cells attack the virus and shred it to small fragments. These fragments are then presented to other specialized cells, called ‘B’ cells.  When these fragments are introduced to B cells, they transform into an antibody factory that releases them into the bloodstream. So, the essence of the antibody test is to confirm the presence of these antibodies in the bloodstream – Enough immunology for this session!  The antibody test results will play a critical role in the fight against Covid-19, by helping healthcare professionals and public health authorities assess the immune response in populations and individuals, helping these authorities make decisions about people returning to work, and possibly easing social distancing measures. 

The known unknowns – Does a positive anybody test confirm immunity to Covid-19?

To paraphrase former US Secretary of State, Donald Rumsfeld, there are things “we know that we do not know.”  Being that this is a new virus, with much being learned every day, currently the antibody test is not a sure thing to confirming immunity to Covid-19.   If immunity and protection exist, it is also unknown how long this protection might last. Some studies with relatively small sample-sizes are showing “significantly improved” patients’ symptoms after being treated with serum from Covid-19 survivors. One other thing the antibody test may tell us is how far we are from so-called “herd” immunity, where enough people (60-80% of the entire population) have formed an immune response that the virus.  And we are far from it!  We can hope that once exposed to this virus, the body responds with antibodies that last a lifetime, like it does with measles and some other viral infections. For now, we will have to live through this period of uncertainty, while giving the scientists all the tools they need to come up with answers and solutions to the questions we all have. 

Ending on a positive vaccine progress note: Partnering with US National Institute of Health, Moderna, a Massachusetts based biotech group, reported that in its Phase I clinical trial in 40 people, their study participants developed virus-neutralizing antibodies without negative side effects. A first major step towards an effective and a safe vaccine that will stop the corona virus and end this global pandemic scourge.

Progresi në Kërkim të Vaksinës jep Shpresë

by

DR. PASHKO CAMAJ/

– A mundemi, ne si komb, apo cilido vend në botë, të shpresojmë ta mposhtim Covid-19 permes imunitetit të “tufës” dhe përmes infeksionit të përhapur? Përgjigja tingëlluese është JO…

Shkruan: DR. PASHKO CAMAJ-Zv/Kryetar i Vatrës

Derisa, në hemisferen veriore po kalojmë në ditët më të ngrohta të pranverës, lajmet rreth betejës kundër Covid-19 vazhdojnë të jenë aktuale, në të gjithë globin. Ditë pas dite, derisa i dëgjojmë, i shikojmë, apo i lexojmë ato, ne edhe shpresojmë. Në betejë kundër infeksioneve virale, si në rastin e pandemisë Covid-19, ne kërkojmë mënyra për të qëndruar të shëndetshëm, të bëhemi imun dhe të mposhtim këtë armik të padukshëm.  Imuniteti ndaj infeksioneve mikrobike ndodh në dy mënyra: përmes infektimit të natyrshëm ose përmes vaksinimit. Në mënyrë të natyrshme, imuniteti ndaj këtyre mikrobeve mund të ndodhë kur mjaft njerëz infektohen, mbijetojnë dhe bëhen imun ndaj virusit. Kjo në epidemiologji njihet si imuniteti i “tufës”, dhe ndodhë kur nga virusi infektohen 60-80% e popullsisë, e që do të thotë rreth 200-280 milion njerëz, vetëm në Shtetet e Bashkuara (ShBA). Sa për informatë, me një “shkallë vdekshmërie” për Covid-19 me rreth 1%, kjo do të nënkuptonte më shumë se dy milion vdekje vetëm në ShBA. A mundemi, ne si komb, apo cilido vend në botë, të shpresojmë ta mposhtim Covid-19 permes imunitetit të “tufës” dhe përmes infeksionit të përhapur? Përgjigja tingëlluese është JO, ne nuk mund të mbështetemi në imunitetin e “tufës” si mekanizëm shërimi për këtë ‘kolere’ te shekullit 21. Pra, kemi vetmen nje mundësi, të gjejmë vaksinën dhe ta prodhojmë sa më shpejt!

Progres në  kërkime të vaksines:  

Deri në javën e kaluar, mbi 80 kandidatë për vaksina Covid-19, janë duke u studiuar në të gjithë botën, ku shumica e tyre janë akoma në fazat e hershme të testimit. Lajm i mirë është se gjashtë prej tyre kanë arritur prova klinike, pra testohen në  njerëz. Një numër i vaksinave të kandidatëve që janë në fazën e testimit klinik, përfshijnë dy në ShBA, një në Britani, një në BE dhe katër në Kinë. Këto testime janë në faza relativisht të hershme (numër i vogël i njerëzve) dhe asnjëra nuk ka arritur ende në fazën e tretë, në të cilën vaksina testohet te një numër i madh njerëzish. Kjo fazë e provave do të na tregojë nëse vaksina funksionon, dhe ajo që është me e rëndësishmja, a është e sigurt për përdorim në njerz, pa efekte negative për shëndetin tonë. NëShBA, ka prova për vaksinat që po zhvillohen në Shkollën e Mjekësisë në NYU Grossman dhe Universitin Maryland, në Shkollën e Mjekësisë të Universitetit Rochester dhe në Spitalin Qëndror në Cincinnati. Për më tepër, është për to cekur një provë që po zhvillohet nga Pfizer Pharmaceuticals dhe një kompani gjermane bioteknike BioNTech, me 200 pacientë të regjistruar në Gjermani. Kto punime po gjenerojnë optimizëm, se vaksina e sigurt dhe efektive kundër Covid-19 do të jetë ne perdorim deri në fund të vitit. Nëse këto prova rezultojnë të suksesëshme, Pfizer planifikon të përdorë tre vendet e saj, në ShBA, për të prodhuar në masë vaksinën, me qëllim që të prodhojë miliona doza të vaksinave në vitin 2020, dhe qindra miliona më shumë në 2021.

Si funksionon vaksina:

Vaksina ka një funksion të thjeshtë: i jep udhëzime trupit tonë se si të bëjë proteina që do të shkaktojnë reagime ndaj mikrobeve, pasi të ekspozohen ndaj tyre. Ajo funksionon duke ‘trajnuar’ sistemin tonë imunitar, për të njohur dhe luftuar viruset ose bakterjet. Për ta bërë këtë, molekula të vogla nga viruset duhet injektuar në trup për të shkaktuar një përgjigje imune të trupit tonë. Këto molekula të vogla quhen antigjene, dhe ato janë të pranishme në të gjitha viruset dhe bakterjet. Duke injektuar këto antigjene në trup, sistemi ynë imunitar mëson që me siguri t’i njohë ata si ‘armiq pushtues,’ të prodhojë antitrupa ndaj tyre dhe t’i krijoj ‘kujtesë’ për të ardhmen. Nëse ne expozohemi ndaj këtyre mikrobëve përsëri, sistemi ynë imunitar do t’i njohë ata si armiq, menjëherë dhe agresivisht do t’i sulmojë ata përpara se të përhapen ne trupin tonë dhe të shkaktojë sëmundje. Administrata e Ushqimeve dhe Barnave në ShBA, e cila mbikqyr prodhimin e vaksinave dhe sigurin e tyre të përgjithshme, do të ketë fjalën e fundit. Ata aktualisht po shqyrtojnë procesin shkencor, si dhe pyetjet etike rreth zhvillimit të shpejtë ne prodhimin e vaksinës kundër Covid-19.

Drita në fund të tunelit te gjatë: 
Ndërsa provat në zhvillimin e vaksines janë aktuale dhe premtuase në të gjithë globin, shpresëdhënëse janë dhe aktivitetet e shumta shkencore që shikojnë të kurojnë pacientët e infektuar.  Hulumtimi mbi antitrupat që mund të përdoren si trajtim profilaktik për njerëzit që kanë qenë të ekspozuar ndaj Covid-19 janë prëmtues. Përdorimi i antitrupave mund të jetë mënyrë efektive dhe e shpejtë ne luften kunder virusit korona, derisa të prodhohet vaksina. Kështu, ne vazdojmë të presim, shikojmë, dëgjojmë dhe shpresojmë!

COVID-19, kur dhe si shkohet tek Imuniteti dhe Vaksina

by

  • Shteti i New York-ut, javën që vjen do të fillojë kryerjen e testeve të antitrupave për të ndihmuar në përcaktimin e numrit të personave të infektuar nga kjo sëmundje por që nuk kanë simptoma të dukshme. /

Shkruan: Pashko R. Camaj, Dr. i Shkencave të Shëndetit Publik/

Para pak më shumë se një muaj, edhe në SHBA, si në shumë vënde të tjera të botës, ku filloi përhapja e Pandemisë se COVID-19, në të njëjtën kohë, u hap dhe platforma për “rrafshimin e kurbës” me qëllim që, së pari të ngadalsojmë përhapjen e infektimeve, që të mos bëjmë vërshimin e sistemit shëndetsorë, gjë që është vendimtare, për të mundësuar shërbimet mjekësore për të infektuarit; dhe së dyti, që të ngadalsojmë shpërndarjen e virusit, duke “blerë” kohën për institucionet shkecore, që të kërkojnë ilaçe dhe profilaksi për të sëmurët, por edhe të bëjnë kërkime për vaksinën që do të parandalojë virusin.  Shifrat e ditëve të fundit, në veçanti në epiqëndrën e pandemisë në SHBA, New York-un me rrethe, tregojnë rënje graduale të shifrave, si në numër të infektimëve të reja dhe hospitalizuarëve, por dhe mortaliten. Me “rrafshimin e kurbës” është reale të bëhet pyetja ç’ka tani?  Ç’ka do të ndollë me COVID-19 dhe si parashihet fitorja ndaj këtij armiku të “padukshem” që pothuajse e gjunjezoje botën. Megjithëse, situata ka gjasë të përkeqësohet para se të përmirësohet, shumica e ekspertëve thonë se ne kemi kaluar pikën e përmbajtjes së virusit. Në të gjithë botën, shpresa për një rikthim në normalitet varet nga një vaksinë, ose “arma e fundit,” siç e quan Dr. Anthony Fauci, Drejtor i Institutit Kombëtar të Alergjisë dhe Sëmundjeve Infektive.  Por janë akoma shumë gjëra të paqarta për të ditur se sa e suksesshme mund të jetë një vaksinë kundër virusit që shkakton COVID-19.  Suksesi i vaksinës varet shumë nga mënyra se si virusi ndryshon apo bën mutacione. Për të kuptuar suksesin potencial të vaksinës, duhet të kuptojmë mënyrën se si virusi bën ndryshime.Në përgjithësi, në botën e viruseve ekzistojnë dy mënyra se si mund të bëhen këto ndryshime. Ia vlen të ceket se thjeshtësia në organzimin e këti mikorganizmi parazit, i bënë më të lehtë këto ndryshime, mutacione.  

Se pari: Dihet se një vaksinë e suksesshme do të ndalojë virusin dhe pandeminë, por vetëm nëse virusi nuk ndryshon. Vaksinat funksionojnë duke e nxitur trupin tonë të zhvillojë antitrupa. Antitrupat (të cilësuar dhe si luftëtarë mbrojtës), e neutralizojnë virusin duke u lidhur me të në një mënyrë shumë specifike. Kjo e ndalon hyrejn e virusit në qelizat tona, dhe realizojnë neutralizimin e tij. Por si të gjithë viruset, dhe SARS-CoV-2 po ndryshon ndërsa kalon nga personi në person. Një “mutacion” është thjeshtë një ndryshim në kodin gjenetik të virusit. Por shumica e mutacioneve nuk ndryshojnë, dhe kjo gjë është e mirë për njerëzimin!  Për ta kuptuar dhe më mirë, ky virus bën atë që bëjnë të gjitha viruset: kur ekspozohemi, hyn në qelizat tona, rrëmben makinerinë tonë qelizore dhe e përdor atë për të bërë shumë kopje të vetëvetes-pra për tu replikuar dhe mbijetuar. Ndonjëherë, gabime të vogla – ose mutacione – mund të shfaqen gjatë replikimit të materialit gjenetik të virusit. Këto gabime gjatë replikimit grumbullohen me kalimin e kohës, së pari kur virusi përhapet nga qeliza në qelizë, por dhe nga personi në person. Kjo është ajo që ndodh me gripin sezonal: Antigjenët e virusit ndryshojnë aq shumë sa që evoluojnë në forma të ndryshme, ku secila kërkon një vaksinë paksa të ndryshme nga ajo e vitit më parë.  Shkencëtarët në mbarë botën po eksperimentojnë e studiojnë për të parë nëse mutacionet do të ndikojnë në ndonje ndryshim apo nëse nuk e bëjnë këtë, atëherë ka shpresë se vaksina nuk do të ketë nevojë për reproduktim të vazhdueshëm.

Se dyti: E dimë që me kalimin e kohës dhe mutacionet i bëjnë vaksinat më pak efektive.Nëse virusi ndryshon në një mënyrë që parandalon lidhjen e antitrupave, ai mund ta bëjë një vaksinë të qëndrueshme, universale, të vështirë për t’u krijuar. Antitrupat, të cilët trupi i prodhon në përgjigje të një vaksinë ose një infeksioni, funksionojnë duke u lidhur me njolla specifike në një virus të quajtur antigjen. Nëse mutacionet e rastësishme virale ndryshojnë formën e një antigjeni, ajo mund ta bëjë vaksinën më pak efikase kundër virusit. Nëse kjo do të ndodhë me koronavirusin, studiuesit dhe shkenca do të duhet që, vit pas viti, të nxitojnë për të prodhuar dhe administruar vaksina të reja per neutralizimin e virusit te “ndryshuar”. Është e ditur se për një virus krejt të ri sikurse SARS-CoV-2, nuk ka imunitet të përhapur. Por si duket se një numër i konsideruashëm njerëzish janë imune ndaj këtij virusi dhe kjo mund të luaj rol esencial në ndalimin e përhapjes së tij.Meqenëse virusi nuk ka nevojë të ndryshojë për të mbijetuar, mutacionet që mund të modifikojnë formën e antigjeneve te virusit – nëse ato ekzistojnë fare – mund të jenë të rralla dhe do të qëndrojnë të rralla, çka prap është e mirë për njerëzimin. Pra nëse njerëzit bëhen imunë ndaj formës aktuale të virusit, qoftë duke luftuar virusin përmes imunitetit te krijuar ose përmes vaksinimit, loja ndryshon!  Shteti i New York-ut, javën që vjen do të fillojë kryerjen e testeve të antitrupave për të ndihmuar në përcaktimin e numrit të personave të infektuar nga kjo sëmundje, në New York por pa simptome te dukshme.  Kjo sipas Governatorit Cuomo “do të jetë pamja e parë e vërtetë e saktë se sa njerëz u infektuan nga COVID-19.  Testimi, tha Cuomo, “do të na ndihmojë të rihapemi dhe rindërtojmë pa rrezikuar atë që ne kemi realizuar deri tani.”  Në të njëtën kohë, “Beaumont Health,” në Southfild, Michigan, studimin më të madh ne SHBA për antitrupat në gjakun e njerëzve që janë rikuperuar nga COVID-19. Me mbledhjen e mostrave të gjakut nga 38,000 punonjës të sistemit shëndetësor dhe mijëra bashkëpunëtorë, studiuesit e shpresojnë të përcaktojnë se sa prej tyre kanë antitrupa COVID-19, por kurrë nuk kanë raportuar simptome – informacione të nevojshme për të mësuar më shumë se si virusi përhapet dhe se a krijojnë imunitetë të qendruashëm ndaj virusit COVID-19.

Konkludim: Te presim dhe të shohim. Shkencëtarët e dijnë që SARS-CoV-2 po ndryshon. Midis mijëra mostrave të fijes së gjatë të acidit ribonukleinik (ARN) ë që përbëjnë koronavirusin, 11 mutacione janë bërë mjaft të zakonshme. Por, me sa dimë, është i njëjti virus që infekton njerëzit në të gjithë botën, që do të thotë se ekziston vetëm një “lloj” i virusit.  Nga keto 11 ndryshime, vetëm një nga ato mutacione të zakonshme ndikon në thelbët e proteinit që kan pamjën e thumbave, të cilat mundësjonë që virusi të infektojë qelizat në fyt dhe mushkëri. Përpjekjet për të prodhuar antitrupa që bllokojnë këtë proteinë janë themelore në përpjekjet e shumëta për të zhvilluar një vaksinë efektive, që do të neutralizonte virusin.  Meqenëse ky protein ka ndryshuar pak deri më tani, besojmë se kjo është një shenjë që virusi nuk mund të ndryshojë shumë dhe vaksini do ta neutralizoje atë. Te gjitha këto te dhene tregojnë se COVID-19 ka mundesi të jetë këtu për të qëndruar, dhe pandemia do të përfundojë vetëm me vakcinin dhe me imunitetin e tufës. Imuniteti i tufës përshkruan se çfarë përqindje e një popullate duhet të jetë imune ndaj një sëmundje qe ajo të jet mbrojtëse e shpërthimeve për popullatën në tërësi. Për disa sëmundje, 40% e imunitetit është adekuatë, por për disa tjera, imunitete 80-90% është i nevjshëm për të ndaluar shperthimet.  

Nga natyra jam optimist, dhe në të gjitha shkrimet dhe bisedimet e mia jam munduar të jam real, por gjithnjë duke u permbajtë shkences dhe analizes së mirëfidhtë si udhëzues.  Pra ende ka shumë për virusin që nuk e dimë. Studiusit nuk janë as te sigurt dhe nuk e dinë nëse njerëzit behën imunë ndaj virusit nëse infektohën, dhe se sa mund të zgjasë ky imunitet, por fal anagzhimëve të mëdha në kërkime shkencore të vazhduashme që jane duke u zhvilluar, mësojme ditë për ditë më shumë. Këto anagzhime do të vazhdojnë pa ndalim deri atherë kurë te gjejmë mënyren qe në fund të mbijetojmë dhe të dalim fitimtarë.

SOLIDARITETI HUMAN PERBALLE KORONAVIRUSIT

by

Shkruan: Pashko R. Camaj, Dr. i Shkencave të Shëndetit Publik/

            Në botën e kthyer mbrapsht nga pandemia e koronavirusit, për të cilën raportohet në lajme dhe mjetet e tjera të informimit 24 orët e ditës, ja vlen të kujtojmë se njerëzimi ka përballuar shumë pandemi gjatë historisë së tij! Për ne, popullatën shqipëtare në SHBA si dhe pjesë tjera të botës, shqetësimi është i dyfishtë.  Në njërën anë jemi të kapluar me situatën personale, me familjet dhe shoqërinë tonë. Në tjetrën anë, jemi të shqetësuar sesa dhe sesi janë në gjendje të mbrohen dhe të mbijetojnë bashkëkombasit tanë në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni Veriore, Mal të Zi. Na mbetet të kërkojmë nga ata që të veprojnë së bashku ndërsa u themi se dhe në këto raste ne jemi të bashkuar dhe se jemi një! Një moment pandemije do të jetë dhe një arsye që të mendojmë dhe veprojmë si një trup i vetëm për të mirën tonë mbarëkombëtare!

Natyra e rrezikshme e kësaj pandemije, reagimet e qeverive lokale, rajonale dhe botërore ndaj saj dhe të gjitha tentativat për ta ngadalësuar hovin sugjerojnë se realisht nuk mund ta dimë sesi do të jetë bota në përfundim të kësaj krize të madhe. Sëmundjet dhe vdekjet e raportuara nga shumë vënde dhe efekti paralel dhe negativ në ekonomi veç sa kanë filluar. Megjithatë është e rëndësishme të kuptojmë dallimin midis frikës dhe shqetësimit, midis gatishmërisë dhe panikut, midis reagimit të shëndetshëm dhe mendësisë shkatërruese.  Ish-Presidenti amerikan, Franklin D. Roosevelt e ka kuptuar atë në mënyrë intuitave dhe në fjalimin e tij inaguarues në vitin 1933, që përkonte me fundin e “Depresionit të Madh” amerikan, tha se “e vetmja gjë që na frikëson, është vetë frika.” Mediat sociale dhe shumë qarqe lajmesh të përditshme vërshojnë lloj lloj teorish mbi origjinën dhe përhapjen e Koronavirusit, dhe fatkeqësisht shumë prej tyre nuk synojnë informimin e  publikut. Shpesh ata provokojnë frikë me anë të titujve sensacionalë, dezinformatave dhe pretendimeve të pabazuara. 

Një gjë e dimë me siguri: Antidoti më i fortë i frikës është informacioni – informacion i saktënga burimet të besueshme.  Por, në kohën e sotme, edhe të dhënat e vërtetuara janë dukur ose paraqitur si kontradiktore. Mungesa e vaksinës dhe ilaçeve që ende nuk ekzistojnë, por dhe mungesat e testimit në mbarë vendin do të thotë që ende nuk kemi njohuri të plota për shkallën e kësaj krize. Ne duhet të jemi të përgatitur për të papriturat, si për shembull ku mund të shfaqet virusi në fazën tjetër ose si do të ndryshojë vdekshmëria pasi të jenë testuar më shumë njerëz. Ky tregues mund të përkeqësohet por mund të përmirësohet. E panjohura shkakton frikë por kjo nuk do të thotë se duhet të bëhemi pre e saj.

Pandemia e re e koronavirusit është një problem shumë i mprehtë që pritet të kulmoj në javët dhe muajt e ardhshëm. Këto janë kohë te vështira për personat e infektuar, si dhe për ata që përpiqen të shmangin infeksionin. Por mes gjithë trazirave dhe gjendjes shumë të rënduar, ​​ka disa episode pozitive, mesazhe solidarizuese dhe arsye për të qëndruar shpresëdhënës. 

Disa prej tyre janë:

  • Shumica e njerëzve me COVID-19 shërohen.Vlerësimet sugjerojnë që 99% e njerëzve të infektuar me virusin që shkakton COVID-19 do të shërohen. Disa njerëz nuk kanë simptoma fare ose disa i kanë të lehta. Ndërsa mijëra njerëz kanë vdekur, niveli i përgjithshëm i vdekjeve është 1-3% (ose ndoshta edhe më i ulët kur të jepen më shumë të dhëna për numrin e njerëzve të infektuar), shumë më pak se MERS (rreth 34%), SARS (rreth 11%), ose Ebola (90%), megjithëse më i lartë se gripi mesatar sezonal (0,1%).

Humbja e jetës nga kjo sëmundje është e tmerrshme dhe shumë më tepër raste priten, por bazuar vetëm në shkallën e vdekjeve rezulton se mund të ishte shumë më keq.

Fëmijët duket se infektohen më rrallë dhe kanë raste më të lehtë të sëmundjes infektive. Sipas CDC-së, shumica e infeksioneve deri më tani kanë prekur të rriturit. Dhe kur fëmijët janë të infektuar, ata kanë tendencë ta kalojnë në formë më të butë COVID-19. Për fëmijët dhe prindërit e tyre, ky është një lajm i mirë. Sidoqoftë, është e rëndësishme të theksohet se fëmijët mund të zhvillojnë infeksion sot mund të jenë vektorë për këtë infektim. Një studim i ditëve të fundit nga Kina (për aq sa mund të besohet) tregoi se në fillim të shpërthimit një numër i vogël i fëmijëve, veçanërisht foshnjat dhe të miturit mund të zhvillonin infeksion serioz. Siç është e vërtetë në përgjithësi, ka të ngjarë që fëmijët mund të përhapin infeksionin në mungesë të simptomave, megjithëse sa shpesh ndodh kjo është e paqartë. Duket se koronavirusi i ri nuk sillet si shumë sëmundje të tjera virale, prej të cilave, të moshuarit dhe fëmijët janë veçanërisht të prekshëm

Numri i rasteve të reja po bie aty nga ku filloi të përhapej epidemia. Drejtori i përgjithshëm i OBSH-së, duke folur për një shpërthim të ri të koronavirusit, theksoi se “Kina dhe Republika e Koresë kanë rënie të rasteve infektive në shkallë të konsiderueshme.” Në fakt, provinca Wuhan (vendi i rasteve të para) ka raportuar se nuk ka asnjë rast të ri lokal për herë të parë që nga fillimi i shpërthimit. I vetmi rast i ri u “importua” nga udhëtarët që mbërrijnë atje. Ndonëse shifrat aktuale janë të vështira për tu verifikuar, ashtu si edhe metodat që përdorin këto vende për të ndalur infeksionin, siç është testimi agresiv diagnostik, nëse numri i rasteve të reja në Kinë është me të vërtetë në rënie, ky është lajm i mirë dhe sugjeron që përpjekjet për të ngadalësuar përhapjen e këtij infeksioni mund të jenë të suksesshme.

  • Dobia e Internetit! 

Aktualisht për të praktikuar distancën sociale duke ruajtur disa kontakte shoqësore dhe nevoja mjekësore, njerëzit në izolim ose karantinë mund të kërkojnë ndihmë, të vizitojnë miqtë, të “shohin” familjen dhe mjekët në mënyrë praktike dhe të ofrojnë azhurnime për gjendjen e tyre.

  • Përgjigja dhe përgatitjet tona ndaj pandemive të ardhshme (që do të na testojnë edhe në të ardhmen) duhet të përmirësohet! Pandemia e COVID-19 ka ekspozuar mangësi në sistemet e kujdesit shëndetësor në të gjithë botën që jep mundësinë për t’i përmirësuar ato. Për shembull, një përgjigje më e shpejtë globale, shpërndarje më e mirë dhe e shpejtë e kutive të testimit dhe mesazheve publike më të koordinuara dhe të qarta duhet të jenë pjesë e protokollit të gatishmërisë së ardhshme.

               Neve na mbetet që ta shndërrojmë panikun dhe frikën në aksione serioze, të ndalim apo  ngadalësojmë shpërndarjen e virusit dhe me kontributin tonë, të ‘ulim kurbën’ e të infektuarve ashtu që të mos e vërshojmë rrjetin shëndetësor dhe t’u japim mundësi institucioneve përkatëse të bëjnë punën e tyre në shërbimin ndaj të sëmurit dhe ndaljen e pandemisë së koronavirusit.