Engjell zerdelia – Dielli

Kongresi i Manastirit (14-22 Nëntor 1908)

November 18, 2020 by dgreca

Kongresi i Manastirit (14-22 Nëntor 1908)

Kongresi i Manastirit u mbajt në Manastir (14 nëntor -22 nëntor) 1908 për të zgjidhur çështjen e alfabetit të gjuhës shqipe, si dhe për të shqyrtuar Lëvizjen Kombëtare. Komisioni Nismëtar për thirrjen e një kongresi për njësimin e alfabetit të gjuhës shqipe e mori klubi “Bashkimi” i Manastirit, sepse shkrimi i gjuhës shqipe me alfabete të ndryshme përbënte pengesë të madhe, jo vetëm për zhvillimin e gjuhës, por edhe për bashkimin politik të shqiptarëve. $C:\Users\Engjell\Desktop\Manastiri, 2.jpg$

Manastir, 1908

Në Kongres morën pjesë 32 delegatë me të drejtë vote që përfaqësonin 26 qytete e shoqëri të ndryshme shqiptare brenda e jashtë atdheut, si dhe 18 delegatë të tjerë si pjesëmarrës pa të drejtë vote. Kongresi i Manastirit u shndërrua kështu ne një kuvend të vërtetë mbarëshqiptar në të cilin morën pjesë 50 delegatë nga të gjitha anët e Shqipërisë, nga qytetet e vilajeteve të Manastirit, Kosovës, Janinës e Shkodrës, si dhe nga shoqëritë shqiptare të Bukureshtit, Sofjes, SHBA, Egjiptit, Italisë etj.

Gjatë punimeve të Kongresit të Manastirit, atdhetari i njohur Gjergj Qiriazi nga Manastiri, në mbështetje të shënimeve që mbajti në cilësinë e nënkryetarit të këtij kongresi, hartoi raportin e gjerë në gjuhën angleze, i cili gjendet në Arkivin e Institutit të Gjuhësisë në Tiranë (“Raporti i Kongresit shqiptar mbajtur në Manastir më 1-14 nëntor 1908, hartuar prej delegatit Gjergj D. Qiriazi”). Raporti ka vlera të papërsëritshme, pasi nuk dihet fati i tre procesverbaleve që u mbajtën gjatë Kongresit të Manastirit (1në gjuhën shqipe, 2 në osmanishte). Autori(Gjergj Qiriazi) ishte delegat dhe anëtar i Komisionit për njësimin e alfabetit. Raportit Gjergj Qiriazit nis me meritat “ditës së 23 korrikut 1908, kur lindi Revolucioni xhonturk, dhe u rivendos Kushtetuta e vitit 1876, e cila u garantonte disa të drejta shqiptarëve, të cilat kombësitë e tjera i kishin gëzuar shumë kohë ma parë… atë ditë ai e konsideron si një “ditë e shënuar në historinë e Shqipërisë”, e cila, sipas tij “ I dha mundësi që shqiptarët t’i hidhnin themelet e alfabetit të përbashkët të gjuhës shqipe”, sepse siç e thotë ai deri atëherë “ishin në përdorim deri 10 alfabete në shkrimin e gjuhës shqipe. Prej tyre më të rëndësishëm ishin katër: Alfabeti i Stambollit dhe tre alfabetet e Shkodrës. I pari, që kishte njohur përdorim të gjerë kudo në “Toskëri”, tre të tjerë në “Gegëri”. … sipas tij “alfabeti i jezuitëve të Shkodrës ishe në përdorim 300 e ca vite dhe më i vjetri në Shqipëri”. Raporti thekson se pas përgatitjeve intensive të Klubit “Bashkimi” të Manastirit, Kongresi $C:\Users\Engjell\Desktop\K.ARSIMOR.ENGJELLI\At Gjergj Fishta, kryetar i Komisionit të Alfabetit, mbajtur në qytetin shqiptar të Manastirit më 1908. Kel Marubi.jpg$

Gjergj Fishta, Mit’hat Frashëri, Rrok Berisha, Dhimitër Buda…

Rreshti1: Sami Pojani (delegat i Korçës), Zenel Çaço Glina (i Leskovikut), Leonidha Naçi (i Vlorës), Simon Shuteriqi (i Elbasanit), Dhimitër Buda (i Elbasanit), Azis Starova (i Starovës), Adham Shkaba (i Sofjes), Mati Logoreci (i Shoqërisë “Agimi” Shkodër).
Rreshti II: Rrok Berisha Gjakova (i Shkupit), Bajo Topulli (i Gjirokastrës), Grigor Cilka (i Korçës), Sotir Peci (i Amerikës dhe i Bukureshtit), Shefqet Frashëri (i Korçës), Luigj Gurakuqi (i Shkodrës), Shahin Kolonja (i Kolonjës), Ahil Eftim Korça (i Konstancës), Hil Mosi (i Shkodrës).
Rreshti III : Nyzhet Vrioni (i Beratit), Dhimitër Mole (i Filibesë-Bullgari), Gjergj Qiriazi (i Manastirit), At Gjergj Fishta (i Shoqërisë “Bashkimi”) Shkodër, Mid’hat Frashëri (i Klubit të Selenikut dhe Janinës), Dom Nikollë Kaçori (i Durrësit), Dom Ndre Mjeda (i shoqërisë “Agimi”) Shkodër, Fehim Zavalani (i Manastirit).
Rreshti IV: Refik Toptani (i Tiranës) , Çerçiz Topulli, Mihal Grameno (i Korçës), anash dy patriotë jo delegatë. Nga Mihal Gramenoja, në kujtimet e tij, përmenden si pjesëmarrës, por që mungojnë në këtë fotografi: Parashqevi Qiriazi (delegate e Shkollës së Çupave Korçë), Havëz Ibrahimi dhe Emin Beu (të Shkupit), Rauf Beu (i Gjirokastrës) dhe Selahedin Beu (i Manastirit). $C:\Users\Engjell\Desktop\New folder\Delegatët_e_Kongresit_të_Manastirit.jpg$

filloi punimet në ora 4 pas dite(16:00), të ditës së shtunë, në “dhomat e klubit”. Delegatët zgjodhën për Kryetar të Kongresit, Mit’hat Frashërin, nënkryetarë Gjergj Qiriazin dhe Luigj Gurakiqin. Vihen në dukje mbledhjet e dy ditëve të para, të shtunën e të dielën (14-15 nëntor), ishin të hapura për gjithë publikun dhe në to ishin të pranishëm rreth 400 veta. Pëveç shqiptarëve, kishte midis tyre edhe “grekë, bullgarë, vllehë e të tjerë”. Kuvendin e hapi Kreytari i Klubit të Manastirit, Fehim Zavalani, i cili foli për qëllimet e Kongresit. Ky atdhetar dhe intelektual kishte mbështetur idenë e organizmit të Kongresit, që kur kjo ide doli në artikullin e Mit’hat Frashërit, i botuar në gazetën e tij “Lirija” të Selanikut. Fehim Zavalani përshëndeti të pranishmit dhe, pasi foli për rëndësinë e Njësimit të Alfabetit, dhe e përfundoi fjalën e tij me një “lutje të gjithëfuqishmit (Perëndisë), duke kërkuar ndihmë dhe mençuri për gjithë delegatët, që kishin në duar një çështje kaq të rëndësishme: “ua kishte lënë atyre në dorë kombi vetë”. Më pas lexoi emrat e delegatëve të Kongresit që ishin si më poshtë:

1.Sotir Peci për Bukureshtin dhe SHBA, 2.Dhimitër Buda, 3.Simon Shuteriqi, 4. Kamber Sejdini dhe 5. Lef Nosi për Elbasanin, 6. Refik Toptani për Tiranën, 7. Leonidha Naçi për Vlorën, 8. Rauf beu, 9. Fehmi efendiu, 10.Naim Gjirokastra, 10.Çerçiz Topulli, 11.Bexhet beu për Gjirokastrën, 12.Mit’hat Frashëri për Janinën, 13.Shefket Frashëri, 14.Thoma Avrami, 15.Sami Pojani, 16.Gligor M.Cilka, 17.Mihal Grameno, 18.Mehmet Emini dhe 19.Ali Vasifi për Korçën, 20.Selahedin beu dhe 21.Gjerasim Qiriazi për Manastirin, 22.Ibrahim Efendiu, 23.Haxhi Jashar efendiu dhe 24.Rrok Berisha për Shkupin, 25.Akil Efthimiu për Konstancën, 26.Hil Mosi, 27.Luigj Gurakuqi, 28.Mati Logoreci, 29.At Gjergj Fishta, 30.Dom Ndre Mjeda dhe 31.Sherafedin beu për Shkodrën, 32.Luigj Gurakuqi për Italinë, 33.Shahin Kolonja për Kolonjën, 34.Sulejman Starova për Starovën, 35.Adam Shkaba për Sofjen, 36.Dhimitër Mole për Filipopolin, 37.Nyshet Vrioni për Beratin, 38.Zenel Çaço Glina për Leskovikun, 39.Fehim beu për Egjyptin, 40.At Nikoll Kaçori për Durrësin, 41.Azis Efendiu për Bërzeshtën, 42.Fahri Frashëri për Resnjen, 43.Zenel Beu për Dishnicën, 44.Maliq Elmazi për Nakolec e Resnje, 45.Xhemal bej Ohri, 46.Beqir Dalipi për Ohrin, 47.Sadullah Efendiu për Matin, 48.Ramiz Daci për Dibrën, 49.Izet Zavalani për Follorinën, 50.Abdyl Ypi për Starjen, 51.Sadik efendiu për Kërçovën, 52.Fazil Pashë Toptani, 53.Riza bej Mirallaj, 54.Haxhi Vildan efendi Dibra për Stambollin, 55.Mehmet Emin Korca,

Lista e 32 pjesëmarrësve (delegatëve) me të drejtë vote:

1.Mithat Frashëri, 2.Luigj Gurakuqi, 3.Gjergj Qiriazi, 4.Hilë Mosi, 5.Nyzhet Vrioni, 6.Thoma Avrami, 7.Gjergj Fishta, 8.Bajo (Bajram) Topulli, 9.Dhimitër Buda, 10.Gligor M.Cilka, 11.Ndre Mjeda, 12.Sotir Peci, 13.Shahin Kolonja, 14. Adham Shkaba Strtobardha,15.Akil Eftimi Korca, 16.Azis Bërzeshta, 17.Dhimitër Mole, 18.Emin Kadri Shkupi, 19. Fehim Zavalani, 20.Hafëz Ibrahim Shkupi, 21. Leonidha Naçi, 22.Mati Logoreci, 23.Mihal Grameno, 24.Nikoll Kaçorri, 25.Rauf Gjirokastra, 26.Refik Toptani, 27.Sami Pojani, 28.Salahedin Prizreni, 29.Simon Shuteriqi, 30.Sulejman Starova, 31.Shefqet Frashëri, 32.Zenel Çaço Glina,

Delegatët votuan të gjithë propozimin që Gjergj Qiriazi të udhëhiqte seancën e ditës së parë të punimeve të Kongresit, deri sa të arrinte Mit’hat Frashëri në Manastir. I pari që mori fjalën ishte Selahedin beu, (oficer e kajmekam i Manastirit, një shqiptar nga Prizreni), i cili ishte delegat i Manastirit. Ky zyrtar, falënderoi qeverinë xhonturke për mundësinë që iu dha shqiptarëve për mbajtjen e Kongresit,… e ndjente veten “të lumtur të shoh se dashuria vëllazërore ekziston midis të krishterëve dhe myslimanëve”. $C:\Users\Engjell\Desktop\K.K.L. 28.10.2017\Manastir Objeki Kongresit të parë të Alfabetit të gjuhës Shqipe.jpg$

Shtëpia e Fehim Zavalanit, ku u mbajt Kongresi i Manastirit (1908)

Më pas, Hilë Mosi, lexoi disa telegrame, të dërguara nga arbëreshët e Italisë, Prenk Bib Doda, Primo Doçi, Abat i Mirditës dhe nga jezuitët e Shkodrës. Klubi shqiptar i Stambollit, në telegramin e tij i këshillonte shqiptarët të ishin të gatshëm për mbrojtjen e atdheut nga copëtimi i armiqve, në kohën kur Bullgaria kishte shpallur pavarësinë dhe shfaqi pretendime territoriale edhe ndaj trojeve lindore shqiptare, sikurse Greqia ndaj trojeve jugore, pasi mori Kretën me ndihmën e Fuqive të Mëdha. Kjo qe arsyeja që telegrame të shumta nga “ katër anët e botës dhe Shqipërisë”, me përmbajte të ngjashme iu dërguan ato ditë Kongresit.

Nga fundi i punimeve të ditës së parë kishte mbërritur në Manastir Mit’hat Frëshëri, i cili, siç thuhet në Raport “u përgëzua dhe u mirëprit” nga delegatët për faktin se ishte ideator i organizimit të Kongresit. Nuk ishte kjo merita e vetme që ai do të përshëndetej ngrohtësisht nga delegatët, por edhe fjalët që i tha Hilë Mosi, kur e pritën me grupin e delegatëve tek stacioni i trenit të Manastirit “U lavdërua për faktin se vinte nga krahina që pati lindur kaq burra të shënuar, të cilët i kanë bërë shërbime të mëdha shqiptarisë”. Mit’hat beu , thuhet në Raprot “iu përgjigj folësit, duke numëruar gjithë shërbimet që Shkodra i pati bërë gjuhës shqipe”… Nga Raporti i Gjergj Qiriazit në punimet e ditës së dytë të Kongresit fjalën e morën: Hil Mosi, Luigj Gurakuqi, Leonidha Naçi, Mihal Grameno, Refik Toptani e Dhimtër Buda. Të gjithë, pasi shprehën mendimet e tyre mbi alfabetin, në fund kërkonin që të sakrifikonin interesat vetjake në interes të bashkimit kombëtar. Pasdite diskutuan për çështjen e njësimit të alfabetit, folën këta delegatë: Shefqet Frashëri, Ndre Mjeda, Luigj Gurakuqi, Fehmi efendia, Bajo Topulli, Bexhet Gjirokastra, Seladin beu, Mihal Grameno dhe Ferit Ypi. Të gjithë, gjithnjë sipas Gjergj Qiriazit mbështetën idenë që përgjegjësia e Alfabetit “t’i ngarkohej një komiteti”… një delegat kundërshtoi personifikimin e “Alfabetit të Jugut” me Frashërin, por ai duhet të njihej me ermin Alfabeti i Satmbollit, rrjedhimisht, siç njihet me emrin kur u krijua në Kostandinopojë”. Këtë ai e kishte mbështetur në faktin se kur u krijua ky alfabet përkrah vëllezërve Frashëri, në sajimin e tij kishin marrë pjesë edhe përfaqësues të qyteteve e vendeve të tjera të Shqipërisë, si: Vaso Pasha, Konstandin Kristoforidhi, Jani Vreto, Hoxhë Tahsini, Koto Hoxhi etj.

Alfabetet e propozuara:

… Themelimin e Komisionit për njësimin e alfabetit, i pari e mbështeti Nikollë Kaçori, i cili deklaroi se ishte për një alfabet që do të shprehte unitetin midis shqiptarëve.

Nga diskutuesit e kësaj seance veçohet fjala e At Gjergj Fishtës, e cilësuar si “një bisedë e shkëlqyer”, siç thuhet në Raport. Ky intelektual i shquar dhe poet i madh, në diskutimin e tij, ndër të tjera do të shprehej: “Unë nuk kam ardhur të mbroj ndonjërin nga katër alfabetet, por të bashkohem me ju”, që “Kongresi do të vendosë më të dobishmin për ngritjen e popullit”. Ai foli edhe për rrezikun e copëtimit të Shqipërisë, që kërcënohej nga dy fqinjët të përmendura, duke përfunduar fjalimin e tij me fjalët “Armiqtë që kanë rrethuar Shqipërinë janë shumë dhe secili prej tyre përpiqet të rrëmbejë nga një copë për vete. Por ne po të mos mundemi ta mbrojmë Atdheun me fuqi morale, do ta mbrojmë me armë në dorë dhe nuk do t’i lëmë armiqtë tanë të marrin qoftë edhe një pëllëmbë toke shqiptare”. Teksa ai mbaroi fjalimin dhe, po zbriste nga platforma, në ato çaste Hafëz Ibrahim efendi Hoxha nga Shkupi “u sul drejt tij, e përqafoi me sytë e mbushur me lotë dhe e puthi”. Kjo skenë në praninë e 300 e ca njerëzve, nga të cilët tri të katërtat ishin myslimanë, la një përshtypje të veçantë, mbase si një përcaktues për alfabetin e njësuar.

Emrat e anëtarëve të Komisionit, të cilët ishin: At Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi, Sotir Peci, Mit’hat Frashri, Shahin Kolonja, Dhimitër Buda, Ndre Mjeda, Gjergj Qiriazi, Fehmi Topulli, Nyshet Vrioni dhe Gligor Cilka, me kryetar Gjergj Fishtën. $C:\Users\Engjell\Desktop\New folder\0-25-696x342.jpg$

Përbërja e tij vlerësohet lartë nga autori i Raportit, i cili midis tjerash e thotë se antarët e këtij Komisioni “ ishin nga shkrimtarët më të mirënjohur në gjuhën shqipe dhe nga ata që kuptojnë se cili alfabet ishte më i mirë për kombin”. Nga raporti rezulton se në ditën e tretë, të katërt dhe të pestë të mbledhjeve, Komisioni diskutoi, veç të tjerëve, për themelimin e Alfabetit. Është i qëndrueshëm e më interes vlerësimi i Gjergj Qiriazit për detyrën që kishtë marrë Komisioni të kryente: “Alfabeti duhet ta bashkojë kombin dhe ishte i vetmi instrument me të cilin ai do të përparojë”.

Pas tre ditë pune intensive Komisioni vendosi përfundimisht çështjen e alfabetit të gjuhës shqipe. Në sjelljen e këtij vendimi, sipas Gjergj Qiriazit kishte ndikuar edhe “ shkaqe të jashtme politike”… dhe me pëlqimin e gjithë anëtarëve u vendos të pranohej Alfabeti i Stambollit , bashkë me një tjetër thjesht latin, që të dy të përdoren nga shqiptarët”… Në ditën e shtatë dhe në vijim në Raport flitet për procedurën e shpalljesë së rezultateve të Komisionit. Kryetari i Kongresit, Mit’hat Frashri, deklaroi para të pranishmëve “Komisioni e mbaroi detyrën”, që linte të nënkuptohej se ishte arritur objektivi i njësimit të alfabetit. Më pas Luigj Gurakuqi do të sillte “dërrasën e zezë, mbi të cilën qenë shkruar germat e Alfabetit”. Në ato çaste Gjergj Fishta, Kryetar i Komisionit deklaroi : “Alfabeti i Stambollit është i mjaftë për t’iu përgjigjur nevojave të kombit”. Megjithatë ai do të vinte në dukje

Manastiri, 1910 $C:\Users\Engjell\Desktop\Manastiri.jpg$

faktin se “që të mund të shtypeshin libra jashtë Shqipërisë dhe për të dërguar telegrame (jashtë) kemi nevojë të zotërojmë një alfabet krejt me shkronja latine”. Pas fjalëve të tij gjithë salla shpërtheu, duke brohoritur “Rroftë Alfabeti”. Ishin këto caste të një ngadhënjimi të madh në historinë e popullit shqiptar.

Ditën e tetë të punimeve, sipas Raportit të Gjergj Qiriazit “pati një audiencë më të madhe se kurdoherë”, sepse të gjitha sallat e Klubit ishin të stërmbushura nga shqiptarët e interesuar për rezultatet e çështjes së Alfabetit. Oratori i parë që mori fjalën ishte Vildan efendiu, i cili midis tjerash foli mbi “rëndësinë e Konstitucionit” … tha se shqiptarët ishin më shumë se kurrë më parë të bashkuar, sepse kishin sjellë Alfabetin, se shkrimi ishte një instrument që “lartëson kombin”, duke zgjedhur si më të përshtatshme “shkronjat latine”. Ai bëri dallimin e qartë midis fesë dhe Alfabetit të gjuhës shqipe : “feja është një gjë që i përket zemrës”, e se nuk duhej harruar, sipas tij “se jemi të gjithë bijtë e Adamit-kemi një prind dhe një Atdhe”. Ligjërata e tij, sipas Raportit la përshtypje të thellë në “mendjen e shumë myslimanëve, që janë fanatikë”, të cilët mendonin se “nuk është mirë të shkruajnë ashtu si të krishterët”. At Gjergj Fishtës ishte oratori i dytë i kësaj seance. Ai, duke folur për ndihmen e madhe që shqiptarët kishin dhënë për Perandorinë Osmane, midis tjerash kishte deklaruar: “Jeta e qeverisë osmanlli është Shqiptari. Shko dhe pyet dhe do të gjesh se janë ata që luftuan për këtë Perëndori: dhe është shpata shqiptare që ngadhënjeu mbi armiqtë e atdheut tonë”. Prandaj, ai me të drejtë tërhoqi vërejtjen tek zyrtarët e pranishëm në qeverinë osmane, që nga valiu i Vilajetit të Manastirit dhe të gjithë zyrtarëve të tjerë “që na kanë nderuar me pjesëmarrjen e tyre të na ndihmojnë në çdo mënyrë për mbarësinë e këtyre qëllimeve të shenjta kombëtare”. Kjo, sipas tij për faktin se shqiptarët nuk do të kursenin “pikën e fundit të gjakut të mbrojnë Perandorinë Osmanlli dhe Atdheun tonë të dashur”.

Diskutuesit e tjerë të kësaj seance, si Fehim Zavalani, Abdyl Starja, Ndre Mjeda, Nikollë Kaçori etj., sipas Raportit, kishin pikëtakimin tek fjalët:“ zemrat e dëgjonjësve u mbushën me entusiazëm të madh –muslimanë e të krishterë”.

Ditën e fundit të punimeve të Kongresit, në të cilin ishin të pranishëm vetëm delegatët, u aprovuan dy rezoluta:
1) Klubet në Shqipëri do t’i dërgonin raport një herë në muaj Klubit të Manastirit, ndërsa ky do t’u dërgonte atyre, si dhe shoqërive raportin e përgjithshëm.
2) Pas dy viteve do të mbahej Kongresi në Janinë, në të cilin do të trajtohej çështja e gjuhës dhe e literaturës. Ai nuk u mbajt në Janinë, por prapë në Manastir. Atë që

Delegatë në Kongresin e Dytë të Manastirit (1910) Abdulla Rushiti, Ali Zajmi, Bedri Pejani, Bejtullah Gjilani, Ferit Ypi Starja, Fehim Zavalani, Gani Bungu, Hajdar Blloshmi,Hysni Curri, Dervish Hima, Ibrahim Jegeni, Jonuz Ilmi Dibra, Petro Nini Luarasi, Qamil Bala-Shkupi, Qazim Iljaz Dibra,Rexhep Mitrovica, Refat Zavalani, Sabit Vushtina, Salih Gjuka-Dukagjini, Shefik Efendi Korça, Shyqyri Ramadan-Prishtina, Tefik Panariti, Themistokli Gërmenji, Xhafer Ypi-Kolonja, Xheladin Ohri, delegatë të fshehtë Gjergji Qiriazi dhe Telemak Gërmenji $C:\Users\Engjell\Desktop\K.ARSIMOR.ENGJELLI\Kongresin e dyte te Manastirit 1910, P.N.Luarasi.jpg$

nuk e çoi dot deri në fund Kongresi i Manastirit e zgjidhi Kongresi i Dytë i Manastirit (2-3 prill 1910) . Alfabeti i thjeshtë latin duke qenë i papërzier e më homogjen nga karakteri i shkronjave, më i lehtë e më praktik për shtyp, u përhap gjithnjë e më shumë dhe nga fundi i Luftës së Parë Botërore u bë tashmë alfabeti i përbashkët e i vetëm për të gjithë shqiptarët, alfabeti i sotëm i gjuhës shqipe.

Ndihmuan Kongresin; Parashqevi Qiriazi (që i ka shkruar dhe korrektuar të gjitha diskutimet e Kongresit dhe Komisionit të alfabetit të gjuhës shqipe), Filomena A.Bonati, Phines dhe Violet Kennedy. A.Tomsonit, Thomas Robinson Hodgson të Shoqërisë Biblike në Manastir. Konsulli austriak August Kral (1869-1953), i cili tashmë është shpallur Qytetar nderi i Shkodrës. Në Manastir ishte përfaqësuesi austriak, që ndihmoi Kongresin Postlin Posfai

Kongresi i Manastirit është i një rëndësie të madhe jo vetëm për historinë e gjuhës shqipe dhe të kulturës shqiptare, por edhe për historinë politike të popullit shqiptar. Vendimet e tij për njësimin e alfabetit përbëjnë një kurorëzim përpjekjesh e sakrificash të pareshtura shekullore të popullit shqiptar. Qeveria xhonturke osmane, duke iu frikësuar rezultateve që do të shpinin në forcimin e ndjenjës së bashkimit midis shqiptarëve, pa kaluar as një vit filloi luftën kundër alfabetit kombëtar për zëvendësimin e tij më alfabetin arab. Por përpjekjet e saj nuk do të jepnin rezultate. Alfabeti i njësuar triumfoi në saj të qëndresës së shqiptarëve, që i bënë këtij reaksioni.

Engjell Sh. Zerdelia, New York-Amerikë

Lushnja dy ditë kryeqytet i folklorit shqiptar

October 25, 2015 by dgreca

Edicioni i tetë i Festivalit Folklorik të Valles Burimore në Qendrën Kulturore “Vaçe Zela” Lushnje/
Nga Engjëll Zerdelia/
Për dy ditë me radhë në qytetin e Lushnjes, u organizua edicioni i VIII-të i Festivalit Folklorik Tipologjik Kombëtar i Valles Popullore Burimore, duke e kthyer këtë qytet në kryeqytetin e trevave shqipfolëse të folklorit të shprehur përmes valles popullore. Kjo ngjarje është një nga pesë Festivalet Tipologjike më të rëndësishme që organizon Qendra Kombëtare e Veprimtarive Folklorike. Nëpërmjet këtij aktiviteti bëhet afirmimi i kostumeve popullore, ansambleve folklorike, valles tradicionale shqiptare sipas krahinave në qarqet përkatëse, e këngës që shoqëron vallen, njëkohësisht edhe ruajtja dhe përcjellja e traditës në brezat e ardhshëm. Festimet dyditore kanë gëzuar dhe gjallëruar jetën artistike të qytetit duke e kthyer këtë aktivitet në një panair të vërtetë tradite, i cili ka filluar me paradën e ansambleve të çdo qarku në sheshin qendror të qytetit të Lushnjes, i cili sot është më i bukur se kurrë. Performanca e pjesëmarrjes ka qenë dhe vazhdon të jetë e shpërndarë në të gjitha trevat shqiptare. Duke qënë se ky Festival ka edhe një karakter konkurues, ansamblet dhe elementët më të spikatur janë përzgjedhur nga një juri profesioniste. Organizimi i festivalit bëhet në bazë qarqesh dhe nga çdo qark hyn në programin e konkurimit një grup valleje popullore. “Në bazë të kritereve shkencore të miratura bashkarisht nga ana e qëndrës sonë në bashkëpunim me Institutin e Antropologjisë Kulturore dhe Studimit të Artit dhe Ministrinë e Kulturës, interpretimet duhet të jenë krejtësisht burimore dhe çdo interpretim i grupeve pjesëmarrëse do të jetë vetëm 20 min”. Edicionin e kaluar morën pjesë 6 qarqe, ndërsa sot do të përfaqësohen 6 qarqe të tjera me qëllim që të përfshihet në pjesëmarrje çdo trevë shqipfolëse dhe të shpalosen vlerat dhe kualiteti burimor i valleve popullore, -thotë drejtuesja e Qendrës Kombëtare e Veprimtarive Folklorike, Znj Meri Kumbe.
Në këtë konkurim ditën e parë morën pjesë grupet folklorike të valles që përfaqësonin qarqet: Elbasan me 24 valltarë, Dibër me 25 artistë popullorë dhe qarku Lezhë me 25 valltarë. E veçanta e këtij festivali tipologjik është se pranohen të interpretojnë jashtë konkurimit edhe shumë grupe valltarësh nga grupet foklorike, ansamblet dhe qendrat kulturore brenda vendit dhe nga trojet shqiptare jashtë vendit. Në natën e parë përshendetën festivalin grupi nga Tirana “Visaret e Krrabës” drejtuar nga fokloristi Ilir Selba, grupet e ftuara nga Maqedonia, grupi i valleve nga Çegran, grupi Shoqërisë Kulturore “Jahi Hasani” nga Gostivari. Në datën 24.10.2015 mbyllet nata e dytë e Festivalit Tipologjik të Valles Burimore. Në konkurim ishin : Gjirokastra e përfaqësuar nga grupet e valleve të bashkisë së Dropullit dhe ai i valles labe nga Antigonea, Kukësi përfaqësohej nga grupi i valleve të Hasit dhe grupi i valleve të qarkut të Durrësit. Gjithashtu, në këtë natë përshëndetën festivalin grupet e ftuara nga Kosova, Gjilan dhe AKV “Agim Ramadani.

Juria e përbërë nga: Mjeshtër i Madh, Rexhep Celiku, Mjeshtër i Madh, Liljana Cingu, Gerti Drogu, kompozitor, Nikoleta Allkanjari, violinist, mësuese-mjeshtre, Rovena Dhima, mësuese e talentuar e edukimit fizik me profesionizëm të lartë, si rrallë herë, shpallën:

Fitues i Edicionit të tetë të festivalit, Qarkun e Lezhës

Mirëseardhjen e festivalistëve e dha nënkryetari i Bashkisë, z. Gentian Nushi, i cili theksoi rëndësinë e këtij festivali të ideuar dhe realizuar nga i madhi i letrave shqipe dhe kinematografisë kombëtare, Vath Korreshi. Vlerësoi lart historinë e qytetit të kongreseve dhe vlerave artistike me mbretëreshën e shqiptarisë, zonjën Vaçe Zela. Edhe drejtorja e Qendrës Folklorike, znj. Meri Kumbe duke theksuar pasurinë e pashtershme të kombit shqiptar dhe në veçanti të valles burimore popullore, ku dhe Myzeqeja ka vendin e saj të rëndësishme vlerësoi dhe çmoi qytetin tonë për këtë bashkëpunim sa të frytshëm e dinjitoz për kombin. Po cilat ishin të rejat apo risitë e këtij festivali? Sipas mendimit të pjesëmarrësve të qendrës Tiranë dhe lokale të Lushnjes, të jurisë së festivalit tepër korrekte, profesioniste dhe e saktë, të grupeve të valltarëve dhe drejtuesve të qarqeve përkatese janë: – Edicioni u organizua në një atmosferë festive nga të gjithë pjesëmarrësit para fillimit të shfaqjes në sheshin qendror të qytetit.

– U krijua një klimë e ngrohtë komunikimi, falë përkujdesjes së grupit të përbashkët të organizimit që artistët konkurues dhe përshëndetës të ardhur nga të gjitha trevat e banuara nga shqiptarë brenda dhe jashtë vendit të komunikonin me banorët vendas dhe orët para të fillimit të shfaqeve u kthyen në festa të vërteta popullore.
– Mjeshtri i Madh Rexhep Celiku, përmes emocionit dhe gëzimit për suksesin e festivalit do te shprehej se ndjehej krenar dhe I vleresuar, por dhe teper I pergjegjshem per ndarjen e cmimeve, të cilat jo vetëm nuk u kundërshtuan, por u miratuan nga duartrokitjet e gjata të publikut e sidomos të artisëve konkurues të trevave shqiptare. – Mjeshtrja e Madhe Liljana Cingu, kyetarja e jurisë tha: “Ky festival tipologjik është një kontribut në ruajtjen dhe zhvillimin e valleve popullore burimore, i konceptuar dhe realizohet mbi disa kritere shkencore përcaktuese për ruajtjen dhe transmetimin e pastër të këtyre vlerave, dhe theksoi me patetizëm se jam mirënjohëse ndaj Lushnjes dhe kombit”. – Nënprefekti i Lushnjes,zoti Ilir Dervishi, me qytetari, në fjalën e tij përshendetëse për vendin e dytë Durrësit, do të shprehej krahas vlerësimit dhe arritjeve të padiskutueshme të artistëve, organizatorëve, komunitetit, duartrokitjeve të zjarrta të publikut lushnjar, nënvizoi se ishte krejtësisht e pafalshme dhe e dënueshme, që për të dytin vit rresht qarku më i madh i Shqipërisë, ai i Fierit, por dhe vetë Lushnja, me trofe të shumta në veprimtaritë e këtij lloji, si vend organizator, nuk merr pjesë në këtë eveniment të rëndësishëm kombëtar. Quo vadis??!!(Per me shume fotografi shih ne Facebook)

Kongresi Arsimor i Lushnjes (95-vjetori 15-29 gusht 1920)

August 13, 2015 by dgreca

Shkruan:Engjëll Zerdelia/
Dy ngjarje me shumë rëndësi do të mbesin për kohë në Panteonin e kombit shqiptar; Kongresi Kombëtar dhe Kongresi Arsimor i Lushnjës. Kongresi Kombëtar i Lushnjës që zhvilloi punimet në 21-31 janar të vitit 1920, dhe nga ku doli qeveria kombëtare me kryeministër z.Sulejman Delvina, si ministër të arsimit caktoi z. Sotir Peci, diplomat, politikan, publicist, pedagog, tekstolog, i cili ishte diplomuar për matematikë dhe fizikë në Athinë. Emigroi në SHBA, më 1905 dhe qe një ndër figurat e shquara të emigracionit shqiptar. Më 1906 botoi të parën gazetë në gjuhën shqipe “Kombi” në Boston të SHBA. Formoi bashkë me shokë, por duke i udhëhequr ata, shoqëritë “Besa-Besë” dhe “Lidhja” po në Amerikë. Zotëria në fjalë mori pjesë në “Kongresin e Manastirit”, “Normalen e Elbasanit”, “Komisinë letrare të Shkodrës” dhe ka meritën e veçantë në hartimin e teksteve shkollore me kulturë të gjerë pedagogjike, didaktike e sidomos metodike me librat “Viti premtar i gramatikës” (Kl. III dhe IV fillore), “Shkencat natyrore”, programet e planet mësimore të shkollave shqipe të tjera. Sotir Peci, personalitet i gjithanshëm mënjanoi praktikën e huaj, të ngushtë të krahinave në arsim dhe në shkollë dhe zotëroi organizimin kombëtar dhe të njësuar(apo unifikuar) të arsimit si një nga problemet themelore të qeverisë së Lushnjës(janar 1920).
Çelja e Kongresit
Z.Sotir Peci, më 26 korrik 1920 i shkruante Këshillit të Ministrave: “Duke pasur nevojë që të njësojmë programet e metodën për të gjitha shkollat e Shqipërisë, të cilat kanë vepruar deri më sot të ndara(sipas ish-zonave të pushtimit), kemi menduar të formojnë një komision teknik, në të cilin do të marrin pjesë fuqitë më të mira arsimore prej të gjitha viseve. Ky komision të mblidhet në Lushnjë, si vend historik ”.
Qeveria dhe Ministria e Arsimit ngarkoi zotërinjtë: Hiqmet Delvina nënprefekt i vendit dhe Besim Nuri, kryetar i bashkisë së qytetit të Lushnjës që të organizonin mbarëvajtjen e punimeve të Kongresit në bazë të përvojës së shtatë muajve më parë, për korrjen e suksesit tjetër historik. Komisioni i Kongresit mblodhi kryepleqtë e nënprefekturës, mesuesit e zgjedhur të saj, por më të lehtësuar se Kongresi politik, për vazhdimësinë e punës. Qyteti i Lushnjës gumëzhinte i tërë si një koshere bletësh. Kudo të shihte syri fytyra të qeshura, të lumtura, të ngazëllyera. Të gjithë të gëzuar këndonin, loznin e hidhnin valle, jo vetëm me kostume popullore lushnjare, por edhe kombëtare se e tillë ishte dhe përbërja e kongresistëve. Në Lushnjë po shkëlqente një dritë tjetër e re dhe po lindtte një tjetër diell. Shqiptarët do të lidhnin besën për arsimin, në të njëjtin flamur për të bërë detyrën e zhvillimit dhe përparimit kombëtar. Sepse nuk është rastësi, por mënçuri e hollë kombëtare e kultivuar me kujdes të madh brenda dhe jashtë Shqipërisë, se në Lushnjë u arrit bashkimi i forcave patriotike e politike për forcimin e shtetit shqiptar. Po këtu duhet të bashkoheshin profilet më të mira arsimore të vendit me të njëjtin flamur për krijimin e shkollës kombëtare të njësuar në mbarë vendin. Harta gjeografike e hapësirës së delegatëve shtrihet në origjinën e tyre dhe në vendet ku ata kanë punuar: Mitrovicë, Prishtinë, Prizren, Gjakovë, Shkodër, Peshkopi, Tiranë, Durrës, Elbasan, Pogradec, Korçë, Ersekë, Leskovik, Përmet, Gjirokastër, Sarandë, Himarë, Vlorë, Fier dhe Lushnjë etj… Përfaqësuesit u mirëpritën dhe u përshendetën nga populli lushnjar: civilë, ushtarakë dhe mësues sipas një tradite të vendosur në të dyja anët e nënprefekturës me ato pak vegla muzikore, me nxënësit e shkollës plotore e asaj femërore me buqeta lulesh, me flamuj letre ndër duar. Duhet sqaruar në mënyrë shkencore dhe t’i japim përgjigjen e saktë pyetjes, se cilët ishin mësuesit që punonin në Lushnje në atë kohë? Sipas fondit në AQSH, Inspektoria e Beratit, lexojmë se në vitet e para të shek.XX, Lushnja kishte në vitin 1920, 13 shkolla fillore dhe një plotore me 37 mësues. Në rrethin e Lushnjës mësuesit e periudhës 1910-1920, ishin: Jani Minga, Ikonom Dhima, Sokrat Koka, Anastas Ikonomi, Roza Kakarriqi, Murat Delvina, Zydi Vrioni, Qazim Përmeti, Spiro Saqellari, Llukë Karafili, Kostandin Ziu, Llazi Bozo, Irakli Pylli, Jorgaq e Marigo Semini, Mihal Bellkameni, Naun Prifti, Rrap Mërtiri, Thanas Ndoni, Esat Libohova, Jorgji Toli, Mehmet Konica, Abedin Nuredini, Beshir Islami, Abdyl Musai, Theodor e Aleko Rista, Ahmet Shehu, Murat Kadriu, Xhemal Bushi, Tod Kadillari, Niko Progri, Rexhep Peza, Llambër Deda, Lili Bandilli, Jovan Ndreka, Petro Muzaka, Mustafa Deda, Izet Libohova, Thimi Koçi, Sybi Hasani, Tefik Zoto, Emin Matraxhiu, pak kohe dhe Xhevat Korça , sepse ikën në Austri për studime…
Izet Libohova- drejtor, Murat Delvina, Roza Kakarriqi, Anastas Ikonomi, Jovan Ndreka, Llambër Deda, Lili Bandilli, Petro Muzaka, Met Shehu, Aleks Rista, Thanas Ndoni, Esat Libohova, Mustafa Deda, disa mësues lushnjarë të viteve 20-të, në Kongresin Arsimor të Lushnjës.
Zoti Hiqmet Delvina(nënprefekt) mori fjalën duke falenderuar Ministrinë e Arsimit për njoftimin e bukur që kishte pasur për të nderuar qytetin e Lushnjës duke mbajtur një kongres me kaq rëndësi në atë vend, e duke i uruar mbledhjes veprime të mbara e të mira, me shpresë se prej tij, kishin për të dalë fryte dhe dobi të mëdha për arsimimin dhe qytetërimin e popullit shqiptar, i cili deri më sot kishte mbetur tepër prapa për nga ana e kulturës dhe e përparimit. Zoti Besim Nuri, kryetari i bashkisë Lushnjë me fjalë pak, por të bukura, foli përmbi rëndësinë e këtij Kongresi, i cili me shpresë në perëndinë do të japi më të mirat fruta, për lulëzimin e kombit tonë. Minisrtia e Arsimit duke dashur që t’u jepte të gjitha shkollave të Shqipërisë një themel e organizëm të shëndoshë, vendosi të thërriste në Lushnjë një Kongres pedagogjik, të cilit i qe vënë për detyrë, për të zhvilluar e zbatuar këtë program që si më poshtë duhet ndjekur:
1.Hartimi i programit sintetik për shkollat fillore qytetase
2. Zhvillimi i programit analitik të ndarë javë për javë në shkollat fillore 4 e 5 klasëshe të qytetit e për shkollat fillore 3-klasëshe të katundit.
3. Vendimi mbi botimin e teksteve shkollore si: librave të këndimit, gramatikave e numratorëve etj .
4. Caktimi i një gjuhe të përbashkët, pas së cilës do të shkruheshin që tani, të gjithë librat shkollorë.
5. Bisedim dhe kuvendim për një të përkohshme pedagogjike.
6. Caktimi i regjistrave të përditshëm e të përjavshëm, i amzave, orareve, dëshmive shkollore dhe i të tjera librave zyrtarë, që do të mbajë drejtoria e secilës shkollë.
7. Dëshirë e pavarësisë dhe e Kongresit, çka i përket sidomos çështjes së përmirësimit të organizimit të shkollave.
8. Si gjuhe letrare pas se ciles do te shkruheshin librat shkollore, u morr per themel dialekti I Elbasanit me disa permiresime e duke ruajtur disa ndryshime tipike, qe u perkasin formave etimologjike te fjaleve te njohura me mire ne dialektin Tosk e disa ne dialektin Geg.
9. U vendos qe libri i pare I kendimit te jete i shkruar thjesht gegerisht ose thjesht toskerisht, libri I dyte te jete i perzjere me copa leximi me dialect gegerisht-toskerisht, librat e kendimit per klasat e tjera te hartoheshin vetem ne gjuhe letrare duke marre per themel dialektin e Elbasanit…
Pas përshendetjes së parisë së vendit, një grup nxënësish të shkollave të qytetit djem e vajza dhanë një koncert për t’u uruar delegatëve mirëseardhjen. U këndua dhe Hymni i Kongresit. Kongresi filloi punimet, më 15.08.1920, ora 900 . Të ftuar kishte edhe disa mësues lushnjarë, midis të cilëve: Ikonom Kozma Dhima, Elmaz Boçe, Anastas Laska, Naun Prifti(Doko), Theodhor dhe Aleks Rista, Roza Kakarriqi si dhe organizatorët JaniMinga dhe Tefik Zoto etj.
Kongresi shquhet nga përbërja e kongresistëve: tërësisht profesionistë, specialistë e pedagogë të mirëfillte, njohës të arsimit, autorë tekstesh të shkruara shqip dhe në gjuhë të huaja . Ata studiuan në shkollat e larta, institute apo fakultete në vendet më të perparuara të Evropës. Jozef Fekecs(Zef Fekeci), Zarë-Austri. Publicist, pedagog, tekstolog, gjuhëtar, bashkëpunëtor apo afrues me albanologët e shquar evropianë si: N.Jokli, M.Lombertz, R.Nachtigal, Mikloshik, Meyer etj. Përkthyes i gjuhëve gjermanike dhe ndihmës i përvojës së pasur evropiane. Inspektor i shkollave në Tiranë, mësues i latinishtes dhe italishtes. Njohës i mirë i gjuhës shqipe, coordinator me albanologët e Evropës, përkthyes i shkëlqyer. Kol Margjini, Prizren, babai vjen në Shkodër si qendër vilajeti. Profesor Kol Margjini, mësues i përkushtuar, drejtues e organizator i shquar i arsimit, përkthyes e studiues prodhimtar në fushën e pedagogjisë, autor tekstesh shkollore dhe didakt i njohur, udhëheqës politik për bashkimin kombëtar të kombit. Kryen Institutin e Gjuhëve Orientale(Katedra e gjuhës shqipe) në Vjenë të Austrisë. Tekste te botuara: Aritmetika për klasën e IV, për klasën V, Matematika për klasën e parë gjimnaz, fillime të para të gjeometrisë e të tjera. Aleko Kondili, Korçë, më i moshuari i Kongresit, urtësia dhe mençuria e tij. Të mesmen Zosimea, Janinë-Greqi, të lartën Grac të Austrisë. Profesori i Histori-Gjeografisë që ligjëronte si bilbil për Shqipërinë dhe botën, njohës i mirë i muzikës dhe serenatës korçare, hartues i programeve dhe planeve mësimore.
Ulur: I.D.Sheperi, Dh.Mborja, A.Xhuvani, A.Kondili, N.Paluca, G.Mikeli, Lart: Th.Papapano, M.Bellkameni, P.Pogoni, J.Fekeci, I.Anamali, K. Margjini, A.Gashi
Dhimitër Mboria, Korçë, profesor i gjuhës shqipe dhe latinishtes në Liceun e Korçës. Piktor i talentuar, studiues dhe përkthyes i pasionuar i frëngjishtes në gjuhën shqipe, metodist dhe hartues i planeve dhe programeve mësimore. Ndue Paluca, Shkodër, studioi në Vjenë të Austrisë për pedagogji dhe shkencat e natyrës. Atdhetar, pedagog, publicist, gjeograf, matematicien dhe tekstolog i zoti. Hartues i abetares në Shqipëri dhe Amerikë, shkrues i parathënies së fjalorit shqip-gjermanisht së bashku me prof.Karl Gurakuqin dhe përkthyes i shkëlqyer . Drejtori i shkollës Normale të Shkodrës. Autor dhe bashkautor tekstesh: “Abetar”, “Arithmetika për shkollat fillore”, “Shkollë dhe jetë”, “Antologjia për shkollat e mesme” … Gaspër Mikeli Shkodër, atdhetar, metodist, pedagog, tekstolog, publicist, përkthyes, autor dhe bashkautor i disa teksteve shkollore e historike, udhëheqës i revistës “Shkolla e Re” dhe gazetës “Mësuesi”, personalitet i kulturës shqiptare. Kreu Normalen e Klagenfurtit (Austri). Inspektor i arsimit Shkodër. Autor i teksteve “Gramatika e gjuhës shqipe”, “Njoftime historike mbi Shqypninë”, “Përmbledhje e jetës së Skënderbeut” e të tjera. Mihal Vangjel Bellkameni, Pogradec, student i liceut të Manastirit, një ndër atdhetarët e fundit të Rilindjes dhe fillimit të Pavarësisë. Falë trimërisë, karakterit të papërkulur dhe energjive intelektuale e fizike, dha një ndihmesë të dukshme me pushkë e me penë për çlirimin kombëtar, lulëzimin dhe përparimin e atdheut. Mësues, drejtor, inspektor shkolle e publiçist, autor librash dhe këngësh, marshesh, titullar institucionesh administrative, ai ka një jetë të lakmueshme prej intelektuali atdhetar, drejtor i shkollës së Ardenicës, Lushnjë. Emigroi në Rumani, Bullgari, Egjipt, Itali e të tjerë. Drejtor i parë shqiptar i Liceut të Korçës. Udhëheqës i talentuar i ekipit gjimnastikor në Pogradec dhe Korçë. Ismail Anamali, studioi në vendlindje, të lartën në Stamboll, shquhet si mësues gjeografie. Inspektor arsimi në Shkodër. Mësues, drejtues shkollash, inspektor arsimi, pjesëmarrës në veprimtaritë arsimore kombëtare, autor tekstesh shkollore, një ndër mendimtarët kryesore të tre kongreseve, brenda 5 vjetësh. Hartues i teksteve të gjeografisë, të historisë dhe sidomos të hartografisë.
Shkolla ku u mbajt Kongresi Arsimor i Lushnjes
Aleksandër Xhuvani Elbasan, personalitet i kulturës shqiptare, atdhetar i shquar, publiçist me emër, pedagog i vjetër, enciklopedi e vërtetë, përparimtar i periudhës së Pavarësisë, gjuhëtar i rrallë e i zellshëm, tekstolog i zoti. Studimet e larta në Fakultetin e Filologjisë, universiteti i Athinës (1902-1906), drejtor i Normales se Elbasanit. Tekstet e botuara “Njohuritë e para të sintaksës shqipe” 1925. Për shkollat e mesme “Sintaksa shqip” 1936. “Fjalori i gjuhës shqipe” 1956. “Parashtesat”, “Prapashtesat”. Gjuhëtar, metodist i shquar i shkollës shqipe. Kryetar i Kongresit Arsimor të Lushnjes.
Ahmet Gashi u lind në Prishtinë. Personalitet i kulturës shqiptare e evropiane, veprimtar i lëvizjes kombëtare e i arsimit, tekstolog, gjeograf dhe historian i zoti, muzikant virtuoz, veteran i shahut shqiptar, pedagog dhe drejtues i shquar i shkollës shqiptare, ndër hartografët e parë, anëtar nderi i Shoqatës së Gjeografëve Amerikanë 1936, kryetar i bandës “Afërdita” të Elbasanit, Mësues i Popullit. Shkollimi në vendlindje, Shkup e Stamboll. Gjeograf i shquar, nëndrejtor dhe drejtor për shumë vite i Normales në Elbasan. Mori pjesë në tre kongreset arsimore. Tekstet mësimore “Gjeografia e përgjithshme” 1935, “Gjeografia e Europës”, “Harta e Shqipërisë”, “Azia, Amerika, Australia, Oqeania dhe vendet Polare” e të tjerë.
Ilia Dilo (Sheperi), Gjirokastër. Personalitet i spikatur i arsimit kombëtar; gjuhëtar, edukator, filiolog e gojëtar, autor tekstesh shkollore, pedagog, përkthyes, erudit, botues i librit “Gramatika dhe sintaksa e gjuhës shqipe”, në Vlorë 1927 që konsiderohet libri i shenjtë, i të gjitha kohërave, përshtatës i shkëlqyer i librave didaktikë të Rilindësve tanë, Mësues i Popullit, inspektor dhe drejtor i arsimit në Gjirokastër. Mësimet i filloi dhe mbaroi në Janinë me vlerësimin “Shkëlqyeshëm”. Mësues në Bënjë, ballkon i qytetit të Përmetit, bashkëpunoi me vëllezërit Frashëri, Çajupin, shkollën e mesme në Zosimea-Janinë. Thoma Papapano, figurë e shquar e arsimit kombëtar, Mësues i Popullit, autor i Abetares në gjuhën shqipe, përshtatës i shkëlqyer i librave didaktikë të Rilindësave tanë, mjeshtër i bukurshkrimit, drejtor dhe inspektor i arsimit në Gjirokastër, zëvëndës ministër i arsimit shqiptar, ambasador nëpër Evropë në mbrojtje të çështjes kombëtare, metodist dhe hartues i programeve dhe planeve mësimore. Pertef Pogoni, profesor i shkollës unike në Gjirokastër. Shkollën e lartë në Francë. Figurë e shquar e arsimit kombëtar, njohës i disa gjuhëve të huja e bënte përkthyes të talentuar, pedagog, drejtor, inspektor të shkollave dhe Sekretar i përgjithshëm i Ministrisë së Arsimit. Prodhimtar i metodave dhe tekseve mësimore .
Kryetar i Kongresit në mbledhjen e parë të orës 9:00 paradite me shumicë votash u zgjodh Zef Fekeci. U lajmërua me telefon Këshilli i Lartë i Qeverisë dhe Ministria e Arsimit. Mbas dy ditësh e në vazhdim me mirëkuptim e dashamirësi admiruese kryetar u zgjodh z. Aleksandër Xhuvani me një përvoje pune mbi 10 vjet drejtor i Normales në Elbasan. Duhet nënvizuar se Kongresi i zhvilloi punimet në Lushnje 15-25 gusht 1920 dhe 25-29 gusht 1920 në Elbasan.
Në kongres përfshihen këto çështje: Mbarëvajtjen e arsimit, unifikimin e shkollës, u vendos sistemi i ri arsimor i barabartë për shkollat e Shqipërisë, qofshin shtetërore apo private. Përzgjedhja e përgatitur e kuadrit mësimor. Programet, planet e tekstet të ishin të njëjte, të përgatitur e hartuar nga Ministria e Arsimit Shqiptar. Çdo trajtim privat mbi këto probleme do të miratohej nga instancat kompetente të qeverisë. Kongresistët paraqitën projekt-modelet e para të programeve sintetike për shkollat, të programeve analitike të ndara në javë për mësimet e shkollës fillore katër-pesë klasëshe të qytetit e tre klasëshe të fshatit .
Kongresi shqyrton përgatitjen e librave shkollorë, klasifikimin e kualifikimin e arsimtarëve si rezultat i shkollave e niveleve të ndryshme, të kurseve të kryera. Zhdukjen e analfabetizmit gradualisht, u vendos për përdorimin edhe të mësuesve shtetitës( apo endës ) në fshatra të thella , ku mungonte shkolla. Kongresi u mor edhe me hapjen e internateve(konvikteve) vatra edukimi me frymën e përbashkët të vëllazërimit, kriter klasik edhe i shkollës evropiane, në Korçë, Gjirokastër, Shkodër, Tiranë, Elbasan, Berat e të tjera .
U shkruan modelet e orareve, dëshmive shkollore, amzave, regjistrave të përditshëm e përjavshëm dhe përvitshëm. U vendos që prej klasës së III fillore e përpjetë të mësohej edhe një gjuhë e dytë që të caktohej nga MASH, e të tjera. Si të kremte fetare e kombëtare në marrëveshje me të parët e besimit u vendos të mbahej mbyllur shkolla, për katoliket: Dita e parë e vitit, 6 janari, Krishtlindjet 24-27 dhjetor e të tjera . Për myslimanet: Kurban Bajramin 5 ditë, Ramazan-Bajramin 3 ditë , Sulltan Nevruzi 1 dite e të tjera; për ortodoksit(sipas kalendarit julian ). Dita e parë e vitit, 6 janari, 6 maj i Shën Gjergjit , Krishtlindjet e të tjera. Si e kremte Kombëtare 28 Nëntori e 7 Marsi.
Gjithçka që u punua në Kongresin Arsimor të Lushnjes u përshëndet nga i gjithë populli shqiptar, përfshirë edhe diasporën këtë e vërteton shtypi i kohës. Parashqevi Qiriazi boton shqip, frëngjisht e anglisht revistën politike “Yll’i mëngjesit” që trajton probleme të arsimit kombëtar, në 1920 dolën organe që trajtojnë probleme pedagogjike si “Studenti” me qendër në Amerike , 1920 -1929 “Djalëria” studentet shqiptare në Vjenë në Tiranë “Zani i ri” 1921, “Shkolla e re” Shkodër me drejtor G. Mikelin, “Kumtari arsimuer”, “Përlindja Arsimtare”, “Afrimi”, “Revista Pedagogjike” më vonë “Mësuesi” duke mos përjashtuar edhe shtypin shqiptare të kohës . U botua rregullorja “Mbi detyrat dhe të drejtat e arsimtareve” Ligjet “Mbi organizimin qendror të Ministrisë së Arsimit”, “Mbi ndjekjen e detyrueshme të shkollës”, ” Mbi bursat” e të tjera . Kongresi i parë i arsimit të Lushnjes vazhdoi punën e vyer të mësuesve të shquar të Rilindjes, Pavarësisë dhe solli shërbime dhe dha udhëzime me vlerë të madhe në zhvillim e mendimit pedagogjik . E pra, ky Kongres zë një vend të rëndësishëm në historinë e lulëzimit, përparimit dhe zhvillimit të arsimit tonë, prandaj për shumë arsye është një përvjetor madhor e i plotë për vlerën dokumentare dhe sidomos pamjeve vizive dhe ndjeshmërie njerëzore për këta personalitete, duhet të ndihmojmë që të vendosen në piedestalin e merituar të kombit shqiptar.

SHENJTORI I GJUHES SHQIPE, ILIA DILO SHEPERI

September 1, 2014 by dgreca

Ilia Dilo Sheperi (1872-1945)/
Shkruan: ENGJELL ZERDELIA/ Studiues/
Ne FOTO: Ulur nga e majta në të djathtë: I.D.Sheperi, Dh. Mborja , A. Xhuvani, A.Kondili, A.Paluca, G.Mikeli. Lart nga majta në të djathtë: Th. Papapano,M. Bellkameni, P. Pogoni, Z. Fekeçi, I. Anamali, K. Margjini, A. Gashi./
Personalitet i spikatur i arsimit kombëtar; gjuhëtar,edukator, filiolog e gojëtar, autor tekstesh shkollore, pedagog, përkthyes, erudit, botues i librit “Gramatika dhe sintaksa e gjuhës shqipe”, në Vlorë 1927 që u konsiderua libri i shenjtë, i të gjitha kohërave, përshtatës i shkëlqyer i librave didaktikë të Rilindësve tanë, Mësues i Popullit, inspektor dhe drejtor i arsimit në Gjirokastër.
U lind në Sheper të Zagorisë, më 27 nëntor 1872 dhe u rrit në një mjedis me ndjenja të larta atdhetare.
Mësimet e para i mori në vendlindje , pastaj në gjysmëgjimnazin e Manastirit të Nivanit dhe mandej përfundon gjimnazin e famshëm “Zasimea” të Janinës me medaljen e artë dhe me një notë të vetme në diplomë “Arista”, (Shkëlqyeshëm). Zosimea u bë vatër e diturisë dhe u kthye “në shtëpi kombëtare për djemtë e Shqipërisë”. Kthehet në vendlindje, në Shqipërinë e tij edhe pse iu kërkua me këmbëngulje të ndiqte studimet universitare, por nuk i vazhdon për arsye ekonomike. Për një kohë të gjatë merret me studimin e gjuhës shqipe si një studiues erudit dhe audidakt. Punon në Bënjë të Përmetit si mësues, ku edhe sot kam lexuar, në muzeun historik përmendet si “Dhaskali i Bënjës”. Punoi 15 vjet dhe kur vinte në Përmet flinte tek një dhomë e patriotit të flaktë Leksi Kristos, e pajisur edhe me orenditë më të mira të kohës, gjë që e ndihmuan dijetarin që të ecte pa u ndalur në shkencën e gjuhës në këtë periudhë mjaft të trazuar për Shqipërinë dhe gjuhën e saj. Është i njohur fakti kuptimplot që në vitin 1906 në shtëpinë e tij hap fshehtas shkollën e parë shqipe.
Ilia Dilo (Sheperi) që në moshë të re ishte i lidhur me lëvizjen për liri dhe pavarësi. Vazhdues i denjë i Rilindësve tanë të mëdhenj, duke ngritur flamurin e lirisë, të dritës e të përparimit brenda në Shqipëri me bindjen e sigurtë, se po vinte kështu një gur themeli në Shqipërinë që po lindte e në ndërtesën e kulturës në ngritje të vazhdueshme .
Në “Memorandumin” drejtuar Patriarkanës së Stambollit dhe të shtetit fqinj që e dënuan me vdekje, por që ai nuk u tremb kurrë, përkundrazi si një Ante përballon gjithcka, duke iu drejtuar me këto fjalë: “ Edhe po të më vrisni, edhe po të më therrni, në fytin tim do të lexoni alfabetin shqip”. E për rrjedhojë ai u bë zëdhënës i botës shqiptare, që kërkonte miqësi dhe respekt të ndërsjelltë midis popujve, ruajtjen e frymës së kanuneve të shenjta në dobi të zhvillimit të interesave kombëtare dhe ndarjes së fesë nga politika.
Në vitet e Luftës së Parë Botërore mori pjesë në veprimtaritë për mbrojtjen e tërësisë së vendit. Atdhetari dije shumë punoi me përkushtim të madh për tokën amtare si “fort pak të tjerë”.
Krijoi dhe udhëhoqi shoqërinë e fshehtë “Kandili” së bashku me Çerçiz Topullin e Petro H. Hariton. Në vitin 1917-1919 kthen në gjuhën shqipe shkollat e fshtrave të Zagorisë. Së bashku me z.Thoma Papapano themeluan shoqërinë “Vëllazëria” në Gjirokastër dhe vendi i sekretarit alternohej herë te njëri e herë te tjetri.
Më 1918 emërohet inspektor i arsimit në drejtorinë arsimore të Gjirokastrës dhe ndihmoi për përgatitjen e mësuesve të rinj për fshatrat jo vetëm të krahinës, por të gjithë Shqipërisë duke çelur dhe herë-herë duke drejtuar vetë kurse të njëpasnjëshme. Së bashku me zotin Kol Margjini, zotin Thoma Papapano , zotin Hysni Babameto e të tjerë ka meritën për çeljen dhe funksionimin e kurseve pedagogjike në Labovë të Zhapës.
Ishte pjesëmarrës aktiv në Kongreset Arsimore të Lushnjës ( gusht 1920) dhe të Tiranës ( 22 korrik 1922 dhe gusht 1824) që së bashku me Thoma Papapanon dhe Pertef Pogonin ishin përfaqësues të Gjirokastrës. Ndihmesa e Ilia Dilos në kongrese shfaqet dukshëm në problemin shkencor të gjuhës shqipe që shpreh konsideratat e veta për gjuhën tonë letrare, për rëndësinë dhe vlerën që ka studimi i strukturës gramatikore shqipe, për dialektet dhe të folurën tonë të ndryshme , njëjtësimit të shqipes, përnevojën e ngutshme të një fjalori të shqipes, për fonetikën, për morfologjinë, etimologjinë e sintaksën etj.
Viti 1920 pulson edhe për kumtesën që mbajti dishepulli i kohës, Ilia Dilo Sheperi për nder të Ditës së flamurit. Patetizmi i theksuar patriotik dhe atdhetar, elekuenca e një shënjtori të gjuhës shqipe u ngulitën dikur dje, sot dhe nëser në shpirtin dhe zemrën kombëtare.
“…Shqipëria Divine, Dheu klasik i trimërisë shqiptare kremton sot një nga më të shenjtat ditë të historisë së saj kombëtare: Ditën e Rilindjes e të Pagëzimit në jetën e re të lirisë! Ditën e vënies në krye të kurorës së Indipendencës ! Pas 500 vjet jetë t’ashpërt të robërisë dhe në kohë tragjike, kur arushat e ballkanit u vërsulën ta shuajnë “pa mëshire” gjallërinë e kombit shqiptar, në horizontin e Shqipërisë Ndriti Ylli i Mëngjesit, mbi Kathedralin e Vlorës shkrepetiti Dielli i Lirisë!
U ngreh Flamuri madhështor i Skënderbeut dhe Perëndia e Lirisë së Kombeve dekretoi shpëtimin e Shqipërisë! Ajo e drejtë e shenjtë q’u ka falur natyra kombeve të botës ju njajt edhe kombit tonë që ruan karakterin dhe traditat e ilirëve iu dha edhe popullit tonë heroik që ka vaditur me gjak gjithë Sininë Ballkanike dhe së fundi, për t’u shpëtuar dyndjeve të valëve të barbarëve, gjatë shekujve ka qënë shtrënguar të lerë Altarin e Atdheut të vet dhe të kapërcejë male e dete dhe të përhapet nëpër gremina të huaja.
***
Në këtë vend legjendar : Shqipëria hyjnore që është shkretuar dendur nga kataklizmat e luftrave të pareshtura dhe mbi gërmadhat e 70 qyteteve të bukura bërë pjesë e zjarrit legjoneve romake, vajtojnë sot e kësaj dite! Të tëra këto ngjarje, të gjitha këto tragjedi kanë vleftën e kujtimit të naltë, të heroizmës shqiptare. Dëshmojnë theroristë të pashembullt të fisit arbnor. Pasqyrojnë jetën morale të stërgjyshërve dhe udhëheqin shpirtin e energjisë dhe therorisë së brezit tonë të ri. Ja! Kjo është dita simbolike në të cilën kombi shqiptar hyn në radhët e popullit të lirë dhe zë vendin që iu përket historisë së tij. Traditat e mbetura nga Pellazgët e mitologjisë, trimëri e trashëguar nga stërgjyshërit tanë, përmenden sot në kronologjinë e qyteterimit. Hymni i Indipendencës tonë këndohet nëpër oborret e kombeve të rinj të lirë. Të Deumi i Paradisit të Fesë sonë meshohet nëpër kishërat e botës ideale! Na përshëndetin, na përgezojnë, na urojnë kombet e tjerë! Na kanë zili e na falen popujt që përpiqen të harrojnë një ditë të bardhë. Ideali që kanë ëndërruar strëgjyshërit , ay ideal i shenjtë që kanë profetizuar heronjtë, protagonistët e luftrave të lirisë sonë u realizua sot! Qëllimi i naltë për të cilin kanë luftuar ata burrërisht nëpër malet e ashpërt dhe kanë derdhur gjakun e vlefshëm të tyre: u arrit, u krye!
Intrigat e huaja dhe komeditë e brendshme që u luajtën një kohë mbi kurrizin e Atdheut nuk e lanë popullin shqiptar të jetonte i lumtur në këto 8 vjetët e para të jetës së re krijuan një situatë të rëndë edhe rrezikun të njëment tërësinë dhe Indipendencën e Atdheut. Gjatë këtyre kohëve të vështira duall në shesh apostuj të rremë duke predikuar ungjëllin magjik të një bese fatale. Një magavelizme që synon t’i mësonte popullit shqiptar disiplinën e skllavërisë dhe të çkëputte nga trup i shenjtë i Atdheut vendin më të shenjtë: Vlorën bujare që e ka falur natyra për të qënë vendi i pelegrinazhit të Shqiptarëve.
Forca ideale, energjia virgjine dhe patriotizmi i naltë i popullit shqiptar i kapërcyen,gjithë rreziqet që kërcënonin Atdheun. Dita e 28 Nëntorit 1920 është e para që kremton sot plot entuziazëm Shqipëria irrdente, zbukuruar nga Stili gjer në Shkodër me trëndafila e dafinë! Mblidhuni bijt e Shqipërisë përpara këtij Alltari të madh t’Atdheut! Faluni! Përunjuni përpara këtij Snotafi të shenjtë! Adhuroni shpirtrat e Dëshmorëve! Dhe lavdëroni këtë ditë madhështore! Gëzohuni o shqiptarë të arratisur në çdo anë të botës! Këndoni ju zogjtë e bukur që fluturoni në qielllin e Shqipërisë! Lulëzoni ju fusha! Gjëmoni ju male! Buçitni ju lumenjtë e dete të Shqipërisë! Bekonani ju o Dëshmorët e shenjtë t’Atdheut! Kurajo, durim dhe shpresë, Ti o Shqipëria irrredente!
Në vitin 1922-1924 mori drejtimin e shkollave në Delvinë. Riemërohet inspektor arsimi në Gjirokastër (1925), punoi si mësues i gjuhës shqipe në Vlorë, në Liceun e Gjirokastrës (1926-1927) në Normalen femërore të Korçës (1928-1932), kthehet përsëri në Liceun e Gjirokastrës (1932-1933).
Dha një ndihmesë të pallogaritur dhe të çmuar në problemet arsimore, në hartimin e programeve mësimore, zgjerimin e rrjetit të shkollave: botoi mjaft artikuj, kryesisht në shtypin pedagogjik, në revistat dhe gazetat e kohës… Së bashku me studiues shqiptarë dhe të huaj ka rrahur problemet e etimologjisë shqipe dhe të linguistikës comparative, duke krahasuar dhe studiuar veçanërisht fjalë e shprehje në shqipe me fjalët e greqishtes së vjetër e të re, të cilat i njihte thellë” Është autor i librit “ Gramatika dhe Sindaksa e Gjuhës Shqipe” botuar në Vlorë në 1927, u ribotua në Romë 1972, Tiranë 2001. Kjo vepër është vlerësuar si “vepra më e arrirë”, ” libri më i shenjtë që i rezistoi kohës dhe i parapriu gjuhës së njëhësuar”. I. Dilo është cilësuar si “Babai i gjuhës shqipe”. Çuditërisht, kjo vepër që u ndërtua dhe u strukturua mbi baza të thella shkencore në kohën e dikaturës u la pa u përmendur dhe pse punohej vetëm me të.
*Tek gjuha dhe shkolla në gjuhën amtare gjen pasqyrim personaliteti i Ilia Dilo Sheperit,”si nxënës i ndritur i humanistëve klasike” (thotë Hasan Dosti),si pioner i arsimit tonë kombëtar dhe si një ndër themelvënësit e albanologjisë të lëvruar nga vetë shqiptarët.
* Me veshtrimin përtej kohe
Lulja e parë që molla çelte
I ndillte një zile shkolle…
Zbuluar të mbeti balli
Brezat që shohin në sy
Mbi Dhembel ,koha stërrallin
Po e pjek në bronz për ty.
Agim Shehu, ”Balade për Ilia Dilo Sheperin”, ”Dielli”, April-June 2000. Qarkore Nr, 2416, Tiranë, 28.X.1927
U njoftohet të gjithë mësuesve dhe veçanërisht atyre që merren me gjuhën, se z.Ilia Dilo Sheperi, mësues i Gjuhës shqipe në Liceun e Gjirokastrës, botoi librin “Gramatika dhe Sindaksa e Gjuhës Shqipe, sidomos e Toskërishtes (për shkollat e mesme ) ”. Vepra e z.Ilia Dilo është shumë e dobishme dhe u rekomandohet arsmitarëve.
Ministria e Arsimit Xhafer Ypi *”Demokracia” 19 nëntor 1927, viti i 3-të, 1929
“Gramatika që kemi para sysh, është më e mbaruar dhe më e plota që kemi sot në shqipe… Na tërheq vërejtjen veçanërisht pjesa e tretë që bën fjalë mbi Etimologjinë. Është një tentativë serioze e cila duhet të pasohet me kujdes nga gramerienët shqiptarë… (Na pëlqen të ribotojmjë nja dy pjesë interesante) * Gaetano Petrotta “Popolo, lingua e letteratura Albanese, 2 tiratiro con aggiunte e correzione, Palermo 1932.
….Duke u bazuar në të dy dialektet; sepse vetëm kështu mund të studiohen të gjitha fenomenet gramtikore të shqipes për të arritur në gjuhën e përbashkët, që do të jetë gegërishtja e toskërizuar dhe toskërishtja e gegërizuar”
* Aleks Buda Historia e Shqipërisë, dispencë, tekst për universitet(1951,1956)
Kontribut origjinal ka dhënë Ilia Dilo Sheperi me Gramatikën e sintaksën e tij, Vlorë 1927
* Petër Elezi kurs gjuhësor me mësues, Tiranë qershor 1957 Ne kemi në shqip një xhevahir, po të futur në pus, thellë, prandaj rrezet e tij na vijnë mirë. Ky xhevahir është Gramatika e Ilia Dilo Sheperit. Gramatikat e sotme kanë marrë shumë prej saj.

Bënjë, Përmet

*Androkli Kastallari Ilia Dilo Sheperi zë një vend të veçantë e me rëndësi në historinë e gjuhës shqipe (1958)
*Andrea Varfi , Gramatika e sotme e gjuhës shqipe në shkollat tona duhet të jetë gramatika dhe sintaksa e gjuhës shqipe e Ilia Dilo Sheperit.
*Jup Kastrati në Shqipëri, në periudhën 1945-1972 në studimin i tij (1972) që është e para analizë shkencore e gjërë që i është bërë veprës shkencore të Ilia Dilo Sheperit. Ky është një guxim qytetar dhe qëndrim objektiv i studiuesit shkodran (jam krenar për këtë fakt të jetuar, student, autori) në një periudhë kur botimi i veprës për asrye që dihen ishte i pamundur, për të mos thënë i ndaluar… jep gjykime dhe vlerësime për çdo kapitull.
* Shefik Osmani Fjalori Pedagogjik fq. 637-639 “Njohu mirë gjuhën shqipe, historinë dhe metodikën e mësimdhënies…I ndërtuar mbi kritere të rrepta shkencore, ky tekst ndikoi mjaft për të konsoliduar shumë pikëpamje” * Fjalori enciklopedik shqiptar 1985
* Fatmir Agalliu-Xhevet Lloshi. “Në këtë vepër paraqitet gjendja e gjuhës shqipe me tërë variantet, pa theksuar një qëndrim normativ. Vepra dëshmon për ndjenjën e hollë gjuhësore të autorit, ka vëzhgime të imta dhe mjaft ndihmesa vetiake dhe zgjidhje origjinale. Kjo gramatikë është ndër më të mirat që është hartuar para çlirimit.
* Enver Hysi Instituti i gjuhësisë dhe letërsisë I. DiloSheperi atdhetari dhe gramatikani (Marrë nga “Zagoria, histori dhe tradita”, Ilia Laska). Dëshmia më e mirë e dashurisë së tij për gjuhën shqipe është vepra “Gramatika dhe sindaksa e gjuhës shqipe,sidomos toskërishtes ( për shkollat e mesme ) botuar në Vlorë më 1927… Një punë të tillë të admirueshme mund ta kryente vetëm një njeri që e donte me shpirt vendin e gjuhës së tij dhe që në të njëjtën kohë, kishte njohuri të thella për gjuhën shqipe, që kishte përgatitjen e një gjuhëtari të mirëfilltë.
*Dy djemtë e Ilia Dilo Sheperit, Jani dhe Oresti, që shikuan përtej politikës: ”Së bashku me babanë kanë formuar një treshe; të tre me librin e mësimit të gjuhës shqipe, që aq shumë e deshi babai dhe po aq shumë e dashurojnë dy djemtë.
Shefki Miraku
New York, N.Y
Dielli-Vol Nr.64-Nr.11
Wor çester, Mass. Monday, Dec .31-1973
Gramatika rregullon të folurën dhe të shkruarin e gjuhës nëpërmjet ligjeve të saj. Autori i mëshon fort idesë që gjithkush të përpiqet të studiojë të gjitha hollësitë e dy dialekteve me të cilët kombi ynë e flet gjuhën e tij. Thekson idenë e vlefshme ‘’gegërishtja e toskërizuar ose toskërishtja e gegërizuar”. Argumentohet në bazë të dy dialekteve me metodën krahasuese duke theksuar unë gjykoj me toskërishten të tjerëve u takon të flasin për gegërishten.
Në faqen 19, I.D.Sheperi citon se ndryshimet midis gegërishtes dhe toskërishtes janë shumë më të vogla nga ndryshimet që kanë dialektet e gjuhëve të tjera të botës. Dialektet kanë dhe nëndialektet e tyre, kështu fjala vjen toskërishtja ka nëndialektet: e Çamërisë, të Labërisë, të shqiptarëve të Greqisë , të shqiptarëve të Italisë.
*Zagoriti mëndjendritur e shpirtgjerë Ilia Dilo Sheperi
“Eh, o Ilia Dilo-sheperioti,
Ja, kështu ndodhka në jetë, jo rrallë;
Të përhumbet rubini kot së koti…
E prap të shkelqejë si më parë
Ilia Dilo është projektuesi dhe mësuesi ynë i parë i gjuhës së njëhsuar letrare shqipe. U ndal në ligjet historike të zhvillimit të shqipes: njëri dialekt do të derdhet te tjetri”, atë që nuk e ka njëri ta marrë prej tejtrit që e ka”. Studiues i palodhur, i fortë në karakter. Në jetën e tij gjejmë stoicizëm sokratik. Luftoi e punoi për atdhe, pa kërkuar gjë prej tij. Qe mbështëtje e fortë për bijtë dhe bijat e tij ; admirim e moral i lartë për Janin, që luftoi për shqiptarët e lirë në një Shqipëri të lirë. Në themel të të gjithë veprës qëndron ideali i lirisë dhe i së vërtetës.
Ndërron jetë në vendlindje më 14 tetor 1945 dhe u përcoll me shumë respekt e nderime

Faleminderit Tiranë !

August 20, 2014 by dgreca

(90-vjetori i Kongresit Arsimor të Tiranës, gusht 1924)/
Nga Engjell Zerdelia/
Ne Foto: Delegatët e Kongresit Arsimor të Tiranës ( gusht 1924 ), në mes Bajram Curri/
Pas fitores së Revolucionit Demokratiko-Borgjez të Qershorit të udhëhequr nga kryeministri Theofan Stilian Noli në vitin 1924 u pa e arsyeshme që të thirrej një kongres tjetër për arsimin, por ndryshe nga praktika e ndjekur deri tash ajo u pri nga vetë mësimdhënësit. Nisma fillon me arsimtarët e Normales së Elbasanit; A.Xhuvani, A.Gashi, S. Harri, A. Duhanxhiu, I. Xhaja, Sh. Arra, K. Ljarja, K. Ylli, S. Sejdini, S. Paparisto, H. Zeka e të tjerë dhe gjen mbështetje të plotë edhe tek arsimtarët e Tiranës; Shadije Bogdo, Jonuz Blakaçori, Jani Minga, Ruhi Zeko, Mehmet Vokshi, Jorgji Pano, Jozef Fekeçi, Ramazan Jarani e të tjerë. Arsimtarët çohen në këmbë me emëruesin e përbashkët: Shqypnia, nëpër shkollë, pret dritë. Lajmërohen organet kopetente me shumë korrektësi.
Kongresi Arsimor i Tiranës
Ministrisë së Arsimit dhe Punëve të Brendëshme/Tiranë
Këtu bashkangjitur kemi nderin t’ju paraqesim kopjen e deklaratës për mbledhjen e një kongresi arsimor në Tiranë, më 12 gusht; duke qenë se qëllimi i kongresit është zhvillimi i arsimit kombëtar dhe me anë të këtij, lehtësimi i barrës së rëndë që ka qeveria e sotme për zbatimin e parimeve të saj demokratike, lutemi të na jepni leje për çeljen e kongresit në fjalë dhe ndihmën morale të Qeverisë.
Sekretari M. Vokshi Kryetari i Komisionit Nismëtar J. K. Minga
Nënprefektura e Tiranës
Nr.2063 Tirane, me 26.VII.1924
Në mbështetje të urdhërit 1731/I, të datës 26.VII.1924 të Ministrisë së Punëve të Brendeshme ju jepet leje për mbajtjen e kongresit … dhe të na njoftoni vendin dhe kohën e mbledhjes për të dërguar përfaqësuesin e prefekturës në çdo mbledhje.
Ministria e Arsimit
Nr.960/I Tiranë, më 26.VII.1924
Kryetarit të Komisionit Nismëtar
Tiranë
Ju njoftojmë se Ministria e Arsimit duke çmuar dobinë dhe qëllimin e bukur që ka kjo mbledhje e këtij Kongresi, jep lejen e vet, duke shtuar se do të jetë gati kurdoherë për përkrahjen e tij moralisht e materialisht.
Për zav. Ministrin e Arsimit
Pertef Pogoni
Deklarta e Arsimtarëve të Shqipërisë, me nismën e bukur të mësuesve të Normales së Elbasanit të prirë nga prof. A.Xhuvani dhe stafet pedagogjike të Tiranës gjeti mbështetje të fortë anekënd atdheut tonë të dashur. Komisioni Nismëtar parashtroi këto pika:
1) Arsimi mbi parime demokratike drejt evolucionit të shpejtë të popullit
2) Njësia shkollore mbi thmele kombëtare
3) Përmirësimi i programit mbi baza të jetës reale 4) Mos me hapë shkolla të reja, pa rregulluar nga çdo pikëpamje plotësisht shkollat e sotme.
5) Krijimi i një komisioni permanent për botimet e teksteve shkollore e të tjera.
6) Formimi i një lidhjeje të përgjithshme të arsimtarëve me këto qëllime: a. Paralelizmi në rrogë me nëpunësit e tjerë; b. Sigurimi i pensionit; c. Gradimi me mënyra legale; ç. Përhapja e jetës sportive; d. Konfrenca, shëtitje, muzeu e shkollës e të tjera; dh. Lartësimi moral dhe intelektual i mësuesvet me libra, revista dhe botime të tjera në ndihmë të tij; e. lehtësim ekonomik i mësuesve me të dhanme tokë të shtetit; f. Mbrojtja e të drejtave legale të mësuesit ( emërime, transferime, ndëshkime e të tjera ) 7….12) Sigurimi i detyrimit të arsimit edhe për femra
Komiioni Nismetar
Shadije Bogdo, Nuz Blakaçori, Jani Minga, Ruhi Zeko, Mehmet Vokshi, Jorgji Pano, Jozef Fekeçi, Zan Jarani
Kongresi i Arsimtarëve të Tiranës çeli punimet, më 12.08.1924 në orën 17:00, pra mbasdite në shkollën femërore dhe merrnin pjesë 33 delegatë nga të gjitha trevat e Shqipërisë. Në bazë të traditës mbledhjen e hap më i moshuari i delegatëve dhe e kryeson zoti Jani Minga, i cili mbajti një fjalim patetik duke falenderuar me ngrohtësi delegatët që iu pergjigjën thirrjes së Komisionit Nisitor. Ndër të tjera vlerëson rëndësinë e kongresit dhe është plotësisht i bindur dhe thotë se do t’i vëmë arsimit themele të shëndosha për të bërë të mundur rrugën e qytetërimit dhe përparimit. Ne kemi titullin më të lartë dhe meritimi i të cilit është një lavdi për ne. Vlerëson arsimtarin që është i zoti të ndreqë, jo vetëm fatin e vet, por edhe atë të gjithë kombit… me shpresë që vepra e këtij kuvendi do të japë pemët e duhura, po thërres: Rroftë kombi shqiptar! Rrofshin arsimtarët!
Bisedimet e ditës së parë: 1. Zgjedhja e kryesisë së kongresit me kryetar zoti Ahmet Gashi, nënkryetar zoti Jani Minga, sekretarë zotërinjtë Kiço Konomi, L. Kromiqi, Jonuz Blakaçori. 2. U vendos dërgimi i një komisioni tek Kryeministri dhe tek Ministria e Arsimit për urim i përbërë nga zotërinjtë: Ahmet Gashi, Mihal Sherko dhe Xhevat Korça. U vazhdua me pikat e tjera; leximi i programit, veprimi i Kongresit në orën 8.00-12.00 dhe mbasdite 15.30-19.00 dhe së fundi mbas një diskutimi të gjatë u vendos: arsimi të jetë mbi baza demokratike kombëtare dhe që shkolla shqipe të jetë e përbashkët në çdo vend e në çdo pikëpamje. Ky debat ishte shumë i nxehtë, saqë prej anës së mësuesve katolikë të prefekturës së Shkodrës me nxitje dhe mbështetje të fuksionarëve fetarë dhe të disa qeveritarëve, zotërinjtë Ndue Paluca, Kol Margjini dhe prej myslimanëve dr. Xhevat Korça, Ismail Anamali u larguan nga kuvendi. Kongresi u vu në rrezik edhe për shkak të indiferencës së Ministrisë së Arsimit dhe të Qeverisë së kohës, për këtë arsye u thirrën në polici: Ahmet Gashi, Aleksandër Xhuvani, Salih çeka, Jani Minga dhe dy të tjerë. Për këtë ngjarje një grup delegatësh me në krye Ibrahim Fehmiun, vunë në dijeni ushtarakun, senatorin dhe atdhetarin e madh Bajram Curri që nderyri energjikisht për mbylljen e këtij incidenti, ai erdhi vetë në Kongres,- thotë prfesor A.Gashi,- na përgëzoi për punën tonë dhe na dha zemër për të vazhduar më tej dhe bëri një fotografi bashkë me kongresistët.

Vendimet e Kuvendit Arsimor të Tiranës
1. Arsimi në baza demokratike kombëtare.
2. Shkollat e Shqipërisë do të jenë një e të përbashkëta në çdo vend e në çdo pikëpamje.
3. Përmirësimi i gjëndjes kulturore të mësuesve që nuk kanë pasur fatin të bëjnë mësimet e nevojshme për mjeshtërinë e tyre duke i parashtruar Ministrisë së Arsimit si mjete të përmirësimit të këtyre organizimin e një shkolle normale për secilin sekt dhe dispensat. 4. T’i parashtrohet Ministrisë së Arsimit që të mos hapen shkolla të tjera, pa plotësuar ato që gjinden… të emërohen mësues të aftë me të tëra cilësitë e mësuesisë, ndërtesa të mira dhe mjete të nevojshme. 5. Për formimin e Lidhjes së Përgjithshme të Arsimtarëve u zgjodh një komision prej shtatë vetash… 6. U pranua që shumica e bursave të shtetit t’u jepej nxënësve që do të ndjekin degën pedagogjike duke parapëlqyer fëmijët e arsimtarëve dhe atyre që janë më në nevojë materiale. 7. Detyrimi i arsimit fillor të sigurohet si për femra dhe për meshkuj duke filluar prej moshës 7 vjeç… 8. T’i parashtrohet Ministrisë së Arsimit, krijimi i shkollës Normale Femërore dhe ndihma arsimore për kulturimin e gruas. 9. Stabilizimi i mënyrës së Internateve mashkullore dhe femërore. 10. Krijimin e një fjalori të vogël me kredite arsimi…

Kongresi arsimor i Tiranës i vitit 1924 është i një rëndësie të veçantë në historinë e arsimit shqip, mendimit pedagogjik dhe shkollës shqipe, sepse nga njera anë tregonte shqetësimet, dobësitë dhe perpjekjet e armatës demokratike përparimtare, nga ana tjetër ndjehej ndikimi i vendimeve në lulëzimin e shkollës shqipe.