Ese – Dielli | The Sun

Koço…

September 10, 2021 by s p

Gezim Zilja

Mos na rri kaq larg, pi një kafe me popullin,- dëgjoj një zë të njohur.
O Koço, nuk të pashë. Do ulem pa tjetër.- Ora nuk ka shkuar ende shtatë, lokali është bosh, po Koçua e ka filluar ditën e punës.
O Pëllumb! Edhe kafe, raki për presorin!- iu drejtua pronarit. E kuptoj që çdo kundërshtim është fare i kotë.
Më thanë që të erdhi djali nga Anglia,- hapa muhabet.
Erdhi ore erdhi, po çe do që erdhi. Katër vjet kisha pa e takuar. Nuk ndenjën në shtëpi, se unë jam akoma me mobiljet e Enverit. Ndenjën në hotel. Po vend kishim se unë vetëm me plakën jetoj.- Kishte një mllef të madh Koçua, që donte ta zbrazte.
Po nipin e kishin marrë me vete?- buzëqesha kot.
E kishin marrë ore, e kishim marrë, po çe do. Nuk na njihte fare. Le që nuk e la e ëma të afrohej me ne!?
Po si kështu?
Na morën me plakën një darkë andej nga lokalet e shtrenjta, anës detit, po çe do. E bëri det me peshq e prodhime deti po nuk më shkonte poshtë. Më ngelën sytë te nipçja se e takoja për herë të parë. Po nusja….
E nga e ka nusen?
Nga fshatrat e Fierit. E ka gjetur vet atje në Angli. Po nuk më la ta përkëdhelja nipçen. Aman more, kanë kanë nënë e babë vetë këto gra a ç’dreqin kanë ?- shpërtheu Koçua. –S’vura gjë në gojë. Nja dy dopio i ktheva se më mërziti ajo m.. laleshke. Në shtëpi na solli djali. I la dhe njëqind euro në dorë gruas. Atje janë mbi komodinë edhe sot e kësaj dite. Plaka u vjen ndonjëherë rrotull por ia kam bërë benë se po i preku me dorë, do t’ia thyej brinjët,- hoqi në zemër, duke lëshuar një “uuufffff” të tejzgjatur. Mu bë se dhe deti atje tej e ndjeu psherëtimën, u drodh, e ndaloi valët për një çast. Duhej pa tjetër të ndërroja temë.

Dy vjet më parë Koçua u nda nga shoku i fëmijërisë Musai, që shkoi në Kanada. Qe një ndarje e vështirë. Ai i la amanet, që me kafen e mëngjesit, të porosiste dy gota, një për Musanë dhe një për vete. Pëllumbi ia sillte çdo mëngjes pa folur. Koçua e cikte gotën, e thoshte: – Të paça o byrazer!- Kthente një gllënkë nga e tija dhe pastaj nga e shokut. Kur u ula, vura re, që çuditërisht mbi tavolinë ishte vetëm një gotë. Kjo ishte arsye për të ndërruar muhabet. E ngacmova: – Koço! Po ç’ne një gotë? Sikur…- Ngriti sytë e thellë, që ende nuk e kishin humbur blunë e detit, kaloi dorën mbi flokët e rralluar, pastaj mbi fytyrën e pa rruar dhe mu drejtua gjithë seriozitet:

E kam lënë o presor. Doktori më tha që e kam copë mëlçinë. Kjo që shikon është e Musait. Si thua ti, të mos e pi?! Po e kam amanet ore dhe amanetin nuk e tret dheu. E rrëkëlleu me fund dhe mu drejtua: -Hë si thua tani?-
Tani,- i thashë,- Musai nuk do të mërzitet.

NOLIADA…SHEN NOLI

October 13, 2017 by dgreca

Ese nga Namik Selmani/

Ndoshta ka patur plotësisht të drejtë i madhi Noli kur ka thënë autobiogafinë e tij se lindja e tij më 6 janar e kishte shenjtëruar jetën e veprën e tij të kaluar e të mëvonshme. Nëse do të ishte e vërtetë kjo thënie, të gjithë shqiptarët amerikanë do ia ndërronin emrin e tij dhe do i thonin me atë ndajshtim që i vihet para emrit “Shën Noli”. Po, 83 vitet e jetës së tij që nuk janë më pak e as më shumë për të dhënë portetin e një jetë guximtare, talentin, pasionin, dobinë për vete e për kombin që i përket, pse jo dhe disfatat e betejave të 83 viteve. Kërkoi pa fund shpresat e tij Të duket se në udhëkryqet që kalonte kombi ynë (O, sa shumë udhëkryqe ka patur dhe ka kombi ynë në historinë e tij shekullore!) në vitet ku Noli u bë faktor kombëtar, ai kurrë nuk i humbi shpresat e tij dhe në ato kohë kur E keqja i shfaqej shumë herë me një mijë ngjyra natëndjellëse. Mbase për të na dhënë dhe neve bashkëkombasve të tij të 50 viteve më vonë modelin e një luftëtari pa armë me plumba por na dha dhe moralin më të vyer njerëzor. Mbase ai do të ketë lakuar në një zë të përbashkët me të madhin Branko Merxhanin e kohëve moderne thënien mjaft të saktë e të bukur se “Nëse kombi im i humb shpresat, atëherë do t’i jap të miat”. Arti i rrallë poetik i Nolit e rreshtoi atë në aradhën e parë të historisë së letërsisë sonë, me një poezi tribunale, por jo nga ato poezi që harrohen në minutë, por me poezi që mbeten flamuj në kohëra për mesazhin që përcjellin, për forcën shprehëse, për frazeologjinë që përdor.për gjuhën e tij të drejtpërdrejtë. Është lirika politike që rrallë e kemi parë në autorë të tjerë dhe që bashkë me labin e meçur Ali Asllanin bënë epokën e saj. Nuk e di të vë në peshorën e Kombit tonë Atë kontribut që ka bërë secili prek dritën e gjerdanuar të shekujve për këtë komb, veç dua të them të shkruaj se Fan Noli nuk mund të mbahej mend vetëm për këmbanat e kishës së Shën Gjergjit në Boston ku ai kaloi një pjesë të madhe jetës së tij. Po kur linte pas gjëmimin e butë të këmbanave dhe shkonte në atë hyrje të thjeshtë ku banonte ai niste punë të tjetra të vyera për mbrothësinë e kombit të tij.

…..Kur erdha për herë të parë në Boston në ditët e para të qëndrimit tim, në atë qytet të bukur dhe me kurorë universitetesh që ia jep tradita e madhe sidomos ajo e Harvardit bëra vizitën e parë në Kishën e Shën Gjergjit. Në mënyrë simbolike bëra dhe një fotografi në altarin ku ai ka bërë meshën e tij Në ato ditët një mik imi, Paolo Lako që sot nuk jeton më, më dha një dhuratë të bukur të rrallë. Ishte një disk ku ishte fjalimi i rrallë i Nolit. E dëgjova disa herë. Një fjalim që vë në mendime secilin politikan apo dhe njeri të thjeshtë që quhet shqiptar. Thjeshtësia e jashtëzakonshme e tij në veshje, në sjellje, në marrëdhëniet me shqiptarët e amerikanët kishte përballë pasurinë e madhe të mendjes së tij, kishte gjuhëshumësinë që ai kishte në çdo hap jete dhe që do të na linte me të thesarët më të mëdhenj të njerëzimit. Nuk e di se kush do ta konkurronte në anglishten e tij të saktë poetike Nolin në përkthimet e tij brilante të veprave të Shekspirit. Brenda studimit të historisë së politikës shqiptare dhe asaj botërore ai do të hynte në majat gati të paarritshme me studimin për Beethovenin. Për Beethovenin që do të mbahet mend edhe për sfidën që ai i bëri artit të tingujve me mungesën e dëgjimit të tij me shurdhërinë e thënë pak më shqiptarçe. Kur mbaroi studimin për të ai la pas një thënie të mençur që i shërben të gjithë kohërave të jetuara dhe të pajetuara “Pa karakter të fortë të madh, nuk ka as artistë të mëdhenj” Mos vallë edhe Noli do të ishte me këtë punë të jashtëzakonshme pa asnjë motiv fitimi si bëhen sot në shumë raste në Shqipëri e në Botë një lloj siamezi me atë forcë të me atë ambicje njerëzore që ai kishte në çdo hap të jetës në çdo ditë të saj?? Mos vallë po profetizonte edhe ai pasjetën e tij të mençur, të paharruar që të trazon bukurisht shpirtin dhe imagjinatën, të nxit ambicjen dhe dëshirën për t’i shërbyer kombit tëtij. Në jetën e pasjetën e tij ai merr dhe sot sa e sa vlerësime për atë që ka bërë për atë që ka shkruar për atë që ka menduar ai për kombin e tij

…Ai preku dete dhe brigje që rrallëkush nga ata që kanë qenë prijatarë të mendimit të kulturë s, të politikës së kombit tonë mund ta kenë bërë . Preku brigjet e Mesdheut, të Afrikës, oqeane, dete. I provoi të gjithë kostumet e profesioneve dhe të pasioneve të rralla që ai kishte për të bërë që më vonë ose dhe në gjallje të tij ai të na krijonte një hulli të re që mund ta quajmë pa mëdyshje NOLIADË. Saga e Noliadës ishte dhe mbeti bash si Sagat e Evropës dhe Amerikës që kudo të nxjerrë hiret e saj të muzeve të skulpturave, të tingujve të vetrinave, të mbushura të rrugëve, të tryezave, të universiteteve. Provoi, edhe pse për pak kohë kostumin e një kryministri që e pa popullin e tij nga ajo që ai donte të bënte për të dhe që nuk mundi ta bënte kaq gjatë, kaq mirë . Ishte koha që edhe Evropa kishte hallet e saj të shumta. Provoi kostumin e diplomatit dhe fjalët e tij në Paris e në Lidhjen e Kombeve në shërbim me kaq hire mençurie në shërbim të shqiptarizmit e aq më shumë edhe të anglishtfolësve e anglishtshkruesve që e panë dhe e shohin edhe sot e kësaj dite si modelin të një ligjërimi mrekullor që panë se Noli ishte përkthyesi më i mirë në botë për përkthimin e veprave të Shekspirit në gjuhët e huaja. Provoi e veshi edhe këpucët e baltosura të fshatarit dhe me simbolin e “opingës” do të bënte sa e sa shkrime dhe do të jepte zgjidhjet e tij politike. për këtë shtresë sociale të popullit tonë. Me këtë psikolgji ai e deshi po kaq shumë dhe farën e bimës, flladin e pranverës dhe do i përulej me nderim brazdës së tokës dimrave, pranverave. Atje në tavolinën e tij të punës ai vuri pranë njëri-tjetrit Shekspirin dhe Ibanjezin. Vuri Don Kishotin dhe Hamletin. Vuri mjaltimin e poezisë së Khajamit dhe filozofinë e të gjithë kohërave. Se për të gjitha kishte dhe ka nevojë kombi ynë dhe cdo komb që do mbrothësinë . Ani pse në kohën që ai ngjiste maja përkthimi shqiptarët ishin shumica analfabetë .Ani pse Aleksandër Moisiu i madh do të rizgjonte Hamletin në skenat zvicerane, ruse gjermane, amerikane..e nuk do t;ia jepte magjisë së skenës shqiptare. Madje në kohët e tij ai donte të mësonte hebraishten. Për këtë dikur ai shkruan: “Katër vitet e fundit po mësoj hebraishten me qëllim që të përkthej Dhjatën e Vjetër nga origjinali dhe për këtë po punoj tani..” Dhe të mos harrojmë se ishte viti 1964 vetëm një vit para vdekjes. Për këtë i madhi Dritëro Agolli shkruan më vonë: “Fan Noli e bëri Don Kishotin të ëndërrojë shqip. E bëri Otellon të zemërohet shqip. Hamletin të pikëllohet shqip. Ai e bëri Omer Khajamin të tallet e të qeshë shqip. Me këtë ai tregoi se gjuha shqipe është nga gjuhët që mund të japë gjithë nuancat e fjalëve e tingujve e gjithë shkallët e mendimit njerëzor.”

Në të gjithë vitet e jetës së tij ai do të kishte brenda vetes statusin e emigrantit politik e ekonomik. Në të gjithë botën me shumë gjuhë e me shumë kufinj gjeografikë, emigrantët kanë një status të përbashkët me të gjithë sfidat që ata kalojnë Dhe e provoi bukur mirë bukën e mërgimit në Athinë, në Egjipt, në Evropë në Amerikë e kudo ai ishte dhe mbeti “gur i shkulur”. Jetoi me hallet e problemet që ka çdo emigrant në botë. Kjo i dha një “pasaportë” humanizmi kur fliste për shqiptarët e Amerikës që ishin emigrantë që punonin aq shumë që e donin aq shumë atdheun e tyre. I erdhi shumë mirë edhe kostumi i klerikut të fesë ortodokse shqiptare në Amerikë. Ai kostum që e bënte atë më shqiptar se shqiptarët. E sërish duke ndjekur këto vite nga vetë imzot At Artur Lilon mësuam se ai jetonte në kushte shumë të thjeshta dhe ishte shembull edhe për të tjerët. Dukej se buzëqeshja e tij e ngrohtë rrezatonte në të gjithë cepat e kishës së Shën Gjergjit. E vetëm pak vite ai jetoi fizikisht në Shqipëri e kjo nuk e pengoi atë që të njihte mentalitetin shqiptar zakonet, traditat , gjuhën, kulturën, fenë. Të mos harrojmë se pikërisht në vitin 1924 në Beratin e bukur që mund të quhet edhe “Qyteti i Tolerancës Fetare” do të ishte prijatar i Kishës Autoqefale shqiptare gjë që do ta mbante të ndezur edhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Hyri në Betejën e Shkronjës së Përkthimit si luftëtari më i fortë dhe si fitimtari më i devotshëm. Në një betejë nga më të bukrat e më afatgjata që ka patur e do të ketë njerëzimi dhe që kërkon. Ngado që shkoi e në çdo prag që hapi e në çdo tribunë ku hipi ai kujtonte Ibrik Tepen e tij që kishte kaq pak shtëpi, por dhe kaq shumë shqiptarizëm. Më vonë në brigjet e Atlantikut në Boston e pikërisht në lokalin me famë shqiptarie të mikut të tij Antoni Athanas ai meditonte për një jetë të re, për jetën që kishte kaluar. E në atë restorant që e kishin vizituar presidentë e gjeneralë, milionerë e njerëz të kulturës së mbarë Amerikës që quhej “ Pier Fori” kishte përherë në çdo ditë të vitit një tavolinë të rezervuar për mikun e nderit Fan Noli ku ai pinte kafenë dhe takonte bashëatdhetarët e tij nga e gjithë Amerika. Aso kohe e ishte thënë prej kohësh atë dyvargësh mençuror që bashkonte shpirtërisht dy kombet tona

Mbahu nëno, mos ki frikë.

Se ke djemtë në Amerikë

Ishte përfundimi më i madh që do të bënte me kaq thjeshtë si dhe largpamësi një intelektual të së parë për marrdhëniet shqiptaro-amerikane të asaj kohe e të kohëve që do të vinin.

Noli na la pas një NOLIADË. Një frymë më të ngrohtë që nuk ta japin as zjarret më të fuqishëm të globit, na dha mesazhin e emancipimit social të përkthimit

Noli na la pas një Maratonomak të ri. Shumë më të fortë se ai i lashtësisë Jo një maratonomak si ai i një piste vrapimi që ka një cak ku e nis dhe ku e mbaron udhëtimin e tij vrapues, po një maratonomak që ka kudo pista të hapura me ambicje të madhe me synime të qarta se ku do nisesh dhe se ku do të arrish. Sa bukur të kishim sa më shumë maratonomakë si Noli që na mungojnë e na mësojnë se jeta është sfidë është luftë është përpjekje aq më shumë jeta e një kombi si yni që e ka patur sakfificën pjesë të jetës së tij, të historisë së tij .. gjer sa të vdes Në vitin 1908 ai i dërgonte një letër mikut të tij Thanas Tashkos një letër ku i shkruante për një dëshirë, për një amanet të çuditshëm që rrallë mund ta dëgjosh diku

Dhe do të luftoj.. gjer sa të vdes

Shpërblimi më i mjaftë do të jetë

Një këngë prej labësh dhe

labëreshash kur të vdes”

Përtej këtij amaneti që ai e kishte

bërë më 1908 do ta dëgjonim dhe lexonim një mesazh po kaq të fortë mençuror “të rrojmë me dobi e të vdesim me dobi:” Varri i tij atje në varrezat e Fores Hillit është varri më i thjeshtë nga të gjithë politikanët e kohërave të kombit tonë . Edhe para se të mbyllte sytë e, pikërisht në lutjet e vitit 1960 ai do të shkruante të tjera fjalë monumetale për miqësinë dhe për kontributin e Amerikës në demokracinë e Shqipërisë ‘ Amerika është nëna jonë kombëtare . Ajo na ka dhënë mënyrën amerikane të jetesës, demokracinë dhe barazinë . Zoti e bekoftë Amerikën!”: Është pak të thuash se jemi krenarë me të dhe për të. Për të nuk ka nevojë që të vrapojmë për ta kujtuar, për t’u frymëzuar. çdo ditë e jetës sonë ka nevojë për t’u parë në pasqyrën e Noliadës. Për atë që kemi dhe për atë që duhet të bëjmë. Nuk është nevoja që të shkojmë shpesh në vende të ndryshme të largëta e të afërta për të marrë modele. E kur të gjithë këto modele krijojnë një hulli të re që rrezaton në kohëra atëherë të gjithë duhet të skuqemi në fytyrën e mbushur me dritë ëndrre se nuk ecim në gjurmët e tyre.

E përtej tërë kësaj sage moderne dhe aq të vyer na duhet që të mbyllim këtë rrëfenjë eseistike me një rrëfim, monolog, quajeni si të doni, që duket se rrjedh edhe më të vrullshme, të mencura, tronditë se, e më farfuritëse se vetë Nili, në brigjet e të cilit ai shkruante këto radhë. Ne që jemi mësuar ta shohim atë në tribuna mentarie, politike, poetike, kishtare, diplomatike, duket se shohim në të romantikun e përjetshëm. Do të kalonin dhe 62 vjet jetë pas këtij rrëfimi. Do të kalonin 115 vjet deri në ditët tona, po ai të godet me mesazhin dhe dridhjen e zemrës noliane. Shohim një NOL-NIL të përjteshëm “ Gjithë këto mendime në trurin tim dhe asnjë në letër. Flë, po flë shpirti im i plogët si Nili, që u mbyll brenda në shkretëtirë .. Ti, o Perëndi shkolite Nilin tim nga shkretëtira dhe hidhe brënda në oqean lëshoji të gjithë erërat. Bë je, o Perëndi shpirtin tim të këndojë e të kridhet në melodinë e detit të egërsuar. Të mbytem në shtrëngatë dashurie..” Dhe vetë Noliada është një Kryedashuri më vete.

Tetor, 2017

Selam Çollaku mendohet një orë për mbrojtjen…

February 10, 2016 by dgreca

ese nga Xhevair Lleshi/
Priti të vinte dreka dhe ta mblidhte veten. Dukej sikur nga çasti në çast do të përmbysej mbi tryezën e punës. Erdhi ora, mendoi. Tani do të filloj. Urdhri është i prerë: një orë në ditë duhet të mendohemi për kuponin tatimor! Një orë! Nuk është si shumë? Hm, kjo më sjell ndërmend një kohë tjetër. S’të kujtohet? Jo. Selam Çollaku, mo! I ati i Petritit! Ah, po, e kam shok Petritin. Eh, ikën koha, e tmerrshme. Po, hë si është historia e Selamit? Histori, si të gjitha ato të tijat! I ka të bukura dhe për më tepër, i shkonin shumë. Ja, shikoje këtë që e imiton, nuk duket skifo? Gjë e dobët. Ka vënë gishtin në tëmth dhe duket që mendohet. Por në të vërtetë e ka me « sikur» dhe kjo ia bën muu! Pastaj nuk e ndërton dot krahasimin: atëherë mendoheshin nga një orë në ditë për gjithçka, sipas fushatave, kurse sot vetëm për kuponin tatimor… Do ta tregosh atë për Selamin? Posi, jo! …
Ditë e zakonshme me diell. Selam Çollaku kishte dalë në oborrin-lulishte të kryesisë së kooperativës bujqësore të Plashnikut. Plashniku vetë, ngjitur në sup me Tepelenën, domethënë me rrethin e Tepelenës. Andej rrjedh lum tjetër, Luftinja, ka miniera qymyri, sot sigurisht të braktisura, ndërsa këtej buron nga rripat e rrjepura të kodrave që do të duhej të quheshin male, përrenjtë e Plashnikut. Një vend ku pula ha gurë dhe grill, ku edhe vezën e bëjnë në ngjyrën e grillit. Përrenjtë e Plashnikut kishin qenë me nam. Edhe në ato vite vinin ca makina të rënda dhe thoshin se kërkonin naftë… Nejse. Selami doli në oborr. Kërkoi me sy rojën e kryesisë, një burrë i shkurtër, në fytyrën e të cilit binin në sy një palë mustaqe të holla si bisht miu. Fytyra e gjerë, buçkane, e vrarë nga dielli dhe e tymtë nga hijet, ishte e veçanta e atij burri. Dukej që rruhej përditë, në mëngjes a në darkë nuk dihet. Më kujtohet parulla e atëhershme: po të rruheshe në mëngjes e bëje për të tjerët, domethënë për gratë e tjera, ndërsa po të rruheshe në darkë e bëje për tënden, domethënë për gruan tënde. Në mensën e kooperativës, roja hante drekën dhe darkën. Pastaj mbështillej në kolibe. Kurrë nuk i afrohej kryetarit. Nuk ia pëlqente humorin. Se të bënte për të qeshur Selam Çollaku…
Edhe vetë roja e dinte historinë e famshme me një nga sekretarët e komitetit të partisë të rrethit, i vinte inat e sa s’pëlciste nga zemërimi i çastit. Se trupin e kishte të vogël roja, po zemërimin e kishte goxha të madh! Sidoqoftë, i kujtohej historia dhe e dëgjoi me veshët e tij.
«Ke frikë?» – e pyeti sekretari i parë.
«Ç’ne unë të kem frikë? Pse kot rri këtyre gërxheve, për të pasur frikë?»
«Jo, kot, të pyeta.»
«Kot nuk e the. Por, ta dish, unë frikë nuk kam as nga Enver Hoxha dhe as nga Mehmet Shehu, po ama frikën ia kam Haxhi Lleshit!»
«Ou, na dole trim i madh tani!»
«Dëgjo, sekretar, atë frikë që kam unë e kanë dhe shumë të tjerë! Dhe e di pse? Jo. Se i këput një vijë (dhe shkeli tokën fort) këtu dhe ky vendi këtu nesër gdhihet Tepelenë! More vesh? Ja, kjo ndodh dhe pastaj unë ku të futem? Më duhet të kem miq ata të Tepelenës pastaj se ndryshe, naaa, s’ka më kryetar!…»
Dhe qeshte me një fishkëllimë të lehtë grykore, shoqëruar me një gërricje të këndshme. Nuk mendohej shumë për ta thënë batutën. E kishte me goditjen e parë, siç i vinte, si ata futbollistët që, sa u vjen pasi e gjuajnë me të parën dhe nuk mendohen dy herë. Dhe këtu i buronte suksesi. E dinin se Selami rrinte në Plashnik. Kthehej rrallë në shtëpi dhe me që rripat e Plashnikut s’para prodhonin gjë për të qenë, më mirë preferonte të ishte atje, i pranishëm. Aso kohe ishte gjë e madhe prania, ndenjja, merrej si begenisje, si sajdi. Dhe fshatarët kështu të nderonin. Po edhe miqtë e gjenin shesh dhe bënin përshesh. Selami kurrë nuk dehej. I dinte pikat e dobëta dhe xhonglonte me rakinë që i duhej të pinte. I kishte vegla të sajuara me kohë. Vishte xhaketën e duhur, vinte aty enën që do të mbante rakinë e koçimares dhe priste si gjahtari me çiften e bërë gati. Kë nuk dehu dhe i përgjërohej te koka. Ia numëronte të gjitha kokës së dehur, një e nga një, sikur bëjnë gratë me trimat teksa i vajtojnë dhe u numërojnë bëmat. Se Selami ishte vajtojcë e klasit të parë. E ngrinte në vend bejten ndaj të dehurit. Ti ke qenë burr’i mirë o shok,/ edhe je nga der’e parë, / ndaj të kam mik për kokë, / djal’ o sekretar i parë! Le të kishte dhe ndonjë për ta kthyer këngën. Se Selami nuk dinte të këndonte. Ai mërmëriste fjalët, tjetri i kthente dhe afronte me ato që shpërthenin nëpër dasma e ziafete. Nuk vononte shumë dhe harrohej zjarri bubulak, shpuza dhe kërcunjtë e djegur të lisave, harroheshin të ngrënat e të pirat dhe fillonte dremka. Të nesërmen ishte harruar edhe kënga e këndesit, kishte filluar kakarisja e pulave dhe blegërimat e dhenve nëpër lëndinat me zhur e me grill të Plashnikut, të plasnin shpirtin vërrimat e dhive dhe lodrat e kecave. Kryesia kishte mbetur batall, bosh. Miku i lartë këndonte përmes gërhimash të hatashme dhe Selami e shihte me keqardhje për naivitetin e tij, për mosnjohjen e hileve të rakisë. Le ta dije botën edhe në pëllëmbë të dorë, kur s’dije si t’i dredhoje rakisë, turp e faqja e zezë, mjerë për kokën tënde. E, këto ia mbanin kokën lart Selam Çollakut. Ore, ai s’pyeti dhe ia plasi në sy kryeministrit, Mehmet Shehut, e dini?…
Bëhej seminar në Dyshnik, që ishte sektor i kooperativës së dëgjuar të Lapardhasë. Kishte ardhur i deleguar Mehmet Shehu, kryeministri me famë i Shqipërisë, që të fuste shtatë pashë në dhé kur të shihte. Ka pasur hije të rëndë ai. Dhe, dikur nga mesi, kur vizitonin stallën e viçave, Mehmet Shehu e pyeti Selamin, të cilin e njihte që herët, ia kishte parë tymin.
«Hë Selam, si të duket?»
«Mirë, shoku kryeministër!»
«Mirë apo shumë mirë?»
«Notat i vini ju shoku kryeministër!»
«Lëri Selam, po më thuaj për stallën, or mik!»
«Oho, ajo dihet, më mirë viç në Dyshnik se kryetar në Plashnik!…»
Plasi e qeshura si shpërthimi i Fierzës. Nuk mbaheshin njerëzit. Kryeministrit desh i ra të fikët. Hajt ma gjej një burrë si Selami sot, të kam rixha, që ta bëjë kryeministrin tonë, Edi Ramën për të qeshur sot! S’ka burrë që ta bëjë! Kurse Selam Çollaku bëri për të qeshur atë që s’qeshte kurrë, mor jahu! Dhe mbeti seminari aty, sepse ata seminare pa skenografi ishin, aty mbylleshin. Se ato mote kishte stalla viçash, stalla derrash, kishte fabrika, uzina, parqe, hekurudha, ferma, kooperativa. Kishte, paçka se mjerimi për shkaqe që dihen ishte edhe asaj kohe i ulur këmbëkryq. Por ama që të shtrosh këmbëkryq fjalët në seminar kjo as ishte parë e as ishte dëgjuar ndonjëherë. S’ka më viça Dyshniku, e kam fjalën për viça kooperative. Prandaj dhe e qeshura e atij seminari mbeti si një përrallë e bukur. Këtë e shkaktoi batuta e Selam Çollakut. Vetëm me Enver Hoxhën nuk këmbeu ndonjë fjalë. Dhe në vend që të shtronte muhabetin me të tregonte se i kishte shkruar një letër ku i shkruante për Ali Pashain e Janinës, pashain e Tepelenës, hajdutin e famshëm të shtatë kazave dhe mbretin e shtatë mbretërive. Kishte kuptim ajo që rrëfente Selam Çollaku. Po, vajti Pashai të priste majat e flokut, të mjekrës, të mustaqeve dhe brisku t’i shkonte në fyt, përfund mjekrës për të hequr të tepërtat. Dhe i thotë berberi:
«Pasha, t’u bëfsha kurban, hë të kam në dorë?»
Pashai e pyeti si me të qeshur:
«Për çfarë?»
«Po ja, brisku, gryka juaj… he?»
«Po, e di,» – shtoi Pashai dhe u ngrit.
Iku në saraje. Dhe u tha rojeve: «Ma sillni shpejt berberin, të lidhur, këtu, tani!»
Fluturuan rojat dhe u kthyen me berberin, duke e tërhequr zvarrë. Më në fund e plasën te këmbët e pashait.
«Hë? Si ishte puna e briskut në fytin tim?
«Shaka, Pasha!»
«Shaka me zarar kjo, efendi! Roje, merreni dhe prijani kokën!»
«Shaka ishte, Pasha!»
«Edhe unë shaka po bëj efendi!» Dhe u bëri shenjë rojave t’i prisnin kokën…
Pasi e tregon Selam Çollaku vë re se është zverdhur. Megjithatë vija e të qeshurës e rrethon portretin e tij të shkëlqyer. Më në fund belbëzon me një fije zëri. «Ku kishte shaka me ta! Të mbytej fjala në grykë! Ta kini prej meje djem! Para të madhit, prapa kalit dhe para dhëndrit të ri mos dilni. Të shkelin me këmbë ose ta fusin me shkelm!» Sigurisht, ai ishte bir i të qeshurës.
«Po ajo si ishte, Selam?»
«Cila?»
«Ajo që i tha atij budallit, që e ndiqte pas?»
«Eh, i ziu djalë! I thoshte: Sa e mirë je, moj! Sa e mirë je, moj! Më në fund ajo i hodhi fjalë. Kurse ai, çakmaku, i tha: A flemë një natë të dy? Ajo, e bukura, e pa në sy dhe i ka dhënë përgjigjen më për të qeshur në botë: Çuno, për të fjetur kam burrin unë! Dhe mbetën këto fjalë në histori…
Po le të kthehemi te roja i kryesisë që ditë natë gdhihej e ngrysej tek selia e kooperativës së Plashnikut, një shtëpi përdhese me katër dhoma, një banjë dhe me një kthinë ROGL-je sa për të t’u mbajtur mend. Ato, po, mendonte roja, ato me ROGL ishin histori! Të shkuleshe. Se vetëm ato e bënin për të qeshur rojën e kryesisë! Nejse, ç’i do fjalët e tepërta. I thotë kryetari rojës: «Ej, çun, kujdes, nga ora 12.00 deri në orën 13.00 unë jam në zyrë duke u menduar për mbrojtjen e atdheut! More vesh?» «Mora, kryetar!» Dhe si ndenji pak shtoi: «Pse, kush ardhka sot?» «Fillove ti? Rrufjan! Mbylle gojën! Dhe shiko, sakën se lë ndonjë të futet në kryesi. Shtrëngoje fort belxhikun! I thonë mbrojtje, birko!» U fut brenda Selam Çollaku. U rehatua mirë në karrigen me shilte gjithë lulka dhe po shihte me vëmendje mbi tryezë. Ca letra çarçaf të hapura përsipër të tjerave mbi tryezë. Lapsa me ngjyra dhe dy stilolapsa të mëdhenj,. Një broke plot me ujë dhe gota e kthyer përmbys sipër saj. Një shishe e bukur rakie si kitarë e vogël pa tela. Shishe e çmuar, ndonjë kujtim i dikujt, ose një dhuratë e harruar e dikujt tjetër. Të rrije aty një orë ishte sakrificë e madhe dhe mjaft e mundimshme. Por, ia bënte hallall të gjitha. Të mendoheshe në atë farë feje për mbrojtjen si thoshin shaka. Duhej të zgjidhje probleme të mëdha. «Armiku» sulmonte për shembull nga Rabia dhe pas dy orësh në këmbë ishte aty. Beratin, pastaj, e bëje zap prej asaj gryke. Se zbrisje me vrap dhe zije zallin e Molishtit dhe fushëtirën e Gjerovenit dhe të Velabishtit dhe hop në Berat. Një vrap pele! Pale të kishe makinë, një xing-fu për shembull! Zot, o Zot, si ia këndoje këngën! Pastaj vinte çeta territoriale e fshatit, zboristët, lajmërimet për alarm, adresat, korrierët. Për këtë punë ishin ata të ROGL, mësuesit, infermierët, agronomët, veterinerët, zooteknikët… Vinin pastaj palë-palë oficerët, të cilëve u digjej xhani të gjenin kryetarin aty në kryesi. Darka darkë, rakia raki, e ngrëna e ngrënë, kënga po këngë, hokat po hoka, ç’të them. Të gjitha me masë, po në çdo rast ai donte se s’bën një «dëshmor», një kurban! Vuri mirë gishtin tregues në mendje. Punë e vështirë, mendoi.
Papritur dëgjoi zhurmë. I krisi përbrenda e qeshura. I doli fjala kryeagronomit, që i kishte thënë duke ngrënë mëngjesin. «Më duket se sot na vjen kryetari i komitetit.» «Ç’thua!» «Po, po, vjen, s’i përton mendja atij!» «Eh, i ziu kryetar, ia ngrofsha mendjen në zjarr!» – e lëshoi krismën Selami. E, pra, ja tek erdhi dreqi. Le që mirë e ka, sa të dëgjojë pordhët në Berat, më mirë hop në fshat. Evá tjetër, ajër, punë, një piliç në drekë dhe pastaj mirë u pafshim. Mendje, mendje! Ta pifsha dollinë o kryetar. Por, hm, këtë radhë më gjeti në orën kur mendohem për mbrojtjen e atdheut. Iku marsi, hyri prilli, filloi këngën bilbili… «Kryetar!» Po ky ç’dreqin ka që thërret. Dhe dëgjoi: «Ja, s’përgjigjet fare. Duket, se më tha vetë, po mendohet për mbrojtjen e atdheut!…» Mirë i thotë, belbëzoi Selami. T’i bëhet mësim, se na çau veshët: mendohuni një orë ditë për mbrojtjen e atdheut! Na tani! Duro edhe ti një orë sa të mendohem unë. Të ishte i mençur e gjente ai, e gjente. Futej në mensë, rrinte atje, bënte llogje dhe mua këtu ma nxinte. Por s’është nga ata, i ziu! Derdimeni i gjorë rri e llafoset me rojën!… Hi, hi, hi! Dreq o punë. Por,… s’i kam faj. Dhe përsëri dëgjoi: «Kur filloi të mendohej?» «Aty nga ora dymbëdhjetë e një çerek…» «Ou, paska edhe treçerek ore! Ah, more Selam! Pse sa herë vij unë mendohesh për mbrojtjen ti?…» Dhe Selami e shihte me sytë e mendjes teksa ai vej e vinte në oborr përballë rojës që përngrihte belxhikun dhe mustaqet si bisht miu. Mbushur me fishekun në gojë belxhiku dhe fliste si gjithnjë nën buzë roje-ziu. I kishte ardhur fati në derë atij: llafoste me një njeri të paktën. Apo s’e ngiste llafin! Tirrte e tirrte dhe i bënte lëmshenjtë e fjalëve sa një top futbolli. Kushedi sa topa me fjalë kishte fshehur në hangarët këtej rrotull ky derdenek!… E donte rojën Selami. E pëlqente si tip. A i ruante fjalët që dëgjonte si mallin, këtë nuk e shpjegonte dot, por ama kështu në dukje të linte përshtypje të mirë. Të paktën nuk do mërzitej kryetari. Kjo sidoqoftë kishte rëndësi. Sepse rregulli mbetej rregull dhe ai këmbente ndonjë fjalë… Po edhe vetë nuk po e shtynte dot. U mërzit. Nuk kishte ç’të mendonte më tej. I zgjidhi gjithë situatat luftarake, vajtje-ardhjet, emrat e korrierëve, gjendjen e çangës së alarmit, shufra prej hekuri që rrihte çangën (se bënte vaki që humbiste. Por… helbete… «E, mo, vajti ajo e shkretë ore?» – dëgjoi kryetarin e komitetit teksa pyeste rojën. «Zotrote ke orë, unë e mas me hije.» «Epo, vajti ajo hija jote?» «Hija ime, kryetar, s’ka lëvizur nga vendi. Edhe dielli akoma nuk është kthyer mënjanë.» Selami qeshi me vete. E ndjeu gurgullimën. Befas iu soll ndërmend si klithmë gjëmimi dhe vuri duart te sytë sikur pa dritën e vetëtimës. I theri në zemër. Kjo, po, ishte për t’u menduar. Qe e tmerrshme. Kooperativistët, ose më mirë me thënë fshatarët e Plashnikut, të «burgosur» në fshatin e tyre, merrnin 1 lekë e 30 qindarka pagë për ditë pune. Në realitet u takonte minus 3 lekë, por manovrat e Selamit i bënin ballë më të keqes, që ata, njerëzit e vuajtur, të kthenin në arkë diferencën. O Zot, po si ia dilnin mbanë? Mirë që qenë zonë malore dhe zotëronin diçka nga toka që mbanin si kopsht dhe ndonjë bagëti për të mbajtur frymën gjallë. U zhyt në të thella Selami. Ia vlente të mendoheshe për fatin e njerëzve. Si do të dilnin këtë vit? Ç’do të merrnin njerëzit për fund viti… Dëgjoi rrahjen e derës me pëllëmbë.
«Hë, mo, e mbarove të menduarit?»
«Po, shoku kryetar. Ja erdha.» U ngrit dhe u afrua te dera e hyrjes. I hoqi llozin dhe me pamje të trishtë, i zgjati dorën. «Faleminderit, kryetar… Faleminderit që durove duke më pritur. Por ta dish, kemi halle të mëdha në Plashnik…»
Kryetarit të komitetit iu lidh gjuha. Nuk e kishte parë kurrë aq të trishtuar Selamin. I ngarkuar sa më s’bëhej, iu afrua edhe më dhe ia plasi:
«Po vazhdon të tallesh me mua? Edhe kaq sa bëre meriton një ndëshkim të pamendueshëm, more vesh?!… (Heshtje e ngarkuar e që ndihej fort.) Më plase shpirtin. Jam kryetar komiteti dhe më le një orë jashtë! Mos vallë do të më thuash se u mendove për mbrojtjen vërtet? E ha unë atë kokërr ulliri? Si thua ti?…»
Selami lëvizi krahun. «Kryetar, më dëgjo. Lëre të menduarit tim mënjanë. Unë vërtet u mendova për mbrojtjen por aty nga mesi m’u kujtua buka e fshatarëve të mi. S’ka më kokërr gruri kryetar. Na duhet të sigurojmë edhe nja shtatë muaj. Dhe duhet ta kem që tani, ndryshe do të vdesin nga uria… Këto po t’i them me zë të ulët, por më dëgjo…»
«Po sikur…?»
«S’ka sikur. Edhe sot për drekë s’ka bukë. Unë edhe ti s’kemi thërrime buke. Por, s’kemi ç’bëjmë, do marrim diçka, do pimë dhe një pikë raki… Si thua?…»
Dhe ecën të dy drejt mensës, duke u menduar tashmë të dy jo më për mbrojtjen, po për bukën e gojës…

Tiranë, më 09.02.2016

MAGJIA E POEZISË

January 20, 2014 by dgreca

E S E NGA MAZLLUM SANEJA/ Varshavë/*

Kalorës i erërave

I fjalëve

Farkëtar i urtësisë

E përjetshme dritë

E atDheut

(„Dritë e përjetshme” – kushtuar Ali Podrimjes)

E nis këtë shkrim me poezinë “Dritë e perjetshme” kushtuar bardit tonë kombëtar Ali Podrimjes për të vazhduar këngën e tij të ëndërruar në kërkim të njeriut, që ndër duar poeti mban gjithnjë një grusht dhe Kosove ndërmjet jetës a vdekjes në kujtimet e rënda dhe të trishta, kur lotët të pikojnë mbi plagët e shpirtit, se ngado që të shkosh nëpër botë duhet nderuar gjakun e derdhur për atdhe dhe liri , sepse nuk bën të nëpërkëmbet liria e fituar me gjakun e derdhur të bijve më të vetëdishëm të kombit, thotë poeti ynë, sepse si humanist i epokes do të dëshironte të fluturonte me krah engjëlli:

„Lart atje

Në mbretërinë e yllësisë

Dashuri të promovojmë”

(„Platoja e yllësisë”)

Dhe, ky mesazh humanist i poetit, që në botë të mbretërojë dashuria dhe harmonia mes popujve, mesazh ky aq i rëndësishëm dhe me vlerë, kur na vjen nga një poet, që është një mjek i njohur në përmasa evropiane në fushën e urologjisë dhe të kirurgjisë.

Libri më i ri i poetit Xhemil Bytyçi na vjen si libër i arrirë dhe i pjekur artistikisht, me poezi të zgjedhura të marra nga katër vëllimet poetike të botuara mëparë: „Dëgjoj shushurimën”, „Fijet e fjalëve”, „Zjarr i lënë në harresë” dhe „Rreze yjesh” me një titull simbolik dhe metaforik „Në brendinë e fjalës”.

Poeti Xhemil Bytyçi, si një dëshmitar analitik thellë e ka ndier dramën tragjike të popullit të vet, i pashkëputur dhe i lidhur

emocionalisht dhe shpirtërisht me vuajtjet, dhembjet dhe sëkëllditë e përditshme, në të cilën ka jetuar dhe vepruar poeti.

Duke parë nga çdo anë imazhe trishtuese të luftës, se si pareshtur vritej e masakrohej populli i pambrojtur shqiptar nga një barbari apokaliptike, nga skuadronet paramilitare serbe, qe në Kosovë mbillnin shkrumb e hi, poeti asnjëherë nuk do të bjerë në rezignacion as dëshpërim, po gjithnjë shpresëdhënës, duke thirrur që të zgjohemi, se jemi „shqiponja të lashta”, apo „zgjohu, se dolëm nga nata”.

Ja, sa shpresëdhënës dhe optimist është poeti ynë, kur thotë se / „nuk bën të vajtohet e kaluara / aty është fshehur e ardhmja” , se, diku në horizont do të duket Feniksi, ai zog i përtërirë nga hiri, që do ta mund gamën e së keqes.

Duke lexuar me vëmendje poezinë e poetit Xhemil Bytyçi sikur gjendemi në një gjendje katarze, që t’i shkruajmë gjithë ata emra të humbur, që as emër as mbiemër nuk donin të na linin, ata emra shkruar me gjak, në mur, në gur, që t’i qes hapat që „kohën e humbur ta zë” siç shkruan me të drejtë poeti, që emrin e vet, të popullit të vet – të mos e humbas kurrë , sikur dëgjoj diku thellë klithmën e poetit, që do të arrij të mbijetojë fal guximit, dinjitetit dhe heroizmit stoik.

Dhe si të mos pajtohem me poetin kur shkruan:

„ Aty ku linda

Dhe eshtrat dua t’i lë

Në tokën e shenjtë…”

(“Aty ku linda”)

Apo, kur poeti përkujton tmerrin dhe hatanë e ndodhur në Atdheun e vet, ku mes gjithë asaj gjëme, klithmave, vajeve e eksodeve mbeti „vetëm pasqyra e thyer e vajit”, duke qëndruar gjithnjë stoik karshi fërfëllizave të papritura të jetës, për të ia lënë si dhjatë të përjetshme mikut të vet të mërguar në Amerikë, që tingëllon, si një porosi shpresëdhënëse:

„ Merre këtë gur, miku im

Atje larg ta kesh për kujtim

Ditë e bardhë të agojë

Bota të na shohë mbarë

Me një guri para portës së historisë

(“Merre këtë gur”)

A nuk është kjo një dëshmi e ekzistencës sonë kombëtare.

Duke lexuar me vëmendje poezinë e këtillë si dhe poezitë e tjera të këtij vëllimi me poezi të zgjedhura “Ne brendinë e fjalës” nuk mund të mos ngashërehem dhe tronditem sikur ngjet me poezinë e lexuar “Betohu në yllin e tij” që është një himn panegjerik, dëshmorit tonë Triumf Rizës, i cili zgjuar rri mbi Atdheun, sepse ai përgjithnjë do të mbetet si një “Trim yllësie” , ku me të drejte figurën e tij e ngre në një simbol nderi dhe guximi; apo kur lexojmë poezinë prekëse „Ku e ke shtëpinë motër”, ku poeti shprehet me një lirizëm të hollë njerëzor dhe poetik kundruall kësaj krijese të brishtë njerëzore, e cila përjetoi për të gjallë tërë tmerrin e ndodhur, sepse:

Ishe gonxhe si një lule

Të këputën të gjithë

Unazën e mishit ta shqyen

Humbe më të çmuarën…

(“Ku e ke shtëpinë motër”)

duke na përkujtuar ndjeshmërinë e tij të madhe karshi vlimit më të prekshëm njerëzor.

Duke korresponduar me kohën që jeton dhe botën përreth, poezia e Xhemil Bytyçit është e ndieshme jo vetëm karshi dramës njerëzore:

Ç’është kjo gjëmë

Nga ajo tufë

Vetëm një zog këndon

Përtej kufirit

Një zog fluturon

Pa pasaportë

(“Një zog këndon”)

Po, në të vërtetë është një provë shpëtimi dhe, gjithashtu manifestim i pafuqisë së njeriut kundruall shtypjes absurde dhe të pamëshirë të realitetit ekzistues:

Dëgjoje zemrën time

Zemrën tënde dëgjoj

Edhe kur klith

(„Dëgjoje zemrën tënde”)

Thonë se të kuptosh njeriun tjetër e veçmas të sëmurin duhet të kesh një mirëkuptim dhe ndjeshmëri të madhe njerëzore, e poeti ynë që në jetën e përditshme është mjek që shëron njerëzinë përreth, ai e ka këtë dhanti dhe, depërton thellë në skutat më të errëta të psikikës e shpirtit njerëzor, sepse:

Fije fjalësh në qëndisje

Në një cep qielli

Fjolla drite e njerëyimit

Për një pikë dashurie

(„ Fijet e fjalëve”)

Dhe, kjo grimcë dashurie që shpeshherë i mungon botës së sotme marramendëse të konsumit, botës së sotme të shurdhër dhe indiferente, ku vendin e dashurisë dhe të lirisë zëvendësuaka pushteti i parasë, i dhunës dhe i pazarllëqeve gjithëfarëshe.Duke lexuar me vëmendje të lexuesit kurioz veprën poetike te poetit Xhemil bytyçi “Në brendinë e fjales” lirisht mund të konstatoj se ky lloj i veçant poezie eliptike e begaton dhe e shpie mëtej poezinë moderne shqipe.

*-Xhemil Bytyçi : „Në brendinë e fjalës” (Poezi të përzgjedhura) Published in USA, 2012./

Varshavë, Janar 2014