Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

DY PRANVERAT E VIGANIT-SHEN PAPA GJON PALI II

by

(Në përkujtim të Papës Gon Pali II)/

NGA EUGJEN MERLIKA/

            Këtë pranverë bota kujton një nga burrat më të shquar të shekullit të shkuar, Papën Gjon Pali II, datat kryesore të ardhjes dhe ikjes nga jeta tokësore të të cilit përkojnë me stinën e pranverës. Për nga përmasat e mëndjes e të karakterit dhe rëndësinë e ndikimin e veprimtarisë në historinë bashkëkohore Karol Vojtila, Gjon Pali II, është pa dyshim një nga personalitetet më të spikatur të shekullit 20, një vigan i tij.

            Ishte lindur në Wadowice të Polonisë më 18 maj 1920. Ishte njëri nga fëmijët e shumtë të lindur mbas luftës së Parë botërore, në një përpjekje të Zotit për të zëvendësuar jetët e shuara mizorisht të dhjetra milionë njerëzve nga lufta e nga pandemia spanjole mbrapa. Lindi në atdheun e Kopernikut, të Maria Sklladovskajas Kyri, të Adam Mickieviçit e të Frederik Shopenit, në Poloninë martire e tepër katolike. Fëminija dhe djalëria i kaluan në republikën polake të mbas luftës së parë botërore. U njoh  shpejt me dhimbjen njerëzore mbasi, fëmijë nëntë vjeç, humbi nënën e tij. Ndofta ky fakt e lidhi pazgjidhshmërisht me kultin e Zojës së bekuar, figurës së nënës së Jezuit, kult të cilit ai i u kushtua gjithë jetën.

Në Vendin e tij ky kult trupëzohej në tempullin e Çestokovës, të cilin djaloshi Karol Vojtila do t’a adhurojë deri në amëshim. Ai shihte në bustin e Zojës, jo vetëm mbrojtësen hyjnore të Atdheut të tij por, thellë në nëndërgjegje, ndofta dhe përfytyresën e dëshëruar të nënës së re, që përkujdesej për të nga mbretëria e së vërtetës.

I pajisur nga natyra me një zgjuarsi jo të zakonshme, u shqua në shkollë për prirjet e tij në lëndët humanitare e veçanërisht në gjuhët klasike. Katastrofa e Atdheut, shpërbërja e Shtetit polak nën pushtimin dypalësh barbar ruso-gjerman, pasojë e traktatit Ribentrop-Molotov të 23 gushtit 1939, e gjeti student të vitit të parë të filozofisë. Lufta, me tmerret e saj të pafund në tokën e martirizuar polake, nguliti me forcë në thellësinë e shpirtit të Tij prej poeti e aktori bindjen se kjo botë mizore, në të cilën mbizotëron dhuna e padrejtësia, ka nevojë urgjente për kthim në mësimet e Atij që, dymijë vjet më parë, u kryqëzua për t’i hequr njerëzimit mëkatet e tij.

Ashtu si Tolstoi, që e shihte zgjidhjen e problemeve të ndërlikuara të shoqërisë njerëzore nëpërmjet “vetëpërsosjes morale të individit”, poeti e dramaturgu Vojtila konsideronte riungjillizimin e shoqërisë detyrë parësore, fisnike e delikate, për kryerjen e së cilës duhej një përkushtim i plotë. Kështu nisi rruga e gjatë, më shumë se gjysëm shekullore, e priftit, doktorit në teologji, ipeshkvit, arkipeshkvit të Krakovias, kardinalit tw emëruar më 26 qershor 1967.  Bindja kthehet në një mision të fuqishëm që prifti poet do t’a ketë lejtmotivin e jetës së Tij të gjatë.

E kreu këtë mision me kurajo të pashembullt në Poloninë e mbas luftës së dytë botërore, në të cilën ishte  vendosur  regjimi komunist, ateist për nga baza e tij ideologjike e kulturore dhe armik deri në vdekje i besimit fetar, “opiumit të popujve” e sidomos i doktrinës së krishterë. Për dhjetëvjeçarë me rradhë klerikut Vojtila i u  desh të ballafaqohej me demagogjinë dhe praktikën e atij regjimi që, falë historisë e traditës së popullit të tij, nuk tregoi fytyrën e tij më të egër, siç e shfaqi fatkeqësisht në Shqipëri.

Karol Vojtila, ish arqipeshkvi i Krakovias, që u shugurua Papë, për një rastësi të çuditëshme, në ditën kur Enver Hoxha festonte 70 vjetorin e lindjes, më 16 tetor 1978, shpirt poeti e trup atleti, prelati i parë jo italian në fronin e Shën Pjetrit mbas 445 vitesh, ka mbartur në vete një seri parësish. Ka kohëgjatësinë më të madhe të qëndrimit si Papë, mbas Piut IX e, ndoshta, mbas Shën Pjetrit, ka vizituar shumicën e Vendeve të botës, duke udhëtuar më shumë se gjithë paraardhësit të marrë së bashku, ka numurin më të madh të fjalëve të shkruara e të shqiptuara, një seri mahnitëse enciklikash, letrash apostolike, mesazhesh, diskutimesh, librash. Ai ishte i pari Kryetar i Kishës katolike që hyri në një xhami në Siri, i pari që hyri në një sinagogë në Izrael, i pari që puthi tokën në të cilën shkonte si mik. Ai ishte një nga nismëtarët më të zellshëm të dialogut ndërfetar me përfaqësuesit e besimeve të ndryshme, duke filluar që nga ata që i besojnë Krishtit shelbyes e deri në fetë e tjera monoteiste. Ai pati  kurajon të kërkonte falje për episodet e së shkuarës së Kishës së Romës si inkuizicioni, të përmallohej tek muri i Jeruzalemit për tragjedinë e hebrejve në shekuj, të padiste  dukurinë e shëmtuar të  shitblerjes së skllevërve nga Afrika, të kryer nga tw krishterwt.

Vitet 80-të shënuan zhvillimin e shpejtë të shoqërive të Lindjes komuniste drejt ndryshimit përfundimtar të sistemit. Roli i Papës polak në këtë kalim paqësor është i dorës së parë. Vizitat e Tij në vendin e lindjes i japin krahë qëndresës kundër-regjim në shembëlltyrën e Solidarnostit. Bisedat e Tij me burrat e shtetit më në zë të kohës, me Reganin, Gorbaçovin, Theçerin, Miteranin, Kolin, Kraksin etj. synuan të ndërtojnë përfytyresën e një Evrope të re, në të cilën lufta e ftohtë Lindje-Perëndim të zbehej deri në shuarje, për t’i lënë vendin një kontinenti që duhet të fliste me një gjuhë të përbashkët nga Atllantiku deri në Urale. Ajo duhet të ishte gjuha e lirisë dhe e shoqërive demokratike, në të cilat dhuna policore, teoria e “sovranitetit të kufizuar”, ndarja në zonat e influencës të famëkeqes Jaltë do t’i linin vendin bashkëpunimit, mirëkuptimit dhe respektimit të vullneteve të popujve.

Ishte një sipërmarrje marramendëse e titanike, që tejkalonte disa herë dhe fantazitë më të guximshme të bujkrobërve të Vendeve mbas “Perdes së hekurt”, por Gjon Pali i II i besonte dhe punonte çdo ditë për t’a vënë në jetë, mbasi Zoja e Bekuar, së cilës ai i ishte kushtuar dhe i kishte kërkuar mbrojtjen, ia kishte dërguar mesazhet dhe parathënë ndodhitë nëpërmjet mistereve të fëmijëve të Fatimas. 

38 vizitat zyrtare të Papës Vojtila në të katër anët e botës, qindra takimet dhe audiencat nw Vatikan me kryetarë shtetesh e qeverish, përballimi me të njëjtën qartësi idesh i problemeve të rënda e të ndryshme, kryesisht të të dobtëve, të të varfërve e nevojtarëve në përputhje me frymën e Ungjillit, këshillat e tij të vyera për qeveritarët e planetit, veprimtaria energjike dhe  e pandërprerë për asnjë çast gjatë viteve, i dhanë një autoritet të pakrahasueshëm. Dënimi pa mëdyshje i mizorive naziste e komuniste të këtij shekulli e respekti i sinqertë ndaj viktimave, ngritja e zërit me forcë ndaj anëve negative të shoqërisë së globalizuar, mbrojtja e Vendeve të vogla e në zhvillim, protestat për krimet masive e thirrjet e vazhdueshme për shmangien e tyre në kasaphanat afrikane apo ballkanike, kërkesa për shlyerjen e borxheve të jashtëme të vendeve afrikane etj. e kanë bërë Gjon  Palin e II pikën më të çmuar të riferimit në botën bashkëkohore për miljarda njerëz ttë kohës së tij, e jo vetëm të besimit katolik.

Dhe për ne shqiptarët Papa polak ka simbolizuar shpresën dhe mbështetjen morale në netët e gjata të diktaturës. Nga brigjet e Pulies në vitet 80 ai shprehte dhimbjen për fatet e “tokës së zgjedhur të Shqipërisë”, ndërsa regjimi kriminal protestonte për “ndërhyrje në punët e brëndshme”. Fjala e tij në çdo festë Krishtlindjeje apo Pashke, përshëndetja në gjuhën shqipe për ata që e dëgjonin, duke rrezikuar dhe privimin e lirisë, ishin si  një bar çudibërës që i vihej plagës së hapur të shpirtërave të një populli të dënuar me mungesë lirije, me mjerim, me veçim nga bota.

Ishte shtator 1991. Në qytetin e Latinës vinte për vizitë Papa Gjon Pali II. Në stadiumin e qytetit ai do t’i epte kungimin gjithë të rinjve që ishin krezmuar ato ditë. Mes tyre ishte edhe një vajzë shqiptare që vinte nga Grabiani, një fshat, kamp internimi i Lushnjes. Babai e porositi që kur t’i afrohej Atit të Shenjtë për të marrë osten t’i thoshte se ishte shqiptare e t’i kërkonte të lutej për Vendin e saj. Vajza e plotësoi porosinë e Papa i vuri dorën mbi shpatulla e i buzëqeshi ëmbël. Me atë buzëqeshje ndoshta desh t’i thonte asaj vajze të re se Vendi i saj ishte në zemrën e tij.

 Do t’a vërtetonte këtë me vizitën që bëri më 25 prill 1993, kur solli mesazhin e shpresës për “ tokën e fshikulluar nga përndjekjet”, mirëkuptimin dhe dhimbjen e sinqertë të babait për bijtë e martirizuar sepse predikuan Ungjillin e Krishtit. “ Ajo që ka ngjarë në Shqipëri , të dashur vëllezër e motra nuk ishte parë kurrë në historinë e njerëzimit.” Janë fjalët e Gjon Palit II në mitingun e Tiranës. Është pohimi i një të vërtete historike së cilës shumë të tjerë nga Perëndimi i kanë anashkaluar. Papa këtë të vërtetë e shpalli me forcë, madje dhe në hollësi, kur foli për priftërinjtë e besimtarët e përndjekur nga regjimi. Por mesazhi i Atit të Shenjtë nuk synoi të ndalet vetëm në këtë të shkuar aq të hidhur e të dhimbëshme e nuk u kufizua vetëm në sferën e viktimave reale të diktaturës komuniste.  “Kam ardhur për t’i shfaqur çdo shqiptari admirimin dhe mbështetjen në këtë fazë delikate të kalimit historik dhe shumë të dëshiruar, të ringjalljes shoqërore dhe shpirtërore..” ishin fjalët përgëzuese dhe inkurajuese që Kreu i Kishës katolike botërore i drejtonte një populli bujar e mikpritës, por që në gjirin e tij kishte vetëm një të dhjetën e tij katolikë. Dëshmojnë për strategjinë e  atij institucioni për t’i dhënë përparësi harmonisë e mirëkuptimit në shoqëritë e kombet shumë fetare për të shmangur kundërshtitë e ndryshme që mund të lindnin nga këta faktorë e, që në historinë e vjetër e të re të botës, kishin shkaktuar male kufomash.

Në atë vizitë ai i bëri një thirrje kontinentit të vjetër duke u shprehur: “Evropa nuk duhet të harrojë!”.Donte t’i kujtonte asaj se misioni historik i saj nuk mbaronte me rrëzimin e Murit të Berlinit, se nuk mund të quhej i kryer përderisa në Evropë të kishte Vende të tilla si Shqipëria që “dilte nga një dimër i dhimshëm vuajtjesh” , e të cilët komunizmi i kishte kthyer në gërmadha. Ringjallja e tyre materiale e morale ishte një detyrë e çastit dhe e së ardhmes për kontinentin që me kohë do të bëhej një bashkësi e vetme politike.          

Në atë frymë dashamirësie ndaj Shqipërisë duhet parë edhe emërimi i kardinalit të parë shqiptar në historinë e gjatë të Kishës së këtij Vendi, në personin e Dom Mikel Koliqit, njërit ndër klerikët më të shquar që patën fatin të mbijetojnë ndaj kalvarit të gjatë të terrorit komunist.

Fatkeqësisht Evropa u tregua shumë e vonuar në proçesin historik që ravijëzonte Papa Vojtila n’atë 25 prill të 27 viteve më parë. Sigurisht llogaria e ftohtë e shpirtit tregtar të saj që merrte në shqyrtim gërmadhën e llahtarëshme që kishte lënë komunizmi, zotëroi mbi idealin human të zëdhënësit të Krishtit mbi tokë. Por në këtë histori, që ka ndikuar aq shumë në jetën e shqiptarëve, duhet pranuar ndershmërisht se mangësitë kanë rrjedhur edhe nga vullneti i keq i atyre që kanë drejtuar Shqipërinë në këta vite.

            Në paraditën e 2 prillit 2005 zëdhënësi i Vatikanit, Joakin Navarro Vals, i komunikoi shtypit botëror fjalët e fundit të Papës. Ishte mesazhi i tij i fundit dhe i drejtohej të rinjve të cilëve, pesë vite më parë në Tor Vergata, i u kishte besuar misionin më të lartë e më të vështirë: “Ju takon juve të ndryshoni botën!”. Fjalët e fundit, të nxjerra me ndërprerje e me shumë vështirësi, qenë këto: “Un dhe u thirra, ju erdhët un u falënderoj.” Ka një kuptim të thellë në këtë frazë. Ati i Shenjtë, që tashmë e kishte mbaruar misionin e tij të jetës tokësore e përgatitej të merrte gjykimin për veprën e jetës së tij atje lart tek Krijuesi i Gjithësisë, projektonte në t’ardhmen trupëzimin e atij misioni, vazhdimësinë e tij, e përcillte atë tek brezi i nipave, tek ata që do t’i jepnin formën shekullit të ri. Ishte sendërtimi i thelbit të veprës së Tij, për më shumë se një të katërt qindvjeti në drejtimin e Kishës së Romës, synimi më i lartë që njeriu Vojtila i kish vënë vetes që në rininë e tij: të luftonte me të gjitha forcat për të ndryshuar botën në ato pjesë ku ajo ishte ndërtuar keq. Në kllapinë e çasteve të fundit të jetës ndoshta i shfaqej misioni i pakryer plotësisht e kërkonte që, deri në frymën e fundit, të  porosiste vazhdimin e tij.  

18 maj 1920 – 2 prill 2005, dy data që përkojnë me pranverën e përjetëshme të jetës së një vigani, me vështrimin e ngrohtë e të pafajshëm të një fëmije, me shpirtin e bardhë, që barti deri në fund dhimbjet, dertet e mundimet e një epoke njerëzore, duke predikuar shpresën, të mirën, rrugën e pasosur të Jezu Krishtit  

Lavdi të përjetëshme kujtimit të tij të ndritur në këta përvjetore të lindjes e të ngjitjes në qiell të shpirtit të madh të Gjon Palit të dytë!

Prill 2020

EPITAFI I YNË PËR FËMIJËT E VITEVE DYZETË

by

Nga ANTONIO SCURATI/

            Kishin lindur me luftën botërore e vdiqën nga shkaku i pandemisë globale. I kishin mbijetuar bombave, urisë, shpërnguljeve e mbaruan nga një maisje mushkërish. Kishin dalë në jetë nën shtypjen e Hitlerit apo Musolinit dhe e lanë atë nën shenjën e një shkurtese pavetore, Sars-CoV-2. U pagëzuan me zjarrin e një bote në flakë e do të vdesin pa mirosjen e fundit në një pavion të shkretë e të ftohtë. Nuk ka fate më të mira apo më të këqia, ka vetëm fate. Ai i brezit të korrur në këto javë, kërkon pikëllimin tonë, borxhin tonë të dhimbjes së përgjithëshme. Familjarët e viktimave nuk duhet të lihen vetëm për të qarë të vdekurit e tyre, sepse ata janë të vdekurit tanë. Ata janë shokët e një jete, janë etërit e rinisë sonë, janë gjyshërit e fëmijërisë të bijve tanë. Ndërmjet dhjetra mijërash, më të shumtit kishin 80 vite. Qenë foshnjet e viteve 40, bij të apokalipsit, të lindur në orën “e shënuar nga fati”, qenë djelmoshat e shpresës, njerëzit e rindërtimit, të moshuarit e zhgënjimit.

            “Po shkojnë – thuhet në një thirrje në rrjet – po shkojnë të hidhëruar e të heshtur, siç ndoshta ka qënë e përvuajtur dhe e heshtur jeta e tyre, plot punë e flijime. Po ikën një brez, ai që ka parë luftën, që i ka nuhatur erën dhe mangësitë… Po shkojnë duar të ngurtësuara nga kallot, fytyra të shënuara nga rrudha të thella, duar që kanë zhvendosur gërmadha, që kanë gatuar çimento, kthyer hekurat, në kanotierë e me kapelen prej letrës së gazetës. Po ikin ata të Lambrettave, të Fiateve 500, të frigoriferëve të parë, të televizionit bardh e zi. Na lenë të mbështjellë në një çarçaf, si Krishti në çarçafin e lirit, ata të hopit ekonomik, që me djersë kanë rindërtuar këtë kombin tonë, duke na dhuruar këtë mirëqënie nga e cila kemi përfituar pa na hyrë ferrë në këmbë. Po ikën përvoja, mirëkuptimi, durimi, qëndrueshmëria, respekti, dhunti tashmë të harruara”

Fati i ka dhënë shumë burrave e grave të këtij brezi të mrekullueshëm dhe fatkeq, por edhe i ka hequr shumë. I përkisnin shërbimit më të gjërë të shekullit, i u ngjitën jetës me frymën e pafund të një çiklisti në shkëputje, por thithën frymëmarrjen e fundit pa mushkëri. Lindën shpesh në dhoma të prishura, të paajrosura, pak të ndriçuara, përdhese, shtëpi me parmakë, kasolle të varfëra, por gjithmonë të mbushura , të zëshme, të ngjeshura me jetë, por vdiqën të vetëm, të mbrojtur, të veçuar, në të njëjtën kohë të braktisur nga një protokoll shëndetësor i domosdoshëm dhe i pamëshirshëm.

Është e tmerrshme të shkosh pa një fytyrë të dashur pranë që të mund t’a kundrosh. Nuk mund të përfytyrohet vdekje më e keqe. E pra ky qe fati i tyre në një pranverë pa gëzime. Ka fjalë për të vajtuar të vdekurit e ka fjalë për të ngushulluar të gjallët. Të dytat nuk janë të mundëshme nëse nuk recitohen të parat. Për këtë arsye, për ata që po ikin, duhet të thërrasim në ndihmë me fuqi, me të gjithë mëshirën për të cilën jemi të aftë, shkëlqimin ogurzi të kësaj pranvere të rreme. Dhe përmbi ne, që mbetemi, bekimin e tyre.  

Asnjë “Fazë 2” nuk do t’arrijë nëse më parë nuk do të kemi gërmuar tokën, vendosur në të arkëmortet, mbrojtur varret me bordura lulesh. Tani është koha të vajtojmë të vdekurit tanë. T’i premtojmë vetes se fëmijët e viteve 40 nuk do të harrohen.  Qoftë i lehtë dheu mbi ta.

“Corriere della Sera”, 14 prill 2020    Përktheu Eugjen Merlika

ARTI PËR TË THËNË E PËR TË DHËNË ZEMËR

by

Nga Antonio Scurati/Perktheu per Diellin-Eugjen Merlika/

            Arrijnë çaste në historinë e popujve në të cilët fjalët jo vetëm janë të rëndësishme, por madje jetike. Megjithatë, fatkeqësisht, pikërisht tani ato fjalë mungojnë, gojët që do të duhej t’i shqiptonin heshtin. E kam fjalën për gojtarinë politike, aftësinë e drejtuesve të udhëheqin një popull nëpërmjet fuqisë së vetme të fjalës.

            Të folurit njerëzor është i pakursyer në funksione të ndryshme: me fjalë mund të emërohet, të shpjegohet, të përshkruhet, të shpiket, të njoftohet, të tregohet, të njihet e plot të tjera. Vetëm me fjalë mund edhe të veprohet, por shërbimi më i lartë në të cilin fjala njerëzore mund të ngjitet është vetë mbijetesa. Lufta e pafund me të cilën fara njerëzore, vazhdimisht e nënështruar kërcënimit vdekësor, përpiqet me mund të mbahet në jetë, gjen tek fjala një aleat themelor. 

            Kjo ndodh veçanërisht në pjesët e dramës së përgjithëshme.  Atëherë biseda publike mund e duhet të bindë që të ruhen vija të sjelljes të matura (në rastin tonë vetëmbyllje) ose të lëvizë një veprimtari të jashtzakonshme (një aktivizëm “heroik” të personelit shëndetësor). Por ai lloj i veçantë i fjalës mund të ketë një rreze akoma më të gjërë: gojtaria publike mund të japë një përshkrim të pranueshëm të një realiteti të tmerrshëm. Nuk bëhet fjalë për të tjetërsuar, për të fshehur, për të mashtruar. Në të kundërt, bëhet fjalë për kallzime të vërteta që e mbulojnë dramën me një dritë që e bën atë të durueshme, që e bën të jetuarit të mundshëm e në disa raste skajore edhe  vdekjen të pranueshme. Të mbrohen njerëzit nga dhuna e keqe e së vërtetës duke i dhënë asaj një kuptim. Të japë zemër. Për këtë është i aftë arti i gojtarisë tek njerëzit e shquar në rrethana dramatike.

            Gjatë këtyre muajve pothuajse asnjeri nuk ka qënë në lartësinë e detyrës. Nuk habit. Rënia e gojtarisë politike është pjesë e një proçesi të gjërë historik të rënies së njeriut publik e të shndërrimit të mjeteve të komunikimit. Megjithatë, papërshtatshmëria e fjalimeve të drejtuesve tanë përballë pandemisë, është edhe masa e paaftësisë së tyre për t’a përballuar atë. Pak shëmbuj.

            Në skëterrën e retorikës gjejmë fjalët  kobzeza të Boris Johnsonit të mesit të marsit (“Shumë familje do të humbasin njerëzit e dashur të tyre” të pohuara me një fatalizëm të pamëshirshëm; “jam i një mëndje me Presidentin Trump”, në kundërshti të mprehtë me pohimin e mëparshëm) dhe ato të Christine Lagarde (“Nuk jemi këtu për të mbyllur spread-in”), të paguara edhe në vetë të parë nga kryeministri britanik me shtrimin në terapi intensive dhe nga një kontinent i tërë nëpërmjet shëmbjes së bursave në rastin e dytë. Në shkallën zero të artit retorik qëndron vetë Trump-i i cili, duhet kujtuar, e ka bërë asgjësimin sistematik të një fjalimi publik të përpunuar, të ditur, të vërtetë dhe të ndërlidhur, njërin nga mjetet kryesore të suksesit të tij. Përballë dramës së përgjithshme kjo taktikë e Trump-it zbulohet  vetëvrasëse sepse tregohet në të njëjtën masë me paaftësinë e tij tragjike për të përballuar piskamën, më parë të mohuar, pastaj të nënvlerësuar, pastaj të kalëruar e përsëri të zvogëluar në ditë të ndërsjellta. Asnjë ligjëratë e atij që një kohë ishte “udhëheqësi i botës së lirë” do të kujtohet sepse kumtimi i tij ka mbetur gjithmonë nën nivelin e bisedës.

            Në qiejtë e gojtarisë gjejmë, ndërkaq, lutjen e Papa Françeskut në Sheshin e Vatikanit, rëndësia epokale e së cilës  varet ndoshta më shumë nga  fuqia e pamatëshme e skenografisë se sa nga vetë fjala në vetvete (“Zot, mos na lerë nën pushtetin e stuhisë”), e gjejmë , jo rastësisht, një tjetër udhëheqës të ardhur nga Nëntëqindi, Mbretëreshën Elizabeta, e cila e fuqizuar  nga një traditë që, nëpërmjet Churchill-it arrin deri tek Shakespeare (Henriku  V), i jep zemër popullit të saj me lëvizjen retorike të pushtimit të autoritetit të s’ardhmes, për t’i dhënë së tashmes denjësinë  më të lartë të një ngjarjeje historike të paharrueshme (“Kush do të vijë pas nesh do të thotë se britanikët e këtij brezi kanë qënë të fuqishëm si askush tjetër”).

            Në purgatorin e një gjuhe kalimtare e të  papërshtatëshme bisedat e përditëshme të këshilltarit bashkiak shëndetësor lombard i cili, duke folur me duar i shumfishon metaforat luftarake pa kuptim (“Do t’a fitojmë këtë betejë”; “fitorja është e afërt!”) deri në krahasimin e stërzmadhuar  e krejtësisht të nxituar me apokalipsin bërthamor (“Në Lombardi një bombë atomike”). Edhe në këtë rast, folja më tym është masë e papërshtatëshmërisë praktike në të përballuarit e rrezikut për shëndetin publik, që po merr ditë mbas dite, profilin e një paaftësie të rëndë e fajtore.

            Të flitet më tym nënkupton shpesh edhe të vepruarit në mënyrë të pahijëshme, të vënit në rrezik të gjithshkaj. Sot, ndërsa shkruaj, numuri i të vdekurve në Lombardi ka arritur shifrën e tmerrshme dhe simbolike të 10.000 viktimave. Mbi të gjitha atyre i detyrojmë fjalë të përshtatëshme për rëndësinë e çastit. Pyes: si mund të dërdëllisim për fitore ndërsa duhet të varrosim 10.000 vetë? Çfarë do të ndjejnë t’afërmit e viktimave duke dëgjuar atë fjalë të paturpëshme? E si mund të dalim ne të gjithë të ringjallur nga kjo hekatombë nëse i harrojmë?

            Besoj se para se të flasim për çfarëdo “fazë të dytë”, ne duhet të vajtojmë njerëzit tanë që kanë ndërruar jetë. Është thelbësore, jo vetëm për denjësinë tonë morale dhe shëlbimin shpirtëror, por edhe për t’ardhmen e bashkësisë sonë politike. Me që e quaj veten të papërshtatëshëm për detyrën, do të desha që, së bashku me të gjithë juve, t’i vajtojmë të vdekurit tanë duke i besuar fjalëve të pikëlluara, të ashpra por të dhemshura të poetit: “Dhe ti, ati im,, atje në lartësinë e trishtuar/ mallkomë, bekomë, tani me lotët e tua të furishëm. Të lutem./ Mos shko pa fjalë n’atë natë të mirë/ tërbohu, bëhu bishë kundër vdekjes së dritës”.

            “Corriere della Sera”, 10 prill 2020          

Përktheu Eugjen Merlika    

FJALËT E ËMBLA TË MIQVE SHQIPTARË

by

Nga GIAN ANTONIO STELLA/

Perktheu: Eugjen MERLIKA/

            “Jo e jo. Nuk përgatis struktura, nuk dua të pres asnjeri. Shqiptarët e rinj do të vinin të trashnin rradhët e atyre që tashmë janë këtu, në Milano. A është e nevojshme t’a themi? Bëjnë gjthshka me përjashtim të dhënies ndihmesë bashkëjetesës qytetare”. A nuk është fort e ashpër? A nuk je duke e tepruar? “Aspak, me përjashtime shumë të rralla, shqiptarët vijnë këtu për të kryer krime. Janë të dhunshëm, nuk punojnë, futin në krizë sigurinë publike, hyjnë në tregun e drogës dhe të prostitucionit…”.

            Ishte 18 marsi 1997 dhe kryetari I bashkisë së Milanos, Marco Formentini i Legës së Veriut, i përgjigjej kështu Venanzio Postigliones i cili e pyeste se si do të përgjigjej, nëse qeveria e Romano Prodit do t’i kërkonte të bashkëpunonte në sistemimin e një pjese të të ikurve nga Shqipëria në prag të një lufte civile. Duhet të jetë e qartë: në burgjet italiane në të vërtetë kishte shumë shqiptarë që, të rrokullisur në një lloj anarkie të çmendur mbas viteve të diktaturës komuniste, ishin paraqitur shpesh shumë keq. Edhe një kryebashkiak i së majtës si Francesco Rutelli në Romë, n’ato ditë , tha prerë: “Jemi të gatshëm t’u ofrojmë solidaritet  atyre që me të vërtetë vuajnë: fëmijë e familje në vështirësi, por vetëm në bazë të një vërtetimi të një nevoje njerëzore të sigurtë. Nuk kam asnjë  synim të sjell në Romë kriminalitetin e ikur nga burgjet shqiptare”. Mosbesim i ligjëruar. Por pa atë dozë të racizmit që rridhte nga thirrjet legiste (“Një votë më shumë Legës, një shqiptar më pak në Milano”), në shfrimet e dufit të Mario Borghezios (që i veshi “bandave të kriminelëve sllavë ose shqiptarë” madje dhe nënëvrasjen e Novi Ligures), në afishen e varur në Pieve di Soligo: “Fillon hapja e gjuetisë kundrejt gjahut të presë shtegtuese: rumunë, shqiptarë, kosovarë…” Për të mos folur për të shtënat e Salvinit kundër hyrjes së Shqipërisë në BE: “T’u a lemë këtë Evropë e këtë euro shqiptarëve e të ikim ne”.

            Megjithatë, duke dërguar pardje n’Itali  tridhjetë mjekë e infermierë shqiptarë për të luftuar në spitalet tona në ballin e koronavirusit, kryeministri shqiptar Edi Rama, që e din se si bashkatdhetarët e tij me kohë janë përfshirë më mirë se të mërguarit e tjerë, ka kujtuar në një italishte të përsosur vetëm gjërat pozitive e ka përdorur vetëm fjalë t’ëmbla: “Shqiptarët dhe Shqipëria nuk e braktisin kurrë mikun në vështirësi” Dhe përsëri: “Sot jemi të gjithë italianë”. Faleminderit.

            “Corriere della Sera”, 31 mars 2020      

  E përktheu Eugjen Merlika  

***

Shënim i Përkthyesit

            Autori i këtij shkrimi është një nga pendat më të njohura të publiçistikës italiane, ndër komentatorët më të shquar të së përditëshmes “Corriere della Sera”. Gian Antonio Stella ka lindur më 1953 në Asolo, provinca e Trevisos. Është autor i 32 vëllimeve publiçistike, të botuara nga viti 1977 deri në 2019. Është laureat i 15 çmimeve letrare e publiçistike italiane e të huaja. Në vitin 2002, kur në Itali vazhdonte të quhej problematike çështja e të mërguarve, me nota kritike edhe karshi shqiptarëve, Stella botoi veprën “Hordhia. Kur shqiptarët ishim ne”. N’atë libër ai u kujtonte bashkatdhetarëve të tij që, në sektorë jo të paktë të shoqërisë, ishin refraktarë kundrejt shqiptarëvet, se cila kishte qënë historia e mërgimit italian n’Evropë e në botë, në shekujt 19 e 20. Ishte një histori e ngjajshme me atë të shqiptarëve, kundrejt të cilëve ai nuk e fshihte mirëkuptimin e simpatinë, gjëra për të cilat besoj se të gjithë duhet t’i jemi mirënjohës.

            Dërgimi i tridhjetë mjekëve e infermjerëve shqiptarë në ballin e luftës kundër koronavirusit është vlerësuar shumë n’Itali, si nga klasa politike (madje vetë Salvini, i përmendur në këtë shkrim për një shprehje përçmuese ndaj Shqipërisë, i ka shprehur edhe publikisht falënderimin kryeministrit), ashtu edhe nga opinioni publik. Duhet të vemë re me kënaqësi se edhe ky i fundit ka ndryshuar shumë në drejtim të gjykimit për ne, që është bërë mjaft pozitiv. Kjo i kushtohet punës së shumicës dërmuese të shqiptarëve, veprimtari e bazuar në korrektësinë dhe mbajtjen e fjalës së dhënë, gjë në të cilën vendasit nuk shkëlqejnë shumë. Duhet të theksojmë këtu edhe ndihmesën e vlerësuar të qindra e mijra djemve e vajzave shqiptare që, me aftësinë e tyre në studime e në punë, me korrektësinë e vullnetin e mirë për të hapur rrugën e jetës, kanë arritur të bëjnë edhe karierë në fusha të ndryshme, duke u bërë qytetarë të nderuar të shoqërisë italiane.

            Falënderimi, me të cilin mbyll shkrimin gazetari i shkëlqyer italian, nuk i drejtohet vetëm kryeministrit i cili ka pjesën e vet në këtë veprim të lëvdueshëm, por të gjithë popullit shqiptar, të gjithë Shqipërisë që shpalosi në këtë mënyrë vlerat e saj tradicionale, me të cilat jemi krenuar e jemi lavdëruar në shekujt e gjatë të historisë sonë. Ato vlera pësuan një goditje të fuqishme në gjysmë shekullin komunist, me përpjekjen mizore të Sigurimit të shtetit për të kthyer në spiunë të njëri tjetrit pothuajse të gjithë popullsinë.

            Por duket se ato vlera u ringjallën përsëri, ndoshta se bëjnë pjesë në ADN-në tonë si popull, herë herë duke u shpalosur e ngritur krye në jetën tonë shoqërore. Ndoshta ato vlera përfaqësojnë të vetmen shpresë në t’ardhmen tonë, një shpresë të venitur, pothuajse të vrarë nga politika në këta tridhjetë vite. Mendoj se duke e parë atë dukuri n’atë këndvështrim, si vepër kombëtare e jo si trill i çastit politik, si shpalosje të vlerave të shqiptarëve e të Shqipërisë, si vënie në jetë e një parimi të lashtë të filozofisë morale të popullit tonë, simbas së cilës shqiptari për mikun ka gati “bukë e kripë e zemër”, pa vënë theksin mbi personin që i takoi t’a shpallë zyrtarisht, në sajë të postit që mban, e mbi motivet e hamendësuara apo të vërteta të tij, pa njëjtësuar veprimin me figurën e kryeministrit si njeri por si institucion, ne të gjithë do të jemi të vetëdijshëm për dobinë e atij veprimi. Ai është shprehje e mirënjohjes së Shqipërisë për fqinjën e përtej detit, e cila po kalon një nga periudhat më të vështira që prej tre çerek shekulli e me të cilën historikisht na kanë lidhur më shumë gjëra të mira se të këqia.

            Duke treguar mirënjohje ne lartësojmë vetveten dhe emrin e Vëndit tonë në botë. Madje këtë nuk duhet t’a bëjmë nga pozita e llogaritësit të çastit aktual evropian në funksion kritikues për të tjerë, por thjesht sepse respektojmë vlerat tona. Nëse vlerat tona çmohen e merren si shembull ne jemi të paguar me ndërgjegjen tonë. Ndonjë shprehje skeptiçizmi e qesëndie që është shfaqur aty këtu në opinionin publik nuk i shërben përfytyresës sonë e ndonjë vrejtje e hapur për lënie mbas dore të problemeve tona për të zgjidhur ata të Italisë, më duken tepër mjerane dhe as të denja për shqyrtim.

            Do të bënim mirë të lehtësoheshim sado pak nga ngarkesa mendore ideologjizuese e politikës, që na errëson pa da pamjen e të lëvronim  në vetvete arsyen e ftohtë t’aftë të vlerësojë në çdo kah veprimet e dukuritë në vetvete, pavarësisht kush i kryen apo kush i përcakton. Mendoj se në këtë mënyrë do të jemi më objektivë në gjykim e më të dobishëm për veten e për kombin të cilit i përkasim.

            Në këtë mënyrë, të gjithë së bashku duhet t’i urojmë punën e mbarë e sukses atyre vajzave e djemve tanë, që na përfaqësojnë në një ndërmarrje të vështirë e të rrezikshme. E kemi për detyrë t’u sigurojmë atyre mbështetjen e ngrohtë të gjithë Atdheut, për të cilin ata po shkruajnë sot një faqe të bukur që, siç del edhe nga shkrimi i mësipërm, bota e vlerëson dhe e merr si shembull.

            Faleminderit Gian Antonio Stella për shkrimin tuaj dhe vlerësimin e Vëndit tonë, shqiptarët do t’u jenë mirënjohës me të gjithë fuqinë që dijnë t’i japin ata asaj fjale.   

NËSE VIRUSI KTHEHET NË NJË ALIBI PËR DREJTUESIT AUTORITARË

by

Nga ALESSANDRA COPPOLA/

            Më e keqja në këto kohë të karantinës, është për atë që lëviz në hapësira të ngushta, ku thithej pak liri: gjendja e spikamës është gjithmonë përligjia e përsosur për krimet e drejtuesve autoritarë (ose të politikanit që synon të bëhet). Nuk është e nevojshme të kapërxehen kontinentët, e ka treguar në Corriere Paolo Valentino: kryeministri hungarez Viktor Orban ka paraqitur një project – ligj që, në fakt, do t’I lejojë të shfuqizojë parlamentin, në kushte alarmi të pacaktuar. Nuk ka kaluar ende, por këtë javë votat duhet të jenë të mjaftueshme për të përdredhur demokracinë në Budapest e për t’i lejuar kryetarit të qeverisë me derete. “Spikama koronavirus”e prej javësh n’Egjypt nuk zhvillohet më asnjë seancë; ndërkaq studenti i Bolonjës, Patrick Zaki, mbetet në paraburgim në Kairo.

            Në të njëjtën mënyrë, me të njëjtin përligjie n’Arabinë Saudite është shtyrë në datë për t’u përcaktuar proçesi që Loujain Alhathloul pret prej dy vitesh në burg, për shkelje të ligjit (pak më parë se të shfuqizohej) që i ndalonte grave të ngisnin makinën: ka shkruar Viviana Mazza. Bota është e përqëndruar tek pandemia dhe policia algjeriane arreston veprimtarin dhe paraqitësin tv Khaled Drareni, që ka treguar muajt e “hirakut, të protestës, dhe sot është i paditur për “atentat ndaj integritetit të territorit kombëtar”. Me dalë në shesh nuk është më e mundur, është e qartë: çfarë do të bëhet me pranverat që sapo po lulëzonin?

            Është rreziku i infektimit, kryeministri Narendra Modi e ka të lehtë të ndalojë në New Delhi marshimin që i bën beleg që në nëndor duke kundërshtuar dallimet kundrejt myslimanëve në Hindi. Në këto kohë përmëndet shpesh “Verbëria” e José Saramago, një infektim i bardhë që vishte sytë dhe shtazëronte njerëzit. Ja: të qëndrojmë të gatshëm, duke mbajtur sytë hapur tek virusi por edhe tek dhunimi i të drejtave themelore që rrezikon gjithashtu të rëndohet.

            “Corriere della Sera”, 28 mars 2020         Përktheu Eugjen Merlika