(Në vend të parathënies)

“Mori bijë bij e Lalës

Mori e bukur e mëritur

Pse më çove në mon’ e shkuar?”

Gavril Dara i Riu

Nga Eugjen Merlika

Romani në vargje “Kaini dhe bijtë e tij” i poetit Zef Pashuk Mirakaj lexuesit të një farë moshe i sjell ndërmënd një të shkuar tashmë të largët, Shqipërinë e viteve 60 e 70, me të gjitha nuancat e ngjyrave të saj të errëta, ndërsa atij të ri, të lindur në vitet 80 i paraqet një tabllo sureale, një farë teatri absurd, ku luhen drama jashtë çfarëdo logjike, sado të thjeshtë.

Ngjarjet zhvillohen në një qytet fushor të Myzeqesë, një vend i njohur për sektorët e internimit dhe ashpërsinë e së ashtuquajturës “luftë e klasave”. Romani ka dy linja kryesore veprimi që ecin paralel por edhe që ndërpriten me njëra tjetrën në pika të caktuara. E para është ajo e dashurisë së një djali të internuar në një fshat me një vajzë të re qytetare që punon si arsimtare. E dyta është ajo e  veprimtarisë së Shtetit të plotfuqishëm, për të cilin individi me botën e tij shpirtërore nuk vlen asgjë, është vetëm një numur i inkuadruar në planet e tij djallëzore, të cilat duhet të sendërtohen pikë për pikë. Në roman Shteti zyrtar me të gjitha institucionet partiake e shtetërore është në hije. Ai përfaqësohet nga pjesa më e errët e tij, ajo e krimit të organizuar, zëdhënësi më besnik i diktaturës, Sigurimi i Shtetit. Autori i përkufizon me termin “hije” njerëzit e besuar të regjimit që veprojnë në errësirë, në fshehtësi, që vendosin për fatet e njerëzve, nga më të thjeshtit deri tek oborrtarët, që bashkatdhetarët e tyre i ndajnë në dy grupe, në “njerëzit tanë” dhe në “armiq”. Për të parët kanë gjithmonë syrin vigjilent, mbasi teoria e kryetarit të madh thotë se mund të degjenerohen, të bashkohen me të dytët, ndërsa për këta është e mprehur gjithmonë shpata që pret pa mëshirë, që nuk kursen asgjë, as ndjenjat, as ëndrrat, as jetët e njerëzve që nuk stepet para asgjëje, as pafajsisë së fëmijës as dobësisë së plakut apo të gruas.

Dy linjat e romanit përfaqësojnë dy botë të ndryshme që ndeshen me armë jo të barabarta me njëra tjetrën. E para është ajo, bota e përjetëshme e dashurisë, e asaj ndjenje të cilën Krijuesi u a dhuroi banuesve të këtij planeti për të siguruar vazhdimësinë e racës njerëzore në të. E dyta është ajo e dhunës së Shtetit, një institucioni të krijuar për të ruajtur barazpeshën e marredhënieve të ndryshme mes qytetarëve nëpërmjet ligjeve. Simbas normave më parake të së drejtës Shteti dhe qytetari duhet të kenë ndërvartësi në disa sfera të veprimtarisë së tyre, por pavarësi në sfera të tjera. Në këto të dytat hyn jeta intime, marredhëniet dashurore, martesa e familja. Jo gjithmonë janë respektuar këto kritere, jo gjithmonë shteti ka qëndruar pa ndërhyrë me forcën e tij, në forma të ndryshme, në jetën intime e familjare të qytetarëve. Sporadiciteti i kësaj dukurie në shoqëritë e shkuara kthehet në një trysni masive e skajore në Shtetin komunist, veçanërisht n’atë shqiptar. Familja, qeliza bazë e shoqërisë, ADN e saj, në sistemin komunist bëhet një variabël e politikës që përcakton, simbas rastit, formimin e shkatërrimin e saj, me pasoja shpesh tragjike mbi botën shpirtërore të qytetarëve.

Autori i romanit në vargje “Kaini dhe bijtë e tij”  shtjellon një rast të shfaqjes së dukurisë, një nga të shumtit të vërtetuar në mbretërinë “proletare” të Enver Hoxhës, por drama merr karakter përgjithësues, megjithë specifikën e saj. Në qendër të romanit që, për nga stili, i ngjan më shumë një vepre të sentimentalizmit të shekullit 18 se sa një prodhimi të mbishekullit të globalizuar elektronik, janë dy të rinj që vijnë nga kushte të ndryshme shoqërore e kanë pozicione po aq të ndryshme. Admiri është një djalë i internuar, një nga ata për të cilët gjithshka është paracaktuar që në lindje, që nga mbiemri që mban. Jeta e tij zhvillohet në një kuadër të ngushtë, me pak përbërës, nën një mbikqyrje të vazhdueshme. Rrugët e studimeve janë mbyllur, me dhimbje të thellë ka kuptuar se në këtë sistem ku jeton do të mbetet gjithmonë një qënie e kategorisë së dytë, pa të drejta, pa perspektivë, pa shpresë. Jeta e bën të gëlltisë çdo ditë kafshata të hidhura e lotë që nuk duhet të duken së jashtmi. Gjithshka mbahet përbrenda , mbasi çdo kundërveprim do t’a keqësonte gjëndjen.

Shkrimtari ka një dobësi për personazhet e tij, ai i vizaton ata me ngjyra të forta, u vesh cilësi për t’u patur zili, duket sikur i nxjerr nga mitet e antikitetit dhe i sharton në realitetin e zymtë të epokës së tij.

“Hijeshín, trashigim marr prej Leandri

                                                     Nestori dhurue i kish urtësín.

Squetsín, trashigim e kish nga Fisi.

                                                     Bujarín, moto për t’vra vorfnín.”

Kështu përshkruhet Admiri, me dhunti të spikatura fizike, shpirtërore e intelektuale që e bëjnë të dallohet në rrethin e tij shoqëror. Këto dhunti, në kontekstin e zymtë të jetës së skllavit modern në figurën e bujkut të improvizuar, krijojnë komplekse të fuqishme dëshpërimi, të cilat janë pararendëse të krizave të forta shpirtërore. 

Duke bërë një krahasim mes atyre kushteve të jetesës dhe atyre të botës bashkëkohore në të cilën depresioni, si dukuri klinike, gjithënjë e më tepër merr përmasa të mëdha, do të ishte e vështirë, ndoshta e pamundur, për psikologun apo sociologun të spiegonin mbi baza racionale arsyet e qëndresës psiqike të atyre popujve. Stresi i shoqërive pasindustriale është një argëtim në krahasim me ankthin dhe tmerrin në të cilin jetonin qytetarët e “parajsave socialiste”, sidomos t’ashtuquajturit “armiq të klasës”.

Në atë tunel të errët që ishte jeta e Admirit në moshën e ëndrrave i shfaqet një dritë, mbas së cilës ai kapet me forcë. Kjo dritë buron nga një vajzë e re, të cilën ai rastësisht e sheh në rrugë dhe istinktivisht fillon t’a ndjekë. Shumë shpejt ajo vajzë bëhet për te qëndra e universit, rreth së cilës vërtiten ëndrrat, iluzionet, shpresat për të ndryshuar jetën, për t’i dhënë asaj hapësirë, frymëmarrje, kuptim. Ajo vajzë quhet Leonora. Ndoshta atë emër poeti e ka huajtur nga një poezi e njohur e Edgar Allan-Poè, nga vargjet “Vajzë e rrallë dhe rëzorë/ që i thonë engjëjt Leonorë.”. Ndërsa imazhin   e personazhit e plotëson me përfytyrimin e perëndeshave të botës antike:

“Emni i saj ishte Leonora,

             Por qillue kish t’ish vet’Aurora”

Leonora është për autorin personifikimi i bukurisë femërore, një qënie e krijuar enkas nga Perëndia për të rrezatuar dritë. Dy personazhet për nga paraqitja dhe formimi i brëndshëm  përbëjnë një të veçantë, shkëputen nga niveli i zakonshëm  e duket sikur janë krijuar për njëri tjetrin.

Origjinat e familjeve janë të ndryshme e, megjithë vullnetin e mirë të poetit, ky fakt përbën një pengesë të mundëshme në rrugën e dashurisë së tyre. Admiri është pinjoll i një familjeje të  dëgjuar, që bënte pjesë në elitën e kombit, ndërsa Leonora ishte:

“E bija e nji zejtari

         Që koha i kish prerue”.

Në një shoqëri normale që trashëgonte një farë mendësie konservatore në atë drejtim, kjo do të kishte ndikuar, në një farë mase, në vështirësimin e bashkimit të tyre, por nuk do të kishte qënë një pengesë e pakapërcyeshme. Në kushtet aktuale të njohjes së tyre premisat janë përmbysur plotësisht: Admiri është “armiku” zyrtar me ferman, njëfarë gogoli që shërben për të trembur njerëzit, ndërsa Leonora është “bija e partisë”, një arsimtare së cilës ajo i ka besuar edukimin e fëmijëve. Në dukje sipërmarrja e bashkimit të tyre është e pamundur, por autori do t’i besojë forcës së dashurisë e është optimist. 

Dashuria lind me shikimin e parë, është një ndjenjë kapërthyese që i zhyt me vërtik të dy në vorbullën e saj. Që nga ai shikim ndryshon gjithshka për herojtë e romanit. Mungesa e kontakteve, largësia është si era që i fryn gacës së ndezur, por në vënd që t’a shuajë e kthen në një zjarr të madh. Që nga çasti fatal për Admirin dhe Leonorën koha, hapësira dhe mjedisi humbasin kuptimin e tyre e i nënështrohen një transformimi që mbart fytyrën e partnerit. Gjithshka rrotullohet, lëviz ose qëndron në vend në funksion të çasteve të takimeve. Jo rastësisht autori  këto çaste i vendos në një bibliotekë, sikur don të pasurojë kuadrin e personazheve me paraqitjen e interesave të tyre intelektuale. Ajo ndjenjë që deri në çastin e bibliotekës kishte qënë një lëmsh dëshirash, hamëndjesh, mëdyshjesh, pasionesh merr formën e saj të vërtetë në ballafaqimin e tyre. Dashuria nuk është më vetëm tërheqja fizike, pasioni, është edhe respekti i ndërsjelltë, stima, mirëkuptimi, elementë këto që çimentojnë dhe e bëjnë të qëndrueshme një lidhje që mund të jetë shpesh herë prodhim spontan i një çasti.

Kështu botët e tyre shpirtërore ndërthuren e plotësojnë njëra tjetrën, duke krijuar atë oaz mrekullie që në jetën e njerëzimit ka qënë streha në të cilën kanë gjetur çastet e lumturisë shumë nga miliardat e njerëzve që kanë kaluar mbi këtë tokë. Personazhet kryesore të romanit jetojnë ekstazën e lumturisë, pranverën e jetës së tyre pranë njëri tjetrit. Takimet e tyre, ndonëse të rralla, bëhen në fushat me grurë pranë qytetit, nën qiellin e mbjellë me yje, në heshtjen e natës që thyhet prej aktit të dashurisë. Janë pikat kulmore të një ekzistence që gjen vetëm në to kuintesencën e saj.

“ Sonte i përkasim Universit

                                                 Sonte nga toka jonë do të mërgojmë.” 

kështu do të shprehej një poet vite më vonë për një dashuri të tillë. Deri këtu gjithshka është poezi, ndjenjë që ka frymëzuar kryeveprat e letërsisë botërore. Por në një vënd ku sundojnë bijtë e Kainit, të vllavrasësit,  me mendësinë e dhunës e të urrejtjes, kjo poezi nuk mund të ketë jetë të gjatë. Ajo i ngjan një bime që mbin në një shkretëtirë, të cilën era e ngrohtë dhe mungesa e ujit e bëjnë të vyshket shpejt.

Dashuria e Admirit dhe Leonorës bëhet një nga objektet kryesore të Sigurimit të Shtetit që ndihet i sfiduar në misionin e tij kriminal të mbikqyrjes e të kufizimit të “armikut të klasës”. Fillojnë ndjekjet, thirrjet, trysnitë mbi të dashuruarit, të cilëve u duhet të luftojnë me një makinë të stërmadhe që bluan gjithshka. Këtu romani hyn në fazën e tij dramatike, në të cilën konflikti vjen gjithënjë në rritje, deri sa i afrohet tragjedisë.  

Dashuria është e dënuar të mos ketë përfundimin e saj logjik sepse bie ndesh me ligjet e pashkruara të një shoqërie që e bazon qënien e saj mbi dhunën, mbi mendimin unik, mbi mungesën e lirive, mbi arbitraritetin e një kaste kriminelësh që janë në drejtimin e saj. Ajo tashmë fillon ballafaqimin e saj me sistemin e dhunës, i cili përligj edhe mjetet më imorale e më kriminale për të arrirë synimin. Pregatitet arrestimi i Admirit dhe rekrutimi si bashkëpuntore i Leonorës me synim për t’a kthyer në akuzuese të të dashurit. Është praktika e zakonshme e “hijeve”, e huazuar nga një përvojë që vinte nga larg, nga zyrat e mallkuara të Lubiankës moskovite e që mbolli terrorin shtetëror në më shumë se gjysmën e botës.

Tashmë ndjenja e fuqishme i nënështrohet arsyes së ftohtë që shtjellon pasojat e pashmangëshme, nëse sfida e saj ndaj forcave të errësirës do të vazhdojë. Vendimin duhet t’a marrë Leonora, sepse para saj vihet mëdyshja hamletiane : të rrosh apo të mos rrosh. Nëse bota e saj shpirtërore ka vetëm një strumbullar, nëse zemra e saj njeh vetëm një zot (Je më i miri në këtë botë/Shoh në ty shumë fisnikëri), një jetë pa Admirin a do të ishte e tillë, në kuptimin e mirëfilltë të saj, apo do të kthehej në një ekzistencë të zbrazur, deri në atë pikë sa do të kishte zili vdekjen? Nga ana tjetër bashkimi për jetë me të çfarë çmimi kërkonte për atë vetë dhe familjen e saj? A do të mund t’a përballonte mundimin dhe cfilitjen fizike të jetës së një puntoreje bujqësie e, njëkohësisht, brejtjen e ndërgjegjes për pasojat mbi prindërit e saj? E nëse Admiri, si shumë “armiq të rrezikshëm”, do të përfundonte në burg si do t’i vente filli asaj? Një lëmsh pyetjesh e problemesh, që do të vinin në gjunjë edhe një burrë me thinja, përcaktojnë edhe vendimet. Admiri nuk ka çfarë të humbasë, bashkimi me Leonorën kurorëzon ëndrrën e jetës “ Por, dhimt’do t’kisha  ty me t’pa /andrrat krejt tue t’u shkatrrue”. Kompleksi i përgjegjësisë për t’ardhmen e vështirë e me sakrifica të së dashurës frenon edhe atë.

Para një trysnie të dyanëshme nga organet e dhunës dy të rinjtë vendosin të ndërpresin takimet. Kontaktet vazhdojnë nëpërmjet mesazheve e letrave që  fshehtas sjell Lili, kushërira e Admirit. Fatkeqësisht dhe ato kanë një fund, mbasi Lili, si “bijë armiku”, përjashtohet nga shkolla për arsye politike në klasën e nëntë e nuk mund të takohet më me Leonorën. Ky është një tjetër episod që hedh dritë mbi humnerën e pafund të absurditetit, në të cilën jetuan shqiptarët për gjysëm qindvjeti. Këtë humnerë nuk mund t’a konceptojnë e, aqë më pak, t’a kuptojnë të huajt e nëse këto lloj veprash letrare do të mungonin, ajo do të shuhej edhe nga kujtesa e bijve tanë. 

“Djalë në botë s’do ketë për mua

nëse atë nuk do m’a lenë;

jam vendosur, pa farë frike:

nëntë jetë po t’i kem, atij do i rri besnike”

Ky është vendimi i patundur i heroinës së romanit. Autori na thotë se këtë vendim ajo e zbatoi e nuk futi asnjë mashkull tjetër në jetën e saj. Ky qëndrim e afron me heroinat e letërsisë romantiko-sentimentale të shekujve të shkuar e është disi i rrallë e deri i pakuptueshëm për banorët e botës perëndimore të shekullit 21, madje edhe për shqiptarët. A është i drejtë ky qëndrim? A mund të përligjet vetësakrifikimi deri në këtë shkallë për të kompensuar mungesën e guximit për të përballuar një jetë tejet të vështirë?

Autori nuk merr qëndrim, ai nuk mund t’i qortojë krijesat e tij, është shumë i dashuruar mbas tyre dhe i a le këtë detyrë gjykimit të ftohtë të lexuesve. Por sido të jetë ky gjykim ai akuzon fuqishëm, godet dhe padit atë rend gjërash të ngritur në sistem, që i jep të drejtë vetes të përcaktojë edhe rrjedhën e jetës intime të njerëzve. Kjo përfaqëson edhe vlerën më  të madhe të romanit, pasqyrimin e një epoke të zezë, që mbi atdheun e tij mori ngjyrën dhe erën e gjakut, që kaloi mbi male kufomash dhe oqeane tragjedish njerëzore. 

Për gjithë këtë kataklizmë që pësoi Shqipëria dhe shqiptarët nuk u përgjigj askush, nuk pagoi askush, madje askush nuk kërkoi falje, sepse askush nuk e quajti veten fajtor. Bota drejt së cilës ne priremi të shkojmë dhe marrim për model e përligji një padrejtësi të tillë, madje e justifikoi jo në emër të Kainit por të Krishtit….

Romani në vargje i afrohet përfundimit të tij që kushtëzohet gjithënjë e më tepër nga dualizmi tragjik i shpirtit të Leonorës dhe nga ushtrimi i dhunës djallëzore, të paskrupullt, të pakufizuar të Shtetit komunist që gjen pikërisht në të thelbin e kuptimit të ekzistencës së tij. Dashuria e dy të rinjve nuk ka fuqinë e duhur të qëndrojë, ajo thyhet nën peshën e rëndë të trysnisë së Shtetit policor e deri në një farë mase edhe të ngurimit të Leonorës për të “kaluar Rubikonin”.

Për lexuesin e thjeshtë, qoftë ai bashkëkohës i personazheve apo i lindur disa dhjetëvjeçarë më vonë, një pyetje spontane do të ishte e natyrshme: a e kanë herojtë e romanit, sidomos Leonora ndërgjegjen të qetë se luftuan sa duhej për të mbrojtur dashurinë e tyre? A kishte vënd në historinë e tyre ashtu si në atë të brezit të tyre për brejtje ndërgjegjeje se qëndresa ndaj diktaturës duhej të kishte qënë më e fortë? Se po të kishim vepruar ashtu, qoftë edhe me çmimin e flijimit, ajo diktaturë nuk do të kishte guximin të hynte edhe në dhomën e gjumit të qytetarëve? 

Autori  i le lexuesit mundësinë të pyesë e të përgjigjet, ai mundohet që krijesat e tij t’i ruajë të pastra, pa njolla, të veçanta ashtu siç i ka vizatuar që në fillim. I a arrin kësaj duke e përfunduar veprën e tij në një crescendo sinfonike, duke arritur pikën kulminante të konfliktit e njëherësh zgjidhjen e tij në fundin e saj, nëpërmjet letrës së Leonorës drejtuar Admirit. Kjo letër, të cilën poeti e shkruan në prozë, mendoj se është pjesa më e bukur e veprës, mjaft cilësore nga stili, e thellë dhe e bollshme në ide e ndjenja, me shumë elegancë kryen funksionin e mbrojtjes së personazheve ndaj çdo qortimi, akuze apo insinuate në lidhje me sjelljen dhe vendimet e tyre.

Nuk e quaj me vend të futem në analizën e asaj letre, sepse nuk dua të prish kureshtjen e lexuesit që duhet të jetë i pavarur në vlerësimin e saj. Jam i bindur se cilido që do t’a lexojë do të preket, do të revoltohet, por edhe do të përsiasë gjatë mbi të. Është ky një nga funksionet themelore të një vepre letrare e mendoj se z. Zef  Mirakaj  duhet përgëzuar sepse i a ka arritur qëllimit.

“Kaini dhe bijt e tij” mendoj se është një hap tjetër përpara i autorit në poezinë shqipe dhe nje  ndihmesë e vyer në trajtimin e temës  së diktaturës komuniste në termat e saj të vërteta.

                                                                                                                         Qershor    2007                                                                      

Marrë nga vëllimi: “Përsiatje njerëzore, letrare, shoqërore, historike” OMSCA-1 Tiranë 2011 

Nga Eugjen Merlika/

Pjesa e parë/

E përditëshmja më e njohur e Italisë “Corriere della sera”, e datës 6 dhjetor 2007, në faqen 13, kushtuar ngjarjeve të politikës së jashtëme, i kushtonte tërësisht Kosovës përmbajtjen e asaj faqeje. Në gjysmën e saj jepej një intervistë mjaft interesante e ministrit të jashtëm britanik, 41-vjeçarit David Miliband, e titulluar me gërma të mëdha ”Londra gati për një Kosovë të pavarur”. Gjysma tjetër e faqes zihej nga një shkrim i prof. Carlo Bertelli-t i titulluar “ Monastiret, një pasuri në rrezik” me nëntitull “Të djegur nga shqiptarët, tashmë pa mbrojtje. Duhet një ligj ndërkombëtar:”

I lexova me vëmëndje të dy shkrimet, më shumë i tërhequr nga mendimet inkurajuese të ministrit anglez, se sa nga shqetësimet, ndoshta të tepruara, të profesorit torinez. Mbas dy ditësh mora një e-mail nga një mik që më ftonte për një replikë me profesorin për kishat ortodokse të Kosovës, në kuadrin e diskutimit, tashmë global, të statusit përfundimtar të krahinës. Me që bëhej fjalë për Kosovën, argument shumë për zemër, të cilin kam filluar t’a trajtoj nëpërmjet letrash fletoreve italiane që më 1992, u vura të shkruaj shkurt, për të shpërndarë pak mjegullën e pesimizmit të profesorit ekspert të arteve figurative, në lidhje me pavarësinë e pritme të Kosovës. Rreth mesditës letra e mëposhtëme u nis për rubrikën e Sergio Romanos.

“No a strumentalizzazioni sul Kosovo

                                                                  Caro Romano,

Ho letto con interesse sul Corriere del 6 m.c. l’articolo di Carlo Bertelli, intitolato “Monasteri, un patrimonio a rischio”. Rispetto la preoccupazione dell’articolista riguardo alla protezione dei valori artistici e religiosi, considerati “patrimonio dell’umanità”, nelle chiese e monasteri ortodossi in Kosovo. La protezione dei monumenti culturali dei vari popoli dovrebbe essere una delle priorità di tutta la comunità internazionale.

In questo contesto la distruzione di alcune chiese in Kosovo da parte di pochi estremisti albanesi è un fenomeno da condannare fermamente a prescindere dalla considerazione che può essere la reazione sbagliata all’orrore dei crimini dei para militari serbi sulla popolazione civile. Ma generalizzare questo detestabile fenomeno fino a considerarlo un rischio permanente nella società kosovara mi sembra non soltanto eccessivo e strumentale, ma completamente fuori dalla realtà. A mio modesto parere la proposta di formulare nuove leggi internazionali ad hoc per un futuro Kosovo indipendente a protezione dei monumenti dimostra non soltanto la sfiducia nella popolazione albanese e nelle sue istituzioni, ma anche una superficiale conoscenza della realtà storica di quel Paese.

Vorrei ricordare al signor Bertelli che, durante parecchi secoli, i monasteri e le chiese serbe in Kosovo non sono state presidiate dai soldati italiani o tedeschi e nemmeno dalla amministrazione serba. Esse sono sopravissute a cinque secoli di dominazione ottomana, che hanno convertito nella religione mussulmana la stragrande maggioranza degli abitanti di quella regione, grazie alla mentalità tollerante di questi ultimi. Sono fermamente convinto che nel nuovo eventuale Kosovo indipendente la protezione dei valori religiosi e culturali delle minoranze sarà una priorità dei governanti, delle forze politiche, e dei cittadini a dimostrazione della vocazione europea della loro popolazione.

Sostenere il contrario significa strumentalizzare i comportamenti criminali di alcuni individui che non rappresentano il popolo del Kosovo, che non hanno niente in comune con l’aspirazione alla libertà,  alla democrazia, alla pace ed all’indipendenza che contraddistingue oggi il cammino di quel popolo sotto la supervisione internazionale.

                                                                                                                         Distinti saluti”

Jo instrumentalizimeve për Kosovën!

Kam lexuar me interes në Korrierin e datës 6 të muajit në vazhdim artikullin e Karlo Bertelit, të titulluar “Monastiret, një pasuri në rrezik”. Respektoj shqetësimin e artikullshkruesit, përsa i përket mbrojtjes së vlerave artistike e fetare, të quajtura “pasuri e njerëzimit”, në kishat dhe monastiret ortodokse në Kosovë. Mbrojtja e monumenteve kulturore të popujve të ndryshëm duhet të jetë një nga përparësitë e gjithë Bashkësisë ndërkombëtare.

Në këtë kontekst shkatërrimi i disa kishave në Kosovë nga, ana e pak ekstremistëve shqiptarë, është një dukuri për t’u dënuar vendosmërisht, pa marrë parasysh konsideratën se mund të jetë kundërveprimi i gabuar ndaj tmerrit të krimeve të paraushtarakëve serbë mbi popullsinë civile. Por përgjithësimi i kësaj dukurie të përbuzëshme, sa të quhet një rrezik i përhershëm i shoqërisë kosovare, më duket, jo vetëm i tepërt dhe instrumental, por krejtësisht jashtë realitetit. Simbas mendimit tim modest, propozimi për të përpiluar ligje të reja ndërkombëtare ad hoc për një Kosovë t’ardhme të pavarur në mbrojtje të monumenteve, tregon jo vetëm mosbesimin kundrejt popullsisë shqiptare dhe institucioneve të saj, por edhe një njohje të sipërfaqëshme të së vërtetës historike t’atij Vendi.

Desha t’i kujtoj zotit Berteli se, gjatë shumë shekujsh, monastiret dhe kishat sërbe në Kosovë nuk kanë qënë të ruajtura nga ushtarë italianë apo gjermanë, madje as nga administrata sërbe. Ato kanë mbijetuar në pesë shekuj zotërimi otoman, që kanë kthyer në besimin mysliman shumicën dërmuese të banorëve t’asaj krahine, në sajë të mendësisë tolerante të këtyre të fundit. Jam plotësisht i bindur se, në Kosovën e re të pavarur, mbrojtja e vlerave fetare e kulturore të pakicave do të jetë një përparësi e qeveritarëve, e forcave politike dhe qytetarëve, në vërtetim të prirjes evropiane t’asaj popullsie.

Të mbështetësh të kundërtën do të thotë të instrumentalizosh sjelljet kriminale të disa individëve, që nuk përfaqësojnë popullin e Kosovës, që s’kanë asgjë të përbashkët me aspiratat e lirisë, paqes e pavarësisë që shquajnë sot atë popull nën mbikqyrjen ndërkombëtare.

                                                                                                         Me nderime

Më kot prita dy ditë se mos letra botohej, ajo pati fatin e disa të tjerave që zoti Romano siç duket i fshin nga kompiuteri sapo i merr. Sigurisht është e drejta e tij dhe e gazetës të botojë ato letra që i duken më të dobishme për lexuesin e tij, por mendoj se për tema të shoshitura si ajo e Kosovës, një gazetë në përmasat e “Corriere della Sera” duhet të japë mundësinë e rrahjes së mendimit edhe nëse ky mendim nuk është në linjë me opinionin zyrtar të saj. Asgjësimi i këtij mendimi nëpërmjet heshtjes dhe mos botimit nuk i shërben atij multikulturalizmi, të cilin kjo shoqëri e quan si një nga vlerat e saj më të çmuara. Nëse quhet i dobishëm t’i lihet vënd shqetësimit të një profesori për rrezikun që, simbas tij, i kanoset vlerave artistike e fetare  të monastireve ortodokse në Kosovën e pavarur, mendoj se është po aq e dobishme për lexuesit të ballafaqohen me mendimin e një tjetri që, nga pozita më modeste, përpiqet të argumentojë se ai rrezik është më shumë imagjinar se real. Detyra e një shtypi të lirë është të japë ndihmesën e vet në krijimin e një opinioni publik sa më objektiv e më pranë së vërtetës.

Duke u kthyer mbrapa në kujtesën e kompiuterit gjej të tjera letra drejtuar z. Romano e po ashtu të pabotuara. E mëposhtëmja datohet 1 korrik 2007 dhe synon të jetë një replikë me disa mendime të shprehura nga Romano, ish ambasador i Italisë në Moskën e Brezhnjevit, mbi çështjen e Kosovës dhe vizitën e Presidentit Bush në Shqipëri, e trajtuar me nota e penelata sarkastike.

“Sig. Romano,

Lo so in partenza che questa lettera non sarà pubblicata come tante altre che ho spedito. 

Leggendo la sua risposta al sig. Cagliari sull’indipendenza del Kosovo e sulla visita del Presidente USA in Albania, mi sembra doveroso esprimere il mio punto di vista in dissenso con le sue affermazioni.

L’accoglienza calorosa ricevuta dal Presidente Bush in Albania fa onore al popolo ed al Governo albanese, al contrario di certe manifestazioni antiamericane di gente con la memoria storica corta o piena di reminiscenze vetero comuniste. Il Presidente degli Stati Uniti a Tirana non ha fatto una dichiarazione di circostanza, influenzato dall’entusiasmo dei cittadini albanesi, ma ha espresso il concetto del suo Paese sulla questione, ribadito diverse volte a vari livelli dell’Amministrazione americana. Non dobbiamo dimenticare che la Comunità internazionale, Italia compresa, ha lavorato durante un anno intero per formulare una strategia risolutiva del problema del Kosovo. Il piano Ahtisari è stato accettato dagli USA, dal UE, dal governo del Kosovo e respinto soltanto dalla Serbia ed in suo appoggio dalla Russia. Questo piano tende a pacificare i Balcani, considerati sempre la polveriera dell’Europa, e l’indipendenza del Kosovo va in questa direzione.

Il Kosovo è dagli albori della storia territorio abitato dai predecessori degli albanesi, gli iliri, e poi dagli stessi albanesi. I serbi sono arrivati nel settimo secolo d.C. in questa regione. È vero che ha fatto parte del Regno serbo di Stefano Dušan ma in quell’epoca la Serbia amministrava gran parte della penisola balcanica. Sotto dominazione turca il Kosovo era uno dei quattro vilajet  (unità amministrativa ottomana) dell’Albania. Tanto è vero che quando la Serbia conquistò l’indipendenza dall’Impero turco non ebbe nessuna rivendicazione sul Kosovo. Il Kosovo serbo fu il regalo che le Grandi Potenze, Russia per prima, fecero alla nazione slava nel 1913, nella Conferenza degli Ambasciatori a Londra, a scapito del nuovo stato albanese, aggredito militarmente dai vicini, tra cui anche dai serbi.

Oggi, dopo la carneficina serba della primavera 1999, la Comunità internazionale, USA in testa, pare decisa a ripristinare la giustizia storica. Non penso che la prossima indipendenza del Kosovo possa scatenare un processo a catena a livello mondiale di rivendicazioni. La Scozia o la Corsica non hanno niente in comune con il caso del Kosovo, sono realtà completamente diverse. Non è successo con la disgregazione della ex Jugoslavia, tra popoli slavi, tanto meno può succedere nel caso di due popoli di etnie diverse.

Il tentativo della conservazione dello statu quo nei Balcani degli anni 90 è stato pagato a caro prezzo da quei popoli e non credo che sia una cosa saggia ritornare indietro e ricominciare da capo. Il piano Ahtissari verrà eseguito anche se la Russia e la Cina si opporranno al Consiglio di Sicurezza. Credo che il principio dell’autodeterminazione dei popoli vale più dei trattati internazionali o dei capricci dell’uno o dell’altro Stato, anche se potenze mondiali. Credo che questo sia il vero banco di prova delle democrazie dell’Occidente.

Il Presidente Bush a Tirana come l’ex primo ministro inglese Blair nella recente lettera ai kosovari hanno ribadito questo principio e gli albanesi gli sono riconoscenti.”

Zoti Romano,

  “E di që në nisje që kjo letër nuk do të botohet, ashtu si mjaft të tjera që kam dërguar.

Duke lexuar përgjigjen tuaj z. Kaliari mbi pavarësinë e Kosovës dhe vizitën e Presidentit të SHBA në Shqipëri, më duket e detyrueshme të shpreh pikëpamjen time në kundërshtim me pohimet tuaja.

Pritja e ngrohtë që i u bë Presidentit Bush në Shqipëri nderon popullin dhe Qeverinë shqiptare, në kundërshtim me disa shfaqje kundër amerikane të gjindjes me një kujtesë historike të shkurtër ose plot me ndikime komuniste të hershme. Presidenti i Shteteve të Bashkuara në Tiranë nuk ka bërë një deklaratë të rastit, të ndikuar nga entuziazmi i qytetarëve shqiptarë, por ka shprehur konceptin e Vëndit të tij mbi çështjen, të ritheksuar disa herë në nivele të ndryshme t’Administratës amerikane .Nuk duhet të harrojmë se Bashkësia ndërkombëtare, përfshirë dhe Italinë, ka punuar një vit të tërë për të hartuar një strategji zgjidhëse të problemit të Kosovës.

Plani Ahtisari është pranuar nga SHBA, BE, Qeveria e Kosovës, duke u kundërshtuar vetëm nga Sërbia dhe Rusia në mbështetje të saj. Ky plan synon të paqëtojë Ballkanin, të quajtur gjithmonë “fuçi baruti”e Evropës e pavarësia e Kosovës shkon n’atë drejtim. 

Kosova, që n’agim të historisë, është një trevë e banuar nga paraardhësit e shqiptarëve, ilirët, e më pas nga vetë shqiptarët. Sërbët kanë ardhur në  shekullni e  shtatë mbas Krishtit në këtë krahinë. Është e vërtetë që ka qënë pjesë e Mbretërisë sërbe të Shtjefën Dushanit por, n’atë periudhë Sërbia administronte pjesën më të madhe të siujdhesës ballkanike. Nën zotërimin turk Kosova ishte një ndër katër vilajetet (njësi administrative otomane) e Shqipërisë. Aq është e vërtetë saqë kur Sërbia fitoi pavarësinë nga perandoria nuk pati asnjë kërkesë për Kosovën. Kosova sërbe qe dhurata që Fuqitë e Mëdha, Rusia e para, i bënë kombit sllav më 1913, në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, në dëm të Shtetit të ri shqiptar, të sulmuar ushtarakish tnga fqinjët, mes të cilëve edhe nga sërbët.

Sot, mbas kasaphanës sërbe të pranverës 1999, bashkësia ndërkombëtare, SHBA në krye, duket e vendosur të verë në vend drejtësinë historike. Nuk mendoj se pavarësia e ardhëshme e Kosovës do të shkaktojë një proçes zinxhir kërkesash në shkallë botërore. Skocia apo Korsika nuk kanë asgjë të përbashkët me rastin e Kosovës, janë realitete krejtësisht të ndryshme. Nuk ka ndodhur me shpërbërjen e ish Jugosllavisë, mes popujsh sllavë, aq më pak mund të ndodhë në rastin e dy popujve me etni të ndryshme.

Përpjekja për ruajtjen e Statu quo në Ballkan, në vitet 90, është paguar me një çmim të lartë nga ata popuj e nuk besoj se do t’ishte një gjë e urtë kthimi mbrapa e rifillimi nga e para. Plani Ahtisari do të zbatohet edhe nëse Rusia e Kina do t’a kundërshtojnë në Këshillin e Sigurimit. Besoj se parimi i vetvendosjes së popujve vlen më shumë se traktatet ndërkombëtare ose tekat e një shteti apo të një tjetri, edhe nëse janë fuqi botërore. Besoj se kjo është bankëprova e vërtetë e demokracive të Perëndimit.

Presidenti Bush në Tiranë, ashtu si ish kryeministri anglez Bler, në letrën e fundit kosovarëve, kanë ritheksuar këtë parim dhe shqiptarët u janë mirënjohës.” 

Dhjetor 2007

Vijon

Marrë nga vëllimi: “Përsiatje njerëzore, letrare, shoqërore, historike” OMSCA 1 Tiranë 2011