ELITA SHQIPTARE,DETYRA DHE PËRGJEGJSIA E SAJ

May 15, 2013 by dgreca

Shkrimi është një mesazh për intelektualët dhe ata të cilët pozicionojnë vehten në etalonin e quajtur elitë politikanësh të sodit.Ky shkrim është shkruajtur në gazetën „Përpjekja Shqiptare „ e vitit 1936,nga i madhi Mit’hat Frashëri,që i përkon kohës së sodit,kur mendjemadhësia e politikanëve,kryetar partish por edhe ata intelektuale ende s’gjejnë gadishmëri uniteti përballë rreziqeve që i kanosen shqiptarëve dhe trojeve shqiptare,gjithmonë në emër të disa„integrimeve“ çudibërëse.(Eugjen Shehu) ***

… Elitë thuhen njerëz të zgjedhur,por të zgjedhur jo prej ndokujt.Më mirë t’u themi të shquar,me një cilësi që na duket më e madhe,më e bukur,më e dobishme se e të tjerëve.Persona të tillë të heqin respekt,kanë një influencë morale që na detyron të dëgjojmë opinjonin e tyre dhe t’u bindemi me bindje morale vullnetare.Ata imponohen shpirtërisht,bëhen udhëheqës se janë si një fener,si një yll,si një dritë që na rrëfen udhën.Ndër ata gjejmë një thesar dëshirash dhe aspiratash dhe ideali dhe prirjet e tyre na duken sikur janë tonat.Ndër ata kthejmë sytë kur kemi nevojë dhe kërkojmë ndihmë.
Por edhe kur s’kemi nevojë,kurdoherë ngrejmë vështrimin drejt tyre – ata imponohen vetë,na janë pranë : fryma dhe afshi i tyre na prijnë,na ngrohin,na tregojnë shtegun,pa e ndjerë ne,pa e parë.
Ai veprim formon fuqinë tonë,bën rojtjen tonë të vërtetë.Elita,jo vetëm përfaqson pjesën më të vlefshme të një kombi por është udhëheqëse e shoqërisë për die,për gjykim,për estetikë,për jetën kolektive dhe tendenca historike,për besim dhe fillozofi.
Tani vjen pyetja : A kemi një elitë ne ? Më pëlqen përgjigjja pohimiste,se ashtu i do njeriut shpirti.
Por,duke kapërcyer këtë trap,themi ; Duhet të kemi,meqenëse është një nga konditat kryesore të jetës.Dhe atëherë vjen vetiu : Si do ta formojmë ? Më parë të kujtohet kushti themelorë : ata njerëz nuk formohen kur na pëlqen neve ;as e krijojmë dot ;as e kemi në dorë që të lindin.Bëhen vetiu,i bën Fati,Zoti,Natyra.Dhe bëhen vetë,me një durim të gjatë,ose më mirë akoma në qoftëse gjenia,naltësi e jashtëzakonshme e intelegjencisë është një dhuratë që vjen së sipërmi,puna e vetë njeriut,vullneti i tij i pareshtur,kur s’e kemi në dorën tonë fatin,atëherë na mbetet vetëm mjeti i dytë,atë i cili mvaret nesh,që mvaret nga intelegjencia dhe karakteri ynë.Edhe të dy këmbët mbi të cilat ngrehet elita,s’janë veçse inteligjencia dhe karakteri ,kjo e fundit më parë akoma se tjatra; e para duhet të jetë në shërbim të së dytës,si një ndihmesë,një skllave e bindur : me këto kondita mund të fitojë elita atë autoritet moral,intelektual dhe shoqëror.Mos më thotë kush në vesh,mos t’i shkojë kujt mendsh se „qeveria“ o „ministria“ mund të krijojë e mbryjë një Elitë për vendin tonë. Kjo do të ishte sikur të vërë kush buallin përpara qeres.A supozojmë se ata që janë në ofiqet zyrtare,formojnë batalione dishekujsh ? kjo do të ishte një send ideal.Por,të qe kështu,atëherë s’do të kishim nevojë të lodheshim.Të ishte e mundur që me një urdhër,me një dekret të krijoheshin merita,zotësia,vlefta dhe intelegjencia,atëherë do të ishim njerëzit më të lumturit të dheut.Nuk do të detyroheshim të mejtohemi,të kemi brengë,të ndjejmë mungesën e një gjëje të nevojshme,nga e cila pothua se varet gjithë rrojtja jonë,nga çdo kënd,nga çdo pikëpamje që ta shikojmë.Më parë a e kemi besimin e fortë se,merita,vlefta janë sendet e brendshme të shpirtit dhe jo shkëlqime të jashtme ? A jemi vërtetë të bindur – dhe duhet medoemos të jemi – se vlefta është intrenseke dhe joekstrensike,se kujdes i kujdo duhet të jetë për të qenë dhe jo për tu dukur ?Vetëm ky besim,ky konviktision,e bëjnë njeriun të punojë me seriozitet,të njohë detyrën dhe përgjegjsinë e tij,të kuptojë se ka një barë mbi supet,një peshë të madhe për të bartur.Dhe kjo vleftë e vërtetë e bën njeriun të jetë modest,larg demagogjisë.Elita s’ka të bëjë me pozitat zyrtare e shkallët e larta.Ajo s’ka nevojë për fuqi materiale.Forca e saj është krejt morale,me besimin që frymëzon te opinioni i të tjrëve,vlefta e tyre shpirtërore.Jo fjalët,por sjelljet,karakteri,integriteti i tyre,i bëjnë ata superioritet të padukshëm.
Duke mejtuar udhën e gjatë bërë prej popujve fatbardhë në fushën e gjërë të përparimit dhe të lumturisë,nuk mundim të mos ndjejmë thellë në zemër një melankoli dhe të kuptojmë më mirë përgjegjsinë tonë.Studimi dhe meditimi duhet ti japë njeriut çelsat e virtytit dhe të karakterit.I lumturi që gjen një shkëndijë drite,duhet ta konsiderojë veten e tij jo si viktimë,por si misionar,jo i hedhur në këtë lëmë për të vuajtur,por i lindur për të mbushur një detyrë.Ai që me djersën e tij,me durimin e vazhdueshëm të tij,ka fituar,ka fituar një shkallë në dijeni e në moral,ai s’ka dyshim se duhet ta shohë të lumtur veten.Ndërgjegjja e një vlefte së vërtetë a nuk është shpërblimi më i madh që mund të ketë ? Ku mund të mbijnë hithrat e ankimit a të dëshprimit,kur çdo agim i bie dritën e kënaqësisë shpirtërore ? Duke u larguar nga lotët dhe klithjet e viktimit,misionari gjen fuqinë e tij : duron,punon.
Vini re si punohet ; A harrojmë se,edhe më e vogla e aftësisë,e zotsisë,lyp një studjim,një lodhje,një vuajtje,një punim të gjatë,a nuk e dimë se asgjë në botë s’fitohet pa e merituar,pa e blerë me djersën dhe rënkimin tonë të përditshëm ? Në qoftë se jemi bindur se asgjë s’na zbret qiellit e gatitur dhe e gatuar,atëherë dëshprimi s’gjen vend te ne,por kënaqësi,qetësi dhe gëzim në jetën e njeriut,t’i provojë se lumturia është kur mbushim detyrën dhe përpiqemi të arrijmë qëllimin ? A nuk është njeriu mjaft krenar në këto kondita dhe kjo krenari modeste dhe e mbrendshme a nuk është rroga jonë më e madhe,më e ndershme ? Mësoni shqiptarët të punojnë me gëzim,të jenë gazmorë dhe optimistë dhe do t’u kini bërë më të madhin e shërbimeve.Mund të thuhet se vetëm ky shërbim do të jetë mjaft për të pasur lumturinë,se atje do të jetë burim i vërtetë i fuqisë shpirtërore ….
Meqenëse jeta dhe siguria e secilit është e lidhur me fatin e të gjithë atyreve që ,së bashku,formojnë kombin,do të na donte shpirti që çdokush të sakrifikojë pesë minuta në njëzet e katër orë dhe të hetojë nga thellësi e vetes së tij ç’shërbim ka bërë për shoqërinë dhe ç’të mirë mund t’i bëjë kësaj shoqërie që e quajmë komb.Do t’ish një ushtrim shpirtëror,me rezulltat të madh për neve dhe për të afërmit tanë.Elita,a nuk duhet të ketë për qëllim të parë përmirësimin e vetes së saj,fitimin e virtytit,të karakterit dhe të diturisë ? Misionari a nuk duhet të ketë në çdo minutë parasysh shembëllën dhe jetën e të shenjtit që ka zgjedhur për model,dhe a nuk përpiqet t’i afrohet modelit me durim,respekt dhe disiplinë ?
A nuk është e mundur që njeriu,kjo krijesë që i thotë vetes me mend,të rojë e hequr zvarrë prej rrethanash materiale,prej dorës së verbër të ngjarjeve,pa ndjerë,pa manifestuar asnjë reaksion,asnjë sforcim,pa mbrojtur veten ? A ëstë e mundur të rrojë njeriu,të themi më mirë : të rrojmë ne,pa parë,pa vështruar,pa mejtuar,pa gjykuar,pa punuar ?
Ata që ngrihen makar dy gisht mbi nivelin ordiner,duhet të kuptojnë përgjegjsinë e tyre…LUMO SKËNDO
(Përgaditi Eugen SHEHU)

ALUSH LLESHANAKU, PARAROJA E ANTIKOMUNIZMIT

May 15, 2013 by dgreca

Shkruan Eugen SHEHU/

Është shkruar dhe thënë shum për antikomunizmin e shqipatrëve.Tek e mbramja kjo ndjenjë atdhetare,kur vendi yt dhe i të parëvet të tu,viren si kryefjalë,kur përpara trojeve etnike shqiptare,përthyhen e shpërbëhen të gjitha „imzat“ e tjerë,ka mundur të triumfojë,në më shumtën e bashkëkombasve të mij.Kjo edhe për faktin e thjeshtë,që në këtë antikomunizëm natyror të shqiptarëve,janë jeta dhe vepra e qindra bijëve të thjeshtë të këtij kombi.Dhe padyshim emri i nderuar i Alush Lleshanakut është në pararojë të kësaj gjenerate.
Lindi në fshatin Bradashesh, në këmbë të Malit të Krabës,jo larg qytetit të Elbasanit,në vitin 1913.Ende nuk ka mbushur dy vjet kur i vdes e ëma dhe Alushi do të rritej më tej,nën dashurinë e përhershme të babait të tij,Shuaipit.Fëmijëria e tij,sidoqoftë do të njihte gëzimet e veta ngase familja e Alushit kishte të ardhura të mira me ç’rast djalit jetim nuk do t’i mungonte gjë.Kur Alushi arrin moshën e shkollës,i jati blen një shtëpi në qytetin e Elbasanit.Ai do që djali i tij të mësojë në shkollën e qytetit sepse parasheh tek Alushi vullnetin për dije.Kështu jeta e birit të Bradadeshit ndryshon rrjedhën papritmas dhe në shtatorin e vitit 1920,ai shkon në shkollën fillore të Elbasanit.Qyteti në zemër të Shqipërisë,asaj kohe pati një sadisfaksion të veçantë.Ndonëse i varfër,ky qytet hapi zemrën për të parën shkollë Normale në Shqipëri dhe aty për vite me radhë,do të përgaditeshin breza të tërë mësuesish të talentuar.Pas mbarimit të shkollës qytetëse me rrezulltate shumë të mira,Alush Lleshanaku nis studimet në shkollën Normale të qytetit të vet të dashur.Tashmë shtati i tij ishte hedhur mjaft dhe që në vitin e parë të Normales,Alushi prezantonte një fizik dhe forcë të admirueshme edhe për nxënësit e viteve më të larta.Por forca askurrë nuk e krenoi ate.Trupi prej atleti ,muskujt e formuar,gjallëria lëvizëse,dukej se humbisnin përballë një shpirti të butë të djaloshit prej Bradadeshi.Mandej përveç fizikut të bukur,në Normalen e Elbasanit,Alush Lleshanaku ka mundur të lartësojë vetëdijen nacionale.Në çdo ndeshje sporti,shokët janë mësuar të shohin Alushin se si vrapon të vendos diku flamurin kombëtar,duke dashur tu jap këtyre ndeshjeve kurdoherë një soleminitet sa më të madh.Pos vatër dijesh,në fillim të viteve 30 ( të shekullit që lamë pas ) Normalja e Elbasanit,ishte edhe vatër e ndezur e mendimit atdhetar.Alush Lleshanaku,do të sihte nxënës i denjë i Ahmet Gashit,Vasil Andonit,Mid’hat Frashërit etj,të cilët me sakrificat e tyre vetmohuese do të ushqenin idetë e vyera kombëtare në zemrat e normalistëve.Me mbarimin e shkollës Normale,për Alush Lleshanakun,hapen dyert e shkollave në të gjithë shqipërinë.Ai është i vendosur për një mision të tillë,ndonëse babait i kumton se ka shumë dëshirë të vazhdojë mësimet në kulturën fizike.I drejtohet për këtë shtetit shqiptar dhe shumë shpejt përgjigjja i vjen pozitive.Sportet ishin natyra e dytë e Alushit ndaj edhe gëzimi me këtë rast ka qenë i madh.Ai e ndan këtë gëzim me shokët e shkollës,me ç’rast i siguron këta se do të kthehet sërish në Elbasanin e dashur.
Në vitet 1913-1917,Alush Lleshanaku kryen studimet e larta në kulturën fizike,në Universitetin e romës.Edhe aty dallon nga të tjerët për vullnetin në studime dhe fizikun e vet të përkryer.Merr pjesë në mjaft veprimtari sportive të Univeristetit të Romës ku veç simpatisë së miqve dhe pedagogëve,është edhe fitues i disa medlajeve.Ka mësuar të flasë një italishte të pastër dhe gjithsesi nuk harron që miqve të tij italianë,t’u flasë për vendin e vet të mrekullueshëm e sidomos për Elbasanin.“Kur mabron universitetin e Romës e emërojnë mësues në Vlorë dhe pas një viti në Elbasan.Pushtimi fashist e gjen Alushin mësues në gjimnazin e Shkodrës“(Gazeta55,më 15.3.2000)
Në vitin 1939,gjimnazi i qytetit të Shkodrës pat qenë i gjalluar prej ideve atdhetare.Ndonëse influenca italiane në qytet ishte e madhe,gjimnazistët dhe intelektualët e qytetit,parashihnin në frymën ushtarke fashiste,rrezikun që i kanosej vendit të tyre.Në 4 prillin e vitit 1939,në qytetin e Shkodrës, u shpërnda një trakt prej nacionalistëve të qytetit,ku flitej qartë se po pregaditej pushtimi i Shqipërisë.Në këtë grup të nacionalistëve,së bashku me Zef Palin dhe Jup Kazazin,bënte pjesë edhe mësuesi i talentuar i edukimit fizik,Alush Lleshanaku.Nxënësit e gjimnazit,(disa ende janë gjallë në shtetin amë) kujtojnë se pikërisht në 7 prill,mësuesi i edukimit fizik Alushi,u ka prirë gjimnazistëve të bojkotojnë shkollën duke u kumtuar atyre me ate zë burrëror : „Atdheun mund ta duash me fjalë të bukura,por edhe me vepra të bukura.Ne sot duhet me bashkue fjalët dhe veprat“. Nga këtu Alushi u bashkua me formacionet nacionaliste dhe ato të Ushtrisë Kombëtare Shqiptare, në rezistencën që iu bë fashistëve italianë në këmbët e malit të Taraboshit.Por tri-katër qind ushtarë e vullnetarë të lirisë nuk mund të zbrapseshin dot mijëra ushtarë italianë të armatosur deri në dhëmbë,të shoqëruar me tanke dhe aeroplanë.
Natyrisht shërbimi sekret italian (SIM) kishte kryer punën e vet edhe më 7 prill 1939.Mësuesi i edukimit fizik të gjimnazit të Shkodrës,Alush Lleshanaku pushohet nga puna me motivacionin se „pat përhapë frymë antiitaliane ndër nxënësit e vet“.I qetë,i heshtur ai këshillohet me miqtë e vet dhe këta i thonë të shkojë për pak kohë pranë familjes,në qytetin e Elbasanit.Por edhe këtu nuk mund të gjeje qetësinë e duhur.e thërrasin disa herë nën komandën e xhandarmërisë duke i kërkuar spjegime dhe gjithmonë Alush lleshanaku i është përgjigjur se me ndërgjegje ka kundërshtuar pushtimin ushtarak dhe se në rolin e mësuesit të edukimit fizik,ai nuk përjashtonte edhe adukimin kombëtar për nxënësit e vet.Shpërblimi ? Një normalist i shkëlqyer,një universitar I Romës që pat marrë disa medalje në kryeqytetin e imperatorisë,këtej e tutje do të sihte një i papunë në qytetin e vet të dashur,në Elbasan.E megjithatë ai do të rreshtohej nga dashuria e vatrës familjare,nga miqtë e vet nacionalistë të qytetit të Elbasanit e sidomos nga urtësia e Vasil Andonit.Duhet thënë se gjatë vitit 1941,italianët patën filluar të vendosnin në krye të forcave të ruajtjes së rendit shqiptarë të cilët gëzonin reputacion në popull.Ata fillimisht në Elbasan thirrën edhe Alush Lleshanakun por ky nuk pranoi.Kanë qenë pikërisht miqtë,mësuesit dhe nxënësit e tij,që duke i njohur ndershmërinë dhe përkushtimin, e këshilluan të merrte këtë detyrë prej italianëve.Kështu me vendim të Mëkëmbësisë së përgjithshme datë 4 maj 1941,“Alush Lleshanaku emërohet nënpunës federal i Qarkut të Elbasanit“.Kur një miku i tij e takon pas disa ditësh dhe i tha se nuk pëlqente këtë vendim,Alushi i qe përgjigjur me ate zërin e qetë : „Unë e di fare mirë se nuk duhet të qendroj në këtë funksion,por nuk mund t’i shmangem një detyrimi moral.Një gjë të keni të qartë,se une nuk po i shërbej fashizmit por mundohem me të gjitha forcat të shpëtojë popullin nga gjakderdhja“.
Ende sot në qytetin e Elbasanit,janë dhjetra bashkëkohës të Alushit të cilët dëshmojnë drejtësinë dhe shqiptarizmin e thellë të tij.Sa herë që në birucat e xhandarmërisë së qytetit,futej ndonjë nacionalist,Alush Lleshanaku ka qenë i pari që ka biseduar.Mandej mbasi i ka mbushur mendjen për „gabimet“,ka pas dhënë urdhër të lëshonin menjëherë duke njoftuar komandën eprore për parrezikshmërinë e këtij personi.Por kjo sjellje e ky qëndrim nuk ishte vetëm për nacionalistët,madje në mbledhjet e këtyre të fundit kishte marrë pjesë në dy-tri raste.Por Alush Lleshanaku edhe në marëdhëniet me grupet apo personat komunistë ka qenë tejet i kujdesshëm,duke iu përmbajtur plotësisht idesë për të mos lejuar të derdhet gjak shqiptari.Në shtetin tonë amë,janë me dhjetra e dhjetra njerëz të moshuar të cilët mund të rrëfejnë me dhjetra episode se si Alush Lleshanaku në funksionin që kishte në Elbasan,mundi të shpëtojë jetën dhjetra të rinjëve të cilët ishin molepsur nga ëndrrat komuniste.Madje përmendim këtu rastin e shpëtimit të 24 burrave nga lagja „Fushë Mbret“ e qytetit,të cilët do të pushkatohehsin pse në ate lagje ishte kryer një aksion ku patën gjetur vdekjen tri ushtarë italin.Ka qenë Rexhep Drishti i cili duke u shpëtuar italianëve ka vrapuar tek Alush Lleshanaku duke i spjeguar situatën.Madje fjala autoritare e tij,guximi në marrjen e vendimeve bëri që të falej jeta e 24 burrave.Pas kësaj ngjarjeje emri i Alush Lleshanakut përcillej me respekt jo vetëm në qytetin e Elbasanit por deri në fshatrat më të largëta të këtij qarku.Ka qenë kjo arsyeja që ai është thirrur në Tiranë 3-4 herë dhe është këshilluar nga autoritetet italiane për „zemërgjërësinë“ e tij.Madje në fakt,italianët kanë falur edhe persona të „rrezikshëm“ të marrë në mbrojtje prej tij.Alushi është përgjigjur i prerë se përpara se të jetë një kuestor i mirë,ai është një elbasanas.Me këto veprime Alushi bie në sy të milicisë fashiste dhe kështu pushohet nga puna.Për më tej miqtë e tij e këshillojnë të largohet nga qyteti pasi mund të përfundonte në kampet e përqëndrimit në Itali.Pikërisht në fundvitin,1942,Alush Lleshanaku bie në kontakt me organizimet e para ushtarake nacionaliste.Ngase njihej prej kohësh me Zef Palin,Hamit Matjanin,Skender Muçon e Abaz Kupin,Alushi do të bisedojë me ta për të marrë mbi vete përgjegjsitë e organizimit të këtyre formacioneve edhe në zonën e Elbasanit.Trupi i tij prej atleti i ngjante një ushtaraku të vërtetë dhe emri i mirë që pat fituar bënë që brenda tri katër muajve në Elbasan të organizohehsin disa grupe nacionalistësh,për tu ingranuar më pas në çetën e komanudar pre Alush Lleshanakut.Madje kjo çetë u bë e njohur për veprimtarinë e vet antifashiste në fshatrat Bradashesh,Balter,Belsh,Labinot e deri në qytetin e peqinit.Në këtë qytet në bahskëpunim edhe me forcat nacionaliste të Hamit Matjanit dhe Isa Manastirliut,në verën e vitit 1943,ata sulmuan garnizonin italian dhe e muarën ate pas luftimesh të rrepta.Në traktatin që u shpërnda në gushtin e vitit 1943 në Elbasan e rrethina,thuhej pos të tjerave; „Djemtë që e duan Elbasanin dhe gjithë Shqipërinë,ata që nuk e marrin parasysh vdekjen kur është fjala për lirinë e dheut tonë,kryen me sukses aksionin e Peqinit.U shqua për trimëri biri ynë Alush Lleshanaku dhe çeta e drejtuar prej tij“.(Arkivi Qendror i Ushtrisë.Fondi Organizata tradhëtarë e Ballit Kombëtar,dokumenti 79 / 1 ).
Me kapitullimin e okupatorit italian,çeta nacionaliste e udhëhequr prej alushit nuk i flaku armët,përkundrazi radhët e saj erdhën duke u shtuar dhe bijtë e Elbasanit disponuan tanimë edhe armatime moderne të rrëmbyera prej italianëve.Ngjarjet e luftës së Dytë Botërore ishin tejet të turbullta dhe në shtatorin e vitit 1943,në kufijtë e Shqipërisë u dukën kolonat e para të ushtrisë gjermane.Prita e parë antigjermane në fshatin Barmash si edhe rrjedhojat tragjike të shtëpive të djegura,kërkuan një vlersim sa më real të situatës prej atdhetarëve,ideatorë dhe ushtarakë të Ballit Kombëtar,formacion i krijuar që në prillin e vitit 1939.Kështu në shtatorin e vitit 1943,Alush Lleshanaku duke bashkëpunuar edhe me çetën nacionalçlirimtare „Dajti“ organizon një pritë model për nga pikpamja ushtarake,kundër një autokolone gjermane që vinte nga Elbasani,Bashkëpunimi me komunistët ishte një ogur i bardhë për shqiptarët,të cilët shihnin aty flakën e pashuar të bashkimit,por në muajt që rrodhën më pas ky bashkëpunim i sinqertë u sabotua me urdhër të Beogradit.Prita e organizuar më së miri ka dhënë dhe rrezulltatet e veta.Të gjendur në terren të panjohur,natën në pamundësi të zbulonin vendosjen e forcave shqiptare,gjermanët u detyruan të kapitullonin.E vërteta ëhstë se shumë ushtarë dhe oficerë gjermanë duke mos ditur se kundër kujt luftonin,u dirëzuan.Tashmë për të gjithë ne,është i qartë qëndrimi strategjik i ushtrisë gjermane në trevat shqiptare.Përkundër urdhërit të komandnatit të çetës komuniste „Dajti“ për pushkatimin e rrobërve,Alushi mbajti qëndrim të prerë duke i mbajtur e trajtuar robërit në kushtet e duhura.Më pas,kur ushtarët dhe oficerët gjermanë u shoqëruan për në Tiranë,4eta e nacionalistëve të Elbasanit,u përmend kurdoherë për disiplinë dhe rregullin që e karakterizonte.
Në nëndorin e vitit 1943,disa ditë pasi ishte formuar qeveria e re shqiptare,e dalë prej të parës Asamble të Përgjithshme,e cila përbëhej prej deputetëve shqiptarë nga të gjitha viset tona etnike,Alush Lleshanakun e thërret në zyrën e vet,ministri Xhafer Deva.burrat kanë shkëmbyer dy-tri orë muhabet dhe më pas Alushi është nisur drejt vendlindjes,Elbasanit.Ai është shmallur me njerëzit e shtëpisë,me miqtë e shokët duke u treguar atyre për një tjetër detyrë që po merrte mbi supe.Me urdhër të Ministrit të Brendshëm Xhafer deva,më 29 nëndor 1943,Alush Lleshanaku emërohet me detyrën „Komandant i xhandarmërisë për qytetin e Elbasanit,me gradën major“. (Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë,fondi MPB, dokumenti 30,datë 28 nëndor 1943 ).
Tashmë një tjetër përgjegjsi e madhe binte mbi supet e elabasanasit trim.Kur miqtë e thërrisnin majo ! ai u ka pas thënë me zë të ulët se ishte Alushi i mëparë,normalisti që dilte i pari në çdo garë dhe asgjë tjetër.Komunistët e qytetit i kërkuan bashkëpunim Alushit për t’i ndihmuar ata në aktet terroriste ndaj oficerëve gjermanë të qytetit.Ky jo vetëm që nuk pranoi këtë bashkëpunim por në intimitet mundi t’u bëjë të qartë atyre dy reziqet e mëdha që mund të vinin.E para, ata mund të zbuloheshin lehtë në qytet dhe të pushkatoheshin pa gjyq.E dyta nëse atentatorët largoheshin,sipas ligjeve të luftës së deklaruar qysh më aprë,gjermanët do të pushkatonin popullsinë civile të pafajshme.Por kjo logjikë nuk ju pëlqeu komunistëve elbasanas.Nuk vonoi shumë dhe në komunikatën e tyre,në shkurtin e vitit 1944,ata nuk harruan të vënë në listat e armiqve të tyre Alush Lleshanakun si bashkëpuntor të Mid’hat Frashërit,Xhafer Devës dhe Abaz Kupit.Sidoqoftë këta trakte që kërkonin gjak vëllai,nuk e friguan Alushin.Ai vazhdoi të mbante rendin në qytet duke u përpjekur të mos përzihet në punët e komunistëve dhe duke dashur të ndihmojë në çdo rast bashkëqytetarët e vet.Raste të tilla ka patur me djetra,por do të përmendim vetëm një ;“Po ajo që e kujtojnë shumë elbasanas,ishte një natë,kur mbas vrasjes terroriste të dy ushtarëve gjermanë,ata arrestuan mbi 100 qytetarë të pafajshëm dhe i patën futur në shkollën e Dekalit,për t’i pushkatuar.Ndër ta ka qenë edhe vëllai i Adem Jahjës i cili dinte gjermanisht dhe gjermanët e falën.Ai sapo u lirua shkon si era dhe lajmëron Alushin për çka po ndodhte.Alushi merr një dhjet trima të tij dhe i porosit :Unë do të futem në komandanturën gjermane,në rast se nuk u mbush mendjen gjermanëve për gjysëm ore,atëherë do të jem rob i tyre,nadj na sulmoni për të më rrëmbyer“.Fati deshi që gjermanët të binden,që të arrestuarit nuk ishin komunistë dhe Alushi bashkë me kolonelin gjerman,shkuan tek qytetarët e arrestuar dhe i liruan ata“.
( Gazeta 55“ –Tiranë , më 15 . mars . 2000 ).
Në ato muaj aq të turbullta për Shqipërinë,maj-shtator 1944,Alush lleshanaku provoi mbi supe barra shumë të vështira që lidheshin sa me urdhërat e komandës ushtarake gjermane,aq edhe me luftën e egër të ndezur nBeogradi që komunistët shqiptarë bënin kundër forcave nacionalsite.Por burri i mençur e trim,u orientua kurdoherë nga interesash madhore të kombit të vet.bashkëpunimi i tij me trupat gjermane në Shqipëri,vlen të shikohet kurdoherë përmes faktorëve konkret kur shqiptarët u kthyen në zotër të trojeve të tyre etnike ashtu sikur decenie më parë.A mund të luftoje kundër gjermanit,kur në qershor të vitit 1944,përpar hotel „Dajtit“ në Tiranë,janë nisur forcat nacionalsite me këngë në gojë për të luftuar kundër forcave pushtuese çetnike serbo-malazeze në kufijtë tanë etnike ? të mos harrojmë se ndër këta dyqind trima,ishin edhe vëllezërit e idealit të Alush Lleshanakut.
Tetori i vitit 1944,do të hynte në Shqipëri,përmes tymit të luftërave të valëve të një terrori të kuq,të pashembullt.“Dënimi“ kapital i nacionalistit Alush lleshanakut,tanimë ishte firmosur në zyrat e Beogradit dhe Tiranës bollshevike,ndaj për te ishte e sigurtë barikada që e priste.Mbasi u takua me njerëzit e shtëpisë,me optimizmin që e karakterizonte,ai u tha prerë se do të vazhdonte luftën.“Unë nuk besoj,i tha të jatit,se ka ndonjë dallim të madh midis fashizmit dhe komunizmit.Por,ndërsa me të parët unë bashkëpunova për hir të interesave të popullit tim,këta të dytët më kanë shpallur kriminel e duan gjakun tim“.
Në dhjetorin e vitit 1944,çeta e Alush Lleshanakut e përbërë prej 10-12 djemve trima të Elbasanit,kërkon të ndërthurë veprimte luftarake me forcat e Muharrem Bajraktarit.Por ende pa vendosur këto lidhje,ata bien në rpitë të nacionalçlirimtarëve shqiptarë të cilët sihin nisur të luftonin në Jugosllavi,në ndihmë të „vëlezërve“ të tyre serbo-sllav.Lufta u zhvillua në muzg,në brigjet e Drinit të Bardhë,përleshja ishte erreptë por krejt e pabarabartë,ndonëse Alushi,luftonte në drejtimin kryesorë,ai nuk mund të përballej me 1 togë nacionalçlirimtarësh që kalonin për të ndihmuar vëllezërit internacionalistë duke shkelur mbi gjakun e vëllezërve të tyre shqiptarë.Patën rënë në luftime 7 shokë të Alushit,tri të tjerë mundën të largohen nga nata dhe Alushi mbajti me heroizëm largimin e tyre.Madje edhe një plagë në shpatull.Kur epa se ishte e pamunudr të rrezikonte më,mori vendimin e fundit të kalonte Drinin e Bardhë.Të kalosh këtë lum në muajin dhjetor është më shumë se aventurë por burri i Elbasanit kish ende besim në fizikun e tij.Dhe falë këtij fiziku,falë trimërisë,ai mundi të kalojë Drinin e Bardhë,pikërisht në 30 dhjetorin e vitit 1944, nacionalçlirimtarët,të bindur se trupin e tij e patën përpirë dallgët e lumit,pas dy-tri ditësh me anë të një komunikate suhtarake,njoftuan se kish vdekur „armiku“ Alush Lleshanaku.Atë natë,Alushi bujt tek shtëpia e një gjakovari i cili i afron përkujdesje të veçantë.Një muaj në ate shtëpi,i rrethuar nga dashuria karakteristike e shqiptarit për ,mikun,trimi i Elbasanit,mund të kalojë plagën e marrë në shpatull.Por të vështirë e ka plagën që ka marrë në shpirt.Si fituan komunistët ? Si do të jetë fati i Shqipërisë tanimë ?.e mundojnë këto pyetje.Pasi lidhet me miqtë e mbetur gjallë prej asaj nate dhjetori,Alush Lleshanaku provon të ndërmarrë dy-tri aksione të vogla.Por sheh se është e pamundur të luftohet kundër të ashtuquajturave Divizione të Mbrojtjes së Popullit,ngase këto formacione ishin Divizione të Vrasjes së Popullit,në emër të internacionalizmit proletar.
Në janarin e vitit 1946,shkon fshehurazi në fshatin e lindjes,në Bradashesh,Aty strehohet ndër miq të ngushtë e për ca kohë mund të hyjë edhe në shtëpinë e vet,në qytetin e Elbasanit.Por e sheh rrezikun shumë afër dhe sërisht,fshehurazi largohet nga Elbasani.Ushtarak i lindur,ndonëse vetëm,Alush Lleshanaku në vitin 1946 kalon në Greqi ku e çojnë në kampet e refugjatëve shqiptarë.Më pas ai dërgohet në kampin Santa Fara të Italisë ku bashkëpunon ngushtë me instruktorë amerikanë për përgaditjen e djemve nacionalistë që do të mund të luftonin të nesërmen në Shqipëri.Alushi merr pjesë në grupin e parë të parashutistëve nacionalistë që hidhen në Shqipëri në vitin 1947,së bashku me Ndue Mylyshin dhe Ndue Gjon Markën.Por veprimtaria e tyre ishte e pamundur ngase grupi „pritej“ prej Divizioneve të Ndjekjes të komanduar prej emisarëve sovjetikë,të cilët ishin të lidhur me punën agjenturore të Kim Filbit.Në pamundësi për të vepruar Alushi largohet përsëri nga Shqipëria,ndonëse në ndjekje të tij janë qindra ushtarë dhe oficerë.Ai vazhdon stërvitjen në Itali për të desantuar sërisht në pranverën e vitit 1950,në krye të një grupi nacionalistësh.Me vetmohime dhe sakrifica,mund të nrerë disa grupe të rezistencës antikomuniste në zonën e Gramshit dhe Elbasanit por shpejt diktohet dhe ndiqet këmba këmbës.
Në vendin e quajtur Papër,buzë brigjeve të lumit Shkumbin,çeta prej 4 trimash,rrethohet prej 700-800 forcash të ndjekjes.Nuk munguan edhe në këtë rast përforcimet me helikopterë,nata e 26 dhjetorit 1950,do të mbetet në kujtesë të krejtë fshatarëve të Paprit,të cilët e dinin se luftonte biri i tyre Alush Lleshanaku .Por ata s’mund t’i vinin në ndihmë pasi diktatura komuniste do t’i varroste edhe ata të gjallë.
Në mëngjezin e 27 dhjetorit,kur të tri shokët i ishin vrarë,në urën e lumit Shkumbin,dhjetra plumba do ta gjenin zemrën fisnike të nacionalistit trim Alush Lleshanaku,antikomunistit të vendosur deri në flijimin e mbramë.
Bern-Zvicër

DEKORIMI I OFICERËVE JUGOSLLAVE PJESË E TURPIT TONË KOMBËTAR

January 23, 2013 by dgreca

Shkruan Eugen SHEHU/

Dëshmitë e vetë historiografisë së shtetit amë shqiptar,e kanë përcaktuar qartë rolin e madh të të dërguarve të Beogradit për krijimin e Partisë Komuniste shqiptare në Tiranë.Ky rol.në ato momente ka qenë tejet determinant po të kemi parasysh se komunizmi si doktrinë ishte fare i panjohur dhe për më tej,ai nuk mund t’i shkonte për shtat konstitucionit moral të popullit tonë. Po të kemi parasysh se në vitet 1939-1940, në Shqipëri,Kosovë e Maqedoninë shqiptare,po rritej së tepërmi rezistenca nacionaliste për t’i ofruar si zgjidhje të vetme kombit tonë,kufijtë etnike të tij,atëherë do të bindemi plotësisht se “ndihma” e ardhur nga Beogradi nuk ishte as vëllazërore dhe as e sinqertë siç donin ta paraqsinin komunistët shqiptarë të atyre viteve.Shqiptarët kishin edhe një impresion të fuqishëm,për të mos i hapur dyert kanat për komunizmin.Ky impresion lidhej sidomos me sulmin gjerman kundër Beogradit (prill 1941) me ç’rast në trevat të Kosovës e Maqedonisë shqiptare,u rikthyen ëndrra e vjetër e Shqipërisë etnike.Duam apo s’duam të kujtojmë sot,unë mendoj se shqiptarët në krejt trojet etnike tona,përpara se të dëgjonin përallat komuniste,ishin të vendosur të luftonin për të vënë në jetë,padrejtësitë prej të cilave ende kullonte gjaku i ngohtë.Ndërkaq,disa prej ideatorëve dhe udhëheqësve të parë të grupeve komuniste në Shqipëri,ishin futur në rrugë pa krye,duke dashur të mirrnin flamurin e shpëtimtarit të kombit.Ata kryen në vitin 1941 disa takime por në vend që të bashkoheshin për të shpalosur alternativa,grindeshin për të ndarë karriket dhe për më tepër,nuk kishin vizione të qarta se ç’far duhej të banin në ato momente.Tepër saktësisht përshkruhet kjo situatë e komunistëve shqiptarë në vitin 1941 në një raport të hollësishëm që Koço Tashko i ka dërguar në vjeshtën e vitit 1942,kryesis së Kominternit ku pos të tjerave shprehet ; “Nga ana tjetër isha koshient se shokët e propozuar prej meje nga tërë grupet, sado të sakrifikuar për çështjen dhe të pakursyer në punët,s’kishin përgaditjen politike të duhur për të qenë anëtarë të Komitetit Qendror (këtë fakt ma kishte cilësuar edhe shoku Miladin) domethënë për të kuptuar problemet politike dhe ekonomike të Shqipërisë… Këto të meta kryesore të tyre shpresoja të menjanoheshin deri sa të mblidhje Kongresi i Partisë,prej qenies si instruktorë të dy shokëve jugosllav, Miladin e Dushan.Me pak fjalë gjithë përgjegjësinë ua dorëzova këtyre dy shokëve (sado që skisha asnjë ide të së kaluarës së tyre) vetëm duke u bazuar në rekomandimin e Komitetit Qendror për Kosovë e metohi, të Partisë Komuniste Jugosllave”.(Arkivi Qendror i shtetit –Tiranë, Fondi 14 , dosja 5 , fleta 4 ).

Nga ky dokument autentik i njërit prej krerëve kryesorë komunis në Shqipëri,në vitet 1940- 1944,merret lehtë me mend se marëdhëniet ndërmjet komunistëve të shtetit amë dhe atyre të Beogradit nuk mund të egzistonin si marëdhënie partneriteti,apo vëllezërore.Këto marëdhënie do të konceptoheshin që në fillim si marëdhënie vasaliteti,ku të parët,sllavët do të dirigjonin gjithë “bëmat” e komunizmit në Shqipëri,ndërsa të dytët,komunistët e servilosur shqiptarë do të përpeliteshin nëpër labirintet e politikave serbosllave,duke shitur nderin e tyre,vetëm e vetëm për një copë karrige të përgjakur kur të “çlirohej” Shqipëria. Komunistët sllav,duke parandjerë rrezikun e rritjes së lëvizjes nacionaliste shqiptare,lëvizje e cila që në fillim u shtri në krejt kufijtë etnike tona, ndërhyri energjikisht në lëvizjen komuniste,së paku për të dominuar këte e mandej, në saje të dredhive të vjetra serbosllave të niste në trojet shqiptare luftën e egër vëllavrasëse.Kështu,në verën e vitit 1942,ata hodhën në nismën e tyre,në Kosovë,një trakt ku i bëhej thirrje popullit shqiptar këtu, të rrëmbente armët për të luftuar kundër armikut të përbashkët,fashizmit.Ustallarët e Beogradit jo se donin lirinë e Kosovës, sepse po ta kishin dashur sigurisht ata do të kishin lejuar shqiptarët në trojet etnike të tyre,të paktën të jetonin pa ate kalvar vuajtjesh.Por ata kërkonin të ngrihej krye kundër fashizmit për të ruajtur të pandryshuar statukuonë e organizmit të kufijve pas vitit të mbrapshtë 1913.Ndonëse proklamata e shpërndarë në Kosovë,kishte poshtë edhe nënshkrimin e Partisë Komuniste shqiptare,ajo mirrej vesh menjëherë se ishte gatuar në guzhinën e Beogradit,me ç’rast edhe mungonin fjalët se çdo të bëhej të nesërmen me fatin e popullit shqiptar në Kosovë.

Kjo pozitë e mjerueshme e komunistëve të shtetit amë,të cilët,vinin në rend të ditës parrullat e tyre internacionaliste dhe harronin vuajtjet prej tre deceniesh,të vëllezërve të tyre prej gjaku,dëshmohen vetë prej dokunetave të tyre,pikërisht në vitin 1942,komunistët e tiranës ishin të detyruar të dëshmonin se ; “Për shqiptarët e Kosovës që përbëjnë 50-65 përqind të popullsisë së atjeshme si dhe dy të tretat e popullsisë së Shqipërisë së Vjetër (kufijt e vitit 1913) Partia e jonë ka heshtur sistematikisht duke thënë (fjalët e shokut Miladin) se kjo çështje s’na përket neve por i përket Partisë Komuniste Jugosllave”. ( Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë. Fondi 14,dosja 5, fleta 11 ).

Edhe në vitet 1943-1944,bashkëpunimi i klikës komuniste tëTiranës me atë të Beogradit,do të ishte determinant,sidomos në veprimet e atyre të parëve ndaj nacionalistëve shqiptarë.Diku e kam thënë krejt haptas mendimin tim se Mukja ishte shpresa e mbrame e shqiptarëve për të bashkëpunuar me njëri-tjetrin në luftën kundra okupatorit.Por pikërisht pse mbante me vete këtë shans të madh historik,Mukja u sabotua dhe anatemua për pesë decenie me radhë nga histriografia shqiptare. Post – Mukja,do të përbënte ndër faqet më të dhimbshme të popullit shqiptar,i cili,ndonëse i coptuar në vitin 1913,ndonëse i sulmuar e kërcënuar dhe zhdukur prej grekërve,sllavëve e bullgarëve, tanimë provonte edhe thikën e ngulur tinëz në shpinë prej vëllaut me nanë.Pa dashur të sjell në këto radhë,gjëmën e madhe e tragjike të luftës vëllavrasëse në Shqipëri,në vitet 1943-1945, unë mundet natyrisht të pohoj se krejt idetë dhe organizimet e kësaj lufte kanë qenë të ideuara në Beograd,ndërsa Miladini e Dushani,ishin veç zbatuesit e urdhërave të padronëve të tyre. Sidomos në ndjekjen ndaj nacionalistëve të shquar shqiptar,dora serbosllave do të shtrihej ngado.Prej asaj dore tradhëtare, ranë në fushën e nderit trima të mëdhenj të kombit shqiptar. Dhe një pjesë e tyre duke parandjerë thikën pas shpine sllavoshqiptar,luftuan me armë në dorë kundra tyre, duke u shndruar në simbole të përjetshme të nacionalizmit shqiptar. Në krejt këtë maskaradë,nuk kanë munguar as idelogjizimi i skajshëm bolshevik dhe as veprimet e fshehta serbosllave për t’i quajtur këta burra ( që sot përbëjnë krenari kombëtare) si bashkëpuntor me okupatorin,sipas parimit paradoksal : O me ne, O kundra nesh !.

Në vitin 1945,klika komuniste e Tiranës,duke iu përmbajtur tërësisht udhëzimeve të beogradit, nisi të konstruktojë modelet e para të diktaturës komuniste,modele të cilat,do të quheshin të veçanta në krejt Evropën Lindore,për nga egërsia me të cilën u zbatuan.Ndër këto modele famëkeqe, mund të përmendim shkurt vetëm njërin,ate të përndjekjeve të krejt kundërshtarëve politik të tyre, familjarisht nëpër burgje apo kampe përqëndrimi sipas modeleve të huazuara nga Stalini.Mijërat e nacionalistëve shqiptarë,u drejtoheshin në vitin 1945 togave të zeza të pushkatimit, burgjeve apo kampeve të punës për të vetmin “faj” se kishin luftuar për lirinë e Shqipërisë si edhe për kufijtë etnike të saj.Dhe përballë kësaj tragjedie të re shqiptare,duhej diçka butaforike,duhej diçka për ti dhënë botës komuniste të kuptonte se qeveria shqiptare nuk kishte mendjen vetëm për punë të zeza.Dhe pikërisht në këto momente aq të dhimbshme për krejt kombin tonë,kjo qeveri, enkas për të dhjetëfishuar tragjedinë shqiptare, zgjodhi pikërisht procedurën e dekorimit të dhjetra oficerëve serbosllav të cilët sigurisht ishin vrarë duke luftuar kundër forcave nacionaliste shqiptare. Me këtë akt të shëmtuar ,si turp kombëtar,klika komuniste e shtetit amë,kërkonte gjithashtu të thoshte fjalën e vet, lidhur me qëndrimin e saj pro idesë së Beogradit për tu integruar në republikë të shtatë të krijesës jugosllave. Kësisoj më 5 shtator 1945,në ish pallatin mbretëror në Tiranë,u zhvillua një ceremoni tejet pompoz, me pjesmarrjen e krejt qeverisë shqiptare si edhe përfaqsuesive diplomatike dhe forcave aleate në kryeqytet.Me tone oratorike,Omer Nishani,në cilësinë e kryetarit të Këshillit Antifashist,lexoi vendimin e këtij Këshilli numër 117 , datë 5 shtator 1945 : “Në bazë të propozimit të kryetarit të Qeverisë Demokratike të Shqipërisë dhe Komandant I Përgjithshëm i Ushtrisë Kombëtare ;Duke marrë parasysh se shumë personalitete të huaja të vendeve aleate gjatë Luftës Nacionalçlirimtare të popullit t’onë kanë kontribuar dhe ndihmuar me të gjitha mjetet në Luftën e popullit shqiptar qoftë brenda në Shqipëri krah për krah me ushtrinë tonë, qoftë jashtë Shqipërisë dhe për të shfaqur mirënjohjen e për t’a shërbyer e nderuar veprimtarinë e tyre në dobi t’Atdheut e të popullit shqiptar.

Kryesia e Këshillit Antifashist Nacional-Çlirimtar, Vendosi Të dekorohen me dekoratat e shënuara për sejcilin,personat që përmenden në listën që vijon :

Gjeneral Ivan Milutinoviç,me Urdhër “Heroi Kombëtar”, Lolo Ribar,me urdhërin “Heroi Kombëtar”,Ramiz Sadiku,me Urdhërin “Heroi Kombëtar,Ivan Ribar,me Urdhërin e “Flamurit”, Eduard Kardelj,me Urdhërin e “Flamurit”,Bllazho Jovanoviç,me Urdhërin e “Flamurit” dhe me medaljen e “Kujtimit”,Radovan Zagoviç me Urdhërin e “Flamurit,dëshmori Miladin Popoviç,me Urdhërin e “Flamurit” dhe me medaljen e “Kujtimit”.Dushan Mugosha,me Urdhërin e “Flamurit” dhe me medaljen e “Kujtimit”.

Me urdhërin e “Yllit Partizan Klasi i I” dhe me medaljen e Trimërisë Brigadier E.F.Davies. Me urdhërin e “Yllit Partizan klasi i I “, Gjeneral-Lejtnant Arso Jovanoviç, Aleksander Rankoviç, Milan Gjilas,Petko Dapçeviç,Breigadier T.Churchuill,Kolonel Velimir Stoiniç,Lejtnant-Kolonel, Palmer,Major Ivanov Konstantin,Kapiten Thomas Stefan.

Me Urdhërin e “Yllit Partizan i klasit të II” dhe me medaljen e “Kujtimit” ; Kolonel Vojo Todoroviç. Me urdhërin e “Yllit Partizan i klasit të II” dhe me “Medaljen e Trimërisë” ; Major Savo Stonjou,W.V.G.Smith. Me Urdhërin “Partizan i klasit të II”, Gjeneral,Terziç Velimir, colonel Kiler Peter,Kolonel,Obrat Cicmil,Nenkolonel,Mijat Vuletiç,G.W.Seymour,Major J.K.H. Shaw, Major, M.J.Fornton, Major, V.Robinson, Kapiten Northop, Kapiten J.M.Lyon,Toger John O’Keefe.

Me Urdhërin “Ylli Partizan i klasit të III” ; Major Timochek Teodor,Major Viktor Bobol,Kapiten Miazi Dizdareviç,Toger Nick Cooky,Kaporal George Routsis. Me Medaljen e “Trimërisë” dhe me Medaljen e “Kujtimit” ; Bije Vokshi, Dëshmor, Hajdar Dushi, Emin Duraku, Xhevdet Doda, Vaso Strugari, Mikel popoviç”. ( Gazeta “Bashkimi “ Tiranë më 6 shtator 1945 ).

Ndërsa kreu i klikës komuniste të Tiranës,Enver Hoxha,do të deklaronte solemnisht në atë mbrëmje se ; ”Të gjithë këta oficerë që u dekoruan,na kanë ndihmuar me shpirt, në përpjekjet tona për çlirim”. Shërbetori i zellshëm i sllavokomunistëve,falenderonte kështu mësuesit e tij nga beogradi për kontributin e madh të tyre në përpjekjet sllave për shuarjen e rracës shqiptare. Me këtë mesazh ai gjithashtu donte të siguronte padronët e vet se do të ishte kurdoherë rob i politikave shovene serbosllave.

Si mund të dekoroheshin oficerë të lartë jugosllav kur vetëm në vitet 1944-1945 në territoret e Kosovës dhe Maqedonisë shqiptare u vranë,u burgosën,dhe u shperngulën më shumë se 50 mijë shqiptarë etnik të pafajshëm ? si mund t’i shpërndaheshin dekorata atyre që pos të tjerave, nuk lane pëllëmbë toke shqiptare pa e përgjakur me gjak shqiptari ? si mund të dekoroheshin ata të cilët populli i ynë i konsideroi dhe i konsideron pushtues të tokave shqiptare ? Si mund të përgëzoheshin këta kriminelë të zakonshëm lufte,kur pikërisht në ato momente në malet shqiptare,endeshin dhjetra e dhjetra heronj nacionalistë,të cilët,falnin pranverat e tyre për kufijtë tanë etnik ?.

Përballë këtyre pyetjeve,mund të hamendësosh shumë përgjigje.Por përgjigjja e parë që të vjen ndër mend është pikërisht ajo se klika komuniste e Tiranës,në vitin 1945,e fryrë prej përallave të internacionalizmit proletar,duke dekoruar vrasësit e popullit të vet,merrte mbi vete barrën e rëndë të një turpi kombëtar.E përbaltuar në pozitat mjerane ku e futi çorba serbosllave,kjo klikë po I bënte nderet dhe shërbimet e para Beogradit duke dëshmuar sigurisht antishqiptarizmin e vet, me të drejtë duke pranuar dhe njohur pushtimin e tokave shqiptare të Kosovës, Preshevës Bujanovcit e Medvegjes, të Maqedonisë shqiptare nga serbosllavët. Koha dëshmon tradhëtitë komuniste shqiptare tanimë i mbetet qeverisë së djathtë shqiptare dhe Institutit për Krimet e Komunizmit që të gjithë të dekoruarit, ti zhvleftësoi dhe dënojë.Krimit dhe tradhëtisë duhet shartuar nga rrënjët.(Ne Foto:Diktatori Enver Hoxha me Miladin Popovicin)

Bern-Zvicër

ABAZ KUPI,HEROI YNË I HARRUAR

January 13, 2013 by dgreca

Ne Foto: Abas Kupi dhe Mithat Frasheri ne Londer, 1949/

Nga Eugjen Shehu/

Trojet shqiptare janë ruajtur në shekuj prej bijëve të vet.Sa herë që ata kanë parandjerë rrezikun , kanë klithur me ate zë të dhmisur,ç’ka vetëm bijtë e denjë e kanë dëgjuar.Këta bij,anipse ende anonimë (për turp të historiografisë sonë) i kanë dalë zot trojeve të mëmëdheut duke dëshmuar pos trimërisë,edhe dahsurinë e tyre ndaj çdo pëllëmbe të tokës shqiptare.Pa pyetur për kuvende e thirrje,pa dashur të marrin pozat e udhëhqësve të mëdhenj,këta djem a burra,të heshtur,duke ngarendur në vijën e parë për lirinë e atdheut,ngarendnin njëherazi në pavdeksinë e tyre.I tillë trim dhe i pafriguar askurrë,do të mbetet në zemrën e kombit të vet,edhe Abaz Kupi,prijësi popullor me die e synime të qarta kombëtare.

Lindi në Krujë,më 1891.Lindi në ate qytet të gurtë,të Shqipërisë ku për të parën herë në historinë e popullit tonë,Gjergj Kastriot Skenderbeu,me një tufë trimash,shkruan legjendën shqiptare të mospërkuljes.Bedenat e kalasë madhështore,ende sot,mbartin në kujtesën e tyre shungullimat vigane të luftërave.I jati i Abazit njihej në Krujë e rrethina për trimërinë e saj ndaj formacioneve të ushtrisë osmane.Ai disa herë ish burgosur prej tyre por sidoqoftë askurrë s’e pat ndaluar luftën në dobi të bashkëkombasve të vet,për të flakur tutje natën e gjatë osmane.Pagëzimi i parë i Abaz Kupit,në rrafsh të luftërave për lirinë e trojeve amtare,është viti 1913.Mbas disa luftimesh të gjata,ku çetat e trimave krutanë,mundën të zbrapsin serbët,në kalanë e legjendave u ngrit flamuri i ynë kuq e zi,ai flamur për të cilin plaku i urtë i Vlorës,përshkroi male e dete të tërë vuajtjesh e brengash.Gëzimi i popullit të Krujës,sidoqoftë zgjati vetëm pak ditë,ngase mjaft elementë ,të nxitur natyrisht prej qarqeve pro osmane të kohës,e zëvendësuan flamurin tonë me ate të gjysëmhënës. Abaz Kupi, i cili asaj kohe ishte në udhëheqje të një çete trimash,natyrisht nuk do të heshte.Edhe pse në veprimet e komiteteve shqiptare të atyre viteve,ndihej shpesh një lloj pavarsie dhe impulsiviteti,djaloshi 22 vjeçar mendoi të mos hakmerrej në kokë më vete.Nisiator i takimeve të fshehtë,tepër trim por edhe i përmabjtur,Abaz Kupi (apo thirruri shpesh Bazi i Canës),organizoi një takim të kryetarëve të çetave,duke kërkuar prej tyre që t’i jepej e drejta të hakmerrej mbi personin që kishte dashur të përdhoste flamurin kombëtar.Burrat e krujës,duke e njohur kaçakun e famshëm,i japin leje e ndërkohë i afrojnë edhe ndihmën e tyre.Të nesërmen e atij tubimi,ka ndodhur ditë pazari e pikërisht,në mes të rrugëve të tij,është dëgjuar krisma e kubures dhe zëri i Abaz Kupit ; „Ta dish mirë se tue dash me u tall me flamurin tonë,je vue në gjak me krutanët e krejt burrat e Shqypnisë!“.

Ç’prej asaj dite e decenie me radhë,flamuri kuqezi valoi i lirë në bedenat e kalasë së Skenderbeut.

Vitet 1914-1918,atëherë kur për shkak të Luftës së Parë Botërore,Shqipëria u kthye në teatër të veprimeve luftarake të fuqive të ndryshme evropiane,do të dimensiononin më së miri,karakterin e luftëtarit Abaz Kupi.Tashmë jo në krye të një çete,por si komandant i të gjitha forcave të Krujës,Abaz Kupi do të ishte i pranishëm në disa beteja të rëndësishme.Kështu lufta e zhvilluar në Kakarriq të Shkodrës,do të mbante si ideator kryesor të asaj Bazin e Canës i cili anipse nuk pat mbaruar akademi të larta ushtarake,dijti të organizojë si një ushtarak i talentuar çetat e vullnetarëve,duke korrur një fitore tepër të vështirë.

Edhe në vitet 1918-1920,pushka trimërore e djalit të Krujës nuk do të heshtete,sidomos në kufijtë verior të Shqipërisë.E vërteta është se Kruja me rrethina pak është kërcënuar prej serbëve,por një atdhetar vizionar si Abaz Kupi,parashihte situatat në rrjedhat e tyre,për krejt Shqipërinë.Janë të njohura disa beteja të burrave të Krujës,të udhëhequr prej birit të tyre në Dibër e Shkodër ku do të farkëtohej edhe miqësia e ngushtë e Abazit me Bajram Currin.Në këto beteja,ka gjëmuar e para pushka e trimit të Krujës dhe kjo është bërë me qëllim prej trimave.Fjala është që serbët e malazezët të kuptonin përgjithmonë,se kufijtë e Shqipërisë do të mbroheshin prej trimave,anipse këtë mund të vinin prej Kruje,Elbasani apo Vlore.Pikërisht në këto vite betejash të repta,nuk duhet të harrojmë se armiqtë e Shqipërisë bënë çmos që të zhduknin birin e Krujës.Janë tri-katër rrethime të serbëve,që i kanë bërë kullës së Abaz Kupit.Por me t’u ndjerë pushka e tij,drejt kullës kanë vrapuar qindra luftëtarë,me ç’rast edhe serbët s’ia kanë mundur qëllimit të tyre.Por fatkeqsisht,dy herë ato kulla janë djegur,duke dëshmuar kësisoj miqësinë e verbër të shovenistëve serb ndaj atdhetarit të madh. Qeveria shqiptare e dalë nga kongresi i Lushnjës,nisur nga detyrat parësore për ruajtjen e tërësisë toksore të kufijve shqiptarë,ndërmorri një varg masash organizative.Ndër to ishte edhe gradimi i disa oficerëve,të cilët para dhe pas kongresit të Lushnjës patën dëftuar shembuj heroizmi në krye të çetave të tyre,për lirinë e trojeve amtare.Ndër ta,në ngjarjet e Mirditës më 1920.Në këto beteja,në fakt,Abaz Kupi,do të njihet nga afër edhe me personalitetin e Ahmet Zogut.Të dy këta burra,u qëndruan më vonë së bashku,dallgëve që goditën atdheun.Ata u lidhën me një miqësi të shenjtë ku ndriçonte kurdoherë ndjenja e fuqishme e dashurisë për trojet stërgjyshore.

Në fillim të viteve 20 e deri në prag të 7 prillit 1939,Abaz Kupi,në detyrën e majorit të xhandarmërisë,e shohim të veprojë në Krujë,Laç,Lezhë,Milot,Durrës,Peqin e gjetkë.Kudo në çdo problem,ai do të priret kurdoherë nga interesat e larta të atdheut duke shkelur mbi çdo meskinitet të jetës së atëhershme shqiptare.Parimor,tepër i ashpër me kriminelët,por i butë me popullin e vuajtur,Abaz Kupi do të mund të vendoste rregull e qetësi në krejt vendet ku punoi.Për më tepër,në këtë periudhë,me porosi të Ahmet Zogut si mbret i shqiptarëve,trimi i Krujës do të shkonte shpesh në kufijtë veriorë të Shqipërisë.Kontaktet e tij me miqtë e vjetër,me kapedanët e çetave komite të Veriut,do të ishin kurdoherë të sinqerta ngase të tilla ishin ato ç’prej fillimit të shekullit.Janë një sërë urdhërash e dokumentash,që provojnë se në pikëpamje të rikonstrukturimit të gjandarmërisë shqiptare,Abaz Kupi,u prir kurdoherë në ndershmërinë dhe trimërinë pikërisht të këtyre prijësve popullorë.Sigurisht ajo çka ndriçon madhërisht figurën e atdhetarit të Krujës,është padyshim,qëndresa e tij heroike,në prillin e zi të vitit 1939.Nuk është rasti të kujtojmë këtu shkaqet e pushtimit fashist por sidoqoftë,na jepet të themi se sulmi italian që përgaditej mbi shqipërinë,ishte prologu i dramës sonë të madhe.E vërteta është,që në ditët e para të prillit,Evropa parapa sulmin që do të ndodhte.Ishin edhe disa patriotë shqiptarë që lajmëruan kancelaritë e shurdhta evropiane mbi këtë sulm barbar.Dihet se mbreti Zog,ka thirrur në prag të sulmit fashist Italian,Abaz Kupin i cili në ate kohë ishte komandant i xhandarmërisë së Durrësit.Mbreti duke ditur se veprimtaria personale e tij do të varej prej qëndrimit të Këshillit të Lartë,udhëzon Bazin e Canës si mik e vëlla,mbi çka duhej të bënte.Pas atij takimi me mbretin e shqiptarëve,major Abaz Kupi,shkon menjëherë në Krujë duke i folur me gjuhë zemre,trimave të tij,atyre që se patën lënë vetëm as në situatat më të turbullta e të vështira.“Dy ditë para të premtes të zezë,Abaz Kupi ishte në Krujë.Shumë fëmijë ishin grumbulluar në pjacë,në kohën që vullnetarët po hynin në makina duke iu përgjigjur thirrjes se Abaz Kupit për të luftuar në Durrës.Për këtë rast,unë mbaj ndër mend një ngjarje,po me kuptim shumë të madh.Një djalë fare i ri u drejtua tek makina e vullnetarëve.Abazi i tha se ishte shumë i vogël dhe e ndaloi të hipte në makinë.Djali pasi e shikoi drejt e në sy tha ; „Abaz Aga,Shqipëria është e të gjithëve,pra edhe e imja!“ Komandanti pasi ja përkdheli flokët,e hipi këtë djal në makinë,bashk me të tjerët“(Abaz Kupi dhe fallsifikatorët e Historisë“Gazeta„Atdheu“14.12.“44

Në Durrës,Abaz Kupi gjeti edhe qindra vullnetarë të tjerë që prisnin me duf në shpirt,të zbraznin armët,ndaj pushtuesve italian.Të ardhur nga Tirana,Ishmi,Preza dhe Kavaja,këto forca megjithëse kishin një armatim mjaftë të paktë,treguan devocion të jashtëzakonshëm duke u rreshtuar përgjatë bregut,në mbrojtje të lirisë.Brenda atyre pak orëve të mbetura,major Abaz Kupi,mundi të organizonte një mbrojtje sa më efektive.Ai kaloi gati në të gjitha pozicionet duke u dhënë porosi e sidomos zemër vullnetarëve trima.Ndërsa me forcat e xhandarmërisë,organizoi mbrojtjen në drejtim kryesor,në portin e qytetit,duke përcaktuar edhe vet pozicionin e tij. Si rrallëkush në historinë tonë,Abaz Kupi,ai komiti i Krujës,u gjend në një mëngjez prilli,në krye të qindra vullnetarëve,përballë dallgëve të Adriatikut dhe ushtrisë disa dhjetra mijëshe të Musolinit.Porosia e tij ishte e prerë.Lufta do të fillonte atëherë kur të shkrepte pushka e birit të Krujës.Disa italianë të Durrësit,duke parë këto pregaditje,nuk vonuan të takojnë Abaz Kupin.Të instruktuar prej mjeshtërve të tyre,në Itali,ata i kërkuan trimit të Krujës që ky të mos organizonte rezistencën dhe për këtë akt,do të mbulohej me flori.Por Abaz Kupi e parashihte mirë situatën.Ky do të përbënte një turp kombëtar duke i treguar botës se shqiptarët mezi kanë pritur pushtuesin fashist.Abaz Kupi revoltohet nga propozimi i këtyre mjeranëve dhe niset akoma më i vendosur në pozicionin e tij.

Agu i 7 prillit të vitit 1939,ka ardhur në Durrës,së bashku me ulërimën e dhjetra avionëve luftarak fashist si dhe me gjëmimin e topave.Dhe ka qenë pikërisht krisma e pushkës së Abaz Kupit, e cila ka nisur luftën e madhe të popullit shqiptar,ate luftë vigane që vazhdoi për vite me radhë ndaj fashizmit.Në fakt shkrepja e pushkës së trimit të Krujës,më 7 prill 1939,shënoi fillimin e atij akti madhor të mosnënshtrimit të popullit tonë përball çdo armiku e dhune.Në shkrehjen e pushkës së Abaz Kupit,ishte mbledhur krejt urejtja e një populli martir i vendosur tu dale zot fateve të veta. Lidhur me këtë ngjarje,historiografë të huaj,perëndimorë shkruajnë ; „Në orën 5.30,të mëngjezit të 7 prillit, e premte e shenjtë,Durrësi,Vlora,Shengjini dhe Saranda u sulmuan prej 40-50 mijë trupash,të mbështetura prej 400 aeroplanësh dhe dymbëdhjetë anijesh lufte.Duket se luftimet më të ashpra janë bërë në Durrës,ku populli i qytetit dhe një kontigjend i vogël trupash i dërguan nga Tirana,i bënë ballë me vendosmëri pushtimit.Mbrojtësit e qytetit,të udhëhequr nga Abaz Kupi,komandant i gjandarmërisë së Durrësit,ndonëse të pakët në numër dhe duke patur vetëm pesëdhjetë gjerdane me fishekë për njeri,mundën të zbrapsin valën e parë të sulmit italian.Pas tërheqjes së pushtuesit,anijet filluan të qëllonin me shrapnelle për shpërndarjen e qëndresës.Por në vedn që të tërhiqeshin,Kupi me njerëzit e tij u hodhën në sulm dhe mundën të zinin një ledh buzë detit“.(Bernd Fisher „Mbreti Zog dhe përpjekja për stabilitet në Shqipëri“ faqe 293).

Sigurisht qëndresa e atij grupi shqiptarësh me 7 prill të vitit 1939 do të mbante brenda saj,një simbolikë të madhe.Por vetëm kaq,ngase përballë një ushtrie që pregaditej të ndante Evropën,me histerinë e saj,rezistenca shqiptare do të ishte krejt e papërfillshme.Gjithsesi nuk duhet harruar se Abaz Kupi,për asnjë çast nuk mendoi se e pat përmbushur me nder detyrën.Edhe pse në tërheqje,për javë të tëra trimi i Krujës,organizoi një luftë të përsosur guerrillësh shqiptarë,duke i sjellë fashistëve italian dëme të mëdha në njerëz dhe teknikë luftarake.Tashmë emri i tij ishte kthyer në simbol të rezistencës antifashiste,madje për betejat e atyre ditëve,nuk mungonin edhe këngët e ngritura prej popullit të Shqipërisë së Mesme. Abaz Kupi,dënohet me vdekje në mungesë,prej fashistëve italian dhe shtëpia e tij në krujë ridigjet.Në kërkim të tij,janë vënë pastaj formacione të tëra të ushtrisë dhe zbulimit të fshehtë italian.Detyrohet prej këtyre ndjekjeve të lërë Atdheun dhe të shkojë në Stamboll.Aty natyrisht lidhet menjëherë me Mbretin Zog i cili ndodhej përkohësisht,pas largimit nga Shqipëria.Të dy së bashku përpiqen pa rreshtur për të ideuar një front të madh të rezistencës antifashiste duke u përqendruar sidomos në bashkimin e forcave nacionaliste shqiptare kudo ato janë.Në tetorin e vitit 1941,Abaz Kupi kthehet sërisht në atdhe.Tashmë për ate është e qartë se duhej të punonte e jetonte vetëm në ilegalitet të plotë ngase fashistët italian patën bërë ç’ishte e mundur për ta zënë.Kthimi i tij do të mbushte me gëzim,zemrat e qindra nacionalistëve që vepronin në Mat,Krujë,Shijak,Durrës si edhe rrethinat e Tiranës.Me aftësitë e tija ushtarake,Bazi i Canit i organizon këto forca më së miri dhe mbrenda pak muajve,janë një varg aksionesh të sukseshme ndaj fashistëve italian.Veçanërisht e bujshme,do të ishte beteja e Ishmit,në prillin e vitit 1942,ku forcat italiane lanë dhjetra të vrarë e të plagosur,ndonëse ishin dhjetëfish më të mëdha në numër se çeta e nacionalistëve.E vërteta është,se ndër idetë e këtij heroi komëtar,ka qenë kurdoherë ajo e lirisë së trojeve amtare,ndaj ai nuk shpëtoi të vendoste se nga ç’pozicion i forcave politike do të zhvillonte këtë luftë.Në mendjen e kthjelltë dhe shpirtin e madh të Abaz Kupit,parësore ishte lufta,trimëria dhe sakrifica për të mos kursyer as jetën për ardhmërinë e kombit të vet.Pikërisht për këtë,në Konferencën e Pezës,birin e Krujës e shohim së bashku me nacionalçlirimtarët,madje për meritat luftarake që i njiheshin zgjidhet edhe në Këshillin e Përgjithshëm të atij fronti.Por rreshtimi i Abaz Kupit në ate front,nuk mund të ndante shpirtin e madh të tij prej nacionalistëve shqiptarë.Në ditët e Pezës,ate e shohim të ketë biseda të ngrohta e krejt të sinqerta edhe me Hysni Lepenicën e Azis Çamin,me të cilët,dikur patën mbrojtur kufijtë e Shqipërisë.

Në dhjetorin e vitit 1942,është pikërisht ideja dhe organizimi i Abaz Kupit,për t’u sulmuar qyteti i Krujës.Ai hynte natën ilegalisht,bisedon me miqtë e tij dhe më pas përgadit sulmin nga ato anë,që ishin më pak të mbrojtura prej fashistëve italian.Duke përfituar nga dimëri i egër dhe ngase e njeh mjaft mirë terrenin,majori trim,viret vet në krye të një çete dhe sulmon qytetin në terrin e mbrëmjes. Garnizoni italian,pas disa orë luftimesh të ashpra,duke parandjerë rrezikun,largohet prej qytetit në përpjekje për t’u lidhur me forcat e veta në Tiranë.Pikërisht për këtë betejë,shtypi komunist i asaj kohe do të shkruajë ;“Në Krujën e Gjergj Kastriotit,sot e mban flamurin e luftës Nacionalçlirimtare, Bazi i Canit.Me djemtë e qytetit kreshnik ai e mori dhe do ta marri hakun e djemve të tij,dyfish dhe dhjetfish.Do ta gjakos okupatorin dhe larot e tij,ashtu siç i gjakosi më 7 prill në llogoret e Durrësit,por këtë herë me flamurin e fitores në krye“.(Gazeta “Zëri i Popullit“ 11 janar 1943 ).

Biri i Krujës,do të jetë ndërkaq edhe protagonist I ngjarjes madhore të Mukjes,aty ku u ndriçua për fare pak çaste, e shëndriti madhërisht vetëdija jonë kombëtare.Dihet tanimë se një letër e Mid’hat Frashërit që mban datën e 20 qershorit 1943 i drejtohet Abaz Kupit,me idenë se situata e krijuar kërkon një mbledhje të domosdoshme.Letra nuk u dorëzua dot,ngase korieri u kap prej italianëve.Sidoqoftë Abaz Kupi dhe Safet Butka,lidhur me këtë die për bashkimin e forcave shqiptare,kanë folur gjatë në po ate ditë,në Teqenë e Fushë-Krujës. Pas bisedave e takimeve të ndryshëm,Ballit Kombëtar i është dërguar prej nacionalçlirimtarëve një mesazh tepër i ngrohtë bashkëpunimi i firmosur prej Abaz Kupit,Myslim Pezës,Ymer Dishnicës dhe Mustafa Gjinishit,ku pos të tjerave thuhej ;„ Këshilli i Përgjithshëm Nacionalçlirimtar,ngarkoi një delegacion të posaçëm me fuqina të plota,për të biseduar me vendosë mbi të gjitha punët dhe krtyesisht bashkimin e të gjitha forcave të kombit,në luftë kundër armikut.Delegacioni i caktuar propozoi një përpjekje sa më të shpejtë,me një delegacion të plotfuqishëm të organizatës „Balli Kombëtar“.(Arkivi Qendror i Shtetit,fondi 20 , dosja 2,fleta 7 ).

Më pas Abaz Kupi,në 19 korrik 1943 realizon një takim me Mid’hat Frashërin dhe Hasan Dostin.E vërteta është se ka qenë pikërisht ky takim ku janë parashtruar pretendimet,pikëpamjet e deri platforma e konferencës së Mukjes.Pas këtij takimi,nacionalistët e vërtetë shqiptarë,jetuan me shpresën e madhe të bashkimit,sepse udhëhiqeshin kurdoherë nga ndershmëria dhe përkushtimi,në rrafsh të problemit kombëtar.Në Mukjen – tragjedi,major Abaz Kupi do të ishte ndër luftëtarët më të vendosur të bashkëpunimit ndërmjet dy forcave politike të kohës.Ai do ta mbronte me logjikë të mprehtë opsionin e Ballit Kombëtar për zgjidhjen e çështjes së Kosovës,njëherazi do të bashkohej me mendimin që në krye të Komitetit për Shpëtimin e Shqipërisë,të vendosej një prej përfaqsuesve të Ballit.Pa u zgjatur në ato çka ndodhi pas Mukjes,vlen të mos harrohet prej historiografisë shqiptare,se heroi i Durrësit,është i pari që u shkëput prej atij fronti kur parandjeu tradhëtinë e madhe.Një letër drejtuar këshillit të Përgjithshëm nacinalçlirimtar,është lamtumira e fundit që Abaz Kupi u transmeton komunistëve së bashku me mesazhin që ai do të jetë kurdoherë luftëtar i radhëve të para për lirinë e trojeve shqiptare.

Ç’prej asaj dite e deri më sot,mbi Abaz Kupin është hedhur baltë paprerë,prej historiografisë komuniste dhe udhëheqësve mediokër të viteve të diktaturës.Por biri i Krujës nuk mund të tërhiqej asesi prej idealit të madh për shkak të këtyre sulmeve,të denja për fjalorin e serbo-çetnikëve.Përkundrazi,në ato vite stuhije për atdheun e vet,Abaz Kupi dijti të ndriçojë udhën e vet e të qindra nacionalistëve të ndershëm shqiptarë që udhëhiqte.Ai burrë që nuk u frigua më 7 prill të vitit 1939,nuk mund të frigohej prej disa komunistëve mjerënë shqiptarë që edhe përpara se të kolliteshin prej të ftohtit,duhej të merrnin leje tek „shokët“ jugosllavë.Në fakt,pas Mukjes biri i Krujës ndërmori një hap të zgjuar politik.Ai filloi të zgjonte në Shqipërinë e Mesme,Lëvizjen e Legalitetit duke paraparë në këtë zgjim,një tjetër mbështetje të fuqishme që mund t’i jepej nacionalizmit të vendit të vet.Brenda pak kohe kjo lëvizje u gjallërua dhe pas komandantit legjendar të 7 prillit,vinin qindra luftëtarë të vendosur,për të luftuar deri në çastet e mbrame të tyre, për idealin e shenjtë të lirisë.Me një qetësi të habitshme politike,Abaz Kupi,do të krijonte lidhje të ngushta me misonin angloamerikan i cili kish ardhur në Shqipëri.Këto marëdhënie ai do t’i konceptonte kurdoherë të ngushta,si në luftën kundër okupatorit ashtu edhe ndaj komunistëve që i serviloseshin Beogradit.Ka dokumenta që flasin edhe për përpjekje të gjermanëve në vitin 1944,me qëllim përfshirjen e tij në qeverinë shqiptare të kohës.Por ai nuk pranon ngase ai parandjenë rënien e Raihut të Tretë dhe gjithsesi „shpreson tek angloamerikanët“.(Arkivi i Institutit të Historisë, Dokumenti diplomatike angleze,numër 37/43/550 , datë 15 mars 1944 ).

Në krye të qindra nacionalistëve shqiptarë,tashmë Abaz Kupi,vepron në Shqipërinë e Mesme e deri në Mat ku influenca monarkiste është mjaft e madhe pranë shtabit të tij,tashmë vendoset edhe një mision anglez i kryesuar prej Maklinit duke u përpjekur të ndërlidhe sadopak këtë shtab me nacionalçlirimtarët.Por nga ana e tyre,komunistët e Tiranës,nuk mund t’ia falnin Abazit qëndrimin e tij pas Mukjes.Ata jo vetëm që nuk pranonin bashkëpunim me te por edhe luftonin brenda tyre ato zëra që kërkonin diçka të tillë.Parimi vetasgjësues i komunistëve „o me ne , o kundra nesh“, do të ishte i mjaftë për të kuptuar se në konceptet e tyre nuk mund të gjallonte demokracia dhe pluripartitizmi.Ata ishin ende çunakë për të kuptuar lojën e ndyrë të „vëllezërve“jugosllavë. Tashmë jo vetëm që nuk bëhej fjalë për bashkëpunim,por përkundrazi ishte lëshuar urdhëri për luftë frontale ndaj forcave nacionaliste.Brigada e IV dhe brigada e V,kishin marrë detyrë luftarake për të shkatëruar me çdo kusht forcat e Abaz Kupit.Në një telegram që shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë u dërgonte këtyre brigadave me 3 korrik 1944,thuhet ; „Ju keni lajmëruar,se duhet të mos bëni Bazin të grumbullojë forcat e të sulmojë në front,kundër nesh.Mos neglizhoni këto vërejtje pse përgjegjsia bie mbi shtabin e divizionit.“(Dokumente të shtabit të Përgjithshëm të UNÇ,faqe 466).

Edhe dy tri muaj të tjerë paskëtej,Abaz Kupi,lufton kundër me forcat komuniste. Ai do të mund të godiste pa mëshirë vëllezërit prej gjaku të tij,por shpirti i madh nuk ia lejon këtë.Mjaftohet vetëm duke çarë rrethinet njëri pas tjetrit,për tu larguar në vjeshtën e vitit 1944,përfundimisht nga Shqipëria.Për trimin e Krujës,tashmë fillojnë privacionet e atij emigrimi të lodhshëm e fatkeq.Lidhet sërisht me Mbretin Zog dhe nacionalistët e tjerë për të vazhduar rrugën enisur.Bashkëpunon sidomos me Mid’hat Frashërin për bashkimin e krejt nacionalistëve në një organizatë të vetme demokratike dhe antikomuniste,themelojnë në emigracion Komitetin Kombëtar Demokrat „Shqipëria e Lirë“.Lufton deri në fund,deri në ate muzg dimëri të 9 janarit të vitit 1976 kur mbyll sytë në Njy Jork në vetminë e madhe dhe të trishtueshme të emigracionit.

Bern-Zvicër

THELLIMI I TRAGJEDISË ÇAME NË VITET 1915-1917

December 23, 2012 by dgreca

Shkruan Eugen SHEHU/

Viti 1915 do të hynte në Çamëri,së bashku me dhunën e pashembullt të qeverisë greke.Dy divizione të armatosura deri në dhëmbë,do t’u vërsuleshin fshatrave çame duke nëpërkëmbur çdo të drejtë elementare të tyre,ndërsa divizioni i tretë,i mbështetur prej çetave të andartëve grekë,vazhdonte inkursionet dhunuese dhe plaçkitës në Gjirokastër,Tepelenë,Korçë si dhe në trevat brenda kufijve politike të shtetit amë.Duke ndjekur me vëmendje situatat në Çamëri si edhe në trojet jugore të shtetit amë,sheh dukshëm rrezikun e shpërbërjes së krejt kombit shqiptar.Sikur të mos mjaftonte pazari i ndyrë i coptimit të Shqipërisë në Londër të vitit 1913,në Konferencën e Ambasadorëve,Fuqitë e Mëdha patën nisur të tjera pazare.Kështu,po në Londër,në prillin e vitit 1915,me kërkesë të drejtpërdrejtë të qeverisë italine,Franca,Anglia,Rusia dhe Italia patën nënshkruar një marrveshje të fshehtë,e cila definonte coptimin e plotë të Shqipërisë.Sipas kësaj marrveshjeje,Shqipëria ndahej në tri pjesë.Saranda,Delvina,Gjirokastra,Tepelena,Kolonja,Korça dhe Pogradeci i jepeshin Greqisë.Bregdeti shqiptar kalonte në duar të Italisë ose thënë ndryshe,i lihej Italisë në pazaret e mundshme të saj me Serbinë.Merret lehtë me mend,se në këto situata,kur Fuqitë e Mëdha po përgaditesh të fshinin fare nga harta e Evropës,kombin shiptar,problemi i çamërisë sa vinte dhe bëhej më i ndërlikueshëm.Të njohur me qëllimet e mbrapshta të Fuqive të Mëdha,atdhetarët shqiptarë,kundërshtuan me forcë këto traktate të fshehta.Ndonëse turbullirat në tokat shqiptare ishin të mëdha,ata mundën të parashihnin ngjarjet dhe iu drejtuan për këtë opinjonit të gjërë duke ndërkombëtarizuar çështjen shqiptare.Mendoj se një vlerë e kësaj lufte në rrafsh diplomatik e politik,është fakti se atdhetarët shqiptarë,në krejt parashtresat e tyre në këto vite,e konceptuan Shqipërinë e jugut si pjesë të tërë,pa u pajtuar asnjëherë me faktin e coptimit të saj në mënyrë të padrejtë nga Konferenca e Ambasadorëve.E shoh të udhës t’i sjell lexuesit tim,përkitazi me këtë çështje,një letër të cilën patriotët shqiptarë i dërgonin z.Zimmerman,n/sekretar i shtetit në ministrinë e Punëve të Jashtme në Berlin.Duke e bërë me dije,mbi zhvillimet e fundit të çështjes shqiptare,këta atdhetarë,theksonin në këtë letër se Shqipëria e jugut ka qenë kurdoherë qendra e nacionalizmit shqiptarNga kjo vatër,shpreheshin ata,kanë dalë luftëtarët e lirisë dhe pavarsisë kombëtare shqiptare dhe kjo ashtë arsyeja që,nëse kjo gjymtyrë e çmuar do t’i shkëputej trupit shqiptar,plaga do të jetë shumë e thellë dhe asnjëherë e shërueshme.Duke qenë se populli shqiptar nuk ishte i shumtë në numër,shkëputjet prej tij, e kësaj pjese jetike,do të përbënte një dobësim prej të cilit kombi do ta kishte të vështirë të merrte veten.Më tej,në mënyrë tejet të saktë,kjo parashtresë theksonte se shkëputja e pjesës jugore të vendit do të krijonte një irredentizëm me keqardhjen më të madhe,duke ngjallur mëri të përjetshme midis dy shteteve.Popullit grek dhe shqiptarë duke mos qenë sllavë,lipset të merren vesh me njëri tjetrin dhe jo të urehen e të grinden.Jashtë Shqipërisë kanë mbetur mbi 100 mijë shqiptarë me preardhje nga Jugu,të gjithë nacionalistë të zjarrtë,të cilët nuk do të rreshtin së thirruri kundër një cungimi,të cilën sigurisht e vlersonin të padrejtë.Këta shqiptarë,u dërgojnë çdo vit të afërmve të tyre (brenda kufijve politik) 5-7 miljon franga ndihmë.Ata kudo ku ndodhen kanë, veçanërisht në Amerikë,gazeta e shoqëri të fuqishme ku patriotizmi shqiptar ngrihet çdo ditë e më lartë.Po nga kjo Shqipëri e Jugut,vazhdon parashtresa,grekët kanë dëbuar me forcë 100 mijë shqiptarë myslimanë,prej të cilëve pjesa më e madhe kish vdekur nga mungesa e ushqimeve dhe sëmundjet,ndërsa pjesa tjetër endej andej-këndej duke mos patur asnjë shpresë për të ardhmen.Por sido që ta qeverisnin grekët Shqipërinë e Jugut,ata kurrë nuk do të arrijnë ta bajnë të pranishëm sundimin e tyre.Greqia do të jetë e detyruar të nxjerrë ligje përjashtuese dhe të marrë masa shtërnguese,të cilat do bëjnë në kundërshtim me përparimin dhe qytetërimin.Parashtresa në fjalë,mbyllej me përfundimin e saktë ; “Nën sundimin grek të 250-300 mijë shqiptarëve të jugut do të jenë të dënuar të jetojnë fatkeqe,të paditur,jashtë shoqërisë ; ata kurë nuk do të munden të fitojnë një kulturë greke,sepse kjo e fundit kërkon të paktën dymbëdhjetë vite studimesh të pandërprera.Ndërsa 3-4 vite pune në gjuhën e tyre kombëtare,e cila shkruhet ashtu siç flitet,do t’u lejonin shqiptarëvet të merrnin një arsimim të vazhdueshëm.Nga ana tjetër,myslimanët nuk do të dëshironin kurrë t’i dërgonin fëmijët e tyre në shkollat greke.Gjendja e të gjithë aneksuarve me forcë ose me bindje do të jetë gjithmonë e brishtë,pamvarsisht nga raportimet e kundërta të cilat nuk mbështeten mbi realitetin… Të gjitha insinuatat lidhur me gjoja paaftësinë e shqiptarëve për t’u qeverisur,nuk janë veç thënie të rrema shteti embrionar i krijuar në Konferencën e Londrës nga disa të plotfuqishëm,disa prej të cilëve ushqenin prapamendime të pasinqerta,përfundoi në një shkatërim,si rezulltat edhe i shpërthimit të luftës së përgjithshme.Ne jemi të sigurtë se Shqipëria e Re,ashtu siç duan të gjithë patriotët do të japë rezulltate që do të kënaqin plotësisht mbrojtësit tanë dhe do tu tregojnë vendin të gjithë armiqve”.

( Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë, fondi 848 , dosja 6 , fleta 28-30 ).

Por ndërsa ankimet dhe protestat e shqiptarëve binin në vesh të shurdhët,qeveria greke,duke patur si pararojë të saj repartet e kriminelëve andartë,kishte filluar shkombëtarizimin e trevës së Çamërisë.Në vitet 1915-1916,në vargun e masave me karakter terrorist e dhunues,ishte i ashtuquajturi “çarmatim” i shqiptarëve,kinse këta i sillnin zullume shtetit grek të asaj kohe.Andartët famëkeq si S.Kremidha,Papa Qesari,V.Kollovoi,S.Camnadoi etj,në krye të dhjetra ushtarëve-kriminelë u përhapën në krejt Çamërinë duke synuar nën nismën e çarmatimit,të varfëronin më tej popullin dhe ta detyronin ate të linte trojet stërgjyshërore.

Në Janinë e Paramithi në Filat e Voshtinë,derinë në Prevezë,u hap lajmi që çdo shtëpi do të dorëzonte dyfekun “ e fshehur” përnryshe ata do të paguanin kaq e aq napoleona flori dhe kush nuk paguante do t’i konfiskohej krej pasuria.Janë me qindra raste kur fshatarët e keputur të Çamërisë nuk patën as armë dhe sigurisht asnjë napoleon flori për të paguar.Këta mjeranë u muarrën të lidhur dhe duke i rrahur në sy të njerëzve të tjerë,publikisht,u dërguan në xhamitë e fshatrave.Këtu sërisht nisën torturat ku sipas të dhënave burimore,jo rrallë pati shqiptarë të vdekur nga plagët e marra.Ndërsa ushtarët grek rrihnin kryefamiljarin në xhami apo në postën e xhandarmërisë,dikush prej andartëve shkonte në shtëpinë e varfër çame dhe merrte inventarin sipas shijes së vet.Kur llogaritë shkonin taman sa vlera e një pushke,atëherë ai urdhëronte pjestarët e familjes që t’i çonin krejt orenditë,gjënë e gjallë e deri tek veshjet tradicionale të grave,në postkomandë,me ç’rast do të lirohej pjestari i tyre i familjes.Andartët grek nuk mungonin të bëjnë edhe lojëra të tilla qesharake duke i detyruar banorët e Çamërisë të blinin ndonjë armë dhe ta dorëzonin gjoja e paskësh mbajtur diku fshehur.Praktikë kjo e përdorur edhe tek ne në Maqedoninë shqiptare dhe në Kosovë,nga forcat ushtarke e policore të pushtuesve serbo-sllav,gjatë gjithë atyre decenieve pushtimi.Në rast kur vetë banorët,nuk ishin të aftë të gjenin armë për të blerë,në “ndihmë” të tyre vinte kryeandarti i cili vetëm me një pushkë të ushtarëve-kriminel të tij,mund të fitonte jo vetëm florinj,por edhe bahçe,ullinj,toka pjellore pa përmendur këtu edhe thesin e fundit të miellit e të misrit. “Kjo paudhësi e përsëritur fshat më fshat për kushedi sa herë,bëri që pasuria e çamëve myslimanë,ca nga ca të kalonte në duart e pushtetarëve dhe të shqiptarëve të krishterë vendas apo grekë të ardhur,bashkëpuntorë të pushtetarëve në fjalë.Ndërsa çamëria myslimane më pasanike,u lanë në varfëri e mjerim të plotë” ( I.Hoxha “Viset Kombëtare Shqiptare në Shtetin Grek”Tiranë 2000 faqe 164 ).

Dhelpëritë greke në dëbimin e dhimbshëm të banorëve të Çamërisë,sa vinin dhe bëheshin më të stërholluara.Veneziello,lidhur me tokat që u mereshin çamëve në këto vite,nuk harroi të mashtrojë duke paracaktuar edhe një çmim,me të cilin qeveria greke do të paguante shqiptarët.Absurdi grek qëndron në faktin se për qindra apo mijërat e metarve katrorë tokë pjellore,të marra prej qeverisë greke,asnjë çam,në asnjë vit,nuk u pagu askurrë qoftë edhe ndonjë napoleon flori të vetëm.Llafologjia e Veneziellos me këtë rast,vetëm sa kish krijuar një tymnajë për të mashtruar opinionin publik evropian dhe ate botëror,lidhur me tragjedinë e madhe të Çamërisë.Për më tej,në dhjetor të vitit 1917,qeveria greke nxori ligjin numër 924,datë 14-XI-1917,me anë të të cilit porositnin të gjithë banorët e Çamërisë (sidomos ata myslimane) se nuk kishin të drejtë të shisnin,blinin apo të kalonin pasurinë e vet tek njëri tjetri.Ky ligj do të thoshte që shteti grek përfundimisht të bëhej zot në pronë të shqiptarëve të çamërisë dhe njëherazi të punonte që këto pasuri dalëngadalë t’i kalonte në duart e veta.Madje,atdhetarët çamë të cilët guxuan të kundërshtojnë këtë ligj deri në Athinë,u përndoqën nga andartët grek deri në djegjen e shtëpive të tyre.Si rrjedhojë e kësaj politike agrare kaq të dhunshme,shteti grek,në vise shqiptare të Çamërisë, mundi të vjedhë e përvetsojë duke patur përpara ligjin dhe xhandarët,me dhjetra mijëra hektarë toke buke,nga tokat pjellore të Çamërisë.Por edhe dhjetra mijëra hektarë të tjerë,kullota ( nga kullotat e famshme të Çamërisë) brenda atyre viteve u shëndruan në mënyrë të paskrupullt në toka në dispozicion për qeverinë dhe shtetin grek.Ndaj shqiptarëve të Çamërisë,të cilët zotëronin pasuri por ishin edhe të vendosur për të mos u larguar prej trojeve të veta amtare,me asnjë lloj çmimi,qeveria greke vuri në përdorim ligjin mbi shtetësinë.Dihet tanimë se në kohën e sundimit osman,deri në nëndorin e vitit 1912,shiqptarët quheshin shtetas osman,përkundër grekërve të cilët e patën fituar pavarsinë në vitin 1821,duke patur përkrahjen e sinqertë të shqiptarëve.Në këtë kontest,qeveria greke ndërmori nismën për të ndryshuar fenë myslimane të shqiptarëve të Çamërisë.Ata banorë që pranonin ndërrimin e fesë ( sigurisht për hirë të egzistencës së tyre) merrnin shtetësinë greke dhe emra të krishterë.Të tjerët,të cilët nuk pranonin këtë ofertë,ngase kishin të shënuar në dokumentet e tyre nënshtetësinë osmane,u detyruan nga qeveria greke që “brenda tri muajve të largohen menjëherë prej tokave të tyre në Çamëri,në drejtim të Turqisë”(Arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë. Fondi 251 , dosja 14 , fleta 46 ).

Në pamundësi të jetonin në këto kushte,por duke dashur të ruajnë si të shnjtë fenë e tyre,ishin me mijëra familjet shqiptare të çamërisë,të cilat iu drejtuan tokës së shtetit amë,së paku për të mbijetuar me djersën e ballit.Mendoj se për askend nga këta shqiptarë nuk ka qenë e lehtë të linte vatrat stërgjyshërore,pasurinë,kujtimet e disa gjeneratave,por dhuna e andartëve grekë nuk kishte të sosur.Në mënyrë të llogaritur mirë,e ftohje cinike,kjo dhunë godiste pafundësisht genin trimëror të shiqptarëve të Çamërisë duke synuar mosegzistimin e tyre si rracë dhe komb.Tokat e kullotat e çamërisë mesa duket nuk u mjaftonin qeveritarëve grekë,të cilët stretegjinë e tyre për zhdukjen e banorëve të çamërisë,kishin paraparë edhe rrëmbimin apo vjedhjen e mijëra bagëtive. Janina, Voshtina,Konica,Follorina dhe Gumenica,ishin trevat që nëpër vite kishin trashëguar tufa të begata të bagëtive,fallë kullotave të famshme që zotëronin.Ndër këto treva,qeveritarët grekë udhëzuan bukuritë e andartëve-ujqër,që të derdhen duke kos kursyer asnjë kokë bagëtie apo njeriu.Ligji famëkeq i konfiskimit të bagëtive,i cili askurrë nuk u shpall,në asnjë komunikatë zyrtare të qeverisë së Athinës,por që çuditërisht funksionoi në mënyrë “perfekte” në viset shqiptare të Çamërisë, në vitet 1915-1917, u rrëmbyen pa asnjë shpërblim çamërve,mijëra kokë bagëti.Edhe në këtë rast,pushtetarët vendorë grek,nuk haruan të mashtrojnë se çdo kokë bagëtie,do të paguhej prej shtetit helen në të ardhmen.Por sërish askush prej banorëve të këtyre trevave,nuk mori asnjë dhrami greke,për mijëra bagëti të rrëmbyera me forcë.Se sa e madhe ka qenë kjo vjedhje,mjafton të sjellim këtu një fakt të përmendur prej shtypit shqiptar,i cili rrëfen se vetëm në rrethinat e Gumenicës “me anë të veprimet të padrejta zyrtare u rrëmbyen mbi 60 mijë krerë bagëti”(Gazeta “Kosova” nr.3 – Tiranë maj 1941).Mendo se çfar ndodhi pas kësaj katrahure greke me familjet shiqptare çame,të varura nga blektoria.

Një tjetër farsë e ndyrë që u luajt në kuriz të banorëve të Çamërisë është padyshim loja me proceset gjyqësore.Sipas ligjeve “demokratike” të shtetit grek të atyre viteve,nëse dikush të grabiste tokë, sende shtëpiake apo bagëti,kishte të drejtë t’u drejtoheshe organeve kompetente në gjykata.E vërteta është se ishin me mijëra shqiptarë të Çamërisë,të cilët iu drejtuan gjykatyve vendore dhe deri atyre të larta në Athinë po askush prej tyre nuk morri askurrë,të drejtën që e meritonte.Gjykatat greke për banorët e Çamërisë,u shëndruan në ,institucione të hajnive,që edhe ata pak para të mbledhura me aq mundim të shqiptarëv etë çamërisë,të shkonin në xhepat e gjykatësve grekë.Është ndoshta për të qeshur por gjyqet e çamërve në tokat shqiptare nën Greqi,kanë shkuar deri në 20 vjet duke u kthyer kësisoj në farsë të ndyrë për të dhunuar pos të tjerave edhe vet dinjitetin e banorëve të Çamërisë.

Ndonëse në shtetin amë,në vitet 1915-1917,mbizotëronte kaosi politik,ekonomik e social,atdhetarët shqiptarë brenda dhe jashtë kufijve politik të vitit 1913,nuk u pajtuan me fatin e mbrapshtë të bashkëatdhetarëve të tyre,të mbetur padrejtësisht nën sundimin serb,malazez,bullgarë apo grekë.Një varg bisedash,memorandumesh,parashtresash etj,kanë shoqëruar përpjekjet e këtyre atdhetarëve,me ç’rast është kërkuar respektimi i lirisë së shqiptarëve së pari,e mandej rishikimi i padrejtësive të Konferencës së Ambasadorëve në Londrën e vitit 1913.

Një prej këtyre parashtresave,që mban datën 27 shkurt 1916,i takon Komitetit Shqiptar të Lozanës,i cili i është drejtuar presidentit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës,Uillsonit.Duke protestuar ndaj deklaratës së kryeministrit britanik,z.Asquith,në 22 shkurt 1916 në dhomën e Komunave,në Londër,atdhetarët shqiptarë bëjnë me dije presidentin amerikan për krimet që u janë bërë shqiptarëve përtej kufijve të tyre politik ; “Ne dridhemi nga terri,thoshin ata në parashtresën në fjalë,kur mendojmë se vëllezërit tanë mund të bien dhe të ribien nën zgjedhen e tiranëve që nuk kanë asnjë mëshirë dhe që janë betuar se do ta zhdukin racën shqiptare”.Më poshtë,atdhetarët shqiptarë në Lozanë të Zvicrës,i drejtoheshin presidentit Uillson në fjalët ;”Qeveria greke, e cila sipas deklaratave të vetë asaj,ka pushtuar përkohësisht Shqipërinë e Jugut,duket së kërkon të vendoste atje përgjithmonë dhe t’ia bashkojë territoret tona Mbretërisë së Greqisë… Ju e dini z.President që Shqipëria e Jugut,e cila asnjëherë në histori nuk i ka takuar Greqisë,është banuar tërësisht dhe vetëm nga shqiptarët nacionalistë.Nga ana tjetër Komisioni Ndërkombëtar për caktimin e, kufirit shiqptaro-grek e ka parnuar këtë fakt në mënyrë të prerë dhe e ka shënuar në procesverbalet që u ratifikuan prej të gjitha fuqive evropiane të përfaqsuara nga delegatët e tyre në Konferencën e Londrës.Z.President ! Ora e larjes përfundimtare të llogarive midis ndërluftuesve,që ne e lusim me gjithë zemër,nuk do të vonojë”.( Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë,Fondi 848, dosja 7, fleta 2-3 ).

Në fund të kësaj parashtrese të firmosur prej atdhetarëve shqiptarë në Lozanë,përcaktoehj me saktësi se Shqipëria dhe shiqptarët nuk kanë asnjë pretendim apo mabicie.Këta kërkojnë lirinë dhe pavarsinë e tyre dhe nga Veriu në Lindje dhe në Jug,të kenë kufijtë historike dhe kombëtare.Duke iu dhënë kjo mundësi,shqiptarët do të ishin ndershmërisht të organizuar për të hyrë me vendosmëri në rrugën eprogresit të tyre kombëtar,duke u zhvilluar paralel me fqinjët etyre në paqë,kështu që do të kishte marrë fubd martirizimi i kombit të tyre.Është e njohur tanimë qëndrimi tejet parimor i Uillsonit,i cili u rrëfye një mik i sinqertë i shqiptarëve.Por fakti është se ai mundi të ndalojë coptimin e mëtejshëm të Shqipërisë,pa qenë në kondita të favorshme të ndalë dhunën serbe apo greke në territoret shqiptare jashtë kufijve historike dhe natyrale të Shqipërisë.Kjo spjegohet me faktin që Fuqitë e M¨dha evropiane,mund të merrnin në konsideratë pikpamjet amerikane,deri aty ku interesat e tyre nuk cenoheshin,më tej,vijojnë dhelpëritë diplomatike për të përligjur coptmin e trojeve amtare.Një tjetër politikë diskriminuese ndaj banorëve myslimanë të viseve shqiptarë të Çamërisë,ishte ligji i taksave.Mizoria greke arrinte deri aty sa të vendoste të tjera taksa për shqiptarët e krishterë dhe të tjera për shqiptarët myslimanë.Kjo politikë u vinte për shtat helenëve të Athinës,sipas të cilave,po të mos ishe ortodoks,patjetër do të ishte armiku i tyre.Në këtë pikpamje,edhe protestat e shumta të shqiptarëve mysliman,për t’u taksuar një lloj me ata të krishterë,si kurdoherë ranë në vesh të shurdhër.Mandej ky disjutim fetar u shtri edhe në drejtim të pronave të vakëfeve apo teqeve në Çamëri.Mjaft prej këtyre pronave,u rrëmbyen për arsye “shtetërore” nuk u kthyen shqiptarëve asnjë metelik prej mijëra metrave katrorë që besimtarët e patën blerë me djersën dhe gjakun e tyre dhe ja patën dhuruar pikërisht xhamisë apo teqesë që ato të rriteshin,lulëzonin dhe të shumoheshin.Kjo pasuri e vakëfeve,shërbente gjithashtu për të mbajtur edhe punonjës të ndryshëm,të cilët i shndrruan objektet e kultit në vende vërtet ku shpirtërat e lodhur të banorëve të Çamërisë,preheshin dhe rrinin besim e forcë.Helenët,nuk u mjaftuan vetëm me rrëmbimin e pasurive të objekteve fetare.Ata e dinin prej kohësh se këta objekte ishin shëndruar në vatra të fuqishme të shqiptarizmit.Në teqetë,përpara vitit 1913,ishte mësuar të shkruhej gjuha shqipe me grema latine dhe baballarët apo dervishlerët,patën çuar aty abetaret nga Sofja e Stambolli.Edhe në vitet 1915-1917,po ashtu fshehurazi mësohej gjuha,nga frika e masakrave të andartëve grek,të cilët nuk vonuan t’u vënë zjerrin të gjithëve,duke dëshmuar kësisoj intolerancën fetare dhe instiktin e verbër të dhunës së besimit.