Nga Frank Shkreli

Të vizitosh Washingtonin, kryqytetin e Shteteve të Bashkuara, që disa e cilësojnë edhe si kryeqytetin e botës – megjithëse atje kam jetuar dhe punuar disa dekada — është vërtetë kënaqësi dhe një përvojë e veçant, kurdoherë që këthehem atje. Tani është koha më e mirë për të vizituar kryqytetin amerikan, për të shijuar bukuritë natyrore, sidomos në fillim të pranverës.  Por, natyrisht, gjithmonë Washingtoni është impresionues me madhështinë e tij historiko-politike, për lirinë dhe demokracinë që ky kryeqytet pasqyron dhe ndriçon Amerikën dhe botën, në kohë të mira dhe në periudha të vështira, ndoshta si asnjë kryeqytet tjetër në botë. 

 Zëri i Amerikës, po – por edhe zëri i Lirisë, Demokracisë dhe i të Drejtave të Njeriut për 80-vjet – që është dëgjuar dhe dëgjihet rregullisht dhe me besnikëri në Shqipëri, në Kosovë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare në Ballkanin Perëndimor!

Unë shkoj shpesh në Washington, për arsye familjare e shoqërore, por të ënjtën që kaloi, me ftesë të Kryetarit të Federatës Pan-Shqiptare Vatra, Dr Elmi Berisha dhe Dr. Pashko Camaj, Shef i Kabinetit të Vatrës, më ftuan tu bashkohesha — si mik i vjetër i Vatrës — në udhëtimin e tyre për në Washington, ku ishin ftuar nga Ambasada e Kosovës për tu takuar me Kryeparlamentarin e Republikës së Kosovës, Glauk Konjufca. Ndërkaq, dëshira e tyre ishte që gjatë kësaj vizite të ndaloheshin edhe tek Zëri i Amerikës.

E mbaj mend mirë kohën kur Zëri i Amerikës në kulmin e Luftës së Ftohtë dhe të luftërave në ish-Jugosllavi – Zëri i Amerikës, ndonëse i njohur si një ent ndërkombëtar lajmesh dhe informacionesh ndërkombëtare, shërbente gjithashtu edhe si një “ambasadë” për shqiptarët, kur as Shqipëria as Kosova nuk kishin, për një gjysëm shekulli ose më shumë, asnjë përfaqësi diplomatike në Washington. Por, megjithëse sot dy shtetet shqiptare kanë ambasadat e tyre në kryeqytetin amerikan, kjo traditë vazhdon.  Zëri i Amerikës, as tashti nuk anashkalohet nga vizitorë të njohur dhe jo aq të njohur, por mbetet ende një ndalesë dhe një vizitë që duhet bërë patjetër. Në të vërtetë, janë të paka rastet që delegacione politiko-shtetërore që vizitojnë, zyrtarisht, Washingtonin, nga Shqipëria, nga Kosova dhe nga viset e tjera shqiptare, që në shumicën e rasteve të mos ndalen për një vizitë apo intervistë tek Zëri i Amerikës, mu në zemër të ndërtesave qeveritare të Washingtonit, jo më larg se disa qindra metra nga ndërtesa impozante e Kongresit të Shteteve të Bashkuara.

Ishte në këtë frymë pra që gjatë vizitës së të tyre në Washington, krerët aktualë Vatrës dëshironin të vizitonin Zërin e Amerikës, ku na priti Shefi i Drejtorisë së Zërit të Amerikës për Euro-Azinë, Dr. Elez Biberaj me kënaqësinë dhe mikpritjen e zakonshme të tij për grupe zyrtare e jo-zyrtare të shqiptarëve që e ka dalluar atë për dekada si Shef i Shërbimit shqip dikur ashtu edhe sot si Drejtor i Drejtorisë së Zërit të Amerikës për Euroazinë. Gazeta Dielli, organ i Federatës Pan-Shqiptare Vatra botoi këtë lajm rreth vizitës së përfaqësuesve të saj në Zërin e Amerikës: 

 “Federata Pan-Shqiptare e Amerikës VATRA vizitoi “Zërin e Amerikës. Kryetari i Vatrës z. Elmi Berisha i shoqëruar nga Shefi i Kabinetit Dr. Pashko Camaj dhe ish-drejtori i VOA-s për Euro-Azinë z. Frank Shkreli, mik i Vatrës, u mikpritën vëllazërisht nga Dr. Elez Biberaj, Drejtor i Drejtorisë së VOA-s për Euro-Azinë. Në takimin e ngrohtë e vëllazëror, kryetari i Vatrës z. Berisha i shprehu vlerësimet më të larta Drejtorit Dr. Biberaj për punën e shkëlqyer në mbi 4 dekada në “Zërin e Amerikës”. Në takim u fol për rolin e Zërit të Amerikës në 80 vite histori, u shkëmbyen mendime rreth gjendjes aktuale të shqiptarëve të trojet e tyre etnike dhe mërgatës në Shtetet e Bashkuara të Amerikës”, ishte ky lajmi i dhënë nga gazeta Dielli mbi vizitën e krerëve të Vatrës në kryeqendrën e Zërit të Amerikës dhe në zyrat e VOA-s në Washington.

Nuk e them unë këtë si një ish-punonjës dhe ish-zyrtar i këtij enti të madh ndërkombëtar lajmesh i financuar nga kongresi amerikan, por duhet thenë edhe njëherë në këtë 80-vjetor të VOA-s shqip që po afrohet, ashtu siç është pranuar shpesh edhe nga persona asnjanës, se roli që ka luajtur Zëri i Amerikës në shembjen e komunizmit në Shqipëri dhe në çlirimin dhe pavarësinë e Kosovës, ka qenë i konsiderueshëm. VOA gjatë 8-dekadave të kaluara, u ka sjellur shqiptarëve lajmet objektive, të vërtetën dhe faktet për zhvillimet e mbrendshme dhe të jashtme në trojet shqiptare – si mjete dhe instrumente të nevojshme për të vlerësuar dhe gjykuar drejtë – duke shërbyer sidomos dhe, njëkohësisht, si një lidhje e pa-ndërprerë komunikimi midis Kombit amerikan dhe Kombit shqiptar, në ditë të mira dhe në ditë të vështira për të, sidomos gjatë periudhës së zezë diktatoriale komuniste gjysëm shekullore.

Të ëntjën që kaloi në zyrën e Drejtorit të VOA-s për Euro-Azinë, Dr. Elez Biberaj – Washington D.C.  – Kryetari i Vatrës, Dr. Elmi Berisha me Shefin e Kabinetit të Vatrës, Dr.Pashko Camaj.

Me kolegun dhe mikun prej më shumë se gjysëm shekulli, Drejtorin e VOA-s për Euro-Azinë, Dr. Elez Biberaj gjithmonë kënaqësi për të kujtuar ditët dhe vitet më të mira të jetës tonë në Zërin e Amerikës. 

Muajin që vjen Zëri i Amerikës shënon 80-vjetorin e themelimit. Në zyrën e kolegut tim, Dr. Elez Biberaj, Drejtorit të Drejtorisë të VOA-s për Euro-Azinë, të ënjtën që kaloi – Së bashku për 73-vjet, në shërbim të Lirisë së Fjalës, Demokracisë së Vërtetë, në mbrojtje të të Drejtave të Njeriut në trojet shqiptare dhe anë e mbanë botës! Në këtë 80-vjetor të Zërit të Amerikës, urimet e mia Dr. Elez Biberajt për shërbimin e tij shembullor prej dekadash në shërbim të fjalës së lirë, si edhe shumë gazetarëve shqiptaro-amerikanë, kolegë tanë sot dhe atyre që kanë shkuar në amshim e të cilët kanë punuar, me përkushtim, me ne gjatë këtyre dekadave. Ka qenë dhe është një nder për mua të kem punuar gjatë dekadave me një grup gazetarësh aq të talentuar dhe të dedikuar dhe të zotët, por njëkohësisht, edhe dashmirës dhe mbështetës të lirisë e demokracisë në trojet shqiptare dhe anë e mbanë botës. 

Gjatë 80-vjet histori të VOA-s, dyzina gazetarë shqiptaro-amerikanë kanë punuar në Zërin e Amerikës me shpresën se një ditë në Shqipëri do shembej komunizmi enverist dhe se midis një Shqipërie demokratike dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës do rivendoseshin marrëdhëniet diplomatike midis dy vendeve tona. Dhe se Shqipëria do të integrohej plotësisht me botën euroatlantike, siç ka ndodhur me shumicën e vendeve ish-komuniste evropiane. Por për fat të keq, gjithnjë presim për një Shqipëri vërtetë të lirë dhe demokratike, pro-perëndimore, në kuptimin e vërtetë të fjalës!  

“Burri i mirë me shokë shumë” — Foto e disa prej stafit të VOA-s shqip ndër vite, pjesëmarrës në ceremoninë e zhvilluar me rastin e 70-vjetorit të Zërit të Amerikës në gjuhën shqipe. (Maj, 2013)  

Pas vizitës dhe pritjes vëllazërore në Zërin e Amerikës, iu drejtuam Ambasadës së Republikës së Kosovës, ku Vatra ishte ftuar të merrte pjesë në një takim të Kryeparlamentarit të Kosovës, z. Glauk Konjufca, me mërgatën shqiptare në Washington, në përmbyllje të vizitës së tij në kryeqytetin amerikan, ku mori pjesë në mbledhjen e demokracive botërore, organizuar nga Shtëpia e Bardhë.  Kryetari i Kuvendit të Kosovës zhvilloi një takim shumë miqësor me vatranët dhe të tjerë — “një moment i paharrueshëm”, e ka cilësuar ai në faqen e tij të fejsbuk, takimin me përfaqsues të komunitetit shqiptaro-amerikan të Washingtonit. Konjufca ka pasqyruar takimin me bashkatdhetarët e vet në Washigton dhe me ish-ambasadorin William Walker, mikun e madh të Kosovës dhe të gjithë shqiptarëve: “Takimi permbyllës me mërgatën tonë në Uashington ishte një moment i paharrueshëm, i cili u mbajt me nderin e veçantë të pranisë së mysafirit special, ish ambasadorit William Walker, mbështetësi i madh i Kosovës, i cili na ka ndihmuar gjithmonë në nivele ndërkombëtare.  Ambasadori Walker inkurajoi Kosovën të vazhdojë rrugën e reformave dhe modernizimit të shoqërisë së saj”, ka shkruar z. Konjufca. “Mërgata kosovare ishte e përfaqësuar nga një grup i përzgjedhur i biznesmenëve, profesionistëve dhe aktivistëve të shoqërisë civile.  U tregova nga afër për situatën aktuale në Kosovë dhe për progresin e arritur në luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar dhe theksova rëndësinë e zhvillimit të ekonomisë dhe të investimeve, si dhe nevojën për të punuar për integrimin e Kosovës në familjen e BE-së”, ka shkruar në faqen e tij elektronike, Kryeparlamentari i Republikës së Kosovës.

Duke vazhduar se, “Së bashku diskutuam për proceset aktuale në Kosovë dhe për sfidat e ardhshme që pritet të ballafaqohemi. Gjithashtu u dakorduam se marrëdhëniet midis dy vendeve (Shteteve të Bashkuara dhe Republikës së Kosovës), duhet të forcohen edhe më shumë, duke përfshirë bashkëpunimin në fusha si ekonomia, arsimi, kultura dhe siguria.  Mërgata, e gatshme si gjithmonë, u shpreh se ata kanë shumë interes dhe dëshirë për të ndihmuar në zhvillimin e Kosovës, veçanërisht në fushat e arsimit dhe zhvillimit ekonomik”, është sbhprehur ai. “Vlerësova përpjekjet dhe ndihmën e diasporës kosovare dhe ritheksova se ne jemi të hapur për të dëgjuar mendimet dhe sugjerimet e tyre në çështjet që kanë të bëjnë me Kosovën dhe se dyert e investimeve në vendlindjen e tyre janë të hapura sot më shumë se kurdoherë më parë. Takimi u mbyll me premtimet që të punojmë së bashku në interes të Kosovës dhe të mërgatës”, ka përfunduar ai mesazhin e tij.

Ishte ky vlersimi nga Kryetari i Kuvendit të Kosovës Z. Konjufca për takimin e tij me përfaqsues të komunitetit shqiptaro-amerikan në Washington. Një bashkbisedim dhe shkëmbim mendimesh i sinqert për aktualitetin e gjëndjes në Kosovë, për marrëdhëniet e Shteteve të Bashkuara me Republikën e Kosovës dhe për rolin e komunitetit shqiptaro-amerikan në avancimin e mëtejshëm të këtyre marrëdhënieve, në të ardhmen, midis dy popujve tanë.

Në këtë takim mori pjesë edh ish-Ambasadori amerikan William Walker Walker. Në fjalën e tij përshëndetse ish-diplomati amerikan tha se Kosova është vend i lirë, i pavarur, dhe demokratik si dhe pjesë e vlefshme e Evropës moderne, dhe se duhet ta njohin edhe vendet që nuk e kanë bërë deri më tash, një gjë të tillë. Ai u tha të pranishëmve se Kosova është ndër vendet më demokratike në Evropë, për të mos thenë në botë.  Njëkohësisht, Ambasadori Walker u bëri thirrje politikanëve të Kosovës,  të kalojnë më shumë kohë duke u përpjekur ta bëjnë këtë, një vend më të mirë, duke u përpjekur ta bëjnë botën të kuptojë se çfarë është Kosova, dhe më pak

të luftojnë për politikë, kush ka më shumë vota, kush ka më shumë vende në parlament, kush do të jetë ministër”, ka thekësuar William Walker.  

Një porosi kjo me vend e Ambasadorit Walker për klasën politike shqiptare dhe miqësore, për të gjithë politikanët e trojeve shqiptare nga njëri prej miqëve më të mirë e më të sinqert të shqiptarëve.

Kryeparlamenari i Republikës së Kosovës, Dr. Glauk Konjufca në Ambasadën e Kosovës në Washington

Ish-Diplomati amerikan, William Walker duke folur në Ambasadën e Republikës së Kosovës në Washington — në takimin e Kryeparlamentarit të Kosovës me diasporën.                        

Frank Shkreli

Nga Frank Shkreli/

M’u kujtua kjo thënje e Winston Churchillit drejtuar Gjermanisë naziste, kur lexova, ndonëse pak me vonesë, lajmin për një “tryezë diskutimi”, në Tiranë, me temën: “Mbrojtja e integritetit të zgjedhjeve në Shqipëri”, më pak se dy muaj para zgjedhjeve vendore të 14 majit. Sipas njoftimeve në portalet e ambasadës britanike dhe amerikane në kryeqytetin e Shqipërisë thuhet se, “tryeza e rrumbullakët” u organizua nga Komiteti Shqiptar i Helsinkit me mbështetjen e Qeverisë se Britanisë së Madhe. Morën pjesë dhe folën edhe përfaquesues të tjerë diplomatikë perëndimorë, përfshir zevendës ambasadorin amerikan në Tiranë dhe folës te tjerë. Por ishte fjala e ambasadorit britanik në Tiranë, Z. Alastair King-Smith i cili përcaktoi qëllimin e asaj konference: “Integriteti zgjedhor kërkon një proces që është i ndershëm, transparent dhe i lirë nga çdo formë ndërhyrjeje. Megjithatë kjo nuk mund të ndodh nëse proceset elektorale komprometohen nga aktivitete kriminale apo korrupsioni. Ne duhet të qëndrojmë bashkë kundër çdo përpjekjeje për të shtypur të drejtat e votuesve, për të manipuluar procesin zgjedhor për përfitime politike. Kanditatët e pastër janë kyç për të siguruar që procesi zgjedhor mbetet transparent dhe i ndershëm”, ka thenë ambasadori britanik në Tiranë. Edhe ambasada amerikane në Tiranë në portalin e saj njofton për pjesëmarrjen në atë konferencë — krahas OSBE-së dhe enteve të tjera ndrëkombëtare — të Ngarkuarit me Punë, Z. Demian Smith i cili, sipas portalit të Ambasadës në fjalën e tij, “përforcoi rëndësinë e zvillimit të aktiviteteve zgjedhore në mënyrë të drejtë, të rregullt dhe transparente, në përputhje me ligjin shqiptar dhe standardet ndërkombëtare dhe në një linjë me rekomandimet e ODHIR-it. Ai vuri në dukje se Shtetet e Bashkuara do të vazhdojnë të ndihmojnë demokracinë e Shqipërisë siç kemi bërë gjatë 32 viteve të fundit”, thuhet në portalin e ambasadës së Shteteve të Bashkuara.Vështirë të thuhet nëse në atë tubim u përmend ndopak opozita ose roli apo e drejta e saj për të marrë pjesë në zgjedhjet e 14 majit. As në Shqipëri dhe askund tjetër në botë nuk mund të ketë demokraci të vërtetë, as zgjedhje të lira, pa opozitë të vërtetë e të pavarur politike dhe nuk ka votë të lirë pa një opozitë të mirëfilltë politike. Opozita shqiptare i ka fajet e veta për gjëndjen në të cilën gjëndet sot – e ndarë dhe e përçarë, e për të cilat edhe ajo duhet të jap shpjegime para votuesve. Edhe qeveria shqiptare gjithashtu ka barrën e vet të fajeve ndaj opozitës dhe përgjegjësitë për të cilat duhet tu kërkojë falje shqiptarëve. Qeveria shqiptare duhet të jetë e vetdijshme se, “Asnjë qeveri nuk mund te jetë e sigurt për shumë kohë, pa një opozitë të fortë”, ka thenë Benjamin Disraeli, ish Kryeministër i Britanisë së Madhe. Por edhe ndërkombëtarët kanë përgjegjësitë e veta për gjëndjen shkatërrimtare në të cilën gjëndet sot opozita dhe demokracia dhe pluralizmi shqiptar, më pak se dy muaj para zgjedhjeve vendore. Nuk është në misionin e tyre që diplomatët të caktojnë se kush është opozita, kush e udhëheq apo kush e përfaqëson atë. Fatkeqësisht, janë bërë gabime të rënda gjatë këtyre viteve të fundit në adresë të shkatërrimit të qëllimshëm të opozitës në Shqipëri. Opozita shqiptare nuk është e të huajve, as e qeverisë në pushtet, por as edhe ndonjë pretenduesi kryetar të partive opozitare, por është e shqiptarëve dhe vetëm e atyre. Prandaj, asnjë tryezë e rrumbullakët, sado impresionuese të duket në fakt, asnjë diplomat dhe asnjë ent ndërkombëtar, as ent privat a qeveritar nuk mund t’i bind shqiptarët sot se gjatë viteve — procesi i tyre zgjedhor, vota e lirë, demokracia dhe të drejtat e tyre bazë të njeriut — nuk janë shkelur brutalisht nga qeveria në fuqi me ndihmën direkte ose indirekte, ose me heshtjen e përfaqsuesve diplomatikë perëndimorë në Tiranë, ndaj zhvillimeve të viteve të fundit brenda Partisë Demokratike. Asnjë konferencë as simpozium, as organizatë ndërkombëtare — si ajo e javës që kaloi në Tiranë — nuk e ndryshon perceptimin apo bindjen në radhët e shqiptarëve se pa një opozitë të fortë, zgjedhjet e ardhëshme vendore të 14 majit në Shqipëri, nuk do të jenë as të lira as të drejta, as bazuar në ligjet shqiptare as në normat ndërkombëtare. Për këtë, shumica e votuesve shqiptarë, të të gjitha partive, janë të bindur tanimë.Edhe po mos të kishte një opozitarizëm politik në Shqiperi — sado ashtu i ndarë e i përçarë që është falë edhe ndërhyrjeve nga faktorë të mbrendshëm dhe të jashtëm —diplomatët petendimorë, sidomos ata amerikanë e britanikë, do duhej të çpiknin e ta mbështesnin pluralizmin e vërtetë politik shqiptar e jo ta luftonin e ta përçanin opozitën shqiptare në favor dhe në interes të partisë dhe qeverisë në pushtet. Në një shtet normal demokratik, pushteti në fuqi ka të drejtat e përgjegjësitë e veta, opozita ka përgjegjësitë, rolin për të luajtur në një demokraci dhe të drejtat e saj. E diplomatët e huaj, normalisht, luajnë rolin e tyre përkatës diplomatik — pa ndërhyrje të drejt për drejt në proceset politike të partive poltike vendore — si përfaqësues të vendeve të tyre dhe të vlerave demokratike të vendeve që ata përfaqësojnë. Në mbështetje të drejtave universale të njeriut për të gjithë shqiptarët pa dallime politike, përfshir mbrojtjen me çdo kusht të drejtës së votës së lirë në zgjedhje të lira, madje edhe për anëtarët e opozitës politike shqiptare, e sidomos për një opozitë politike në një vend si Shqipëria me një “demokraci” të brishtë, “post-komuniste”, një vend i vuajtur për një gjysëm shekulli, me një prej regjimeve, historikisht, më barbare komuniste në botë.Për fat të keq, shqiptarët kanë humbur shpresën në klasën politike vendase — pozitë dhe opozitë — për ndonjë ndryshim real, jo vetëm për ushtrimin e të drejtës së tyre për zgjedhje të lira, por edhe për ndonjë përmirësim në jetën e tyre të përditshme. Si përfundim, Shqiptarët po zgjedhin të votojnë “me kembë” duke u larguar masivisht nga atdheu i të parëve, për një jetë më të mirë, më të lirë e më demokratik vendet në perendimore. Në një Perëndim të lirë e demokratik, vlerat e të cilit — tashti shqiptarët, megjith respektin që kanë për ta — nuk kërkojnë t’i gjejnë më në radhët e përfaqsuesve perëndimorë në Tiranë, por në ikonat e vlerave historike demokratike perendimore si Churchilli e Roosevelti, si Ronald Reagan e Margareth Thatcher, e sh7më të tjerë, nga parti të ndryshme perëndimore, të majta, të djathta e të qendrës.Vërtetë, çfarë populli mendoni ju se janë shqiptarët…? Mendoni se ata hanë bar!? Jo, jo, shqiptarët nuk hanë bar, por si ndër popujt më pro-perendimorë, sidomos më pro-amerikanë në botë — nga përfaqsuesit e vendeve aleate perendimore presin që ata të mbështesin të vërtetën, të drejtat e barabarta për të gjithë shqiptarët pa dallime politike, harmoninë apo më mirë me thenë një bashkjetesë normale politike brenda partive siç është tradita politike në vendet e tyre dhe në marrëdhëniet e tyre me njëra tjetrën, ashtu siç ndodhë në shumicën e vendeve demokratike. Shqiptarët presin që kjo traditë toleruese politike të mbështetet nga diplomatët perëndimorë edhe në proceset demokratike për zgjedhje të lira në Shqipëri. Është e qartë tanimë se shqiptarët e thjeshtë janë lodhur me klasën politike shqiptare që i udhëheq për 30 e sa vjetë dhe presin prej jush diplomatë perendimorë, jo më konferenca si ajo e javës së kaluar për të ashtuquajturin integritet të zgjedhjeve në Shqipëri. Fjalët janë boshe, veprat flasin vet!Shqiptarët nuk hanë bar. Ata e dinë se “integritet zgjedhjesh” nuk ka pasur kurrë në Shqipëri gjatë tre dekadave të kaluara. Për të ndryshuar këtë histori fatzezë të “zgjedhjeve të lira” në Shqipëri ka ardhur koha që edhe perëndimorët të marrin përgjegjësitë e veta, të pranoni këtë fakt duke pranuar gabimet e tyre gjatë viteve, të thonë të vërtetën, me shpresën se diçka mund të ndryshojë në atë vend duke ndryshuar sistemin për të mirën e shqiptarëve, për proceset demokratike, për zgjedhje të lira dhe për liritë dhe të drejtat e njeriut në përgjithësi, “për një proces që është i ndershëm, transparent, dhe i lirë nga çdo formë ndërhyrjeje”, sç u shpreh ambasadori britanik në konferencën e javës së kaluar. E sidomos ky proces duhet të jetë i lirë nga ndërhyrjet në politikat e brendshme të partive politike shqiptare nga diplomatët e huaj në Tiranë, do thosha unë. Konferenca e mbajtur në Tiranë javën që kaloi, “Mbrojtja e Integritetit të Zgjedhjeve në Shqipëri”, ishte një nismë tepër e vogël dhe shumë e vonuar për të ndikuar pozitivisht në procesin e ndershëm të zgjedhjeve të lira në Shqipëri — një përpjekje kjo sipas disa analistëve, më shumë —për të përdorur një frazë anglisht — “to save face” nga ndërkombëtarët në Tiranë, se gjoja po bëjmë diçka për zgjedhjet e ardhëshme, se sa për të pasur ndonjë efekt pozitiv ndaj mbrojtjes së integritetit të zgjedhjeve vendore të 14 majit në Shqipëri, që ishte edhe tema e konferencës.