Gezim Llojdia – Page 13 – Dielli

DY FJALE PER RAPSODIN TIRANAS ZENEL BASTARI

August 21, 2017 by dgreca

Nga Gezim Llojdia/

Ibrahim Hasnaj të paktën deri më sot ka sjellë të dhëna të hollësishme si dhe divanin e përbërë prej 145 odesh. Kush është Ibrahim Hasnaj ? Atje në kryegjyshatën Botërore në periferi të kryeqendrës shqiptare, janë ca varre shenjtorësh si observator kozmik. Pranë kësaj varreze shenjtorësh është edhe varri i Ibrahim Hasnaj. Ka të shkruar :Dervish nderi bektashi. Ibrahim Hasnaj ishte një eruditë e besimtar. Gjurmues dhe kërkues për bektashinjtë dhe kulturën popullore shqiptare në tërësi. Zenel Bastari dhe vepra e tij është më së paku një ndriçim për atë kohë terri. Veprën e Zenel Bastarit e kam dorëzue pranë Universitetit shtetëror,sektori histori-gjuhësi e cila u botue në buletinin e shkencave shoqërore, viti i XV Nr 1 ,viti 1961 ,shkruan Hima. Kontaktet me veprën e Zenel Bastarit, ai thotë se i ka marrë qysh kur ishte nxanës i klasave të ulta të shkollës fillore ,ku prej të moshuarve flitej për një bejtexhi që paska jetuar në qytetin e Tiranës, me emrin e Zenel Bastarit. Duke plotësuar me hollësi të tjera Hima shkruan :”në çdo gosti apo dasmë që bante në Tiranë ishte thuhesh e pamundur të mos bisedonin për këtë emër shumim popullor i cili paskish qenë i dallueshëm më gisht në krejt qytetin për bejtet e tij thumbuese dhe plot humor të hollë. Ata, që i dinin përmendësh strofat e Zenelit, nisnin plot qejf ti recitonin e ti deklaronin duke sjellë ndër të pranishmit nji atmosferë gazi dhe hareje. Lidhur me gjurmimin e veprës së Zenel Bastarit, Hima thotë tekstualisht,duke qenë kështu vepra e Zenel Bastarit në këtë vëllim asht ma e plotësueme mbasi shoqërohet edhe me një jetëshkrim të shkurtër të vjeshtorit që e ruaj prej kohësh në shënimet dhe që e pata tërhequn së bashku me një sasi strofnash nga biblioteka personale e hafëz Ibrahim Dalliut në vitin 1937. Si gjurmues i veprës së Zenel Bastarit ,materialet ia dorëzua në vitin 1961 pranë universitetit shtetëror në sektorin përkatës ,ndërkaq që vepra e plotë me shënimet përkatëse e ka selektuar dhe bërë gati diku nga vitet ‘70. Të dhënat për jetën e Zenel Bastarit, Hima thotë se një jetëshkrim të shkurtër e pati tërhequre Ibrahim Dalliut në vitin 1937. Sipas këtyre shënimeve, pikëzohet se Zenel Bastari si origjinë ashtë nga një fshatë i malësisë së Tiranës që quhet Bastar. I ati zbriti nga malësia për në Tiranë ende i pamartuem dhe e quante Ram Hyka, por me që ishte i shpërngulën nga Bastari,vendasit më kohë ia zhdukën mbiemrin Hyka duke e thirrur me atë të fshatit. Sipas këtyre shënimeve ,Ram Hyka(Bastari) është marr më punë krahu dhe kryesisht bahecenvallëk. Është martuar me një vajzë tiranase familja Kollçijve dhe pati dy djem, Zenelin dhe Rexhepin.
Jetëshkrimi i kohës së vegjëlisë për Zenel Bastarin, thotë se: Zeneli ka mësuar në një mejtep. Thuhet se i ati Rama ishte aderues i fesë islame prandaj e ka zgjedhur Zenelin për shkollën e mesëm fetare të kohës, ky lloj arsimi kryhej në medrese. Djali i dytë e bëri bahçevanë. Mirëpo ka një pikëpyetje të vogël ndoshta Zeneli ka shfaqur aftësi dhe mençuri, që i është lexuar në sy dhe në dritën e shpirtit. Përndryshe lumi do të kishte marrë xhevahiret,që i mbante brenda hepimi i shpirtit. Kur ishte nxënës të dhënat na shpien tek Zeneli se ndërsa shkollohej për hoxhë, ai nuk e ushtroj kurrë këtë profesion për të cilin u arsimua, çuditërisht sipas rrëfimit të Himës, kohën e kalonte jo ndër xhami por tek mjeshtërit gajtanxhi. Fuqia e këtyre të fundit fshinte diçka mister, përndryshe kohën do ta kalonte veçse me lutje. Tek gajtanxhinjtë zbuloi misterin e tij. Ky ishte profesioni i tij, që e përdori në gjithë jetën e tij. Zeneli ,thuhet në këto shënime ,u vesh me uniformën e hoxhës për të nderuar shkollën por këtë mision fetar nuk ushtroi kurrë dhe as që e ngarkuan me një mision të këtillë. I vdes i ati por i merr nën kujdestari familja Kollçijve dhe e ema më vonë ikën nga ëndrrat e dy djemve të Ramë Hykës. Veshja e tij është e përshkruar një çallmë,veshje hoxhe dhe një pallto të shkurtër. Zanati është artizan qepje, qëndisje sumbulla ferexhe e xhamadan. Mërgimi i Zenel Bastarit nga bota jonë thuhet se ka ngjarë rreth moshës 75 vjeç. Koha e mërgimit të madh ka qenë koha e luftës ruso-turke pra viti 1878. Iku në këtë mërgim i pamartuar si edhe i vëllai. “Nuse “pati “divanët e tij” poetik të përbërë nga 145 ode, në të vërtetë burimet citojnë mbi 200 strofa, ndërsa kostumi i tij dhëndëror ishte i përbërë nga mijëra gajtanë e xhamadanë, që ai qëndisi ndër jetën e tij. Divani është një grumbullim poezish me një renditje të veçantë sipas germave te alfabetit.
Vepra e Zenel Bastarit
Po të shqyrtosh krijimet e Zenel Bastarit vrenë se ky krijues ka pasur aftësi shpirtërore të cilat lindin nga ndijime të holla. Ndërkaq është ndihur në këtë prohi edhe nga shkollimi e cila mund të quhet mrekulli për atë kohë si dhe e lidhur pazgjidhmërisht me fatin e njeriut .Nga të dy djemtë Ram Hyka, vetëm Zenelin e dërgon për shkollim. Ky bëhet poet i dëgjuar i kohës. Bejtet e tij shëtisnin Tiranën atë fshatë të vogël të kohës, shëtisnin nëpër njerëzit e Shqipërisë së mesme si dituri ,si mençuri e dalë nga një botë. Shkollimi atë botë i përkiste veçse një pjese të vogël që shquante aftësi ose shpërthime shpirtërore qysh në vegjëli. Zenel Bastari u bë mjeshtër gajtanxhi por ai ushtroi një mjeshtëri tjetër shpirtërore e cila e radhiti ndër bejtexhinjtë e kohës, që i bënte nder letërsisë shqiptare të bejtexhinjve. Si lindi kjo letërsi që u quajt e bejtexhinjve? Studiuesit se letërsisë shkruajnë kështu:”Në shekullin XVIII në Shqipëri lindi dhe u zhvillua një rrymë letrare me tipare tepër origjinale për vendin tonë, rryma e bejtexhinjve (nga fjala turke “bejte” – vjershë. Ajo u bë dukuri e rëndësishme dhe pati përhapje shumë të gjerë në qytete të ndryshme të Shqipërisë, në Kosovë, por edhe ne qendra më të vogla fetare e më pak në fshat. Këtë udhë dhe këta sokakë i përshkoi edhe Zenel Bastari. Frymëzimi i tij edhe sipas studiuesve është ai i tarikateve mistik. Përmenden bektashinjtë , si udhëheqës shpirtëror kishin Haxhi Bektash Velinë, një dervishë nga Horosani që shërbeu në Anadoll i pajisur me fuqi mistike, që frymëzoi edhe Emren dhe poetë të tjerë. Ka të dhëna që tek ky tarikat letërsia pra poezia i ka shoqëruar ata gjatë gjithë misionit të tyre shpirtëror. Po të lexosh poezitë e një zonje mistike Rabije për Zotin e saj janë të hatashme apo divanet e shumë dervishëve. Mansevit e Rumihut janë ndër më të pëlqyerat tek lexuesi amerikanë, edhe ky dervish i tarikatit mevlani por banoi në Konjë të Turqisë ku edhe ka tyrben e tij . Këta të gjithë u frymëzuan për të derdhur në letër gjithë çka brenda shpirtit të tyre u përvëlonte. Ka edhe një arsyetim. Duke qenë se poezia është bija e parë e bukurisë hyjnore, frymëzimi i tyre shkon pikërisht në këtë kah. Bukuria e Perëndisë dhe nuri, që u hedh krijesave të saj. Ka edhe një arsyetim tjetër. Aso kohe ajo që lëvrohej ishte ky soj letërsie e bejtexhinjve e cila pëlqehej sepse cekte ato probleme, ku vuante populli ,poeti dhe gjuha e përdorur ishte e vet popullit. Ndër temat, që ka prekur Zenel Bastari janë tema sociale, fetare, e dashurisë. Me këtë lloj letërsia, krijuesit bejtexhinj godisnin shpejt në kohë, shkruanin thjeshtë duke përdorur vetëm gjuhën e popullit. Është gjithashtu e habitshme se si këto krijime përthitheshin në kohën më të shpejtë Ndërtimi i poezive të tilla me gjatësi poeme deri në 30 faqe, i është përshtatur edhe kohës. Krijuesit bejtexhinj i krijonin ato thesare ndër popull dhe aty hë për hë apo me nge dhe i mbetej popullit që e përhapte atë flakë nëpër krejt errësirën e kohës të sundimit otoman. Këto diamante të vyera nuk humbisnin. Nuk binin as në vesh të shurdhër. Këta krijues, që i quanin shkurt bejtexhi dhe krijimtarinë e tyre në poezi ,bejte ishin kronika më transparente e një qytetit, gazeta e qytetit në mungesë të kësaj të fundit. Gjuha popullore, që vlonte aso kohe ishte edhe epiqendra e krijimeve të bejtexhinjve. Këto krijime thitheshin si dielli. Mjeshtëria e gatimit të tyre tregonte për një nivel të lartë si dhe , për një kulturë të gjerë që ata dispononin.
“Kundër sundimtarëve dhe klerikëve”. Një krijim i gjatë i ndarë vetëm me numra për çdo strofë pra nga numri 1 deri në 108 strofa, që zë një madhësi shtrirje deri në 30 faqe. Aty shqyrton mundësinë se është e vërtetë , pasqyra e viteve 1800 në një qendër të vogël siç ishte Tirana. Pasqyra ku mund të shqyrtosh deri në detaje shqetësimet, përditshmërinë, vuajtjen, mbizotërimin fetar në përgjithësi të kohës otomane, gjithçka si në sira jepet me një gjuhë të thjeshtë tiranase dhe me plotë lëngë jete dhe me një stil të kuptueshëm. Ka ndër to një përpjekje që për të kuptuar gjërat siç ndodhin në realitete dhe sundimin e huaj si një rrezik të keq për sovranitetin e vendit.
“Tirana jonë si mësojë/fort e zuni insiqari/ kush e hypi e teprojë/ nuk pat frykë nga xhebbari/ po pate pare je njeri/tjetërsoj të zë bulluri/fukarenjtë i kanë bezdi/veç kërbaç kallankusuri….thotë Z.Bastari. Është gati e thjeshtë për të kuptuar se si këtë vend, që quhet Tiranë i kanë rënë fatkeqësitë si kresë e rëndë aq sa frikë nuk kanë edhe nga perënditë. Paraja mallkohet por ajo shkëlqen ndër kohëra dhe të ndritë faqen. Po pate pare je njeri,thotë Zenel Bastari. Kjo aksiomë është kaq reale në këtë periudhë të tranzicionit shqiptar. Shkëlqimi i parasë si mbulesa e smogut, përmbi qytete. Në të gjithë këtë krijimtari prej 108 strofa Zenel Bastari sjell realitete kohe. Është një dokument historik, për sundimin otoman. Zenel Bastari me veshje hoxhe dhe zanat artizani e sjell kohën e tij si në një gazetë ditore. Aty asgjë nuk mungon. Aty takon fakirë fukarenjtë. Të pasurit dhe sundimtarët. Sunduesit e fesë, që rrëndojnë barrën e popullit. Aty është jeta e një katundi të tërë. Kohët në të cilën u lind dhe jetoi Bastari i përket sundimit otoman. Në atë kohë gjejmë lëvrimin e disa lloje të letërsisë. Nëse bejtexhinjtë do ti vendosje në sira të parët, ngase krijimtaria e tyre ishte e gjithëpërfshirëse, të dytët ishin krijuesit që u përkisnin religjioneve fetare. Tarikatet mistike janë të pasur në literaturë. Kishin edhe një traditë që zbret nga mjegullinat e kohës. Këta u strehuan nëpër vakëfe, ndër vende të shenjta dhe krijimtarinë e tyre ua kushtuan Zotit, profetit, imamëve, shenjtorëve, dëshmorëve te fesë. Të parët bejtexhinjtë ishin kronike dite, faqja e sotme e një ëebi. Ishin njëqind për qind poet. Të dytët edhe këta ishin njëqind për qind poet. Mirëpo krijimtaria e tyre shkoi në atë drejtimin të fesë, që ishte letërsi religjioze, ajo i kushtohet Zotit në tërësi.
Zenel Bastarin e klasifikojnë tek kategoria e bejtexhinjve bektashinj. Në të vërtetë, ai ka shkruar edhe vjersha me frymëzim bektashianë kushtuar dervishëve të bërë dëshmorë .Ky frymëzim për kohën ka qenë i pranueshëm. Mistika në atë kohë ka qenë tepër e lëvruar ndër krijues. Dhe mistika bektashiane zinte vendin edhe për shkak të ndikimeve dhe përhapjes së këtij tarikati mistik në Shqipërinë e Mesme dhe të jugut. Megjithatë nuk kemi të dhëna, që ai ka qenë një besimtarë bektashi. Letërsia e tij ka qenë e frymëzuar prej tyre dhe për këtë udhëheqësit shpirtëror të kësaj udhe të vlerësojnë ashtu si Naimin, poetin kombëtar që i kanë dhënë titull nderi:” Baba nderi “të Teqesë së Frashërit. Edhe Zenel Bastari duke qenë se ka trajtuar vjersha me frymëzime mistike bektashiane është vlerësuar prej tyre. Besoj se edhe frymëzimi i tij të mos ketë qenë spontan por mund të jetë vulë e ndonjë shenjtori të këtij tarikati. Ajo që mbetet mister është se nuk kemi të dhëna, ndërkaq nëse do të dispononin, asnjëherë nuk mësohet se kur ka ngjarë frymëzimi dhe si. Megjithatë Zenel Bastari mbetet një emër me popullaritet. Zenel Bastari “pikturon” mjerimin e kohës, si një mjeshtër i vërtetë i satirës. Gjatanxahiu me gjilpërë në dorë dhe shpirt të pasur , Z. Bastari ka shkruar historinë e një katundi shqiptarë në vitet 1800. Në këtë krijim ndërthuret mirë vargu i thjeshtë, finë për nga ndërtim. Duke lexuar vetëm vargjet fundit :“ Çdo fe duhet të bashkohemi/qi t’na lirohet vatani/hall të madh duhet të kemi/qi t’ na hyqet sysh dushmani…
Kuptimi i këtij vargu është i ngjashëm me aksiomën e Vaso shkodranit :” Feja e shqiptarit, shqiptaria”. Mesazhi i tij qartazi bënë thirrje për largimin e sunduesit otoman. Një pjesë tjetër e krijimtarisë së Zenel Bastarit janë portret. Kushtuar vllahut të tij. Në krijime të ndryshme strofa të ndryshme dhe humoristike Zenel Bastari përdor një stil i këndshëm .Vargje plot me humor e sarkazëm. Kështu në krijimet “Ali bej Qorri”,Hysen ag Jellës, usta Likë Calit, Kryeusta Adem Syllit, Selim pashë Toptanit, Disa tregtarëve të vegjël, disa mullixhinjve në breg të lumit etj. Krijimtaria e Zenel Bastrait është njohur ndër tiranësit e vjetër. Ata i përdornin bejtet e tij në gëzimet dhe zijafetet apo hidhërimet. Emri i Zenel Bastarit ka qarkulluar me kohë në Tiranë. Bejtet e tij plot mençuri kanë gjetur vend nëpër ahengjet e shtëpive të vjetra të Tiranës së dikurshme. Emri i tij përmendet edhe ndër ata krijues humoristë, që kanë pasur talent të padiskutueshëm .Fakti, që këto krijime edhe sot gjejnë vend tregojnë se forcën talentit të Zenel Bastarit. E gjithë kjo krijimtari do të kishte humbur nëse nuk do të kishte bota njerëz të përkushtuar si hafëz Ibrahim Dalliu, Ibrahim Hasnaj apo Zyber Bakiu që kanë ruajtur apo publikuar të dhëna e krijimtari nga puna kolosale e Zenel Bastarit. Botimet për këtë figurë sipas të dhënave që ka ruajtur Hima janë në vitet 1961, buletini i shkencave shoqërore. 1972 ,revista “Nëntori’ me autor Zyber Bakiun. Bihiku: Histoire de la littérature albanaise. Tiranë: 8 Nëntori. 1980.Robert Elsie: Historik të letërsisë shqiptare. Pejë: Dukagjin. 1997. Zenel Bastari humori therës i Tiranës Dita 2002. Botimi i vitit 2003 me autorë Ibrahim Hasnaj, nga shtëpia Argeta LMB,Tiranë.
Trajtimi. Në shumë prej botimeve Zenel Bastari është trajtuar si poet bektashi. Në fakt në veprën e tij shquhet frymëzimi panteist i cili në atë kohë ishte më i adhuruari. I këtij frymëzimi është Naim Frashëri që siç e shqyrtuan më sipër ata kandilin ndiznin tek tarikati bektashi, një tarikat mistik, që pati përhapje të gjerë në vendin tonë sidomos në Shqipërinë mesme dhe në jug të saj,nëpërmjet dervishëve . Shumë prej tyre kur binin në ekstazë me Zotin thurnin këngë e gazele të shkëlqyera që ua kalonin edhe poetëve më të mëdhenj. Prej kësaj grimce mistike është frymëzimi i Zenel Bastarit. Madje kemi edhe grumbulluesin e veprës se tij është Ibrahim Hasnaj është dervish nderi bektashi. I kësaj grimce është Naimi, Baba Ali Tomori dhe një varg dervishësh, myhibësh,që shkruanin, përkthenin letërsi kryesisht nga autorët orientalë.
Lirikat e Bastarit janë të ngopura me frymëzim mistik që zhvillohet , studiohet më tepër te udhët shpirtërore. Zenel Bastari përmendet ndër bejtexhinjtë të shquar citojmë nga letërsia e bejtexhinjve këto radhë:”Ndër bejtexhinjtë, më kryesorë po përmendim Nezim Frakullën, Sulejman Naibin, Dalip e Shahin Frashrin, autorë të dy historive fetare të vjershëruara, Hasan Zyko Kamberin, Zenel Bastarin, Tahir Gjakovën etj. Shumë i njohur u bë edhe Murat Kyçyku (Cami)…
“Poezisë së Hasan Zyko Kamberit e madje asaj të Nezim Frakullës nuk i mungon kritika sociale, sikundër e pamë, por duhet të vijmë te poeti bektashi Zenel Bastari që të gjejmë shprehjen e parë të vërtetë ideologjike të vetëdijes sociale në letërsinë e bejtexhinjve”. Pjesë nga libri: histori e letërsisë shqiptare, Autor Robert Elsie.Përkthyer nga origjinali anglisht “History of Albanian Literature (1995)” nga Abdurrahim Myftiu, Botuar, Tiranë (1997).

Kritike – Rreth nje botimi te Kozeta Zylos

August 21, 2017 by dgreca

Kur lexova poezinë e Kozetës përjetova ato çaste dëshirash plotë ëndrra fshehur ku mpiksej ndenja me realitetin , natyrën/

1-Gezim-Llojdia-240x300

Nga Gezim Llojdia/

Liqeni.Liqeni është qelqor. Pasqyronin thellësinë në syprinën e ujit. Shpirti, burim i kthjellët nën dritëzën e hënës. Instrument matës i valës,që konturoi detin e pafund dhe të paanë. Dallgët e shpirtit vigane,që godisnin brigjet dëshmitare të instrumentit matës të Perëndisë. Liqeni i shpirtit është i thelluar . Liqeni është atje në perëndim. Atje ku shkojë çdo ditë në Pashaliman . Deri sa pa zënë dimri sa shkret që ngjason . Asnjë shpesë nuk duket . Gjahtarët pyesin në stacionet metrologjie për ftohjen e motit .
– Kur vijnë shpezët .Thonë .Është ende vjeshtë . Brengosjen e gjahtarëve e sheh me vështrimet e e tyre të menduara matanë qelqit të automobilave, ndanë udhës së liqenit . Një shurdhëri që vret .Liqeni nuk quhet i këtillë pa shpezët . Duhet të zërë dimër . Dimër që plaku të mos luaj nga qoshja e shtëpisë . Kur zë sterbima në xhivarin tonë , krisën qelqet, shkreptima , është një simfoni gjëmimtare “grisnin” errësirën , qentë e kopesë,tërë natën e fanitjes së madhe . Oxhakët nxinin nën rrezet e para,shkundnin ende ”leshra të hirta”, mes dy brigjeve të liqenit , shtrihej oshtima në këtë vështrim syri im rrok dimrëziun.

Poradeci.Mirëpo syri i mprehtë i Llazar Gushos është më ndryshe kur shqipton liqenin e tij , që ai dhe në të gjithë e quajmë ëmbëlsisht Poradec pa germen g te huaj . Perëndim i vagëlluar në liqen atje ky ndrit edhe zemra dhe shpirti i poetit .Unë e di se atje shndrijnë diamantet e peshqve në rrëzim të diellit . Mirëpo poeti Lasgush ka një tejqyrë të madhe , që rri tek bregu i liqerit dhe bën punën e poetit .”Observatori i tij ka regjistruar mjegullinën e hirtë , që zë cipa e natës . Poeti i thotë kësaj veshje mjegullore në gjuhën vendase shkrumb si shkrumbëzohet bardhësia e qumështit nga zjarri . Ajo nuk rrëzohet , befasisht fanitet më mirë . Bie sepse duket është e zezë pis konturohet , nga njolla e mellanit . Ardhja e saj ka një drejtim . Nga hapësira kozmike . Prandaj bënë firë . Shuhet dita .
Perëndim i vagëlluar mi Liqerin pa kufi r/ Po përhapet dal-nga-dale një pluhúrë si një hije.Nëpër Mal e nër Lëndina shkrumb’ i natës që po bije,Duke sbritur që nga qjelli përmi fshat po bëhet fir..
Padashur ti futem thellësisht Poradecit ne pjesë dua të shprehem atë që kanë thënë poetë dhe kritikë .Mos vdeksh kurrë o Lasgush ? Vërtetësish poezia e tij nuk ka vdekur . Nuk ka ndonjë shans për të mbetur në harrim . Sepse poezia është bijë hyjnore , plako !

Nuk e di, / Në më ke harruar liqeni i bukur i Tiranës
Bëjë një kapërcim shkallësh. Marr në duar dhe lexoj krijimtarinë poetes , Kozeta Zylo . Prej asaj krijimtarie të mbledhur si bleta në hoje poezish , shkëpus një ndër më të zgjedhurat . Për mua ka një titull befasues tërësisht poetik . ‘Priti mjellmat po të vijnë “ . Nëse ngjitemi ca vargje më sipër është liqeni dhe burimet që e furnizojnë atë ka shumë poetë që kanë pasur prurje poetike si ujërat në liqenin e shpirtit ,mirëpo i pangjashmi me asnjë Llazar Gusha e bëri liqenin të pazhbëshmën nga mëndja dhe shpirti ynë por liqenin dhe thellësinë e tij poetik e shqyrtova dhe te poezia e Kozetës .
Nuk e di, /Në më ke harruar liqeni i bukur i Tiranës,/Nuk e di/ Fëshfërimën e mëndafshit tim, ecur dikur,/Dhe fërshëllimën e te dashurit tim,/Nga kënaqësia e puthjes,/ Kur loznim kukamfshehtësi, / Dhe në gjethet e bardha,/Të lule deleve, kërkonim fatin,/Më do apo s’më do?/Nën ëmbëlsinë e cicërimës së zogjve,/Ne ecnim te dy të përqafuar,/Rreth trungut të pishave,/Aty ku lulet bënin pjalmimin./Unë nuk e kam harruar liqenin tim,/Prapë dua të vij pas kaq vitesh,/Edhe pse mund të jesh zemëruar,/Nga mosardhja ime aty,/Por druhem se mos pishat janë tharë,/Dhe liqenit po i humbet shtrati,/Oh, nuk dua ta besoj kurrë këtë marrëzi,/Pritmë liqeni i bukur, pritme si dikur…/Se mjellmat po të vijnë!
Nuk e di, Në më ke harruar liqeni i bukur i Tiranës, Nuk e di?Poetja zë varg me liqenin e Tiranës ,mirëpo dua të sjell në kujtesë liqenin e shpirtit tim . Atje në jug . Laguna që rrahin erërat . Definitivisht ishte me një vijë të holluar një fjord i tejdukshëm tregon murosjen në mjegull, zhdukej te mulliri ku lëvizte fleta e ngrënë. Diku nën “trapin e mushkave “ishte lëndina e pjalmit . Sa për idenë se brenda këtij territori duhej përfshirë “qimja e plakave”, lëndina me mjegullinë të hirtë dhe drurë lakuriq. Unë do ta përfshirja tek strukja e muzgjeve në këtë anë nga të gjitha,vetëm në një pyll harimi. Po ti ciflosje guaskat , që mbështjellin rodhanët e historikut gjeje mërmërima, që flisnin për kufij imagjinarë që fillonin nga dufi aty , këtu,pastaj bëhej zbaticë , gërvishteshin , ndërpriteshin dhe herë vazhdonin me kohë baticë.

Duke zhbiruar poezinë e Kozeta Zylo , që thotë :Nuk e di, Në më ke harruar liqeni i bukur i Tiranës, Nuk e di? Dua të them .Nëse në të vërtetë grumbullimi i ujërave në një cep të Tiranës mbart ende atë pasqyrim ujor të kthjelltë ende, unë kam vite që nga liqeni nuk kam shkuar dhe e ruaj në kujtesë siç ishte në kohën ëndërrore . I bukur atje nën fërfëllimën e pemëve . Nuk mund ta harrojmë kohën e ikur në dashuri .Nuk ka sens dhe ska se si . Kohët e njeriut ikin , ditët, muajt .Vitet mblidhen kruspull . Dhe çfarë mund të bëjë i ziu njeri . Ti pengojë .Sigurisht , që dot s’mundet ta bëjë . Atëherë kujton ditët e bukura në rini . Kohën e shpenguar . Minutë që se pret minutën dhe sekonda-sekondën . Përse poetja shprehet në më ke haruar , çdo të thotë mos vallë më ke fshirë nga kujtesa ? Pemët përreth kanë sy dhe ato regjistrojnë si”observatorët e yjeve”. Gdhendin në brendi të tyre . Shkruajnë historinë e kohës . Mirëpo ne nuk kemi pasur kohë ti lexojmë . Duke mos u futur kaq shumë në telashe kemi preferuar ti drejtohemi kujtimit ëndërror . Atje shtrihej liqeni .Dhe nëse çasti dashuror të mrekullon edhe ai mjedis përreth me ujëra të duket magjik . Sepse e dinim pas çdo perëndimi , dielli sigurisht në lindje do të agojë . Atje ndjen fërfëllimën e një fustani , që ka lënë në kohë të kohës ecur dikur . Mëndafshi . Dhe erë e ngrohtë femre . Ky është zëri i poetes që pret fërshëllimën e te dashurit ai është bashkëshorti i ardhshëm . Nuk ka dhimbje më të madhe se të kujtosh , kohët bukura të shkuara në rini . Kohët e asaj rinie mbeten ose në trotuare përpara “Dajtit” dhe vetmia nga liqeni . Një copë ujore .Turbull. Përreth në pranverë mbinin luledele . Përrajshëm presim . Shpezët e detit mbrijnë në lagunë në dimër ,vijnë nga viset ftohta . Aty shumohen . Në këtë lagunë ku kufiri puth detin çdo muzg , unë shohë pelikanë, bajza , rosa . Bajzat janë të zeza . Shpezët e ajrit qëndrojnë në tela . Cicërimat e tyre i ndjejë dhe në kohë-ikjen e tyre . Një fenomen gati i çuditshëm ka të bëjë me shtegtimin tyre e shpezëve të liqenit sidomos rosat dhe bajzat . Kur vijnë , pra kohën e ardhjes dhe kur mërgojnë ? Thonë se ka pasur gjuetarë , që kanë qëndruar në përgjim por kurrë nuk ka parë shtegtimin e shpezëve të lagunës . Natën ikin dhe vijnë në turma me rrugën drejt viseve të folesë së tyre neper det apo fluturojnë nuk e di .
Mirëpo zogjtë te liqeni ynë kanë një cicërim ndryshe . Atëherë kur studentet gjokse vajzash tunden , fërgëllojnë nën bluza shkruan një poete nga qyteti im. Ka një çast të bukur kujtimi . Përqafuar dy të dashuruar .Aty ku ka lulëri të bardha, vjollcë. Të rrëzuara në tokë. Është pema e shpirtit tonë. Ndriçim i zemrës . I dua dhe I lexoj me ëndje kujtime të këtilla studentore . I mbaj mend si tani me pardesynë e kohës . Mëngjeseve të së dielës dhe muzgjeve .Përsërisin një ritual që kishte mbetur i studentëve.
-Nga kështu udha plako ?

-Shihemi tek liqeni . Si mulliri i vjetër , me një rrotë të ngrënë, kish ngecur çuditërisht në kohë. Mote të lumtura zbritjes . Mote të hidhura ikjesh . Nëpër ëndrra rrokaniseshin . Kur lexova poezinë e Kozetës përjetova ato çaste dëshirash plotë ëndrra fshehur ku mpiksej ndenja me realitetin , natyrën . Pas kaq vitesh realiteti ka ndryshuar . Mirëpo në syrin e një krijuesi ai ka mbetur i paharrueshëm . I pazhbëshëm . Kalendari ka ndërruar kaq fletë . Jeta jonë ka pësuar ndryshim . Ëndrra kanë mbetur shkëmbinj të vdekur. Diamante fshehur. Stalagmite në hapësirë. Duke menduar shumëzimin në kohë. Me mugullim sythësh . Pikëllim muzgu me trishtim. Dua të kthehemi por pishat janë tharë kanë mbrirë qyteza atje dhe liqeni ka ndërruar shtratin .Nejse unë do të vijë shprehet e vendosur poetja . Si do të vijë ,si një mjellmë . Pritmë liqeni i bukur, pritme si dikur…/Se mjellmat po të vijnë . Unë i shoh përditë atje në lagunë , mjellmat i kam fiksuar edhe në celular . Edhe këtë dimër janë atje . I papërsëritshëm në muzg. Perëndimi i gjethurinave. Spektakli zbehet. Argjendi,bën firë. E dini se çfarë është kjo ? Formulë e heshtur lutjesh . Mirëpo duke folur për poezinë unë e gjejë atje dhe kështu plotësohet synimi ynë shpirtërisht jam atje tek liqeni ndërsa jetoj qindra në mos mijëra km distancë nga liqeni . Ajo që më merr dhe më shpie atje është poezia . Si rrugët shpirtërore . Të largëta, të thella , që të shpien gjithkund ndonëse jetojmë në distanca të largëta ,por kufijtë i shkurtojnë urat shpirtërore , ato pra prej diamanti , ato qelqoret të pazhbëshmet ura ,të gurtat ,atje ku nuk kalojnë njerëz , por mesazhe si lajme eteri janë mesazhe , që kanë ardhur që kur bëri ballë planeti ynë i paemër , që ende thirret toka ,janë mesazhe që i mbrijnë njeriut nga engjëjt nuk janë gënjeshtra por realitete jetësore , i thërrasin profetët, shenjtërorët e Zotit ,i zgjojnë nga gjumi i tundin , shkundin . Poezia është si ajri i mëngjesit , pikë vese përmbi varrin e askujt . Është diçka , që vjen nga shtresa të sipërme në gjumin tonë dremitës . Tregojnë se profeti kur flinte kishte një gërhitje të çuditshme . Ai zbërthente mesazhin . Vetëm shpirti i tij përthithte mesazhin që mbrinte nga hapësira .Ata që nuk i dinë rrugët shpirtërore i quajnë këto gjepura . Çuditërisht nuk janë gjepura , mirëpo si kudo misticizmi ka brenda edhe vetë shpjegimin e emrit,fshehësin dhe thellësinë . Duke folur për këtë gjë dua të them se tek rrugët e shpirti ku përfshihet edhe bektashizmi , shenjtorët e tij i ka shoqëruar nëpër kohëra poezia .Madje një shenjtore quhej Rabije ajo kur binte në ekstazë mistike shprehet mistiku Baba Rexhebi thurte poezi shumë të bukur për Zotin e saj . Kështu që nuk mund të ketë poezi frymëzimin hyjnore ose përndryshe ajo nuk është më poezi është vargëzim . Dhe ne do ti quajmë ata , që krijojnë me emrin më të përveshtëm poetë . Si të thuash diademë . Dhe nëse ata do të vargëzonin do tu thoshim vozëtar ose më ndryshe vargëtarë .U themi poetë ,sepse ata na zgjojnë na marrin dhe na shpiem atje ku dot nuk mund të vemi , përjetojmë çaste dhe momente ekstaze ,hidhërimi dhe kur mbyllim të fundit , fletë themi :“Mirë-ardhsh poetë !

Manastiri i shekullit te X-te kolonat rrezikojnë objektin

August 19, 2017 by dgreca

Nga Gezim Llojdia*/
1.
Manastirin :”Fjetja e Shën Mërisë në ishullin e Zvërnecit. Në mbrëmje të datës 14 gusht në ishullin e Zvërnecit si çdo vit mblidhen qindra besimtarë ortodoks për festuar ditën e Shën Mërisë në manastirin shekullor, që mbanë emrin e Marisë. Asgjë nuk ka ndryshuar nga vitet e tjera në rituale.Vetëm këtë vit Bashkia ka rindertuar urën prej druri një atraksion i bukur dhe më i veçanti.Shfaqet ishull i Zvërnecit.Një pyll dhe disa ndërtesa lyre në të verdhë.Përpara kemi një urë druri. Imazhi I saj dhe godina e manastirit gjenden përherë në fotot turistike si dhe në botimet për kishat dhe manastiret bizantine. Një dukuri që më befasoi ishte shterimi i ujërave të ishullit. Sipërfaqja e tharë sivjet ishte dyfish më e madhe .As manastiri shekullor nuk i ishte nënshtruar ndonjë restaurimi.
Qysh në hyrje të tij do të ndeshësh gjurmët e një restaurimi që është kryer në vitin 2003 ,shenjë e cila shfaq qartazi mënyrën se ky lloj restaurimi është kryer nga njerëz aspak profesionist. Pllaka guri të vendosur me një shtresë llaci që me ngjyrë të verdhë ku domini i grisë ishte zhdukur.Një shtresë pllakash majolike me ngjyrë të kuqe ishte filluar të shtrihej në dyshemenë e pjesës së jashtme të tij, por që ishte lënë ndërkaq. Ka pasur një ndërhyrje nga DRMK dhe është bërë mirë ,sepse shtresa e pllakave bashkëkohore do të mbulonte gjurmët e historisë shumë shekullore, që ruan manastiri. Madje ato pllaka mund të hiqen për efekt sepse kanë krijuar një shëmti dhe shenjë të një pune që tregon pjesën e shëmtuar të sajën. Manastiri ruan bukurin e tij në formën origjinale ashtu sikurse ai u rezistoi kohëve me mjegull dhe shekujve të jetës së tij.
4 kolona kryesore janë të degraduar deri në shkallën e fundit. Duke njohur përbërjen e tyre rreziku që shtohet bëhet edhe më prezent ngase ditët kalojnë dhe restaurimi i objektit s’duket fare në horizont .Madje kjo bëhet kryesore duke njohur edhe faktin që këto kolona kërkojnë ndërhyrje të menjëhershme sidomos nga specialistët e monumenteve për ti rikthyer ato në pozicion e tyre fillestar. Gjurmët e restaurimit të ndërhyrjes rreth 7 vjet më parë shfaqen qartazi si punime të kryera jo me cilësi dhe jashtë parametrave. Ndërhyrjet, që janë kryer vite më parë janë të dhimbshme. Në këtë thesar që ende ruhet i tillë duhet të ndërhyhet me projekt restaurimi. Si pronësi është e kishës por duke qenë një monument kulture, ai kërkon një ndërhyrje te specializuar në një kohë të shpejt marrë si shenjë edhe nga frekuentimi në rituale fetare por më shumë nga vizitat turistike të qindra të huajve që e kanë të regjistruar nëpër guida turistike. Ky monument kërkon ndërhyrjen e shtetit për të nxjerre një fond të nevojshëm për punime restauruese dhe mirëmbajtje objekti. Ministria e Kulturës duhet të nxjerre fonde për këtë vepër dhe në bashkëpunim me institucionin religjioz, që e ka në përdorim do të mund të bëjnë restaurimin në kohë për ti ruajtur thesaret e kësaj trashëgimie kulturore. Manastiri i Zvërnecit aktualisht ka dy funksione të rëndësishme .Në të këtë objekt kryhen ritual fetaret ndër më të përmendurat është 15 gushti ditëlindjen e Shën Mërisë e cila festohet qysh nga mbrëmja dhe fjetja në territorin e ishullit pas ritualeve të shumta të kishës dhe shoqërimi në mëngjes me degën e dafinës. Funksioni tjetër është turizmi kulturor, që tërheq mjaftë vizitorë. Duhet përmendur edhe një fakt që shumë organizime shoqatash kanë realizuar projekte për këtë lagunë e pasuri kulturore mirëpo gjurmë,t që ato kanë lënë edhe këtu në ishull janë vetëm ndonjë pllakat dhe më shumë prej tyre asgjë. Një bashkëpunim mes dy palëve do të ketë prioritet për të ardhmen e këtij objekti historik.Ky objekt kulti duhet shpëtuar.
3.
Pas kësaj i hedh një sy varrit të Marigos.Me mermer të zi dhe germa të mëdha lexohet :Marigo Pozio. Ç’po qëndis moj Marigo…. më vijnë ndër mend vargjet.Nisemi për nga pylli.I egër dhe madhështor. Hijezim.Aty këtu banorët këpusin dafinë në tufa të mëdha.Mesa shikoj ajo gjendet në gjendje të egër.Më tërhoqi një dhomë e veçantë e manastiri vendi i murgjve.Mbështetëset prej druri ku vareshin murgjit në përhumbjen e madhe. Dritare të vogla vend për meditim dhe pastrim shpirti.Sipas rrëfimeve të ish drejtuesve të Komitetit ekzekutiv të qytetit një letër e ardhur nga Kolonja tregonte manastirin si vend ku prehej Marigoja. Ajo ishte varrosur sipas të dhënave aty në vitin 1932. Besimi i Marigosë e kishte sjellë në dyert e një vendi mitik ku preheshin dhe shpirtrat e murgjve nga koha e mjegullës së përhimët deri në vitet kur ligji i viti 1967 , prishi dhe kyçi dyert e manastireve.Aty pranë ka edhe disa varre të tjera mes tyre një mbishkrim grek. Arsye dhe përse është në këtë gjuhë nuk ta shpjegon askush në këtë ditë feste , ku njerëzia vërdallosen sa në manastir rreth tij e larg tij në pyll.
4.
Sipas studiuesit. Aleksandër Meksit kisha e Shën Mërisë së Manastirit të Zvërnecit është e tipit “kryq i lirë” me kupole. Ajo mbart në vetvete dy faza ndërtimi, duke u veçuar në pjesën e vjetër dhe atë të re. E vjetra përbëhet nga Naosi (salla) dhe Narteksi (parasalla). Naosi ka formën e një kryqi të lirë, ku krahët lindore dhe perëndimore janë më të gjatë se krahët jugore dhe veriore. Ai përbëhet nga absida, një protezis gjysmërrethor dhe diakonikoni. Pjesën më të madhe të tij e zë tamburi me kupolën, i cili është ndërtuar me gurë e copa tullash të vendosur me llaç midis tyre. Narteksi është pjesa tjetër e ndërtimit të vjetër që përfaqësohet nga një zgjatim katërkëndor. Ndërsa pjesa më e re e kësaj kishe përbëhet nga ekzonarteksi (Portiku) dhe këmbanorja. Ekzonarteksi është ndërtuar me të njëjtën teknike si pjesa e vjetër e kishës dhe është shtuar më vonë. Fasada e tij përbëhet nga shtatë harkada të mbështetura në gjashtë kolona, të cilat janë ndikim i arkitekture romake në atë bizantine. Në pjesën perëndimore të kishës ndodhet kambanorja, e cila mund të jetë e të njëjtës kohë ndërtimi me ekzonarteksin. Restaurimi i fundit i këtij objekti është bërë në vitin 2003. Për përcaktimin e kohës se ndërtimit te kësaj faltore kristiane ekzistojnë disa mendime. Studiuesi shqiptar A. Meksi argumenton se kisha i përket shek XIII-XIV. Ndërsa çifti i studiuesve austriake Helmut dhe Herta Bushhausen mendon se koha e ndërtimit i përket shek.te X. Kurse një tjetër studiues Krauthemeri mendon se ky tip e ka marre stilin arkitektonik nga mauzoleumet romake dhe eshte ndërtuar larg qendrave urbane midis shekujve X-XI. Kjo ide duket interesante sepse çuditërisht brenda kishës ne naos ndodhet ne dyshemenë e saj edhe një pllake varri. E shkruar ne greqishten Bizantine, ajo ka shërbyer si mbulesa e një sarkofagu, i cili ose ka qene aty qysh ne fillim, ose është marre nga ndërtuesit për tu vendosur ne dyshemenë e sallës se kishës.
5.
Autori Theofan Popa duke ju referuar shënimeve te Historianes Bizantine Ana Komnena mendon se: varri duhet te ketë qene i Dukës Argjiro KARANXHAS, i cili u dërgua në këtë rajon në shekullin e XI nga Perandori Bizantin Aleks Komneni.
Argjiro Karanxha ishte komandant i gardës Perandorake Bizantine (Eteriarh). Ai u dërgua në vitin 1091 nga Perandori Aleks Komneni me mision në Durrës, i paisur me dy letra. Njëra ishte për Joan Komnenin Dukën e Durrësit, ndërsa tjetra ishte për parinë e këtij qyteti. Argjiro Karanxha u nis drejt këtij qyteti me qëllim të dyfishtë. Si fillim ai do të dorëzonte letrën e parë, e cila i kërkonte Dukës Joan, që të shkonte në Kostandinopol, për të dhënë shpjegime, pasi dyshohej për veprimtari komplotiste ndaj Perandorit. Qëllimi kryesor i Argjiros ishte ta bindte Dukën Joan, që të kthehej në Kryeqytet dhe vetë të merrte kontrollin e Durrësit. Ndërkohë që letra e dytë me të cilën Perandori e kishte ngarkuar Karanxhasin ishte tepër sekrete. Atë ai do ta përdorte në rast se vërtetohej fakti se Duka Joan ishte vërtet komplotist. Atëherë Argjiro Karanxhas do ta përdorte këtë letër, duke i kërkuar në emër të Perandorit Parisë së Durrësit ndihmë, për të arrestuar Dukën Joan, që ishte njëkohësisht nip i Perandorit. Por në këtë mision u përdor vetëm letra e parë, sepse Joan Komneni u bind nga Argjiroja dhe u nis drejt Perandorit, që ndodhej në Filipol të Bullgarisë. Këtu Perandori e priti dhe pasi u bind se akuzat e përhapura për të nipin ishin të rremë, e nisi përsëri drejt Durrësit ku e “thërriste detyra”. (Burime tregimtare bizantine për historinë e Shqipërisë, shek X-XV, Tiranë 1975, fq fq 107). Ky ishte njoftimi që na jep në librin e saj Aleksiada (vëll II. Lib VIII, 7.8 fq 19-23) historiania bizantine Ana Komnena për misionin e Komandantit Argjiro Karanxhas, i cili u dërgua në Durrës për të marrë drejtimin e kësaj theme në vitin 1091. Argjiro duhet të ketë qëndruar në Durrës për një periudhë të shkurtër pothuajse dy mujore. Për fatin e tij nuk dihet gjë se ç’ndodh më tej. Por erdhi dita kur studjuesi i monumenteve të kultit kishtar i ndjeri Theofan Popa, publikon në librin e tij: “Mbishkrime të kishave të Shqipërisë”, një mbishkrim nga Kisha e Manastirit të Shën Mërisë në Zvërnec të Vlorës. Mbishkrimi ndodhet në dyshemenë e sallës së kishës mbi një pllakë varri prej guri gëlqeror të gjatë 1.87 m e të gjerë 0.67 m. Ai është vendosur në një fushë të sheshtë. Pllaka anash është zbukuruar nga imitimi i dy kolonave korintikë, sipër të cilave qëndron një hark. Mbishkrimi përbëhet nga 3 rreshta dhe përmban këtë tekst: “Këtu prehet Kondos Karanxhas, burrë fisnik me preardhje prej një fisi fisnik, degë fisnike”. Poshtë mbishkrimit dora e e një skulptori ka gdhendur me shumë art një kafkë njeriu, rrethuar prej një gjarpri e të kurorëzuar prej dy kockash simbol i cili nuk është shpjeguar deri më tani.
6.
Djali i Mark Ndojës, Leka përkthyesi , dhe mësuesi Vangjel Pici më tha se kishte njohur Markun kur ishte i izoluar në Zvërnec. Ka pasur edhe shumë politikanë të tjerë apo krijues që u mbyllën në Zvërnec. Kur kishat panë ditën e errtë të kohës , murgu i fundit iku sy lotuar për djegien e bibliotekës më të madhe. Ishulli i Zvërencit është i rrethuar nga ujërat e ndenjura që nuk kapin 30-50 cm lartësi. Gjithë faqja lindore dhe veriore e manastiri ka këtë fushëpamje. Ujëra. Dikur murgjit udhëtonin nëpër llumbërtirën me kripë, leshterikë .Pas manastirit është pylli me drurë të lartë. Pjesa tjetër rrethohet nga uji ku gjendet Kisha e Shen Triades.
7.
Themeluesi i jetës manastiriale për herë të parë në botë ishte Pakomi i cili lindi dhe jetoi në Egjipt gjatë shekullit IV. Ai krijoi komunitetin e parë të njerëzve që jetonin të veçuar dhe i përkushtoheshin vetëm besimit. Këta njerëz u quajtën murgj dhe jetonin në kuvende, nga ku i largoheshin jetës së përditshme dhe kërkonin në vetmi paqen dhe qetësinë. Ata kishin si detyrë kryesore që ti luteshin zotit së bashku kurse pjesën tjetër të kohës e kalonin duke ju përkushtuar zejeve, shkrimit të librave, kopjimit të traktateve, veprimtarive të tjera, etj. Pakomi përcaktoi edhe rregullat e para të këtij shërbimi siç ishin: betimi, besimi, dhe bindja ndaj kryemurgut. Manastiri është një institucion i veçantë që vepron brenda kishës si organizatë fetare zyrtare. Ai përbëhet nga një objekt në formë katërkëndëshi ku në qendër të tij është vendosur kisha, e cila zakonisht mban emrin e një figure të Panteonit Kristian. Kisha rrethohet nga një oborr i gjerë rreth të cilit janë vendosur një kishë më e vogël, banesat e murgjve, mensa (trapezeria), punishtja, depot, stallat, etj. Manastiret ndërtoheshin në vende të veçuara, dhe të mbrojtura larg qendrave të banuara. Njerëzit që jetonin në Manastire quheshin murgj. Ata ishin persona që në mënyrë individuale e kishin braktisur jetën e përditshme dhe i ishin kushtuar këtij shërbimi, për të arritur bashkimin me zotin. Nën drejtimin e kryemurgut (Abatit, Igumenit) ata bënin një jetë të thjeshtë, të bindur, dhe të përkushtuar. Në manastire ishin hapur shkolla, ishin ngritur punishte etj, ishin krijuar anekse të veçanta për të sëmuret psiqike. Pranë tyre zhvilloheshin panaire, ndërsa në to murgj të specializuar shkruanin libra, kodike, traktate si dhe kopjonin vepra te autoreve te shquar. Në rrethana të tilla në manastire u realizuan kodike, ikona, afreske, epitafe dhe vepra të tjera artistike e kulturore. Diku rreth shekullit të VI kjo traditë nisi të aplikohej edhe në vendin tonë, duke krijuar traditën e saj edhe në rajonin e Vlorës, ku nuk mungonin vendet e përshtatshme dhe të vetmuara për ngritjen e manastireve.
*Studiues.Anëtar i akademisë Evropiane të arteve.

ARDHJA E MESIAS OSE SKËNDERBEJ NË TROJET ARBËRORE

August 17, 2017 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/

Premiera e një libri shpirtëror për Skënderben është një riprojektim i spektalit vjeshtor.D.m.th.Gjethurinat që mbulojnë rrugicën time,kopshtet që i përmbyt lakuriqësia. Hëna një drapër.Rrëzuar e kokëposhtë, paralajmëron ardhjen e një ndryshimi moti.Emërtimi ynë është stinë.Kuptimi i kësaj stine është shfaqja e simboleve të saj më parë.Por gjithsesi ora e ardhjes së saj ose ikjes,çuditërisht u fshihen syve ,por fshehin kështu edhe kuptimin e tyre.

Skënderbej-Kështu gjëndet i shkruar emri i kryeheroit shqiptar.Ka vijuar në këtë formë të shkruhet: Skënderbe . Besohet se do të shkruhet pikërisht kështu :Skënderbe.

Rrjedhoja.Skënderbej është emër i muslimanizuar.

Ndërtimi i emrit.Përbërësit e këtij emri janë:emri Iskënder.Cka do të thotë në mos gabojmë Aleksander.Dhe titulli -bej.

Kujtime-Rishfaqet Ekrem B.Vlora.Arsyeja.Shqyrtimi i titullit bej.Kjo ka ndodhur në një periodë të caktuar të shek.XIV.Titulli bej,saktëson ai, ka prejardhje –tataro-turke.Fillimisht kuptimin princ. E.Vlora, saktëson se osmanët ua dhanë këtë titull,që në fillim të pushtimeve të tyre (1450),mëkëmbësve të sulltanit,në qëndrat administrative ushtarake ,civile…

Skënderbeu e mori këtë titull.Arsyet:Për trimëri në luftimet e zhvilluara në Azinë e Vogël dhe në Ballkan.

Emri:Skënderbej.Në ç’orbitale shekulli vërtitet, ekzistenca?

Diku thellësi shekujsh.Shek.XV.Dikur ky emër na zgjon hapësirat.Dikur-burim i pashtershëm.Dikur,ky emër, i njohur nëpër të gjitha kronikat e kohës.Dikur ka qënë një pozicion ushtarak në një nga ushtritë më të llahtarshme të perandorisë,armatës së pathyeshme të jeniçerëve.

Një emër.Bashkëjeton.Me një titull.Jetë.600 vjetë.Vendosur dhunshëm.Dhimbshëm pa dëshirën e vet.

Gjëndet fakti.Skënderbeu,ka qënë bektashi.

Me bindjen e vet.

Në shekullin e XV.Skënderbeu.Flasin kronikat e kohëve.

Dikur.Nga kohëshekulli XV.Në perandorinë osmane ka hyrë emri Skënderbe.Në trupat jeniçere Skënderbeu ka patur pozicionin e komandantit në armatën e trupave të shënuar.

Emri :Gjergj Kastrioti-Skënderbeu.

Emri i krishter :Gjergj Kastrioti.Ai musliman: Skënderbej.

Historia e ngritjeve dhe zbritjeve.Kur njëri prej këtyre emrave regjistronte përndritjen.Tjetri munxosej.D.m.th e robëronte errësira.Ngrihej emri tjetër. D.m.th e kishte përzënë errësirën S’kishte më kohë të treste dhimbjen.Ndërkaq pllakosje muzgjesh binin përmbi emrin tjetër.Kyçej goja përdhunshëm emrit tjetër.Që të limitojmë ,të gjykojmë. Cdo orbitale kohe vendoste emrin e vet.

ZË NJË HISTORI EMRASH

1-Gjergj Kastrioti.Konsiderohet emri i parë i vendosur nga fjala atërore në kullën arbërore.Ky emër u përdor dhe jetoi përveçse në copëzën e parë të jetës rreth moshës 9 vjeçare,për periudhën tjetër humbi,u zhduk pa gjetur më parë arsyet,pra ka të bëjë me errësirën,që i ra dhe e përpiu,pas kohës 9 vjeçare.

2-Skënderbej .Është emri i dytë.Është emri musliman,që e njohën turqitë në kohën e ardhjes në kryeqëndrën e perandorisë,Adrianopojë.Kreu operacione luftimi në Azinë e Vogël dhe në Ballkan.

3-Bashkëudhëtar-emrash:Gjergj Kastrioti-Skënderbej.Një shumicë kohe kanë udhëtuar të dy emrat.Emri i krishter,zgjoi ëndërrat në fillesë.Emri musliman shoqëroi një copë udhë perandorie.Turpërisht,osmanët i fshehën emrin.Më tej.Kronikat shkruheshin me trajtën:Gjergj Kastrioti-Skënderbeu.Rrallë :Gjergj Kastrioti.Akoma më rrallë Skënderbej Kastrioti.

Shkruesit.Emrin e parë e gjenë të shkruar në të shumtën e kronikave përtej Adriatikut, dhe ato të kohës shqiptare.Sidomos priftërinjt katolikët e cilësonin kështu. Kuptohet edhe sëra e shqiptarëve shkrues.Emri i dytë.Është përdorur vetëm nga A.Tomorri,klerik bektashi shqiptar.

Skënderbe,pothuajse përbën palcën e kronikave të gjithë kohërave.

Pika e Rëndesës.Shpirti.Ka të dhëna ,që flasin. Skënderbeu ka patur një ngritje në epet e sipërme të shpirtit.Madje mundet të jetë afruar edhe pikës së rëndesës shpirtërore.Skënderbeu këtë përvojë shpirti e mori në kohën e qëndrimit në perandorinë osmane.Por koha e saj mundet të llogaritet kur ai aderoi në bektashizëm.Një rrugë shpirti. Bashkëshoqëroi trupat jeniçere të formëzuara nga fryma e bekuar e Haxhi Bektashit.

1-Skënderbeu e braktisi këtë armatë natën e vitit 1443.Atje për ku ishe nisur :Mirëvafshë!Duke i dhënë një herë, për të fundit herë lamtumirë, fytyrës së trupave special.Këtyre vijëzueseve, të perandorisë krahëgjerë.

Besimi në fe..Myhib,grada që përvetësoi. Aderoi në këtë tarikat.Mbeti në Adrianopojë,copëra vitesh të mbertura pas.

Bej.Titull.Perandoria osmane i dha Skënderbeut.

Edhe njëherë për emërtimin :Skënderbeu i krishterë.

Aktulisht,po gjenë citime të këtilla,qoftë nëpër mediumet apo në botimet e shumta:Skënderbeu ikrishter.Një emër musliman,që u fut në kronikat e mëvonshme të krishtera.Rikthimi në Arbëri. Rrethimet rrëmintare.Gjunjëzimi, që i bëri perandorisë.E megjithëatë ende vijohet të shkruhet kjo fjalë, që tingëllon e çuditshme:Skënderbeu i krishterë.Emri Skënderbe ishte vendosur në kohën e gjatë ku u rrit dhe përfundoi në rradhët e jeniçerëve.Por me largimin,aktin që ndërmori Skënderbeu një mbrëmje të vitit 1443, vendosi lidhje me vendet e krishtera përtej detit,që synonin rrëzimin e perandorisë osmane,që atë kohë mbante dhe ndërkaq luante edhe rolin e lidershipit të botëror islamik.Skënderbeu ngriti murre qëndrese për krishterimin.Por njëkohësisht kjo shërbente mbrojtje dhe pavarësi për vendin e tij.Prej kësaj krishterimi përfitoi për ta afruar në gjirin e vet.Lidhjet,dekorata e Papa Piut,ikja atje pas vdekjes së tij të fëmijëve të vet,varrosja në katedralen e Shën Nikollës në Lezhë,dëshmojnë realisht se ky kryehero ndonëse ruante një emër musliman dhe një titull bej ai vdiq si i krishterë.Ky realitet,njihet sot.

Kështu,që nga historia thënia më e saktësuar për emrin e këtij kryeheroi do të shkruhej : GjergjKastrioti–Skënderbeu. Bashkëudhëtisht ky emër ka qëndruar në kronikat e të shumtave në kohëra ,si mërmërima e pafundësisë pranverore.

Në të vërtet emri Skënderbe e mbylli epopen e vet atë natë të uruar,kur ai braktisi armatën jeniçere në kronikën e vitit 1443.Ndonëse ky emër nuk u harrua ,ai ashtu u përdor edhe kur ai ishte mbrojtësi më i madh i krishterimit.Thirrej Skënderbe. Edhe në botime të huaja,ndërkaq ai përdoret dhe do të përdoret.Më realiste do të ishte përdorimi: Gjergj Kastrioti-Skënderbeu.Ky emër do tu shkonte më tepër shtat të gjitha periudhave, që përshkoi kryeheroi i kombit.Jashtë këtij emri asgjë nuk harrohet.Ai i përfshinë brenda të gjitha.Edhe të krishterin,edhe bektashiun.Simbolika e tij është gati e thjeshtë . Është ripërcjellja e një emri të çuditshëm ,ku ndërthurren krishterimi dhe bektashizmi:Gjergj Kastërioti-Skënderbeu.

Njihet ndërkaq fakti se emri atëror rrojti fare pak.Të paktën u fol ashtu në 9 vite të jetës në Arbëri.Dritësimi i tij ishte kaq,por më tepër kapi përmasa pas shumë kohësh.Ky emër u shua,u nxor me përdhunë nga drita duke e zhbënë në errësirë në kohën e perandorisë ku ai jetonte atje.Megjithëse ai i braktisi trupat speciale dhe erdhi në viset e veta,ai thirrej Skënderbe.Edhe në mjaft kronika ai thirrej po kështu :Skënderbe.Ashtu,siç ishte thirur në Adrianopojë. Është e çuditshme historia e këtij emri.Ai mbart figurën e një njeriu, që kishte luftuar për perandorinë,por një ditë u rikthye në viset e veta duke bërë rezistencën më të madhe, duke e gjunjëzuar perandorin në këtë copëz të Europës juglindore.Por ishin qëllimet fisnike .Përzurjen ose më shkoqur shporrjen nga këto vise të këmbës pushtuese osmane.Mbajtja larg e kombit të vet nga perandoria osmane.Qëllimi i kësaj të fundit lexohej mbajtja nën errësirë,pasuri dhe rrojtja me gjakun e tyre.Kjo do të deshifronte në një kuptim tjetër :asgjë e përbashkëtë me islamin nuk buronte që andej,megjithëse turqitë mbanin lidershipin botëror.

Jeta e Skënderbeut.Jeta e një kryeheroi.Është vazhdimësia e pandërprerë e një jetë tërmetore.Me dy pjesë.Njëra në Adrianopojë,jeniçerë,komandant në këto trupa.Princ dhe udhëheqës i një populli në një hark kohe ku ruhet brenda ¼ e shekullit.

Urat nga ku kanë kaluar botimet, që kanë dashur të sjellin,Skënderbeun. Shtjellojnë përveçëse trimërisë, rrethimeve, ndihmën krishterimit,rrëzimet e perandorisë përpara Krujës,por një pjesë e jetës, që ka fërfëllitur në Adrianopoj mbetet e strukur,në vite të jeniçerllëkut. Mungojnë faktet për adoleshencën,jeniçerllëkun në Adrianopojë.Këtë urë ,do të shënoja.Një soj ure tip pasarel,gjysëm të varur e të këputur .

Kujtime të gjymtuara,rrjeshta të humbur.Fjalë të njëjta.Pra u rrëmbye,u rrit në perandori,ishte jenicerë,u dallua për trimëri.Pikërisht këtu në këtë kohë ka ngecje të mullirit në vend.Detaje të harruara se ishte bektashi,apo ishte harresë e qëllimshme?

Ekzistenca e një fakti .Ndërkaq është një pikë.Besimi, që adhuroi. Skënderbeu veproi si të gjithë jeniceret.U pranua aty,por ngjiti një shkallinë të tij,u bë myhib.

Bektashizmi ishte tarikat i fuqishëm dritësor, që ringriti me trupën speciale perandorinë me kulme të larta,por ky tarikat ishte ai, që i filloi krisjen më tej çarjen e pandalshme,armiqësinë e hapur perandorisë osmane.

Arshiva ka të regjistruar humbje ,që do të quhen të rënda,ndonëse për osmanët,është një defter me kapak të zinj.Ikja e Skënderbeut,hapi gropa të mëdha në trupën speciale osmane.Korpusi special,qëse treti dot ikjen e tij,apo xhindosja e sulltanit në Adrianopojë.Dhimbja e vdekjes, që zuri korpusin e bekuar ,apo pritja e ëndërruar e kokës së Skënderbeut në Adrianopojë,që s’arriti kurrë.

Ardhja e Skënderbeut në Arbëri si ardhja e Mesia

Në të vërtet, do ta cilësoja ardhjen e Skënderbeut në Arbëri si ardhjen e Mesia.

Dhe çuditërisht duke qënë se llogjika nuk ka depërtuar kaq thellë,askush nuk e ka thënë se ky njeri me këto cilësi ishte një shenjtor i vërtetë.Deshifroni sado pak Naimin.Shfaqjen. Mënyrën e rikthimit.Ditën kur u rishfaq Skënderbeu në Krujë.C’frymë,nxorrën mushkritë e një populli,që sytë i kishte drejtuar nga qielli.

Naimi djalëthi i frashëllinjëve ka thënë,për atë ditë :Kruj’ o qytet i bekuar !/Prite prite Skënderbenë,/Po vjen si pëllumb i shkruar/

Të shpëtojë mëmëdhenë……………………………………..

Posaçërisht, ardhë Skënderbeu.Naimi i ndërtoi vargjet për një episod ardhje.Por kjo ardhje është tjetër lloji.E shumëdëshiruar ardhje !Me shënjat paralajmërues,që solli koha.

Në tokën shqiptare vinte Mesia-Skënderbe.Gjurma e thelluar ardhje.C’ndyshim përbënte ,Kruja nga qytetet e shënuar ,apo të zgjedhur?N.F,do ti vendoste këtij qyteti shkëmbor epitetin “i bekuar “.Kjo nuk do ti shërbente rimës.Këtë lloj gjetje zakonisht e kanë bërë kritikët e letërsisë.N.F në ç’fardo rasti ta gjykosh do të zbulosh se kur ka hedhur një fjalë, por jo për nga rastësia,një arsye më tepër e ka patur.Ky qytet ishte i bekuar ,por jo sepse aty rikthehej një djalth i tij, që do të bëhej princ,për ta udhëhequr në luftra të gjata,të pamëshirshme ,duke e ndalur dorën perandorisë në këto vise.Ky qytet ishte i bekuar posaçërisht ngase njeriu, që zbriste i ardhur ndryshe,do të shfaqej.Madje edhe qytetet, që marrin bekime,nuk mund të kenë këtë emër ngase presin aty njerëz të zakonshëm.Kruja ishte qytet i bekuar,sepse ishte e zgjedhur për ta mbajtur Skënderbenë,një njeri me përmasa të mëdha,ku e zakonshmja ishte fshirë përgjithmonë. E jashtëzakonshmja ishte veshur.Por fati i këtij qyteti malor ishte lidhur me dy kulme.D.m.th Kruja e priti në lindje.Kruja e mbajti në vitet e qëndresës kundër perandorisë otomane.

Në çfardo kuptimi,që ta marrësh këtë lloj gjetje ,që poeti N.F ka gdhendur fjalën “i bekuar”, është me tepër kuptim.

N.F.ka përdorur një arsenal fjalësh, që shfaqen si një det i thellë.Mirëpo zhbirimi i saj është punë e mundishme për kritikët,që i bënë rikonjicionin vetëm cektinës detare.

Vetëm me një kthjelltësi të admirueshme,mund të zbulosh perlat e fshehura në këtë thellësi deti.Vetëm me dy rrjeshta ,poeti NF.shprehë një dimesion tepër të gjerrë për figurën e kryeheroit tonë.Pra kur N.F thotë:Krujë o qytet i bekuar/Prite prite Skënderben………. ai do të thotë,Krujë e bekuar.Po nga kush ? Nga Zoti.Pra Krujë e bekuar nga Zoti.Si një qytet ,që je zgjedhur të marrësh bekimin,do të presësh Skënderbenë.Mirëpo kjo atmosferë nuk ka qënë e till,kur priti në lindje Gjergjin.Ai nuk ishte një shenjtor.Bekimi,do të fillonte si proçedurë,kur të zbrite atje Skënderbeu.Koha,që e solli e kishte lartësuar shpirtërisht Skënderben.Kurse në kësi lloj ardhje kishte një qëllim të mirfilltë.Qëllimi i Perëndisë mbetet ti shpëtoj popujtë,edhe në ato raste,kur sundimet e padrejta paraqiten me emërtesa fetare dhe flasin në emër të saj.Rikthimi i Skënderbeut ndryshonte nga ardhja e parë. Ardhja e parë ishte në një kullë princërore,ardhja në jetë. Vendi,ose streha që priti në ardhjen e parë të dritës Skënderbe. Ardhja e dytë e pritshme shfaqet një ardhje qiellore.Ai nuk ishte ai foshnja i verbuar nga dielli i tokës tonë.N.F ka ndërtuar këtë ardhje.Tjetër sua.Zbriste një pëllumb i shkruar.Brenda këtij deti gjejmë.Dy fjalë me një kuptim.Edhe pëllumb,edhe i shkruar.Pëllumbat janë shpirtëra qiellor.Kur janë të shkruar.D.m.th janë të shënuar.Pra janë shkruar.Ky rast i përmbledh të dyja kuptimet.

Në pikëzim të vesës,ai mbrinte si një pëllumb i shkruar.Pra ai ishte qiellor.I bardhë dhe zbriste prej andej.Sepse sundimtarët e këtij lloji,vërtet jetojnë në tokë,por shpirtin e kanë të ngërthyer në qiell.Për të kuptuar Naimin,do të citoja :ç’përfaqëson pëllumbi i shkruar.Mesazhsjellësit e një lajmi historik.Thuhet se shenjtorët përdorin pëllumbat për habere të gëzueshme.Madje ata u rrinë shenjtorëve në supe ,përmbi kokë,duke guitur tërë kohën. Ndërkohë thuhet se shënjtorët kanë një komunikim me pëllumbat.Me këta shpesë tejet të çuditshëm të urtë e misterioz.

Kohësjellësit.Koha kohën priste.Pritja për ardhjen e Skënderbeut kë nuk mundoi.Dita ,ditën e priste.Nata,ditën e priste syhapur.Ora,orën e priste.Minuta,minutin e priste. Sekonda, sekondën e priste.Ardhë Mesai shqiptar. Skënderbeu,krahëshkruar.

Zjente bota,tundej dheu,/U ngrit gjithë Shqipëria/Duke thën :Erth Skënderbeu/Erdhi vetë Perëndia………………….…………..

Kështu e zbuloi poeti N.F,ardhjen e Mesia –Skënderbeu,në tokat e arbërit.

Ka fakte ndërkaq .Thonë se njerëzit e zakonshëm nuk bëjnë dot gjërra të jashtëzakonshme.Dhe e kuptueshëm është kjo fjalë.Cfarë mundej të kryenin shqiptarët përpara ardhjes së Skënderbeut ?Veprimi më i madh i tyre në atë kohë mundej të quhej një rebelim i armatosur.Por pesha e saj fashitej me kokëprerjen.Ndonjë vrasje koshadhesh.Por reprazaljet mposhtnin qëndresën. Ndonjë rrëzim taksambledhësi.Por më tepër rritej fatura e tyre. Ndonjë pusi karvanësh.Por …etj,etj…

Por një qëndresë kaq e lavdishme ,heroike,sjell një gjykim ndryshe.Nga një llogari gjëndet koha :¼ e shekullit.Këtu hyri koha e Skënderbeut,brenda guackës të shekullit XV.Njihet ndërkohë fakti tronditës.Parashikimi i zymtë.Vdiq SkënderbeuPor Arbërisë së gjorë,i ra zija e pushtimit.Në Konstadinapojë ishte thënë : Arbërin,viset e saj do ti rishihni kur të firojnë ditët e Skënderbeut.Ngjau pikërisht kështu. Turku e vuri me pak mundime në sundimin me kohëra,që llogaritën qindravjeçarë.Jo ngase nuk u shfaqën burra,apo mungoi rezistenca.I biri i Skënderbeut dëshmoi se rridhte nga gjaku i Kastëriotëve.Por peshën e të atit nuk e mbante dot përmbi supe.Dora e tij u priu në qëndresë shqiptarëve.Por erdhi një moment dhe qëndresa ngeci.Cfarë skeme kishte rivënë perandoria në funksionim?Atje në Konstandinapojë ishte fare e kthjelltë se qëndresa do të lexonte kohën e Skënderbeut,plus diçka më shumë.Mbi këtë skemë turqitë u orvatën disa herë ta thyenin.Por e kuptuan se rrënia e saj ishte vetëm çështje kohe.Duhet të qartësojmë diçka.Perandoria osmane hyri në veprim kundër forcave të Skënderbeut me të gjithë arsenalin e saj,që përfshinë,atë ushtarak,ekonomik,politik,fetar.Por edhe djallëzore.Magjilidhës të rrezikshëm provuan metoda nga më djallëzore,poshtë murreve të Krujë.A u thye Skënderbeu ?A ra kështjella ndonjëherë brenda atij harku ?

Ajo,që ishte shkruar ishte qartësuar.Këtu peshën e një vargu naimjan ende se kemi kuptuar:Po vjen si pëllumb i shkruar….po zbret nga sipër,për të larguar retë,për të zmbrapsur perandorinë.E shkruara qëndron përmbi metodat djallëzore, mbetet mesazhi i saj.Gjërrat,që sjell Zoti, i konfirmon vetën koha.Koha tregoi se në ¼ e shekullit shqiptarët,ishin të papërballueshëm.Perandoria më e madhe ra në dëshpërim të thellë. Periudha të errta,kërcënime,dekrete të zinj,cikluan sulltanët, por territorret e Arbërit mbetën të tyre.Flisnin një emër:Skënderbe.Cuditërisht ky raport ,ndryshoi në motin e shuarjes së Skënderbeut.Në të vërtet ,përmasat e këtij rrëzimi ishin të dhimbshme.Në përmasat,që e kërkonte koha ,kishte kushte për të ngritur një pyetje:Ku ishin ata burra,ku ishin ata luan,ku ishin ata shtetas rebelë ?A e përsëritën dot kohën e Skënderbeut?.Dhe të mos harrojmë historinë.Kujtesa na thërret se Shqipëria ishte e fundit, që ju shkëput kthetrave rëndonjëse të perandorisë osmane.Perandoria ishte rrëzuar në të vërtet,por me rrëzimin e saj kërkonte ta shurdhonte në mënyrë definitive edhe Shqipërinë.

Skënderbeu mund të thuhet se ishte një shenjtor.

Këtë e lexojnë kalkulimet e bëra.Të gjitha lëvizjet e tij.Fati i parathënë, luftrat, qëndresa,mënçuria, trimëria, pamja fizike,fuqia që posedonte shqyrtojnë se ai ishte një njeri përtej horizontit të njeriut të zakonshëm.Dimesionet e tij mund të renditen pa frikë tek njerëzit e jashtëzakonshëm,ose të ardhur .Pse tmerroheshin turqitë nga emri Skënderbe.Një njeri i zakonshëm nuk do të ngjallte dot kaq shumë tmerr perandorisë , ngase sepse ata e dinin ku ishte edukuar Skënderbeu.C’frymë mistike kishte gëlltitur në vite.Nëpër peragmente të zverdhur flitet se në rrethimet e Krujës i bënë edhe magjira.Një njeri i zakonshëm, përveçse do të ishte një pikë e vetmuar,do të ishte rrëzuar përpara hordhive me këto sulme,presione shpirti,frikëra e armata,jo një herë por qindra herë.Ashtu si në të vërtet u rrëzuan ata, që ngritën krye pas shuarjes së Skënderbeut.Por Skënderbeun nuk e rrëzuan dot.Cili ishte çelësi, që mbajti kyçur qëndresën shqiptare ?Fuqia e Skënderbeut.Ajo gjëndej brenda zemrës së zemrës.Ishte burim i pashtershëm energjie.Ishte dritëza,që dikur ai kishte thithur në kohën ,që aderoi në bektashizëm.Aq e madhe ishte kjo forcë sa udhërrëfenjësi i vet Alijel Aala Baba i ka thënë sulltan Muratit II,se rikthimi i Skënderbeut në Adrianopojë ishte gjë që s’bëhej.Udhërrëfenjësi ishte fetar i thellë dhe e njihte pikën e horizontit shpirtëror të Skënderbeut.Kështu ai ja tha me ndershmëri sulltanit ,por ky i fundit i hidhëruar e dogji të gjallë,udhërrëfenjësin e Skënderbeut,në një xhami aty nga viti 1445.Bektashinjtë thonë se udhërrëfenjësi është ai,që i njeh lëvizjet sizmike të një shpirti.Pikërisht këto lëvizje shpirti kur u harmonizuan me ato të vendit të tij,kapërcyen përmasat e të zakonshmes.E gjithë kjo histori, që vërtitëm lexon përveçse një udhëheqës,apo princ të vërtetë,këtu nuk gabohet po të përmendet se ishte një njeri i ardhur,diku mes të shenjtëve .

Si perfundoi stilografi i Nolit në katundin Lekdush te Kurveleshit?

August 13, 2017 by dgreca

Nga Gezim Llojdia/

Fan Noli nuk ka qënë ndonjëher në katundin Lekdush .Ky katund i vogël, sipër fshatit Bënçë,është një karakoll i rrethuar nga male, me hone të thella e me dimër të ashpër.Deri në fillesë të viteve ’90,katundi numëronte pako gjë banorë,pak shtëpi dhe një muze të vogël.Pikërisht në këtë muze të vogël,në thellësi të maleve,një shtëpi e vogël e vjetër deri në vitet ’90 është ruajtur edhe një stilograf i Fan Nolit.Historia e këtij stilografi me të cilin ka përkthyer disa nga kryeveprat e tij në gjuhën e bukur shqipe,është çuditërisht e çuditshme.Nolit nuk i ka rënë kurrë në vesh se në zemrën e thepisur të Kurveleshit gjendet ky katund i vogël,që do të ruante një stilograf të tij,në kohën e rregjimit komunist.Noli ,madje nuk ka udhetuar asnjëherë, as kurr ishte kryeminister i i ardhur në fuqi me ’24,në këtë katund të vogël në jug të vendit . Mirëpo si është historia e stilografit ,me të cilin punoi Noli kur mërgoi larg vendit dhe filloi të shfaqte vlerat e vërteta të shpirtit të tij.Në këtë katund të vogël, fare pranë bustit të heroit të këtij fshati, Mustafa Matohitit u ngrit një muze në vitet ‘80.Muze të këtij lloji, të ndertuar binjakë në gjithë fshatrat dhe qyteteve shqiptare të kësaj kohe ,çuditërisht ruante një vlerë të veçantë.Stilografin e një ish-kryeministeri,që pushtetin e mori me një revolucion të dyshimtë, ndërkaq e qeverisi fare pak vendin ,kur mori arratinë për tu shpëtuar përndjekjeve, dhe duke mos ditur ç’të bënte,zjarri i tepëruar i shpirtit e digjte, filloi polemikat.Papritur një ditë kur u mërzit me to,fillloi përkthimet.Punoi si i magjepsur nën rrezet e hënës për të nxjerr në dritë të diellit perla të humbura.Ishte një ditë e trishtuar.Pemët lageshin,mendoi kurse bashkëpuntoret e tij ,që i hëngri plumbi i qeverisë e kishin hallall vargje të atilla:”Nëno moj mba zi…..”.Shkoi përtej këtij kontineti,deri larg ku të mos e zinte plumbi.I kredhur në dashurinë e Zotit bëri diçka tepër me vlerë për shqiptarët besimtarët ortodoks me formimin e kishes autoqefale shqiptare.Për këtë i janë mirënjohës.Nuk mjegullonte më vesë,një ditë nga mesvitet ’60, njeriu që kishte parë rrezet e diellit të parë në Ibrik Tepe ,u shua në tokën e largët. Ndërkaq nën një copë tokë akull të ftohtë në një ngushticë varri,u vendos trupi i pajetë,mirëpo vlerat e ketij njeriu nuk humbën nën baltovinën e ftohtë atë ditë.Nuk kishin arsye të humbisnin edhe më vonë,pavarësisht kundërshtive të ndryshme politike,ai mbarte edhe vlera të rralla.Një mjet i tij,çuditërisht i vogël një stilograf me ngjyre ari të praruar udhëtoi vite më vonë për në një muze të largët,ku Noli asë kishte dëgjuar ndonjëher,as do ta mësonte kurrë se ishte një katund i vogël me një emër domethënës :Lekdush.Kush e solli këtë stilograf në këtë muze?Një banor i këtij fshati me emrin Reiz Bega,në të vërtetë ai, në dimrin e fundit të luftës,kur priteshin me armë anglo-amerikanet ,në një port të jugut është larguar nga rradhët partizane për tu arratisur.Pse u arratis? Nuk është shumë bindës motivi,por ky person shkonë në SHBA.Aty nga vitet ’80 në Nju-Jork gjëndet kryetar i shoqatës “Naim Frashëri”.Meqenësi ishte i ikur nga vendi i tij,vëllai në fshatin e largët e ndjekin persekucionet,por nuk dihen ç’arsye e sjellin në Shqipëri,ndoshta bashkshortja nga Gjirokastra,sidoqoftë ai vjen në Lekdush dhe muzeut të këtij fshati i dhuron stilografin e Fan Nolit.Si ariti ta siguronte këtë mjet dhe përse ja dhuroi muzeut të fshatit të tij dhe jo atij kombëtar, nuk është fortë ë arsyetuar.Sidoqoftë stilografi i Nolit mbeti në këtë muze të këtij katundi deri në fillesë të viteve ’90..Kishte një ngjyrë prarimi ari të shndritshëm,ashtu si dora,që e mbajti me të cilin nxori xixëllonja për letrat shqipe.