Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

PUTINI KA PROBLEME NEUOROLOGJIKE

by

PUTINI KA PROBLEME NEUOROLOGJIKE

Simbas nji studimi te Pentagonit: Putini ka sindromin Aspergerit/
By Ray Locker/
US Today/
Perktheu per DIELLIN; Gjon Kadeli/
Ne ate studim thuhet se zhvillimi neuorologjik i tij asht damtue nga n gjarje, kur ai ka qene femi.
Ne ate studim qe asht ba nga nji grup shkencetaresh te Pentagonit se Vladimir Putini ka sindromen e Aspergerit “Nji shrregullim te procesit mendor” i cili preke cdo vendim qe ai merr.
Ekspertja Brenda Connors, e Kolegjit te Focave Detare te Shteteve te Bashkueme ne Njuport te Rode te Rode Alandit, u nderpre ne menyre te dukeshme, gjate feminise se tij.
Analistet ushtarake, per here te pare vune re ne vjetin 2000, disa sheje jo normale ne fizionomine e tij
Ne studimin e naltprewmendun, citohet profesori i psikjatris i Universitetit te Karolines se Veriut Stefan Porges se ka thane, se shejet tregojne se Putini ka n jifar lloj atizmi.
Veprimtarite e Putinit jane ndekun me kujdes shume te vecante, qysh ne muejte e pare te 2014-tes, kur Rusija pushtoi Krimen.
Putini nuk e ndjene vehten te qete, gjate mbledjeve me grupe njerzish, kurse, kur asht vetem per vetem me nji njeri ndihet i qete.
E Vtmja menyre per te vertetue problemin qe ka Putini, asht qe atij t’i bahet nji radiografi e kokes se tij.

FJALIMI I ALEKSANDER LUKASHENKOS

by

PERPARA DISA DITESH UDHEHEQESI I RUSISE SE BARDHE ZOTNI ALEKSANDER LUKASHENKA MBAJTI NJI FJALIM ME RANDESI.
FJALIMI KISHTE TE BANTE NDER TE TJERA EDHE ME SHQETSIMIN QE AI KA LIDHUN ME MOSKEN, SI RRJEDHIN I KRIZES NE URKAINE/
Nga Robert Coalson e Rikard Jozvuak/
PERKTHEU GJON KADELI/
Ne fjalimin e naltpermendu Zotni Lukashenka tha se “Kultura asht ajo qe e ban nji person Rus te Bardhe”. Nuk asht vetem letersia, muzika dhe arkitektura, por gjithashtu gjuha jone, te cilen patjeter duhet t’a dijme, hisorine tone, te cilen pa tjeter, duhet t’a mbajme mend, si edhe vlerat tona, te cilat pa tjeter duhet t’i respektojme.
Mrojtja e papritun e identitetit kombetar, dhe ne menyre te vecante, gjuhen e Ruseve te Bardhe, ishte nji shej shume tregues, i muejve te fundit, se udheheqesi autoritar i Rusise se Bardhe, e ndien vehten te pakenqun me poziten toksoro-politike {gjeopolitike], nen hijen e shtetit kufitar Rusise.
Gjate nji interviste qe pati Majin qe kaloi, me nji gazetar te Radio Stacionit te Pamvarun Televiziv Dozhda te Rusise, Presidenti Lukashenka tha: “Pamvaresisht se kush mund te kete guximin te hyje ne token e Rusiswe se Bardhe, populli i saje do te luftoje kunder tij”, edhe ne qofte se ai do te jete vete, Presidenti i Rusise, Vladimir Putini.
Kriza ne Ukrainen fqinje, gjate se ciles Kukashenka, ne menyre te vazhdueshme ka mbrojtun, pamvaresine dhe sovranitetin e Ukraines, nderkohe qe kaluejtun nji rrol ndermjetsues, per t’a zgjidhun kmete problem, duket se paraqet mundesine per Rusine e Bardhe, per te permiresue marredhenjet e saja me vendet prerendimore. Zotni Hrant Kastanian i Qendres se Studimeve Politike Europiane ne Bruksel tha se “Tuej marre parasysh shtimin e problemeve, qe Lukashenka ka me Kremlinin, kjo asht nji nxitje kshtese, per t’u perpjke dhe per t’a fillue procesin me Bashkimin Europian.
Republika e Rusise se Bardhe, nuk i asht bashkue Rusise, per te vu sanksione kunder vendeve perendimore; megjithse asht anetare e Organizates se Bashkimit Ekonomik Euro-aziatike qe kryesohet nga Moska.
Udheheqsit e Rusise se Bardhe e kane kuptue tashti, se bota asht e atill, ku nuk mund te mvaresh, vetem ne nji ortak.
Per ma shume se njizet vjete, si udheheqes i Rusise se Bardhe, Presidenti Lukashenka, ka tregue nji aftesi te theksueme, me manevrat e tija politike, lidhun me marrdhanjet me Mosken dhe me boten perendimore, tuej marre ndihma ekonomike, dhe sigurim politik, nga mbrojtesit e tij ne Rusi, nderkohe qe ka kundeshtue, perpjekjet e Moskes per te cenue sovranitetin e Rusise se Bardhe, ose edhe me e detyrue kete vend te vogel, qe te bahet pjese e Federates Ruse. Por kesaj radhe, qendrimi mos-perfilles i Lukashenkas, ndoshta do te kete rraje ma te thella.
Javen qe kaloi, mediat shtetnore te Rusise se Bardhe, njoftuen nji politike te re, tuej marre masa neper shkollat e vendit, qe t’i japin fund procesit rusifikues, nji veprim ky, qe duket se ka per qellim, ringjalljen e gjuhes se Rusve te Bardhe.
Dy fjale shtese te perkthyesit te artikullit.
Nuk ka kurrfar dyshimi se Ruset e Bardhe, nuk mund te harrojne kurre, krimet e hatashme qe u bane kunder tyne, gjate Revolucionit te Tetorit i cili u shendrrue ne lufte civile, gjate se ciles, elita intelektuale dhe parija e Rusise se Bardhe, si ajo e Shqipnise, gjate e mbas se ashtuquejtun “Lufte Nacional Clirimtare”. Si edhe procesin shume te vrazhde rus, per t’i neshtrue Ruset e Bardhe, deri ne piken, qe te humbin identitetin e tyne kombetar, dhe ma ne fund te bahen ruse.

LETER E HAPUR NGA BOSTONI ME PERMBAJTJE SHUME KRITIKUESE PRESIDENTIT RUS VLADIMIR PUTIN

by

Letren e ka shkrue biofizicisti i njohur Maksim Kamanetski, i cili u largue nga vendlidja e tij Rusija 21 vit ma pare dhe u sistemue me banim ne Boston te Shteteve te Bashkueme.
Nga Dmitri Volcheck e Claire Bigg,RFE/
Perktheu per Diellin: GJON KADELI/
Vjeshten qe kaloi, shkencetari Kamanetski shkoi ne Moske per kater muej, per te dhane mesim ne nji universitet te atij qyteti, dhe njikohsisht me shprese per te kalue nji kohe te kandeshme ne vendlindjen e tij.

FAJTOR ASHT PUTINI /
Ne lidhje m,e qendrimin e tij ne Moske, Zoti Kamnets, e pershkroi gjendjen si vijon: Gjate kohes qe ishem ne Moske, u preka nga nji ndiesi e madhe neverie, e cila , cdo dite dukej se zmadhohej. Arsyeja, asnjihere nuk ka pase, nji perqendrim aq te madh, ne nji vend aq te madh, sic asht Rusija, ne duerte e nji personi si Putini, qe nga koha e Stalinit. Stalini ia mberrijti ketij qellimi tuej ngrite “Pereden e Hekurt” tuej ushtrue “Terrorin e Madh” tuej shkatrrue pothuejse cdo gja te se kaluemese tuej terrorizue ne menyre te pergjithshme me ndeshkime, tuej perdorun sistemin trishtues te burgjeve dhe te kampeve te perqindrimit, te pagezuem em emnin GULAG.
Sot, asnji prej ketyne gjanave nuk ekzistojne. Kufijte jane te hapun,sistemi shtypes, edhe pse, ende ekziston, asht shume ma i bute. Megjithe kete, njerzit qe perbajne eliten intelektuale, kane fillue te pererisin here mbas here, si me qene idiote, tuej deklarue dashunine e pakufizueme dhe te pakusht per Rusine, si edhe per kulturen dhe historine e saj. Ata te japin pershtypjen se kane frige, se ne qofte se nuk vazhdojne ti perserisin keto gjana, si te terbuem [cmendun] ,ata do ta gjejne veten me shpine per muer. Pervec kesaj, qendrimi i tyne te pergjithsue, e aspak te arsyeshem ndaj Shteteve te Bashkueme. Natyrisht e gjithe kjo, i ka rrajte ne nji kompleks [ndiesi] shume te madhe inferioriteti. Por prap se prap, kjo gja nuk mund te perdoret, gjithmone si arsye. Askush nuk asht i interesuem, ne gjeopolitiken e pergjitheshme, do me thane se si shikohen [perceptohen] ne qarqet e ndryshme nderkombetare, sjelljet e Rusie. Mos shikoni te tjeret se i keni pa mjafte, tashti ktheni sysyte nga ne. Por fakti asht, se ne keto vende te tjera, vendimet ,me gjithse nuk jane gjithmone te drejta e korrekte, ato merren ne baze te kuadrit [caceve] te procesit demokratik, dhe gabimet e mudeshme te nji administrate, mund te ndriqen nga qeveria pasuese. Ne Rusine e soteshme, te gjitha vendimet meren nga nji person, i cili do te zevendesohet vetem mbas vdekjes se tij natyrore, ose te vritet nga ndokush.
Ajo qe me befasoi edhe ma teper asht, se qytetaret e ketij vendi, te pakten shumica dermuese e tyne, nuk i shikojne keto gjana, si kernim ndaj tyne, ndaj familjeve te tyne, ose ndaj botes ne pergjithsi. Natyrisht, disa njerez largohen nga vendi.Cka presin te tjeret? Kjo gja asht nji msheftesi per mue.Une jam i bindun,se kur autoritetet thone se mbrenda nji vjeti, cmimi i naftes do te shtohet dhe se rubles do ti ngrihet vlera, ata i besojne keto.
Nji gja tjeter qe vuna re, dhe se pothuejse me cmendi fare, ishte para se te largohesha nga Moska shkova ne disa dyqane ku shiten gjana kujtimore, si kemisha, fanela e tjera. Ne to shifet fotografija e Putinit, ne poza te ndryshme, i cili pershkruhet si “Presidenti ma i mire, presidenti ma i sjellshem” e te tjera si keto. Dhe kjo gja nuk asht propagande shtetnore. Natyrisht, per keto gjana ka kerkesa. Njerezve jo vetem qe ju pelqejne, por edhe i blejne.
Zoti Kamanetski thote se me nji atmosfere te qarte pasigurije dhe friges ne shtim e siper, qe ekziston tash ne ate vend, Rusia mund te kthehet mbrapa ne ish sistemin sovjetik. Ai shton se ka frige se cdo njeri, pa perjashtim do te jape llogari, dhe rrjedhimet do te jene shume te kqija. Kjo asht arsyeja se pse une mendoj keshtu. Nuk mund te shesish neper dyqane sende kujtimore me fotografi tejet ofenduese e raciste, kunder Presidentit te nji shteti te madh, sic asht Amerika. Nji veprim i tille, heret o vone, mund te kete rrjedhim ndeshkuese. Nuk luhet loje [cicmic] me Ameriken.
Tuej marre parasysh poziten time mjafte te vecante, si nji njeri qe kam jetue nji kohe te gjate ne Shtetet e Bashkueme, e qe kalova kater muej ne Moske, po flas ne menyren ma te sinqerte qe asht e mundun.
Te gjitha thashe e thanjet rreth Shtetetve te Bashkueme dhe Arabise Saudite, se gjoja bashkpunuen per te ulun cmimin e naftes, si nji perpjekje per te ndeshkue Arushen e Rusise per sjelljet e keqija te saj, jane krejtesisht marrezina. Askush ne bote nuk i ka dhane randesi te madhe Rusise,qe nga koha e shpartallimit te plote te Bashkimit Sovjetik. As nji gja nuk e shpjegon ma mire idene e nji krize te stuhishme, perball te ciles gjindet tashti Rusia. Tri procese, ne menyre te pamvarun, kane ngja ne te njejten kohe
1] Dalja ne skene e teknologjise se re gjate 15 vjeteve te fundit, ka pase si rrjedhim nji shtim te madh prodhimit te naftes ne Shtetet e Bashkueme dhe ne Kanada.
2]Ka pase nji ngadalsim te veprimtarive ekonomike ne bote, vecanarisht ne Europe e ne Kine.Edhe ekonomia japoneze, ka qene vend-numro per nji kohe te gjate. Si perfundim kerkesat per nafte jane paksue. Kombinimi i ketyne dy faktoreve, domethane shtimi i furnizimit dhe paksimi i kerkese, ishin gjana normale qe shkaktuen, zuljen e cmimit te naftes. Keta dy faktor jane te mjaftueshem, per te shkaktue nji krize te vertete, e cila filloj ne vjeshten qe kaloi.
3] Faktori i trete “Krym nash” Krimeja asht e jona, nji krijese artificiale e trillueme nga Putini. Me duket se Rusia ende nuk mund ta kuptoje, se aneksimi [pushtimi] i nji territore te nji vendi tjeter, edhe pa shkaktue gjakederdhje, asht nji ceshtje serioze dhe shume e rrezikeshme. Prandej, perpara se me ndermarre nji mveprim te tille,duhet te mendohet njeriu mire. Nji aneksim i tille,perban nji veprim shume te rrezikshem, ne vecanti, per europen, e cila ishte fushe beteje kryesore e dy dy luftavete pergjakeshme botnore.
Por, Ruset jane te bindun se Krimeja asht toke ruse, dhe se me te drejte duhet te jete pjese e saj. Ata kane plote te drejte te mendojne keshtu. Por, a me te vertete asht keshtu? Cfar mund te thuhet per te ashtuquejtunen zonen e Kaleningradit, qe ma pare quhej Koeninberg dhe Prusi Lindore? A asht edhe kjo toke Ruse? A po asht Gjermane. Gjermanet ne te vertete, kane cdo te drejte te mendojne keshtu. Po a jo? Cfar mund te ngjaje ne te ardhshmen, kur Risia ta gjeje vehten, ne nji pozite te gjujsueme, gja qe nuk mund te konsiderohet e pamundeshme. Po a jo? Gjermania kerkon ti kthehet mbrapa Prusia Lindore, dhe debon nga ajo zone te gjithe bannoret Ruse, sic debuen Ruset, disa kohe ma pare, Gjermanet e asaj zone. Prandej, cfar duhet te bajme? Perseri per te treten here,mbrenda 100 vjeteve te fundit, te vizatojme nji harte te re per Europen, me ndihmen aneksime, armeve dhe tankeve?
A e ka shqyrtue Zotni Putini planin e tij per te b ashkue Krimen me Rusin, me ndonji udheheqes te ndonji vendi tjeter, e sidomos me Organizaten e Kombeve te Bashkueme, ose NATON, perpara se te zbatonte kete plan? Hitleri e bani nji gja te tille. Ai zhvilloi bisedime me Francezet dhe me Anglezet ne Mun hen te Gjermanis, perpara se te pushtonte Cekosllovakin.
Piutini, natyrisht mendon, se pasja e armeve berthamore e bane ate te mendoje keshtu domethane
se askush nuk mund te fitoje nji lufte kunder Rusis. A mos e ka harrue ai “Katastrofen gjeopolitike ma te madhe te qindvjeteshit 20-te? Sic e thashe ma pare, askush nuk i frigsohet Rusise. Ajo ashte shume e dobet ne cdo pikpamje. Prap se prap u desht te veheshin sanksione, kunder njeriut te terbuem.
Me duhet me thane, le te shpresojme qe sanksionet e vendeve perendimore, dhe kunder sanksionet e Putinit hiqen, e njerzit fillojne me shite perseri gjathe te mire. Ne qofte se kjo gjendje e kriejueme nuk ndryshon, dhe nji krize e madhe fillon, atehere ka du rruge. 1] Shpartallimi trishtues i rregjimit te Putinit dhe 2] nji gjendje katastrofike dhe te vazhdueshme, per popullin Rus.

NJI ZA I GUXIMSHEM NGA MBRENDESIA E BOTES ISLAME

by

PRESIDENTI I EGJIPTIT KRITIKON RREZIKUN QE PARAQET EKSREMIZMI NDAJ BOTES/
Nga Ken Allard i gazetes the Washington Times/
Perktheu per Diellin, Gjon Kadeli/
Sa kohe do te zgjasin keto mizori? Nderkohe qe Shteti Islamist u pret kryet femijve e te tjerve ne Irak, vllaznit e tyne ne Paris,vazhdojne fushaten e tyne Xhihadiste tuej vra 12 nepunes te revistes javore te Parisit. Fjalet qe perdoren Xhihadistet ne Paris mbas vrasjeve monstruoze qe bane, ishin keto:Muhametit ja muerem hakun.
Lidhun me kete gjendje tejet te rrezikeshme terroriste perball te ciles gjindet bota, Presidenti i Egjiptit Zotni Abdel Fatah El Sisi diten e Vjetit te Ri mbajti nji fjalim, ne nji menyre mjaft tron ditese dhe friksuese, ne nji vend te jashtzakonshem, domethane, perpara personaliteteve te nalta fetare, ne Universitetin Al Azhar te Kajros. Per nji kohe te gjate, ky universitet asht konsiderue si qendra kryesore botnore e mendimit teologjik Islam.
Qellimi i fjalimit te Presidentit Egjitian ishte per te sfidue ne menyren ma te forte mendimet mbizotnuese ortodokse {konservatore}. Simbas perkthimit te fjaleve te tija, qe u botuen ne organin e Forumit te Lindjes se Mesme, Presidenti Egjiptian u tha te pranishemve se , menyra se si po mendojne Islamistet sot ishte tuej e anmiqsue boten Islame ndaj gjithe botes. Une e them dhe e perseris, se ne kemi nevoje per nji Revolucion Fetar> Ju Imamet jeni pergjegjes Para Zotit. E them perseri, e gjithe bota asht tuej prtitun per nji veprim nga Ju; se pse kjo bote Islame po shkatrrohet e po humb, e kjo gja po bahet nga duerte tona.
Filmi qe u xhirue gjate fjalimit, tregon se sa te tronditun dhe te befasuem ishin kleriket ne fjale .Megjithe kete Zoti Sisi, pa kurrfar ngurrimi vazhdoi fjalimin. Nuk jam tuej ju referue besimit si i tille, por menyres se te menduemit, i cili bazohet ne librat e mendimet me te cilat jemi mishnue per nji kohe te gjate dhe menjanimi i tyne asht pothuejse i pamundshem. Ky qendrim po na anmiqeson me te gjithe boten. Po i them keto fjale ne Al Azhar, perpara kesaj audience dijetaresh: ” I Madhi Zot u bafte deshmitar mbi te verteten gjate Dites se Gjykimit”.
Udheheqsit muslimane mund te marrin nji qendrim kunder shtimit te terrorit Islamist, mandej mos me veprue. Zoti Sisi bani bash kete. Ai theksoi tamam se ku i ka rrajet problemi ne fjale. Shtrese mbas shtrese te dogmes fetare, qe kane transformue besimin se gjoja Islami simbolizon paqen e kane shendrrue ne nji vegel shume te mprehte, qe perdoret per lufte. Per shembul, cfar lloj Zoti kerkon therore{kasaphane} te vazhdueshme, nga Rrypi i Gazes deri ne rruget e Parisit. Ne nji menyre nji gja e tile dote konsiderohej e turpshme edhe nga SSet e Nazimit.
Lind pyetja, a do te munden Imamet e Al Azharit te tregojne urtesine dhe guximin e tyen per te ju pergjegjun kesaj thirrje sfiduese, tuej e rishqytue ne menyre serioze doktrinen e tyne? A do te perfitone e gjithe bota, po te bashin ata nji gja te tille?
Presidenti i Egjiptit i kupton mire potencialet e ketyne rreziqeve, perball te cilave gjindet bota, se pse historia e kohvet te fundit ne vendin e tij, i ka dhane atij nji shembull te paharrueshem, kur fanatiket fetare marrin ne dore fuqi te pakufizuemeshtetnore.Si gjenerali numer nji i Egjiptit, ai pati nji pervoje te idhet me qeverine e Vellaznis Muslimanete kryesueme nga Mohamed Morsi

FRANKA KURTI NDERROJ JETE NE SHBA

by

Nga Gjon KADELI/
Franka Kurti ishte e bija e Viktor Kurtit nga Ferizaj i Kosoves. Viktori ka qene nip i Dom Shtjefen Kurtit,. i cili u pushkatue nga rregjimi komunist i Tiranes, sepse pagezoj nji femi.
Franka leu ne Tirane me 1947 kur prindet e saje banoshin ne ate qytet. Pake kohe perpara se te prisheshin marredhanjet ndermjet Shqipnis dhe Jugosllavis, Franka me prindet e saj shkuen ne Kroaci. Mbas disa kohe, nga Kroacija emigruen ne France, dhe ma vone ne Shtetet e Bashkueme
Franka nji pjese te studimeve i mbaroj ne nji universitet te Frances, mandej i vazhdoj ato ketu ne Shtetet e Bashkueme. Pate mbarue edhe magjistraturen. Franka ka ditun mire keto gjuhe: Frangjishte, Italishten, Spanishten, Anglishten, Serbokroatishte, dhe gjuhen ametare Shqipen.
Franka bashke me baben e vet ishin pronare te nji laboratori ku zhvilloshin fotografi nga revista te ndryshme. Ata per nji kohe te gjate punuen ne ate laborator qe e kishin ne qytetin e Nju Jorkut.
Mbasi te ndjemes Franke i vdiqen nana e baba, ajo i ndjeu rande keto humbje, dhe shpeshe here ankohej se e ndjente vehten shume te vetmueme, mbasi ne Nju Jork nuk kishte asnji njeri te rrethit familjar.