Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

“Në kërkim të librit-abetare”

by

Arjeta Ferlushkaj

Promovim i librit:

“ARRITJE DHE PERSPEKTIVA TË MËSIMDHËNIES SË GJUHËS AMTARE NË SHKOLLAT SHQIPE TË DIASPORËS”

“KY LIBËR I KUSHTOHET TË GJITHË MËSUESVE DHE DASHAMIRËSVE TË GJUHËS E KULTURES SHQIPTARE, NË MËNYRË TË VEÇANTË ATYRE TË DIASPORËS, KUDO KU ATA JETOJNË E VEPROJNË.”

Kushtimi që hap librin e parë të botuar nga organizata AADLC na prezanton që në fillim me objektivin e saj (target-in) si dhe filozofinë e punës dhe qëllimet e dëshiruara.

Me këtë duam të theksojmë se nuk kemi synuar të bëjmë një libër-abetare, as nuk kemi pretenduar se libri do të shterronte të gjitha problematikat që ngërthen mësimi i një gjuhe amë në diasporë.

Por ama, ne kemi motivimin dhe pretendimin që kjo nismë e ky botim i parë të frymëzojë për atë librin-abetare shumë të dëshiruar për mësuesit në diasporë dhe aspirojmë e punojmë që të kontribuojmë në zvogëlimin e pengesave, vështirësive dhe problematikave që hasen gjatë mësimdhënies dhe mësimnxënies së gjuhës shqipe në diasporë, me fokus më të përqëndruar në diasporën e Amerikës.

Ky mision vihet në dukje edhe në parathënien e librit: “Ai (seminari-shën.im.-A.F.) ka hapur rrugën për një bashkërëndim të përpjekjeve të mësuesve, specialistëve, veprimtarëve të komunitetit, prindërve, etj., duke pasur si synim përsosjen e mëtejshme dhe rritjen e efektivitetit të punës në këtë fushë. Krahas analizave të thelluara të metodave bashkëkohore, pjesëmarrësit shkëmbejnë përvojat e tyre profesionale në mësimdhënien dhe mësimnxënien e gjuhës shqipe në diasporë.”

Në 220 faqet e këtij libri na ofrohet kjo strukturë me 5 kapituj:

  1. Kapitulli i parë: Seminari III

Përfshin seminarin e tretë, i zhvilluar me date 12 shtator 2020, në të cilin përfshihen 3 fjalë përshëndetëse, përkatësisht nga themeluesja dhe drejtuesja e AADLC-së znj. Drita Gjongecaj, nga z.Mal Berisha, studiues dhe ish-diplomat si dhe nga z. Frank Shkreli, ish-gazetar e redaktor i “Zërit të Amerikës” si dhe 17 referime, ku disa prej tyre kanë ilustrimet përkatëse e ndërsa referuesit, 9 janë mësues, 3 janë sipërmarrës, 3 janë studiues si dhe 1 gazetare dhe 1 prind.

Përmbajtja heterogjene e pjesëmarrësve ka qenë qëllim më vete e organizatorëve me synimin që secili të mund të sillte kontributin e vet dhe rrjedhimisht, sa më shumë këndvështrime dhe qasje të shpalosen, aq më pak cështje mbesin pa gjetur zgjidhje. Përpjekja për një këndvështrim sa më gjithëpërfshirës, çon në arritjen më të shpejtë të objektivave të paracaktuara.

Gjithashtu, duke sjellë secili përvojën e vet (jo domosdoshmërisht të gjithë me lidhje të drejtpërdrejta me mësimdhënien), kemi një pasurim informacioni që rrok fusha të ndryshme por që pulsojnë tek një drejtim: gjuha e kultura shqiptare.

Përmendim p.sh. rastin e studiuesit Mal Berisha, i cili jo vetëm jep sugjerime rreth website-ve ku mund të merren materiale shqip, apo kur informon mbi projektet e bëra në Londër për gjuhën shqipe (është gjithmonë mirë të dimë çfarë bëhet rreth nesh për këtë mision) por përmend edhe raste studiuesish të huaj, të cilët kanë punuar e studiuar shumë për gjuhën shqipe, për botimet e tyre dhe për dashurinë e pastër për gjuhën e kulturën shqiptare sic është rasti i albanologut kanadez Robert Elsie, i cili ka kërkuar dhe është varrosur në Theth.

Informacione të këtij lloji janë shumë të vlefshëm për të ngacmuar kuriozitetin për njohje më të thella, jo vetëm për nxënësit por edhe për prindërit sepse nuk duhet të harrojmë se jo çdo familje shqiptare në diasporë ka ardhur me formim universitar.

Një qasje që mund t’i vijë në ndihmë shumë prindërve dhe mësuesve është ajo e gazetarit Frank Shkreli, i cili thotë: “Jo se duam të krijojmë në Amerikë republikën tonë shqiptare, por gjuha dhe kultura janë të rëndësishme sepse sa më gjatë që të jetojmë larg gjuhës, traditave dhe kulturës tonë, aq më shpejt do të humbasë edhe gjuha edhe traditat, e si rrjedhim dhe përfundimisht, edhe lidhjet me atdheun”. Ide të tilla e ndihmojnë prindin dhe mësuesin se si duhet të punojnë me fëmijët sa i takon nxënies së gjuhës shqipe dhe njohjes së kulturës shqiptare, ndërkohë që fizikisht ndërveprojmë në një vend e kulturë tjetër, të cilën duhet ta mësojmë e respektojmë gjithashtu e të mos izolohemi duke e parë botën vetëm nga një dritare.

Themeluesja e AADLC-së, znj. Drita Gjongecaj e thekson pikërisht këtë ambicie: “ne punojmë që fëmijët dhe të rinjtë tanë të kapërcejnë sa më shpejt fazën fillestare të njohjes së këtyre elementeve: gjuhë-kulturë dhe të arrijnë kompetencën e të njohurit, përdorimit të të dy gjuhëve dhe bashkëjetesës së natyrshme midis dy kulturave, duke i parë ato si një aset i çmueshëm në botën e sotme globale.”

  • Kapitulli i dytë: Seminari I & II

Përfshin seminarin I & II, zhvilluar përkatësisht në datat 19 maj 2018 dhe 30 qershor 2019. Kemi vendosur që libri të hapej me seminarin më të fundit për të sjellë fillimisht tek lexuesi përvojat më të përditësuara rreth cështjes së bilinguizmit dhe problematikave të komunitetit tonë konkretisht.

Me përshëndetjen e rastit të bërë nga konsullja e Kosovës në New York në atë periudhë, znj. Teuta Sahatqija, ne gjithashtu informohemi prej saj edhe për angazhimet e bëra nga kjo konsullatë për t’i ardhur në ndihmë sa munden procesit të mësimit të gjuhës shqipe në diasporë. Pra kështu ne mësojmë se cfarë hapash janë ndjekur në mënyrë që të mësojmë se cfarë hapash të rinj duhet te hedhim dhe ku.

Sa i takon referuesve: Është bërë një përzgjedhje në kumtesat e përfshira nga këto dy seminare sepse organizatorët duan të përcjellin mesazhe sa më afatgjata dhe funksionale drejt lexuesit dhe janë lënë jashtë kumtesa që kanë pasur shtjellim jo rigoroz apo shtjellime të shkurtra, ose përshkrime private, për të cilat horizonti i pritjes i lexuesit nuk do të gjente informacionet që po kërkon tek lexon titullin e librit.

Nga këto dy seminare, kemi mundësinë të marrim këndvështrimin e 12 referuesve, nga të cilët:  7 janë mësues, 2 janë studiues, 2 janë gazetarë dhe një ish-nxënëse.

Është interesant dhe mjaft i vlefshëm prurja e këtij kapitulli pasi ka larmishmëri informimi në aspektin teorik dhe praktik, gjë që i vlen shumë mësuesve dhe nxënësve por edhe prindërve të angazhuar direkt me fëmijën e tyre në kushtet e shtëpisë.

  • Kapitulli i tretë: Profile

Në këtë kapitull kemi ndërtuar profilet e të gjithë pjesëmarrësve në këtë seminar, përfshirë këtu edhe ata që ishin në cilësinë e të ftuarve të nderit që përshëndetën këtë aktivitet: në total mbërrijnë në 29 profile.

Rëndësia e këtij kapitulli qëndron, jo vetëm në njohjen më të thellë të seminaristëve, apo për vlerësimin e nderimin nga ana e organizatorëve por cfarë është më e rëndësishmja, për të hapur një rrugë komunikimi me secilin prej tyre.

Jo më kot, cdo seminaristi i është kërkuar të dërgojë të dhënat e veta, për formimin profesional që kanë në mënyrë që lexuesi, sipas interesit, të kërkojë informacion dhe sidomos të ndërtohen ura bashkëpunimi sepse, referuesit nuk janë vetëm shqiptarë të SHBA-ve por edhe nga Europa.

  • Kapitulli i katërt: Media

Në këtë kapitull janë përfshirë 7 artikuj nga 3 burime informimi: gazeta “Illyria”, gazeta “Dielli” dhe portali “Diaspora shqiptare”.

Duke njohur raste që disa portale nuk janë të përhershëm, u mendua përfshirja e këtyre shkrimeve dhe rëndësia e tyre qëndron pikërisht në informimin dhe dokumentimin e të dhënave për aktivitetet e zhvilluara dhe lexuesi i interesuar, e ka më të lehtë t’i referohet librit në cdo kohë.

Një vlerë e shtuar e këtij kapitulli janë 3 artikujt e publikuar në portalin “Diaspora shqiptare” për konferencën-trajnim me temë: “Platforma të mësimdhënies së gjuhës shqipe online”, organizuar nga AADLC-ja, e cila u mbajt 3 të shtuna radhazi (17, 24 dhe 31 janar 2021). Nga ky kapitull lexuesi informohet më në detaje mbi këtë konferencë-trajnim, njihet me pjesëmarrësit dhe duke krijuar kontakte, pse jo, mund edhe të sigurojë disa nga materialet e prezantuara aty.

  • Kapitulli i pestë: Album

Kapitulli i pestë dhe i fundit përfshin një galeri fotografish, të cilat nuk kufizohen vetëm nga ato të seminarit por gjithashtu, si botim i parë i AADLC-së, u pa e arsyeshme që lexuesi të ketë një tabllo më të plotë të punës së bërë, takimeve e bashkëpunimeve, pjesëmarrjeve të shkollës “Children of the Eagle” në konkurse e aktivitete dhe festa kombëtare. Gjithashtu, lexuesi mund të njihet me çmimet e vlerësimet që i janë bërë organizatës dhe shkollës, etj. Në këtë mënyrë ka mundësi të prezantohet me potencialin dhe ambiciet e stafit të AADLC-së dhe shkollës “Children of the Eagle”. 

Si përfundim: Nëse i marrim në terësi, kapitull për kapitull, të dhënat përmbajtësore si dhe struktura e tekstit, mendojmë se informacione të këtij lloji janë shumë të vlefshëm për të ngacmuar kuriozitetin për njohje më të thella, jo vetëm për nxënësit e prindërit por edhe për mësuesit sa i takon metodologjisë.

Duke siguruar një tekst që rrok interesin e 3 instancave kryesore: nxënës-prind-mësues, kemi hartuar kështu një libër gjithnjë e më të hapur, gjithnjë e më të vlefshëm dhe funksional për lexuesin e vet.

Kjo është përgjigja që japim për pyetjen e shtruar: Pse duhet ta lexojmë e pse duhet ta kemi këtë libër.

Faleminderit!

Doktorante Arjeta Ferlushkaj

7 shtator 2021

“Vatra”, Bronx, NY

KULTIVIMI I GJUHËS SHQIPE NË FAMILJE

by

Mimoza Hasanbelliu

Përgëzoj The Association of Albanian-American Dual Language & Culture e përfaqësusesit e   kësaj organizate, znj. Drita Gjongecaj & Marjana Bulku, përkushtimin që kanë treguar në organizimin   e  disa  simpoziumeve  (që ato memodesti i quajnë seminare shkencore) në fushën e pedagogjisë e metodikes  e mësimdhënies  së   gjuhës   shqipe  në  Diasporën  shqiptare. Jam  e nderuar që sot qëndroj përrpara jush në këtë sallë të Vatrës sonë shekullore, që ndoshta fizikisht nga  pamja është modeste dhe relativisht e vogël por që me misionin e saj të madh gjithmonë ka përcjellë historinë, madheshtinë e Trashëgimnisë kulturorore shqiptare në Diasporën shqiptaro-amerikane. Sot do desha të ndaja me ju disa mendime  që shpesh i diskutojmë me familjarë e miq rreth rolit që luan familja në ruajtjen e trashëgimn e gjuhës traditës e kulturës shqiptare. Në ruajtjen e identitetit kombetar në diasporë (ose si une kam deshire të shprehem në vendin prites) ndikojne një sërë faktoresh ekonomiko-shoqërore që udhëheqin tranzicionin e familjes në vitet e para te emigrimit në vendin pritës: gjendja financiare e familjes, familjariteti me gjuhës e kulturës e vendit,qëllimet për të ardhmen, si dhe mendoj më e rendesishmja çfarë lidhjesh familjare-emocionale ke me vendin që ke lënë pas. Në këtë referim do mundohem të prek disa nga elementet e këtyre  faktoreve duke i shpjeguar me shembuj nga jeta ime personale në familje, nga eksperianca profesionale  32 -vjeçare (në Shqiperi e NY)në arsim si dhe nga observimi prapa kameres së TV Albanian Culture I jetës dhe aktivitetit të komunitetit shqiptaro-amerikan në këto 24 -vjet jetë të këtij televizioni.E kuptoj që në këtë moment po ju shkon në mendje “O zot kush e di se sa të gjatë e ka referimin kjo zonjë”. Jo, ky është thjesht fillimi i një bashkë bisedhe në kuadrin e ruajtjes së gjuhës e kulturês në brezat e rinj shqiptaro amerikane. Mendimet e mia rreth kêsaj  teme do ti vazhdoj në referime të ardhshme të kësaj organizate. Në këtë referim do mundohem të jem konçize në ato që dua  të ndaj me degjuesit   -audjencen. Ne jetojmë e praktikojmë  profesionin në një qytet multikulturor që vlerësion dhe respekton   përvojën dhe kulturën  e  çdo individi, por përsëri  ne ngurojmë  të komunikojmë me femijet  tanë   në gjuhen  amtare. Unë jetën time profesionale e ndaj  në dy etapa, para dhe pas emigrimit. Të dyja periudhat I vleresoj pasi me kanë brumosur  me vlera dhe aftësi për  të ndikuar pozitivisht në jetën e fëmijëve ..Shpesh kujtoj   dy momente nga jeta ime si emigrante ne Greqi dhe në NY që lidhen shumë me faktorin ekonomik familjar të emigranteve të rinj. Në një ditë  të bukur vere në vitin 93, më duhej të shkoja të bëja  blerjet ushqimore të javës . Atë ditë do të më  shoqeronte njëri nga nipërit  që ishte mjaft fluent në greqisht. Në atë kohë jetonim në Athinë  në një  shtëpi me gjithe niperit e bashkeshortit tim, Ademit. Hypemnë  autobuz dhe unë fillova të komunikoj  me të në të vetmen gjuhë që kishim të  perbashket; shqipen. Dhe ai në mënyrë kategorike me tha “Te lutem mos fol shqip.” Nipi në ato kohë ishte emigrant pa dokumenta në Athine dhe kishte frike se mos  kapej dhe e kthenin në Shqipëri . Jo shume larg në distancë kohore, përsëritet  e njejta histori por në rrethana e vendodhje të ndryshme. Tashmë në një supermarket në  Nju Jork  me të dy fëmijët , 9 & 2 vjeçarë. Djali në anglisht (kuptohet me  anglishten e folur dhe të praktikuar në shkollë) më kërkoi  diçka që unë nuk përballoja dot financjarisht në atë periudhë Kthehem nga të dy dhe u thashë  shqipçe ; “ju ngordha”. Në atë kohë unë flisja “shqipnglisht “ (në një fjali mund të perdor ja edhe shqip edhe anglisht ashtu si të gjithë shqiptarët ). Dhe gjithashtu, nuk mendoja se  duhej ta mbaja shqipen si patriote, edhe pse elementet e patriotizmit për herë të parë I pamë  dhe mësuam në familjet shqiptare të Kosoves në Amerike. Tashmë e kisha mësuar  që këtu nuk më  ngacmonte njeri nëse  flisja në gjuhën amtare , por e shikoja mbajtjen e shqipes si një mbrojtje nga kultura e vendit pritës që  une nuk e njihja mirë akoma. Kultivimi I gjuhës   shqipe I pati fillesat si një  domosdoshmëri për mbijetese në vendin pritës . Kjo u përforcua  më vonë , kur si familje pamë  që gjuha na duhej për të mbajtur lidhjet familjare brenda dhe jashtë  familjes së ngushte. Si familje na frikesonte ideja që prinderit mund të humbisni komunikimin e çështjeve themeltare të jetës apo të kishin një diskutim academiko-politik pasi nuk kishin një gjuhë fluente të perbashket (prinderit mund të mos dinin  mire anglisht e fëmijët mund të mos dinin mirë shqip). Si rrjedhojë, kishim rënë në një   marreveshje të heshtur që shqipja do të ishte i vetmi mjet komunikimi në tavolinat familjare.  Në ambjentin familjar fëmijët morën komunikimin standard të gjuhës ndërsa në shkollën shqipe “Naim Frasheri” në fund të viteve  1997-2004 mësuan shkrimin dhe leximin e gjuhës, që e praktikojnë edhe sot. Këto  vitet e fundit rrethi ynë familjar është shtuar, dhe unë kam konstatuar që prinderit edhe pse nuk dinë  anglisht ju flasin femijeve shqipnglisht duke I bërë konfuz në komunikim. Psh kam degjuar pyetje “Çfarë toy do te luash?”, “Do të hash cookies?”,  Shpeshhere, më lind pyetja “Perse prinderit hezitojnë  të komunikojnë  në shqipe te plote  me femijet?”  Edhe pse këtu në shkollimin pas universitar si dhe në praktikën   time   të   përditshme   në  arsim,   unë   jam   trajnuar    e   kam   mesuar   që  e rëndësishme nga ana pedagogjike êshtë që fëmija të komunikojë , pavarsisht se perdor fjale nga  të dyja gjuhët  për t’u shprehur, unë  personalisht  nuk jam dakort e një tezë si kjo e kam mbrojtur ne studimet e   pasuniversitare. Mendoj se kjo gjuhë komunikimi nuk êshtë zgjedhja e femijes por modelimi I prindit. Prindi bashkangjit në  fjalite e komunikimit fjalët që I vijnë më lehtë gjatë shprehjes gojore dhe harron që po flet një gjuhë mikse me fëmijën. Fëmija  rrjedhimisht do të imitojë  komunikim e prindit. Si rrjedhojë  fëmijët nuk do të mund të flase shqipe të  rrjedhëshme  e  të  pastër .  Këtu dua   të  përgëzoj iniciativën e Shoqates   Shqiptaro-Amerikane e Dy Gjuheve & Kulturave Paralele, që organizon seminaret shkencore në  mësimdhënie dhe që bën një punë të shkëlqyer me fëmijët në shkollën shqipe. Por nuk duhet të  kënaqemi me  kaq, mendoj se duhet lëvruar më tej puna   me prinderit që janë baza kryesore e komunikimt gojor të gjuhës. Në shkollat   publike   të   NY ka   koordinator   të  prindërve  që  mban  lidhje të drejtpërdrejta me familjet, I ndihmon me burime informative kur kanë nevoje ose organizon aktivitete të ndryshme edukative e professionale me prinderit. Mendoj se kjo   duhet   të praktikohet   edhe   në   shkollat   shqipe   në   rrethinat   e të tre   shteteve.Shkollat shqipe duhet të organizojnë seminare informative per prinderit në fushen e mësimdhënies së gjuhës së huaj në shkollat publike të NY, perdorimi I burimeve të para   gjuhësore  (që   në   këtë   rast   janë   historitë familjare),   pajisja   me   programe mesimore për aplikimin dy-gjuhesor në shkollat publike në NY. Një informim  i mire I prinderve ne fushën metodike të mesimdhenjes (e rendesishme nuk është   vetem   shkrim   e   kendim,   por   edhe   komunikimi   gojor)   do   influenconte  pozitivisht në zhvillimin e komunikimit gojor në shqip nga ana e nxënësve.. Si kryetare e bordit të TV Albanian Culture në këto 24 vjet, kam konstatuar që edhe pse fëmijët kendojnë , vallezojne, recitojne në shqip në aktivitetet e festivalet e shumta kulturore të organizuara nga  shkollat shqipe në  rrethet e  të tre shteteve(NY< NJ< CT), kur vjen momenti të komunikojne me prindin para, gjatë apo pas shfaqjes ata preferojnë  të perdorin gjuhën angleze. Kjo tregon që këtyre  fëmijëve ju mungon elementi foles i gjuhës shqipe të cilën  duhet ta praktikojnë me prinderit,pasi oret e mesimdhenjes në gjuhën shqipe nuk janë të mjaftueshme, duke patur parasysh që shkollat shqipe veprojne gjatë fundjaves për një kohë të limituar. Faktori i fundit që më ka ngelur të analizoj , është lidhja familjare-emocionale me  ata që ke lënë mbrapa. Familja ime e ngushtë është ngacmuar gjatë gjithë kohës nga ky faktor . Ne kemi kaluar më shume vite në Amerikë  se sa në Shqipëri në jetën tonë familjare, pro kishim lënë mbrapa motra e vellezër , nipër , mbesa e kusherinj.Kishim lënë rrenjet. E fëmijët tanë duhet të komunikonin me ato rrënjë . Kështu  që detyra jone si prind ishte që fëmijët në mënyrë të rregullt do flisnin në telefon me familjaret në Shqipëri dhe kjo bëhej  e mundur vetem në shqip, fëmijët të dy në mënyrë të  rregullt   jepnin   video   përshëndetje   që   dergoheshin   te   familjaret   në Shqipëri . Dhe kur vajten per here te parë në Shqipëri pas 8 vjetesh në emigracion flisnim me të gjithe familjaret në gjuhën shqipe.   Ky faktor  vazhdon edhe sot qe kanë  arritur moshen madhore – Gerti 33 vjecar e baba I dy djemve-Aleks & Lucasdhe   Vera 26 vjeçare në mënyrë të rregullt mbajnë  lidhje me familjaret ne tokën mëmë. Në të njejtën  kohë ipo mundohemi ta kalojme në brezin e tretë  – te Aleksi 2vjecar pasi Lucas eshte vetem 5 muajsh. Aleksi me qeleshen me shqiponje ne kokena therret “Nena, Baba, Halla, Mami & Babi” edhe pse mamin nuk e ka shqiptare. Duke dashur t’ju  kursej kohë folësve të tjerë dua edhe nje here të  falenderoj  organizatoret, Znj. Gjongecaj & Bulku për nderin që më dhanë në këtë dite të shënuar  e promovuese për këtë organizatë të re premtuese.

Revista Letrare, një botim ndërkombëtar në gjuhën shqipe

by

Dielli

Në Revistën Letrare – vjeshtë 2021 botimi i vetëm ndërkombëtar në gjuhën shqipe, do të mund të lexoni ekskluzivisht intervistat me Enkel Demin, fitues i Çmimit Evropian për Letërsisë 2021 me romanin “Flama” dhe me regjisoren Suela Bako që rrëfen përpjekjet e saj si nënë dhe artiste, me mundimet dhe luftën për të krijuar një emër për artin shqiptar. Në prozë: Shpëtim Kelmendi, Refik Halid Karay, Romelda Bozhani, Bjorn Runa, James Thurber dhe Hande Gündüz. Në poezi: Arti Lushi, Desantila Qerimaj, Suela Bako, Odysseas Elytis, Azgan Berbati, Bujana Xhindoli, Xhumana Hadad, Ndue Ukaj, Klaudia Dulla dhe Urim Dullovi. Në kritikë: Iris Halili: Sizifi qё qesh dhe në Dramaturgji: Arthur Schnitzler: Reigen – Vallja, përkthyer nga Loreta Schillock. E gjeni në:Amazon: https://www.amazon.com/Revist…/dp/9928324212/ref=sr_1_2…Barnes and Noble: https://www.barnesandnoble.com/…/revista…/1140115645…

GJUHA SHQIPE DHE PROBLEME TË SHKRIMIT NË MEDIA

by

Gjuhëtari Dr. Xhafer Beqiraj sjell para lexuesit përmbledhjen e tij studimore “Studime për shqipen I”, një botim që përmban punime shkencore të shkruara përgjatë një dekade për gjuhën shqipe dhe probleme të zbatimit të normës së saj në institucione dhe në media. Në një rrëfim për “Dielli”-n e “Vatrës” – New York, dhënë gazetarit Sokol Paja, gjuhëtari Dr. Xhafer Beqiraj deklaron se gjuha standard shqipe do një kujdes të veçantë e sistematik edhe në ditët e sotme, për sa i përket zbatimit të përpikëtë të normës standarde: normës drejtshkrimore, morfologjike, sintaksore etj., si në shkolla e në media elektronike e të shkruara, ashtu edhe në institucione shoqërore e shtetërore. Zbatimi i përpiktë i normës së shqipes standarde në shkolla dhe në të gjitha mediet do të kishte ndikim sistematik në të gjithë truallin e shqipes. Por për fat të keq, shqipja jonë e bukur ende ka probleme për sa i takon zbatmit të standardit në të gjitha sferat e jetës institucionale e shoqërore. Këto shkarje nga norma vijnë, sipas nesh, për shkak se mungon kujdesi i mjaftueshëm institucional, mungon kujdesi i mjaftueshëm i shqipfolësve, jo për ndonjë arsye tjetër. Pra, derisa ne shqiptarët jemi të aftë të zotërojmë gjuhë të huaja, si ështe e mundur të dalin probleme të zotërimit të shqipes standard në truallin e vet?!

STUDIME PËR SHQIPEN I

Përmbledhja studimore “Studime për shqipen I”, përmban artikuj shkencorë të shkruar përgjatë një dekade për gjuhën e sotme shqipe në rrafshe të ndryshme të strukturës së saj. Në këtë vëllim   autori ka përmbledhur një numër artikujsh shkencorë, si dhe disa vëzhgime për gjendjen e zbatimit të shqipes standarde për diskutimet rreth saj si edhe recensione për veprat e kolegëve. Këta artikuj janë botuar nga autori në Shqipëri, Kosovë, Gjermani, Itali etj. 

Kjo përmbledhje përfshin trajtesa për çështje të morfologjisë, si: “Formimi i mbiemrave në dritën e morfologjisë gjenerative, “Mbiemrat si klasë fjalësh me tipare emërore dhe foljore”, “Çështje të trajtimit semantik të mbiemrave në gramatikat e shqipes”, “Valenca e mbiemrit”, “Një vështrim i shkurtër për valencën dhe rolet tematike të foljes” etj. 

Në shkrime të  tjera të kësaj përmbledhjeje trajtohen edhe probleme të qëndrimeve mohuese ndaj gjuhës standarde, autori ngre problemin e përvetësimit të standardit në shkollë, flet për shkeljet e normës së gjuhës shqipe në mediet e shkruara dhe elektronike dhe në portalet informative që përbëjnë dritaren kryesore informative në ditët e sotme.

Siç thotë prof. Rami Memushaj në parathënien e këtij vëllimi, “… botimi i kësaj përmbledhjeje përbën një kontribut të dr. Xhafer Beqirajt në gjuhësinë shqiptare, sidomos në Kosovë, ku gramatikës po i kushtohet shumë pak vëmendje, ndërkohë që duhet të ishte sistemi më i studiuar, edhe për shkak të problemeve të shumta që po shfaqen në ligjërimin e folur e të shkruar në fushën e morfologjisë e të sintaksës si rrjedhim i ndikimeve të anglishtes dhe serbishtes dhe i punës së dobët të shkollës për zotërimin e gjuhës amtare.”   

Në vijim po i japim disa fragmente të çështjeve të trajtuara nga gjuhëtari Dr. Xhafer Beqiraj. 

DISA SHKARJE MORFOSINTAKSORE NË MEDIET E SHKRUARA

Mjetet e komunikimit masiv, veçanërisht mediet e shkruara, kanë një rol të gjerë shoqëror dhe një forcë të madhe ndikuese në komunikimin publik. Që nga Kongresi i Drejtshkrimit në mediet tona të shkruara, në të gjitha trojet shqiptare, përdoret gjuha standarde. Ndonëse mediet e shkruara dhe radiotelevizionet patën ndikim të rëndësishëm mbi dyzet vjet me radhë në dinamizmin e zhvillimit tonë gjuhësor, në to, edhe sot e kësaj dite hetohen shkarje në rrafshe të ndryshme gjuhësore. Në këtë kumtesë kemi trajtuar disa shkarje nga fusha e morfologjisë dhe e sintaksës. Kur rrihen probleme nga këto dy fusha gjuhësore, nuk mund të lihet anash as rrafshi semantik. Në gjuhën e shtypit, në radio dhe në televizione kemi veçuar këto probleme të normës morfologjike dhe sintaksore: 1) Po edhe sot, kur dygjinishmëria është pranuar si normë, ndeshim shpesh përshtatje të gabuara në gjini. Gjatë hulumtimit të kësaj dukurie nëpër gazeta (madje edhe në shkrime dhe tekste të ndryshme) përshtatja në gjini e emrave joambigjenë (dhe ambigjenë) me përcaktorë del si problem çdo ditë e më i shpeshtë për shkak të gabimeve në lidhjen e fjalës së përcaktuar me përcaktuesit, pra thyhet parimi i teorisë së lidhjes. Një dukuri tjetër në gjuhën e medieve të shkruara dhe në radiotelevizione është përdorimi i gabuar i parafjalës në disa struktura të fjalisë. Një problem tjetër që thyen rregullat e drejtshkrimit paraqesin edhe lidhëzat e paqena “pasi që”, “mbasi që”, të cilat, me sa kemi mundur t’i hulumtojmë, dalin të përdorura shpesh në shkrimet e shtypit ditor dhe në radiotelevizione. Lidhëzat e mirëfillta nënrenditëse kohore janë “pasi” dhe “mbasi” pa shoqërim të që-së, pra lidhëza pasi që është një lokucion lidhëzor i paqenë, por përdoret pandërgjegjshëm në shkrimet e shtypit të përditshëm, radioteleviozione, tekste dhe në ligjërime nga shqipfolës edhe me formim të lartë. 4) Në mjetet e komunikimit masiv ndeshim gabimisht të përdorur, sipas nesh, edhe mbiemrat “i dyfishtë”, “i trefishtë”, “i katërfishtë”, të cilët semantikisht nuk emërtojnë tiparin e një sendi a dukurie si sasi (numër), por emërtojnë tiparin si karakteristikë të një sendi të përbërë nga disa shtresa; një send a dukuri që ka dy lidhje; diçka që bëhet në dy-tri mënyra; diçka që shfaqet në dy-tri mënyra etj. Këto shkarje nga norma standarde paraqesin probleme në drejtshkrimin e shqipes. Kurse shqipfolësve e në veçanti atyre që merren me gjuhën e shkruar e të folur në mediet e ndryshme, u duhet një ndërgjegjësim më i madh për sa i përket zbatueshmërisë së normës standarde shqipe. Pra, në gjuhën e medieve është e nevojshme një kujdes më i shtuar në përdorimin e gjuhës standarde, sepse mediet kanë një ndikim jo të vogël në masën e gjerë popullore… 

(Fragment nga punimi me titull “Disa shkarje morfosintaksore në mediet e shkruara”)

STANDARDI DHE DEBATET E SOTME RRETH TIJ

Debatet për gjuhën standarde shqipe janë të nevojshme dhe të mirëseardhura për zhvillimin e mëtutjeshëm të sistemit dhe të nënsistemeve të saj dhe do t’i shpien përpara kërkimet shkencore, ashtu si ndodh edhe me gjuhët e tjera europiane e më gjerë. Standardi nuk është një kod i mbyllur, sepse së bashku me zhvillimin e shoqërisë shtrohet nevoja edhe për zhvillimin e mëtejshëm të tij dhe ndryshimet duhet të vijnë natyrshëm, me tolerancë dhe pa politizime. Gjuha standarde është njësia më e shenjtë mbarëkombëtare me të cilën identifikohemi në botë. Mirëpo debatet e zhvilluara deri më sot për gjuhën standarde nxjerrin në pah qëndrime ndër më të ndryshme për të. Në debatet televizive dhe në mediet e tjera të shkruara kudo ndër ne, është vënë në dukje tendenca e disa prej debatuesve kundër standardit të shqipes. Kush më shumë e kush më pak i veshin standardit ngjyrime politike, duke thënë se është pjellë e periudhës komuniste, dikush fajëson standardin me pretekstin se kosovarët e kanë të vështirë të zotërojnë atë në praktikë, disa të tjerë marrin guximin të kërkojnë një standard për Kosovën dhe kështu të krijohet një identitet i ri, ka debatues, të cilët kërkojnë ngritjen e një standardi me bazë gegërishten. Po ashtu janë shprehur mendime, duke e fajësuar standardin e shqipes, se fëmijët të cilët flasin gegërishten në familje e kanë të vështirë ta zotërojnë shqipen e njësuar, kurse fëmijët, të cilët e flasin toskërishten në familje e kanë më të lehtë ta zotërojnë atë, sepse është më afër këtij dialekti të shqipes etj. Në këtë pikë, një dukuri e tillë është e vërtetë, por kjo ndodh edhe në gjuhë të tjera e megjithatë standardet e tyre vazhdojnë me hov të zhvillohen. Idetë e dala nga këto debate, na duken sa të habitshme, po aq edhe të papritura për gjuhën e njësuar shqipe, e cila qe ëndërr dhe dëshirë e shumë patriotëve dhe dijetarëve ndër shekuj, të cilët luftuan që kombi shqiptar ta ketë një gjuhë të njësuar. Qëndrimet e tilla për gjuhën standarde sot janë ogurzeza për mbarë kombin shqiptar dhe, nëse nisemi nga kjo logjikë, do të krijohet një hendek i thellë brendapërbrenda tij. Mirëpo shqipja e njësuar ka shuar shtat dekadat e fundit dhe qëllimet për ta zvetënuar atë do të jenë dështake, sepse mendjet e ndritura ndër shqiptarë, qenë çdoherë pararojë e gjuhës, e kulturës shqiptare dhe faktorë unifikues. Një gjë të tillë e bënë edhe kosovarët në vitin 1968 në Prishtinë, kur u mbajt Konsulta Gjuhësore e Prishtinës, të cilët në shenjë përkrahjeje të gjuhës së njësuar shqipe dolën me qëndrimin “një komb – një gjuhë” dhe kështu i paraprinë zhvillimit historik të Kongresit të Drejtshkrimit më 1972. Për t’i kontestuar të gjitha këto qëndrime destruktive dhe hipoteza të pabaza kundër gjuhës standarde shqipe, do të tërheqim një paralele në mes të shqipes dhe gjermanishtes. Gjermanishtja, siç dihet, është një gjuhë me shumë dialekte dhe dallimet në mes të dialekteve dhe nëndialekteve të saj, janë shumë më të mëdha, sesa dallimet që ekzistojnë në mes dy dialekteve të shqipes. Gjuhën gjermane e flasin mbi 100 milionë gjermanishtfolës në disa shtete. Nëse shikojmë historinë e zhvillimit të gjermanishtes ndër shekuj, do të vërejmë se gjatë formimit të standardit të saj ka pasur mjaft vështirësi, si edhe në shqipet, duke filluar që nga Martin Luteri, Bismarku e këndej. Natyrisht se pati mospajtime dhe pakënaqësi ndër gjermanishtfolës për krijimin e standardit, mirëpo të gjitha i tejkaluan dhe gjuha gjermane vazhdoi rrugëtimin e saj të zhvillimit. Ne mendojmë se nuk kemi kohë për të humbur, pra nuk mund të kthehemi në vitin 1972, sepse ashtu-ashtu qemë të fundit në Europë që bëmë standardizimin e gjuhës. Jemi një popull i vogël dhe nuk duhet të ndahemi furka-furka për shkak të tekave të dikujt që vjellin helm e vrer kundër gjuhës së përbashkët, të cilën e ngritëm me shumë mund dhe sakrificë. As nuk duhet veshur me ngjyrime politike standardin e sotëm, sepse të gjitha gjuhët e standardizuara janë krijuar (nga dijetarët) në epoka dhe rrethana të caktuara politike, sociale e administrative. Standardi nuk është i paprekshëm, ai mund të pësojë ndryshime në nënsisteme, por duke pasur kujdes gjithnjë e përherë në moslëndimin e tij.

KUSH ËSHTË DR. XHAFER H. BEQIRAJ

Xhafer H. Beqiraj ka lindur në fshatin Kosavë të komunës së Sharrit më 28. 04. 1970. Shkollën fillore e kreu pjesërisht në vendlindje dhe pjesën tjetër në qytetin e Prizrenit. Shkollën e mesme dhe më pastaj Shkollën e Lartë Pedagogjike “Xhevdet Doda” e përfundoi në Prizren (1995) në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe. Në vitin 2002 përfundoi studimet 4-vjeçare në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Prishtinë. Me të përfunduar fakultetin, po në këtë vit dhe në këtë fakultet, regjistroi studimet e magjistraturës në Degën e Gjuhësisë. Përfundoi katër semestra të këtyre studimeve pasdiplomike, i dha provimet e parapara, por nuk mbrojti mikrotezën e magjistraturës. Në vitin 2007 shkoi në Vjenë për t’i vijuar studimet. Fillimisht regjistroi kursin universitar të gjuhës gjermane në Universitetin e Vjenës, të cilin e përfundoi në shkurt 2009, kurse në mars po të këtij viti regjistroi studimet e doktoraturës në fushën e gjuhësisë në Universitetin e Vjenës. Mirëpo për arsye financiare detyrohet të kthehet në Kosovë dhe t’i ndërpret studimet (tetor 2009). Në vitin 2010 i njihet niveli i studimeve të masterit (DNDI) në Ministrinë e Arsimit të Tiranës, që i hapi rrugë për studimet e mëtutjeshme. Në vitin 2011 regjistroi studimet e doktoraturës, të cilat i përfundoi në vitin 2016 në fushën e gjuhësisë në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë të Universitetit Shtetëror të Tiranës. Mbrojti tezën e doktoraturës me titull “Sintagma mbiemërore në gjuhën shqipe”, udhëheqës shkencor pati prof. dr. Rami Memushajn. Beqiraj ka një përvojë të gjatë në mësimdhënie. Që nga viti 1995 filloi të punojë arsimtar i gjuhës shqipe. Në vitin 1995 punoi vullnetarisht disa muaj arsimtar në shkollën fillore “Abdyl Frashëri” dhe “Lekë Dukagjini” në Prizren, duke i zëvendësuar kolegët e vet me qëllim që të fitojë përvojë në mësimdhënie. Kurse në vitin 1996 filloi punën me marrëdhënie të rregullt në shkollën fillore “Emin Duraku” në Prizren (arsimtar i gjuhës shqipe) dhe vijoi deri në vitin 2003. Në vitin 2003 merr thirrjen akademike “Asistent” i rregullt në Fakultetin e Edukimit të Universitetit të Prishtinës – Qendra në Prizren (në vitin 2004–2005 ligjëroi edhe në Fakultetin e Edukimit – Qendra në Gjakovë), ku punoi deri në vitin 2007. Nga viti 2009–2016 ishte profesor i gjuhës shqipe në gjimnazin “Loyola-Gymnasium” të Prizrenit dhe njëkohësisht ligjërues i angazhuar i disa lëndëve të gjuhësisë në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe të Fakultetit të Edukimit të Universitetit të Prishtinës – Qendra në Prizren. Në vitin 2017 merr thirrjen akademike “Profesor Asistent” në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit “Ukshin Hoti” të Prizrenit ku vijon të ligjërojë disa lëndë nga fusha e gjuhësisë. Xhafer Beqiraj ka marrë pjesë në konferenca, kongrese e seminare kombëtare e ndërkombëtare. Që nga viti 2015 është anëtar i Shoqatës së Gjuhësisë Shqiptare “Lingua Albanica” me seli në Tiranë. Beqiraj deri më sot (2009–2021) ka botuar një tufë artikujsh shkencorë brenda e jashtë vendit. Ai ka botuar një monografi me titull “Funksionet semantiko-sintaksore të mbiemrit në gjuhën shqipe” (Tiranë, 2016, f. 344), kurse përmbledhja me punime me titull “Studime për shqipen I” (2021) është vepra e tij e dytë. Xhafer Beqiraj jeton dhe vepron  në qytetin e Prizrenit.

GJUHA SHQIPE NË UNIVERSITETIN E KARLIT NË ÇEKI

by

Dr.Orkida Borshi profesore e gjuhës shqipe në Universitetin e Karlit në Pragë, Çeki, në një rrëfim dhënë gazetarit Sokol Paja për gazetën Dielli organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës Vatra në New York, rrëfen historinë e gjuhës shqipe në Universitetin e Karlit në Pragë si i vetmi universitet i cili ofron studime të gjuhës shqipe në të tërë Çekinë dhe Sllovakinë, dhe një nga arsyet që vendasit kanë fillluar të interesohen për shqipen 5-6 vitet e fundit që është në lidhje me turizmin në Shqipëri dhe Kosovë.

HISTORIKU I GJUHËS SHQIPE NË UNIVERSITETIN KARL NË PRAGË

Historia e mësimdhënies së gjuhës shqipe në Universitetin e Karlit në Pragë fillon me Jan Urban Jarnikun, një gjuhëtar të shquar, i cili fillimisht merrej me gjuhët latine, konkretisht me rumanishten. Gjatë hulumtimeve të tij gjuhësore Jarniku u ndesh dhe me një gjuhë intersante e cila kishte disa tipare të ngjashme jo vetëm me gjuhën rumune por edhe me gjuhët e tjera ballkanike. Gjuha në fjalë qe shqipja. Në kohën e tij, Jarniku mbante edhe një korrespondencë të pasur me Gustav Meyerin (njërin nga albanologët më të shquar në botë), me të cilin kishin planifikuar edhe një udhëtim nëpër Shqipëri, gjë, që për fat të keq nuk u realizua asnjëherë. Në shekullin e kaluar pastaj fati i shqipes në nivelin akademik është vendosur sipas regjimeve dhe ndikimeve politike. Në vitet “50 ekziston Seminari i gjuhës shqipe nën Katedrën e gjuhësisë së përgjithshme në Fakultetin Filozofik në universitetin që përmenda më lart. Studies si p.sh. gjuhëtari doc. Pavel Novák ose dr. Václav Polák diplomohen në këtë specializim, por meqenëse po në të njëjtat vite Shqipëria i ndërpreu marrëdhëniet me Rusinë staliniste dhe Çekosllovakia e atëhershme shikohej me prizmin e Bllokut të Lindjes, konceptohej si armik. Për këtë arsye ky specializim u anullua. Gjatë viteve “60 Nováku ka bërë disa tentativa ta rinovonte praninë e shqipes në fakultet, por pa efekt të qëndrueshëm. Në vitet ’90 pastaj shqipja rinovohet gjatë një periudhe të shkurtër. Arsyet e rinovimit janë prapë politike, sepse në atë periudhë datohet lufta e Kosovës. 

GJUHA SHQIPE SI SPECIALIZIM MË VETE NË ÇEKI

Programi, akreditimin e të cilit e kam hartuar unë dhe jam garante njëkohësisht, është në fuqi nga viti akademik 2011-2012. Shqipja konsiderohet si specializim më vete dhe është e barabartë me gjuhët e tjera të Ballkanit si rumanishten, serbishten, kroatishten, sllovenishten, bullgarishten dhe greqishten. Të gjitha këto gjuhë janë pjesë e programit të titulluar: Studime Sllavo-jugore dhe Ballkanike nën Katedrën e Studimeve Sllavo-jugore dhe Ballkanike. Niveli i studimit është Bachelor dhe Master. Deri më sot tek ne janë diplomuar rreth 15 kuadro. Shumica e tyre janë të punësuar në NGO, turizëm, dipllomaci, financa, por edhe në qarqet akademike.

INTERESIMI I ÇEKËVE PËR TË STUDIUAR SHQIP

Mund të themi se vendasit kanë fillluar të interesohen për shqipen 5-6 vitet e fundit në lidhje me turizmin në Shqipëri dhe Kosovë. Studentët tanë janë pjesërisht nga brezi i dytë i shqiptarëve që jetojnë në Çeki dhe pjesërisht vendas. Proporcioni është 50:50.

SI KA LINDUR INTERESI PËR SHQIPEN NË ÇEKI DHE SLLOVAKI

Universiteti i Karlit është i vetmi universitet, i cili ofron studime të gjuhës shqipe në të tërë Çekinë dhe Sllovakinë. Interesi për shqipen nuk ndodhi nga dita në ditë. Në Universitetin e Karlit ka mjaft shkencëtarë, historianë në përgjithësi (si p.sh. prof. Jan Pelikán), të cilët e kanë parë praninë e arealit shqiptar si një pjesë të pandarë nga historiografia ballkanike. Me fjalë të tjera interesi ka qenë gjithnjë. Afërsisht para dhjetë vjetësh shqipja u përfshi në programin e gjuhëve strategjike në fakultet, si p.sh. edhe kinezishtja, dhe kështu u mundësua edhe hapja e saj, qëndrimi i së cilës është historikisht më i gjati në këtë shtet. 

KUSH ËSHTË ORKIDA BORSHI 

Dr. Orkida Backus Borshi (1980) lindi në Vlorë, Shqipëri. Në moshë të vogël u transferua me familjen e saj në Çekosllovaki. Gjatë viteve 2001 – 2007 kreu studimet universitare në Fakultetin Filozofik të Universitetit Karl në Pragë me dy specializime: Anglistikë – amerikanistikë dhe filologji – letërsi frënge me shtojcë në gjuhën shqipe në nivelin Master. Po ashtu, studioi gjuhë dhe gjuhësi frënge në Sorbonne – Paris 4 dhe Sorbonne Nouvelle – Paris 3. Në 2016 mbrojti tezën e doktoraturës në Pragë të titulluar: Formal Expression of Definiteness in Albanian. A Description Based on Comparison with English. Në kohën e saj të lirë merret me përkthime beltristike nga shqipja. Ag Apolloni – výběr z románu: Vytí vlka, vlka vytí (Ulurima e ujkut), Vydalo Albatros media, s.r.o., 2019, 264 fq. ISBN: 978-80-7473-812-8. Ismail Kadare: Kdo přivezl Doruntinu? (Kush e solli Doruntinën?), 141 fq. ; vydalo nakladatelství dybbuk v Praze 2011 (ISBN 978-80-7438-0402). Bibliografi selektive: BACKUS BORSHI, Orkida: Gramaticko-stylistická cvičebnice albánských textů – vysokoškolská příručka doplňující teoretické lingvisticko-albanistické přednášky v Bc. stupni studia. E-publikace, Univerzita Karlova v Praze, Filozofická fakulta, 2014, ISBN/ISSN 978-80-7308-528-5 (36 str.) BORSHI, Orkida. Rilindja e studimeve albanologjike në Universitetin e Karlit në Pragë: Perspektivat. In: Studia Linguistica et Balkanica. ISBN: 978-5-02- 038341-8, Petrohrad, Rusko, 2013 (51-56). BORSHI, Orkida. Po stopách Dor[untin]y aneb nepřeložitelný princip albánského mýtu. In: Porta Balkanica 1/2013 (27-33). BORSHI, Orkida: Srovnání průběhových tvarů v angličtině a albánštině (A Comparison of Progressive Forms in English and Albanian) In: Linguistica Pragensia 2011/2 (70-87). BORSHI, Orkida: Skromný návrat albánštiny na evropskou scénu – albánské slovníky pro češtinu (A modest return of Albanian on the European scene – Albanian-Czech dictionaries) In: Časopis pro moderní filologii 2009/2 (115- 119). BORSHI, Orkida. Albánština: současnost a perspektivy. In: Výuka jihoslovanských jazyků v dnešní Evropě. ISBN: 978-80-904846-7-2, Brno, ČR, 2014 (289-292). BORSHI, Orkida. A Revival of Albanian Studies at Charles University in Prague. In: Mësimdhënia e gjuhës shqipe si gjuhë e huaj. ISBN: 978-86-6153- 226-9, Bělehrad, Srbsko, 2013 (143-149). BORSHI, Orkida. Rilindja e studimeve albanologjike në Universitetin e Karlit në Pragë.