Illo Foto – Page 6 – Dielli

Pena e gazetarve nuk do te shteroi per fjalen e lire

January 13, 2015 by dgreca

Nga Illo FOTO/
Bota u trondit nga sulmi i pergjakshem xhihadist, mbi redaksine e revistes se famshme franseze “ Charle Hedbon “.U vrane gazetare dhe police, dy strulkturat me te fuqishme, qe perfaqesojne popullin, ne te mire dhe ne te keqe.I vrau injoranca , pabesia, urrejtia patologjike e nje rrace, qe sot ka zevendesuar nazizmin. Nuk eshte hera e pare , qe vriten gazetare dhe police. U vrane te dy, ne te njejten kohe dhe ne te njejtin vend krimi. Terroristet xhihadiste nuk e durojne kulturen, shtetin me rregulla dhe civilizilmin. Ata jane dore, qe mbetet ne hanxhar dhe syri ne shinjester, per te ndalur zhvillimin dhe emancipimin e shoqerise njerezore, qe fillon me fjalen e lire .
Terroristet nuk kane fytyre. Identifikohen vetem me masken e zeze . Keshtu njohin njeri tjetrin. Keshtu i njef dhe bota. Masken kesaj specie ja kane grisur gazetaret dhe policet.Terroristet kane dale me fytyren natyrale, kur kane qene objekt i punes fisnike te policeve dhe gazetarve. Terroristet nuk kane date dhe venlindje , ata jane frymore , qe kane lindur si opozite e pa pajtushme me njerzit dhe me perparimin shoqeror . Sa me i madh perparimi , aq me i eger dhe me brutal terroristi . Terroristent nuk kane as fe . Islamizmin , kete fe te admirushme dhe paqesore , edhe kur vishen imame , ata e perdorin si mburoje , ndaj plumbave , qe u drejtojne popujt, nepermjt organizmave popullore civile, policore dhe ushtarake.
Gazetari i famshem Umberto Eco shkruan “ Eshte nje forme e re nazizmi , me metodat e veta te cfarrosjes dhe vullnetin apokaliptik ,kerkon te marri kontrollin e botes “ . Ne kete veshtrim te Ecos , terrorizmi ka marre pamjen e nje fuqie financiare , ushtarake me strategji te percaktuar qarte . Terrorizmi nuk lindi sot , por sot nga fenomen , u shndrua ne fuqi te armatosur me te tera armet moderne , por me perparesi te hanxharit , qe masakron dhe pret koka njerzish paqesore . Shume rralle ndodh , qe terroristet te merren me ushtarake . Preja e tyre jane civilet, mundesisht sa me te brishte dhe sa me te civilizuar .
Rraca terroriste nuk ka shume nevoje per lidere . Ata lider dhe ideollogji kane krimin makaber . U vra Bin Laden dhe shumica e bashkepuntorve te tij , por terrorizmi mbeti po ai , duke krijuar dhe shtetin e profilizuar terrorist te ISIS-it. Kur terrorizmit i pret nje koke , lindin dy ne vendin e prere . Ky rigjenerim dhe riorganizim i terrorizmit , kerkon tjeter impenjim dhe kundervenie nga antiterrorizmi global i popujve , qe gjenden seriozisht te kercenuar . Eco e krahason terrorizmin me nazizmin e ri , por ushtari nazist nuk e njifte sulmin kamikaz . Keta mbijne aty ku nuk e pret dhe megjithse disponojne arme te sofistikuara , nga urrejtia patologjike, e kthejne veten ne arme . Ata nuk e duan jeten, madje te tyre aq me pak . Ne c’do moment mund ta flakin ate , si nje levere pa vlere dhe e tille eshte normlisht jeta e tyre , por ajo jete e cvleftesuar , ka shkaketuar mijra viktima dhe miliarda vlera materjale , qe nga 11 Shtatori i zi 2001. Ne kete kuptim lufta e shpallur nga terrorizmi , nuk njef armepushim , si te gjitha luftrat klasike . Ajo nuk nderpritet as diten as naten ne te kater anet e Globit.
Ne te njejtin shkrim , Eco citon : “ Perspektiva , qe qyteterimi perendimor ne krize te behet aleat me vendet arabe , eshte fantapolitike romanesh . Shkrirja ne nje e qyteterimeve , eshte nje gje qe mund te ndodhe fale migrimeve . Kur ne Itali te kete 50 milion extrakomunitare dhe 10 milion italiane , do te ndodhi ajo , qe ka ndodhur dy mije vjet me pare “ . Me kete fraze , Eco na thote se njerezimi duhet te pergatitet , per nje lufte anti terroriste te ashper dhe pa fund .
Nuk besoj te jete njeri kunder gazetarit Eco dhe nuk eshte vetem ky , qe jep vleresime te tilla. Gjithe bota zien nga urrejtja popullore , per rracen e eger te terrorizmit xhihadist . Kjo situate alarmi , ka nxjerre ne rendin e dites forcimin e shtetit ligjor , ne te gjitha hallkat dhe vendet . Kjo nevoje behet dhe me imperative nga fakti se terrorizmi ka krijuar struktura te qendrushme globale dhe ne kohe relativisht te aferta , ndodhen ngjarje tragjike ne Amerike , Gjermani , Spanje , Angli dhe tani , ne France.
Terorizmi ka fituar teren nga shteti i dobet dhe pa garanci , per jeten e qytetarve . Te tera ngjarjet i kane gjetur ne befasi shtetet perkatese . Dobsia e shtetit, eshte kopshti ku rritet dhe harbohet terrorizmi vendes dhe nderkombetar . Nje nepunes shteti , nga me te zakonshmit , behet dere e hapur ose barrjere e aktit terrorist . Mekanizmi i madh i shtetit , perbehet nga burgji te vogla . Liberalizimi i shtetit dhe i ligjeve te tij , vecanerisht instalimi i kultures se mos zbatimit te ligjit , qe ne dukje te pare duket e pa rendesishme , eshte nje dere e hapur per nje masaker te madhe . Asgje nuk ndodh rrastesisht , por ka ne baze nje segment qe nuk funksionon . Keto te cara cfrytezon njeriu , qe pergjon. Kur flasim , per liberalizim te shtetit , nisemi , qe nga ligji per te drejtat dhe lirite e personit dhe deri tek rojet e sigurise te fabrikes .
Shoqeria nuk do kthehet pas se duan terroristet. Njerzit e ndershem te punes dhe te dijes nuk kane nevoje per liri dhe te drejta te teperuara . Fjala vjen nuk u intereson liria e ekzagjeruar e mbajtjes se armeve nga civilet , as nuk bezdisen nga liberalizimi i perdorimit te armes nga forcat e sigurise . Nuk bezdisen nga rregullat, per udhtimet me trena , avione dhe vaporra . Jane falanga shteterore , qe i liberalizojne keto ligje dhe rregulla . Ne keto rraste , terorizmi nuk ka pse ta vrasi mendjen , per te depertuar ne jeten tone , qe presupozohet te jete e qete dhe e garuantuar . Terrorizmin e mirseardh c’do leshim ndaj ligjit dhe rregullave . Sejcili leshim shteteror , eshte nje terrorizem i vogel , qe besohet te mos kete ndodhur rastesisht , por i kapur nga terrorizmi global.
Lirite dhe te drejtat jasht caqeve normale i kerkojne njerzit anarshiste, dembele, te cthurur, me moral te dyshimte dhe ata , qe kane vene jeten ne hipoteke , ne sherbim te asgjeje dhe te askujt . Kamikazi nuk eshte fenomen , qe e sollen kohet moderne , por fenomeni dolli nga kontrolli , deri sa kamikaze jane rekurtuar edhe gra, qe realisht jane burimi i jetes njerezore . Ne mase te konsiderushme terrorizmi lidhet me emigracionin . Si do te jete politika migratore , ende shtetet jane ne diskutime te stergjatura . Politika liberale ndaj emigrcionit besohet se i ruan me pak balancat e sigurise , ndaj atyre polikave , qe e konsiderojne migrimin , si industri , ku funksionojne struktura pa fund , shume here parazite .
Ne luften ndaj terrorizmit nuk ka dualizem . Ligji dhe drejtesia duhet te jene ne unitet me forcat e sigurise kombetare , te c’do vendi . Terroriste jane ose rekurtohen edhe vete njerzit , qe japin drejtesi . Me qendrimet dualiste ndaj te drejtave dhe ligjeve te tjera te sigurise , shteti trembet nga fakti se mund te quhet shtet policor dhe polici , e perdor armen me druajtje , ose nuk e perdor , deri sa i merret jeta, sepse gjykohet per shkelje te te drejtave te tjetrit . Nje nder paradokset me te medha te te gjithe shekujve eshte fakti , kur te drejtat e kriminelit vihen ne te njejtin plan me policin e sigurise se popujve . Civili i armatosur pa leje , nuk ka pse te mos konsiderohet terrorist shume i rrezikshem . Me ate lloj monstre nuk perballet as avokati , as gjykatsi , por polici i popullit . Perdorimi i armes eshte ceshtje momenti, qe domosdo duhet t’i lihet policiit , per ta zgjidhur . Polici perfaqeson popullin , krimineli nuk perfaqeson as veten , sepse vdekjen e ka marre mbi sy . Me sa duket , mendimi terrorist ka depertuar deri ne kupolen e codeve .
Mjafton te kete nje krisje te vogel , ne trajtimin ekstrem te policit dhe terrori e gjen vete terrenin , te rrjedhi me shpejtesine e zhives . Terrori ka bere hatane edhe nga format spontane , nga njerez te cekuilibruar , qe lihen te qarkullojne te lire , gjoja nen etiken e ligjit per te drejtat e personit . Pa pritur, jepen lajmet drithesruse te zbrazjes se automatikeve mbi femije , punonjes , udhetare . Arsyetimi eshte ne maje te gjuhes: Ndodhi nga njeri depresiv ose i cekuilibruar . Keto gjera kane ndodhur dhe do te ndodhin , por nga njerez , qe nuk jane diktuar si te tille , perpara se ngjarja te ndodhi . Qytetarit nuk i duhet se nga kush ndodhi . Tragjedia nuk zbutet nga autori i saj . Nuk ka pse te ndodhen ne mes te shoqesrise njerez te dyshimte . Minimumi duhet te monitorihen rrepte . Shteti nuk ka pse t’i kursei parate , per sigurine . Te paret kane thene : Ha pak dhe blij bicak, pra blij mjet per te ruajtur koken . Qytetaret kohore , kokat ja kane dorezuar, pa kusht , shtetitt te tyre!
Me rrastin e ngarjes tragjike te Frances , u solidarizuan gjithe bota me viktimat e pa fajshem . Solidarizusit , nuk fajesuan vetem terristet , por dhe shtetin francez. Terroristi urrehet , por s’ka pse te gjykohet . Gjykohet shteti dhe organet e posacme , qe lene te cara ne zinxhirin e masave te sigurise , duke perfshire dhe sherbimet sekrete . Nje redaksi si ajo , qe ishte ne qender te kercenimit , gjoja nga mbrojtesit e Islamit, lipsej te kishte siguri apsolute . Eshte e sigurte se te tere terroristet , qe behn kamikaze , nuk kane qene as ne nje xhami , ose institucion fetar te c’do ngjyre . Ata jane ateiste te regjur , por te etur per gjak perendimori . Keshtu do te vijoi te zhvillohet jeta , parashikon , me shume vertetesi , Eco .
Natyrisht shteti prandaj eshte shtet , sepse merr ne mbrojtj te tere shtetasit, pa dallim. Eskili ka thene: “C’do e drejte e neperkembur eshte nje borc , qe duhet paguar “ . Kjo eshte njera ane e medaljes , sic eshte dhe tjetra , kur pakicat etnike kerkojne te drejta shtese , mbi ligjet ne fuqi . Pakicat etnike ne Shqiperi , jane trajtuar gjithnje mire. Kjo jo vetem , per deshiren e shtetit , por eshte ne ADN kombetare , sic eshte dhe toleranca fetare , tashme e njohur boterisht .
Perendimi i civilizuar eshte perpara sfides , per te mbrojtur qyteterimin mijvjecar , qe ka ardhur duke u pasuruar materjalisht dhe kulturalisht me ndihmesen e diversitit social dhe kulturor . Perballja me kete lloj terrorizmi , qe ka krijuar struktura globale , nuk eshte i lehte . Tragjedia e fundit , qe ndodhi ne France , nuk eshte me e renda , qe ka ndodhur , por ka ne brendine e vet substancen e makrabitetit ne zemer te sistemit , ne pararojen e fjales se lire . Terroristet deshen te tregonin se presim koka gazetaresh , jo vetem ne front dhe te marre peng , por dhe ne tryezen e tyre te punes .
Llogarite qe bejne terroristet do te shuhen , perballe urrejtjes popullore dhe luftes se organizuar , qe do te vijojne te bejne popujt , ne shkalle globale , ndaj armikut me tinzar dhe pa forme , qe eshte njohur deri me sot . Nje armik , qe perdor metoda extreme te luftes , nuk mund te mposhtet me metoda te zakonshme te njohura , qysh me pare . Ekstremizmin e mund ekstremizmi . Kulturen dhe etiken ligjore , terroristet e marrin per dobesi te sistemit.
Civilizimi , pa qene nevoja te zbythet , duhet te rishikoi elementet e mbrojtes se vetvetes , sepse perballet me nje lufte , qe nuk eshte njohur , kur eshte krijuar strategja mbrojtese . Kjo kerkon ndergjegjesim te gjithe segmenteve jo vetem dhe thjesht te sigurise kombetare , por te gjithe popullit , duke filluar nga nxenesit e shkolles . Kjo deri sot nuk ka ndodhur , perderi sa te gjithe sulmet jane kryer ne befasi dhe i kane gjetur strukturat jo ne ate nivel, qe lyp situata. Rrasti i fundit ishte aq flagrant sa dhe ata para ardhes . Kjo eshte e pa falshme. Nuk u nxorren mesime nga tragjedite e kaluara dhe ato , qe ndodhin c’do dite , ne Lindjen e mesme.
Ne krye te detyres u vrane gazetaret, emrat e te cileve do te mbeten te skalitur ne alltarin e lirise se fjales . Ne institucjonin me paqesor , atje ku punohet direkt per fjalen e lire , me synim per te korigjuar ate , qe nuk behet mire ne jete , aty futen terroristet te armatosur edhe me antitank .Ajo , qe pritet , mos arthte kurre dhe nuk do te vije , sepse terrorizmi , pa tjeter do paralizohet dhe do te izolohet . Masakra e “ Charles Hedbron “ njerezimi nuk do ta harroi kurre . Vdekja e tyre do te behet drite dhe frymezim , per nje front te gjere te luftes per fjalen e lire , qe njerzimi ka luftuar me shekuj.Masakrat ndaj njerzve te lire, nuk mund te ndaloi vullnetet e njerzve te lire.
Penat e gazetarve mbeten mbi tryezen e punes . Ato presin zevendesusit e rinj , per te vijuar punen aty ku e lane herojte e vrare barbarisht , ne “Charle Hedbron “ . Pena e gazetarit nuk do te shteri kurre . Ajo do te behet drite , ne mbrojtje te fjales se lire .
Illo Foto – NY , Janar 2015

FILOZOFIA KOHORE NË NJË LIBËR ME RRËFENJA

January 4, 2015 by dgreca

Nga Illo Foto, Studiues/
      Në këto 2-3 vitet e fundit kam bërë mbi 30 vlerësime librash dhe autoresh, pjesa më e madhe i përket kontingjentit që më kanë dërguar autorët. Kjo mënyrë vlerësimi është kritikuar nga shumë bashkëkohës në shtyp. “Plasën duke lexuar dhe mburrur njeri tjetrin, për disa shkrime surugato “, shkruante një i ri me merita të cunguara në krijimtarinë bashkëkohore. Mënyra e korrigjimit të shkrimeve të njeri tjetrit, nuk më duket punë e pa dobishme. Sot nuk ka kritikë të sanksionuar zyrtar dhe as do të ketë. Kritikën klasike e mohoi vetë koha, liria e shtypit dhe e fjales.
     Sa herë shoh një botim nga brezi ynë, ose afër me ne, krenohem, ndërsa, kur shoh shkrime të spikatura nga autoret e rinj, ndihem i lumtur. Ne na i ka pas privuar e kaluara fjalën e lirë. Të shkruaje atëherë duhet të beje hesap kokën, jo thjesht nga censura, por kryesisht nga interpretimi politik. Nuk ka pak njerëz, që shkruajnë. Bëjnë shumë mirë, jo thjesht se lenë gjurmën e brezit, por lënë përvojë të besueshme dhe të vlefshme për të rinjtë. Krijimtaria e brezave të vjetër gjithnjë ka vlerë të lartë përmbajtjesore, sepse aty është tretur një përvojë e gjatë, me të mirat dhe të këqijat e saj.
       Sado, që një i moshuar si ne, nuk njeh në themel raportet e tashme të vlerave dhe kahet e zhvillimeve, por njeh sasinë shumatore të jetëve dhe ngjarjeve, në një diapazon shumë të gjerë, që ja jep faktori moshë, një faktor, që nuk mund ta perceptojnë jetët e reja. Nga kjo pikëpamje, një autor i moshuar është shumë i avancuar dhe i pa mundur, për t’u imituar nga bashkëkohësit homologë me moshë të re. Ka dhe disa prioritete të tjera, por unë do të ndalem te njeri.
    Në moshën tonë të rinisë dhe adoleshencës është vënë në punë memoria, kujtesa, studimi i përqendruar, puna me arkivat, me ditarët, me kujtimet. Sot, të tëra këto punë i ka zëvendësuar teknologjia. Në këtë rast, lipset të kemi mirë parasysh mësimin elementar biologjik, sipas të cilit, organet, që nuk përdoren, atrofizohen. Truri punon më pak, por natyrisht më cilësisht.
       Nuk ka arsye të ndahen shkrimet e të rinjve, nga ato të të vjetërve. Ato e kanë bërë vetë ndarjen. Bien në sy qysh larg, por gjithsesi të tëra i bashkon kauza, për të lënë gjurmët e një realiteti, që kanë njohur autorët. Nga kjo pikëpamje, për mua, nuk ka shkrime pa vlerë, por, me vlera të kufizuara .
Lexuesi i sotëm është kualifikuar në nivel të pa parë dhe të me njëhershëm. Nëpërmjet fejsbukut po thuaj ç’do lexues, është kthyer në krijues. Jep diçka dhe pa ndërprerje nga vetja e tij. Në këtë kuptim, lexuesi na gjykon brenda një spektri shumë të gjerë, që kurrë nuk do ta kishte paraparë as Zhul Verni. Simbas shtypit, përdoruesit e fejsbukut, kanë arritur një miliard. Për të tërë ka një gjë origjinale, për ta sjellë përpara lexuesve dhe kjo ndodh në çdo sekondë të 24 orshit. Në këtë furtunë shkrimesh, krijimesh dhe leximesh, mbeten me shumë vlerë krijuesit profesionistë, që mendimet e tyre i formulojnë në libra, siç është dhe rasti i librit të Luan Cipit, që e kam në ekranin e kompjuterit tim.
Tregimet, që ka përmbledhur autori në librin e tij “Rrëfenja dhe Tregime“, kanë një vlerë të madhe edukuese, njohëse dhe kulturore, në mjedisin intelektual aktual shqiptar. Të tëra tregimet janë zgjedhur me shumë vëmendje si tematikë dhe janë punuar me shumë kujdes. Lexuesi i vjetër dhe i ri gjen përgjigje adekuate, për probleme të ngjashme, por dhe zgjidhjet e duhura, që mjeshtërisht i ka rekomanduar një shqiptar i moçëm dhe i ditur, siç është Luani.
   Mendimi im është tërësisht i sanksionuar: Letërsia e sotme, për të qenë e dobishme, lipset të jetë e provuar personalisht nga autori. Lexuesi i sotëm nuk ka nevojë, për hamendësime dhe trillime pa fund, për probleme të pa jetuara, që kur hidhen në tregim, ose marrin formën e përrallës, ose janë shumë bajate, që ke ndot t’i afrosh në tryezën e analizës. Përdoruesi i internetit, është i saturuar me lloj, lloj ngjarjesh, që vinë nga burime të sigurta dhe, shpesh, të rreme. Këtij truri të lodhur nuk mund t’i servirësh parafabrikate mediokre, sepse në mënyrë të natyrshme i flak, pa i lexuar, madje i refuzon, qysh në takimin e parë. Këtu kam parasysh lexuesin e vëmendshëm dhe serioz, të pa lodhur nga komercializmi i jetës që na rrethon.
      U mundova të gjeja ndonjë tregim mediokër, brenda librit të Çipit. Tregimet nuk janë të tërë të një niveli artistik dhe përmbajtjesor, po nuk ka tregime të tipit limonade. Asnjë të tillë. Brenda këtij libri gjen tregime me vlerë të rëndësishme historike, të cilëve duhet t’u drejtohesh, kur është fjala për dokumente historike. Po e përgjithësoj këtë fakt, duke i rekomanduar lexuesit, se tregimet e Çipit, për historinë e qyteteve, ku ka banuar, të episodeve të luftës, të punës dhe portretet, që ka përshkruar janë dokumente, të cilave mund t’u adresohen dhe historianët e mirëfilltë. Ku mund të gjejnë historianët të vërteta të përjetuara nga një burrë 80 vjeç, që është i pajisur me një memorie të fuqishme, me talent për narracion dhe me një përvojë pune të gjatë dhe korrekte? Ky është filozof, sipas kuptimit shqiptar, të këtij termi. Shqiptari quan filozof, njeriun, që di gjithçka dhe i jep rrugë gjithçkaje. Nuk është e gabuar si koncept. Filozofët e lashtë të tillë ishin.
Mjafton të thoshe Sokrat, ose Aristotel dhe kishe thënë dhe biologun, dhe matematikanin dhe historianin dhe inxhinierin, pa dyshim edhe shkrimtarin. Sot ky lloj koncentrimi në një njeri të vetëm është i pa mundur, sepse secila shkencë ka një zhvillim kulmor. Filozofi i sotëm është një ndër specialistët e një prej shkencave, që studiojnë jetën, shoqërinë. Filozofi më i kompletuar është ai, që analizon përditshmërinë e jetëve njerëzore, shumatorja e të cilave bëjnë shoqërinë ku jetojmë, ku mësojmë në shkollë, ku bëhet luftë, ku punohet, ku besohet në zot, zhvillohet terrorizmi, bëhet jetë nate, etj. Këtë përditshmëri nuk e përshkruan kronologjikisht, por e ngre në art. Në rast se duam një shkrimtar filozof, kemi Luanin. Këtë e percepton secili lexues, sa bie në kontakt me librin, për të cilin bëj fjalë.
     Vlerësimin e plotë të librit e ka kryer në parathënie shkrimtari Martiko, që e klasifikon dhe rrymën letrare, në të cilën Luani aderon. Pa dashur ta quaj vërejtje, mendoj se nuk ka pse të thuhet “Në vënd të parathënies “, kur ajo është realisht parathënie ose vlerësim. Në parathënien e Martikos do të shtoja se frymëzimin dhe formimin e Luanit nuk ja ka dhëne vetëm rritja dhe rinia në Gjirin e Vlorës, por pasioni dhe puna e pandërprerë në studim, analizë dhe përgjithësim të fenomeneve mbështetur në arritjet shkencore të profileve, me të cilat lidhen problemet që trajton Luani.
     Shkrimet e Luanit unë i vlerësoj perfekte . Ato godasin drejt për drejt fenomenin real. Ne jemi të lumtur, që këto analiza na i jep një njeri, që vlerëson të tëra shkencat dhe mbart një periudhe 80 vjeçare, me vështirësitë dhe gëzimet që jep jeta njerëzore.
Kam parasysh, një jetë, që ka çarë vetë, pa e marrë askush për dore, për të baritur në labirintet. Ajo, që pasqyron Luani ju vlen të tëra brezave dhe ata, që sot e refuzojnë, do të vijë koha, që do thonë: Sa të drejtë ka pasur autor Luani, kur na jep shembujt e shkëlqyer dhe vlerën morale të jetës së shkurtër të Babait të vet. Babai Luanit nuk pati ndonjë titull dhe as ndonjë pasuri të madhe të trashëguar, për të bëre bamirësi. Ai është një shqiptar me zemër të madhe, që është ndeshur me vështirësi të paparashikuara dhe të tëra i ka mposhtur me dinjitet dhe guxim, sipas specifikës që i është paraqitur. Nuk mund të krijosh një portret të tillë me fantazi. Kamani ka bërë jetën e tij të ndritur, që meriton të imitohet. Kjo është arsyeja, që i vlerësoj maksimalisht tregimet e Luanit dhe i rekomandoj t’i lexojnë me tendencë njerëzit e çdo brezi. Kamanin nuk e konsumonin vështirësitë, por vdekja e pa pritur, që i ndodhi në kulmin e jetës së tij prej krijimtari, në 58 vjeç .
Në letërsi, gjinia më e lartë e të shkruarit është romani, sepse në një roman thuren disa aspekte të jetës dhe ndërvarësia e tyre nga personazhet reale ose të krijuar. Por tregimtarë të fuqishëm në botën letrare janë të shquar dhe shumë të lexuar, siç është rasti i Çehovit. Në fund të fundit, po ta shtrydhësh një roman, nuk besoj se trajton më shumë probleme se sa libri me tregime i autorit Çipi. Nuk jam unë kompetent të gjykoj shijet e lexuesve, por them se është koha e prozës së shkurtër, kur kemi parasysh, që koha për leximin vjen gjithnjë duke u rrudhur. Detyrën e kësaj proze e plotëson, më së miri, libri me tregime i L.Çipit.
Luani shkruan dhe poezi. Unë do të veçoja poezinë për Babanë.
E kam të vështirë të klasifikoj cili është tregimi me i realizuar. Ata janë të tërë të pëlqyer nga ana artistike dhe të kërkuar si referencë historike. Librit internetik i mungon një tregues lënde, që është i domosdoshëm, por unë, për thjeshtësi të lexuesit tim, po përshkruaj atë, që unë plotësova gjatë leximit ne ekran.
Kur është fjala për gjitonët, kujtova, se ndoshta duhet thënë fqinjët, por jo. Gjiton është fjalë shqip. Me këtë tendencë kam verifikuar edhe fjalë të tjera. Luani është i kujdesshëm në përdorimin e fjalëve dhe të dialektalizmave.
Portreti i shkurtër i Petraq Palit, është më i sakti dhe më i kompletuar se të gjithë shkrimet që kam parë për këtë personalitet të Himarës.
     Historia e qyteteve Vlorë, Fier, Gjirokastër, Selenicë, është material reference për këdo që shkruan, për këto qytete dhe për ata, që vijojnë të jetojnë në to.
Luani e dashuron objektin që përshkruan. Unë, si lexues, ndjej se autori shkruan me ndjenjë të fortë, siguri dhe realisht, pa zbukurime dhe retushime. E jep të plotë fotografinë, bardh e zi dhe lexuesi gjykon vetë, për gjithçka; autori nuk i bëhet barrë rrugës së gjatë të imagjinatës, që është karakteristikë e ç’do lexuesi.
       Në historinë e Vlorës, më bëri përshtypje rendimenti i ullinjve, për kohën e kaluar. Statistika thotë ishin 100 mijë rrënjë dhe jepnin 200 mijë barrë. I takon çdo rrënjë 2 barrë, ose rreth 140 kg. për rrënjë. Përgjithësisht regjistrat otomane janë të sakta dhe nuk ka pse të paragjykohen, por ky rendiment, lipset të behet objekt i një diskutimi shkencor dhe ne kemi mjaft shkencëtarë të kësaj fushe, madje dhe nga brez i ri. Personalisht, me jepet rasti t’ua sugjeroj një realitet, për studim të thelluar, sepse të parët tonë kanë qenë mjeshtër në kultivimin e bimëve veçanërisht të ullirit.
    Shumë sinjifikativ tregimi për italianin Otello. Unë e kam përjetuar kohën e kapitullimit të ushtrisë italiane dhe se si ushtarët italianë u trajtuan nga familjet fshatare shqiptare. Është një moment i shpirtit human të këtij populli, që shumë segmente të sotme, vijojnë ta deformojnë qëllimisht. Ky humanizëm nuk vdes, sepse është në karakterin kombëtar, gjë që e shohim dhe në tregimin e dy djemve të furgonit të Vlorës. Brezi i ri i vlonjatëve, nuk është ai që paraqitin kronikat e zeza greke, italiane dhe tonat, është ai që na jep shkrimtari vlonjat, 80 vjeçar, L. Cipi. A ka njeri, që nuk bindet për këtë fakt të thjeshtë në dukje, por shume specifik, për moralin kolektiv shqiptar?
Doktorët e Vlorës , qe ka portretizuar L. Cipi, janë të njohur an’e kënd Shqipërisë , veçanërisht gjatë viteve të monizmit. Kanë qenë shumë të dëgjuar mbiemrat e doktorëve: Kauri, Flloko, Angjeli, etj.
Kur lexon radhën e peshkut, të qumështit dhe të tërë sagën e kësaj natyre, njeriu jo vetëm, që ligështohet për jetën e popullit të vet, por armatoset me një material të sigurt, për t’u kundërvënë disa shfaqjeve sporadike të disa veteranëve të pa sqaruar, qoftë dhe teorikisht, për dëmet kolosale, që i solli vendit instalimi i diktaturës komuniste të lindjes.
    Martesa e Kadiut te Gjirokastrës dhe Hotel Grandi – Korçë, janë tregime të nivelit të lartë artistik dhe meritojnë një përsiatje të veçantë, ndoshta sa e gjithë përsiatja e librit. Këto dy tregime, ai i Kamanit dhe Historinë e Vlorës, unë i veçoj si elitën e gjithë ketij libri elitar.
   Me shume elegancë, autori na ka futur në botën e hajdutërisë ordinere, që lidhen me tregimet për vjedhjen e shtëpisë dhe të portofolit. Autori ndërhyn me zemër të plagosur të sqarojë këto plagë shoqërore, por që nuk mund t’i anashkalojë, sepse ai i ka vuajtur në kurriz. Në balancim të këtyre tregimeve, autori na jep tregimin e shkëlqyer “Po na kthehen djemtë“. Me ketë tregim, autori jo vetëm na jep një pasazh të emigracionit si fenomen, por na përforcon idenë, që shqiptari emigracionin e ka përdorur si trampoline, për të rregulluar jetesën në vendlindje. Kjo traditë është përcjellë dhe në masën e emigracionin biblik postkomunist.
   Nuk mund të le pa përmendur tregimet e sakta, për firmat piramidale dhe përditshmërinë e jetës së pleqve, kompjuterit dhe celularëve. Luan Cipi me shokët e vet të moshës, që kuvendojnë në Vlorë e Tiranë, janë në grup enciklopedik, që lëvizin dhe përherë e pasuroje repertorin e tregimit, me kujtime që ju vlejnë kohëve dhe brezave.
     Njerëzit e ditur, ose me saktë të rinjtë e etur për dije, shtohen çdo ditë në Shqipëri dhe kjo lidhet me rritjen e kërkesave të arsimimit, në të tëra nivelet. Brezin e Luanit, do ta kërkojnë , këta njerëz, që ndoshta tani e shohin me indiferentizëm zhvillimin e sotëm kulturor dhe prurjet memoristike të brezit, që ka përjetuar diktaturën komuniste .
Në fillim të këtij shkrimi, zumë në gojë zhvillimin filozofik. Një filozof i pa diskutueshëm mbetet Luan Cipi, me botimet e tij, me bagazhin e dijeve, që vinë nga një maturant me medalje ari, nga një ekonomist, qe ka krijuar linjën e vet origjinale të karrierës profesionale. Nga cili filozof mund të mësosh më shumë?
Personalisht krenohem me krijimtarinë e suksesshme të Luan Cipit, bashkëmoshatarit dhe bashkëkohësit tim. I uroj jetë të gjatë dhe produktive!
Illo Foto / Studiues, në NY – 30 Dhjetor 2014

QEVERISJA E MIRË VLERËSOHET ME SHKALLËN E PUNËSIMIT TË QYTETARËVE

December 11, 2014 by dgreca

Nga Illo Foto-Studiues/New York/
Autoriteti ekonomik ndërkombëtar këtë dekadë nuk i vlerëson qeveritë vetëm me GDP- në vjetore , por dhe me punësimin e shtetasve të vet që qeveris.
Punësim normal konsiderohet kur njeriu i aftë për punë punësohet me vullnetin e tij . Nisur nga ky përkufizim sistemi socialist të punësonte pa dëshirë dhe të jepte atë profesion, që ti mund të mos e shkoje fare nëpërmend. Papunësia nuk është fenomen i ri dhe as i pa pritur , ndërsa punësimi nuk është thjesht veprim praktik ,por mbart filozofinë e vet , brenda labirinteve të tregut të vështirë të punës .
Shpirti i zhvillimit ekonomik , në ekonominë e decentralizuar , eshtë sipërmarria private , që mbiquhet biznes dhe që nuk drejtohet nga shteti , por është partner me të . Biznesi konsiderohet fertil , kur gjeneron zgjerim dhe krijon vende të reja pune.Shumica e bizneseve jo prodhuse shpejt kthehen në sterile. Ata janë të limituar në zgjerim dhe punësim. Bizneset , që zgjerohen mbi mundësitë natyrale , hanë vetveten , duke përfunduar në faliment . Gjatë regjimit enverist rolin e bizesmenit e mbajti shteti në mënyrë eskluzive . Shoqëria jonë , mban mend këtë metodë punësimi, që ishte punë dhe varfëri për të gjithë.
Menjëherë pas vitit 1990 , me një spontanitet të paparë dhe me një etje të akumuluar, shumica e shqiptarëve , u vërsulën drejt pronës shtetërore , për të ngritur sejcili një biznes fitimprures .Nuk gjetën të tërë mundësinë e kapjes së biznesit , por u dallua një numur i madh bizesmenësh , kryesisht në tregeti , duke u kombinuar me pjesën tjetër të popullatës, që vijuan drejt emigracionit biblik , që përfshiu 1/3 e popullsisë .
Biznesi shqiptar zë fill qysh më fillimin e futjes në Ambasada. Shqiptarët me dhunë ndaj qeverisë së tyre izoluse, themeluan industrine e emigracionit , industria e fuqishme, që ende mbahet gjallë vetë , mban gjallë dhe biznesin e ri shqiptar.
Për pak kohë , sipërmarria private , dominoi sferën ekonomike , në të tëra drejtimet. Vetë biznesi krijoi strukturat e veta , të mbarvajtjes , kontrollit dhe të sigurisë .Këtë proces transformus e drejtoi instikti , për mbijetesë , që ka lindur bashkë me jetën e gjallë .
Shumë programe dhe grante u emetuan nga vendet miq , për t’i dhënë shtysën e duhur , qe të shëroheshin shpejt plagët , që kishte shkakëtuar enverizmi dogmatik . Sot , pas gati një cerekshekulli , Shqipëria konsiderohet një nga vendet me ekonomi biznesi të stabilizuar , pa mohuar dobësite dhe të metat e rritjes. Në këtë kuadër sëmundjet më e rënda , mbeten informaliteti , zhvillimi monopol dhe bizneset e kundraligjshme .
Rritja dhe maturimi i biznesit shqiptar ka ardhur i vonuar dhe aguridh , sepse nuk mund të ishte ndryshe nga zhvillimi historik dhe vecanërisht ai demografik . Gjat kohës , që isha në Atdhe , vjeshtën e sivjetme , diskutimi më i rëndësishëm ishte punësimi i njerzve . Thuhet se papunësia ka arritur 29 %. Socialiste të devotshëm ankoheshin se Partia e tyre nuk i kishte punësuar , kur ata ishin përkushtuar familjarisht në fushatën elektorale. Demokratët ankoheshin se ishin hequr pa drejtësisht nga puna . Punësimi është temë jetike . Për të nuk do mbarojnë ndonjëherë diskutimet . Me që socialistë ankohen për Partinë e tyre , tregon se punësimi është në hullinë e duhur , por që ende në fillimet e këtij procesi të paanshëm .
Ato c’ka ndjeva dhe u bëra pjesë e debateve në Atdhe , nuk do t’i mbaj për vete , sepse ndarja e mendimit me njerzit , bëhet natyrë e dytë e njriut , që shkruan.
Bizesmenë shqiptare dhe shkëmbim faturash , gjen në Kinë , Japoni , Rusi , Amerike . Biznesi , për një kohë të shkurtër , fitoi natyrën kozmopolite , që i pat munguar . Këtë pelerinë kozmopolite , biznesi shqiptar e veshi në mënyrën më të shpejtë të mundëshme , falë talentit dhe vullnetit të hekurt , për të mos mbetur pas botës . Natyrisht do të kishte ecur më shpejt , po qe se nuk do të pengohej seriozisht nga amatorizmi qeverisës . Ne te dy sistemet , mendimi i perparuar publik shqiptar , ka qene shume me perpara se mendimi politik shqiptar, ky realitet deshmohet nga shume ngjarje te shkuara dhe te sotme .
Muajin para ardhes , regjistrova disa tabla dyqanesh , ne rruget kryesore , ku gjallon biznesi Tiranas . Ja si shkruajne tabelat e dyqaneve: Toskanna, Club Posedion , Vila Grass , Mancini- Relax Rafle ,Ceccebot , Dora city , Tobaco shop ,Extrox – Ekton , Clubi corner , Market Eco, Pasticeri Dolce vita e mijra te tjere , te kesaj natyre .Te sqarohesh, brenda dyqanit , per hollesite e mallit dhe te blerjes , duhet te njohesh gjuhen angleze dhe italiane .
A ka fshatare shqiptare , qe kupton se , c’duan te thon keto mbishkrime ? Une nuk i kuptoj , vetem marr vesh se shitet dicka dhe behet sherbim , per nj biznes , qe e dalloj nepermjet xhamit . A eshte normale nje situate e tille ? Une them se po , derisa klientet shpenzojne brenda ketyre bizneseve .
Biznesi i tregut cam ruan tiparet e origjines , jo vetem formalisht , por nga te tera pikpamjet . Udhton brenda tij sic mund te ndihesh ne Stamboll dhe ne tregun e kinezve , sic mund te ndihesh ne Hong -Kong. Te tera sa thame tregojne se biznesi shqiptar eshte drejt maturimit kozmopolit . E ka dhene te tere kapacitetin e tij .
Biznesi yne , si ne shumicen e vendeve sot, eshte i prirur drejt sherbimeve . Nuk ka biznese te mbeshtetura ne industri te mirfillte . Ne cdo kend rruge , ne cdo shesh , ka dyqane te Vodafonit , shume dyqane te tille , me drita verbuse dhe me personel te bollshem , me uniforma . Fillimisht kujtoja mos ishin agjensi te turizmit hapsinor. Te krijohet pershtypja se shqiptaret vetem pine kafe, flasin ne telefon me oferta lehtesuse dhe perdorin gjeresisht skajpin.
Ka nje ndryshim me biznesin kosovar. Ky i fundit eshte me afer vatres familjare . Emertimet e ketij biznesi , kane kuptim tjeter . Po ju parashtroj dy emra biznesi kosovar, por jane perfaqesus te mases se gjere. Njeri, qe nis ne tunelin e Kalimashit e ka emertimin : “ Kater njeshat “ , qe do te thote 4 oratke te barabarte dhe te te tere quhen njesh , nga rendesia.Biznesi i dyte eshte ngritur ne te dale te kufirit , afer Morines . Pronari prizrendas Rushit Sinanaj e ka emertuar “Mifabliri “ , qe jane geramat e para te 4 djemve te tij (Mirseti , Fatmiri, Blerimi, Iridoni ).
Emri eshte njera risi , tjetra eshte fakti se lokali modern eshte ngritur mbi rezervatin e peshkut , nje zgjidhje e mencur vizuale , per turistin , por po kaq ekonomike, per biznesin dhe ekonomine . Pronari i ketij biznesi gjigant , zoti Sinanaj eka ngritur ne fshat , mbi nje baze te shendoshe ekonomike prodhuse . Ky eshte biznes vital , qe ka pak lidhje me cmimet ne burse dhe as me aksizen e doganes.
Emertimi i bizneseve , ne Tirane dhe Prizren , ka kahje te ndryshme , nuk ka ndonje rendesi esenciale , por shpreh nje prirje te pronarit , nje synim te tij te afert dhe te larget . Bizneset kosovare jane afer tradites dhe ngjyrimit te vendelindjes , i mban kembet ne toke . Kur ka ngjyrat e vendlindjes eshte me afer fshatit dhe ka me shume karakter prodhus .
Qeverisja mund te inflencoi , ndoshta 10%, ne rritjen ose ngadalesimin e ekonomise private , rritja tjeter varet nga vete biznesi .Aktualisht biznesi shqiptar i ka vene ne pune shumicen e mundesite ekomoike natyrore , qe ka vendi . Ka nje stanjacion te zhvillimit ekonomik. Biznesi qe nuk ka tendence drejt punesimeve te reja , byllet ne guasken e tij . Bashkepunon me veshtiresi. Edhe kur nuk eshte ne krize , eshte ne stanjacion.
Ne keto rraste shkencetaret ekonomiste rekomandojne , kthimin tek bizneset prodhuse . Biznese jo prodhuse kane nje fund te zgjerimit . Keshtu ndodh me ndertimet , telefonine etj .
Ish Presidenti Clinton , ne librin e vet “ Kthim tek puna “ , rekomandon , qe biznesi te ktheje fytyren nga prodhimi . Biznesi prodhus i jep oksigjen ekonomise, qe rrezohet , ose qe po tkurret . E tille eshte ekonomja e sotme shqiptare, me sa gjykoj , une si spektator .
Biznesi shqiptar , eshte element i rralle , qe ne kete tranzicion , eshte rritur normalisht dhe brenda ligjeve ekonomike kapitaliste, kur kemi parasysh deshtimin drejt krijimit te shtetit ligjor .
Biznesi shqiptar funksionon , por gjithnje e me pak . Jeta kerkon punesim . Jemi popull me popullsi te re ne moshe . Kjo situate presupozon tjeter fytyre biznesi . Kerkon biznes vital . Biznes i tille eshte vetem biznesi bujqesor , per vendin tone . Ne nuk kemi burime energjitike , mbi te cilat ndertohen biznese te shumllojshme . Profili yne eshte bujqesor . Bujqesia sot ka pamjen e saj industriale . E tille eshte bujqesia e serave , perimeve , hidroponike , blegtoria , bujqesia vertikale dhe fusha e gjere e kultivimit dhe e cfrytezimit pyjor .
Lodhia e biznesit ndodh sa here nuk gjenden rruge , per zgjerimin e tij te metejshem .U ndjeva shume mire , ditet e fundit , sepse pashe ne shtyp , qe nje sipermarrje polake do te ngreri Kombinatin e sheqerit ne Maliq . Kjo perben nje nga zgjidhjet e medha , te zhvillimit te biznesit qytet – fshat . Kultura e panxharit eshte me e konsoliduara si teknollogji prodhuse dhe konservuse , per zonen e Korces . Si kulture , jep rendimente te larta , ne fushen bregdetare , qe jane toka me orgjine kenetore . Me nismen e Kombinatit gjallojne 4 fytyra te biznesit prodhue : kultivimi i panxharit , qe sot eshte ne nivelin zero dhe do shkoi ndoshta tek 20 mije Ha , prodhimi i sheqerit , melases se alkolit dhe bersive , qe jane ushqim i mire i blegtorise . Me nje gur vriten 4 zogj shume te majme . Do te ishte mire , qe dikush te ringreri industrine e cigareve , qe kultivusit e sotem te duhanit shqiptar , te mos mbeten pre e sekserve greke .
Ka shume emigrante , qe jane kthyer nga Greqia dhe i jane perveshur punes ne bujqesi , kryesisht ne sera dhe ne blegtori . Njeri prej tyre e pyeta se ku e gjente ujin e ujitjes . Me tha se e gjente me pus . Qindra mije puse jane hapur ne Shqiperi . Cdo sere ka nje e me shume puse , c’do vile ka nje pus . Mijra pompa , qe shpenzojne energji , ndoshta dhe pa pagese . Ujrat e rrjedhshem , ku vene ? Deri sot , nuk shof askend te reagoi , per pasurite ujore .
Nje bizesmen potencial , mund te marri tokat me qira dhe te ngreri nje e me shume biznese bujqesore . Fuqia puntore leviz me autobuza . Ka pak rendesi ne se nuk kthehen me banim ne fshat . Mjafton te punesohen. Bizneset bujqesore jane te pa ngopur me fuqi puntore .
Fermat ne Shqiperi ( Bizneset bujqesore ) , kane ekzistuar qysh ne kohen e Zogut . Ishin te modelit amerikan dhe italian . Enveri i shtetezoi dhe ato funksionuan si sipermarrie shteterore , pa as nje shenje privatizmi , por prodhonin ne nivel te kenaqshem . Gjithcka kondicionohej nga cmimet e produkteve , qe i grumbullonte shteti . Gruri blihej me 2 cent , misri 1.7 cent , qumushti 2 cent , veza 0.7 cent etj . (Jane shprehur me monedhen e kohes te emertuar me dollar )
Qe te zhvillohen biznest bujqesore , duhet te kthehet ne gjendje pune toka bujqesore , qe e kemi te mire dhe te bollshme , por te kenetezuar dhe te mbuluar me vila te jashtligjshme . Nismat , qe u moren ne qytete dhe ne bregdet , per prishjen e ndertimeve te pa ligjshme , eshte pjesa me e vogel e tragjedise , qe ka cperfytyruar territorrin shqiptar . Ne fushe eshte bere masakra me e madhe . Vetem ne Ultesiren bregdetare , thuhet se jane mbi 200 mije ndertime jasht fshatit, por ndertime te tilla , ka kudo . Kushdo , qe mori nje cope toke ne fushe , ndertoi dhe nje shtepi , pa pyetur askend, ndoshta vile .
Toka , shtepite , ujrat mbitokesore , jane bere nje unitet , qe duhet shume pune dhe mund , t’i rikthesh ku ishin . Nuk mund te pritet me , me kete gjendje te krijuar . Ndertimet e pa ligjshme , pa as nje medyshje duhet te ishin prishur me kohe . Ne qytet mund te behet ndonje tolerim , por jo ne fushe . Fusha eshte e traktorit , e kombajnes , e infrastruktures bujqesore ; nuk eshte truall ndertimi . Te paret tone nuk kishin mekanike bujqesore , token e punonin me parmende , qe mund t’i vinte rrotull ndertimit , por ata token nuk e zune kurre me ndertime. Maksimumi , mund te ndertonin nje kasolle fushore , por kurre shtepi me themel . Kush e prishi kete tradite te civilizuar ? U kuptua shtrember demokracia , e cila nuk eshte anarshi , por diktature e sundimit te ligjit . Bizesmeni nuk afrohet ne token mocalore . Ai kerkon toke funksionale ne te tera pikpamjet , se do te investoi para dhe pune , qe nuk ja fal askush .
Ne rrast se Ultesira bregdetare shqiptre , do te mbulohet me sipermarres fermere , do te kemi tjeter pemje , per zhvillimin makroekonomik dhe mirqenien e shqiptarve . Kur fusha te vihet e tera nen kulture , do te kemi 1 mije ferma moderne , me nga 300 ha . Ne te tere kete mozik biznesi kompleks , do te gjenerojne , jo me pak se 400 mije vende pune, perfshi dhe funksionet anesore te transportit , servisit mekanik etj .Kur ky projekt do te asimiliohet plotesisht , Shqiperia do te quhet vend i zhvilluar , sepse nga keto ferma produktive , do te riciklohen shume biznese parazitare , qe jane drejt falimentimit .
Kosovaret nuk e kane problem te merren vesh , per zgjerimin e mekanizimit dhe te prodhimit te madh . Kam pare fusha ne Prizren , me madhesi 20 ose 50 Ha . qe ishin mbjelle me te njejten kulture . Jane marre vesh , per strukturen, perdorimin e mekanies dhe ndarjen e prodhimit sipas prones dhe kontributit te punes . Pervojen nuk e kemi larg , vec ne Prizrend . Kosovaret i kane shume funksionale shoqatat dhe marrveshjet fermere . Nuk kane as nje nevoje , per artifict e kooperativave dhe sajesa te pa provuara , per te cilat flitet pa fund ne Shqiperi . Konferenca , konsulta , shkrime te gjata , per te zgjidhur si do unifikohen tokat . Kete filozofi mund ta mesoni ne Kosove , brenda dites .
Kam bindje se shume funksionare , do thone se une flas nga pozitat komode te nje sehirxhiu , qe e njof situaten nga gazetat. Nuk them se ky sugjerim nuk eshte brenda kufijve reale , por i kerkoj zoterise te formuloi nje alternative tjeter , per te kthyer fytyren e biznesit drejt fshatit . Kam shkruar me pare ,se fusha e Shkoder- Lezhes , nga avioni nuk duket si fushe , por si nje qytet kaotik . Duke qendruar duar kryq , vijojme ta bejme me kaotik , kete gjoja qytet .
Theksova me siper se zgjerimi i bizneseve ne fshat eshte terapi anti krize . Po jap nje shembull. Kur isha ne Tirane degjova ne Tv , se dy familje nga Kolisani i Kuksit , kane shume vite , qe banojne familjarisht ne Bathore , qe eshte thjesht zgjatim i Tiranes .Banesa e Bathores eshte vile me bace me shume peme , por ne Qytet nuk gjeten pune dhe iken per ne Kolosian te Kuksit , ku krijuan nje stan me dhi dhe sigurojne te ardhura te mira .Keta te pa pune , nuk kane studjuar ekonomi , por jeta i mesoi , si te gjenin rrugen racjonale ekonoike . Nje gje te tille kane bere shume emigrante te riatdhesuar dhe ndjehen ekonomikisht dhe moralisht te motivuar . Bizneset bujqesore jane pa kufi , mjafton te arrish te plugosh token dhe te mbjellesh fare . Bizneset bujqesore jane shume si sasi dhe llojshmeri , prandaj konsiderohen si biznese qe crrenjosin papunesine .
Kur toka e Ultesires bregdetare , do te mund te punohet e gjithe dhe te vihet nen kulture , duke u mbuluar me ferma te nivelit mesem dhe te larte , GDP – ia e Shqiperise do te rritet 1.8-2 mije dollar , per cdo shqiptar dhe papnesia me varferine , do te shenojne piken zero . Perllogaritjet e mia kane rezerven , per te qene brenda .
Pse nuk vihet ne pune fusha bregdetare , kam folur gjate , me paerpara , prandaj nuk kam pse e lodh lexusin.
Nga vrojtimet e mija , qe nuk mund te quhen profesionale , biznesi kosovar ka prirje te theksuar drejt bujqesise dhe fshatit , ndersa biznesi shqiptar , eshte larg te qenit prodhus . Duke qene biznes me prirje prodhuse bujqesore , biznesi kosovar eshte me i shendetshem dhe shume me premtus , c’ka do te kontriboi ne nje rritje te ndjeshme ekonomike dhe te punesimit, ne nje te arthme te afert . Keto mundesi biznesi shqiptar , aktualisht nuk i ka dhe nuk do t’i kete , deri sa te pervetesohet Ultesira bregdetare , qe aktualisht dergjet nen ujra dh nen ndertimet e pa ligjshme.
Illo Foto / Studius . NY Nendor 2014

PERMBYTJET- STINA E PESTE SHQIPTARE

November 23, 2014 by dgreca

*Në fushën shqiptare, janë ndërtuar vila, me avlli dhe mure të betonuara , biznese , punishte , pa pasur as një fletë të shkruar. Është asfiksuar krejt vendi/
*Të vetmit që nuk duan ta kenë të qartë shkakun e përmbytjeve janë politikanët shqiptarë të të gjithë ngjyrave, që grinden për gjëra të pa rëndësishme dhe kur vjen puna për marrvëshjen e pa diskutushme, të rregullimit të territorit fjalosen si gratë llafazane të mëhallës ./
Shkruan ILLO FOTO/ NEW YORK/
Ndërtimi i reliefit shqiptar i presupozon përmbytjet aksidentale . Ka më shumë se një dekadë, që zona më e begatë e vendit përmbytet masivisht , vit për vit , sikur pëmbytja të jetë një stinë,që vjen pa trokitur.Ishte rastësi, që nuk pati përmbytje masive, në vitin 2013.
Në datën 18 Nëndor 2014 u regjistrua një përmbytje masive , me jetë njerzish të humbura.Situata shqiptare e përmbytjeve , duhet të shqetësojë cdo shqiptar , qoftë shkakëtar, gazetar ose vuajtës i përmbytjeve të përsëritshme.
Kush pa njoftimet e shtypit , të datës 19 Nëndor , krijoi përshtypjen e pa ndryshuar se përmbytjet në Shqipëri janë pasojë e shkatërrimit të rrjetit kullus dhe e ndërtimeve të pa ligjshme , që janë kryer në fushë , gjatë këtyre dy dekadave e gjysëm . Këtë e thanë të tërë fshatarët e dëmtuar nga prmbytjet dhe jo vetëm ata . Njerëzit e vetëm, që nuk duan ta kenë të qartë shkakun e përmbytjeve janë politikanët shqiptarë të të gjithë ngjyrave, që grinden për gjëra të pa rëndësishme dhe kur vjen puna për marrvëshjen e pa diskutushme, të rregullimit të territorit fjalosen si gratë llafazane të mëhallës .
Ka apo nuk ligj në Shqipëri , për ruajtjen e funksionalitetit të tokës bujqësore , pak më intereson . Ka një ligj botëror : Në fushë nuk mund të ndërtosh as një qymez për pula, po qe se nuk siguron leje ligjore . Në vazhdim të kësaj , dënohet një lloj edhe kush lëshon leje të pa ligjshme .
Në fushën shqiptare, janë ndërtuar vila, me avlli dhe mure të betonuara , biznese , punishte , pa pasur as një fletë të shkruar. Është asfiksuar krejt vendi . Simbas disa shkrimeve, jasht truallit , në fushë , janë 300 mijë , por mund të jenë dhe më shumë ndërtime , që gjithnjë janë të pa ligjshme . Këtu nuk mund të ketë dualizëm : Të prishen ose jo.
Prishja e tyre është vonuar shumë. Duhet t’i prishin vetë pronarët kontravajtës , që e kanë bërë vitin shqiptar me 5 stinë. Për qef të zotrinjve pseudopronarë x dhe y , nuk mund të vihet në diskutim ekzistenca e vetë fushës dhe venbanimeve historike , që janë ngritur mbi të. Janë të pa shembullta ndërtimet e pa ligjshme , që janë ngritur në Shqipëri .
Në Kosovë ka ndërtime të jasht ligjshme , por rrezikojnë pak ose aspak kullimin dhe ujitjen . Shumica e tyre mund të tolerohen , ndërsa në Shqipëri shumica dërmuse e ndertimeve të fushës , nuk tolerohen. Duhet të pranojmë se kostua financiare e e prishjeve të ndërtimeve është e madhe , por kostua e gjendjes aktuale të fushës është me shifra të pa lexushme .
Qe nga viti 1957 , qe konsiderohet viti i kooperativizmit dhe deri sot , qeverrite shqiptare , qe kane zevendesuar njera tjetren , nuk i kane thene popullit realitetin bujqesor , por e kane zbukuruar ate . Kete po ben dhe Ministria aktuale e bujqesise , qe nuk na thote sa toke mbetet pa mbjelle dhe pse . Kete fakt dhe aq me pak synimin per reabilitim nuk e ze ne goje Ministri , qe gjoja menazhon token dhe ujrat e Shqiperise . E verteta e hidhur eshte fakti qe fusha bregdetare eshte teresisht jasht parametrave teknike te funksionimit . Behet fjale per nje fushe me sensibilitet te larte.
Kjo fushe eshte pasuria e pa lujtshme me e madhe e vendit dhe duhet shpetuar me cdo kusht . Deri me sot nuk e ka degjuar kush sinjalin “sos” , qe kjo fushe po e thote me ze te larte . Une nuk pretendoj se jam dikushi dhe mund te jap mend , per punet , qe jane te preokupuar politikanet tranzitive, por nje gje e di mire dhe me siguri : Po qe se nuk risistemohet Ultesira bregdetare shqiptare , vendi nuk gjen qetesine e domosdoshme ekonomike, sociale dhe gjeografike . C’dua te them me kete te fundit , gjografike . Dua te them se jane ne rrezik te permbyten ne menyre te pa kthyshme disa vendbanime , ndoshta dhe qytete .
Ultesira bregdetare eshte e Shqiperise , por eshte edhe e Europes . Fondet , qe duhen per te reabilituar Ultesiren bregdetare jane aq te medha , sa vetem Europa mund t’u dali per zot .
Ditet e fundit bene nje marrveshje historike , Amerika dhe Kina , per te investuar per ndryshimet klimatike , qe rrezikojne kataklizma globale . Te ne keto ndryshime kane ndodhur . Fusha eshte jasht funksionit dhe jo pak , por gat ¼ e siperfaqes bujqesore te vendit . Eshte nje kataklizem Ballkanik dhe Europjan . Per kete kataklizem nuk jane ndergjegjesuar politikanet shqiptare dhe s’ka si t’u kete rene ne mend te kerkojne ndihmen e Europes , ndoshta dhe te OKB se .
Konfiguracionit te reliefit, i vjen ne ndihme mungesa e sistemit te rregullt inxhinjerik siperfaqesor . Te dy faktoret te bashkuar , i bejne permbytjet e Ultesires bregdetare , fenomen rutine, ose stina e 5 vitit . Ketyre faktorve specifike i bashkohet edhe faktori i ngrohjes globele . U permbyt Serbia dhe Bosnja , vitin e kaluar, qe nuk i njohin permbytjet historikisht .Po te ishin vetem konfiguracioni gjeografik dhe ngrohja globale , do t’i prisnim permbytjet me gjakftoftesi , por situaten e ben emergjente mungesa e sistemit te kullimit unik siperfaqesor , te nje ultesire , qe ne disa kuota eshte nen nivelin e detit .
Shumica e kesaj toke , ka mbetur djerr , per dekada dhe nuk dihet per sa vite do te mbetet ende, ne gjendjen aktuale te mjeruar .
Kesaj pjese te reliefit shqiptar , nuk mund t’i kthehet asgje nga sa i ka humbur , po qe se nuk kufizohen permbytjet . C’eshte bere , nga Qeverria aktuale , per t’i dale perpara agresivitetit te permbytjeve ? Asgje , vec vullnetit te mire, per t’i kufizuar ato . Nje vit Qeverri socialiste e unifikuar ; Ultesira bregdetare eshte po ajo qe eshte trasheguar nga Qeverria para ardhese , duke pritur permbytjen e radhes . Jemi ne metoden shqiptare te vazhdimesise .Mbivleresohet rroli i hidrohorve , por funksioni i tyre eshte gjithnje e me i vogel , po qe se uji nuk percillet nga te tera pikat fillestare te fushes .
A mund te ishte ndryshe gjendia aktuale e Ultesires bregdetare ? Kete pergjigje duhet ta japin ata , qe kane marre persiper detyren e qeverrisjes .
Rrjeti kullus inxhinjerik , per t’u reabilituar , kerkon miliarda $ , gje qe nuk mund te realizohet me buxhetin modest , qe akordon Qeverria per bujqesine dhe mjedisin shqiptar . Duhet tjeter zgjidhje .
Ministria e Bujqesise nuk beri ndonje ekspozim se cila ishte gjendja e tokes bujqesore dhe e ujrave, per Ultesiren bregdetare, kur filloi punen si Ministri e tokes dhe e ujrave . ajo mori celsat e zyrave , qe jane ne bulevard dhe kaq. Ky eshte veprim shume formal , karshi marrjes ne dorezim te tokes dhe ujrave , qe jane pasuri pa magazine dhe pa celes . Aktualisht dhe tere kete ¼ shekulli , toka dhe ujrat shqiptare jane jasht kontrollit te pronarve dhe jasht kontrollit te shtetit . Ndertimet e pa ligjshme e kane kthyer fushen e Shqiperise ne truall ndertimi , pa rregulla , pa sistem kullus , pa rruge te perbashketa , pa sitem te mbledhjes te ujrave te zeza . Ky eshte nje mish-mash , qe nuk e gjen as ne parahistori.
Ndertimet e jashtligjshme rrezikojne mbytjen e qyteteve , sepse fusha konsideroht e permbytur ne menyre permanente. Si guxoj ta them kete ? Po te qe se fusha nuk do te ishte e permbytur , do punohej . Jane mbi 200 mije Ha. qe nuk punohen c’do vit , per ¼ shekull. A ka zot ky shtet ? Te gjitha qytetet bregdetare dikur jane permbytur dhe mbi to jane ndertuar te tjera . Kete e verteton arkeollogjia .
Nepermjet nje studimi shume te holle dhe shkencor , Europa dhe Amerika duhen te informohen per kete realitet te brishte tokesor te brgdetit tone . Per kete situate mjedisore kercenuse , duhet te kete dieni edhe OKBja . Lufta kunder terrorizmit dhe ajo , per mbrojtjen e mjedisit , perbejne detyren kryesore te shoqerise se sotme progresiste , ne mbare Globin .
Shqiperia nuk eshte as e Qeverrise as Ministrise se bujqesise , por keto organizma mbajne pergjegjesi direkte , per ate qe eshte e sigurte , qe do te ndodhi dhe nuk kane alarmuar problemin , deri ne instancat me te larta administrative te kontinentit dhe te botes.
Do te varet si do te reagoje kjo Ministri , ne se do te mbetet ne histori si Ministria e evitimit , apo e vazhdimesise te permbytjeve. Nuk ka pse te druheni , per kete njoftim . Politikanet e viteve te tranzicionit kane deklaruar se gjithcka e kane bere me ndergjegje te plote . Askush nuk ka thene nuk e marr pushtetin , sepse ka detyra te renda . Sa here lene pushtetin , e kerkojne prape , duke gjykuar se pushteti eshte vetem torte, por faktikisht dhe mbi te gjitha, eshte perkushtim.
Aktualisht , nga ana bujqesore , fusha shqiptare , quhet e permbytur , deri sa nuk te lejon te hysh ne te, per pune . Kushti i pare , per te kufizuar permbytjet , deri ne eliminim , eshte kullimi perfekt siperfaqesor. Ujitja eshte problem me dytesor . Rrjetin inxhinjerik siperfaqesor , te Ultesires bregdetare shqiptare , mund ta financojne programe te Europes, Amerikes ose te OKB se , qe jane organizma shume sensitive ndaj deformimeve mjedisore . Praktikisht ne kemi nje mjedis te aksidentuar , qe me siguri matematike , pritet te thellohet.
Emergjencat civile , kane treguar gatishmeri te larte gjat permbytjeve periodike , qe dihet sa kane qene dhe nuk dihet sa dhe si do te jene , por vendi eshte ne emergjence te perhershme , sepse vete gjendia e fushes , ndihmon permbytjet, sa here bie shi.
Shkaterrimi i rrjetit inxjinjerik shqiptar , e konsideroj demin me te madh ekonomik , qe i eshte shkaketuar Shqiperise , perfshire dhe demet e luftes.Per kete problem madhor , kam shkruar shume here , pas vitit 2000. Nuk ka rendesi shqetesimi im , vecanerisht per kete rrast kapital . Bujqesia fillon dhe mbaon ne toke . Organet vendimarrse dhe ato shkencore , qe lidhen me kete problem, i karakterizon nje heshtje varri . Jo qe nuk bejne as nje perpjekje ta zgjidhin , por nuk e zene fare ne goje,ose ta perfshijne ne evidencatper ndjekje.
Nje indiferentizem i tille eshte i pa shpjegushem . Ne te tilla rraste thuhet se dembersit do t’i denoje historia . Ne kete rast nuk mund pritet denimi historik i shkaktarve . Per kete dem madhor kombetar , kam njoftuar edhe Prokurine e pergjithshme dhe jam gati te deshmoj, ne se ceshtja do te gjykohet, deri sa une jam ende gjalle .
Illo Foto / Studjus –NY – Nendor 2014

Lazarati bujqësor …Tek droga e orientoi tjetërkush

November 11, 2014 by dgreca

Lazaratasit nuk vodhën, as shtetin, as personin … Nuk mohohet , që lazaratsit punuan , në shkelje të plotë të ligjit, por ata nuk ishin rritur si drogaxhi. Ata kanë qenë den babaden bujq dhe blegtorë të mirë. Këto janë profesionet, që u ka lënë babai dhe që i kanë bërë shumë mirë. Tek droga i orientoi tjetërkush/
NGA ILLO FOTO, New York/
Shkrimin për Lazaratin e kam konceptuar shpejt , por nuk besoja se do ta botoja.Doja një shtysë. Nuk më mjaftonte vetëm operacioni policor , kundër kanabisit . Kushtet për ta shkruar këtë shkrim, mu krijuan, kur vizitova një plantacion me sherbel,në Labovën e Zhapës, gjat kohës, që isha në Atdhe , në gjysmën e Tetorit 2014 .Nuk isha në Lazarat dhe pak bisedova , për të me miqtë e mi në Tiranë .
Ajo që pashë në shtyp , ditët e fundit , natyrisht ishte tjetër shtysë . Medjat pohuan se, nisma kundër vjedhësve të energjisë , është i ngjashëm me aksionin “Lazarati“. Unë gjykoj ndryshe . Lazaratasit nuk vodhën , as shtetin , as personin . Ata u mbështetën në energjitë e tyre. Punuan, duke bërë më të mirën , në drejtim të gabuar , por nuk mund t’u thuash hajdutë, kur nuk kanë vjedhur gjë, vec kush u ka borxh atyre , në kuptimin thjesht material.
Nuk mohohet , që lazaratsit punuan , në shkelje të plotë të ligjit,por ata nuk ishin rritur si drogaxhi . Ata kanë qenë den babaden bujq dhe blegtorë të mirë . Këto janë profesionet , që u ka lënë babai dhe që i kanë bërë shumë mirë . Tek droga i orjentoi tjetërkush. Ata as kishin degjuar per drogen dhe as i dini efektet e saj . Kultivimin e droges e bene me pasion te vecante. Ata jane mjeshter te kultivimit te duhanit dhe gjithe bimve te dobishme bujqesore. Ne anallogji , ndryshuan vetem kahjen e shpenzimit te energjive njerezore .
Lazarati historikisht eshte shquar si fshat me ekonomi bujqesore te perparuar, krahasuar me homologet fqinj.Jetesen e ka mbeshtetur teresisht ne prodhimin bujqesor dhe blegtoral,pa pasur ndikim, nga kurbeti , sic vazhdon te jete tendenca e fshataresise te Gjirokastres dhe , se fundi e gjithe Shqiperia.
Ne kete sprove te thjeshte , do te jap konsideratat e mia, per kete fshat, nami i te cilit u nderkombtarizua, per shkak te narkotrafikut , qe e zhvilloi ne permasa te pa imagjinushme, ne dekaden e fundit.Kam lexuar vetem dy shkrime paqesore per Lazaratin e shumperfolur, muajin , kur u realizua nderhyrja e policise , per te crrenjosur kultivimin e marijuanes , qe ishte bere metoda e vetme e jeteses , te fshatit rebel .Autoret e shkrimeve jane Hektor Peci dhe Trandafile Visha . Disa mendime te te cilave , do t’u referohem , ne shkrimin tim . Lumi tjeter i shkrimeve , ka denuar ashper dhe me te drejte , veprimtarine kriminale te lazaratasve.
Me 25 korrik 2014 , Lazarati eshte nje venbanim i zakonshem shqiptar , i cliruar nga kthetrat e droges dhe te krimit , qe e paten kacafytyr , per nje dekade te tere . Gjat kesaj dekade , ne Lazarat u luajt nje drame me aktore lazaratas dhe me regjizore jo lazaratas, rrenjet e tyre zgjaten ne te tere kontintet. Vendesit zhvilluan bujqesine e mariujanes ( Canabis sativa ) , duke perfeksionuar teknollogjine e kultivimit dhe te perpunimit , ne nivelet me te larta boterore , qe njifen nga laboratoret e sofistikuar . Canabis nga klasifikimi botanik , eshte bime nje vjecare barishtore , qe i pershtatet tokave te shkrifta dhe te fresketa , ne kushtet e kopshtarise te zakonshme . Me kete bime , kane punuar gjenetiste dhe seleksionere , duke ja ndryshuar krejt klasifikimin. Varitet e sotme te canabis , jane kthyer ne shkurre , qe konkurojne me druret e lisit . Ky varitet kultivohej ne Lazarat.
Lazaratsit nuk e kane njohur canabisin . Kete bime ua sollen dhe i mesuan si ta kultivojne , ta perpunojne dhe ta tregetojne . Historia e canabisit lazaratas eshte e re sic eshte i ri dhe krimi lazarratas . Lazaratsit ishin bujq tradicionale gjirokastite . Per kete do te flas ne kete shkrim.
Nuk kam punuar ne Lazarat dhe as kam qene ne fshatin rebel , por e kam njohur jeten bujqesore dhe njerzit e bujqesise te ketij fshati, si c’do segment bujqesor te rrethit dhe vendit tim. Karakteristikat gjeo historike , i kane pershkruar koleget Peci dhe Visha . Nisur nga shkrimet e tyre , Lazarati ka pjesen njerezore te historise se tij te kaluar . Pjesa kriminale e popullsise , ka qene ne nivelet , qe i ka c’do vendbanim afer normales, por i brishte .
Dr. Vasil Zhupa, ka punuar gjate ne rrethin e Gjirokastres , si Kryeveteriner i rrethit. Me orgjine ishte nga minoriteti grek , ishte personalitet shume i respektuar dhe nje ose dy legjislatura , ka qene deputet i popullit . Ndihmesi i tij ishte nga lazarati , teknik i mesem , kopetent per punen dhe i komunikushem me njerzit . Quhej Mahmut Aliko , ndoshta njeri i afert i Dashos se perfolur . Gjithe kohen Dr . Zhupa mbajti ndimes M. Alikon , qe mund te zgjthte specjalistin me te mire te rrethit, ndoshta dhe nje te afert te fisit , por kishte gjetur karar , me lazaratasin , i cili ishte korrekt dhe i ndenji besnik Doktorit , ne te tera etapat e jetes .Flasim , per nje kohe , kur Lazarati , me preajrdhje po thuaj krejtesisht balliste , bashkejetonte ne mjedisin partizan homogjen gjirokastrit . Lazarati bente jeten e tij te pa varur nga politika , kur ishte koha , qe kur nuk jetoje politikisht , duhet te jetoje i burgosor , por jo lazaratsi , qe kishte gjetur kendin e tij , per te marre diell. Kishin miqesi historike me lagjet periferike te qytetit dhe eshte shume real fakti , qe permend Hektor Peci , se kane qene tampon , qe kane izoluar qytetin , nga influenca greke, ne te gjitha kohrat .
Kam pasur miqesi me Mahmutin , per periudhen , kur kam sherbyer ne rrethin e Gjirokastres . Nga ai e njof Lazaratin . Ai tregonte se lazaratsit , jane leber te nje veshtrimi tjeter . Jane aq trima , besnike dhe bejne te tera perpjekjet , per te qene te pa varur . Gjat asaj periudhe , vetem Sadik Bocaj punonte ne organet e larta te Partise –shtet dhe ai mbante lidhje me fshatin e lindjes . Kishte pak nepunes te administrates shteterore te kohes dhe po kaq pak studente , qe vazhdonin arsimin e larte .
Historikisht kane qene vigjilente , per te menazhuar racionalisht mundesite produktive te mjedisit dhe pasurite , qe kane disponuar . Bujqesise i paten dhene drejtim blegtoral , me predominim te bagetive te imta . Ishin mjeshter te blegtorise tradicionale , gjysem nomade . Celniku Ndin Jano , barinjte lazaratas i cmonte me shume se barinjte vlleh .
Ne kete kohe punoja specjalist , ne sektorin Valare te Gjirokastres . Sektori mbareshtonte 200 lope ‘Gensej “ , te nivelit te larte prodhus , por nuk vinin puntoret t’u sherbenin , sepse stallat ishin disi larg venbanimit . Sekretari i Partise dhe Kryetari i Bashkimeve profesionele , mbronin tezen e puntorve , per te mos punuar ne ate distance. Ishte e pa zgjithshme . Muhameti , me keshilloi te punesoja disa djem lazaratas . Krijova nje konvikt , prane qendres se punes dhe punesova besoj 20 djem lazaratas , qe punoin me turne , gjysme jave pa nderprepreje dhe pjesen tjeter te kohes pushonin ne familje . Ishin puntore te shkelqyer , me nerv blegtori . Kishin solidaritet midis tyre dhe i besonin vetem punes se ndershme . Me djerse dhe pune te kujdshme , moren pare shume me mire se ne ish Kooperativen bujqesor , qe gjithsesi nuk ishte e prapambetur . Sektori Valarese , me te njejtat investime , por me puntore lazaratas , trefishoi prodhimin e qumushtit dhe krijoi nje tufe “Gensei “ , me te miren ne Republike . Besoj ka dokumente autentike . Nuk eshte vetem ky rrast .
Ish kooperativa Lazarat , e vecuar , kishte te ardhura te vogla , sepse nuk kishte toke dhe blegtori te mjaftushme. Fqinj me te vepronte kooperativa blegtorale “Asim Zeneli “ , me familje te ardhur nga Laberia e thelle . Kryetar i kesaj kooperative ishte , Enver Haxhiu , nje personalitet me mbeshtetje te gjere shoqerore dhe partiake . Enver Haxhiu , duke studjuar mire situtan e te dy ekonomive , realizoi bashkimin e tyre , deri ne shkrirje te plote . Ekonomija , qe drejtonte Enver Haxhiu , ishte nga me te mirat ne Gjirokastren e kohes . Kjo ekonomi , kishte ne perberje edhe Lazaratin .
Nga historia e afert mesojme , se lazaratsit jane njerez te punes . Eshte fare e qarte se baronet e droges , jane evidentuar sakte dhe ata nuk perfaqesojne lazaratin , por vetem qeleshen e tyre . Lazaratsit e tjere , jane qytetare normale te ketij vendi . Zanati real i tyre eshte bujqesia dhe blegtoria , qe kane dhene prova se dine ta bejne mire . Ka mbaruar pune ose jo policia , me Lazaratin , eshte puna e saj . Ministria e Bujqesise duhet te rrije me afer ketij fshati problematik , per momentin . Duhet ndihmuar , qe te nderroi autostraden e zhvillimit . Ne Lazarat duhet qe Ministria e bujqesise te marri pergjegjesite e saj , per t’i kthyer kesaj treve indin bujqesor , qe ja kane kalcifikuar dekaden e fundit .
Si e parafytyroj une kete situte te trazuar dhe me pergjegjesi? Ne bashkepunim me lazaratasit , duhet te hartohet nje strukture mbjellje , qe te krijoi mundesi , per te ardhura te larta, me pune te specjalizuar . Per zonen kodrinore , ku kultivohej kanabisi , te zevendesohet me kultivimin e sherbeles. A ka shembuj ? Gjat kohes , qe shetita , ne Atdhe , ne vjeshte te ketij viti , pashe ne fshatin Labove e Zhapes nje parcelle me sherbel , qe kishte pamjen e nje plantacioni te vertete . Ishte mikroplantacion . E kishte kultivuar nje djale , bizesmen labovit, qe jeton ne qyetin e Gjirokastres . Parcella , eshte pjese e masivit , me emrin Mursi ( theksi ne fund ) . Toka e pjerret , jo me pak se 40 grade . Teren krejt gurishtor . Bokerrimat e Lazaratit jane shume me te mira , se masivi Mursise .
Shoqerusi im , qe ishte njeri i afert i bizesmenit , me spjegoi se ara isht 4 Ha dhe ne doren e pare te korries , kishte siguruar 8oo leke te reja te ardhura . Kjo eshte njera ane e problemit . Ana tjeter , eshte fakti , se shkurria sherbel si bime shumevjecare , eshte antigrryerrjeve te tokes , gje qe e verifikova afer . Toka dhe rrenjet ishin bere nje bllok solid, qe nuk pranonte errozion . Lazaratsit ta shofin kete parcelle , qe e kane vetem 25 Km . larg dhe te mos mendojne dy here , por t’i futen punes , qe gjithe zonen malore , ta kthejne ne nje plantacion , qe ta kene zili te gjithe . Eshte plotesisht e mundshme dhe kerkon pak kohe . Per blegtorine , lazaratsit nuk duan shume keshilla , sepse jane mjeshter , sic e sqaruam me lart .Tregu i sherbeles eshte i uritur .
Lazaratsit duhet te zbresin dhe ne fushen e Drinos , qe ka mjaft probleme , qe lazaratsit kerkojne ndihmen direkte te Ministrise se bujqesise . Per kete domosdoshmeri , do te sqaroj disa probleme te bartura , per luginen e Drinos . Nuk kam te dhena , kur kjo lugine menazhohej nga bejleret karagjozate , por di me siguri , qe kete lugine e vleresuan italianet dhe investuan , duke krijuar nje nga fermat me te shquara te kohes , ku sollen dhe kolone italiane . Kjo ka ndodhur nga fundi i viteve 30 te shekullit te kaluar . Tradita fermere italiane u zhvillua me tej nga regjimi i Enverit , duke e zgjeruar fermen italiane dhe e pagezoi me emrin e deshmorit “ Muzafer Asqeri “ . Drejtori i pare i kesaj ferme ka qene minoritar Jani Malo , i cili , per pake kohe perfundoi ne pushkatim , nga regjimi , qe e beri drejtor.Doren e fundit te modernizimit , kesaj ferme ja dha ish Ministri Maqo Como , qe u dergua me denim , ne kete ferme dhe nga ku u interrnua , per te perfunduar si i ekzekutuar pa faj.
Gjat komunizmoit fusha e Drinos , qe gabimisht quhet fusha e Dropullit , u bonifikua dhe u krijua nje sistem ujites perfekt , ne kuadrin e ujmbledhesit te Doftise . Kete historik te shkurter te fushes se Drinos e theksova , per te treguar se italianet dhe Enveri , nuk investuan kot ne kete fushe , qe mund te quhej lugina me e bukur dhe me produktive e Shqiperise .
Infrastruktura bujqesore e basenit te Doftise u shkaterrua , pas vitit 1990 . Sot e 24 vite , tokat e mbrekullushme te ketij baseni , nuk punohen. Pjesa me e madhe e lugines i perket minoritit grek , qe Sali Berisha ua fali minoritarve , ne menyre euforike dhe e sanksinoi me ligjin 7501. Krimet nuk lahen me krime te tjera .
Ministria e bujqesise , me forcat e veta mund te reabilitoi pa problem stabilimentin e Doftise dhe rrjedhimisht lugina Drino, do te kthehet ne identitetin historik . Lazaratsit , si njerez te punes dhe patriote kane shume nevoje , per sinoret e tyre ne luginen e Drinos . Kete aset mund t’ua ktheje Ministria e bujqesise , ne bashkepunim me bizesment lazaratas dhe gjirokastrite .Po qe se ministria aktuale e bujqesise , nuk ja del te reabilitoi bujqesine e Lazaratit , krijon nje dificence te madhe ne programin qeverrises . Lazaratsit bujqesine dhe blegtorine , kane zanat , nuk mund te behen me zor industrialiste dhe muhaxhire .
A ka mundesi Ministria e bujqesise te reabilitoi stabilimentin bujqesor –ujor te Doftise? Une them se po . Fshatari nuk do lemoshe , por ndihme , per punet , qe nuk ben dot vete .
Ne shkrimin tim nuk kam zene ne goje Qeverrine , por vetem Ministrine . Une mendoj se Qeverria e ka bere punen e saj , deri sa me prioritet favorrizon bujqesine . Kaq mjafton , duke pare dhe rritjen progresive te fondeve buxhetore . Ministria ka metoden e saj , per te arritur t’i jape jete nje programi konkret per ta kthyer Lazaratin ne traditen bujqesore. Ne kete rrast Ministria ben punen e vet , asgje me shume . Lazarati eshte nje treve bujqesore , nga me specifiket ne Shqiperi . Atje , ka njerez patriote , puntore dhe te ndershem, sic ka dhe nje grup te kriminalizuar , me te cilet merret policia , por dhe ata nuk do t’i braktisim , sepse jane shqiptare . Kush presim t’i edukoi ata ?
Kam shkruar ne dy shkrime par ardhese se Ministria e bujqesise, nuk mund te reabilitoi Ultesiren bregdetare , qe eshte 200 mije Ha . Kjo Ministri ka mundesi , qe ne kohe rekord te reabilitoi Luginen e Drinos , ne kuadrin e basenit te Doftise.
Reabilitime kesaj lugine , duke ruajtur ligjet e pronesise , t’i dorzohet Lazaratit , Bulos dhe “Arshi Lengos “. Keta jane njerez, qe bejne bujqesi , por nuk mund te ribonifikojne fushat , qe dropullitet i abandonuan per 24 vite . Lazaratasit ndenjen ne gurin e te parve .Eshte i vetmi fshat ne Shqiperi , qe sot ka me shume banore se ne 1990 . Banore , te te gjitha moshave . Lindin femije dhe kopshtet e shkollat jane plot . Qofte dhe per vetem kaq , keta njerez duhet te respektohen . Fshati Luaras ka pasur 850 banore , sot ka vetem 30. Ky eshte patriotizmi modern, sipas te cilit , e dua vendlindjen ku nuk kam lindur .
Lazaratsit nuk kane ndenjur prane zjarrit te buxhakut . Kane qene kudo , ku eshte shkrepur pushke , per Memedhene , sipas ideollogjise te atyre , qe i kane udhehequr . Si partizanet dhe ballistet , kane luftuar per memedhene ; drejtusit e tyre kane pasur monopolin e ideollogjise . Lazarati ka nxjerre 6 deshmore te dekretuar , midis te cilve edhe Muhamet Gjollesha. Lazarati ka me se krenohet si per luften dhe per paqen . Kam besim se opinioni i shendoshe lazaratas i denon baronet e droges dhe pasusit aktive te tyre , por kjo nuk mund te hamendesohet , por te bisedohet gju me gju me vellezrit tane lazaratas , qe jane shqiptare me eshter dhe meritojne cdo ndihme , nga shteti i tyre .
Shkrimin tim , ja degova , per vrejtje Agronom Koco Moskos , qe gjithe veprimtarine agronomike e ka ushtruar ne Seksionin e bujqesise te rrethit Gjirokaster . Koco e miratoi shkrimin , duke bere keto shtesa ; “ Lazaratsit jane leber si te gjithe ne .Jane pasardhes te banorve te vendeve te lashtesise , Antigoneja , Pesjaku dhe Sopoti . Te gjitha Qeverrite, per 100 vite , i kane nenvleresuar hallet e lazaratsve , qe eshte fshat pa uje , pa dru dhe me toke te varfer. Ata kane kultivuar me kohe bimet etero-vajore , per te mbijetuar, si sherbelen , rigonin etj. E njohin mire kete teknike kultivimi dhe nuk eshte e nevojshme te vene fare ne Labove . Kam mendimin se ne Larazat mund te ngrihet nje qender grumbullimi produktesh dhe ndonje fabrike perpunimi. Mos ju duket cudi , qe per pak kohe do te zaptojne tregjet europjane dhe me gjere . “ ,- perfundon Koco vrejtjet dhe shtesat , per shkrimin tim.
Policia dhe shteti realizuan shkelqyshem eliminimin e Lazaratit nga harta boterore e prodhimit dhe tregetimit te droges . Per kete moren lavderimet e gjithe komunitetit nderkombetar dhe vendes . Lazaratin do ta ribejne lazaratasit , por jo pa ndihmen e shtetit dhe te shoqerise civile . Detyra e shtetit , per ta riingranuar Lazaratin ne punen tradicionale paqesore , eshte me e veshtire se sa mposhtja e Lazaratit te droges . Eshte ne nderin e kesaj Ministrie bujqesie te realizoi kete detyre sa madheshtore , aq dhe fisnike .
Personalisht me Lazaratin , me ndan vetem droga . Ne te tera pikpamjet e ndjej veten prane Lazaratit bujqesor, punetor dhe atdhetar .
* Illo Foto / Studiues, Autor libravesh bujqesore / Tirane , 10 Tetor -2014