Ismail Kadare – Page 9 – Dielli

STREHA E FUNDIT E HORRAVE

August 9, 2013 by dgreca

Shkruan: ISMAIL KADARE/

Gjatë gjithë vitit 1999, për herë të parë në jetën time, për shkak të luftës në Ballkan, kam mbajtur, në mënyrë të vijueshme, shënime. Nën titullin “Ra ky mort e u pamë”, shënimet, në trajtë ditari, janë botuar si libër më vete në shqip dhe në disa gjuhë europiane. Ditën e 31 majit 1999, në kulmin e bombardimeve të NATO-s, shënimi i ditës merret me një polemikë midis shqiptarësh në gazetën “Illyria” të Nju-Jorkut. Shkak është shkrimi “Skënderbeu e kishte nënën sllave” (me autor Fatos Lubonjën), botuar pak ditë më parë në “Courrier International” të Parisit. Autori shqiptar i shkrimit fajësohet me një gjuhë tejet të ashpër, për qëndrim antishqiptar e njëherësh antieuropian. Pra, është 31 maj i vitit të fundit të mijëvjeçarit të dytë. Shprehja “ora e keqe”, më shumë se metaforë, është përcaktim i saktë i kohës për Kosovën. Ajo mezi po merr frymë nën masakrën serbe, një nga më të egrat e shekullit. NATO-ja është duke bombarduar Serbinë, për shkak të shqiptarëve të Kosovës dhe shqiptarët po paguajnë taksën. Shkurt, për ndëshkimin e Serbisë, NATO-ja ka vënë aviatorët dhe avionët më modernë të saj, kurse Kosova ka vënë gjënë më të vjetër në botë, në kësi rastesh: gjakun. Liria e kërkon se s’bën këtë karburant të vjetër, dhe shqiptarët e dinë këtë. Hakmarrja serbe është në kulmin e saj: grirje foshnjash, përdhunime vajzash e grash, djegie shtëpish, vrasje verbazi, shpërngulje, tmerr. E deshët ndërhyrjen e NATO-s! Ja NATO-ja! Gëzojuni asaj! Kosova është me shpirt ndër dhëmbë. Gati po jep shpirt. Dhe pikërisht mu midis makthit, në një nga revistat më ndikuese europiane, një rimohues shqiptar e boton këtë shkrim, për të cilin ndërgjegjja e tij, sipas fajësuesve, duhej të përgjigjej më pas. Shkrimi do të quhej, as më pak, as më shumë, thikë në shpinë kundër Kosovës.Ishte e ngutur një akuzë e tillë? Ishte ky shkrim një lajthitje e rastit, kapardisje antikombëtare, snobizëm, etje për t’u dukur modern? Ishte një përzierje e të gjithave, madje diçka më e rëndë? Shkrimi, para së gjithash, kishte të bënte me një polemikë nga më të ashprat në Shqipërinë paskomuniste. Në qendër të kacafytjes (një fjalë disi më e saktë në këtë rast), ishte Gjergj Kastrioti, por, siç ndodhte shpesh me zotin Gjergj K., kur hynte në skenë, gjithë çështjet madhore të kombit shqiptar, Rilindja, gjuha shqipe, zanafilla ilire e shqiptarëve, raportet e mitit me historinë, vetë çmitizimi dhe mitet e rrejshme shqiptare, do të ndërlikoheshin rreth tij. Dy grupimet që do të ndesheshin, “albanologët e rinj”, ose rimohuesit, siç u quajtën shkurt, dhe kombëtaristët, kundërshtarët e tyre, do të përdornin kundër njëri-tjetrit gjithë minierat e gjuhës shqipe, çka do të ishte një festë për përpiluesit e fjalorëve, nëse ende kishte të tillë.Thënia “patriotizmi, streha më e fundit e horrave”, ishte ajo që, më shumë se çdo tjetër, do të përdorej në kronikën shqiptare. Pavarësisht se autori i saj herë shpallej Xhefersoni, herë Sokrati, herë Nëna e Çërçillit, Volteri apo Xhon Lenoni, kjo nuk pengonte aspak që të bëhej thënia më e njohur në vend.Fajësimet e të dyja palëve, për nga mizoria, ngjanin si pika uji. Ndërsjelltazi, ashtu siç edhe pritej, u quajtën tradhtarë, reaksionarë parakë, kombëtaristë, antishqiptarë, fashistoidë, nënëterezistë, kanunorë, gjer te llaci-faci, shule, e natyrisht ylberistë, çka dihej ç’nënkuptonte. Në pranverë të vitit 1999, ndaj autorit të shkrimit të “Courrier International” do të përdoreshin së paku gjysma e këtyre cilësorëve. Për strehsat, të thoshe se nëna e Skënderbeut ishte serbe, e sidomos ta thoshe këtë pikërisht në maj të vitit 1999, ishte vërtetimi më i saktë se punoje për serbët. Në thelb, akuza tingëllonte groteske. Me nënë jo sllave ose sllave (çka mund të ishte e vërtetë për Vojsava Tribaldën, një sllave, me sa dukej, e martuar me Gjon Kastriotin, të atin e Gjergjit, sipas dokeve mesjetare, kur feudalët në krushqitë e tyre shkërbenin mbretërit), Gjergj Kastrioti mbetej po ai. Madje, edhe të atin ta kishte serb (do t’i vinte radha edhe këtij), përsëri nuk ndryshonte asgjë. Ai ishte heroi i parë i Shqipërisë dhe i shqiptarëve, i njohur nga gjithë bota si i tillë dhe vetëm si i tillë, dhe kjo nuk mund të ndryshohej kurrë në kurrfarë rrethanash nga kurrkush.

Por strehsat nuk dorëzoheshin lehtë. Ata e kishin kuptuar se do të ishte më mirë të përdornin më pak sharje e më shumë logjikë. Kështu, në vend që të kuptonin se po tronditnin botën, duke shpallur se sa skandaloze ishte amësia ose atësia e rreme e Skënderbeut, u vunë të zhbironin ca dokumente e ca arkiva, aq sa ua lejonte, natyrisht, vrulli i tepërt polemist. Së pari, e kuptuan se duhej t’u mbushnin mendjen të tjerëve, se pse ishte i keq shkrimi famëkeq në “Courrier International”, ditën e fundit të muajit maj, në vitin e fundit të mijëvjeçarit të dytë. Ata zbuluan se “çmitizuesi” shqiptar nuk ishte aspak origjinal, siç kishin kujtuar. Tezën e prindërve serbë të Skënderbeut, e kishte marrë nga dikush tjetër dhe ky dikush tjetër nuk ishte veçse famëkeqi, sipas tyre, Vuk Drashkoviç, një nga ministrat e Millosheviçit, rrjedhimisht një ndër përgjegjësit për plojën e Kosovës. Së dyti, se kjo tezë ishte botuar në vitin 1987, pra, dymbëdhjetë vjet përpara plojës, në gazetën franceze “Le Monde Diplomatique” dhe bënte pjesë në tezat që duhej të përgatisnin shpërnguljen e shqiptarëve nga Kosova. Së treti, se as Drashkoviçi nuk ishte origjinal, por përsëriste në shkrimin e tij teza të vjetra serbe, të Radonicit, 1942, e teza edhe më të vjetra të Vladan Gjorgjeviçit, të Grashaninit, të Çubrilloviçit, të Millosheviçit, që flisnin jo vetëm për zanafillën serbe të Skënderbeut, por, kryesorja, e lidhnin këtë zanafillë me këmbënguljen e tyre se Kosova kishte qenë e mbetej djepi i serbizmit, ndaj serbët nuk do ta lëshonin kurrë atë. Së katërti, strehsat zbuluan se shumicën e argumenteve, qoftë për Skënderbeun, qoftë për rrënjësinë e shqiptarëve në Ballkan, mohsat i kishin marrë nga famëkeqja, sipas tyre, Akademia serbe e Shkencave.

Kthim te “Courrier International”,

31 maj 1999

Është tmerr në Kosovë. Është kulm i krimit, i shpërnguljes, i përdhunimit të grave e të vajzave, shkurt, i hakmarrjes meskine serbe kundër shqiptarëve. Propaganda serbe, me frymën e fundit të saj, kërkon të përligjë masakrën, atë për të cilën po ndëshkohet nga Europa dhe Aleanca Atlantike. Ajo kërkon të përligjë sidomos famëkeqin “spastrim etnik”, sepse ky i fundit i kujton gjithë botës holokaustin kundër hebrenjve. I kanë shpenzuar të gjitha argumentet, ndaj bëjnë ç’bëjnë i kthehen më të vjetrit, atij prej të cilit kanë pasur gjithmonë fat: Kosova djep i Serbisë e i serbizmit. Kanë shpresë se edhe këtë herë kjo histori nuk do t’i lërë në baltë. Në mos i përligjtë plotësisht, së paku për të zbutur disi zemërimin europiano-amerikan, vetëm ajo mund të shërbejë, historia e djepit serb. Ninullat me djepe e me foshnja kanë qenë gjithmonë të përshtatshme për të ndjellë keqardhje. Ato i kujtonin gjithkujt se ishte e lehtë të bombardoje Serbinë, por duhej bërë një përpjekje për të kuptuar shpirtin e saj, brengën shekullore, kujtimet, ahtin e saj. Ishte e vështirë për ballkanasin të ndahej nga djepi historik. E aq më tepër për serbin. Ndaj dhe në ishin bërë gabime, për diçka që quhej e shenjtë ishin bërë, për kujtimet e vjetra, nostalgjinë, ahtin e madh. Dhe historia, e përmendur qindra-mijëra herë, përsëritet: Kosova ishte shpirti i pavdekshëm i serbizmit, kuptimi, simboli, Jerusalemi, dhimbja, triumfi, zia, shkurt, nyja ku gjithçka nis e po ashtu sos. Në shkrimin e tij, Vuk Drashkoviçi, shkrimtar dhe ministër i Jashtëm i Serbisë, flet për të gjitha këto. Autori i këtyre radhëve e ka një kujtesë më tepër për këtë tekst, për arsyen e thjeshtë se teksti I Drashkoviçit është shkruar në trajtë letre të hapur, drejtuar pikërisht “kolegut I. Kadare”. Pas daljes në shtypin serb më 1987, letra e hapur është botuar në “Le Monde Diplomatique”, në prag të festimit të gjashtëqindvjetorit të betejës së Kosovës, aty ku Millosheviçi lëshoi rrufetë kërcënuese kundër shqiptarëve. Ajo është ribotuar, në të njëjtën gazetë, dymbëdhjetë vjet më pas, më 1999, kur Kosova digjej në flakë, pikërisht nga këto rrufe. Drashkoviçi, në të dyja rastet, më drejtohej si kolegu kolegut, më kujtonte shenjtërinë e artit, më bënte thirrje të braktisja vegullitë kombëtariste shqiptare e të bashkohesha me të (për çështjen e djepit natyrisht) dhe këtë ma thoshte me zemër në dorë, duke pasur si dëshmitare Francën, në kryeqytetin e së cilës e shpallte këtë kumt ngashëryes.Duke qenë vetë lehtësisht i sulmueshëm, siç janë zakonisht shkrimtarët, Drashkoviçi më drejtohej me një keqardhje prej kolegu, duke më kujtuar, ndër të tjera, gjithë kronikën e “djepit”, historinë, kujtimet, manastiret, betejën e Kosovës e martirizimin e princ Llazarit, shkurt, gjithë shenjat dhe vulat tokësore dhe hyjnore, që dëshmonin, sipas tij, përkatësinë serbe të Kosovës. Ndërkaq, pikërisht në radhën e këtyre vulave, ai shtonte diçka që, ndonëse e përmendur edhe më parë aty-këtu, këtë herë merrte një ngarkesë simbolike të dorës së parë: zanafillën serbe të Skënderbeut. Me fjalë të tjera, jo vetëm që Kosova, bashkë me varret, manastiret, katundet, dhimbjet e gjithçka tjetër të epërme, ishte kryekrejet serbe, por dhe vetë kryeheroi i shqiptarëve Gjergj Kastrioti Skënderbeu ishte i tillë. Thënë ndryshe, Kosova, përveç djepit, mëtonte tani edhe kurorën. Në letrën e tij, Drashkoviçi, pasi më hapte zemrën, siç ndodh midis kolegësh, më kujtonte se isha një përhapës i ideve antiserbe të Vatikanit dhe të Austrisë katolike, gjithmonë si kolegu kolegut, më shkruante me keqardhje se isha në anën e gabuar, domethënë, sipas tij, në anën e vrasësit të Arkimedit, të atyre që dogjën Xhordano Brunon, që i morën jetën në duel Pushkinit, madje që torturuan njëzet e tri herë rresht Kampanelën! Këtë tekst ka kopjuar çmitizuesi i vockël shqiptar F. Lubonja, në maj të vitit 1999, në kohën kur Kosova, për shkak të teksteve të tilla, digjej, masakrohej e përdhunohej. Shkrimi në “Courrier International”, për çdo kohë, por sidomos për kohën kur u shkrua, ishte, sipas strehsave, një dhuratë për serbët. Por historia e djepit nuk mbaronte me kaq.

Sipas strehsave, falë zellit serb dhe falë çirakëve vullnetarë shqiptarë, ndërhyrja e të cilëve kishte vlerë të veçantë, trillimi kundër Skënderbeut ishte bërë disa herë pjesë e pasioneve politike bashkëkohore në Europë. Për të dhënë vetëm një nga shembujt e shumtë, do të përmendej programi politik I kryetarit të FPO-së (Partisë Konservatore të skajshme austriake), Heinz-Christian Strache, mik i Serbisë dhe antishqiptar, ku, ndër të tjera, për çudi, flet për çështjen e Kosovës, duke e lidhur me kinse zanafillën serbe të Skënderbeut. “Kosova është rajon i stërlashtë serb… Përveç kësaj, heroi kombëtar i shqiptarëve Gjergj Kastrioti Skënderbeu, që ka jetuar nga 1403-i gjer më 1468, ka qenë në të vërtetë serb, me nënë dhe baba serb.” Këto fjalë thuhen në Vjenë, më 2008, kur Millosheviçi, xhelati i shqiptarëve, ai për të cilin ky fashist austriak derdh lot, ka kohë që ka vdekur. Por fjalët thuhen në të njëjtin vit, kur në Tiranë, në kryeqytetin shqiptar, vlon një polemikë e ashpër pikërisht për Skënderbeun, për mitet që kinse janë krijuar për të, e që duhen çmitizuar, pra, rrënuar me ngut. E midis këtyre kinse miteve, ai që, siç u pa më lart, qëndron përbri çështjes së Skënderbeut është rrënjësia e shqiptarëve, ajo që në histori njihet si zanafillë e tyre ilire.

Kush janë horrat dhe cila është streha

Historia e re me Gjergj Kastriotin është më e vjetër se ç’duket. Ajo ka nisur fill pas rënies së komunizmit. Një roman i shkurtër, i titulluar “Mekami”, i një shkrimtari të quajtur problematik, K. Trebeshina, botuar në rrethana të dyshimta në Kosovën ende nën sundimin serb, shënon fillimin e fushatës së egër kundër personazhit. Në atë libër, heroi i parë i shqiptarëve, trajtohet as më pak, as më shumë si hajdut kuajsh dhe agjent i Italisë. Vetë autori, i përndezur prej sulmit të vet, e shpall veten turk.Ndërkaq, autori i librit mëton cilësimin si disident. Ndaj pyetjes, për ç’merita?, përgjigjja është e prerë: për një promemorie që i paska dërguar Enver Hoxhës, më 1953. Sipas saj, është ndoshta shkrimtari i parë në Shqipëri, që ka guxuar t’i shkruajë diktatorit: ti dhe shokët e tu jeni vrasës, që jo vetëm do të vrisni më pas njëri-tjetrin, por do ta mbytni vendin në gjak! Tingëllon disi e pabesueshme për cilindo, por sidomos për strehsat. Dyshimi për promemorien dyfishohet kur sillet ndër mend e kaluara letrare e personazhit: Shkrimtar si shumë të tjerë, me lavde për komunizmin dhe kulmi, pikërisht në mars të vitit 1953, pak kohë përpara promemories, me poemën më himnizuese, kushtuar Stalinit, në ditën e vdekjes së tij.Këto kujtime prekëse nuk e ndryshojnë aspak statusin e personazhit. Madje, ai nuk lëkundet as kur strehsat, këtë herë të zemëruar keq, zbulojnë se kinse disidenti, ose kinsi, siç do të quhej shkurt, jo vetëm s’ka qenë kundër regjimit, por ka qenë oficer i Ministrisë famëkeqe të Brendshme, pra, pjesë e thelbit gjakatar të shtetit. Që njeriu gëzonte mbrojtje të fshehtë, kjo ishte e qartë. I turbullt ishte shkaku. Mbrojtja shtrihej në të dyja regjimet: në komunizëm dhe në paskomunizëm. Nga të dy krahët e politikës: e djathta dhe e majta.Vetvetiu bëhej pyetja: disident kundër kujt kishte qenë në të vërtetë kinsi? Me ç’dilte, disidenca e tij më e qartë paskësh qenë kundër Skënderbeut. Ajo kundër regjimit mbetej për t’u vërtetuar. S’do të kalonte shumë kohë dhe, pas Kastriotit, do të hidhej hija e keqe për atë që quhej periudha më e ndritur e historisë shqiptare dhe bijë e drejtpërdrejtë e Iluminizmit europian Rilindjen Kombëtare. E pas saj, mbi gjithçka të shpallur si vlerë morale e kulturore e kombit: mbi gjuhën shqipe, mbi zanafillën ilire të saj dhe të gjithë shqiptarëve, mbi themeluesin e shtetit shqiptar më 1912, gjer mbi Nënë Terezën, që gjatë ceremonisë së çmimit “Nobel”, në Oslo, kishte treguar moselegancën të zinte ngoje zanafillën e vet shqiptare. Strehsat , merret me mend, e humbën çdo durim. Pas shpenzimit me tepri të epitetit “antishqiptar” e bënë disi më të larmishme listën e sharjeve. Iu kujtuan mohsave prejardhjen nomenklaturore, duke mos harruar t’i krahasonin me vezë të gjarprit, që donin të mbronin krimet e etërve të tyre, gjë që nuk u prit mirë prej opinionit publik. Një etikë e heshtur ishte bërë zotëruese, ndërkaq, në Shqipëri, që gjëra të tilla të mos kujtoheshin.(Marrë nga Dita)

Kombi ynë, i humbur në kohë

June 4, 2013 by dgreca

*Para 600 vitesh u zhvillua beteja në Fushën e Mëllenjave,dhe deri me sot ende nuk iu kemi përgjigjur se kush e fitoi dhe kush e humbi. Si është e mundur që në në të njejtë luftë vdiqën edhe Cari i Serbisë e edhe Sultani i Turqisë , që të dy ushtritë u mundën dhe në të njejtën kohë që të dyjat dolën fitimtare?/

* Sipas kësaj që thot Lubonja ,atëherë duhet gjuajtur në mbeturina edhe Vaçe Zelen, Abdurrahim Buzën, Odhise Paskalin,Eqrem Çabejn, Fitnete Rexhën ,Mentor Xhemajlin, Aleks Budën . Jo ,Jo keq e keni Fatos Lubonja./

Shkruan Fahri XHARRA/

Sa më shumë po kalon koha ; sa ma shumë po i afrohemi një errësimi të madh kombëtar aq më shumë po e shoh se pse i gjithë ky mohim i vetëvetës . Mos groponi se nuk duhet, mos i preni thonjt natën se nuk duhet , mos i numroni yjet natën se nuk duhet ; kështu na thoshin.Dhe ne, ashtu pa menduar fare se pse ishin këto këshilla ,bënim atë që na thonin dhe i përkuleshim mosdijës , e përqafonim errësirën dhe dritën nuk na e donte syri.

Na janë mëshefur gjërat me shekuj ,e edhe vazhdojnë të na mëshihen. Prap rreth rrethit dhe në rrethin pa dalje , dhe prap në frigën nga shpejtësia e informimit ,mësimit dhe vetëdijësimit. Terr!

Buajt shkrryhen e bretkocat ngordhin : “Shkuarja ime në Siri ka qenë e bazuar në aspektin fetar, edhe e kam parë se në Siri është filluar lufta mes sunitëve dhe shiitëve cilët (luftë) e kanë filluar shiitët me alevit”.“Duke e parë, ndihmesën që i ka ardhur sektit alevit, nga sektet e tyre që janë shiitët, atëherë unë kam vendosur, i frymëzuar nga Kurani dhe Syneti i Pejgamberit S.A.S., të marr rrugën për t’i dalë në ndihmë atij vendi, ku Allahu dhe vetë Pejgamberi S.A.S., e kanë obliguar çdo mysliman që të marrë pjesë në luftë kundër një zullumqari dhe në luftën kundër qafirëve. Kur them qafirit, po flas për gjendjen aktuale në Siri”, nisi rrëfimin për Radion Evropa e Lirë, një shqiptar i Kosovës, që luftoi si vullnetar në Ushtrinë për Çlirimin e Sirisë, për tetë muaj.( Lufta në Siri dhe shqiptarët e Kosovës ). Sa jemi të informuar se çka dhe pse po ndodhë kjo në Siri?

Kjo është luftë buajsh e cila neve nuk na përket. Të rrijmë sa më largë këtyre shkrryerjeve ,se jemi shumë të vegjël t`iu ndihmojmë apo t`iu ç`ndihmojmë . Pse dhe për kë? Dromca që e bëjnë të perditshmën tonë.

Pjesëmarrja në luftë : “Thënë të drejtën, ashtu si nuk kam dashur te deklarohem për pjesëmarrjen në luftë, gjithashtu nuk kam dashur as te aplikoj për statusin e veteranit të luftës, sepse, sic thash, atë pune nuk e kam bërë per interesa te dynjasë, por thjesht për hatër te Allahut si permbushje të një obligimi ndaj popullit tim. ….une kam aplikuar që të më njihet statusi i veteranit te UÇK-së. Eshte dëshmi për kontribut dhe asgjë tjeter”, ka theksuar Krasniqi per Indeksonline.” Pse tani “Statusi i veteranit” , kur përditë e më tepër ballafaqohemi me papunësi në rritje , me ulje të standardit jetësor dhe me … me …?

” Gazetat raportojnë sot se kreu i Bashkësisë Islame të Kosovës me disa bashkëpunëtorë kanë aplikuar për statusin e veteranit të luftës së UÇK-së. Myftiu i Kosovës Naim Tërnava dhe disa bashkëpunëtorë të tij kanë aplikuar për statusin e veteranit të UÇK-së, megjthëse siç shkruan “Koha ditore”, nuk kanë bërë as “bam” në luftë! Por myftiu Tërnava, si kontribut në luftë ka përmendur disa mijëra marka e ndihma ushqimore dhe sanitare për refugjatët shqiptarë në zona të ndryshme të luftës. Sipas myftiut, kjo është e mjaftueshme për të marrë statusin e veteranit të luftës.”
Standardi i jetës po bie përditë e më shumë dhe ne kemi kohë të kërkojmë: “Por sikur Tërnava për veteran ka aplikuar edhe kryeimami Sabri Bajgora, si dhe komplet Kryesia.”

“Unë e thashë, se është dasht që Shtabi i Pergjithshem i UÇK-së t’i ketë listat e sakta për ushtaret. Por, meqenëse ajo nuk e ka kryer punën e vetë si duhet, atëherë le t’i jepen meritat ashtu siç i takojne secilit për ta marr titullin veteran, edhepse ky numër i fryer krijon mëdyshje te medha. Le t’ua arkivojmë secilit meritat që i kanë për atë perudhë shumë të rëndesishme të historisë sonë. Nuk ka të drejtë askush që në emër të meritave të luftës të krijoj përfitime politike, fetare e materiale në interes te vetin (per vete) apo qe te shkaktoi urrejte nderpartiake, nderfetare e aq me pak besimin fetar ta ngris mbi kombin.
(Dibran Idriz Gashi)

Pse Rexhep Boja i kishte këshilluar kolegët e tij hoxhallarë që të mos bëjnë një gjë të tillë.?

Lufta dhe shkenca ”Vendi i pestë i botës ku kishte observator ( Observatori megalit ilir-pellazg i para 4 000 vjete),prej nga vërehej qielli dhe lëvizja e yjeve dhe e Diellit ,edhe sot e kësaj dite banohet nga shqiptarët dhe është në bjeshkët e Kumanovës . Quhet Kokino. Kush e thot që Kokino ishte Ilire? Sllavët e Maqedonisë jo,por kjo është e vërtetë. Kemi pra të bëjmë me të parët tanë që kishin njohuri astrologjike , mjeksore ,anije ndërtimtarije; i kishin qytetet e tyre ,i kishin mbretëritë e tyre , i farkonin monedhat dhe shpatat e tyre (F.Xharra, Observatori Megalit Pellazgo -Ilir afër Kumanovës ) .

Pse tani Kokino , kur përditë e më tepër ballafaqohemi me papunësi , me ulje të standardit jetësor dhe me … me …? Por ne duhet të dijmë se kush ishim dhe si të tillë ta rrisim krenarinë tonë kombëtare e të mos biejmë pre e mashtrimeve ,vetëmohimeve dhe autozhbërjes.

Lubonja: Vepra e Kadaresë në shërbim të Enverit “E kam konsideruar si një vepër në shërbim të ideologjisë nacional komuniste të Enver Hoxhës. Domethënë ku në një anë glorifikohet e kaluara shqiptare, në një frymë nacionaliste dhe kam parasysh korpus veprash të tëra, dhe nga ana tjetër është edhe pasqyrë e ideologjisë komuniste në kuptimin e të ardhshmes po të kesh parasysh shumë vepra si “Ëndrra industriale”, apo romane si “Dimri i madh” etj, etj. Kjo është një ideologji e pushtetit dhe unë kam mendimin që një analizë serioze e veprës së Kadaresë të sjell tek fakti që vepra e tij ka ndjekur hap pas hapi propagandën, këtë ideologji dhe propagandën e kësaj ideologjie në rrjedhën e kohës me disa përjashtime ndoshta”- tha Lubonja.”

KADAREJA! E kemi nga ata margaritarët që bota na e ka lakmi .“ Shqipëria me Kadarenë, e ka jetën përpara” – Laurence Cosse (Le Quotidien de Paris,17.03.1982) Shkruanin në Europë . E ende shkruajnë. Po ju?

Sipas kësaj që thot Lubonja ,atëherë duhet gjuajtur në mbeturina edhe Vaçe Zelen, Abdurrahim Buzën, Odhise Paskalin,Eqrem Çabejn, Fitnete Rexhën ,Mentor Xhemajlin, Aleks Budën . Jo ,Jo keq e keni Fatos Lubonja.

E mëshehta e Luftës së Kosovës (1389) Milorad Dobriç (Милорад Дерић

Тајна Косовског боја )” Para 600 vitesh u zhvillua beteja në Fushën e Mëllenjave,dhe deri me sot ende nuk iu kemi përgjigjur se kush e fitoi dhe kush e humbi. Si është e mundur që në në të njejtë luftë vdiqën edhe Cari i Serbisë e edhe Sultani i Turqisë , që të dy ushtritë u mundën dhe në të njejtën kohë që të dyjat dolën fitimtare?

Shkruesin e këtij shkrimi(Milorad Dobriçin, pra) e kanë penguar shumë mëdyshje që të jepë përgjegje . Përgjegja të imponohet vetvetiu:-kjo s`ka mundur të ndodhë në një luftë të vetme? Duhet të kenë qenë dy luftëra- dy beteja , me dy fate të ndryshme lufteje.Kur dhe si? Dihet që ndeshja kishte filluar në orët e herëshme të mëngjesit me 28 Qershor 1389, dhe lufta kishte mbaruar në orët e pasditës të të njejtës ditë, dhe në atë mëngjes u mbyt sulltan Murati . E qau dysh jatagani i kalorësit serb ”prej ushkurëve e deri në fyt”. Si mundi që ai kalon nëpër rojet tuke ,dhe askush të mos ia vëren atë ”armë të mëshefur”?Të mëshifet ka mundur vetëm ndonjë brisk i vogël. Por ”shkyerja e trupit deri në fyt” me brisk të vogël nuk bëhet. Si arrijti kalorësi vrasës tek Sulltani?Vrasja e një Sulltani , nga kalorësi që hyri në çadrën e Sulltanit për t`iu nënshtruar duke ia puthur dorën është pak e pabesueshme.”

Sidoqoft vetë serbët e vejnë në dyshim mundësinë e ”heroizmit serb”.

E na e shenjtërojmë atë vend të një ngjarjeje ,at vend të një konspiracioni që do të zbullohet herë do kur do.

Frankofonia ( me F të madhe) e përshkruan botën e përbashkët frankofone,dmth vendet e ndryshme ku frengjishtja është gjuhë ëmtare apo gjuhë e dytë. Fjala është për shprehje gjeografike dhe një rigrupimi gjeopolitik;, kurse Gjermanishtje standarde apo Hoch Deutsch (Gjermanishtja e lartë) e grumbullon dhe e njëson të folmen e mbi 250 dialekteve gjermane ,të Gjermanisë ,Austrisë dhe Zvicrës. Bukur shumë. Një gjë më çuditë se si një popull aq i madh me një përparim aq të madh ekonomik ,po ka nga (kohë) të mirret edhe me unifikimin e gjuhës.

Po tek ne ”Abetarje gjithëshqiptare” qenka kundër Kushtetutës së Kosovës.

02.06.13

“HIGJIENA CEREBRALE” DHE CA TRASTA LECKAMANE

May 21, 2013 by dgreca

Dikur Maks Velo pat shkruar 1- : ”QOSJA ËSHTË DIJETAR TIPIK ISLAMIK TËRËSISHT LINDOR…, AI “ADN” E KA ISLAMIKE” (!??). (Kësaj i thonë intolerancë fetare, politike dhe gjeografike numër 1 velo-niane/

2. “QARQET POLITIKE APO AKADEMIKE JANË BËRË KOSHIENTË PËR DËMIN E MADH QË I VJEN SHQIPËRISË NGA DEKLARIMET E PAPËRGJEGJSHME SE SHQIPËRIA ËSHTË SHTET MYSLIMAN” (!??)…/

Nga Fadil LUSHI/

Të nderuar lexues të paanshëm, do më lejoni që këtë shkrim të radhës ta krahasoj me atë refrenin e shkurtër të këngës që i dedikohet Ali Pashë Tepelenës, ku pos tjerash thuhet: “Koka në Stambollë moree…, e trupi në Janinë moree” Ata që e kanë për xhan këtë këngë do të thonë se në brendinë e këtij refreni ka shumë elemente kanibaliste a egërsi skajshmërisht të madhe! Ne nuk e “dimë” se pse sa herë që merren nëpër gojë shqiptarët që jetojnë jashtë kufijve administrativ të Republikës së Shqipërisë, aq herë po duhet që ky refren t’u atribuohet atyre, pavarësisht se ata jetojnë në shtetin e Kosovës, në Maqedoni, në Mal të Zi, në Luginën e Preshevës a në mërgatë. Ne, besojmë se do na lejohet që këtij vështrimi t’i bëjmë “fare pak” histori a “BIBLIOGRAFI RETROSPE-KTIVE”! Fillimisht do t’i referohemi një artikulli të botuar më 20 qershor të vitit 2006 në gazetën prestigjioze “SHEKULLI” të Tiranës, me temë: “QOSEIZMI, OSE TEORIA E URREJTJES”, me firmë të z. Maks Velo. Në këtë shkrim autori për kryefjalë kishte debatin e atëhershëm mes Rexhep Qosjes dhe Ismail Kadaresë…, ku, pos të tjerash, shkroi edhe për nivelet intelektuale të polemizuesve, për kontributet e tyre dhënë zhvillimit të mendimit shqiptar, për përkatësinë fetare të Qosjes, për fenomenin e çuditshëm Kadare, për Shqipërinë si shtet mysliman, për TETOVËN si QENDËR ISLAMIKE NË BALLKAN, për shtëpinë e shqiptarit mysliman ku mund të hyhet vetëm pas zbathjes së këpucëve, për TRADHTINË e shqiptarëve, për kosovarët primitivë dhe qaramanë e të tjera marrëzira…, një editorial, që vështirë mund ta kishin kapërdirë edhe nacionalistët më të spikatur greko-serbë! Për të përcjellë mendimet e z. Velo në mënyrë sa më autentike dhe për hir të korrektësisë ndaj lexuesit, do të parafrazoj vetëm një pjesë të tezave të tij të rrezikshme për qenien tonë kombëtare.

1.”QOSJA ËSHTË DIJETAR TIPIK ISLAMIK TËRËSISHT LINDOR…, AI “ADN” E KA ISLAMIKE” (!??). (Kësaj i thonë intolerancë fetare, politike dhe gjeografike numër 1 velo-niane (nënvizimi im).

2. “QARQET POLITIKE APO AKADEMIKE JANË BËRË KOSHIENTË PËR DËMIN E MADH QË I VJEN SHQIPËRISË NGA DEKLARIMET E PAPËRGJEGJSHME SE SHQIPËRIA ËSHTË SHTET MYSLIMAN” (!??).

(Mos vallë z.Velo harroi se gjetiu në Shqipëri trekëndori fetar mysliman, katolik dhe ortodoks nuk paraqet kurrfarë të keqe, përkundrazi është pasuri jona kulturore po edhe kombëtare…, mos vallë z. Maks Velo, definitivisht, i mungon toleranca e vërtetë fetare).

3. “PËR ÇFARË PATRIOTIZMI MUND TË FLASIN ATA QË TRADHTUAN FENË E TË PARËVE DHE FENË E TË GJITHË BALLKANIT-KRISHTERIMIN.TË PAKTËN TANI PASARDHËSIT E TRADHTARËVE NUK DUHET TË HESHTIN” (!??).

(Mos vallë z. Maks, harroi se patriotizmin e ndërtuan vëllezerit Frashëri, Ismail Qemal bej Vlora, Hasan Prishtina, Isa Boletini, Faik Konica, Ukshin Hoti, Ibrahim Rugova, Femi Agani, familja e Jasharajve.., tok me At Gjergj Fishtën, Luigj Gurakuqin, Fan Nolin, me toskë a gegë).

4. “…, KONKLUZIONI IM ËSHTË: ME KOSOVËN DHE KOSOVARËT DUHET TË JEMI SHUMË MË TË KUJDESSHËM. JANË AKOMA PRIMITIVË DHE QARAMA-

NË DHE DO TË NA HAPIN PROBLEME PA FUND” (!???).

(Z. Velo në këtë tezë të tij nuk kishte përjashtuar as shqiptarët e Malit të Zi, të Luginës së Preshevës, të Maqedonisë, ndërkaq ata të Çamërisë as që i kishte futur në hesap). Mua do më duhet të them se këto teza të z. Maks Velo nuk janë as të parat “sihariqe” e as të fundit. Atij kur do t’ia dojë qejfi e kur do t’i teket do të hap trastën e tij të mbushur me: dy palë mend, me tri palë siklete, shtatë palë qejfe e ethe…, me një mijë e një inate…, me një furgon të ngarkuar me britma a ulërima çakejsh, me atë rrugaçërinë e tij (anti) mediatike e mediokre, me atë jotolerancën e tij, me atë “zullum” që i bëri të drejtës së çdo shqiptari për të qenë katolik, mysliman, ortodoks a bektashi…, me atë mendjemadhësinë si dhe me “budallakinë” e tij që sakaq nxit e ndez armiqësinë, grindjet dhe urrejtjen ndërmjet besimeve fetare te shqiptarët. I nderuari zoti Maks Velo duhet ta dijë se në këtë nënqiell të Gadishullit Ilirik ka do gjëra e do finesa që mësohen në kohë të caktuar dhe, po nuk i mësove, përgjithmonë mbetesh i mangët, i painformuar dhe në instancë të fundit, mbetesh somnambulist. Psikiatrit thonë se ky çrregullim i sëmurë, vështirë kurohet. Që “forca e intelektit të tij” (dhe të tjerëve të tillë si ai) të mos konceptohet si ai i fëmijës, do të ishte mirë që refrenet e tij paranojake t’i zëvendësojë me ato të arsyes dhe, nëse këtë nuk do ta bëjë, atëherë tezat e tij do mbeten si ajo “pordha e kalit që kundërmon gjithë dynjanë e blegtorëve”!?

Një ofendim të tillë ua bëri shqiptarëve të Kosovës dhe të Maqedonisë edhe një analist i njohur nga Tirana, i cili në një emision debati televiziv, lëre që skajshmërisht shtrembëroi identitetin e tyre fetar, por edhe paksa ndërtoi dyshimet e tij ndaj inteligjencës së tyre!? Do të parashtrojmë pyetjen “idiotike” se pse shqiptarët nga Lugina, Mali i Zi dhe nga Maqedonia nuk u përfshinë në grupin punues për hartimin e abetares së ashtuquajtur “mbarëkombëtare”!?…, pse edhe sot kësaj dite shqiptarët që “veprojnë këtej kufirit administrativ” duhet të konceptohen si “vëllezër të dorës së dytë dhe me zarar”, pse ca politikanë, analistë dhe moderatorë të mjeteve vizuale të kryeqendrës së shqiptarëve duhet të na ngjitin nofkat: shqiptarë “maqedoncë, podgoricas, luginas e kosovarë primitivë, qaramanë e të tjera llagape” (!??)…, pse edhe sot e gjithë ditën e Perëndisë ca analistë nga Tirana vazhdojnë ta “ndërtojnë e ta ushqejnë” atë institucionin e inferioritetit të shqiptarëve këtej gardhit” (!??)…, ç’i duhej moderatorit, z. Arijan Çami, në “Zona e Lirë”, ditën e premte me datë 17 maj 2013 të bëjë zhurmë të madhe dhe të fryrë…, pse gjithë ai paragjykim i tij për Tetovën dhe tetovarët…, pse gjithë ky burim informacioni i tij shterpë ndaj qytetit me dy universitete, pse gjithë kjo habi e tij lidhur me organizimin e sfilatës së modës në Tetovë!??…, ç’i duhej atij t’i parashtrojë pyetjet: “kush janë këta njerëz që shkojnë në xhami…, kush janë njerëzit me ferexhe…”. Ja, të nderuar lexues, unë do t’i them Arijanit se ata njerëz pos që shkojnë në xhami (siç shkon ti në kishë), ata shkojnë në shkollë fillore, të mesme, shkojnë edhe në universitetin e Tiranës, Vlorës, Prishtinës, Tetovës, Harvardit, Kembrixhit, Sorbonës dhe s’di ku tjetër…, unë e di se ata të rinj dhe të reja nuk frekuentojnë “rrugët me drita të kuqe të Amsterdamit, Parisit, Milanos, Athinës e të tjera metropole të Evropës”.

Pse zonja e nderuar Zina Kondi (pavarësisht ca gjykimeve të saj të drejta për Tetovën dhe tetovarët) nga kjo sfilatë bëri “lajm orienti”…, a mos vallë kishte “harruar” se Tetova dhe qytetet e tjera shqiptare (këndej gardhit) shtrihen në oksident, ç’i duhej asaj të “degdis” në Tetovë, me atë trastën e saj, të mbushur plot e përplot me mendime të gabuara dhe të pambështetura. A mos vallë gjykimi i saj ishte paksa ofendues ku, pos të tjerash, tha: “Si ka mundësi këta njerëz kaq të PRAPAMBETUR të votojnë një grua për kryetar komune”! Unë, për hir të së vërtetës, do të shtoj edhe një informacion…, si ka mundësi që “…, këta njerëz të prapambetur (shqiptarë të Maqedonisë) të votojnë motrat dhe nënat e tyre për deputete, qofshin ato të jenë të BDI-së, PDSh-së a RDK-së”. Unë në këtë vështrim, kërkova maturi, mençuri a edhe ndonjë arsye tjetër paksa më të theksuar…, po mbase qofsha i gabuar!!

Ismail Kadare: Në diktaturë, liria e vetme e shkrimtarit është gjuha e tij

May 17, 2013 by dgreca

Numri i parë i revistës filozofike franceze “NOOR” hapet me intervistën e shkrimtarit Ismail Kadaré dhe një tregim të Ylljet Aliçkës. Janë dy shqiptarë që zënë një vend me rëndësi në një botim të çdo përgjashtëmuajshëm, në një revistë të themeluar nga një grup i njohur intelektualësh francezë.
Në intervistën e tij Kadare ndër të tjera thekson se “Shqipëria nuk do kishte ekzistuar, nëse ne nuk do kishim tolerancën mes myslimanëve dhe krishterëve” dhe se “ishte jeta jonë e vështirë që na bëri të kuptojmë logjikën dhe nevojën e tolerancës”. Revista gjashtëmujore “NOOR” u shfaq suksesshëm këtë pranverë si një ide e një grupi filozofësh të njohur si Malek Chebel, Mark Ferro, etj, me synimin “të nxisë debate dhe reflektime mbi spiritualizmin dhe laicitetin, mbi racizmat dhe radikalizmat në ngjitje, sinjale këto të një bote që po vdes nga frika dhe që ushqehen gjithnjë e më shumë nga absolutizmi i mendimit dhe nga humbja e pasioneve kolektive”.
fa.ni.
Librat e tij janë të çuditshëm dhe me një finesë të madhe, që e bëri të njohur Shqipërinë në krejt botën, vend ky në zemër të Ballkanit, hyrja e të cilit në Bashkimin Europian ka mbetur në ‘stand-by’. Emri i tij është cituar vazhdimisht si favorit i çmimit Nobel. Është i martuar me shkrimtaren Helena Kadare, ndër shkrimtaret e para femra, që e ka botuar librin e saj të parë në vitin 1970.
Botimi i romanit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” i solli atij famën ndërkombëtare, falë përkthimit të Jusuf Vrionit. Në librin e tij të fundit “Mosmarrëveshja” (2012), ndër të tjera Kadare evokon fajet e vendit të vet, i rikthehet historisë së Shqipërisë dhe më konkretisht, duke kaluar nga gjysmë mijëvjeçari i zgjedhës otomane, deri në formimin e republikës, monarkisë, pushtimit hitleriano-musolinian, komunizmit stalinian e më pas atij maoist, para një kthimi hezitues ndaj demokracisë, teksa troket në portat e një Europe, e cila duket se po i sorollat ca…
Në tetor 2012 Këshilli Europian i parashtroi Shqipërisë një listë “prej tri kriteresh kyçe” për marrjen e statutit të vendit kandidat. Mes këtyre kritereve ajo duhet të garantojë funksionimin demokratik të parlamentit të saj, të reformojë administratën dhe të luftojë seriozisht korrupsionin dhe krimin e organizuar.
Vendi juaj, nën regjimin e Hoxhës ishte i vetmi vend mbi planet që u deklarua krejtësisht ateist, duke frenuar të gjitha fetë. Cila ishte arsyeja e kësaj mase të jashtëzakonshme. Si reagoi populli shqiptar? Po ju vetë, si e përjetuat zhdukjen e Zotit me dekret?
Hoxha e justifikonte vendimin e tij, si përgjigje ndaj “kërkesës” së rinisë shqiptare. Kur e vuri në jetë këtë vendim në vitin 1968, ai përfitoi nga konteksti i lëvizjeve të atij viti në disa vende europiane, koha e lëvizjeve studentore dhe e revoltave sociale, ku ndër të tjera pati dhe lëvizje kundër kishës. Hoxha u përpoq ta justifikonte si një lëvizje progresiste. Edhe sot, unë ende nuk e kuptoj arsyen e vërtetë të këtij vendimi. Apo mos ndoshta kjo ishte një çmenduri e pastër e Hoxhës, një trill i një diktatori megalomaniak? Apo mos ndofta donte të imitonte “miqtë tanë” kinezë, në mënyrë që të fitonte simpatinë e tyre? Kush e di?
Si reagoi populli? U rebelua për t’i mbrojtur këto vende kulti?
Populli pothuajse nuk reagoi. Njerëzit kishin probleme të tjera, jeta e përditshme ishte tmerrësisht e vështirë. Kishat dhe xhamitë ishin braktisur prej 20 vjetësh më parë në diktaturë.
Ju vetë, prindërit tuaj ishit të besimit bektashi. Si e përjetuat këtë diktat?
Unë jam rritur në një shtëpi intelektualësh. Nuk shkonim as në xhami, as miqtë tanë të krishterë nuk shkonin në kishë. Një ndër krenaritë tona të rralla është bashkëjetesa paqësore e tri besimeve, shprehje e një tolerance fetare të jashtëzakonshme. Nuk do desha të them se kjo është rezultat i një pjekurie specifike shqiptare, ne nuk jemi më të ndriçuar se të tjerët. Ndofta ishte rezultat i jetës së vështirë, që na bëri të kuptojmë logjikën dhe nevojën e tolerancës. Edhe para ardhjes së turqve ne ishim mësuar me bashkëjetesën e dy besimeve të krishtera. Më pas u bënë tri besime, s’kishte arsye të ndryshonim.
Pse u konvertuan shqiptarët me ardhjen e ushtrisë otomane?
Një pjesë e popullsisë së varfër, u detyrua të konvertohej me dhunë. Disa të tjerë ndërruan kamp për arsye ekonomike, disa të tjerë për një fenomen tepër të rëndësishëm për shqiptarët, pasi vetëm një mysliman kishte të drejtë të mbante armë. Shqiptari ishte para dilemës: si do mundte ai të mbronte dinjitetin e familjes së tij pa armë? Ndodhte që një vëlla i po të njëjtës çati konvertohej dhe një tjetër jo. Pra, psikologjikisht ne ishim të përgatitur ndaj një jete sociale të tolerancës. Por pushtimi otoman nuk krijoi asnjë liri, pavarësisht iluzioneve, duke nxitur konfliktet mes klaneve. Feudalët ishin “të lirë” të bënin luftë mes tyre. Sot, nëpërmjet fesë së Islamit, Turqia përpiqet përsëri të ndikojë dhe modifikojë konceptin tonë të jetës sociale. Perandoria otomane duket se po rivjen në një tjetër formë.
Pas rënies së diktaturës, fetë e mëdha, nëpërmjet emisarëve të tyre u përpoqën të riinvestojnë shoqërinë shqiptare?
Ka tendenca radikalizimi dhe kjo s’është gjë e mirë. Prej mbi 20 vjetësh shoqëria shqiptare përpiqet të rindërtojë identitetin e saj kulturor, social e politik, që i përshtatet. Por pavarësisht mjaft rindërtimeve të xhamive apo kishave, unë nuk shikoj ndonjë ndryshim të rëndësishëm në zakonet e bashkëpatriotëve të mi. Nga ana tjetër, disa madje tentojnë të rishkruajnë historinë tonë duke minimizuar veprën e heroit kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, që sipas meje duhej të ishte përfshirë në historinë europiane. Padyshim që politika kërkon të përfitojë nga gjithfarëlloj radikalizmash, fundja si kudo.
Ju vetë jeni shënjuar nga literatura antike dhe mitologjitë helenike. Atëherë çfarë influencash keni pasur?
Letërsia më ka mbrojtur nga çdo influencë, ideologjike apo fetare. Ashtu dhe populli im, i cili ka të tjera probleme për t’u ndikuar. Ne shqiptarët jemi popull i emancipuar, ndofta më i emancipuari në botë. Europa duhet ta marrë seriozisht në konsideratë tolerancën tonë. Ajo duhet ta mbrojë dhe mbështesë vendin tonë, pasi ne përfaqësojmë një shembull unik dhe tepër të çmueshëm.
Çfarë rreziku paraqet në vendet e Europës Lindore “nacionalizmi” i ri?
Patriotët shqiptarë, shumë përpara se Shqipëria të ekzistonte si komb, kanë zgjedhur Marsejezën si himnin e ardhshëm kombëtar, pasi ajo simbolizonte lirinë, vëllazërinë, barazinë.
P.Hajnrih Bël ka thënë “Gjuha ime është djepi im”. Nëse ju zëvendësoni termin djep me komb, atëherë nuk është i njëjti kuptim?
Në diktaturë, liria e vetme që i mbetet një shkrimtari është gjuha e tij. Për këtë arsye ne lexonim male me libra. Për pasojë realiteti zhdukej pas këtyre librave……
(Kortezi Gazeta Shqiptare)

ISMAIL KADARE, SFIDA VAZHDON

April 24, 2013 by dgreca

Pas 60 vitesh, shkrimtari Ismail Kadare i jepet nostalgjisë së shkrimit, ashtu si i jepemi një dashurie të madhe, duke sjellë në një libër tregimet e mbledhura nga arkivi i kohës “Bisedë për brilantët në pasditen e dhjetorit”. Persida Asllani sjell një rrëfim për “brilantët”

Nga Alda Bardhyli/

…Roberti kishte qëndruar i mbështetur pas parmakut dhe sytë e tij të mbyllur përgjysmë, ishin ngulur në një pikë të horizontit. Ai vështronte dallgët e errëta dhe padashur ndër mend i përfytyrohej një përmbysje e fuqishme e këtij vapori të madh që lëkundej, ç’prej dy javësh mbi këtë oqean gjithë mjegull, e këtyre reve dhe valëve të hirta, e atij vetë që shikonte i vetmuar e plot trishtim këtë hapësirë oqeanike. Në anije kishte zhurmë. Tingujt e shpejtë e të njohur të një zvingu shpërthenin që nga brenda, duke u përzier me zhurmat shurdhonjëse të njerëzve që luanin bilardo në sallonin e madh. Filloi një shi i hollë, i dendur. Robert u shkëput nga mendimet e ngatërruara. Ai pa me çudi se nga gjithë ajo mori njerëzish, ai qe i vetmi që qëndronte akoma në kuvertë…” Kur Ismail Kadare krijoi “Robertin”, personazhin në novelën “Në dheun e panjohur” duhet të ketë qenë vetëm 17 vjeç. Teksa hidhte në letër historinë e një djaloshi ëndërrimtar që përmes udhëtimit kërkonte të ndryshonte të ardhmen, por jo atdheun e tij, pasi për të “një ndjenjë e nxehtë i pushtonte zemrën”, Kadare nuk mund ta mendonte se kjo histori e shkruar me pasionin e një adoleshenti që adhuronte letrat më 1953-shin mund të lexohej dhe të ngjasonte aq bashkëkohore dhe sot në shekullin e XXI. Heroi i tij Roberti, që i hidhte shikime të ëmbla veç kushërirës, dhe një ditë teksa e pa në oborr duke lexuar e përqafoi dhe e puthi fort dhe nxehtë në buzë, e në fund zgjedh sërish pyllin me gjethet e blerta që dridheshin lehtë nga era për të qëndruar, e ëndërruar, është një personazh që të bën të duash ende sot. Roberti i Kadaresë, dhe pse i krijuar gjysmë shekulli më parë mbart nën lëkurë gjithë pasionin e një njeriu ëndërrimtar, që ashtu si të gjithë njerëzit e tillë përballet me vetminë dhe moskuptimin… Por ky tregim, është dhe një vështrim mbi Shqipërinë e atyre viteve, ku revolta ndaj kornizave të kohës shihet në dëshirën e Robertit për të marrë anijen e për të shkuar larg… Një tregim që tregon shpirtin prej disidenti të një talenti të ri, që do të kthehej më pas në një nga personazhet më të rëndësishëm të letërsisë shqipe. Ka shumë mënyra për të interpretuar një krijim artistik, por ajo që mbetet pas çdo interpretimi është shija artistike dhe stili, gjë që te proza e Kadaresë vazhdon të mbetet e papërsëritshme në çdo krijim të tij. Rrëfimet e tij mbartin një magji që të përfshin dhe të ndiesh erën e një leximi që gjithnjë ke kërkuar…. Dhe … “Bisedë për brilantët në pasditen e dhjetorit”, libri që shtëpia botuese “Onufri” hodhi në treg në ditën ndërkombëtare të librit, është vërtet një brilant që i shtohet botimeve që mbajnë firmën e shkrimtarit Kadare. Një tufe “brilantesh”, të cilat shkrimtari i ka mbledhur duke kërkuar në arkivin e kohës, për t’i sjellë si një dhuratë për lexuesin në këto ditë të para të pranverës. Që te novela e parë “Provokacioni”, “Leximi i Hamletit”, “Raporti i fshehët”, “Dosja e Orfeut”, “Martesa e gjarprit”, “Për të harruar një grua”, “Diptik për murin e madh kinez” etj., Kadare të fton të takosh personazhe, t’i duash, t’i prekësh përmes rreshtash dhe të ndjesh shijen e një letërsie që do të mbetet e tillë në çdo kohë. Persida Asllani është ajo që ka ndier e para forcën e këtyre rrëfimeve, për t’i shoqëruar më pas me një parathënie, e cila shoqëron librin. Më poshtë, ajo sjell një rrëfim për kohët e saj me “brilantët”, dhe magjinë e një letërsie e cila na kujton se pavarësisht tranzicioneve të gjata politike, dhe kaosit social, ky vend ka fatin të ketë në gjirin e tij një shkrimtar të kalibrit botëror, që ashtu siç shkruan dhe “Figaro Litteraire” një kalibër i jashtëzakonshëm i këtij shekulli…

Le ta nisim këtë bisedë nga novela, titullin e së cilës e mban edhe libri “Bisedë për brilantët, në pasditen e dhjetorit”, një novelë e shkruar në vitin 2008, dhe që duket se i ngre letrat shqipe, pikërisht në nivelin e brilantëve…, por është dhe proza e fundit e shkruar nga Kadare… Cilat ishin ndjesitë që ju dha kjo novelë, dhe as është kjo “brilanti” i fundit, nisur nga deklarata e shkrimtarit se nuk do të shkruajë më letërsi…

Leximi im i parë i novelës “Bisedë për brilantët, në pasditen e dhjetorit”, novelë që i jep titullin edhe kësaj përmbledhjeje, përkon me vitin e shkrimit të saj, 2008, teksa përgatitej botimi për veprën e plotë të autorit në botimet “Onufri”. Atmosfera e leximit përkonte çuditërisht me fjalën “brilante” që zotëron titullin e novelës, duke i dhuruar bujarisht leximit të këtij teksti ndjesinë e zbulimit të një guri të çmuar, të një dritësimi të papritur e të rrallë, pikërisht siç quhen “të rrallë” vetë brilantët. Prandaj e kam quajtur “befasuese” këtë novelë, ashtu siç themi “befasues” për një zbulim, i cili, përpara se të jetë “zbulim” i yni, është në vetvete zbulim i ndërmarrë nga autori dhe nga vetë teksti i tij në hapësirën ku takohet letërsia me historinë, është shkundje nga harresa, është rikthim nga vdekja, është vezullim etik i jetës përtej gjithçkaje. Novela “Bisedë për brilantët në pasditen e dhjetorit” rreket të shkundë si pluhur të së shkuarës harresën etike të historisë dhe t’u japë jetë një prej shtegtimeve më mbresëlënëse të kësaj përmbledhjeje. Më lejoni t’ju josh me një përshkrim të tërthortë të saj: mund të ngjasë që njerëzit t’u përngjasojnë fantazmave më shumë se ato vetë mes tyre; burra e gra të “midistë”, ikur prej skajesh internimesh reale e potenciale, që shfaqen apo trokasin befas përmes një telefonate, një rrëfimi, një fjale, dhe ikin sërish, të përkorë, në heshtjen e natës. “Janë mbretërorë – përsiatet rrëfimtari, është e natyrshme të mos bëjnë zhurmë e të mos bien në sy”. Por, përtej rishfaqjes së tyre disi të mënjanshme, në predemokracinë shqiptare, si “në larginë”, përtej ndjesisë së butë të fajit, që për çudi, asaj pasditeje nuk ndahet, përtej kujtimit tundues të brilanteve të shuar dhe shkëlqimit të ftohtë të atyre që do të vijnë, kumbon shtegtimi i dyfishtë i një gjuhe dyfish të vdekur, ikje dhe ardhje nga një botë tjetër, nga romane të mëparshme, dhe nga njerëz tashmë të vdekur. Latinishtja rivjen, si një kumt i ri i ringjalljes, si një “gjuhë e ftohur, (që) sillte shpirtësinë e fundit të një brezi njerëzor që po shuhej”. Lufta e gjuhëve, e kacafytjeve gjuhësore në gjirin e njerëzimit. Këtë luftë, Kadare na e ka treguar disa herë në botën e tij romanore. Por ajo nuk është më shenjë e bashkëpërkimeve dhe huazimeve, por luftë për jetë a vdekje mes botëve që identifikojnë. Mjafton të kujtojmë romanin e fundit “Çështje të marrëzisë”, dhe të shohim se si latinishtja dhe frëngjishtja kacafyten për vdekje me rusishten, gjuhën e re që shtronte mendjet dhe shpirtrat e njerëzve në një sistem të ri mendor. Rikthimi i latinishtes në prag-rënien e komunizmit shqiptar, pulsimi i saj mes sentencave ambulante të shtypit, risjell në novelë vizllimin e dyfishtë të jetës, ashtu siç ndodh gjithmonë, mes keqkuptimit dhe shpresës, mes tragjizmit dhe ironisë, si në mjegull: falë kësaj gjuhe të vdekur “që rrihte të bënte të pamundurën, të nxirrte pakëz frymë nga morti i saj”. Ishte kumti që rikthehej nga varri për të ribërë, me verbin, jetën; shpresa e vdekur për të rigjetur të vdekurit; shkëlqimi si prej brilanti i një gjuhe që, ashtu si trokitja e fantazmës, rreket të thotë diçka më shumë se vdekja e saj dhe e njerëzve që dikur e folën. Nëse Ismail Kadare ka deklaruar se nuk do të shkruajë më letërsi, atëherë mund të themi se ky është brilanti i fundit i shkrimit të tij letrar, por jo i botimeve të tij. Besoj se e kuptoni “trukun” e vogël letrar që fshihet si në një lojë pas këtyre fjalësh…!

Ju jeni e para që keni parë dorëshkrimet në origjinal…duke ndjekur me kujdes procesin që ato kanë pasur deri në ardhjen në një libër… A ka pasur ndërhyrje të mjeshtrit në tekste, sa kanë ndryshuar ato nga origjinali?

Besoj sinqerisht se kam pasur fatin të ndjek “së afërmi” kalimin, apo më saktë shndërrimin precioz nga një variant më i hershëm te tjetri të kësaj novele, në një shtrirje vetëm disaditore. Për çdo studiues të letërsisë, ky është një luks i rrallë, një brilant më vete. Aty kam parë se si çdo ndërhyrje në tekst ishte një sfidë më vete me gjuhën, stilin, koherencën logjike dhe atë muzikale, një sofistikim estetik, por jo vetëm, që veç mjeshtrit e mëdhenj të fjalës ia dalin.

Libri është një rikthim në kohë të ndryshme, duke parë vitet në fund të çdo tregimi 1981, ‘83, ’84, 1990, 2004 dhe 2008.. Si është Kadare në të gjitha këto vite? A ndieni ndryshim në prozën e tij?

Është e vërtetë, kjo përmbledhje ka një kalendar të brendshëm shkrimor, madje edhe një hartografi personale hapësinore. Emra njerëzish e vendesh, ndodhi të vogla personale dhe ngjarje që vërtiten në vorbulla të mëdha historish, lidhje dashurore, gjaku dhe tejhistorike, shkasin nga një fletë në tjetrën, përmes tregimesh e novelash. Një datë, shpesh një stinë dhe viti i shkrimit përmbyll si me një kumt të dytë, të heshtur, leximin dhe rileximin e tyre. Mars 1981, 28 maj 1983, shkurt 1984, dhjetor ’85, 11 korrik, 19 qershor, Tiranë, Paris, Mali i Robit, 1990, 2004, 2008. Mes këtyre datash pulson ngulmimi i shkrimtarit për t’u përballur me daljen nga kujtesa qoftë të historisë së jetës së një kombi ashtu dhe të grimcave të çmuara të një çasti, të gjestit të pakthyeshëm, të tingëllimit të zërave, të dritësimit të vështrimeve, të brishtësisë së dashurive të përjetshme. Nga ky këndvështrim, përmbledhja bart një koherencë të brendshme të admirueshme.

Si do ta përshkruaje dëshirën e shkrimtarit për t’u rikthyer tek e shkuara?

Shkrimet e hershme të një autori gëzojnë gjithmonë një lidhje të privilegjuar me të. Jo pse janë të parat në vargun e gjatë të veprave, por se mundësia e rikthimit drejt tyre udhëhiqet nga nostalgjia intime për shkëndijën që i krijoi, për gjurmën zanafillore të shkrimit, për jetën e fshehtë në errësirën e heshtur të një arkivi, për kureshtjen joshëse të ritakimit me to si të një dashurie të parë. Kureshtja e një shkrimtari për shkrimet e veta është njëkohësish kureshtje për botët që ai krijoi, për artin që guxoi, për gjuhën, për jetët, mitet, fatet, historitë me të cilat sprovoi. Mbas thuajse 60 vjetësh Ismail Kadare iu dha nostalgjisë së shkrimit, ashtu siç i jepemi një dashurie të madhe, pa kushte dhe të pambrojtur, ndonëse, përtej nostalgjisë, botimi ose ribotimi i tyre ka kaluar sprovën e heshtur të një droje delikate, të një stepje fisnike. “Atëherë, le të botohen… ashtu siç janë…!”

Cili është personazhi më i dashur për ju nga veprat e Kadaresë?

Ndër personazhet më të dashur për mua është tregimtari i romanit “Kronikë në gur”, djaloshi i qytetit të gurtë, zëri i brendshëm romanor që dëshmon “mishin e butë të jetës” brenda korracës shkëmbore të qytetit, fëmija që interpreton botën përmes zbulimit dhe befasimit, emri i të cilit përmendet vetëm një herë shkarazi në të gjithë romanin. Janë shumë të paktë lexuesit që e dinë këtë gjë. Unë nuk po e shqiptoj emrin e tij këtu, me shpresën se kjo do të jetë një joshje tjetër për një lexim të ri të “Kronikës”. Nuk ka gjë më të bukur se rileximi i një vepre të bukur letrare…!

“Më i përkëdheluri në këtë kalendar ngjan tregimi i gjatë “Provokacioni” shkruani ju… Pse?

Sikundërse e sqarova edhe më lart, në përmbyllje të secilit prej shkrimeve, që unë i quaj shpesh në kuadër të kësaj përmbledhjeje edhe “shtegtime”, spikat, i pashmangshëm, viti i shkrimit, kalendar i brendshëm i jetës së tyre, ritmi solemn i leximit, 1981, 2000, 2004, 2008. Më i përkëdheluri në këtë kalendar më ngjan tregimi i gjatë “Provokacioni”, prozë me stil të pezullt e të rëndë, tekst i rishkruar vazhdimisht nga autori në përpjekje për t’i nxjerrë “lejen e botimit”, më së fundi, në revistën “Nëntori”, në vitin 1972. “Provokacioni” sprovon me sukses përkueshmërinë mes trajtës dhe ngjarjes, mes strukturës së një tekstit letrar dhe gjendjes ekzistenciale së qenies njerëzore, vendosur në limitet saj kohore dhe hapësinore. Një postë e skajshme kufitare, në një fundvit të ngrirë e të acartë, gjendet në qendër të një provokacioni të ashpër kufitar. Histori dashurie që mbyllen, njerëz të vrarë dhe pritje e ankthshme e së nesërmes së fundit, e cila nuk do të agojë dot kurrë. Atmosfera e rëndë e këtij tregimi, ritmohet nga episode që ndjekin njeri-tjetrin si në një skenë. Mbyllja e çdo episodi përkon me një paralajmërim të fundmë, të përgjithshëm, konceptual. Ndryshe nga proza të tjera, ky tregim ka një jetë të shumëfishtë. Ai është shkruar e rishkruar, herë nën trysninë e stilit dhe herë nën atë të censurës, në disa variante mes viteve 1962-1972, vit i botimit të tij. Një lexim krahasues sot mes këtyre variantesh, të vëna në dispozicion nga vetë autori, na lejon të gjurmojmë veç nuancimeve të stilit edhe modifikimet detyruese e për pasojë jo gjithnjë “fatlume”. Kështu, nga varianti i parë në të fundit (atë të botueshmin) ka humbur krejt një linjë e rëndësishme e tregimit, ku të dyja postat kufitare armike, të ngrira nën izolimin çoroditës të dëborës, duket sikur dalin tërësisht nga e tashmja e tyre, dhe në këtë perpetum mobile shkëmbejnë njerëz, të plagosur, infermierë dhe vizitorë, shkëmbejnë një humanitet ekzistencial të brishtë sa vetë shkrirja e dëborës. “Tashmë prania e fqinjëve në postën tonë nuk i bënte më përshtypje asnjërit dhe pas dy ditësh ne i mbajtëm dy prej tyre të pinin konjak me rastin e ditëlindjes”. Por pikërisht bashkë me shkrirjen e pritshme të dëborës, që nënkupton për të dyja palët nxjerrjen nga izolimi dhe rikthimin e armiqësisë, rikthehet edhe ankthi i dënimit dhe i fajit që kurrë nuk sqarohet përfundimisht në këtë tregim. Askush nuk do ta tregojë dot se çka ndodhur me të vërtetë. Kemi vetëm një gjurmë të tij në bashkëbisedimin mes dy personazhesh sa neutralë aq edhe potencialisht “armiq”, Fred Kosturit dhe të sëmurit (të papranishëm krejtësisht në variantin përfundimtar): “Kam parandjenjë të keqe, murmuriti, nuk është mirë për infermierin që kapërcen kufirin dhe për ata që e lejojnë, as për mua nuk është mirë që po dergjem këtu”; ankth dhe moskuptim i shumëfishtë që përfshin të dy anët e kufirit dhe mbetet i pezullt deri në fund. Për kërshërinë e lexuesit mund të shtojmë edhe një fakt tjetër shumë interesant. Nëse në variantin e parë enigma mbetet e tillë deri në fund, mes dy postash kufitare ku nuk mbijeton dot askush, në atë të botueshmin e vitit 1972 ngjarja mbyllet me një skenë-shtojcë që ngjan se merr përsipër sqarimin e enigmës së një provokacioni kufitar: ai shfaqet si një provokacion i paramenduar dhe strategjik, ndërkohë që fotografia e ushtarit të masakruar shqiptar, përcjell rrëqethshëm infinitin e një konflikti tashmë akohor, “sinjalet e të cilit vinin të turbullta nga thellësitë e kohërave e të popujve”. Provokacioni vazhdon… Ky variant gjendet tashmë i botuar në “Veprën e plotë” të Ismail Kadaresë. Ndërsa në këtë përmbledhje autori ka parapëlqyer t’i qëndrojë besnik mbylljes së parë, asaj më enigmatikes dhe sipas tij më të vërtetës estetikisht, ku me asgjësimin total mes kufitarëve të të dyja palëve e vërteta mbetet e pashqiptueshme dhe vetëm e hamendësueshme. Mbi trupat e të vrarëve, vendosur në rimorkion e një kamioni, hidhet shkujdesshëm trasta e letrave të shkruara për ta, si gjest i fundmë, absurd dhe i ftohtë, që mbyll përfundimisht historinë e tyre të patregueshme dhe njëkohësisht vetë tregimin. Ndoshta një ditë jo të largme, variantistika proliferike e këtij tregimi mund të përbëjë edhe një objekt të privilegjuar studimor më vete. Atëherë, nën shqyrtimin e hollë të studiuesit letrar do të na shpalosen proceset e shumëfishta të shkrimit, sfida me gjuhën dhe stilin, shestimet e vijueshme të tekstit, por edhe gjurma e thellë e epokës kur u shkrua, penetrimi i censurës dhe autocensurës në nivele të ndryshme të shkrimit. Sidoqoftë, në shtrirjen përgjatë një dekade, 1962-1972, pavarësisht humbjes së një linje të tërë apo skenës-shtojcë së variantit të fundit, shkrimi i këtij tregimi sofistikohet dhe estetizohet. Një lexues i kujdesshëm e ndien fare lehtë pjekurinë stilistikore të këtij teksti, ripunimin e vazhdueshëm të frazës dhe dialogut. Ky rishkrim i zgjatur mban gjurmën e një procesi marramendës, ku çdo shkronje, çdo fjale, fjalie të thjeshtë e të ndërvarur, kumti emotiv a neutral, i duhet të gjejë vendin që i përket në tekstin letrar.

Duket se atdheu ka qenë një peng për shkrimtarin që në ngjizje të krijimtarisë së tij, kam parasysh novelën që e ka shkruar kur ishte 17 vjeç “Në dheun e panjohur”. A i ka dhënë atdheu, këto vite, atë që Kadare i ka dhënë atij me letërsinë e shkruar?

Më lejoni të sqaroj një specifikë të nocionit “atdhe” në novelën “Në dheun e panjohur”, shkruar në vitin 1953, kur autori i saj është vetëm 17 vjeç. Në fakt, novela paraqet fillesat e një “poetike të përmbysur”, në qendër të së cilës gjendet “ideja e papranueshme e një atdheu fiktiv”. Kështu, dheu i panjohur është paradoksalisht atdheu, dhé i origjinës, por jo i shpirtit dhe i mendjes së personazhit të saj kryesor, djaloshit Robert që shkruan poezi e lexon Chateaubriand-in. Prandaj udhëtimi i tij për t’u kthyer “në atdhe” është njëkohësisht udhëtim për në një vend të huaj, i cili do të mbetet i tillë deri në fund. Ky refuzim, kjo “mosqasje”, së pari shpirtërore e së dyti mendore e botës së re që ai zbulon, ecën paralelisht me një ironi të brendshme të tekstit: “Pothuajse të gjitha gjërat në fshat i dukeshin qesharake. Qesharake i dukeshin këto brigada pune kolektive, këto gara socialiste, këto konferenca “ideologjike” dhe kurse analfabetizmi”. Roberti thuajse hesht. Mendimet e tij mësohen ose prej ditarit ose prej bisedës me vetveten, deri te vendimi i tij për t’i ikur përfundimisht “atdheut të tij”. Por keni të drejtë kur thoni se atdheu është një peng për Kadarenë. Pjesa më e madhe e veprës së tij i kushtohet marrjes së vijueshme në shqyrtim të rrugëtimeve, fateve, peripecive, por edhe zgjedhjeve e sakrificave që janë bërë në emër të tij. Dhe ky zbërthim njëherësh historik, antropologjik, filozofik dhe estetik është dashuria e tij e madhe për një atdhe jo vetëm hartografik, por mbi të gjitha etik dhe estetik. Nga kjo pikëpamje sfida e Kadaresë vijon…