Letersi – Page 3 – Dielli

Prezantohen mbi 20 libra të shkrimtarëve shqiptarë në mërgatë

August 10, 2021 by s p

Ministrja e Punëve të Jashtme dhe Diasporës, znj. Donika Gërvalla, mori pjesë sot në prezantimin e mbi 20 librave të botuara në dy vitet e fundit nga shkrimtarët shqiptarë në mërgatë, në një organizim të Lidhjes së Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës. Ministrja Gërvalla theksoi para autorëve nga mërgata se Qeveria e Kosovës, është duke u angazhuar seriozisht që të krijoj mekanizma institucional në mënyrë që kultura të jetë një prej tipareve kryesore përmes të cilave na njeh e gjithë bota. Sipas saj realiteti i ri i vendosur në Kosovë, synon krijim të kushteve të mira për punë dhe jetesë, për të gjithë të rinjtë e vendit dhe gjithashtu synon të motivoj edhe të rinjtë e mërgatës për tu kthyer dhe për të punuar këtu. Pas prezantimeve Gërvalla ishte nikoqire e këtij grupi të shkrimtarëve nga diaspora me të cilët pati një bashkëbisedim në MPJD, për çështje që lidhen me mërgatën, arsimin dhe shkencën.(Dielli)

VISAR ZHITI: JANË ZBUKURUAR PLEHRAT NË ATDHEUN TIM

August 10, 2021 by s p

Nga Liviu Antonesei

shkrimtar dhe akademik rumun

Liviu Antonesei

Sa shumë e duan shqiptarët letërinë e tyre në të gjithë botën, shkruan, shkrimtari dhe akademiku rumun Liviu Atntonesei, i cili këto ditë ka patur disa postime radhazi në median e vendit të tij, përsiatje dhe vlerësime për veprën e Visar Zhitit, e përkthyer shkëlqyer, sipas tij, nga Dr. Luan Topçiut, kritik arti dhe studiues i njohur i letrave, si ato shqiptare, dhe ato rumune. Liviu Antonesei, pasi flet për poezinë për të cilën u dënua Visar Zhiti nën diktaturën e Enver Hoxhës dhe për ato që shkruajti fshehurazi në burg, duke bërë krahasime dhe me vendin e tij nën Çausheskun, merret me dukurinë Visar Zhiti në postdiktaturë, në tranzicion duke e parë si një zbulim dhe ka nxjerrë poezinë “Janë zbukuruar plehrat në atdheun tim”. Temë treguese, ironi e hidheur dhe dëshpërim, e botuar në vitet ’90, përfshihet dhe në librin “Mbjellja e vetëtimave” – Shkup, 1994, është përkthyer dhe në gjuhë të tjera. Ka patur debate për të, aq sa dhe shkrimtari Bashkim Shehu i trajton në romanin e tij “Rrethi”, ndërsa poeti Ali Podrimja i ka kushtuar një shkrim të vaçantë. Dhe në emisionin televiziv “Fix fare” të Top Channel është lexuar nga kjo poezi.

Pas rënies së diktaturave komuniste në Europë dhe nisën ndryshimet e mëdha, “Janë zbukuruar plehrat në atdheun tim” ishte si një pasqyrë e demokracisë shqiptare, të një zhvillimi problematik, ku arritjet bëheshin pis. Është një bashkevënie e pazakontë e atdheut me plehrat. me atë kompleksitet të shtresëzimeve të ideve dhe ndjesive të reja.

Por le t’ia lemë fjalën Liviu Antonesei-t, lë shohim një pjesë nga ato që ka shkruar, teksa komentuesit në atdheun e tij gjejnë dhe nga realiteti i tyre, poezi e jashtazakonshme, shkruajnë, dramatike, na mëson shumë, duhet venë në kornizë

NË FILLIM: POEZIA DREJT BURGUT

Befasi? Një poet shumë i madh nga Shqipëria, i cili vuajti jashtëzakonisht shumë për shkak të poezisë së tij. Apo ndoshta është më mirë të thuash për poezinë e tij dhe për poezinë në përgjithësi.

…Ndërsa shkrimtarët rumunë kanë tendencë të kenë komplekse epërsie ndaj letërsive që i konsiderojnë më të vogla, unë i këshilloj ata të bëjnë një kurë modestie duke lexuar… dhe këtë shkrimtar të madh, emrin e të cilit ndoshta nuk e kanë dëgjuar akoma.

Para se të bëhej shkrimtar i madh i sotëm, autor i rreth 30 vëllimeve, i përkthyer në shumë vende, fitues i çmimeve të shumta letrare shqiptare dhe ndërkombëtare, Visar Zhiti kaloi nëpër disa sprova, për të cilat cilësori kafkian është shumë i butë. Ai kishte botuar poezi në revista që kur ishte student, kështu që në vitin 1979 ai paraqiti në një shtëpi botuese atë që do të ishte vëllimi i tij debutues. Thjesht redaktorëve nuk u pëlqen libri dhe bëjnë një raport refuzimi për shkak të zymtësisë në to, poezive pesimiste. Gjërat mund të ishin ndalur këtu, por ato nuk u ndalën, sepse redaktorët “vigjilentë” dërguan raportin në Komitetin Qendror të Partisë së vetme, dhe poeti u arrestua, u gjykua në 1980 dhe u dënua me dhjetë vjet burg politik. Vërejtjet në letër u përkthyen në “poet dekadent dhe armik i popullit”…

Visar Zhiti lirohet dhe punon gati tre vjet si një punëtor fabrike. Pothuajse çdokënd, një përvojë e tillë, sado e gjatë, pa marrë parasysh sa e vështirë, do ta kishte shtypur, por jo Visar Zhitin, i cili duket se ka dalë i fuqizuar, duke i dhënë Nietzsche-s të drejtë – ajo e cila nuk të vret, të bën më të fortë. Menjëherë pas rënies së regjimit komunist, punoi në shtypin e pavarur, drejtoi një shtëpi botuese, ishte parlamentar, Ministër i Kulturës dhe diplomat i vendit të tij në Itali, Vatikan dhe Shtetet e Bashkuara.

…Do të shihni që koha dhe përvoja nuk kanë ndryshuar asgjë thelbësore në krijimin e tij, formula është zbuluar që nga koha e poezive të para.

* * *

…Sidoqoftë, diçka befasuese ndodhi me shkrimin tim, të përkthyer nga Luan Topçiu, u mor nga shumë gazeta dhe portale në Shqipëri, Kosovë dhe në komunitetin shqiptar të Rumanisë, në Zvicër, Shtetet e Bashkuara, Kanada, etj. Kushdo që më njeh e di që unë nuk shkruaj për mburrje – në fakt, thelbësore ishin poezitë e Visar Zhitit, unë bëra vetëm një prezantim të jetës së tij plot sfida dhe veprës së tij të shquar letrare. Prandaj, doja të theksoja diçka tjetër – sa shumë e duan letërsinë shqiptarët në të gjithë botën dhe si dinë ta vlerësojnë një shkrimtar të madh me një ndërgjegje të madhe.

MBETURINAT SI KOHË DHE NDRYSHIM… Plehrat e vendit tim janë bërë më të bukura, është një poezi e jashtëzakonshme e fillimeve të tranzicionit të vendit të tij, nga regjimi i hirtë komunist në diçka tjetër, nuk ishte shumë e qartë se çfarë, por diçka më pak homogjene dhe më shumëngjyrëshe. Ashtu si në Rumani, nga makthi gri shtypës i regjimit të Çausheskut, “ndryshimi i plehrave” ishte vetëm një nga shenjat e para të dukshme të të gjithë botës shoqërore. Duket se papritmas, ndonëse procesi ishte gradual – zbulimi ynë, përfshirë dhe atë të poetit, ishte i beftë – bota jonë, ajo e Europës Lindore, me Shqipërinë dhe Rumaninë në tërësi, filloi të prodhojë më shumë mbeturina, por edhe më të larmishme, më shumëngjyrëshe, më shkëlqyese, duke filluar të duken si plehra perëndimore.

Sigurisht, ndryshimet në thellësi kanë ardhur dhe vinë, disa syresh do të na duhet t’i presim për një kohë të gjatë, por dikur, në fillim të viteve 90, ne dhamë një shenjë, siç e dinim atëherë… Nuk mund të ishte ndryshe, plehrat janë nga të gjitha llojet, jo vetëm të shtëpive – por të gjitha po aq të ndryshme dhe të shumëllojshme. Të lexojmë Poetin e jashtëzakonshëm Visar Zhiti!

JANË ZBUKURUAR PLEHRAT NË ATDHEUN TIM

Janë zbukuruar plehrat në atdheun tim,

s’janë siç kanë qenë,

vetëm lëkura patatesh

(si të shkulura në tortura), gjak domatesh të prishura,

lëvozhga vezësh e thonj, qepësh e lotë të tharë, këpucë

të pakalbura ende, potkonj, mace që s’kuptohet a janë

gjallë, copa gazetash – ngjarjet e botës të flakura

në kazanët anash rrugëve si mërzi

e madhe, kërcënuese…

Janë zbukuruar plehrat në atdheun tim

dhe janë shtuar bashkë me lirinë, ngjyra-ngjyra si letra

çokollatash vezulluese, si idetë, si fundi i një ëndrre

në mëngjes, fotografi lakuriq artistësh,

të ndaluara më parë

të gjitha, gjëegjëza ambalazhesh, modë, lule të thara,

mbeturina bananesh si hëna të shtrembëruara,

dekorata, gëzhoja, kuti të bukura pijesh të jashtme,

e jashtmja e brendshme,

kapakët e shqyer të librave të diktatorit, koka e tij

e statujtë, pis, buzëqeshja e thyer, poemat për të,

një gjysmë magnetofoni, plehra të shtrenjta, kënga

ende dëgjohet, e ngjirur, kolltukë më tej, televizor,

skelet veture përsipër si një tërmet. Ja, ca furça

të reja dhëmbësh

si picirrukë përrallash të pa mbaruara.

Pirgjet me plehra vazhdojnë jashtë radhëve

të kazanëve të mëdhenj,

pasqyra ku fërgëllojnë ballkone pallatesh të larta, po qielli

prapë është larg,

larg dhe i pastër ende, veçse

nja dy heronj se ku janë zhgërryer, punë korrupsioni,

pranga të ndryshkura…

Kalojmë anash plehrave, mespërmes plehrave,

sa shumë, edhe në biseda, gjithandej, çfarë plehërash, –

plehra në kujtesë, në qëndrim, në karrierë,

plehra, plehra, plehra.

Dhe ato të rrugës ndonjëherë janë

më pak të shëmtuara, të dëmshme më pak.

Janë zbukuruar plehrat në atdheun tim! Pse vetëm ato…

BURGU KA DY DYER VDEKJA NJË

July 29, 2021 by s p

Mbështetur në ngjarje reale

NGA KRISTAQ TURTULLI

I përvëlonin sytë. Rrëkeja e kripur e lotëve njomi brazdat e thata të rrudhave dhe, me vështirësi përmbajti hungërimën. U tërhoq si zvarranik i shkelur, duke iu marrë këmbët, por gazetën s’e lëshoi nga dora. Dielli qëndronte në kupë të qiellit dhe përvëlonte. Prej djersës këmisha iu ngjit pas lëkurës. Me nervozizëm shkuli të gjitha komçat dhe rrëzoi sytë mbi gazetë. Germat shtyheshin, ngashëroheshin, kërlesheshin me njëra tjetrën dhe gazeta u qull nga djersa që rridhte rrëke…

Shkrimi i botuar në faqen e parë të gazetës, së bashku me foton e vjetër të ‘ATIJ,’ që prej vitesh s’është mes të gjallëve, e vështronte me qesëndi nëpërmjet syzeve të mëdha, xhama të trasha optike. Çfarë dreq pafajësie asgjësuese! Edhe pse gjithçka e zverdhur, irnosur nga koha. Përvijimi lëvizi, ajri u drodh, iu bë sikur u qesëndis keqas nga lëvizjet rrethore. Gishtërinjtë e zverdhur prej duhanit u mblodhën instinktivisht, mëshuan forcërisht mbi fletën e hirtë të gazetës. Gishti i madh u përthye dhe çori me mllef foton e ‘ATIJ.’ Syzet e mëdha, me xhama të trasha u bënë shuk, menjëherë dëgjoi zhurmën acaruese të thërrmimit, dhe të asgjësimit.

Të qe gërmuqje marrake?! Përshpirtje e heshtur nga fundbota?! Gërryerje nervoze nëntokësore, ku uji i turbull çjerr dheun dhe nxjerr me vrundull kokallat e zbardhura vdekurve të harruar. Mokrat e kalbura, të mykura vareshin kërcënueshëm nëpër gërxhe dhe brigje. Qarje të zvargur ujore në përpëlitje të vonuar, rastësore fund shekulli.

Gjithë ankth vështroi përreth me mendimin se shikimet dashakeqe së bashku me shtyrjet ishin mbërthyer si gozhdë në çdo pjesë të trupit. Tmerri ngjethës i përfshiu krejt trupin. Flokët e bardha të prera shkurt iu ngritën përpjetë si gjemba iriqi. Donte të ulërinte si ujk i plagosur e, turravrap të gremisej mes morisë së njerëzve. Të shtynte, shkelmonte në verbëri nga ta kishte për mbarë. Turma indiferente s’ i ndjeu goditjet edhe pse ai dëgjoi krismat dhe rrëmetin. Kapërdiu klithmën e hidhur në stomak. I murrëtyer, duke ecur pjerrtas ktheu bërrylin e rrugës. I nervozuar mblodhi gazetën shuk dhe e rrasi shpejtazi në zgavrën e gojës. Tehet e mprehta të germave ia copëtuan gjuhën dhe qiellzën. Volli me gulçe dhe përpara këmbëve të tij u krijua një pellg i madh, i errët. Përnjëherësh iu bë sikur e vjella lëvizi mori formën e një përbindëshi të lemerishëm, aq sa klithi i tmerruar dhe pështjella e shtyu të vraponte sa t’i hanin këmbët..

U ndje i kapitur. U ul në bisht dhe rënkoi. Pellgorja e vjelljes përzierë me morinë e neveritshme të germave i qe ngjitur si mastiç shpinë, në asfaltin e lagur dhe shkelej pakujdesshëm nga moria e hapave të njerëzve. U skërmit. Qeshi turbullt, dhe gërhiti:

‘Hajt shkeleni vjelljen time të qelbur, të neveritshme, merreni me vete, shpërndaheni kudo. Do tu bëjë mirë.

Jo, nuk mundi të lëvizte. U lëkund disa herë si lavjerrës, pastaj u gërmuq. U shty. U përmbys. U zvarrit drejt marramendjes, mbështjellë me petkun e ronitur të vrerit.

Kishin kaluar shumë vite. Ndoshta shekuj. Gjithçka ishte mbështjellë me mjegullën e thellë, sa besonte dhe vete s’kish ndodhur kurrë. U hodh përsipër mali i madh i harresës. U gropos. U zhduk në humnerat e fundbotës, ku fshihen shumë enigma dhe ‘mëkate’ të mëdha. Donte të çlirohej, të ngushëllonte veten dhe të bërtiste me të madhe: Fundja më në fund, të treturit dhe të ‘paditurit’ si unë s’ mund të gjykohen’.

Ndryshimet sociale e hodhën në krahët e fesë, paçka se e përbuzte, e urrente dhe, e luftoi me shpirt. Shkatërroi xhaminë e vogël që gjendej në kodrën e ‘ Shën Mërisë’. Sa herë thoshte ndonjë fjalë me peshë, vinte dorën mbi kuran dhe perëndonte sytë. Filloi të besonte se krimi nga mëkati nuk i ndan asnjë fije. Janë Një përpara gjykimit të fundit. Besimi te Zoti dhe mëkati i krimit e ndihmoi që ngjarja e vjetër të thërrmohej prej memories. Ndjehej i qetë. Besimi ta lehtësuaka shpirtin. Ishte një qetësi e çuditshme, si një shpend që endet në kurorën e një pylli në dimër, me drurë pa fletë.

Habia më e madhe, budallallëku më i madh dhe poshtërsia më e madhe kanë një hark kohor tre ditor. Këtë e njihte mirë. Veçse s’ bëhej fjalë për çudi dhe marrëzi, por lëvizte si eter shkundja tronditëse. Mugëtirën kohë e pat mbështjellë me kujdes me pelerinën e tretjes. Nuk la asnjë shteg. Asnjë shenjë. Asnjë fakt. Asgjë prej gjëje, përveç rrëkeve dhe prurjeve të tërbuara të lumit që rridhnin dhe rridhnin pa ndërprerje.

Besoi se qe hedhur thjesht një version. Një alibi me hallakatjet e pamenduara të gazetarëve, duke shkelur mbi dërrasat e kalbura të kohës. Por, përsëri i përvëloi trupi, si ti futnin mes përmes hell i skuqur. Të ishte si më parë, hëm! Dhe maja e qerpikut s’do ti luante. Për dreq situatat ndryshuan dhe kjo gjë i futi lepurin në bark, e çekuilibroi. Vërtet donte të besonte në fe, por jo si një naiv i mjerë, të përdëllehej dhe të zbrazte lëngjet e barkut.

Vala e urrejtjes i mpiu gjuhën. Ishte gati ta shqyente gazetarucin e poshtër, atë mi zyre që futi hundën në humbëtirë dhe nxori me qëllim qelbin nga errësira e rëndë. Ngriti nga balta kundërmimin mbytës për të rivrarë të vrarën. Donte ta çavaliste me thonj të poshtrin, ja kështu siç çavaliti gazetën, ta qelbëte me jargë. Sa mirë do ishte të zgërlaqej njeriu me ca lëvizje të shpejta të gishtave, pastaj të përtypej dhe të përtypej derisa të dilte një masë e qullët, një qelbësirë. Një asgjë të ndyrë pa formë. Asgjëja është kryevepra më e saktë, prej saj s’ke përse të frikësohesh. Mund të bësh gjithçka të neveritshme dhe, përsëri asgjëja mbetet asgjë. Se s’ka materie, por asgjë. Hiç. Kur është hiç dhe gjumi, qetësia shpirtërore qëndron në shkallën maksimale. Së fundi prej librave të shenjtë mësoi se Zoti krijoi jetën prej Hiçit, asgjësë. Së paku të ishte një asgjë në miniaturë. Dëshironte me gjithë shpirt të vazhdonte asgjëja e mëparshme. Por dreqërit nuk flenë e shkundën asgjënë.

Vështronte sy çapëlyer ronitjen e masës pa formë të Hiçit, së Asgjësë. U gërmuq të ikte me vrap, por asgjëja e thithte me ngut. Megjithëse këtë Asgjë dhe Hiç e donte deri në verbëri. Jo rrallë në netët pa hënë, në errësirën më të thellë, klithte zëzvargur, kafshonte thonjtë derisa shija e athët e gjakut njomte buzët e përthara. Harronte që kishte ndër dhembë gishtat e tij, por vazhdonte të thithte me neps si i babëzitur. Vetëm kur i mpiheshin gishtat dhe dhëmbët dergjej përdhe. Mbështillej kutullaç, qante me gulçe sy ngulur errësirës së pafund. Duhej errësira dhe mjegulla të dytësoheshin…

Rrjedha e jetës kishte qenë shumë e favorshme për të. Qysh kur lindi ra kutullaç, si lëmsh, në këmbët e së ëmës, mes të arës me misra, në mesditë tetori me mjegull. Nuk qau. E ëma kujtoi se kishte mes këmbëve një masë mishi të vdekur. E përnjëmend mendoi të gjente një vend ta groposte. Por përnjëherësh u pendua, mbasi ishte pjesë e mishit të saj. Le t’i jepte copë mishit një shans jete. E kapi për këmbe, e ngriti lart dhe, e qëlloi pesë herë në bythka. Ai u ngjall dhe lëshoi një të klithmë të mprehtë. E ëma mbështolli mishin e kuq me pecetën e pistë që mbështillte bukën dhe me xhaketën e leshtë gjithë arna. Ishte fëmija tetë i familjes dhe e ëma as që vuajti në lindjen e tij. Hapi këmbët dhe foshnja ra pëlltump si një kafshëz e vogël në dheun e shkrifët. Sidoqoftë e ëma ishte e hapur dhe, s’ kish përse të ankohej për të e për peripecitë e mundimshme të grave në lindje.

Fëmijërinë e kaloi nëpër këmbët e të rriturve dhe në rrugët e përbaltura të fshatit. Bënte çfarë të donte dhe si ti shkrepej. Hante ku mundte dhe zhgërryhej paq në rrugët e ndyra të fshatit malor. Marifetet dhe djallëzitë e tij i hanin më të rriturit, vëllezërit e motrat dhe ai skërmiste dhembët në terr. Mos ndëshkimi si fëmijë i tetë i shtonte akoma më shumë zellin e tinëzive. Një fshikull në shpinën e tij shpaguhej me dhjetë fshikuj në shpinat e të tjerëve. Më pas fshihej pas grumbullit të hedhurinave dhe qeshte me hidhësi, pa u vënë veshin kërcënimeve të vëllezërve dhe shokëve.

I ati, sekretari i partisë në fshat, me kobure në brez, i ngrefosur bridhte rrugëve të ndyra të fshatit, dhe betohej:

‘Për ideal të partisë dhe, për këtë kobure s’lëshoj pe.’

I gjyshi u grind me të atin.

‘Dëgjo ti lanet,’ i tha gjyshi me zë të lodhur. Rrahu me inat bastunin e shtrembër pas tokës dhe shtoi: ‘- Qehajai më vriste sytë kur më mbinte përpara hundës me pushkën në sup. Tani më bredh djali me kobure në brez.’

‘Shko plak, futu në haur dhe lërmë të qetë. Me kobure e morëm pushtetin dhe me kobure do e mbajmë.’

‘Të dhjefsha urët,’ shau gjyshi i verdhë dyllë në fytyrë: ‘Më treguake haurin.’

‘Të më dhjesësh urët!’-u shkreh i biri me kobure:‘ Plak vëri ushkur gjuhës, se po të ishte për ty akoma me bajgat do flija.’

I gjyshi s’i ktheu përgjigje. Iku kërrusur, duke iu marrë këmbët. U mbyll në dhomën e vogël ngjitur me haurin, në krah të pyllit. Mbas një muaj vdiq dhe u varros pa shumë ceremoni. Fëmija i Tetë nuk qau për të gjyshin, që siç thoshte i ati: gjyshi ishte një plak grindavec dhe i pjerdhur nga trutë, i kishte mbetur mendja turqi.

Pushteti i të atit i shtonte zellin për prapësi fëmijës së Tetë. Sherreti i pagdhendur godiste pabesisht bashkëmoshatarët. Mësuesve u vinte në libra e çanta minj, insekte dhe zvarranikë, tërhiqej në qoshe dhe përvuajtej në fytyrë kur përmendej emri i tij. Hija e sekretarit të partisë me kobure gërmuqte shtëpitë e ulëta dhe rrugët e përbaltura të fshatit dhe jo më mësuesit anemikë, që me një sinjalizim partie s’dihej nga do u rrihnin barqet. Në shkrepa dhe gërxhe pafund, mbase në qelitë e akullta të burgut të tmerrshëm: ‘Hani me dy porta.’

Fëmija i Tetë e kuptonte: ‘Më mirë të jesh i pari i fshatit se i fundit i qytetit’. Ndaj nuk prapsej para asgjëje. Fshati në gji të maleve ishte një botë më vete. Kur përfundoi klasën e shtatë, personeli i mësuesve mori frymë i lehtësuar. Pak u interesonte nëse nxënësi qe aftësuar në mësime. Njeriu me kobure u vërtitej përpara syve si gogozhel, ndaj i shtuan nga një, dy, pse jo edhe tre nota mbi rezultatet.

Kur e çuan në shkollën pedagogjike, braktisi togjet me hedhurina, minjtë dhe insektet. Veshi pantallona të reja doku dhe xhaketën e shkurtuar të atit, pa hequr stemën sovjetike në jakë. Të gjitha çapkënllëqet dhe horrllëqet fëmijërore i flaku së bashku me minjtë në haurin e kalit topall. Të gjitha këto s’do ndodhnin sikur të mos e detyronte i ati. Një natë e urdhëroi të qëndronte në këmbë përpara se të fillonte shkollën pedagogjike. I mbajti një leksion të gjatë, me të folurën e trashë, grënçka- grënçka, duke e spërkatur me pështymë, mbi detyrën e vështirë dhe stoike të djalit të komunistit të vjetër dhe sekretarit të partisë së fshatit. Për perspektivën dhe lënien e stafetës në duar të sigurta. Për luftën e pamëshirshme ndaj armiqve të kamufluar të klasës, borgjezëve dhe kulakëve. I ati heshti një moment. Koka e të birit varej poshtë. E shkundi nga supet dhe, i tregoi koburen, i tha:

‘E shesh këtë, kjo lëshon flakë dhe vret armiqtë e klasës’.

Pastaj i foli për rëndësinë e kobures, e cila duhet të qëndrojë në përherë në brez me fishekun në gojë.

Trupi i të birit lëkundej si lavjerrës.

‘Përsëriti nga e para të gjitha që thashë,’ urdhëroi të birin.

Fëmijës së Tetë i varej koka për gjumë.

‘Me kobure në gojë dhe fishekun në brez…’ bërbëliti.

‘Derr me zile,’ gërhiti i ati. Mbërtheu të birin nga krahu dhe i futi kokën në ujin e ftohtë të pusit.

‘Ma plevitose djalin,’ u ligështua e shoqja.

‘Plastë në vend. Përsëriti, ‘ urdhëroi ashpër të birin, pa i vënë veshin ankimeve të gruas, dhe më pas vazhdoi:- ‘He, firaun, duhet ta kesh busull, në çdo hap të jetës luftën kundër armiqve te kllasës…’

Fëmija përsëriste si në jerm fjalët e të atit dhe dera e vjetër e ashefit përplasej prej erës, kuiste si shpirtrat e të ikurve.

‘Grua, vëri llozin djallit ashef, na urgusi zorrët,’- bërtiti i ati.

Këshillat e të atit atë natë të tmerrshme, nuk kaluan pa lënë gjurmë në qenien e fëmijës së tetë. E shkundën, ia mprehën shikimin, e aftësuan për tinëzi të fshehura. Ndërgjegjësimi ishte i plotë. Dy tre denoncime modeste në drejtori për individë të pandërgjegjshëm, bashkënxënës, pati efekt. Hija e tij u rit. U shtua besimi i shokëve të drejtorisë dhe mundësia të merrte klasën, mbasi drejt e drejt s’e hante dot.

Në vitin e fundit të shkollës pedagogjike i ati i bleu kostum ngjyrë bari. Mësoi si të hekuroste, të bënte pantallonat me vijë. Në çaste dembelizmi spërkaste këpucët me pështymë dhe i fshinte lezetshëm me cepin e leshtë të batanijes. Kostumi i dha rëndësi. Megjithëse në mësime nuk dallohej, zvarritej në pragun e rrezikshëm midis notës kaluese dhe mbetëse. Aq sa u detyrua komunisti me kobure të hipte në kalin gërdallë. Të linte fshatin me njëmijë halle në gji të maleve, të zbriste në qytet dhe të shkonte drejt e në seksion të arsimit. Shkuli koburen nga brezi e përplasi në tavolinë dhe bërtiti:

‘Po shpërdorohet njeriu i ri!’

Poterja e njeriut me kobure shkundi mësuesit e mykur, të cilët akoma përdornin metoda të vjetruara dhe nuk dinin të aftësonin bijtë e komunistëve. Mësuesit mbyllën të dyja sytë. Fëmija i tetë përfundoi me sukses të plotë shkollën pedagogjike. Shkundi kostumin ngjyrë bari prej pluhurit të dendur të qytetit dhe u nis në fshat. Komunisti i vjetër bëri një darkë të madhe dhe shkrehu disa herë koburen në dritare.

Ditën e hënë filloi mësues në fshatin e lindjes. Qysh në fillim s’ i kushtoi rëndësi mësimdhënies, por zhbirimit të kolegëve. Intuita s’e gaboi. Shënjestër, mësuesi i matematikës, pak kurriz dalë, me syze, xhama të trasha, si tasa ku shkunden cigaret. Pa turp kolegët e quanin ‘shqerrë.’ Gjithë ditën e perëndisë mezi fliste dy fjalë, vetëm zhyste hundën pingul mbi libra. Por ky mësues që aksidentalisht thirrej ‘shqerrë,’ i përkiste një familje të deklasuar. Babai i tij shkuli, gremisi tutje nga fshati familjet e deklasuara. Nga u gjend ky, kush e solli, përse pruri, mos ka gisht armiku i klasës?

Nervozohej për çdo lëvizje të ‘shqerrës’. Aq sa heshtja dhe frymëmarrja e tij e acaronte. Filloi të përgjonte çdo hap që shkelte. Syri i tij vigjilent ngulej me këmbëngulje te rezja e derës së klasës, në dritare. Deri në plasat e ndyra të derës së WC. ‘Shqerra’ vetëm lexonte dhe heshte. Për djall ishte absolut në matematikë. Një moment bënte habi, si mund të heshte kaq gjatë njeriu! Por heshtja shpesh herë është teh i mprehtë shpate. Nëpërmjet heshtjes koka katrore e ‘shqerrës’ fshihte mendime të mbrapshta. Filloi ta cyste për sherr. Haste në murrin e padepërtueshëm të heshtjes dhe shikimin e pafaj. Kjo e tërbonte. Atëherë e godiste me bërryl gjatë shkëmbimeve në korridoret e ngushta të shkollës. I rrëzonte regjistrin, i shkelte këmbën. I kërkonte të falur duke i buzëqeshur me ligësi. Çuditërisht gjente vetëm trishtim në sytë e mjegullta të ‘shqerrës’.

Fëmija i Tetë shkonte në shtëpi i çliruar, ngaqë u mësua të grisej me dikë. Iu bë sëmundje dhe argëtim mos përgjigja e mësuesit të matematikës. Nxiste nxënësit të bëheshin pjesë e ngacmimit dhe poshtërimit të kolegut. U bërtiste nxënësve dhe në të njëjtën kohë u shkelte syrin. Mësuesi i matematikës s’kthente fjalë. Tërhiqej i nervozuar, hiqte dhe vinte syzet dhe vërtiste sytë miope. I rrëmbushur shtrëngonte librat në gjoks dhe mbyllej në dhomë. Në oborrin e shkollës plaste gazi i shfrenuar dhe pastruesja përzinte nxënësit me fshesë.

Kjo lojë do të vazhdonte gjatë. Ngacmim dhe heshtje. Nuk është keq kur vë në lojë, argëtohesh me dikë që nuk është në gjendje të lëvizë as qerpikun. S’të mposhtën monotonia e fshatit dhe dita të shkon për bukuri.

Në analizën vjetore, klasa e tij doli me rezultate shumë të dobëta. U kritikua nga kolegët. Vështroi me indiferentizëm dhe shkarraviti me inat bllokun e vogël. Aty nga fundi i mbledhjes, kur s’pritej dhe, diskutimet e kritikat po mbylleshin. Çuditërisht ‘shqerrës’ iu hap goja. U ngrit me ngadalë në këmbë, shtrëngoi librat në gjoksin e dobët dhe lëshoi në mes të sallës së mësuesve fshikullin e fortë, e kritikoi për paaftësi. Nuk ishte fshikull por vetëtimë rrufeje. I deleguari e vështroi një copë herë mendueshëm dhe, e aprovoi me kokë se çfarë tha ‘shqerra.’

‘Çfarë! I besonin atij?!’- hungëriti fëmija i Tetë. Shqeu sytë dhe trupi iu drodh si purtekë. U rrotullua dhe ngriti veshët në përgjim. Ngjyrat e fytyrës i ndryshonin çdo minutë. E kritikoi për paaftësi mësuesi i matematikes, gjoja ‘shqerra’! Guxoi! Përbuzja dhe urrejtja që i kishte lindur në thellësi i përfshiu krejt trupin, i ngërdheshi fytyrën. Armiku i klasës guxoi dhe kritikoi ardhmërinë?! Hata e madhe!

‘Shqerra’ tha, duhej të studionte më shumë! I tregoi seriozitetin e detyrës së mësuesit! Përse duhej të fliste? Kush e lejoi të fliste? Çfarë seriozitet kërkon qorri! Kush ‘kolegu’, mësuesi i matematikës që mban mbi supe mëkatin klasor! U ngritën këmbët ti bien kokës. Mbledhja u bë e mjegullt. Vërtiste çelësat në duar, ah sikur të kishte koburen e të atit. Le ta kritikonin të gjithë, ujë të zi të nxirrnin, vetëm qorri të mos hapte gojës. Le të gërmuqej, të bluhej me heshtjen e tij. Rrotullonte sytë mbi fytyrat e kolegëve. Çuditërisht i dukeshin të njëjta, të deformuara, por shfytyrimin më të madh e kishte gjëja që quhej aksidentalisht ‘shqerrë’. Shqerrat e urta, të buta të perëndisë, hanë, blegërijnë, presin në heshtje, të bindura satërin e kasapit dhe asgjë më shumë.

Drejtori i pëshpërit të deleguarit diçka në vesh. I deleguari vështroi ‘shqerrën’ ngulët:

‘Drejtori më tha që ju, studioni të mbroni disertacionin në matematikë, apo jo?’ e pyeti.

Njeriu me syze që thirrej aksidentalisht ‘shqerrë’ luajti kryet në shenjë aprovimi.

‘Po.’ Murmuriti.

‘Ashtu! Shumë mirë!’- i tha i deleguari.

‘Shumë mirë’, i gërhiti qenia fëmijës së Tetë dhe, u bë gati të ngrihej, të shtynte stolat, të derdhej drejt qorrit me xhama numër pesë. T’ia flakte syzet, ta mbërthente nga shpatullat me egërsi dhe ta përplaste përdhe. Guxojnë i thonë shumë mirë armikut të klasës që përdhosni djalin e komunistit të orëve të para! Çmenduri! O nëne, bota u bë për dreq!

Kur reshtën kritikat, si somnambul doli nga salla. I deleguari i vuri dorën në shpatull, e vështroi turbullt. Eci i dërmuar drejt shtëpisë. A mundej djali i komunistit të flaktë të kritikohej, të zgërlaqej! Sigurisht, gjëja me syze miope që thirrej prej kolegëve me idiotësi ‘shqerrë’, kishte përgatitur me kujdes skenarin e kritikës dhe fundosjen e tij. Me kokë të rënduar nga mendimet ngjiti të përpjetën që e çonte në shtëpi. Si marrin guximin të përmbysurit dhe qorrat të mendojnë të bëhen shkencëtarë. Ku, ku nëne! I paska hyrë vetja në qejf. Por s’kuptonte simpatinë e hapur të drejtorit të shkollës. Duhet parë me kujdes e shkuara e afërt dhe e largët e drejtorit. Duhet të ketë ndonjë kleçkë në biografi që pëlqen dhe përkrah armiqtë e klasës. Kishte bërë kërkesë në seksion të arsimit të zinte vendin e drejtorit. Duhet t’i ketë rënë në vesh ndaj e lufton. Eh! Qentë le të lehin karvani ecën përpara.

S’i durohej sa të shkonte në shtëpi dhe t’ia tregonte plakut. I ati u gërmuq keqas, rrëzoi vetullat e trasha, të zbardhura dhe, goditi vrazhdë qypin e madh prej balte. Qypi u thye me rrapëllimë dhe turshitë e dimrit së bashku me shëllirën përmbytën dhomën.

‘Hëm, ç’më thua more bir, ç’më thua!’-hungëriti plaku.

Plaka mallkonte, mblidhte me kaci turshitë dhe të pinte me një leckë të vjetër shëllirën. Atë e bir u ngjeshën në qoshe të dhomës dhe nisën të pinin raki. I ati shkuli koburen nga brezi e la në tavolinë. Sytë e të dyve u përqendruan te sendi i metaltë, që prehej pafajësish por po të lëvizje gishtin, villte zjarr. I ati shtriu dorën dhe rëndoi mbi kobure:

‘Biri i bushtrës guxoi të shajë djalin! E do plumbin në ballë të qërohet njëherë e mirë ajo farë?’- ulëriti.

‘S’është si më parë baba.’

‘S’është si me parë thotë! Hajde baba të tregoj arat. A nuk e kemi ne pushtetin? Biro, mos u bëj qull,’-hungëriti i ati dhe u ngrit me vrull, këmbët nuk e mbajtën, ra mbi të birin që e vështronte i nemitur dhe mërmëriti:

‘Plak, mos më fyej.’

At e bir u ngatërruan keqes duke spërkatur njeri tjetrin me pështymë.

‘Raki e keqe!

‘Jo, thashë farë e keqe,- u mbrojt i biri.

‘Mos guxo të shah rakinë. E dua shpagimin në çast dhe pa asnjë ceremoni,’- bërbëliti i ati, piu raki me neps dhe vazhdoi:-‘Do të kishim bërë mirë ti zhduknim të gjithë qysh më 1945. Por këta dreqër ishin shumë dhe plumba kishim pak.’

‘Fole gjë për zhdukje baba?’

‘Zhdukje o posi.’

‘Zhdukuni nga dhomë pijanecë të ndyrë’,- u grind e ëma e mbytur në djersë.

‘Mbylle halenë plakë. Apo do një shkelmë të flakesh si qyp me turshi,’- e kërcënoi plaku me kobure.

‘Ta denoncoj, ta rrasin në birucat e ‘Hanit me dy porta,’- foli i biri mes jargëve.

‘Jo,’- ulëriti i ati dhe rrëmbeu koburen. Arma i shpëtoi nga duart, ra përdhe në grumbullim me turshi. Koburja e të atit së bashku me tërbimet qenë të ndryshkura, nuk ngrinin më peshë.

‘Pse?!’

‘Hajvan, burgu ka dy dyer, vdekja vetëm një’, hungëriti i ati.

I biri luajti kryet, i ishte mpirë qafa. I ati s’kish fuqi të ngrinte koburen nga togu me turshi. Dhoma kundërmonte erë të rëndë shëllire dhe raki. Plaka duke i shtyrë, sharrë dhe mallkuar i nxori nga dhoma.

Duke i mbajtur pas parmakut të drunjtë të shkallëve u ngjit në dhomë dhe, pa u zhveshur u shtri në shtrat. Për herë të parë e kuptoi se s’duhet të mbahej vetëm pas një medaljeje. Dritarja ishte hapur kat më kat. Pa qiellin, i ngjau pus i thellë, i pafund, përmbytur nga errësirë. Iu bë sikur dëgjoi zëra të mbytura, mërmërima vinin prej së thelli. Stomaku i përvëlonte, i ziente si të kish bërsi. Gromësiu dhe lëshoi avull të nxehtë. I vinte të nxirrte të gjitha plaçkat e barkut. E ëma i la mbi komodinë një gotë me limonadë por s’kish fuqi të ngrihej ta pinte.

Qindra krahë të zinj oktapodi e përfshinë dhe e tërhiqnin drejt asgjësë. U përpoq të shkëputej, s’ mundi. U përdrodh dhe u mblodh si lëmsh. Një valë e zjarrtë u ngjit nga fundi i barkut, volli disa herë me gulçe duke rënkuar. Pështyu me neveri thërrimet e qullëta që i kishin mbetur në kthinat e zgavrës së gojës dhe morri frymë i çliruar.

U shtri përmbys. E ëma me zë të trishtuar mërmëriste dhe fshinte të vjellat. Por ai nuk e merrte vesh në ish në ëndërr apo në zhgjëndërr…

Mugëtirë. Zhurmë, zëra të çjerra. Diku më tej qeshja e acaruar të atit. Ndërsa koburja e ndryshkur lëkundej dhe përplasej pas murit. I bëhej se kishte net dhe ditë, javë dhe muaj që ecte në mjegull të dendur dhe nuk shkëputej dot. Ishte qull dhe fill i vetëm. Dëgjonte hungërima dhe rënkime të mbytura të vinin nga moçali. Fytyra e ‘shqerrës’ iu shfaq e deformuar, mbuluar nga xhamat miope. Dëgjoi përsëri zëra të lodhur dhe më pas zhurmën e mbytur të gjuhës që rrahu dhembët dhe foli:

‘Eja ‘shqerrë’ të thithësh erë mjegulle’.

Lëvizi krahët të ngrihej iu duk sikur i kishte të bëra prej shpendi të irnosur. ‘Shqerra’ mbrohej pas xhamave të trasha dhe ecte ngadalë, i bënte dredhë moçalit.

Në shtegun i ngushtë të Dajlanit u ndal. ‘Shqerra’ iu afrua pranë dhe qeshi i çliruar. Përpara tyre u hap tjetër pamje. Ngriti krahun, i ranë pendë të hirta përdhe dhe njeriu ‘shqerrë’ u tremb.

‘Mos tremb,’- i tha, -‘Je pjesa ime e munguar’.

Pa u kushtuar rëndësi rrëzimit të pendëve ngriti krahun dhe tregoi shpërthimin e gjelbërimit, të luleve. I foli për frymëmarrjen e mjegullës, të pyllit. ‘Shqerra’ dëgjonte dhe ecte kokulur. Në një dorë mbante çantën e rëndë të mbushur me libra të matematikës, për të përfunduar disertacionin dhe në tjetrën pardesynë. Vështronte ballë rrudhur dhe merrte frymë thellë, të mbushej gjithë gjoksi me ajrin e freskët. Nuk ngopej prej shpërthimit marramendës të ngjyrave, reflekseve mëngjesore dhe valëzimin e bulëzave të vesës. Nuk ka më bujare se Nëna natyrë. Ishte i përhumbur. Prapa zvarritej një hije e rëndë. Njeriu ‘shqerrë’ kërceu si kangur të largohej prej hijes por ishte e pamundur.

Sa shpejt përhumben njerëzit që janë si ‘shqerra,’ sa shpejt!

Në bërrylin e ‘Qyqes’, aty ku përroi ishte më i thellë. Me lëvizje të shpejtë të saktë kujtoi se e goditi njeriun ‘shqerrë’ egërsisht prapa kokës. ‘Shqerra’ u kthye vringthi dhe e vështroi me habi, çanta me libra dhe pardesyja i shpëtuan nga duart. Nuk pati kohë të fliste, sepse goditja i erdhi nga ana e djathtë e kokës. Iu këputën këmbët ‘shqerrës’ dhe ra përdhe pa nxjerrë zë. Por ai kishte krahë të mbuluar me pendë të irnosura dhe s’mund të godiste!

Përsëri, dikush tjetër shtyu dhunshëm ’shqerrën’ dhe e goditi në përrua. Me shpejtësi nxori hostenin që e kishte fshehur ditë më parë, tërhoqi trupin e ngrohtë të ‘shqerrës’ dhe e ngjeshi me forcë në rrënjët e vidhit të vjetër, aty ku vorbulla e ujit ishte me e madhe.

Veshët i buçisnin. Oshtima e ujit dhe e pyllit e tundnin si tërmet. Pendët e irnosura rranë të gjitha përdhe. Ulëriti fort të largonte hijen e vdekjes së tjetrit. Ulërima u përsërit disa herë me radhë. U rrëqeth. Njeriu ‘shqerrë’ si dele e perëndisë që ishte, humbi menjëherë nën ujë. Rrënjët e trasha të vidhit e rrëmbyen në çast nën vete.

U plandos përdhe u mbytur në djersë. Uturimat ngriheshin dhe përplaseshin, kujtoj se do çmendej…

Zhurmat ofshëtinë dhe, për një moment drodhën ajrin, pastaj u fashitën. Zëri i grindur i të atit u tret së bashku me mjegullën. Dëgjohej vetëm uturima e ujit dhe pendët e hirta që iknin tutje.

Trupi i ‘shqerrës’ u gjend mbas një jave. Artikulli në cep faqes së parafundit të gazetës fliste për një njeri të panjohur, ndoshta mësues i humbur në ujë. Më vonë askush s’u kujtua të thoshte gjysmë fjale. Si mund të kujtohej, kur ‘Shqerra’ si i hutuar që ishte, i shtënë marrëzisht pas librave, s’diti ku hodhi këmbën. Uji gjëmonte aty pranë, aksidentalisht shkau, u përmbys dhe u mbyt në përrua…

Fëmija i tetë ende besonte se qe në kllapinë e gjumit dhe nuk ishte ai, por dikush tjetër, me krahë puplash të irnosura që kreu aktin e shëmtuar të vrasjes. Mbase ‘shqerra’, vërtet shkau në lumë, kur kishte mjegull dhe dëgjoheshin përshpirtjet e ujit.

Po kush qe ai bir kurve që guxoi nga turma të tundte gazetën dhe të thoshte:

‘Hej, mësuesi, s’ u mbyt por u vra nga dora gjakatare e këtij….’

Futi kokën mes shpatulla dhe mërmëriti si për gjynah:

‘Jo… unë jo! Gjakatar është uji dhe përroi që e nxori..!

‘Ky është vrasësi, ky!

‘Hëm! Gremisuni! Fundja të treturit janë asgjë… dhe s’më …

Tetor 2011-2020

ORA ZENITH

July 29, 2021 by s p

Nga Agim Xh. Dëshnica

Teksa kaloja i hutuar përmes një dyqani të madh me orë të mbyllura brenda xhameve, m’u kujtuan orët e viteve të shkuar. Qysh në fëmijëri dhe më vonë, në shkollë, kisha dëgjuar tregime nga më tërheqësit për matjen e kohës. Mjetin për këtë qëllim, njëri e quante orë me rërë, apo orë dielli, tjetri – orë dore, sahat xhepi, apo qostek me kurdisje. Në ditët tona kanë marrë dhenë orët e dorës me zë njeriu për ata, që nuk shikojnë mirë, orët që ushqehen me rreze drite, orët e murit me zogj e dollapët e drunjtë me xhama të sahatit me laviers. Pra, për kohën tingëllojnë miliona zile e kambana në tërë skajet e rruzullit tokësor. Thonë se ka pasur edhe orë mjeshtrash të mëdhenj, ku dëgjoheshin hymne korale për mbretër e princa me figura grash e burrash në skena, që hapeshin e mbylleshin. Edhe mjaft qytete hijeshohen nga kullat e larta të sahatëve, si Big-Bengu i Londrës, 96 metra i lartë, Kulla vigane shumëkatëshe e Bostonit, që shërben si sahat dhe hotel. Në sheshin San Marko të Venecies, mbi një kullë, në orë të caktuara, dy shtatore burrash të fuqishëm godasin me çekanë një kambanë bronzi. Kurse, edhe sot, nëpër fshatrat tona kohën e gjejnë me afërsi me hijen e pipës mbi shuplakën e dorës, apo me një shufër druri a hekuri mbi tokë. Dëgjohen edhe zëra, se dielli është ngjitur dy pashë apo një hosten mbi Sopot! Ndërsa ora e gjallë, këndesi, zgjon gjumashët, ashtu si në rubairat e Khajamit:

“A e di përse këndesi po këndon

Menatë dhe nga gjumi po të zgjon?

Që shkoi një ditë po të lajmëron

Dhe ti, çkujdesur, fle dhe ëndërron!

Zgjohu! Mëngjesi me shigjetë e grisi

Perden e Natës, Yjt’ i arratisi,

Dhe Dielli gjahtar me rreze kapi

Çdo majë mali e pallati e lisi! ”

Në kohët e reja, orët elektronike janë vendosur në kompjutera e në celularë, disa me vlerë janë ndrydhur në muzeume, shumë të tjera presin të shiten, ose janë harruar nëpër sirtare, ose janë hedhur në kosha plehrash. Çmimet e tyre janë nga më të larmishmet. Orët e shtrenjta hyjnë në sferën e stolive. Kur i sheh çmimet e tyre, të dhembin sytë dhe koka. Të lirat u shërbejnë qytetarëve për të vajtur në punë pa vonesë, për takime në kafe, ndërsa orët e shtrenjta – për të udhëtuar në vende të largët. Orët e lira i quajnë edhe roskop. Ora të gëzon, por edhe të tmerron. Orët në botë kanë emra sipas gjuhëve: shqip atyre u thonë – orë, anglisht – clock, frëngjisht – horologe, italisht – oro’logio, turqisht – sahat, rusisht ças, etj, etj. Shpikësit e panjohur të orëve u bënë shkak për ndërtime punishtesh e fabrikash dhe për një varg dyqanesh me fitime për tregtarët, sidomos për sahatçinjtë.

Bota e orëve apo e sahatëve Omega, pas luftës te ne qe harruar. Në pazar na mjaftonte Kulla e Sahatit. Veçse, herë pas here akrepat, ndalonin. Kambana pushonte. Flitej se njerëz të caktuar me detyrat e sigurisë qytetare ndaj rreziqeve, sidomos natën, merreshin me çrregullimin e kohës së ndonjë kryengritjeje të mundshme nga armiqtë e popullit, që flinte. Mbase edhe mungesa e orëve në dyqane dhe e telefonave në shtëpitë e qytetarëve, lidhej me parandalimin e ndonjë plani kundër pushtetit popullor. Akrepët frenonin në pikat e zeza të fushës së bardhë te Sahati, posi një tren i prishur në shinat e hekurudhës. Kur ata nisnin të lëviznin, do të thoshte se rreziku qe larguar. Gjithsesi, kambana nuk ndihej me tingëllimin e fortë “dang!” në orën e plotë, “trang!” në gjysmën e orës dhe “tring!” në çdo pesëmbëdhjetë minuta.

Ishte ditë e diel. Për të vrarë kohën, hapa e mbylla disa dosje të pluhurosura. Në njërën prej tyre gjeta një tregim të harruar. Në atë letër të zverdhur nga koha munda të lexoja këto rreshta për orën Zenith të babait:

“Kur punoja me shifra në një ndërmarrje ndërtimi në rrethinat e qytetit, isha fare i qetë për kohën. Për t’u nisur në punë, më zgjonte babai pensionist, pasi hapte kapakun e sahatit të xhepit të markës Zenith, nga vitet e marmalatës, të makaronave dhe vino Chiantit. Ora me fosfor e tryezës e po asaj kohe, e markës Veglia, nuk punonte më. Dikur zilja e saj binte fort tri herë në mëngjes. E treta binte pa pushim, deri sa zgjonte edhe fqinjët. Tashmë në atë orë relike ndrijnë vetëm numrat e akrepat me fosfor, ndërsa zilja e çtingëlluar bie kot më kot. E mbajmë si stoli mbi komodinë.

Kur punoja deri pas mesnate, harrohesha midis letrave dhe s’më shkonte ndër mend të pyesja se sa ishte ora, sepse si shumë të tjerë duhej të mbushja formularët e pafund për zyrtarët e lartë, të cilët në ato orë flinin rehat në vilat e partisë. As në sheshin e ndërmarrjes, apo në zyrat e drejtorisë, nuk shihej e as dëgjohej ndonjë orë. Ato dukeshin në çastin e përurimit, por pasi prisheshin, “mbeteshin në tako” e s’merrej më njeri me to. Ai mjet aq i nevojshëm ishte mall jashtë liste dhe i rastit nga importi. Orët e markave Gub e Zenith madje edhe Pabjeda ishin me çmime më të lartë se paga mujore e një nëpunësi, palé e punëtorit. Për çdo rast në shtëpi na ndihmonte ora Zenith e babait. Befas një nipçe, duke luajtur na e prishi Zenithin. Qysh atë ditë për të vajtur në punë më zgjonte babai, kur shkonte në radhën e kosit, sipas marrëveshjes me një komshi, i cili trokiste në portën tonë herët në mëngjes.

Për fat të mirë, teksa kalova bregut të Himarës te një dyqan i harruar në Dhërmi, gjeta disa orë gjermane të markës Umf – Ruhla, të tipit roskop, të trashë sa një kokërr qepe, me çmime pothuaj falas. Pa e zgjatur, bleva një prej tyre. Kështu, me orën në dorë, u ktheva në shtëpi plot gëzim. Pra, shqetësimi, për t’u nisur në punë mori fund. Shpëtova dhe nga trokitja e komshiut në portë, nganjëherë. edhe në mes të natës. Por, një ditë, kur asfaltohej rruga pranë drejtorisë, u afrova të shihja ziftin në kazan. Për dreq, ora ime gjermane m’u shkëput nga rripi e ra brenda në llumin e zi. Një punëtor nxitoi me lopatën në dorë, e futi në fuçi, e gjeti dhe e nxori jashtë. Një mekanik i moshuar, mjeshtër për gjithcka, e mori orën dhe e zhyti në një enë me benzinë. Umf – Ruhla u pastrua për bukuri dhe nisi rrahjet: tik- tak, tik-tak, tik-tak! Qysh nga ai çast, ata që mburreshin me orët Zenith e Gub, kur më ndeshnin udhës, më thoshnin me buzën në gaz: “Të lutem, sa është ora ekzakt?…”

Tregimi vazhdonte më tej, por qe e pamundur të lexohej. E pashë me vend ta plotësoja sipas kujtimeve dhe t’ua tregoja miqve të mi.

Naimiada

July 16, 2021 by s p

Nga Namik Selmani – Anëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro- Amerikanë, Boston.

E di që mbase mund të shihni kalimthi këtë si këshillë, lutje, përgjërim, kërkesë. Një zgjm nostalgjie, një lëçitje për patriotizëm që, për shumë njerëz, edhe nuk përmendet më në fjalorin e përditshmërisë. Ose më saktë, vështirë se testohet në njerëz të ndryshëm, të veçantë. Të gjitha mund t’i ketë ky shkrim. Mbase asnjë. Po mund të mbetej vetëm te radhitja e disa argumentavë, thënë me gjuhën e metaforës, të digresionit letrar, apo edhe të mbushur me një frymë optimizmi, mbase më shumë se duhet për kohën që jetojmë e që mjaft njerëz shqiptarë, me apo pa statusin e emigrantit modern, nuk do ta pranonin krejtësisht si frymë sociale, kombëtare, pak romantike, pak didaktike, pak realiste. Do të ishte më se i mbrothësishëm një lloj bashkëpunimi me ju, apo me ata që do ta vijnë në këtë tokë apo do ta hapin një ditë në dyert e rëndë të kurbetit me disa motive jetësore për të ekzistuar sot e kah mot kjo NAIMIADË, nëse do ta formoja një fjalë z të re me atë që na dha që na frymoi në breza i madhi dhe i thjeshti Naim Frashëri. Jemi pak të qetë se emrin e tij tashmë e kemi vënë në mure shkollash, në dëftesa nxënësish, në çmimet letrare të përvitshme në zona të caktuara duke u nisur që nga Përmeti, nga Frashëri me emrin e tij, në këngë popullore e të muzikës popullore, të lehtë e modern, në piktura e skulptura, në teqet e xhamitë, në medaljonë ..Në kartmonedhat ku vihet ajka e një kombi. Mos harroni se kartmonedha njëdollarëshe në Amerikë ka fytyrën e Xhorxh Uashingtonit që amerikanët e quajnë “Babai i kombit amerikan” pa harruar që edhe kryeqyteti i këtij shteti-kontinent, është pikërisht ai me emrin e tij Në Muzeume lokalë e kombëtare ia kemi caktuar vetrina të veçanta bashkë me Abdylin e Samiun. Ia kemi vënë jo rrallë emrin e tij djemve, po jo më pak dhe vajzave në Shqipëri e në Kosovë. Ka shumë Naimë e Naime në trevat tona. E me të ka dhe një ringjallje të veçantë emri i tij. Kemi medituar para shpatës së Skënderbeur ardhur nga Vjena e valseve duke mërmëritur vargjet e poemës “Histori e Skënderbeut” E kemi njësuar në heshtje pak veten me Kamanin e kohëve moderne që nuk i duhet më një shpatë, po një penë, një libër, një punë më të mirë mbrothësie. Mbase historinanëve të letërsisë botërore do iu kujtohet një detaj që dua ta ndaj me një lexues mbarëshqiptar. Biografët e Balzakut romancier e novelist, një filozof në kufirin e fundit të gjenialitetit kujtojnë se në tavolinën e punës së tij, ai kishte vënë një portret të Napoelon Bonopartit me një mbishkrim të tijin. Vetëm të tijin. Askush nuk mund që ta bënte këtë veç Balzakut. Ose më saktë, askush nuk mund ta realizonte atë në jetë. “Atë që arriti Napoeloni ne pushkë e beteja, unë do ta arrij me penë”-pat shkruar Balzaku fjalëoqean. Edhe pse i këndojmë sa e sa këngë malli, ai është më shumë se një bri modern për kohët që jetojmë e që vijnë. Jo nga ato që ftojnë të luftosh qoftë dhe me topat grykëgjatë. Në një botë kaq të madhe e kaq të vogël, këshillat janë pak të tepërta për njerëz që, duke patur lirinë e shprehjes, mendojnë se liria dhe e vërteta është me ta, dhe vetëm me ta. Po nuk bëj mëkat që t’u them se kur është një përvjetor i ndarjes nga jeta i poetit tonë kombëtar Naim Frashëri apo i lindjes së tij pranverore, të jetë porta e një kujtese të re. 120 vite pa të. 120 vite me të e kurdoherë me të do të jemi. Me frymën e palcën e shqiptarizmit që ai e kishte ditënetëve. Mund të mburremi se kemi parë dhe kemi bërë sa e sa fotografi e video duke patur pas krahëve Luvrin, Milanon, Spanjën e toreaodorëve, Akropolin e Athinës, Koloseun e Romës, Bostonin e muzeumeve, Manhatanin e Njy jorkut, Niagarën e Kanadasë, zonjat japoneze, Murin e Madh Kinez, e pasataj nxitojmë t’i hedhim në instragam, në facebook. Ose të bëjmë albumin tënd vetjak. Po ama, si shqiptar duhet që njëherë në jetë ta shohim, ta prekim të frymojmë në Frashër mes atyre maleve me pisha, ahe, në Frashër. Ku arrat dhe ftonjtë erëmirë janë më të rrallët në Shqipëri. Bash si detyrimet që kanë besimtarët e feve respektive.

Aty do të shohin atë djep të shqiptarizmit të rilindjes e, nëse bëjmë një pyetje retorike. “Si do të ishte bota shqiptare, mësuesit, shkollarët pa të? Si do ishte pa atë shprehje monumentale të kryepoetit “Dhe dritë e diturisë përpara do na shpjerë!” E pata atë rast të lumtur në majin e vitit 1996. 150 vjet kur kisha fituar Çmimin e parë kombëtar në poezi me rastin e këtij përvjetori. Dhe ishte në rastësi e mrekullueshme që vajza poeteshë gjimnaziste ishte mbesë në Leusë dhe kjo më dha mundësinë që të isha brenda kristalimit të ujit të ftohtë të Leusësqë sikur ishte ndërtuar mbi një burim uji si përrallë. Atëherë, por dhe sot nuk dua të kujtoj asnëherë vdekjen e poetit, se ai firmosi vetë pavdekësinë. Metaforikisht ai ka një lindje pranverore më 25 maj dhe një ndarje nga jeta në një stinë vjeshtore 20 tetor. E pra, duhet të jesh cazë më shumë naimjanë nëse e nis nga Frashëri. Atje ku ai mori nga pas emrin Naim Bej. Nuk kishte lidhje me jetën e Stambollit të zhurmshëm që do ta mësonte, po edhe do ta ligështonte nga shëndeti, nga malli. E që një ditë atje në një lagje të Stambollit do t’i merrte dhe eshtrat e tij të drobitura, por jo shpirtin që fluturonte e sërish fluturon në qiellin e shqiptarisë, Naim Frashëri ose Naim Beu do rrinte këtu 15 vite. Derri në moshën 15 vjeç djalë ai Në Teqenë e Frashërit do të mësonte gjuhë të tilla si arabisht, turqisht osmanisht dhe persisht. Vetëm dispilna e rreptë mund të ishte një nga çelsat e fitores së kësaj kulture që po merrte atje mes maleve të Dangëllisë, Më tej te Zosimeja buzë Gjolit të Janinës, ai do mësonte greqishten e Lashtë dhe e Re, frëngjishten dhe italishten.

Më thoni ju që keni qëndruar në vendlindjes tuaj qoftë në një atmosferë urbane, qoftë dhe në majën më të lartë të Shqipërisë, apo në një fshat që nuk njihet shumë në një zone sa mbresa merr njeriu më vete në 15-16 vite jetë! Ditët e fëmijërisë dhe rinisë janë “Akademia” e parë e moshës njerëzore. Të hap portën në pjekurinë e moshës. Ah, biografët e poetit! Të tregojnë për shkollën, po nuk tregon se si bridhte livadheve, si ftohej në kroje, si jetonte me mistikën e Teqes së Frashërllinjve e të atyre që futeshin në të. dhe me çfarë pasioni mësonte shkronjat e para të gjuhës. Edhe kur dëgjonte rrëfimin e shehelerëve, mësuesve të tij të parë atje, në Frashërin mes maleve, ku kryqëzohen rrugë e mbarë Jugut e lartë se maja e Tomorit, të cilit do i kushtonte vargjet e tij si himn i vërtetë, ai e kuptonte se një majë e re po i shfaqej para tij. Mbase aty do të ketë provuar dhe fytyrskuqjen djaloshare. Uji i freskët i gurave do e rriste para kohe. Xha Haliti babai dhe “Mësuesi” i të mëdhenjve” ishte më i lumturi dhe më bekimtari. Djemtë e tij nuk kishin në shtëpi poltronet, pianot, pikturat kopshet me lule ekzotike. muret e zbukuruara të shtëpive të Evropës që shpesh bënin garë salltanetesh. Po kishin kostumet kombëtare, kishin odat ku vinin e shkonin sa e sa burra mëmëdhetarë. Kishin isopolifoninë që do të bë hej shumë kohë më vonë pasuri e UNESCOS.

… Kur vihemi në tribuma në auditorë në klasat e shkollave të mesme e spjegojmë madhështinë e Rilindjes evropiane e sidomos atë italiane, themi shprehjen që i vuri vulën kohës “Rilindja kishte nevojë për titanë dhe lindi titanë: Po me plot gojë e themi këtë dhe për rilindasit tanë Frashërllinj. Ata nuk vinin nga sallat e mëdha me shandanë, me kolltukë të rëndë e me perde të gjata, nuk vinin nga kalatë me labirinte shpesh misteriozë, me telajo e afreske. Nuk vinin nga salla me shandanë apo nga dysheme me mermer të zgjedhur. Dhe Naimi ishte aty. Aty ku dhe ne duhet ta ndjejmë frymën e tij dhe të bëheni cazë më shumë naimjanë. Kur ka zbritur tatëpjetën e maleve duke kaluar han më han për të shkuar në Janinë, nuk e dinte se si do shkonte jeta. Edhe kur kalonte në korridorët e “Zosimeas” një lloj Universiteti për kohën, por edhe për sot. Atë status që do ta merrte disa dekada më vonë Normalja e Elbasanit për djemtë e vajzat e kombit. Mori një diplomë nga “Zosimeja”. Kaq, Nuk shkoi më shumë . Po me dhjetra, me qindra shqiptarë që kanë marrë diploma në Shqipëri e në Botë në këto 120 vite nuk maten dot me madheshtinë që ai na la pas. Ashtu si do ishte dhe Migjeni. Në sytë e djaloshit Naim Beu lodronin valët e liqenit, zgjoheshin kujtimet e Ali Pashë Tepelenës dhe përvijohej pak nga pak Skënderbeu. Ishte një testament poetik që vetëm dy vite para vdekjes do ta hidhte në vargje poeme. Ai do të ecte dhe garonte në jetë vetëm me atë Diplomë shkollore me atë formim kulturor, me të cilën do bënte poezitë, poemat, do të bënte përkthehet në gjuhën greke. Do të bëhej i dobishëm në atë karvan patriotësh, për të cilat kishim kaq shumë nevojë atëherë. Jo më pak dhe sot. A nuk duhet të bëhemi cazë më shumë naimjanë kur mendojmë që pjesën më të madhe të nxënësve duan ta kalojmë me kopje? Dhe karvani që do e dërgonte në Stambollin me zhurmë do e kthente shumë herë pas. Një pjesë të madhe ai mori statusin e mërgimtarit. Ai që e ka provuar bukën e mërgimit e di mirë, fort mirë se sa test është ai për veten për jetën e mbijetesën. Ai gjoskkollituri sfiduesi, ëndërrimtari, mëmëdhetari , gjuhëtari, përkthyesi. Për të shëruar sadopak mushkëritë që po i dëmtoheshin, Naimi mund të zgjidhte ca vende të bukura në Zvicër me veti shëruese. Mund të shkonte edhe në Evropë, se duhet thënë se edhe atje ka vende të bukura e të përshtatshme, po ai zgjodhi sërish malet e Frashërit, zgjodhi Beratin dhe Sarandën. Në atë pak kohë ai u takua këtu me Konstandin Kristoforidhin, “Babain e Gjuhës Shqipe” dhe Hasan Tahsinin që më vonë do të bëhej mësuesi i Sami Frashërit dhe rektori i parë i Universitetit të Stambollit . U njoh edhe me Babë Dudë Karbunarën Mësues i Popullit” dhe punuan për ngritjen e shkolave shqipe. Dhe nuk kishte mbushur as 40 vite jetë, edhe se kolla e tuberkulozi po e shqetësonte. Atje po filozofonin atë që e thonë mësuesit më të nderuar të kombit tonë të dashuruar me gjuhën. Mjafton thirrja e tij që të na skuqë fytyrën e të na shtojë obligimin.

Vëllëzër shqipëtarë,

Të prekim urtësinë!

Të zëmë udhë e mbarë!

Të ndritim Shqipërinë!

A nuk duhet të bëhemik cazë më shumë naimjanë në këtë kohë sherresh, tribunarësh pa vlerë??? Në vitin 1901, shumë kohë para se të bëhej Kongresi i Manastirit, për të vendosur një Alfabet për gjuhën shqipe, kur ende ne si komb as në Shqipëri e as në Kosovë, nuk kishim hapur shkollën tonë të mesme, i mirënjohuri patriot, publicist, filiz i shëndetshëm i shqiptarizmës dhe i Frashërllinjve, Mithat Frashëri, i njohur me pseudonimin Lumo Skendo, shkruante një shkrim homazh për xhaxhain e tij, Naim Frashëri. Edhe pse Shqipëria kishte shumë probleme që lidheshin me lirinë e munguar, me çetat kundër pushtuesit, me mëvehtësinë, Mithat Frashëri merr në analizë një tipar shumë të qënësishëm të Naim Frashërit që edhe sot pas më se 10o vjetësh, nuk po përsëritet masivisht në radhën e intelektualëve shqiptarë, pse jo edhe në radhën e mësuesve që e kanë në “statusin “ e tyre këtë tipar., këtë detyrim. Ky shkrim po të ishte botuar në kohën tonë, do të kishte bërë një të papritur të këndëshme, nga ato që “peshkojnë“ çdo ditë kryeredaktorët e gazetave të shumta metropolitane në Tiranë e Prishtinë dhe ato të televizioneve shqipfolëse. Bëhet fjalë për një “PUSHTIM” të padrejtë që kishte që në atë kohë leksiku i gjuhës shqipe nga fjalët e huaja . “Në të shkruarë, Naimi bën qilizmë gjuhënë tënë dhe shkruan thjesht shqip, pa përzjerë fjalët e huaja”- shkruan ndër të tjera Mithat Frashëri. Shihni se ku e dërgoi fjalën e gjuhëshqipes i palodhuri Naim Frashëri! Edhe pse kollitej fort, në rrugicat e Beratit e në shkallaret e Sarandës, nuk harronte që të shkruante tregime për këndonjësit e Mësonjtoreve të para shqipe. Më thoni atë që është fare e thjeshtë! Kush ia jepte këtë urdhër poetit? Kush e paguante? Askush. Puna e tij mjaft e zakonshme që bënte nuk i mjaftonte besoj as për ditët që jetonte. Por, ah, nuk mund të themi askush. Ishte një zë i fortë që vinte që nga deti i shqiptarizmës. E tani më kujtohen ato fletore që iu zverdheshin fletët që në ditët e para të hapjes që në ballë të tyre kishin atë fjalë-këshillë “ Punë, punë, natë e ditë që të shohim pakz dritë! Puna e shqiptarit përherë ishte si një lloj dhimbje e pashkruar. Analfabetimi në mes të Evropës, më tej komunizimi që nuk e paguante si duhet atë, 30 vitet e fundit që e kanë “vrarë ” në mënyrën e vet, na duket se ringjallim sërish atë këshillë naimjane të Mësuesit të Brezave. Shihni se si e himinzon ose më saktë çamërishten! Kush mund t’i jepte më parë e më vonë atë vlerësim meritor se sa ai shenjtërim i fjalës çamërishte tek i drejtohet dallandyshes së mallit “Eni vjen pej Çamërie, me atë gluhë perëndie?”. Naimi krijoi një Naimiadë dhe nuk duam që ta krahasojmë me meteorin, një epitet shumë i konsumuar. Madje as me shqiponjën. Se ai ishte biri ynë, biri i tokës sonë që e deshi si mund ta donte aid he vetëm ai. Këtë fjalë ua japim atyre që vijnë shpejt e ikin shpejt. Doemos do e donim më jetëgjatë Naimin. Se një “Naim” tjetër si De Rada në Shën Dhimitër Korone vdiq 93 vjeÇ duke u mësuar shqip djemve arbëreshë. Edhe pse jetonte varfërinë më të madhe pa folur për djemtë e vdekur njëri pas tjetrit. Mbase te Naimi ishte një lloj rizgjimi i vetvetes sonë, në një kohë kur e donim kaq shumë. Titanët e Rilindjes e të mbarë Evropës, i dhanë vrull artit të Shkronjës, të Tingullit, të Penelit, të Daltës, e që më vonë do të kalonte edhe oqeanin për të shkuar në SHBA për të përtërirë forcat e idetë e atij shteti shumëkombësh që do të bëhej fuqi e vërtetë. Naim Frashëri i kishte shumë më tepër se kaq, këtë frymë rilindjeje për kombin e tij. Shumë. Kishte shenjtërimin e shpërndarjen e shkronjëshqipes. Kishte punëdashjen dhe tokëdashjen. Kishte sakrificën e një qiriri që ende digjet para syve tanë që, për fat të keq jo gjithmonë ia shohim dritën e shpirtit të tij. A nuk e përdorim masivisht në botë qiririn si dritë shenjtërie? Ndaj dhe Naimi kërkon ta shenjtërojë dobinë e secilit për atë që duhet të bëjë për tokën e të parëve, pavarësisht se ku banon, ku jeton e ku vdes. Përtej Naimiadës, të gdhendur në dhjetra rrugë të Shqipërisë, Iliridës, Kosovës, përtej emrave të shkollave, të rrugëve, të institucioneve me emrin e tij, përtej këngëve, pikturave, monumenteve, poezive, poemave, spektakleve, recitimeve le të kujtojmë pak vargjet Çajupianë

Vdiq Naimi! Vdekje e shkretë,

pse more të tillë burrë?

I ndritë shpirti për jetë!

Mos i vdektë nami kurrë!

Mendjelarti, zemërtrimi, si do të thoshte Çajupi nuk na la jo thjesht një nam, po një model më vete, nje fenomen të madhërishëm, na la një naimiadë. Përherë do të kemi brenda vetes atë rreznajë të syrit të tij xixëllues dhe aq sqimatar apo edhe atë mjekrrën e bukur me hire duke kujtuar se ai i përkste racës më të bukur të shqiptarizmës. A nuk duhet të bëhemik cazë më shumë naimjanë në këtë kohë sherresh, tribunarësh pa vlerë? Sërish, qoftë edhe duke qenë më shumë pajtimtarë me veten pa droje, pa u lodhur të bëhemi më në fund Plaku i vërtetë i Mollëve për brezat e ardhshëm?