Tregim nga Makensen BUNGO/ Nju Jork*/
Personazhi kryesor i këtij tregimi është një grua e plakur para kohe nga tmerret,që kishte kaluar dhe nga vuajtjet, që kishte pësuar.Ajo ishte rrëgjuar dhe kërrusur, ecte me një shkop ngadalë e herë,herë edhe duke rënk-uar. Ishte e veshur e tëra me të zeza. Disa nga vuajtjet që kishte pësuare mëshironin dhe e thërrisnin nënë, ndërsa të tjerët nga urrejtja për ate e kishin luftuar dhe e quanin shtrigë.Ne do ta quajmë nënë, se nënë ishte dhe sepse ishte nënë,u persekutua egërsisht nga Diktatura.
Ajo banonte në një kasolle afër shkollës së fshatit dhe shpesh në ditët me diell dilte në oborr, ulej në një stol dhe shëllehej. Pastaj nxirrte kutinë e duhanit,dridhte një cigare të trashë, e ndiste dhe , duke thithur tymin e duhanit, kujtonte ngjarjet e llahtarëshme të jetës së saj, që kishe kaluar. Herë mbas here shkonte në varrezat e fshatit dhe te dera ndizte një qiri në heshtje. Dhe rrinte aty duke psherëtitur e herë,herë edhe duke lotuar mes mallkimeve, ngadalë deri sa shuhej qiriu.
Ndërsa në dimër nuk para dilte nga kasollja, vetëm se rrallë ,kur bëntekohë e mirë dhe dielli të kënaqte. Në atë kasolle banonte vetëm me të nipin e vogël tetëvjecar,nxënës në klasën e dytë të shkollës fillore. Herë mbas here i vinte një vajzë e rritur,që i sillte ushqime dhe atë ditë rrinte gjatë me ate.
Tjetër njeri nuk hynte në atë kasolle,vetëm se rrallë e tek ndonjë, mbasi,vështronte se nuk kishte njeri që ta shikonte se po shkonte te ajo.
Mësuesi i shkollës së atij fshati,që ishte transferuar atë vit nga një rreth i largët dhe seksioni i arësimit e kishte caktuar në shkollën e atij fshati ditën e parë që shkoi në shkollë,kur e pa atë nënë te dera e kasollës,nuk i bëri ndonjë përshtypje. Një plakë fshati, mendoi,e përshëndeti ftohët dhe shkoi e hyri në shkollë.Por më vonë ky mësues, duke filluar që nga dita e parë e shkollës, u afrua me ate dhe e njohu mirë .
Atë ditë ajo nënë mori të nipin për dore dhe shkuan të dy në shkollë.Kur iu afrua mësuesit,ajo iu prezantua .I tha emrin e saj dhe të nipit dhe shtoi :
– Jam gjyshja e këtij djali, Ky vetëm mua më ka, prandaj e solla unë.
Dhe heshti . Mësuesi priti që t’i thoshte edhe ndonjë fjalë tjetër, por ajo nuk e hapi gojën , psherëtiti gjatë, përkëdheli të nipin me dashuri dhe e puthi. Pastaj vështroi mësuesin me vemendje dhe ngadalë shtoi :-Ma kij pak kujdes . E kam bitmen e fundit të familjes time.
E përshëndeti mësuesin dhe u largua ngadalë , ngadalë dhe e heshtur u drejtua për në kasollen e saj .
Mbasi filluan mësimet, ajo shkoi në shkollë edhe herë të tjera për të pyetur për të nipin . Thoshte po ato fjalë që tha në fillim : “ Jam gjyshja e këtij djali “ . Dhe thoshte të njejtën porosi : “Ma kij pak kujdes . E kam bitmen e fundit të familjes time . “ Mësuesit i bënë përshtypje vizitat e shpeshta të asaj gruaje , se nënat e tjera të atij fshati nuk dukeshin fare në shkollë. Shkolla ishte pak larg nga shtëpijat e fshatit dhe të gjitha graë e fshatit punonin në kooperativë nga mëngezi deri në darkë , lodheshin e copëtoheshin dhe nuk e kishin mendjen , të pyetshin , se si shkonin fëmijët e tyre në shkolë .
Vec vizitave ta asaj nëne mësuesit në fillim i bënë përshtyje edhe fjalët , që ajo thoshte për të nipin : “Jam gjyshja e këtij djali . Ma kij pak kujdes ! E kam bitmen e fundit të familjes . “ Por si u mësua me ato fjalë , më vonë nuk i bënë më përshtypje .
Mësuesi dalë nga dalë u mërzit me vetminë e asaj jete në atë shkollë larg fshatit dhe pa një njeri afër , me të cilin mund të këmbente ndonjë fjalë . Për të thyer monotoninë e jetës në atë fshat , ai dalë nga dalë u afrua me atë nënë në pushimin e gjatë mes orëve të mësimeve ,kur ajo dilte në oborr . Në fillim e përshëndeste nga larg me dorë . Edhe ajo ia kthente përshëndetjen po me dorë . Më vonë ai shkoi te ajo dhe e pyeste për ndonjë gjë , sa për të biseduar me ate . Pastaj ndodhi që një ditë shkoi te ajo dhe këmbyen një cigare . Dhe kështu dalë nga dalë u afrua me atë nënë .
Më vonë një ditë , duke biseduar në këmbë , ajo plakë i tha ngadalë e me keqëardhje , që , meqenëse ai ishte i ri dhe nuk njifte njeri në atë fshat , që po të kishte ndonjë nevojë , mund të trokiste në derën e kasolles së saj . Si tha këto fjalë , e shikoi mësuesin ndër sy për disa caste me vemendje dhe shtoi :
_ Por jo ditën , por vonë , që mos të të shofi njeri !
Mësuesit i bënë përshtypje fjalët e fundit të saj dhe , kur shkoi në shkollë , mendoi për ato fjalë , që i tha ajo nënë plakë dhe së fundi dyshoi , se ajo mund të kishte ndonjë cen në biografinë e saj , por se cfarë nuk e vrau mendjen . Prandaj nuk u largua nga ajo dhe midis atyre të dyve vazhdoi e njejta lidhje dhe bisedat midis tyre dhe këmbimet e cigareve i vazhduan herë mbas here .Por për të trokitur ndonjë herë te dera e kasolles të asaj plake , ai nuk shkoi . Edhe ajo nuk iu vardis .
Një ditë mësuesi mbasi mbaroi mësimin dhe nxënësit u larguan , doli në oborr , pa atë nënë te dera e kasolles dhe shkoi te ajo si përherë për të vrarë kohën . Ajo edhe u gëzua , por edhe u shqetësua . Mbasi vështroi , se rreth e qark nuk kishte njeri , që të vështronte mësuesin te ajo , u ngrit dhe ashtu , me shkop në dorë e duke rënkuar , shkoi në kasolle dhe nxorri një stol . Ai e falënderoi , u ul në ate dhe pastaj filluan të bisedojnë .
Në bisedë e sipër mësuesi e pyeti për emrin . Ajo ia tregoi me një herë . Pastaj e pyeti , se nga cili fshat ishte .Ajo sgjati dorën me gishtin tregues , e drejtoi te një mal larg dhe i tha :
_ E shef atë mal atje ? Mali i Thatë i thonë . Prej andej jam unë .
Dhe i qeshi buza dhe i ndritën sytë .
Pastaj i tregoi emrin e krahinës, ku ishte ai mal .
Mësuesi e dinte , që ajo krahinë ishte e përmendur në betejat kundër turqëve për clirimin e Atdheut . Madje njerin nga ata luftëtarë të asaj krahine populli e kishte pavdeksuar me një këngë . Dhe i tha emrin e atij luftëetari . Ajo duke buzëqeshur , i tha :
_ Është babai i im .
Ai u gëzua , se iu hoq dyshimi për ndonjë cen politik në familjen e asaj dhe i tha :
_ Shumë mirë . Qenke familje atdhetare .
Ajo tundi kokën me hidhërim dhe i tha ngadalë :
_ Ishin kohë të tjera atëherë , more mësues ! Sot jemi ndryshe .
Mësuesi nuk e kuptoi , se c ‘ deshi të thotë ajo nënë me ato fjalë . E pyeti për njerzit e familjes :
_ Po burri të ka vdekur ? Se nuk kam parë një burrë të hyjë tek ti ?
Ajo uli kokën dhe psherëtiti gjatë . Por për t ‘ u përgjigjur nuk iu përgjigj .
Ai mendoi se kishte vdekur . Nuk e sgjati . E pyeti për të tjerët :
_ Po djem ke ? Se as djem nuk ‘ kam parë ?!
Ajo u s verdh .
Ai vazhdoi :
_ Ku janë ?
Ajo e shikoi mësuesin për disa caste , mori frymë thellë dhe psherëtiti gjatë , por prap nuk iu përgjigj .Heshti . Pastaj , mbas një kohe të gjatë , tundi kokën me hidhërlm dhe i tha :
_ Ah , more mësues , ta lëmë këtë bisedë !
Nga këto fjalë , që tha ajo nënë , mësuesi filloi të kuptojë , se asaj nëne i kishin ndodhur ngjarje jo të mira , por , se cfarë , nuk po kuptonte . Deshi ta pyesi prap. Por ajo e ndaloi .Dëshpërueshëm i tha :
_ Mos ma gërvish këtë plagë , o mësues ! Është një plagë , që rrjedh gjak.
Dhe fytyra iu bë me blana të kuqe . Mësuesi dyshoi , se njerëzve të saj mund t’u kishte ndodhur ndonjë fatkeqësi dhe nuk e pyeti më . Edhe ajo nuk foli . Nuk e sgjatën më bisedën . Heshtën që të dy . Dhe gjatë asaj heshtje ajo kujtoi njerzit e saj dhe fundin e tyre dhe ai mendoi , se c’fatkeqësi mund t’u kishte ndodhur atyre njerëzve dhe ra në mendime të thella për njerzit e saj . Mendoi dhe tha me vete :
_ Të kenë vdekur ? Të jenë aksidentuar ? Të jenë arrestuar ? Të jenë burgosur ? Të jenë pushkatuar ? Të jenë vrarë ?
Pastaj shtoi :
_ Se cdo gjë mund të ndodhi sot .
Dhe të dy vazhduan të jetojnë në një heshtje të gjatë me ngjarjet e asaj kohe , që kishte hapur shumë plagë .
Mbas kësaj heshtje nëna nxorri kutinë e duhanit , por nuk e la mësuesi .
_ Jo ! _ i tha ai dhe nxorri shpejt paketën .
Muarën të dy nga një cigare , i ndezën dhe filluan ta thithin tymin . Afër fundit të cigares , ajo ngadalë i tha :
_ Kujtuam ngjarje të largëta sot ne të dy .
U mbush me frymë dhe tundi kokën me inat dhe tha :
_ Keq
Mësuesi e shikoi atë nënë me keqardhje dhe e thithi tymin e duhanit fort në heshtje duke u menduar për burrin dhe dy djemtë e saj , ndërsa nëna parafytyroi fundin e tyre .
Mbasi qëndruan dhe ca , ajo i tha :
_ Ndejtëm shumë , o mësues ! Nuk bën të të shofin ty me mua . Ndahemi .
Dhe bëri të ngrihet . U ngrit edhe mësuesi , u përshëndetën dhe u ndanë .
Ai i shkoi në dhomën , ku flinte , që ishte ngjitur me klasën , në të cilën ai mësonte nxënësit dhe filloi të mendohet për gjendjen e asaj nëne në atë fshat të largët .
Si u mendua për një kohë të gjatë , ai tha me vete :
_ Si duket kjo nënë do të ketë ndonjë plagë në zemër .
Dhe i erdhi keq për atë nënë .
Atë natë gjumi e zuri shumë vonë . Mendonte atë nënë , gjendjen e saj , fjalët e fundit që ajo i tha , gjendjen e Shqipërisë .Dhe tha me vete :
_ Si kudo në Shqipëri edhe këtu në këtë fshat të largët .
Të nesërmen , me gjithë ato , që mendoi gjithë natën , kur nxorri nxënësit jasht në pushimin e gjatë dhe e pa nënën te dera e kasolles , vendosi , që të shkojë te ajo , jo për të biseduar me ate , por sa për të thyer monotoninë e jetës në atë fshat të largët . Vec kësaj ai mendoi se shtëpijat e fshatit ishin larg e nuk mund ta shikonin duke biseduar me ate .
I vetëm dhe i mërzitur nga vetmija në ate fshat , shkoi te ajo , këmbyen edhe nga një cigare dhe biseduan deri sa erdhi koha për të rifilluar mësimin . I ra ziles, nxënësit u rrjeshtuan , ai i futi në klasë dhe mbas tyre hyri edhe ai e rifilloi mësimin ,
Dhe kështu vazhdoi disa ditë mësuesi i asaj shkolle me ate nënë të vetmuar .
Por kjo gjendje nuk vazhbdoi shumë .
Një ditë sekretari i organizatës së partisë së fshatit , shkoi në shkollë , u takua me mësuesin , u përshëndetën dhe në bisedë e sipër , si e pyeti në se venin të gjithë nxënësit në shkollë dhe a mësonin , i foli per atë plakë .
_ Më kanë thënë , _ i tha _ që ti ke shkuar disa herë te ajo plaka , që banon në kasollen këtu , afër shkolës .
Ai u shqëetësua , se e kuptoi , se ku donte të dilte sekretari i partisë dhe i tha me një herë :
-Po , por jo disa herë .
Sekretari i partisë u gëzua , se fjalët, që i kishin thënë ishin të vërteta , u krekos dhe vazhdoi :
-Njësoj është, si një herë , si disa herë . Por ti mos shko më te ajo ,se
ajo është një shtrigë , që nuk e ka shoqen jo vetëm në fshatin tonë , por edhe në të gjithë krahinën . Ti nuk e njef familjen e asaj. Familja e saj është një familje armike . Burri i saj ka qenë me Ballin, ka vrarë e ka djegur dynjanë dhe ne i dogjëm shtëpitë . Kjo dhoma këtu , që është bërë shkollë dhe dhoma ku banon ti janë pjesë të shtëpisë së tij , që nuk u dogjën . Mbas clirimit në këto dy dhoma erdhi dhe u vendos pastaj kjo familje , se gjatë luftës kishin ikur prej këtu e banonin në Tiranë . Mbasi pushkatuan të shoqëin këtë shtrigë e pushuan si arësimtare dhe , kur u formua kooperativa , ne e caktuam të punonte në sëktorin më të largët . Kur mbeti vetëm kjo shtrigë , ne e nxuarrëm nga shtëpia dhe e vendosëm në kasollen e bagëtive , ku ajo ka për të vdekur .
Tha këto fjalë dhe , duke buzëqeshur , shtoi :
_ Kështu ia kemi pumnuar ne kësaj shtrige .
Pasfaj vazhdoi :
Ndërsa sa mbaroi lufta burrin e saj ne e arrestuam dhe e pushkatuam . Djali i madh i ka vdekur në hetuesi , se nuk pranoi të tregonte punët armiqësore , që kishte nisur të bënte kundër Pushtetit Popullor . Pastaj këtij i vdiq e shoqja nga marazi . Por jo këtu . Kishte shkuar te prindërit e saj , në një fshat shumë larg prej këndej . Dhe atje e varrosën .Mbas vdekjes djalin e saj e mori kjo shtrigë dhe rron tani bashkë me ate . E ke këtu ate djalë , në shkollë , në klasën e dytë . Ndërsa djali tjetër i asaj u vra në kufi , se deshi të arratisej . Kështu mbeti vetëm ajo shtrigë .
Mësuesi deshi të justifikohej , pse kishte shkuar te ajo , por e ndaloi sekretari i partisë . Ai me krenari vazhdoi .
_ Ska gjë ! _ i tha ._ Ti mos u shqetëso , se ke shkuar te ajo ! Por tani e tutje mos shko më te ajo ! Ajo familje që në fillim është shpallur familje kulake .
Mësuesi u drodh dhe u sverdh nga ato , që i tha sekretari . Ai e kuptoi , se mësuesi u frikësua dhe e sbuti bisedën :
_ Nuk ke bërë ndonjë gabim të madh . ! Ti nuk e njifje ate , prandaj shkove te ajo e bisedove me ate . Mos u shqetëso ! E rregulloj unë këtë punë . Se ne kemi mësuar se c’njeri je ti . Ne nuk të njifnim ty , kur erdhe në shkollën tonë si mësues. Kur na thanë , se ti shkoje te ajo , ne kujtuam , se mos ishje njeri me biografi të keqe dhe mos na bëje me ate ndonjë sabotim . Pyetëm në rrethin nga je për familjen tënde dhe për ty . Dhe na thanë , se babai i yt paska qenë një nëpunës i thjeshtë dhe familja e juaj nuk kishte qëndrim politik të keq . Dhe për ty mirë na folën . Edhe këtu ti punon mirë . E them me siguri këtë . Se unë një ditë kam ndejtur në një anë pranë dritares së klasës , ndërsa ti jepje mësim dhe ndëgjoja , si e zhvilloje ti mësimin .
I tha këto me mburrje , ndërsa mësuesi habitej nga ato , që ndëgjonte . Pastaj ai ndejti dhe pak dhe , si e këshilloi edhe një herë , që të mos shkonte më te ajo plakë , krenar për ato , që tha , u ngrit për të dalë .
Mësuesi e shoqëroi deri jasht e u kthye i cuditur dhe i hutuar nga ato , që ndëgjoi nga goja e sekretarit të partsië të fshatit . Hyri në dhomën , ku banontre si i trulllosur . U shtri në krevat dhe i llahtarisur , ra në mendime për persekutimin e asaj familje , për vuajtjet e asaj nëne dhe për veprimet sekretarit të partisë . Dhe tha me vete :
_ Të persekutohet aqë rëndë e gjithë familja !? Të zhduken të tre burrat e një familje njëri mbas tjetrit !? Të mbesi në mes të katër rrugëve një plakë e vetme me nipin e vogël !? Të pyesin për babanë tim !? Të përgjojnë pranë dritares , se si e spjegoj unë mësimin ?!
U mendua sa u mendua dhe pyeti me cudi :
_ C’ beëhet kështu !?
Heshti , u mendua gjatë dhe pastaj tha:
_ Shqipëria po zien si një vullkan nga lufta e klasave .
Që nga ajo ditë mësuesi në pushim nuk doli më në oborr . Nxënësit dilnin e luanin , qeshnin e gëzoheshin , ndërsa ai rrinte në klasë dhe mendohej për ato , që i tha sekretari i partisë . Dhe kur qëllonte , që dilte në oborr , nuk shkoi më te ajo , por e vështronte ate dhe e përshëndeste me dorë nga larg .
Edhe ajo nuk i foli më . Ajo e kuptoi , se cfaë mund të kishte ndodhur , sepse kështu i kishte ngjarë edhe me të tjerë . Kush diktohej ndonjë ,se kishte shkuar te ajo , e thirrnin në Këshiliin e fshatit , e kritikonin pse kishte shkuar te ajo dhe e porosisnin që të mos shkonte më , ndryshe do ta pësonte .
Nëna psherëtiti dhe tha me vete :
_ Më mirë kështu . Se ate edhe mund ta arrestojnë , po të vazhdonte të vinte te unë . Sepse sot shkak duan .
I tha këto fjalë se tani dalë nga dalë ajo nënë kishte filluar ta njihte atë djalë dhe në shkollë shkonte shkonte më shpesh dhe me një farë gëzimi , se do të bisedonte mësuesin . Dhe porosinë për të nipin “ Ma kij pak kujdes ! E kam bitmën e fundit të familjes time e thoshte lirshëm , jo si më parë .
Një mbasditë nga mezi i vitit shkollor , mbas mësimit , kur shkoi në shkollë për t’u interesuar për të nipin , ajo , e pyeti mësuesin , se si shkonte ai në mësime :
_ Po në mësime vazhdon të shkojë mirë ?
Mësuesi , gëzueshëm , iu përgjigj :
_ Ai është i pari i klasës .
Asaj nëne i ndritën sytë , buzëqeshi lehtë dhe tha ;
_ I ngjanë gjyshit . Kështu më kanë thënë , se ishte edhe ai .
Psherëtiti gjatë , tundi kokën hidhërueshëm dhe tha ngadalë , sikur po fliste me veten e saj :
_ Në shkollë gjitëmonë i pari si në Shqipëri ashtu edhe në Francë . Kur u kthhye , punoi për Shqipërinë . I vuri gjoksin punës . Fliste për Kosovën e Camërinë të copëtuara . Ka botuar në gazeta edhe artikuj për ato troje shqiptare të robëruara . Ndër shokë e në mbledhje fjala nuk i binte përdhe kurrë . Kur formoi cetën , ka luftuar si kundër fashizmit ashtu edhe kundër nazizmit . Të tjerët nuk i quajti kurrë armiq , por kundërshtarë . Dhe as vrau dhe as dogji ndonjë shtëpi , si e akuzuan . Mori pjesë edhe në Mukje . Atje foli shumë edhe për Kosovën .
Ndaloi dhe vështroi mësuesin . Ai po e ndëgjonte me kujdes , se po mësonte për jetën e asaj nëne Ajo vazhdoi :
_ Në fund kur mbaroi lufta dhe ata e humbën , nuk u largua , se ishte i pastër . Kishte luftuar për Shqipërinë .
U drodh , u sbe në fytyrë , sytë iu skuqën dhe foli :
_ Dhe pse ishte i tillë , një natë erdhën dhe e arrestuan , e nxuarrën në gjyq . e akuzuan padrejtësisht , se kishte bëë krime , nxuarrën disa dëshmitarë të rremë , e dënuan me vdekje dhe e pushkatuan .
Heshti për një kohë të gjatë . Mësuesi vazhdoi ta shikojë me dhimbje për ato që mësoi dhe priti, që ajo të fliste prap . Por ajo vazhdoi të heshtë .
Kur ajo nuk po fliste , mësuesi me ngadalë futi dorën në xhep , nxorri paketën dhe i afroi një cigare . Mori edhe një për vete dhe i ndezi.
Duke thithur tymin e duhanit , ajo tundi kokën , vështroi mësuesin dhe foli me inat :
_ Dhe ai njeri sot nuk ka as varr .
Mori frymë dhe vazhdoi :
_ As dy djemtë e mij . Prandaj unë e ndez qirinë per ata te pragu i derës së varrezave , se nuk e di , se ku i kanë varrosur .
Mësuesi uli kokën dhe parafytyroi sekrerarin e partisë të fshatit se si ngrifej kur i foli për atë familje , kujtoi fjalët , që i tha disa ditë më parë sekretari i partisë për atë familje dhe ra mendime në një heshtje të madhe . Pas një kohe të gjatë tha , ngadalë sa mezi u ndëgjua :
_ Dy botë të ndryshme , kundërshtare dhe të përgjakura të një populli të shumëvuajtur .
Ngriti kokën dhe , si i hutuar , pyeti :
_ Por përse ?
Heshti .
Pas pak pyeti përsëri :
_ Po fajtori !?
Nëna e ndëgjoi këtë pyetje dhe vështroi mësuesin . Edhe mësuesi e vështroi atë. Të dy vështruan njëri tjetrin në heshtje , por asnjëri nuk u përgjigj .
Ishte një pyetje , që nuk kishte nevojë për përgjigje .Të gjthë e dinin përgjigjen , por asnjë nuk e thoshte dot . Tmerri u kishte mbyllur gojën njerëzve , ndërsa diktatori mburrej me përfundimet krimeve të tij .
Mbas një heshtje të gjatë mësuesi tha :
– Por përkohësisht .
Nëna buzëqeshi lehtë , i kapi dorën dhe i tha :
_ Mos folë më !
_ Pse ? _ pyeti ai .
_ Fajtori vdes fizikisht , ndërsa faji është i pavdekshëm , ai nuk njeh kohë . .
Nëna nuk deshi të rrijë më aty . Shoi cigaren , përshëndeti mësuesin dhe bëri të largohet. Por mësuesi e ndalloi , u ngrit , e vështroi me vemendje dhe e kapi për dore . Ajo u cudit dhe i tha :
_ Jo kështu ! Nuk duhet të na shohi njeri bashkë .
Dhe deshi , t’ia largojë dorën , por mësuesi ia shtërngoi më shumë .
Ajo i foli :
_ Të lutem , më ler ! .
Ai i tha vetëm një fjalë :
_ Eja ! .
E ështroi me keqardhje dhe shtoi :
_Ti je një nënë e vuajtur .
Ajo ndjeu një gëzim që nuk e kishte ndjerë prej kohësh dhe i tha :
_ Ka ditë që të kam johur !
Pastaj të kapur të dy për dore dualën jasht dhe ecën drejtë kasolles . Rrugës shikuan disa here njëri tjetrin duke ndjerë një gëzim të lehtë . Kur iu afruan kasolles , nënë ndaloi . Shikoi mësuesin dhe e pyeti :
_ Do të vijsh me mua të shohësh banesën time ?
Mësuesi u habit , se nuk e priste këtë propozim . Nëna e kuptoi dhe shtoi :
_ Unë banoj në kasollen , ku ne mbanim bagëtinë .
Tundi kokën me hidhërim , sgjati dorën drejt të kasolles dhe shtoi :
_ Në atë kasolle banoj unë . Në kasollen e bagëtive . Atje më ka futur Diktatura .
Mësuesi ështroi kasollen dhe uli kokën . Ajo psherëtiti . Qëndruan të dy në një heshtje të hidhur . Ajo heshtje donte të shprehte një urrejtje të heshtur .
Nëna vazhdoi :
_ Mbasi më pushkatuan burrin , mbasi më vdiqën djalin e madh nga torturat dhe mbasi më vra:në djalin tjetër në kufi , më muarën cdo gjë që kishim vurë ne me punë të ndershme dhe pastaj më nxuarrën edhe mua nga dhoma , ku banon ti sot vetëm me rrobat , që kisha veshur dhe më futën të banoj në kasollen e bagëtive me vulën e armikes në kurris
Mori frymë gjatë dhe shtoi :
_ Dhe mbas gjithë këtyre mynxyrave më bënë njeri pa njeri , se porositën që të mos hynte njeri në kasolle te unë . Dhe kështu më vodhën gëzimin , më grabitën lumturinë , më vranë jetën . Jetova vite në vetmi vetëm me nipin e vogël . Jeta në vetmi , është një jetë e mërzitëshme , e lodhur , e egër , e trishtueshme , një jetë më e keqe se vdekja Dhe përse ? C’ kisha bërë unë , një mësuese fillorje? Unë do të përmbysja qeverrinë ?
Mësuesi e vështroi ate me një hidhërim të madh . Sytë e asaj ishin mbushur me lot . Atij i erdhi keq për atë nënë , i vuri dorën te shpatullat dhe i tha :
_ Nënë , mjaft ! .
Iu afrua nënës dhe i tha :
_Kur shkoja për pushime në qytet dhe më flitnin për egërsinë e Diktaturës
, unë nuk i besoja, se ishin shumë të llahtarëshme dhe të pamundëshme . Por tani që m’i thua ti dhe po i shikoj edhe me sytë e mij , po i besoj .
_Vuajtjet e nënave shqiptare nga diktatura janë të trishtueshme , të llahtarëshme të tmerrëshme . Diktatura në vendin tonë jetën e saj po e sgjat me tortura dhe jeton me krime ,_ shtoi ajo
Mësuesi tundi kokën dhe tha :
_ C ‘ do nënë shëqiptare ka legjendën e saj .
_ Legjenda të përgjakura , _ plotsoi nëna . _ nga gratë e burgosura , nga gratë e cmendura dhe të vdekura nga troturat në hetuesi , nga gratë e vetëvrara dhe të vetëvarura , se nuk i duronin dot ato vuajtje, nga gratë që helmuan veten .
Mësuesi u sverdh dhe iu lut :
_ Mos më , nënë , mos ! S ‘ i duroj dot kur m’i numuron gjithë këto krime të Diktaturës kundër grave të Shqipërisë ! Mos !
Nëna heshti , u mendua pak dhe i tha :
_ Mirë , por eja të shikosh kasollen ku unë banoj .
Mësuesi nuk pranoi . U drodh dhe me një zë të përvajshëm iu lut :
_ Jo ! Mjaftojnë këto , që më the dhe këto , që pashë .
_ Cdo zemër dridhet , kur i mëson . Po t ‘ i vuash , si i kam vuajtur unë ?
E kapi mësuesin për dore , u mendua dhe i tha
_Mirë , mos eja të shikosh se ku banoj unë , por para se ne të ndahemi do të të lë një porosi.
_ Folë ! _ i tha mësuesi
Ajo i tha porosinë dhe vështroi mësuesin . Ai i tundi kokën në shenjë mirartimi .
Ajo e falënderoi , e përshëndeti dhe u largua ngadalë drejtë kasolles të bagëtive , ku banonte dhe hyri mbrenda , por derën nuk e mbylli .
Mësuesi , mbasi ajo hyri në kasolle , ndejti aty për një kohë të gjatë . Pastaj me ngadalë dhe mendueshëm u largua për në shkollë . Kur hyri në klasë , u ul në një bangë , nxorri paketën mori një cigare dhe e ndezi . Dhe , duke thithur tymin e duhanit , filloi të parafytyroi atë nënë , që në ditën që e kishte njohur , kujtojë bisedat me atë, fjalët e sekretarit të partisë së fshatit , përmbysjen e familjes së saj me plumba dhe gjak dhe vuajtjet e asaj nëpër ato vite e ra në mendime . . Dhe duke kujtuar dhe duke u menduar, tha disa herë porosinë , qëë i tha ajo nënë e vetmuar para se të ndaheshin : “ Mos i harroni kurrë vuajtjet e nënave shqiptare nga Diktatura .”
*TREGIMI ESHTE PJESE E LIBRIT TE PABOTUAR E AUTORIT MAKENSEN BUNGO “NËNAT TONA“
