NGA MAKENSEN BUNGO*/Nju Jork/
Atë ditë Edmondi, kur u kthye nga puna, rrugës për në shtëpi, u takua me Nafizin. U përshëndetën dhe vazhduan rrugën bashkë. Duke ecur në rrugën afeër burgut, ndëgjuan thirrje dhe brohoritje “ Poshtë armiqtë! Me vdekje !…
…Në litar! “ dhe këngë revolucionare të koihës. Ndaluan. Thirrjet dhe brohoritjet nuk pushonin.
– Nxjerrin të burgosurit në ballkon,-tha Nafizi dhe u zvedh.
Herë mbas here Komiteti i Rinisë antifashiste i atij qyteti organizonte para Burgut të Madh demostrata me të rinj dhe me kandidatë për anëtarë partije për të nxitur urrejtjen kundër të burgosurve polikë .
Edmondi e pa Nafizin që u sverdh dhe bëri të largohet , por ai e ndaloi dhe i tha :
– Jo ! Shkojmë andej !
Edmondi e kuptoi , se Nafizi mendoi , se mund të shikonte atje babanë e tij . Ate e kishin dënuar për axhitasion e propogandë me shtatë vjet burg e punë të detyrueshme dhe ato ditë nga hetuesia e kishin dërguar në burg .
U nisën të dy në heshtje . . .
Sheshi para burgut ishte mbushur plot . Ata thirrnin me të madhe , këndonin pa pushim këngë të luftës , valëvitnin flamuj shqiptar me yllin e kuq mbi kokën e shqiponjës , flamuj të Jugosllavisë e të Bashkimit Sovjetik , ngrinin sa më lart portretet e Enver Hoxhës e të Koci Xoxes , të Titos e të Stalinit dhe tundinin pankarta të mëdhoja me parulla të ndryshme.
Ngjitur me burgun ishte drejtoria e burgut , një ndërtesë dykatëshe me një ballkon në mes përballë sheshit .
Ata të dy shkuan te sheshi para burgut , ndëgjuan këngët dhe thirrjet , panë flamujt , portretet e parullat e shumta , por nuk u cuditën , se c’po ndodhte . Ata kishin mësuar , se të tilla demostrata ishin zhvulluar edhe më parë përpara burgut dhe prej andej pastaj manifestuesit duke manifestuar kishin shkuar edhe para Gjykatës Ushtarake . Ata të dy nuk u cuditën edhe , kur në mes të demostruesve panë nëndrejtoreshën e shkollës Normale të atij qyteti e kujdestarin e konviktit , që nxitnin konviktorët , të bërtitnin sa më shumë e të ngrinin sa më lart portretet dhe pankartat me parulla .
Nafizi i shikoi ata të dy dhe i tha Edmondit :
_ Eee , i vështron ?
Edmondi , pa u shqetësuar fare , iu përgjigj :
_ Këto kuadro i drejtojnë sot shkollat tona .
Mbas pak filluan të nxjerrin në ballkon të burgosurit .
Nxuarrën të dënuar e të pa dënuar , një nga një me duar të lidhura me pranga , që të mos hidheshin nga ballkoni dhe me dy policë anash , që të mos arratiseshin . Sa nxuarrën të burgosurin e parë , sheshi para burgut ushëtoi me të madhe :
_ Hakmarrje ! Hakmarrje ! Në plumb ! Në litar ! Poshtë tradhëtarët !
Dhe valëvitën flamujt sa më shumë e i ngritën portrtetet e parrullat sa më lart dhe sheshi gjëmoi nga kënga “ Hakmarrje , rini / dëshmori thërret ,/ që ra për liri / dhe truallin e vet ! “
Të burgosurit rrinin pa lëvizur , e në heshtje , se i kishin porositur , që të mos thonin asnjë fjalë . Ata ndëgjonin këngët e shikonin flamujtë , portretet e parullat dhe i vështronin demostruesit me mëshirë . Me atë qëndrim ata të burgosur të prangosur , midis policëve të diktaturës , lart në atë ballkon , dukeshin si buste që sfidonin diktaturën .
Ishin djem të rinj , ishin burra të pjekur , ishin pleq të thinjur , nga qyteti ,intelektualë , tregtarë , ushtarakë e pasunarë dhe fshatarë nga krahina të ndryshme , që kishin marrë pushkët e kishin luftuar kundër fashizmit e nazizmit dhe ishin prangosur , se nuk kishin pranuar që në Shqipëri të vendosej një diktaturë .
Demostruesit ulurinin , të burgosurit heshtnin . Demostruesit poshtë thirrnin për gjak , të burgosurit lart në ballkon me qëndrimin e tyre të heshtur hymnizonin paqën .
Nafizi i shikonte ata dhe priste me padurim dhe ankth , që të nxirrnin edhe babanë e tij .
Mbas disa të burgosurve e nxuarrën edhe ate .
Nafizi sa e pa të atin të prangosur , u tmerrua , nuk e përmbajti veten dhe thirri me sa fuqi që pati :
_ Baba !
Edmondi e kapi për krahu dhe e porositi , që të pushonte .
Ai duke psherëtitur , i tha :
_ Babai !
Kur e vështroi mirë dhe e pa me flokë të qethur e të pa u rruar prej shumë ditësh , të dobësuar , e të sverdhur , të rraskapitur dhe të plakur , tha :
_ Sa paska ndryshuar !
Dhe filloi të shtërngojë grudshta
Demostruesit bërtitnin e ulurinin , tundnin flamurët e portretet dhe thirrnin me këngë vdekjen . Babanë e tij ishte hera e parë , që e nxirrnin në ballkon dhe i ndëgjonte dhe i shikonte demostruesit i habitur , se si ishin ndërkryer ata njerëz .
Mbas pak policët e muarën dhe e futën në burg . Nafizi duke psherëtitur , tha :
_ Sa do të ketë vuajtur !
Dhe shtoi :
_ Ne e kuptonim , që në hetuesi e torturonin , nga që teshat e tij , që i merrnim të gjakosura , por jo kaqë shumë .
Mbas pak nxuarrën në ballkon një të burgosur tjetër . Ishte i moshuar , i kërrusur nga vitet dhe i prangosur si të gjithë të burgosurit e tjerë . Ishte dënuar me shumë vite .
Ai kishte studjuar në Stamboll për avokat .Ishte një ndër atdhetarët më të përmendur të atij qyteti . Ishte i njohur sidomos për hapjen e shkollave shqipe gjatë sundimit turk . Ishte përpjekur edhe për hapjen e shkollës Normale në atë qytet dhe më vonë kishte qenë për një kohë edhe profesoir në atë shkollë Për këtë veprimtari qeverria turke e kishte burgosur në burgun e atij qyteti . Kishte marrë pjesë në mbledhjen e Vlorës në vitin 1912 dhe kishte nënshkruar Shpalljen e Pavarësisë .Kishte kundërshtuar pushtimin fashist dhe italianët e kishin internuar në një ishull të largët tok me disa atdhetarë të tjerë . Në parlamentin shqiptar kishte qenë deputet i atij qyteti në dy legjislatura . Gjatë luftës , në vitin 1943 , kur ishte bashkuar Kosova me Shqipërinë , ai kishte shërbyer atje si prefekt dhe kishte punuar me mish e me shpirt për hapjen e shkollave shqëipe atje . Për veprimtarinë e tij në Kosovë Qeverria shqiptare që në ditët e para mbas lufte e kishte arrestuar , e kishte burgosur po në atë burg , ku e kishin burgosur turqit dhe e kishte dënuar . Tok me atë i kishin burgosur edhe të birin , dy dhëndurrët e tij dhe njërën nga vajzat .
Kur e nxuarrën ate në ballkon , sheshi para burgut gjëmoi fort nga thirrjet , flamujt e Jugosllavisë dhe të Bashkimit Sovjetik tok me flamurin shqiptar me yllin e kuq te koka e shqiponjës u valëvitën me forcë , katër portretet e udhëheqësve komunistë dhe pankartat me parullat e ndryshme u ngritën sa më lart e këngët ushtuan më shumë . Ai në mes dy policëve të diktaturës i prangosur si një kriminel , ndëgjoi thirrjet e demostruesve për vdekjen e tij , shikoi flamujt, vështroi portretet , lexoi parrullat te pankartat , ndëgjoi dhe këngët , që nxisnin gjakdedhjen midis shqiptarëve dhe psherëtiti . Pastaj kujtoi përpjekjet e tij për Shqipërinë , si kishte menduar ai të ishte Shqipëria dhe si ishte katandisur ajo . Shikoi edhe prangat në duarët e tij , shikoi edhe dy policët , që ruanin ate e u mendua tristueshëm . Psherëtiti thellë . Pastaj i ngriti duarët lart , i tundi fiort dhe thirri me sa fuqi që pati :
_ Rroftë Shqipëria !
Sheshi , sa ndëgjoi thirrjen e tij , ushtoi nga ulurimat e demostruesve :
_ Vrajeni ! Në litar ! Vrajeni tradhëttarin ! Kuislingun ! Të poshtërin ! Armikun Kriminelin !
Ai i shikoi ata me keqardhje dhe tundi kokën me hidhërim . .
Policët sa ndëgjuan thirrjen e tij , e qëlluan me grushta dhe i ranë me shqelma e ai i gjakosur u përplas në tokë .
Nafizi mbylli sytë , që të mos e shikonte atë krim të shëmtuar , ndërsa Edmondi bërtiti :
_ Mosni ! Mosni !
Pastaj policët e tërhoqën rrëshqanthi duke e shqelmuar dhe e cuan në burg gjysëm të vdekur .
Ata të dy shikuan njëri tjetrin në heshtje . Të dy ishin svedhur . Asnjëri nga ata të dy nuk tha një fjalë . Nuk qëndruan më aty . Ulën kokën dhe u larguan ngadalë . Si ecën ca , Edmondi tha :
_ Vaj medet , moj Shqipëri !
*( Fragment nga romani i pabotuar “ LEGJENDA E NJË DASHURIJE )