Nga rubrika e gazetares Marjana Bulku”Një jetë disa histori” po sjellim intervistën me Dr. Mjaftime Brati Dushallari, e cila e ka ruajtur pasionin e profesionit edhe ne emigrim.Ndiqeni intervistën:
Marjana Bulku- Të ruash profesionin dhe pasionin në emigracion nuk është një sfidë dhe aq e lehtë. Juve ia keni dalë. A mundeni të na e rrëfeni këtë proces?
Mjaftime Brati Dushallari-Edukimi ka qenë pasioni i jetës time. Punën e edukatorit e kam parë gjithmonë si përgjegjësi dhe jam munduar ta bëj me përkushtim. Kam punuar në të gjitha nivelet e shkollave dhe kudo kam ndjerë kënaqësi. Puna me të rinjtë më ka mbajtur të re në shpirt. Jam ndjerë gjithmonë e re mes të rinjve.
Doja shumë që ta vazhdoja karrierën time edhe në këtë vend të madh e të zhvilluar. Kur e pashë realitetin, kjo dëshirë mbeti më shumë në planin e ëndrave që s’dija nëse do të realizoheshin ndonjëherë. Ishin disa vështirësi. Në radhë të parë, procesi për t’u licensuar nuk ishte i shpejtë duke konsideruar faktin se unë isha familjare, duhet të përballoja jetën dhe nuk isha shumë e re kur emigrova në Amerikë. E dyta, mendoj se është shumë më e thjeshtë të ruash profesionin tënd kur je diplomuar në shkenca ekzakte, qoftë edhe në fushën e arsimit. Për shkencat shoqërore është më e vështirë e sidomos kur bëhet fjalë për shkenca që këtu nuk aplikohen. Së treti, duke menduar se në arsim gjuha është më e ekspozuar dhe duhet të jetë më perfekte se diku tjetër, e pashë si të vështirë realizimin e ëndrës time që mbeti gjithmonë brenda meje.
Gjithsesi, mendoj se ndoqa rrugën më të drejtë për t’u kompletuar dhe për të arritur synimin tim. Përvec kurseve të pandërprera për të perfeksionuar gjuhën, m’u desh të kryej një kurs 6 mujor për t’u aftësuar në kompjuter dhe për të mësuar procedurën e zyrës. Ishte një kurs që ndoshta nuk më dha punë menjëherë, por më mësoi shumë gjëra për kulturën e punës në Amerikë dhe më bëri ta ndjej veten konfidente në rrugën e përpjekjeve të mëtejshme.
Gjetja e punës së parë më gëzoi, se fillova të punoj si asistente edukimi në shkollë, në mjedis të njohur për mua, pavarësisht ndryshimeve të mëdha që ekzistonin në përmbajtje. E konsideroj veten me fat sepse aty mësova rrugën për të rimarrë statusin e mësuesit. Për të plotësuar kërkesat e shtetit punova me vullnet e vendosmëri. Ia dola me sukses dhe u licensova si mësuese e Anglishtes si gjuhë e dytë (English as a Second Language – ESL) për të gjitha nivelet e shkollës. Me kalimin e këtyre vështirësive të para, janë shumë gjëra që preka dhe më dhanë kënaqësi gjatë viteve që punova në sistemin arsimor amerikan.
Marjana Bulku-Ju kujtoj si pedagoge në fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë në Tiranë. A ju ka shërbyer ajo pervojë në punën tuaj në sistemin arsimor amerikan apo ishin dy gjëra krejt të ndryshme?
Mjaftime Brati Dushallari- Me gjithë ndryshimet e shumta dhe të thella të sistemit arsimor në Amerikë me atë në Shqipëri, unë e kam ndjerë veten në fushën time në të dy kontinentet. Të dyja pervojat kanë ndihmuar e pasuruar njëra tjetrën.
Kur aplikova për t’u certifikuar nga shteti i New York-ut, zgjodha licensën në ESL sepse ky program kishte më shumë ngjashmëri me programin e degës në të cilën unë isha diplomuar në Shqipëri, Gjuhë dhe Letërsi Shqiptare. Pra dhe këtu do të isha në fushën e Gjuhësisë. Pavarësisht së gjuhët ishin të ndryshme, ligjet e shkencave gjuhësore janë të afërta. Madje, teknikisht kjo më ndihmoi edhe për faktin se disa lëndë bazë të programit, m’u njohën dhe nuk isha e detyruar t’i merrja në kolegjin që kreva këtu. Po ashtu m’u njohën edhe të gjitha kualifikimet pasuniversitare. Formimi im gjuhësor nga Shqipëria ma ka bërë gjithmonë më të lehtë shpjegimin e gjuhës anglisht. Shkolla amerikane, nga ana e saj më ka pasuruar mendimin tim shkencor dhe profesional. Të dyja bashkë më sollën në atë stad sa unë, sa herë shpjegoja elemente të ndryshme gjuhësore në anglisht, kujtoja dhe i krahasoja me korrespondueset në gjuhën shqipe. Aq sa ndjej kënaqësi nga gjuha jonë shqipe, nga bukuria e fjalorit, e shprehjeve plot kuptim, e fjalëve të figurshme; aq kam shijuar edhe pasurinë dhe thellësinë e gjuhës anglisht.
Po ashtu, formimi im letrar më ka dhënë dorë për ta bërë edhe më tërheqës procesin e përvetësimit të gjuhës nga studentët e mi. Në shkollën amerikane, anglishtja nuk shpjegohet e izoluar, por përmes subjekteve të ndryshme, mbi të cilët unë gjithmonë preferoja të përdorja veprat letrare, pra letërsinë që ishte fusha dhe pasioni im. Ishte një proçes i bukur e kënaqësidhënës. Në këtë kontekst kam përdorur edhe krijime shqiptare që i kam përkthyer për t’u dhënë studentëve të mi njohuri nga kultura e vendit tim.
Nga ana tjetër, pervoja amerikane më ka ndihmuar në pasurimin e mendimit tim profesional në tërësi dhe të mësimit të gjuhës dhe letërsisë në vecanti. Metodat e mësimdhënies së anglishtes si gjuhë e dytë janë shumë të larmishme dhe frutdhënëse. Aq sa ishin të ndryshme, aq dhe efikase më dukeshin ato metoda po të përdoreshin në mësimdhënien e gjuhës shqipe në shkollë.
Marjana Bulku- Zhvendosja e intelektualëve nëpër botë për mua është një fenomen sa i dhimbshëm po aq edhe produktiv. Po ju si e shikoni atë?
Mjaftime Brati Dushallari- Largimi i çdo njeriu nga vendi i lindjes është i vështirë dhe i dhimbshëm, pavarësisht nga arsyet që e diktojnë. Dhe sa më i rritur të largohesh, aq më e dhimbshme bëhet sepse lë pas vendin që të lindi e të rriti, të afërmit, kujtimet, kulturën e vendit tënd, shoqërinë… etj. Unë personalisht jam ndjerë sikur lashë pas një pjesë të vetes time.
Por nga ana tjetër, zhvendosja e intelektualëve shqiptarë nëpër botë është pa dyshim edhe një fenomen produktiv. Kjo, sipas mendimit tim, për dy arsye: Së pari, Shqipëria një vend i vogël, i mbyllur për një kohë të gjatë dhe nën një sistem të egër totalitar, me këtë shpërndarje të intelektualëve, shumica të rinj, bëhet e njohur në botë përmes vlerave më të mira të saj, përmes njerëzve të shkolluar, të talentuar dhe të aftë. Kur kemi ardhur ne në Amerikë, shumë njerëz këtu nuk kishin idenë ku ishte dhe kush ishte Shqipëria. Sot ka shumë shqiptarë nëpër botë që shkëlqejnë dhe kanë bërë emër në profesione e fusha të ndryshme. Ata i kanë siguruar vetes e familjes një jetë më të mirë, por nga ana tjetër, përfaqësojnë denjësisht vendin dhe kulturën shqiptare në botën e qytetëruar.
Së dyti, intelektualët shqiptarë të shkolluar në vende e shoqëri të zhvilluara, kanë fituar një formim profesional që mund të shtojë shumë vlera nëqoftëse aplikohet në Shqipëri. Ata mund të shkojnë atje me ide të reja dhe me këndvështrim të ri. Një bashkëpunim efektiv i tyre me intelektualë të formuar që punojnë në Shqipëri, e forcon sistemin. Prandaj të rinjtë shqiptarë që janë shkolluar jashtë vendit duhet të mbajnë lidhje me vendin e tyre, të kontribojnë dhe të ndihmojnë në fusha të ndryshme. Shkollimi, specializimi apo pervoja që marrin intelektualët nëpër botë, është një investim personal. Ajo ndihmon individin të përparojë nga ana profesionale. Ndërsa bashkëpunimi i këtyre intelektualëve për aplikimin e njohurive në vendin e tyre, është një investim për vendin dhe përparimin e tij të mëtejshëm.
Marjana Bulku-.Si u shpalos Amerika në sytë tuaj? A mund të na e përshkruani momentin e parë të ballafaqimit me një botë të madhe, të panjohur, të re?
Mjaftime Brati Dushallari- Unë emigrova në Amerikë me familjen në vitet ’90-të. Erdhëm në një vend gjigand nga një vend me shumë mangësi nga sistemi i kaluar. Në këtë kuptim, çdo gjë që shikonim ishte e re dhe e panjohur. Për ta nisur jetën kishte vështirësi të mëdha dhe kishim mungesa të shumta. Po përballeshim me një kulturë të re, të pasur, të panjohur dhe shumë të ndryshme nga ajo e vendit tonë. Erdhëm në një vend të fuqishëm ekonomik, me teknologji të zhvilluar, ndërkohë që ne nuk njihnim dhe nuk dinim ende si të përdornim kompjuterin. Na duhej të aplikonim për punë kur nuk kishim idenë si formulohej një rezume apo një letër shoqëruese e saj. Përpiqeshim të prezantoheshim mirë nëpër intervista pune, kur nuk dinim tamam se cila ishte mënyra se si duhet të përgjigjeshim për t’u bërë të pranueshëm për pozicionin që aplikonim. Të gjitha këto ishin të njohura dhe të formuluara diku për qytetarët e Amerikës, por problemi ishte se ne kishim nevojë për orientim. Komuniteti shqiptar në atë kohë nuk ishte kaq i gjerë sa është sot. Prandaj ishte e vështirë të gjeje gjithcka vetë duke rendur bibliotekave dhe duke bërë kërkime.
Përmes vështirësive, gjëja më pozitive që kam mësuar në këtë vend të fuqishëm qysh në ditët e para të ardhjes, ishte fakti se sistemi amerikan është ndërtuar i tillë që të ndihmojë këdo që shkel këtë tokë që të përballojë jetën dhe të përparojë. Ndihmat ekonomike që për shqiptarët e ardhur në atë periudhë ishin të domosdoshme, mundësitë e panumurta për të mësuar anglisht, trainime, kurse e shkolla për kualifikim etj ,etj e vërtetojnë më së miri këtë gjë. Problemi ishte që mundësitë duheshin njohur e shfrytëzuar. Pra rruga për t’u integruar në shoqërinë amerikane nuk ishte e lehtë, por jo dhe e pamundur.
Shqiptarët e sotëm që emigrojnë, të cilët zotërojnë gjuhën anglisht, njohin më mirë teknologjinë, por dhe materialisht janë më të pajisur, janë më të gatshëm për t’u sistemuar në fushat e tyre. Megjithatë, fillimi është gjithmonë i vështirë dhe vështirësitë janë të natyrave të ndryshme. Mendoj se është detyra jonë si brez më i vjetër emigrantësh, të bëhemi burim për brezat që vijnë dhe t’i ndihmojmë, qoftë me gjërat më elementare si plotësim formash, aplikimesh etj. Pra t’u tregojmë rrugën më të drejte e të përshtatshme për të gjetur veten dhe për t’u integruar sa më shpejt.
Marjana Bulku- A kontaktoni me ish studentët tuaj? Cfarë shikoni te studentët e brezit të tanishëm, a mendoni se ka piktakime që mund të referohen si shembuj optimizmi e frymëzimi?
Mjaftime Brati Dushallari-Karriera ime në fushën e edukimit është gati e ballancuar midis kohës që punova në Shqipëri dhe në Amerikë. Studenti im i parë me të cilin punova që kur fillova si asistente edukimi në shkollën publike 8 në New York, tani është 27 vjec. Ishte një fëmijë i ndrojtur që nuk i pëlqente të komunikonte shumë me studentët e tjerë. Punova me të për tre vjet dhe ai përparoi dhe u afrua shumë shpirtërisht me mua. Edhe sot e kësaj dite e kujtoj dhe e takoj më mall. Si mësuese kalova disa breza studentësh. Midis tyre ishin dhe një pjesë e konsiderueshme shqiptarë. Pasi gradoheshin shumica e tyre ktheheshin në shkollë dhe na takonin. Me studentët e programit të ESL kam mbajtur lidhje edhe më të afërta. Kam marrë pjesë edhe në gradime në nivele më të larta të shkollimit të tyre. Ende marr mesazhe e kartolina urimi që më gëzojnë. Disa prej tyre aplikojnë në kolegje të mira dhe kjo më kënaq pa masë.
Për ato vite që punova si mësuese e ESL, kam mbuluar dhe programin e Anglishtës për të rritur që zhvillohej mbrëmjeve në shkollën tonë. Desha të përmend rastin e një vajzë të re nga Tropoja, emigrante e sapoardhur që vinte për të mësuar anglisht. Ishte shumë serioze në punë dhe e etur për dije. Shumë herë rrinte pas mësimit dhe më bënte pyetje të ndryshme. E ndihmoja me gjithcka dija. Vite më vonë, u takuam rastësisht në një ceremoni familjare te disa miq të përbashkët. Kishte mbaruar kolegjin, ishte diplomuar në fushën e biznesit dhe vazhdonte një karrierë në fushën e saj, ndërkohë që kishte krijuar dhe një familje të bukur. Ishte një takim i rastit që më gëzoi pa masë dhe më bëri të ndjehem shumë krenare për të.
Emigrimi na bëri bashkë edhe me disa ish studentët e mi nga Shqipëria. Janë një numur i madh që jetojnë në New York. Fillimisht na lidhën problemet e përbashkëta që duhet të përballonim si dhe disa aktivitete të komunitetit. Më vonë krijuam marrëdhënie të afërta që tanimë janë kthyer në marrëdhënie shoqërore e familjare.
Me studentët e tanishëm në Shqipëri, nuk kam lidhje direkte, por jam e interesuar dhe gjithmonë informohem për ecurinë e tyre qoftë nga shtypi, nga kontaktet me ish kolegët e mi në Shqipëri, si dhe disa të rinj studentë që janë nipërit dhe mbesat e mia. Ndryshimet në strukturën ekonomike, politike e shoqërore të vendit kanë sjellë pa dyshim edhe ndryshime në strukturën e shkollës së lartë. Krahas disa arsyeve subjektive që kanë bërë që niveli i studentëve në disa fakultete të ulet, mendoj se janë bërë dhe ndryshime që i shërbejnë formimit më të mirë të tyre. Përpjekjet për ristrukturimin dhe pasurimin e programeve, njohja dhe futja më e gjerë e teknologjisë në mësim, specializimet brenda e jashtë vendit të pedagogëve dhe studentëve, janë kushte për një të ardhme më premtuese. Avancimi dhe shtimi i disa degëve të reja në fakultete si dhe hapja e disa programeve për master pranë fakulteteve, mundëson një formim më të thellë të studentëve dhe specializim të mëtejshëm të tyre.
Mundësia dhe interesimi më i madh i studentëve për përvetësimin e gjuhëve të huaja është një burim tjetër njohjeje që pasuron njohuritë e studentëve të motivuar.
Ka studentë që, me përgatitjen dhe aftësitë e tyre, janë vërtet shembuj optimizmi për të ardhmen.
Shumë prej studentëve që janë diplomuar në universitetet shqiptare, sot mbajnë pozicione në kompani prestigjioze me degë në Shqipëri që takojnë standartet e huaja. Ka dhe nga këta studentë që largohen për në vendet perëndimore, konkurojnë me ato njohuri, fitojnë dhe i japin emër Shqipërisë me arritjet e tyre.
Marjana Bulku-Jeni modestisht aktive aq sa prezenca juaj në ngjarje ku përcillet edukimi është nostalgji për ata që ju njohin dhe frymëzim për ata që nuk ju njohin, cfarë do thonit ju profesoreshë Mjaftimja?
Mjaftime Brati Dushallari- Unë kam qenë dhe jam edukatore në zemër.
Kur erdha në New York, mësova se ekzistonte një komunitet shqiptar, i cili po zgjerohet e po përparon për ditë. Ndjej kënaqësi që kam lidhje me shqiptarë. Ndihem e lumtur e mezi pres të marr pjesë në aktivitete të ndryshme si ato të Organizatës së Grave Shqiptaro – Amerikane “Motrat Qiriazi”, Organizatës Panshqiptare “Vatra” apo edhe grupe shoqërore ku takoj shqiptarë. Në këto takime flasim gjuhën tonë të bukur shqipe, festojmë sipas traditave tona, por herë pas here aty vlerësohen dhe nderohen edhe individë, pra evidentohen vlera të komunitetit dhe në këtë mënyrë njohim njëri tjetrin. Në këtë kontekst, një rol të madh luan edhe media shqiptare në Amerikë dhe specifikisht në New York. Dua të përmend me respekt gazetat Dielli dhe Ylliria që publikojnë e reklamojnë me korrektësi këto aktivitete të komunitetit dhe janë të hapura për këdo të shprehë mendimet e tij për probleme shoqërore, politike apo dhe profesionale. Gjithashtu edhe kanalet televizive shqiptare që e kanë perfeksionuar dhe pasuruar punën që prej fillimit, luajnë një rol të madh në këtë drëjtim. Programi juaj serioz “Një jetë – disa histori” në kanalin Kultura shqiptare ka pikërisht këtë synim, evidentimin e vlerave shqiptare. Pa punën e palodhur të drejtuesve të këtyre organeve të shtypit, të kanaleve televizive si dhe organizatave që mundësojnë takime me shqiptarë, cdo gjë do mbetej në errësirë dhe e panjohur. Ju uroj suksese të mëtejshme dhe ju jam mirënjohëse që na jepni mundësinë të shprehemi.
Marjana Bulku-Profesoresha, gjyshe…si e përjetoni këtë status?
Mjaftime Brati Dushallari-Është statusi më i bukur në botë. Ndjehem e mrekulluar.
Për herë të parë jam bërë gjyshe 11 vjet më parë nga djali. Vitin e kaluar e pata përsëri atë fat e atë ndjesi të rrallë nga fëmija i vajzës. Të dy engjëjt ma bëjnë jetën time cdo ditë e më të bukur. Cdo ditë, cdo moment dua t’i përqafoj, të luaj me ta, dua të flas për ta dhe shumë herë dua t’i krahasoj me fëmijët e mi në moshën e tyre. Të dy më bëjnë të ndjehem më e re dhe më energjike. Më japin kënaqësi të vecantë. Jam shumë e lumtur që, duke dhënë ndihmesën time në rritjen e tyre, po e kryej edhe këtë mision të bukur të jetës.
