Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

EMIGRIMI NGA SHQIPËRIA ME PËRMASA SHQETËSUESE

by

Sipas të dhënave nga INSTAT-i dukuria e emigrimit nga Shqipëria ka marrë përmasa shqetësuese,  nga del se 1.6 milionë shqiptarë janë emigrantë, në shumë vende të botës, duke qenë ndër vendet me shkallën më të lartë  në regjion, me pasoja të mëdha shoqërore dhe kombëtare 

Nga Nail  Draga/

Nga miratimi i pluralizmit në vendet e ish kampit socialist në Evropën Juglindore, emigrimi i popullsisë në botën e jashtme ishte çështje jetike, për të përjetuar lirinë e mohuar rreth pesë dekada. Në këtë aspekt përjashtim nuk bën as Shqipëria e cila ishte vendi me i izoluar dhe më i varfër  në kuadër të këtij kampi, andaj edhe emigrimi i popullsisë nuk paraqet ndonjë befasi, sepse populli shqiptar kërkonte ate qe i është mohuar dekada me radhë. Në lidhje me këtë çështje janë publikuar të dhëna të cilat  janë shqetësuese, sepse sipas INSTAT-it që kanë të bëjnë me datën 1 janar 2020 nga Shqipëria kanë emigruar 1.684.135   shqiptarë, duke qenë nder vendet me shkallë më të lartë në regjion. Ndërsa popullsi në vend , Shqipëria    ka pasur 2.845.955 banorë, duke pësuar një rënie me 0.6% në krahasim me 1 janar 2019.

Raporti nga INSTAT-i

Sipas raportit  të publikuar ditë më parë nga INSTAT-i, “Diaspora e Shqipërisë në shifra” del se rreth 1.6 milion shqiptarë banojnë jasht vendit, që është bazuar në të dhënat e dy regjistrimeve të popullsisë. “Duke pasur parasysh se shqiptarët vendbanues nuk regjistrohen sistematikisht kur largohen nga vendi dhe duke qenë se ka pak stimuj që ata të regjistrojnë largimin të autoritetet vendore, nuk ka matje të besueshme të n umrit të individëve që janë larguar nga Shqipëria. Sidoqoftë INSTAT përdor metoda të tërthorta për kryerjen  e një vlerësimi mbi numrin e migrantëve i cili bazohet në të dhënat e dy censuseve  të njëpasnjëshëm, edhe pse ka vështirësi ose kufizime”, thuhet në raport.

Në lidhje me këtë çështje si bazë është marrë popullsia me datën 1 janar 2020 e regjistrit civil, e cila përmban shtetasit shqiptar, pavarësisht vendbanimit të tyre(edhe ata që jetojnë jashtë vendit), sipas moshës dhe gjinisë. Në përgjithësi përllogaritet që diaspora shqiptare ka arritur numri prej 1.684.135 persona, ndërsa sipas gjinisë femra janë 799.416 e meshkuj 884.719.

Emigrantë  më shumë në Itali e Greqi

Në raport  janë përfshirë të dhënat nga OKB, që ka të bëjë me shpërndarjën territoriale të emigrantëve shqiptarë në botë në periudhën kohore 1995-2019.Nga të dhënat e tilla del qartë së emigrimi i shqiptarëve me i lartë është në Itali (39.4%), Greqi (35.3%), SHBA (8.2%), Gjermani (4.2%), Kanada (1.4%), Mbretëria e Bashkuar (0.9%), Belgjikë (0.9%) dhe vendet e tjera(9.7%). Në sajë të tyre të dhënave del se emigrantë shqiptarë ka me së shumti në Itali e Greqi, pastaj në Gjermani, ndërsa prej vendëve tjera jashtë Evropës vend të rëndësishëm zënë SHBA dhe Kanadaja.

Në lidhje me këtë çështje të dhëna ma të sakta do të kemi në regjistrimin e ardhshëm të popullsisë në Shqipëri që duhet të mbahet gjatë këtij viti, duke ofruar të dhëna mbi procesin e emigrimit në bazë territoriale, strukturës sociale, moshës, gjinisë, arsimore dhe profesionale.

Rënie e numërit të nxënësve

Emigrimi i  popullsisë ka ndikuar me pasoja të ndryshme shoqërore në Shqipëri,  ku si tregues negativ është rënia e numrit të nxënësve në shkollat fillore dhe të mesme.Nga një dukuri e tillë numri i nxënësve në shkollat shqiptare po ulet në mënyrë të dukshme  viteve të fundit, e kjo ka të bëjë veçanërisht në arsimin fillor. Sipas të dhënave të Institutit të Statistikës, INSTAT, në vitin shkollor 2019/2020, në shkollat fillore procesin mësimor-edukativ e kan ndjekur 294.879 nxënës. Ky numër është më i vogël për 3.8 për qind krahasuar me vitin paraprak dhe 10,1 për qind krahasuar me vitin shkollor 2016/2017. 

Gjendja nuk është aspakt më e mirë as  në arsimin e mesëm, ku numri i nxënësve është ulur për 4,2 për qind. Gjithashtu, numri i nxënësve të cilët kanë mbaruar arsimin e mesëm është më i vogël për 3,6 për qind. Kjo rënie  i takon kësaj grupmoshe, për shkak të nivelit të lartë të emigrimit të popullsisë,  bëhët e ditur nga  INSTAT-i. 

Bëhët më dije se në këtë vit shkollor 2020/2021 në 1.754 shkolla fillore dhe të mesme në vend mësimin e ndjekin mbi 430 mijë nxënës.

Popullsia po plakët

Sipas të dhënave nga INSTAT-i popullsia e Shqipërisë nga viti 2001 ka ardhur duke u zvogëluar, ku në disa qarqe kjo tkurrje ka ndikuar në rritjen e moshës mesatare të popullsisë. Nga të dhënat e publikuara në vjetarin statistikor popullsia nën 15 vjeç po shkon drejt barazimit me popullsinë mbi 65 vjeç. Kështu, nga 1 janari 2020, në Shqipëri ishin 478.850 të rinj të moshës nën 15 vjeç dhe 420.036 të moshuar të moshës 65 vjeç ose më shumë. Qarqet me raportin më të lartë të varësisë së të rinjve janë ato të Kukësit dhe Dibrës, ndërsa qarqet me raportin më të ulët të varësisë së të rinjve janë ato të Gjirokastrës dhe të Vlorës

Nga ana tjetër, qarqet me raportin më të lartë të moshuarve, më të vjetër së 65 vjeç  janë Lezha dhe Gjirokastra, ndërsa më të ulët e kanë Korça dhe Tirana. Ndërsa nga 1 janari 2020, mosha mesatare e popullsisë në Shqipëri ishte 37.2 vjet. 

Sipas këtij treguesi,  qarku i Tiranës kishte popullsinë më të re  në Shqipëri, me një moshë mesatare prej 35.5 vjet, ndërsa popullsinë me të të vjetër në vend e kishte qarku i Gjirokastrës, me moshë mesatare prej 41.8 vjet, që është rezultat i drejtpërdrejt i emigrimit të popullsisë dhe të moshënimit të saj në vend. 

Përfundimisht duhet theksuar së të dhënat e publikuara nga INSTAT-i, mbesin referencë e besueshme në lidhje me emigrimin e shqiptarëve, dukuri e cila ka marrë përmasa shqetësuese me pasoja shumëdimensionale, për kohën tonë  dhe në të ardhmën.

(Shkurt  2021)

Zgjedhjet parlamentare në Kosovë si referendum për ndryshimin e qeverisjës

by

Në sajë të parashikimëve në zgjedhjet e parakohshme parlamentare në Kosovë të cilat do të mbahën me 14 shkurt të këtij viti, pa dilema subjekti i parë do të jetë LVV, por çështja qendron të formimi i koalicionëve paszgjedhore për të pasur një qeverisje të qendrueshme  në favor të qytetarëve e jo të partive apo të klanëve të ndryshme siç ka qenë tash dy dekada, ku  vetëm ndryshimi i qeverisjës është shpëtim!

FORUM

Nga Nail  Draga/

Sipas të dhënave nga KQZ, në zgjedhjet e parakohshme parlamentare do marrin pjesë  gjithsej 28 subjekte politike, prej tyre, 21 parti politike, 2 koalicione dhe 5 iniciativa qytetare. Nuk është paraqitur asnjë kandidat i pavarur. Numri i përgjithshëm i kandidatëve të këtyre subjekteve politike është 1079 kandidatë.

Tri subjektet më të mëdha politike, Lëvizja Vetëvendosja (LVV), Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) dhe Partia Demokratike e Kosovës (PDK), synojnë postin  e kryeministrit të Kosovës, ndërsa Vjosa Osmani, presidentja në detyrë dhe Ramush Haradinaj synojnë postin e presidentit të Kosovës.

Zgjedhjet e parakohshme parlamentare të cilat do të mbahen me 14 shkurt, janë si rezultat i vendimit të Gjykatës Kushtetuese të Kosovës (21 dhjetor 2020) që  ka shpallur të pavlefshëm votimin e qeverisë së Kosovës me 3 qershor 2020.

Vendimi i Gjykatës Kushtetuese erdhi pas kërkesës së Lëvizjes Vetëvendosje për vlerësimin e ligjshmërisë së pjesëmarrjes në votim për qeverinë e udhëhequr nga LDK, të deputetit Etem Arifi, i cili ishte i dënuar me 1 vjet e 3 muaj heqje lirie për „mashtrim me subvencione“. Vota e tij ishte vendimtare, më 3 qershor, për votimin e Qeverisë së kryeministrit A.Hoti, e cila u votua nga 61 deputetë nga 120 sa ka gjithsej Kuvendi i Kosovës. Sipas Gjykatës kushtetuese individët që kanë qenë të dënuar në tre vitet e fundit nuk mund të kandidohën për deputet, nga del së në këtë listë është edhe Albin Kurti, që nuk i lejohet të kandidohet në listën e LVV.

Qeveria e akrobacioneve politike

Vendimi i tillë hapi debate të mëdha politike në Kosovë duke e trajtuar qeverinë aktuale të paligjshme e cila ishte si rezultat i akrobacionëve politike të LDK dhe partive të tjera parlamentare, të cilat më herët rrëzuan qeverinë Kurti. Ishte ky një veprim kundër qytetarëve të Kosovës, të cilët për afër dy muaj sa veproi qeveria Kurti, Kosovës filloi të vijë era shtet, duke filluar të eliminoj disa anomali në qeverisje, për të ndaluar korrupcionin, zbuluar aferat korruptive si dhe keqpërdorimin e buxhetit të parave publike të qytetarëve të Kosovës. Pikërisht, ky veprim parimor paraqiste frikë të partitë tjera politike se çdo veprim në këtë drejtim do rrezikonte aktorët e veprimtarive të tilla, andaj, u bashkuan të gjithë kundër LVV, të prirë nga LDK, për të ruajtur pozitat dhe privilegjet e mëparshme.

Ndryshimi i nevojshëm

Por, në rrethanat aktuale shoqërore dhe politike në Kosovë, i tërë opinioni është i  mendimit se kemi të bëjmë me ndryshimin e nevojshëm, sepse janë bërë dy dekada me një status quo që  nuk është në favor të qytetarëve të Kosovës. Në këtë periudhë kohore janë partitë, LDK-PDK-AAK të cilat në forma të ndryshme kanë qeverisur duke mos dëshmuar qeverisje të qendrueshme, sepse në rënd të parë kanë vendosur interesat personale, partiake e klaneve të ndryshme e jo interesat e qytetarëve të Kosovës. Kemi të bëjmë me struktura të njohura individësh të cilët janë ndërruar në pozita të ndryshme, pa ndonjë risi dhe vlerë të veçantë si personale e profesionale, nga del se kemi të bëjmë me shtetin e kapur nga oligarkët e ndryshëm me pasoja shumëdimensionale. E dhëna se asnjë qeveri nga viti 2008, nuk ka përfunduar mandatin e saj të plotë, del qartë se kemi pasur paqendrueshmëri politike dhe qeverisëse, duke dëshmuar joseriozitet dhe mungesë të emancipimit politik.

Pushteti e jo shteti(!)

Përvoja e deritashme nga partitë politike që kanë qeverisur deri më tash për dy dekada në Kosovë, del qartë se ata kanë qenë të preokupuar për pushtet e jo për shtet. Aferat e ndryshme korruptive, nepotizmi në të punësuar, mos funksionimi i pushtetit ligjor, keqpërdorimi i mjetëve financiare të taksapaguesve, keqpërdorimi i pozitës zyrtare etj.,  janë dëshmi për qytetarët, të cilët janë ngopur me dukuritë e tilla, andaj shpëtimi mund të gjindet përmes zgjedhjeve, duke e dënuar pushtetin aktual, duke mos e votuar, por duke mbeshtetur parti të tjera politike, që nuk kanë qenë pjesë e qeverisjeve në Kosovë. Andaj kësaj here qytetarët do dijnë për të zgjedhur se kush mund ti përfaqësojë më mirë në Kuvend e më pas në Qeveri, dhe rasti është në zgjedhjet e parakohshme paralamentare të cilat do të mbahën me 14 shkurt të këtij viti.

Nëse me parë ekzistonte   ndjenja e idealizmit dhe  përgjegjësisë për të sakrifikuar për Kosovën, me keqardhje them se janë zbehur për të mos thënë janë eliminuar këto vlera të  një pjesë e konsiderueshme e pushtetarëve, sepse  për interesa personale e sakrifikojnë Kosovën(!). Dhe me një qasje të tillë del qartë se kastës politike, e oligarkëve të ndryshëm në Kosovë iu intereson vetëm  pushteti e jo shteti. Përjashtim në këtë aspekt si opozitë konstruktive  është dëshmuar vetëm LVV, e cila iu ka ndenjur besnik parimeve, në mbrojtje të qytetarëve dhe shtetit të Kosovës. Kujtojmë me këtë rast mbrojtjën në parlament të çështjes së demarkacionit të kufirit me Malin e Zi, pastaj të refuzimit të formimit të Bashkësisë se komunave serbe etj.

E para dihet, cila do të jetë e dyta

Si asnjë herë më parë  në zgjedhjet parlamentare, kësaj here në sajë të gjendjes aktuale  në skenën politike sipas  sondazheve të publikuara deri më tash vlerësohet  për një fitore të LVV-së, së bashku me grupin e bashkangjitur nga Vjosa Osmani. Por, dilema mbetet se deri  sa do të jetë numri i mandatëve të deputetëve, dhe a do të jenë të mjaftueshëm për shumicën parlamentare, apo iu duhet një subjekt tjetër politik  që  të formojnë qeverinë.

Nëse para zgjedhjeve në vitin e kaluar të mbajtura me 6 tetor 2019, të disa subjekte ishin definuar vijat e kuqe, çështja qendron se a do të kemi një qendrim të tillë pas zgjedhjeve. Në këtë aspekt besoj se nga LVV kanë mësuar leksion nga e kaluara dhe do të dijnë për ta menaxhuar situatën në rrethana të reja të imponuara nga faktor të brendshëm dhe të jashtëm, në favor të një Qeverie të qendrueshme dhe funksionale.

Ndërsa enigmë në skenën politike kosovare është vendi i dytë,  garë e cila do të jetë në mes LDK-së dhe PDK-së. Nuk ka dilemë se LDK do të ketë rënie të numrit të votuesve si rezultat i qeverisjës në kohë të krizës, por edhe të aferave të ndryshme, duke abuzuar me vullnetin e qytetarëve dhe mos mbajtës së parimeve partiake, ku rast tipik është përjashtimi i V.Osmanit, nga partia si deputeti  me i votuar në listën e LDK. Nga ana tjetër për PDK nuk ka dilemë se shkuarja e dy personalitetëve kyçe në Gjykatën speciale në Hagë(Thaçi e Veseli), do të ndikojë në elektoratin e tyre votues. Edhe pse PDK  kishte qendrim opozitar, i dha një ndihmë të konsiderueshme LDK për të rrëzuar  Qeverinë  Kurti, duke i siguruar votën vendimtare nga një ish deputet i AAK-së, ku si shpërblim i premtoj postin e konsullit në Çeki për djalin e tij, duke dëshmuar së pazaret politike në Kosovë janë bërë dukuri normale(!).

Ishte ky një pazar tipik politik, dukuri kjo e njohur tash sa vite në skenën politike në Kosovë, ku  nuk zgjidhen mjete për të realizuar qellimet e veta, qe paraqet korrupcion tipik  politik me pasoja për qytetarët e Kosovës. Duke marrë parasysh se kemi të bëjmë me një shoqëri parapolitike pa parime por me sindromin e klanëve të interesit, këto veprime  nuk janë sekrete shtetëtore  por  janë të njohura për opinionin e gjerë.

Në  skenën politike kosovare numri i katërt ka kohë që është i rezervuar për AAK-në e cila është transparente ne kërkesat e saja. Për ata nuk ka vija të kuqe sepse janë deklaruar publikisht se do të jemi pjesë e qeverisjës së ardhshme pa marrë parasysh se kush i fiton zgjedhjet. Një qendrim të tillë e mbeshtesin në faktin se ato duhet të jenë subjekti plotësues, për formimin e shumicës parlamentare, sikurse më parë LSI-ja në Shqipëri. Ndërsa nga një supozim i tillë ata vlerësojnë se do të shpërblehen e ate pikërisht me postin e presidentit të Kosovës, për të cilin e dëshiron lideri i saj R.Haradinaj.

Presidenti dhe pazarët politike

Në mungesë të mundësisë së zgjedhjes së presidentit nga ana e qytetarëve, edhe kësaj here si duket do të bëhën pazare politike, si më herët, çështje kjo e cila duhet të trajtohet me seriozitet nga shumica e re  parlamentare. Pikërisht, duhet bërë përpjekje ligjore për   ndryshuar zgjedhjen e presidentit drejtpërdrejtë nga qytetarët e jo nga parlamenti, duke eliminuar spekulimet, që do të jetë në favor të demokracisë parlamentare.

Vendosin votat e mërgimtarëve

Në sajë të informacioneve del qartë se disponimi  i mërgimtarëve për pjesëmarrje  në  këto zgjedhje është e jashtëzakonshme. Sipas të dhënave për të votuar kanë aplikuar rreth 140.000 votues, ku nga ky numër rreth 30.000 iu janë refuzuar aplikimet(!?). Një veprim i tillë është krim  duke iu mohuar të drejtën elementare për të votuar që nuk mund të arsyetohet më asgjë. Pikërisht, duke parë parregullësi dhe dyshuar në këtë proces, sepse aplikimet do të dërgohen me postë(2-12 shkurt) një numër i konsideruar i tyre do të udhëtojë drejt Kosovës, për të marrë pjesë në votim drejtpërdrejtë. Pasi, Kosova në botën e jashtme ka 60 përfaqësi diplomatike, ka qenë më e arsyeshme që qytetarët e Kosovës të votojnë në ato përfaqësi, e jo të votojnë me postë, apo të udhëtojnë në vendlindje, duke eliminuar dyshimet dhe shpenzimet materiale.  

Nuk ka dilemë se nëse në këto votime do të marrin pjesë ky numër i paralajmëruar i tyre, duke tejkaluar parashikimet, mërgimtarët me votën e tyre  mund të zgjedhin rreth 10 deputet, që do të jenë numër përcaktues për fitorën e zgjedhjeve.

Mërgimtarët, ndërgjegja jonë kombëtare

Në këto zgjedhje kemi risi sepse nga mërgata shqiptare disa individë janë nominuar për të qenë pjesë e listës zgjedhore me mundësi reale për të qenë pjesë e përbërjes së re të Kuvendit të Kosovës. Një veprim i tillë nga subjektët politike  është për t’u përshëndetur, andaj i mbetët elektoratit votues me votë për të dëshmuar  respektin ndaj tyre, të cilët edhe pse fizikisht janë larg Kosovës, me tërë qenien e tyre kanë qenë dhe janë në Kosovë. Kontributi i tyre para, gjatë e pas luftës mbetet emblematik, andaj ata janë ndërgjegja e jonë kombëtare!

Zgjedhjet, referendum për  qytetarët

Në rrethana të tilla siç ndodhet Kosova, ndryshimet janë të mundshme dhe diçka të tillë janë duke pritur qytetarët jo nga partitë politike të cilat deri më tash kanë disa vite në pushtet me qeverisjen e tyre. Andaj kësaj here qytetarët do dijnë për të zgjedhur se kush mund ti përfaqësojë më mirë në Kuvend dhe më pas në Qeveri, dhe rasti është në zgjedhjet e 14 shkurtit 2021, të cilat me tepër i ngjajnë një referendumi se sa zgjedhjeve parlamentare.

Në rastin konkret që të shpetohet Kosova, për të kthyer besimin e humbur në qeverisje, qytetarët duhet të mbeshtesin atë forcë politike e cila është e pakorruptuar, e cila do të sjell model të qeverisjes, me individë me integritet personal e profesional, që veçohen me autoritet shoqëror e intelektual, që në rend të parë kanë shtetin e jo pushtetin si kanë vepruar deri më tash pjesa ma e madhe e partive politike duke humbur besimin të qytetarët dhe vlerat e demokracisë pluraliste

Kosova ka nevojë për  ndryshime politike, dhe do të jenë qytetarët e saj të cilët do të vendosin me votën e tyre, sepse të gjithë e kanë të qartë se kemi të bëjmë me rastin që nuk duhet të humbet, sepse vetëm ndryshimi është shpëtim!

( 10 shkurt  2021)

Sfidat e kohabitacionit,test për demokracinë pluraliste

by

Pas tridhjetë viteve të pushtetit nga një parti, në Mal të Zi, në sajë të zgjedhjeve parlamentare(30 gusht 2020), në praktikë na u paraqitet dukuria e kohabitacionit e panjohur deri më tash, që paraqet test për demokracinë pluraliste në këtë mjedis, sepse presidenti i shtetit nuk është nga shumica parlamentare e cila udhëheq me qeverinë, duke qenë  çështje interesante  për një qeverisje të qendrueshme, pa turbulenca politike, por në favor të qytetarëve dhe të demokracisë pluraliste

Shkruan: Nail  Draga/

Nga miratimi i pluralizmit, në Mal të Zi një parti politike (DPS) për tridhjetë vite ka udhëhequr pushtetin, ku përveç me qeverinë kanë udhëhequr  edhe institucionin e presidentit, nga del se kemi pasur perseri  monizëm, ndonëse me kostumin  pluralist. Ndërsa pas zgjedhjeve parlamentare  (30 gusht 2020), me rastin e ndryshimit të pushtetit, ne këtë mjedis kemi të bëjmë me procesin e kohabitacionit, nga del se kemi të bëjmë subjekte të ndryshme politike dhe ideologjike, që duhet të bashkëqeverisin dukuri e panjohur deri më tash në këtë mjedis.

Kemi të bëjmë pikërisht me moment të ri, ku presidenti nuk do të ketë mundësi të kontrollojë qeverinë,  sepse nuk janë nga taborret e njëjta politike, nga del se do të kemi obstruksione dhe tensione në mes tyre. Dukuria e kohabitacionit nuk është e panjohur në vendet demokratike, ndërsa përjashtim bëjnë vendet autokratike, ku si të tilla në shumë aspekte janë edhe në pluralizëm. Nëse për shumë vende kjo dukuri është risi, nga vendet e regjionit shëmbull mund të shërbëjë Kroacia, ku kohabitacioni ka ndodhur shumë herë.

Presidenti në pozitë të dyfishtë

Në Mal të Zi, kryetari i partisë njëkohësisht është edhe kryetari i shtetit, nga del se kemi personin me pozitë të dyfishtë, që na kujton kohën e monizmit. Në rastin konkret ka qenë e udhës që  kryetari i partisë në momentin e zgjedhjes në pozitën e kryetarit të shtetit,  të lëshojë postin e partisë, sepse në sajë të pozitës së dyfishtë  iriton qytetarët nga del se kemi kryetarin partiak, e jo të gjithë qytetarëve. Madje, qytetarët të cilët nuk e kanë votuar kanë të drejtë të deklarohen se kemi të bëjmë me kryetarin e partisë që e ka kandiduar,  e jo i qytetarëve të vendit.

Kujtojmë me këtë rast  si shëmbull pozitiv Kroacinë ku presidenti  nuk mund të mbulojë të dyja pozitat, sepse duhet të veprojë si mbipartiak, duke qenë figurë unifikuese e të gjithë qytetarëve, andaj terhiqet nga pozita partiake.

Risi në skenën politike

Pasi në zgjedhjet e regullta parlamentare të 30 gushtit 2020, ish shumica parlamentare i humbi zgjedhjet presidenti i Malit të Zi M.Gjukanoviqi, duhet të pajtohet me realittein se  i ka humbur zgjedhjet dhe nuk e ka shumicën në parlament, andaj t’i përshtatet rrethanave shoqërore.

Në Mal të Zi  një muaj pas formimit të Qeverisë se re, kohabitacioni filloi të luhatet me rastin e refuzimit të presidentit të vendit për të nënshkruar një mori ligjesh të cilat i ka miratuar Kuvendi, pa opozitën, tre ditë para Vitit të Ri, ku me i rëndësishmi është ndryshimi i ligjit të lirive fetare.

Po ashtu presidenti ka refuzuar të nënshkruaj dekretin për tërheqien e shtatë ambasadorëve dhe nga Ministria e punëve të jashtme, duke  kërkuar sqarim në konstatimin e se ata kanë punuar kundër interesit të shtetit.  Po ashtu Gjukanoviqi nuk ka mbeshtetur as ndërrimet në gjeneralshtabin e Armatës së Malit të Zi.

Kemi të bëjmë me rastët e para të mospërputhjeve të pikëpamjeve të funksionimit të institucionëve të qeverisë, ku dukuria e kohabitacionit është ma së e domosdoshme.

Nuk ka dilemë se kemi të bëjmë me një situatë të re në Mal të Zi e panjohur deri më tash, sepse si kryetari i shtetit por dhe kryeministri kanë qenë nga e njëjta  parti,  ndërsa  në rrethana të reja të kohabitacionit, kemi të bëjmë me një praktikë të re, që duhet të jetë shkollë për demokracinë parlamentare, tash dhe në të ardhmën.

Pikërisht, duke marrë parasysh se kemi të bëjmë me kohabitacionin si dukuri të re në skenën politike në Mal të Zi, ditë më parë janë mbajtur takime nga kryeministri dhe zyrtarë të lartë qeveritarë me presidentin e vendit z.Gjukanoviq, për të gjetur një modus vivendi, për të tejkaluar situatat e diskutueshme. Nga ai takim(presidenti-kryeministri-kryetari i parlamentit) opinioni është informuar se janë shqyrtuar çështje të cilat janë në favor të funksionimit të shtetit, institucioneve dhe zhvillimit të tyre, pa të cilin nuk ka përparim demokratik dhe ekonomik të vendit. Po ashtu është treguar gadishmëri se kemi të bëjmë me interesin e përbashkët kombëtar duke avancuar përgjegjësinë e përbashkët për nevojën e zhvillimit të metutjeshëm të Malit të Zi si shoqëri evropiane, standardit cilësor jetësor dhe lirinë e individit.

Ndërsa  ditë më pas nga ai takim presidenti Gjukanoviq, ka reflektuar duke nënshkruar ligjet e refuzuara, sepse ata janë votuar përseri në parlament me 20  janar,  nga del se një veprim të tillë e ka realizuar duke respektuar kushtetutën, sepse në të kundërtën ka rrezikuar që shumica parlamentare të inicojë procedurën  e shkarkimit të tij.

Presidenti me ingerenca të kufizuara

Andaj, mbetet të shohim në muajt në vazhdim se si do të jenë raportët Qeveri-Presidenti, a do të ketë mospajtime, tensione, obstruksione e fërkime politike si  rezultat i pa përvojës në rrethana të reja politike e shoqërore.

Përfundimisht presidenti duhet ta kuptoj pozitën e tij, se ka ingerenca të kufizuara, andaj si i tillë   nuk mund të jetë qeveri e dytë, e jo si më parë  qe ka pasur kontrollë absolute mbi qeverinë si dhe në terë Malin e Zi. Pikërisht në sajë të rrethanave  të reja  ai  duhet të eliminojë iluzionet e tilla autokratike, por duhet të jetë garant i kushtetutës, interesave të qytetarëve   në favor të demokracisë parlamentare.

Kohabitacioni lokal në Ulqin

Në lidhje me këtë çështje në  nivelin lokal duhet cekur se kohabitacioni  ka ndodhur në Ulqin, me rastin e zgjedhjeve lokale të mbajtura me 10 shtator 2006. Kemi të bëjmë me rastin e parë dhe të fundit, sepse kryetari i komunës është zgjedhur drejtpërdrejtë nga qytetarët, dhe  nuk ishte i shumicës parlamentare lokale.

Në sajë të raportëve shoqërore dhe politike në një situate të tillë shumica parlamentare, (Forca, LDMZ, PPD dhe BDSH) ka rrezikuar pozitën e kryetarit e ate pikërisht kur ka qenë në pyetje miratimi i buxhetit të komunës për vitin 2007. Ishte ky një kompromis i realizuar në momentin e fundit, por edhe paralajmërim se kjo gjendje nuk kishte perspektivë, sepse në mungesë të mbeshtetjës nga ana e shumicës në parlamentin lokal, në të ardhmën rrezikohej pozita e kryetarit, në sajë të mos funksionimit të kohabitacionit.

Pikërisht, duke parë situatën si mjaft turbulente dhe me pasoja në të ardhmën, opozita lokale (DPS-UDSH) arriti  të dekompozojnë skenën politike duke ia rrembyer shumicës parlamentare lokale tre këshilltarë nga PPD(maj 2007) duke i joshur me pozita udhëheqëse, duke u bërë shumicë parlamentare  deri në vitin 2010. Ishte ky rasti i parë dhe i fundit, sepse më pas u ndryshu ligji për qeverisje lokale,  duke rikthyer zgjedhjen e kryetarit, si më parë përmes votës së këshilltarëve nga  zgjedhjet lokale.

(Shkurt  2021)

REFORMA ZGJEDHORE OBLIGIM NDAJ QYTETARËVE

by

Këshilli për reformën zgjedhore në Mal të Zi  ka obligim profesional që më së fundi  të realizoj në praktikë premtimet e dhëna qytetarëve për të ndryshuar ligjin zgjedhor, duke dëshmuar vullnetin politik në mes pozitës dhe opozitës, për ndryshime cilësore sipas standartëve demokratike evropiane për mjediset multinacionale dhe multikulturore për të  aplikuar listat e hapura duke respektuar vullnetin e qytetarëve për të zgjedhur  të preferuarit e tyre që duhet të jetë çështje  parësore në këtë reformë zgjedhore/

Shkruan: Nail  Draga /

Ndër obligimet e shumta  nga Qeveria e re, është edhe angazhimi për reformën zgjedhore, çështje e cila ka ngecur  tash disa vite, duke mbetur vetëm dëshirë  pa ndonjë angazhim konkret  në këtë drejtim, pa konsenzus nga shumica dhe pakica parlamentare.

Por, formimi i këtij këshilli kohë më parë  në kuadër të Parlamentit, dëshmon se shumica e re parlamentare kësaj çështje do ti qaset seriozisht, e jo si shumica e mëhershme e cila kishte deklarime  të rastit, por konkretisht  nuk ka realizuar asgjë. Duke marrë parasysh se në këtë vit në Mal të Zi do të mbahen edhe zgjedhje lokale në disa komuna, do të ishte e udhës të punohet sa më parë në këtë drejtim, duke ofruar zgjidhje të pranueshme dhe në favor të qytetarëve në këtë mjedis.

Sindromi i mosbesimit 

Bëhet më dije se Këshilli për reformën zgjedhore, duhet deri më 30 qershor të këtij viti të përgatisë ligjet dhe aktet tjera për të siguruar kushtet për zgjedhje të lira dhe të pranueshme. Por, duke marrë parasysh se ekziston sindormi i mosbesimit në mes shumicës parlamentare e opozitës aktuale, është e udhës të filloj dialogu, në mes palëve pjesëmarrëse. Dhe një dialog I tillë mund të realizohet, nëse ekziston vullneti politik  për reformen zgjedhore, sepse sipas ligjit  nevoitën dy të tretat e shumicës së deputetëve për përkrahje të ndryshimeve që për momentin duket së është mision i pamundur.

Por, duke marrë parasysh se në lidhje me këtë çështje ka punuar  këshilli në përbërjen e kaluar, nga shumica e mëhershme parlamentare, duke përgatitur anën normative, andaj nuk duhet edhe shumë punë për të prezantuar kornizën bazë te ndryshimeve për ligjin zgjedhor.

Në sajë të rrethanave shoqërore në këtë mjedis duke ditur animozitetin në mes shumicës dhe opozitën parlamentare, nëse nuk arrihet kompromisi, do të ishte e udhës të kërkohet ndihmë nga bashkësia ndërkombëtare, për të ndikuar në arritjen e miratimit të ligjit zgjedhor.

Kompromisi i domosdoshëm

Në mjediset me demokraci të pakonsoliduar mos miratimi i një ligji të tillë është dëshmi se subjektet politike kësaj çështje nuk iu janë qasur në mënyrë serioze, sepse në rend të parë kanë dominuar interesat partiake dhe jo të qytetarëve në Mal të Zi. Përiudha e kaluar nga zgjedhjet parlamentare të mbajtura në vitin 2016, e dëshmon një konstatim të tillë, sepse ndryshimi në ligjin për reformën zgjedhore, meriton një qasje dhe trajtim të përgjithshëm, e jo të jetë angazhim dhe interes i vetëm disa partive politike.

Por, në periudhën e kaluar parlamentare e në veçanti në dy vitet e fundit në Mal të Zi në praktikë kishim një krizë politike e prezantuar me frymen kleronacionaliste, me përmasa të neofashizmit që ishte  nën ombrelen kishtare të ortodoksizmit serb. Një dukuri e tillë u verejt me rastin me rastin e vendimit të opozitës për të bojkotuar parlamentin, ndërsa më vonë kulmoi me rastin e miratimit  të ligjit të lirive fetare(dhjetor 2019), duke qenë katalizator destabilizues në skenën politike në Mal të Zi. Dhe nga një situatë e tillë, nuk ka pasur mundësi reale të miratohen ndryshimet në ligjin zgjedhor, andaj në zgjedhjet parlamentare(30 gusht 2020) është shkuar me ligjin ekzistues.


Kush do ti përfaqësojë shqiptarët?

Në këtë Këshill i cili përbëhet prej 14 antarëve, që janë nga 7 prej pozitës dhe opozitës, nuk kemi informacion se në këtë përbërje do të jetë  ndonjë shqiptar. Fjala është për përfaqësues autentik të shqiptarëve i cili ka legjitimitetitn të flasë në emër të tyre. Dhe jo vetëm kaq, sepse duhet të trajtohen  kërkesat për ndryshimin e ligjit zgjedhor, që do të jetë në favor të shqiptarëve dhe popujve tjerë pakicë në Mal të Zi. Duke marrë parasysh se në ndryshimin e ligjit zgjedhor në vitin 2011, si pozita dhe opozita ishin bashkë, duke iu mohuar shqiptarëve të drejtat e arritura, një qendrim i tillë nuk përjashtohet edhe tani, sepse kur janë në pyetje shqiptarët ata janë  së bashku.

Në këtë aspekt shqiptarët do të ishte e udhës të jenë unik në kërkesat e tyre, sepse nuk kemi të bëjmë me çështje personale, partiake apo të klanëve të ndryshme në lidhje me pozitën dhe statusin e shqiptarëve si popull autokton në Mal të Zi. Andaj në këtë aspekt ka rëndësi të madhe për ne shqiptarët  përfaqësimi dhe prezantimi i kërkesave tona sipas standardëve  ndërkombëtare, për mjediset multinacionale dhe multikulturore sikurse është në praktikë Mali I Zi.

Mungon harmonizimi i ligjit me kushtetutën  

Qytetarët e Malit të Zi nuk  mund të realizojnë të drejtën zgjedhore sipas  kushtetutës, sepse nuk kanë mundësi të zgjedhin në mënyrë të drejpërdrejtë përfaqësuesit e tyre. Zgjedhësit në Mal të Zi i japin  legjitimitet Kuvendit, ndërsa ai përbëhet në kundërshtim me nenin 83 të Kushtetutës, dhe si i tillë është kundërkushtetues, sepse  nuk paraqet vullnetin e zgjedhësve. Pikërisht në lidhje me këtë çështje nevoitet harmonizimi i ligjit zgjedhor me Kushtetutën e Malit të Zi, me qellim të respektimit të drejtës së zgjedhësve. Dhe një zgjidhje e tillë mund të realizohet përmes  listave të hapura, ku qytetarët të votojnë kandidatët sipas preferencave të tyre.

Listat e hapura në favor të demokracisë

Në  Mal të Zi nga miratimi i pluralizmit vazhdohet me praktikën e listave partiake, ku  liderët e  partive,  vendosin renditjen definitive të listave zgjedhore, ku fillimisht vendosin vetën, e më pas bashkëpunëtorët më të afërt. Është pikërisht renditja e tillë e cila  iu pamundëson  qytetarëve të vendosin sipas vullnetit të tyre.

Ndonëse deri më tash në këtë aspekt ka pasur deklarime të rastit, e ate si zakonisht në fushatat zgjedhore, por, konkretisht nuk është bërë asgjë, sepse si pozita dhe opozita në këtë aspekt kanë pasur konsenzus të plotë. Nga një  hezitim të tillë del qartë se ata i frigohen listave të hapura, duke manipuluar elektoratin votues për qellime të tyre personale, apo klanëve të ndryshme duke iu servirur listen partiake e cila nuk  shpreh vullnetin e qytetarëve por të partive politike.

E  drejta e mohuar e qytetarëve

Nuk ka dilemë së tretmani i tillë ndaj qytetarëve, dëshmon nënçmimin  e tyre duke i trajtuar si të  pa dënjë, përkatësisht  vetëm si votues apo shërbëtorë. Andaj ka ardhur koha  që të punohet për ndryshime, duke iu mundësuar qytetarëve të drejten e tyre të mohuar, si kudo në botën demokratike. Nëse do të ketë vullnet politik për të miratuar ndryshimet në ligjin zgjedhor, atëherë në zgjedhjet e ardhshme parlamentare, ekzistojnë të gjitha gjasat që të votohet me lista të hapura që do të jetë në favor të demokracisë parlamentare të standardëve evropiane.

Opinioni i gjerë e ka të qartë se nëse dëshirohet që premtimi për reformën zgjedhore të realizohet në praktikë, duhet të eliminohen interesat politike, të cilat deri me tash kanë qenë pengesa kryesore në mos miratimin  e një ligji të tillë.

Andaj i mbetet shumicës  aktuale parlamentare që në fokusin e veprimtarisë së tyre në këtë drejtim të angazhohën seriozisht për një kornizë të re zgjedhore, e jo për interesa të tyre politike, duke eliminuar paragjykimet, dukuri kjo e njohur vite me radhë në Mal të Zi si nga pozita dhe opozita, që është në kundërshtimin me interesat e qytetarëve.

 (Janar  2021)  

Ndryshimi i ligjit zgjedhor – obligim demokratik ndaj qytetarëve

by

Ndër çështjet të cilat do të ballafaqohet qeveria e re në Mal të Zi, është edhe ligji zgjedhor i cili duhet të pësojë ndryshime përmbajtësore duke iu mundësuar qytetarëve të votojnë për listat e hapura duke votuar kandidatët që ata i vlerësojnë e jo listat partiake si deri më tash që nuk kanë treguar vullnetin e qytetarëve por të strukturave partiake  duke eliminuar vlerat  e demokracisë pluraliste, ndërsa për shqiptarët duhet të rikthehet njësia e veçantë zgjedhore, apo ndonjë model tjetër i pranueshëm, që do të ishte në favor të qytetarëve që këtu trajtohën si pakica kombëtare në  këtë  mjedis multinacional  si kudo në botën demokratike

Nail   Draga

Në sajë të përbërjës së saj heterogjene nga analistë të ndryshëm qeveria e re e dalë nga zgjedhjet e 30 gushtit të këtij viti cilësohet si eksperimentale, teknike apo me mandat të kufizuar, ajo nga fillimi është duke u ballafaquar më çështje të ndryshme organizative funksionale nga fuzionimi i ministrive të ndryshme, zgjedhjeve kadrovike, por edhe në propozim ndryshimin e ligjëve ekzistuese që janë trashëgimi nga qeveria e mëparshme. Pikërisht duke marrë parasysh gjendjen ekzistuese, për ndryshime cilësore duhet kohë të paktën gjashtë muaj si kudo në botën demokratike. 

Por,sa ka filluar mandatin kjo qeveri janë paraqitur individë me qasje kritike ku veçohen  ish qeveritarët të cilët ndaj  qeverisë aktuale kanë animozitet sepse pas tridhjetë viteve kaluan në opozitë pa përfitime të pushtetit. Ndonëse është e drejtë e çdo indvidi apo subjekti politik të kritikojë, në këtë drejtim me së paku  kanë drejtë të kritikojnë ata qe me veprimet e tyre këtë vend e kanë sjellë  pranë falemintimit financiar dhe polarizimit shoqëror sikurse në vitët 90-ta të shekullit të kaluar.

Listat e hapura në favor të demokracisë

Shumica parlamentare duhet të fillojë të realizoj në praktikë premtimet nga fushata parazgjedhore, duke dëshmuar seriozitetin e qeverisjës dhe të demokracisë parlamentare. Këtu kryesisht kemi të bëjmë me ligjin e prejardhjës së pasurisë, ligjin e lustracionit dhe ate te ligjit zgjedhor. Ndërsa në mënyrë të veçantë kemi të bëjmë  me vendosjën e mekanizmit të listave të hapura, duke aplikuar demokracinë e munguar qytetare për të zgjedhur përfaqësuesit e tyre legjitim, e jo sipas shijës së kryetarit të partisë apo të klanëve të ndryshme.

Derisa Mali i Zi nuk do të ndryshoj sistemin zgjedhor duke miratuar listat e hapura zgjedhore, në mënyrë që qytetari të zgjedh deputetin, këshilltarin sikurse kryetarin e shtetit, nuk mund të flitet për shtetin serioz, përkatësisht demokracinë parlamentare e cila është rezultat i votës legjitime të qytetarëve.

Partitokracia në pluralizëm

Në Mal të Zi  edhe në pluralizëm kemi  formën e votimit të listës zgjedhore partiake, nga del së pushteti deri më tash nuk ka bërë përpjekje për të ndryshuar formën ekzistuese, sepse këtu  dominon sistemi partitokratik, që në një formë i ngjason monizmit.

Forma e deritashme e votimit dëshmon se qytetari nuk është pronar i votes së tij por ate ia ka “dhuruar” partisë, e cila mund të vendosë në emër të tyre. Nuk ka dilemë se kemi të bëjmë me mungesën  e vetëdijës  së qytetarëve për të kuptuar se ato janë pushtet, e jo partitë. Sepse janë qytetarët që me votën e tyre zgjedhin e jo e kundërta, por disave siç duket nuk iu konvenon që qytetarët të kenë të drejta të tilla, por ata të mbesin gjithnjë makineri votuese të partive të ndryshme. Dhe nga gjendja e tillë ekzistuese del qartë se Malit të Zi edhe në kohën e pluralizmit   institucioneve shtetërore dhe parlamentit  iu  mungon legjitimiteti.

Legjitim është vetëm presidenti i shtetit

Por, në këtë aspekt legjitim është vetëm një organ në sistemin juridik në Mal të Zi, e ky është presidenti i shtetit, sepse vetëm ate deri më tash e zgjedhin qytetarët. Dhe në mënyrë analoge duhet të ndodh edhe me zgjedhjen e deputetëve e këshilltarëve, e jo të zgjedhin listat partiake. Por, të gjithë jemi dëshmitarë së në Mal të Zi, subjektët politike si pozita dhe opozita, deri më tash nuk kanë shprehur gadishmëri për ta ndryshuar ligjin zgjedhor, sepse siç duket partive nuk iu konvenon  për të humbur pozitat e tyre.

Mungesë e dëshirës për ndryshime

Në sajë të informacionëve që disponojmë nga viti 1998, kur ligji zgjedhor është miratuar me dy të tretën e shumicës parlamentare, deri më tash janë bërë 15 ndryshime të këtij ligji, por për çështjën themelore nuk kanë shprehur dëshirë jo për ta zgjidhur, por as trajtuar në seancë parlamentare. Sepse  është e drejtë elementare e qytetarëve për të  zgjedh kandidatin në listen zgjedhore, me emër dhe mbiemër, ashtu sikurse zgjidhet kryetari i shtetit. 

Një formë e tillë e votimit do të krijonte barazi qytetare, duke iu mundësuar qytetarëve që të votojnë për kandidatin për deputet apo këshilltar  sipas preferencës së tyre, e jo për ate të vendosë partia, përkatësisht kryetari i saj apo një grup individësh reth tij, duke mos respektuar vlerat profesionale, individuale e meritokracinë si kategori shoqërore.

Ligji i tillë mund të aplikohet në zgjedhjet lokale

Andaj, një ndër prioritetët e qeverisë së re, duhet të jetë edhe ndryshimi i ligjit zgjedhor, sepse duhet të realizohet në praktikë premtimi parazgjedhor. Në këtë aspekt besoj se nuk do të mungojë vullneti politik nga shumica parlamentare, madje mendoj se do të mbeshtetet edhe nga opozita, sepse një ligj i tillë është në favor të demokracisë parlamentare. Vetëm me miratimin e  një ligji të tillë, qytetarët do të zgjedhin përfaqësuesit e tyre që do të jenë legjitim sikurse dhe vet parlamenti. 

Në këtë aspekt ekzistojnë modele të ndryshme, që mund të zbatohën edhe në Mal të Zi, siç është p.sh. ai në Kosovë, por edhe të ndonjë vendi tjetër në regjion, duke mos anashkaluar pjesëtarët e popujve pakicë, të cilët janë pjesë e mozaikut politik në këtë mjedis. 

Pasi, në vitin e ardhshëm në disa komuna në Mal të Zi do të mbahën zgjedhjet lokale, nëse ka vullnet politik, fillimisht një ligj i tillë nëse do të miratohej nga parlamenti vitin vijues, ai  do të aplikohej në këto zgjedhje, duke zbatuar në praktikë për të parën herë  vullnetin e qytetarëve e jo të partive politike në procesin zgjedhor.

Për shqiptarët duhet njësia e veçantë zgjedhore

Në këto tridhjet vite të pluralizmit në Mal të Zi janë aplikuar disa modele zgjedhore, sipas dëshirës së pushtetit, duke ia përshtatur vetës sipas rrethanave shoqërore. Në këtë aspekt shqiptarët si popull pakicë nuk kanë pasur definim në ligjin zgjedhor, sepse për numrin e deputetëve që kanë zgjedhur viset apo vendvotimet shqiptare është vendosur në kuvend vazhdimisht pa pëlqimin e shqiptarëve. Ndonëse shqiptarët  nga viti 1996 e më pas kishin në një farë forme njësinë e tyre zgjedhore, e cila siguronte pesë mandate të deputetëve, ajo ishte e papërshtatshme për DPS-in. Shkaku ishte  viti 2009, sepse në këto zgjedhje  shqiptarët nga pesë fituan katër mandate, që ishte një alarm për pushtetin. Pikërisht nga ky shkak në fund të vitit 2011,  shumica parlamentare inicoi ndryshimin e ligjit zgjedhor, duke ofruar një model tjetër që shqiptarët mund të fitojnë më së shumti tre deputetë. Ndonëse një propozim të tillë deputetet shqiptarë e refuzuan, duke u larguar nga salla e parlamentit pozita e opozita malazeze e votoi, duke iu mohuar shqiptarëve të drejtat e arritura. Një veprim i tillë dëshmoi në mënyrë transparente se kur janë në pyetje të drejtat e shqiptarëve si pozita e opozita malazeze janë së bashku. Dhe nga zgjedhjet vijuese numri i deputetëve shqiptar u zvogëlua: në vitin 2012 më dy deputetë, me 2016 më një, dhe tash me 2020 me dy deputetë.

Andaj për të ndryshuar këtë gjendje në kuadër të ndryshimit të ligjit zgjedhor duhet angazhuar që për shqiptarët të rikthehet njësia e veçantë, apo ndonjë model tjetër i pranueshëm, që  do të jetë në favor të barazisë qytetare në këtë mjedis multinacional.

 ( Dhjetor 2020)