Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

KORI I PEJËS, KATËR KONCERTE NË KROACI

by

KORI SIPARANTUM NGA PEJA U PREZENTUA ME KATËR KONCERTE NË KROACI/

1 ok Kori Zela1 dirigjenti1 Hysni Zela11 ok Kori3 ok kor

Koncerti i parë u mbajt në St. Lawrance në Petrinjë në koncertin dedukuar 100 vjetorit të lindjes së kompozitorit italian Domenico Bartolucci. Kori Siparantum ishte musafir i korit HPD “Slavulj” nga Petrinja. Kori Siparantum u paraqit me disa vepra të njohura botërorë si: Bartolucci, Whitacre, De Mazi etj, dhe u vlerësua lartë nga publiku i pranishëm. Në fund kori nga Kosova u përshendet nga presidenti i korit HPD ”Slavulj” Crnković, i cili uroj korin dhe dirigjentin Memli Kelmendi për punën e bërë.

Koncerti i dytë u mbajt në St. Paul në Zagreb. Në këtë koncert Kori Siparantum u paraqit me vepra të ndryshme stilistike. Ky koncert u drejtua nga dirigjenti Memli Kelmendi dhe dirigjenti I mirënjohur kroat Josip Degl’ Ivellio.  Publiku kroat vlerësoi lartë përfromancen e korit Siparantum dhe u duartrokit gjatë Ky koncert u ndoq nga shumë të pranishëm, në mesin e të cliëve ishte kompozitori, dirigjenti dhe pianisti kroat Silvio Foretić i cili vlerësoi lartë punën e korit dhe dirigjentit Memli Kelmendi.

Koncerti i tretë u mbajt në Sallën Koncertale në Petrinje. Kjo mbrëmje u hap me një pjesë Labe nga klarinetisti i mirënjohur kosovar Sead Muqa-Sei në shoqërim të korit Siparantum, për të vazhduar me vepren e dytë “Prijatelji Petrinji” e cila u kompozua nga Memli Kelmendi, vepër e cila i dedikohet enkas qytetit të bukur të Petrinjes. Publiku u mahnit nga kjo surprizë dhe u përcoll me lot gjatë përformancë të kësaj pjese.

“Jam shumë i emocionuar, jam shumë i lumtur dhe shumë mirënjohës. Ka kohë që në këtë sallë nuk janë dëgjuar tinguj kaq të bukur. Mos u ndalni, dhe vetëm vazhdoni” u shpreh kryetari i komunës së Petrinjes Darinko Dumbović.

Në këtë mbrëmje kori Siparantum u paraqit me vepra të ndryshme nga kompozitorë të njohur të periudhave të ndryshme. Në mesin e shumë pikave u interpretuan edhe këngët e njohura “Janinës ç’i panë sytë” dhe “Këngë Turpi”. Këto pjesë u kënduan nga mjeshtri i polifinisë shqiptare Hysni Zela në bashkëpunim me korin Siparantum, i cili ka ardhur enkas nga Tirana.

“Ne kemi bërë çdoherë pjesë të ndryshme nga vende të ndryshme por asnjëherë nuk kemi përformuar Jugun dhe kësaj radhe ne arrtiëm qëllimin tonë. Publiku e priti mirë gjithe këncertin, poashtu këngën Labe” – u shpreh Hysni Zela.

Koncerti vazhdoi me vepra në mesin e të cilave ishte edhe vepra “Bum” e kompozitorës shqiptare Dafina Zeqiri – Nushi, vepër e cila u mirëprit nga publiku kroat.

“Qëllimi ynë është i pastër. Të gnrisim kulturën dhe vlerat tona artistike. Të prezentohemi në mënyrën më të bukur. Mendoj se ia kemi dalur me sukses. Më vjen mirë që publiku e pelqeu punën tonë, më vjen mirë që u pelqyen veprat shqiptar. I falenderoj të gjithë”, u shpreh dirigjenti i korit Memli Kelmendi.

Kori Siparantum u paraqit me vepra të njohura të kompozitorëve të njohur botërorë si “Whitacre, Bartolucci, Runestad, Preisner, De Mazi, Degl’ Ivellio, Zeqiri, Kelmendi etj. Në mesin e shumë veprave të njohura u interpretuan edhe vepra nga kompozitori dhe dirigjenti kroat Josip Degl’ Ivellio me ç’rast dirigjenti i korit Siparantum e ftoi në skenë z. Degl’ Ivellio për të dirigjuar veprat e tij me korin Siparantum.

Në këtë mbrëmje ishte Ifete Çeku (Sekretare në Ambasadën e Kosvës në Zagreb) e cila përshendeti të pranishmit, uroj korin Siparantum dhe dirigjentin Memli Kelmendi për punën e bërë.

Poashtu kryetari i korit z. Fatmir Bajraktari përshendeti gjithë të miranishtmit, dirigjentin Degl’ Ivellio, HPD “Slavulj”, Ministrinë e Kulturës, Komunën e Pejës, Edi Pekarna, Ambasadën e Kosoves në Kroaci dhe gjithë ata që mbështetën qëllimet artistike, duke I falenderuar për organizimin e mrekullueshëm në Kroaci.

Dita e fundit ishte pakëz më e ngarkuar, mirëpo megjithatë shumë e suksesshme për gjithë neve. Kori Siparantum i shoqëruar nga Fatmir Bajraktari, kryetar, Memli Kelmendi, dirigjent, dhe Zamire Selimi, managjere e korit u mirëpritën nga Rektori i Universitetit të Zagrebit Prof. dr. sc. Damir Boras, Pro-Rektori Prof. dr. sc. Miljenko Šimpraga dhe dirigjenti Prof. Josip Degl’ Ivellio.

“Kam dëgjuar se keni kaluar bukur me koncertet në Zagreb dhe Petrinje. Bashkëpunime të tilla do të vazhdojnë edhe në të ardhmen” u shpreh Pro-Rektori I Universitetit të Zagrebit Prof. dr. sc. Miljenko Šimpraga.

Më pas në prani të Rektorit z. Boras, kori Siparantum interpretoi veprën “Ave Verum” të kompozitorit dhe dirigjentit të njohur kroat Josip Degl’ Ivellio me ç’rast kjo vepër u dirigjua nga dirigjenti Memli Kelmendi.

“Në këtë rast arti dhe muzika kanë lidhur dy vende, por unë shpresoj se në të ardhmen këto bashkëpunime do të zgjerohen edhe në fusha të tjera, prandaj unë ju them që dyert e korit tuaj janë të hapura çdoherë në Universitetin tonë. Në këtë hapsirë reprezentative ka kohë të gjatë që nuk janë dëgjuar tinguj kaq të bukur”, shpreh rektori i Universitetit të Zagrebit Prof. dr. sc. Damir Boras.

Më pas foli dhe dirigjenti I korit Memli Kelmendi, i cili falenderoi Rektorin z. Boras.

“Sot ndihemi të lumtur që jemi pranë jush. Ne komunikuam përmes tingujve muzikorë dhe kjo është mënyra më e bukur. Jam shumë i lumtur me pritjen që na është bërë dhe jam i lumtur që çdo gjë ka shkuar me sukses. Uroj që bashkëpunime të tilla të ndodhin edhe në të ardhmen” u shpreh dirigjenti I korit Memli Kelmendi.

Universiteti I Zagrebit sot posedon 80.000 studentë.

Më pas kori falenderoi Rektorin dhe në fund u realizua një foto e përbashkët në oborin e Rektoratit të Zagrebit.

Kori Siparantum poashtu u mirëprit në Fakultetitn e Inxhinerisë  FER nga Dekani I fakultetit Prof.dr.sc. Mislav Grgić dhe bordi i korit të meshkujve FER.

Në këtë takim u bisedua për mundësinë e bashkëpunimit në të ardhmen me korin dhe fakultetin. Dekani I fakultetit z. Grgić në hyrje të fakultetit organizoi një pritje madhështore për korin Siparantum, duke projektuar fotografi të ndryshme të korit me moton “Mirësevini në Kroaci”.

Në fund kori u paraqit me disa pika artistike në prani të studentëve dhe stafit akdademik, me ç’rast Dekani përshendeti gjithë të pranishmit dhe uroj korin “Siparantum” për sukseset dhe koncertet e realizuara në Kraoci.

Koncerti është përcjellur nga media të shumëta kroate dhe italiane. Kori “Siparanum” jo vetëm që prezentoi Pejën por prezentoj vlerat dhe motivet shqiptare në Kroaci. Së shpejti kori do të paraqitet edhe nëpër vende të tjera të botës.

 

Hoxhaj takon shqiptarët në Kroaci

by

-Lidhjet historike mes dy shteteve forcohen/

 

1 flet Hoxhaj

Zagreb, 21 Shkurt 2017-Gazeta DIELLI/ Ministri i Punëve të Jashtme i Republikës së Kosovës, Enver Hoxhaj ka vazhduar me vizitën në ditën e dytë të qëndrimit të tij në Kroaci ku sot ka takuar përfaqësues të komunitetit shqiptar atje, deputeten e vetme shqiptare në Parlamentin e Kroacisë, Ermina Lekaj Prljaska dhe ka mbajtur një ligjëratë.

2 Hoxhaj

Hoxhaj ka folur para një numri të përzgjedhurve nga shkenca, shoqëria civile dhe diplomacia, për raportet e jashtëzakonshme politike që ekzistojnë ndërmjet Kosovës dhe Kroacisë, edhe  për faktin që ka një lidhje historike mes dy shoqërive.4 Hoxhaj Kraci

Si shembull, ai ka përmendur komunitetet shqiptare nga Kosova dhe kroate që jetojnë në të dyja vendet respektive dhe që e kanë forcuar këtë raport të veçantë mes të dy vendeve të Ballkanit.“Sa herë që jam në Kroaci, kam një ndjenjë të fortë të raporteve të veçanta që kemi jo vetëm ndërmjet shteteve tona por edhe shoqërive. Janë edhe lidhje historike. Në kohë të ndryshme, kemi dhënë shumë për njëri-tjetrin dhe nuk dyshoj se do të jetë kështu përherë. Sot më shumë se kurrë, kemi nevojë për intensifikim edhe më të madh të raporteve në të gjitha nivelet ndërmjet Kosovës dhe Kroacisë” ka thënë Hoxhaj në ligjëratën e organizuar nga Lëvizja Evropiane e Kroacisë dhe Akademia Diplomatike.

Më pas, Kryediplomati Hoxhaj ka takuar edhe deputeten shqiptare në Kroaci, Lekaj Prljaska të cilën e ka falënderuar për përfaqësimin e shqiptarëve në këtë shtet.

Po ashtu, ai është takuar edhe me përfaqësues të komunitetit të shqiptarëve që jetojnë dhe veprojnë në Kroaci të cilët i ka ftuar që ti forcojnë edhe më shumë lidhjet me sy shteteve dhe popujve.

Një ditë më herët, Hoxhaj ka takuar krerët më të lartë institucional të Kroacisë, si Presidenten Kolinda Grabar-Kitarovicć, Kryeministrin Andrej Plenkovic, ministrin e Jashtëm, Davor Ivo Stier dhe ministrin e mbrojtjes, Damir Krstičević./b.j/

SHQIPTARJA EMINE LEKAJ PRIJASKAJ, KANDIDATE PER DEPUTETE NE KROACI

by

*Kandidatja shqiptare për deputete në Kroaci: Unë jam bijë hasjane, jam shqiptare e juaja
*Prljaskaj : “Të vazhdojmë aty ku kemi mbetur. Të punojmë për të mirën tonë!”/
14231779_1530579513635891_7732306409441830644_o.jpg

Nga Beqir SINA – Romë/

 ROME ITALI: Në një  bisedë  në Romë, Emina Lekaj Prljaskaj, kërkojë nga Shqiptarët me të drejtë vote në Kroaci, që të votojën atë  në zgjedhjet parlamentare me 11 Shtator në Koraci.
Me Eminën patëm rastin dhe biseduam gjatë koncertit, i cili mblodhi yjet shqiptare të skenave botërore dhe iu dedikua humanistes shqiptare Nënë Tereza, kapërceu kufijtë e një evenimenti të rëndomtë muzikor, në Romë.
Duke, e cilësuar kështu edhe si  imazhi pozitiv për Kosovën dhe gjithë shqiptarët. Kjo ngjarje, që zuri vend në Bazilikën Papnore të Shën Palit në Romë, i parapriu ceremonisë së shenjtërimit të Nënë Terezës, që u mbajt të dielën më 4 Shtator në Vatikan.
Të pranishëm në këtë ngjarje madhështore, ishin rreth 5 mijë veta, duke përfshirë këtu edhe delegacionet, e dy shteteve shqiptare, atë të Republikës së Kosovës dhe Shqipërisë.
Në mesin e personaliteteve nga të gjitha trojet shqiptare, ndodhej edhe deputetja shqiptare, në Parlamentin e Koracisë Ermina Lekaj Prljaskaj, e cila tani kandidon përsëri më 11 Shator.
Zonja Ermina Lekaj Prljaskaj, ka lindur në Kosovë, në vitin 1971 dhe jetonë në Selce në Primorje – Gorski Kotar County.
Shkollën fillore dhe të mesëme, ajo i kreu në Prizren, Kosovë, dhe shkollën e ligjit në Rijekë, nga e cila ka marr edhe nji diplomë si një e diplomuar i shkollës ligjit.
Ka edhe një Diplomë pasuniversitare në Menaxhim Marketing të marrë në vitin 2005 në Fakultetin e Ekonomisë në Rijeka.
Ndërsa, ka fitur provimin e jurisprudencës në Ministrinë e Drejtësisë dhe provimit Specialist i Prokurimit Publik.
Ajo rregullisht merr pjesë në seminare RRIF, prokurimet publike dhe procedurat e ekzekutimit.
Prljaskaj thuhet se është e punësuar që nga viti 1995 dhe është duke punuar si Drejtore e Çështjeve Ligjore dhe Departamentit të Personelit në Zhrnovnica të ujësjellësit në New Vinodolski.
Është përkthyese e autorizuar në gjyqësor për gjuhën shqipe.
Që nga viti 1994, ka filluar të marri pjesë aktivisht si një anëtare e Komunitetit të shqiptarëve PGC dhe bashkë-themelues  Qendres Culturale Shota.
Me 2004 ajo u zgjodh Presidente e Komunitetit të shqiptarëve PGC Rijekës, dhe që atëherë veprimet dhe aktivitetet e tyre ndihmuan vetë bashkatdhetarëve, në ndihmën e saj të ushtrimit të të drejtave të tyre si pakica.
Gjuhët që ajo flet janë ato amtare të saj janë kroate dhe shqipe, flet rrjedhshëm gjuhën angleze dhe pasive gjermane dhe turke.
Ajo tha për gazetën tonë se të gjithë shqipëtarët me të drejtë vote në Republikën e Kroacisë, duhet ta shfrytëzojnë të drejten e tyre, për të dalur në zgjedhjet e lira të parakohshme parlamentare, të dielen më 11 shtatorë 2016, dhe të votojnë për mua , thotë zonja Prljaskaj, duke shtuar se ajo ka të gjitha kapacitetet ,dhe të gjitha kompetencat intelektuale, dhe morale për kryerjen e kësaj detyre me përgjegjësi, si deputete në Parlamentin Kroat!
“Është, në interesin e të gjithë Shqipëtarëve të Kroacisë, që votat t’ia japin një kandidati dhe jo t’i shpërndajmë votat mes dy apo më shumë kandidatëve, sepse për të njejtin vend deputeti ne Parlamentin Kroat, konkurojnë edhe disa kandidat të disa pakicave tjera siq janë ajo: Maqedonase, Boshnjake, Sllovene dhe Malazeze, prandaj çdo votë, është me rëndësi, dhe mund të jetë vendimtare” u shprehë zonja Prljaskaj.
Këtu më poshtë po sjellim edhe deklaratën ftuese të Zonjës Prlajaskaj, që u drejtohet votuesëve shqiptarë në Kroaci.
Të dashur votues!: Sot po nisim bashkë fushatën zgjedhore për zgjedhjet e jashtëzakonshme, që do të mbahen më 11 shtator. Uroj të arrijmë bashkë synimet tona për një mirëqenie të përbashkët në shoqërinë kroate. Gjatë mandatit tim gjashtëmujor si përfaqësuese, deputete e juaja në Parlamentin Kroat, arrita të vendos themelet e një pune të mirë për pakicat, ashtu edhe për shqiptarët e mi. Kam arritur të lidh marrëveshje të shumta në favor të shqiptarëve dhe pakicave të tjera, duke ndihmuar bizneset, punën dhe familjet e tyre. Kam identifikuar disa probleme me të cilat përballen pakicat në Kroaci dhe i kam adresuar disa prej tyre tashmë.
Këtë e sheh më së miri duke qenë vetëm brenda në Parlament, në institucionin më të lartë të vendit. Do të angazhohem të realizoj punët që kam nisur, duke qenë deputete. Do të kërkoj zgjidhjen e shumë problemeve, të cilat I kam parë që janë evidente. Për këtë kërkoj mbështetjen tuaj në këtë fushatë. Kohëve të fundit, kam dëgjuar disa zëra të cilat nuk na çojnë askund. Dua t’ju siguroj ju të dashur votues se nuk qëndrojnë deklarimet që keni pasur rast ndoshta t’i dëgjoni.
Ju kujtoj, sidomos ju shqiptarë të mi, se unë jam bijë hasjane, bijë e një zejtari shumë të devotshëm, bijë e juaja. Më së miri, unë mund t’ju kuptoj punën dhe sfidat me të cilat përballeni. Zotohem se do të vazhdoj përkrahjen për Ju, për familjet tuaja dhe për fëmijët tuaj, që të arsimohen edhe më shumë dhe të marrin vendin meritor në shoqërinë kroate. Kemi shumë të rinj të shkolluar, intelektualë, të cilët duhet të marrin pozitat që u takojnë në institucionet kroate.
Do të jem përfaqësuese e denjë edhe për të gjitha pakicat tjera. VAZHDOJMË ME TUTJE! Ju ftoj që më 11 shtator të kryejmë obligimin tonë qytetar dhe të votojmë numrin 4. Ju faleminderit! Ermina Lekaj Perlaskaj, deputete e juaja!”

maxresdefault.jpg

Ermina-Lekaj-Prljaskaj.jpg

Ermina.jpg

ermine-lekaj-perlaskaj-intervist-me-faton-ismajlin-foto1_1463240259-650982.jpg

Arbanasi në Zarë -fshati shqiptar në Kroaci!

by

Nga Fahri Xharra/
Në vitet e 70-ta të shekullit të kaluar e shihja ne TV e Zagrebit ,Z. Hërvoje Macanoviç , i cili vazhdimisht fliste për kulturën e sportit por nuk e dija që ishte shqipëtar i fshatit Arbanasi afër Zarës . Në teatrot e Kosovës po në ato vite luhej drama “Nita “ e Josip Relës, po ashtu shqiptar nga Arbanasi. Na u bë e mundur që të dijmë që se në qytetin bregdetar të Dalmacisë , në Zarë jetonte një komunitet shqiptarësh, dhe ende flitnin shqip. Që kur ? gati që 300 vjet flitej edhe shqip , dhe nuk harrohej shqipja.
Po në vitet e 70-ta , shumica nga ne mesuam që … Prof .Idriz Ajeti në vitin 1958 e kishte mbrojtur disertacionin e doktoratës me temën: Zhvillimi historik i së folmes gege të shqiptarëve të Zarës së Dalmacisë..Dhe sot lexoj (në burimet kroate) që studjimin më të thellë të zhvillimit historik të të folmes se shqiptarëve të Zarës e kishte bër Prof. Idriz Ajeti duke e krahasuar deri në imtësi me të folmen shqipe të fshtrave shqiptare në Krajinë (Kroaci) ( shqiptarët e ardhur nga Zara në Krajinë, Burimet kroate )
Thuhet dhe është e shkruar që shqiptarët kishin ardhur këtu :“ Arbanasit e Zarës u zhvendosën nga vendlindja e tyre e rrethit të Liqenit të Shkodrës , në fshatin (e quajtur më vonë ) Arbanasi duke i falëmnderuar kryepeshkopit të atëherëshëm të Zarës Vicko Zmajeviç me qëllim edhe të ringjalljës së këtyre viseve të shkreta të rrethit të Zarës.(Burime kroate)
Vetvetiu të lindin pyetjet dhe sinçerisht të iu them që nuk e di përgjegjën . Pse mu rreth Zarës shkuan fshatarët e Shestanit dhe Briskut ? Ikën nga turku , këtë e dimë por a mos i kishin lidhjet e tyre me shqiptarët (arbanasët?) e shumë më të herëshëm të atyhit ? pastaj më lartë lexuam që «disa « nga ata më vonë u zhvendosën e Krajinë . Pse mu në Krajinë ? A mos u tërhoqën njëri nga tjetri, d.m.th. shqiptarët (ardhacakët) e rinj nga ata të moçëm. Mbetet për t`u hulumtuar, pse jo?
» Enjo Gërdoviç, kryetar i shoqatës së Shqiptarëve të Zarës (Tetor 2010) pati thënë – Ne duam që gjuha (e folmja ) e gjyshërve , etërve dhe para-ardhësve tanë por edhe asaj të Vicko Zmajeviçit të mbetet e gjallë edhe pas nesh(- Želimo da govor naših djedova, očeva i naših predaka, ali i nadbiskupa Vicka Zmajevića, ostane živ i poslije nas.) . Nuk duam që të jemi brezi i cili e ndërpreu traditën e të folmës sonë dhe për këte e kemi filluar një shkollë në të cilën fëmijtë tanë , gjuhën shqipe mund ta bartin fëmijve të tyre. Ai e spjegonte se si ishte fjala për dygjuhësi . Ai shtoi se Arbanasët e Zarës janë shtetas kroat të cilët e dinë mirë prejardhjen e tyre, dhe që janë nga viset e Kryepeshkopatës Katolike të Tivarit ( Brisku , Shestani etj) ( burimi: Arbanaški govor u Registru nematerijalne baštine RH .Anamarija Bilan , 2010 )
Në vitet e herëshme e dëgjonim edhe Gjani Marshanin duke kënduar , dhe shushuritej që është arbëresh i Zarës .Por më tepër, ne nga turma nuk guxonim të dinim.
Si zakonisht si popull i madh që jemi , nga ne dalin dhe rriten koka të mëdha që e trondisin vendin po aty të mërguar.
Nga një fshat, fshat i banuar dhe i gjallëruar nga shqiptarët e rrethit të gjerë të Shkodres -Arbanasi kanë bërë krenari në Kroaci :prof.dr.sc. Hrvoje Mazija, professor emeritus. Pavle Deshpali, dirigjent, kompozitor, Valter Deshpali ,profesot i muzikes ne Akademinë e Zagrebit: mons. Simeone Duca (Šime Duka)- një kohë edhe sekretar i arkivit të Vatikanit, dhe ndihmëtar i madh i Zarës dhe Arbanasit.: • Giuseppe–Pino Gjergja, lojtar dhe trajner i basketit.: Josip Gjergja politikan dhe diplomat kroat:këngëtarët, :Mladen Grdović,Tomislav Ivčić ,Vedran Ivčić .dr Ratimir Kalmeta ,( gjeografi i njohur kroat, dhe më i madhi i shkencave të gjeografisë kroate,gjuhëtar, pedagog dhe publicist)., Bozhidar Kalmeta ,(politikan kryetar i Zarës dhe minister në qeverinë kroate,) Bernard Kotlar kantautor,Hrvoje Macanović , babai i gazetarisë së sportit kroat, msgr. Ivan Prenđa – i 68 -ti kryepeshkop i kryepeshkopatës së Zarës ,Dushko Mateshiq . Ivica Mateshiq(Diplomat ushtarak në Romë, Prishtinë Shkup,) dr. Kruno Kërstiç ( sociolog, redaktor i enciklopedisë kroate, autor i fjalorit të folmes së shqiparëve të Zarës, dr. Aleksandar Stipčević – profesor emeritus , albanolog,dhe të tjerë e të tjerë nga jeta kulturore ,poliitike gjuhësore dhe katolike-fetare të Kroacisë. Herëve tjera do të njihemi më shumë për këta shqiptar të Kroacisë , që ende flasin shqip.

PSE AFERDITA DHE TEMPULLI I SAJ NE KROACI ? -KULTI DHE SIMBOLI I AFERDITES

by

SHKRUAN: GËZIM LLOJDIA*/

1-Tempull Ilir kushtuar Aferdites ne Kroaci/

Shumë larg nga vendbanimi më i afërt Nakova në nje vend plot çakej në gadishullin Peljesac rreth 90 kilometra në veriperëndim të Dubrovnikut kishte qenë e zbuluar prej vitesh nga arkeologët kroatë një shpellë. Përveç kësaj u gjetën në sasi të papara më parë, rreth 100 kg, dhe në një gjendje tepër të mirë me qindra copa poçesh, qypash, amforash nga Iliria, Roma, Athina, Egjypti në disa prej të cilave qe shënuar se i kushtoheshin Afërditës.(Exploreruniverse.com)

2-Tempulli i Aferdites ne Efes nje nga 7 mrekullit e botes

Qyteti i Efesit, ne breg te Detit Jon dhe ne grykederdhjen e lumit te vogel Meandro. Ne shekullin VI para e.s., ky qytet ka qene gjithmone qendra e kultit te Aferdites, e quajtur me vone Diana nga romanet. Flitet per perendeshen e natyres dhe kafsheve te egra dhe paraqitet e shoqeruar nga nje sorkadhe dhe e armatosur me hark dhe shigjeta. Nga antikiteti ekziston nje tempull i dedikuar perendeshes. Por ne shekullin VII para e.s., qyteti pesoi nje sulm nga cimeret. Edhe pse qyteti rezistoi, tempulli u dogj dhe u shkaterrua. Gjithçka ishte ne duart e mbretit te Lidias, Kreso. Po, eshte i njejti qe ka shpikur disqet e çuditshme prej metali te quajtura “kreseidas”. Asnje nuk e di se ku do ndalojne keto shpikje moderne…. por Kreso ishte nje mbrojtes i shenjteve dhe artisteve dhe ai propozoi te ngrihej nje tempull i ri i Artemises , me i mire se i pari. Per kete u be nje thirrje publike ku u kerkohej te gjithe qytetareve qe te dhuronin para per tempullin e ri. Me ne fund tempulli u ngrit. Llogariste 127 kolona te mrekullueshme nga 20 m lartesi, diçka e jashtezakonshme per kohen, gjithashtu permbante dhe skulptura te Eskopes. Ky tempull shkelqeu qytetin e Efesit gjate dy shekujve. Pa dyshim vjen tragjedia: ne vitin 356 para e.s., bariu Erostrato e shkaterroi tempullin duke e ndezur thjesht per fame. Pa dyshim qe ky pionier i fames e arriti ate qe kerkonte, prove eshte qe ende i kujtohet emri edhe sot. Por ne ate kohe arriti diçka me shume se fama: duke u treguar te gjithe njerezve qe per çudi Escopa ka nje Erostrato dhe qe mrekullite e ndertuara nga njerezit duhet te jene te mbrojtura nga vete njerezit. Kjo histori ka nje epilog: kur rreth 20 vjet me vone, Aleksandri i Madh pushtoi qytetin e Efesit, degjoi historine e tempullit dhe zbuloi qe tempulli ishte shkaterruar ne te njejten dite qe kishte lindur ai. Kjo koinçidence e beri qe ta rindertonte tempullin gjate kohes qe ishte ne Efes, duke u perpjekur te krijonte nje qeveri demokratike. Edhe pse mbaroi, tempulli (behet e treta here me kete rindertim) nuk e rimori kurre te shkuaren e tij te shkelqyer.

3-Simbolli i Aferdites  ne Amantia

Terrakota ose sikurse e quajne tashme forma negative e portretit te perendeshes u gjet ne pozicion te permbysur thuajse ne siperfaqe ne pjesen qendrore te bllokut te banesave antike te qytezes Amantia. Terrakota ka permasa 15 cm lartesi dhe 9 cm gjeresi dhe paraqet nje fytyre mjaft te bukur te nje gruaje me floke qe i zbresin ne te dy anet e fytyres dhe nje kurore mbi koke me pjesen e siperme te krahut te majte pjesen e perparme te trupit dhe gjoksin e mbuluar me nje hiton transparent qe konsiderohet nje veshje joshese. Kjo figure eshte shume e ngjashme me te tjera portrete te Aferdites perendeshes se bukurise dhe nene e Erosit perendise se dashurise. Vendi ku u gjet terakota me figure ku spikasin elemente te nje veshje transparente gjoks te zhvilluar linjat e fytyres kurora mbi floke dhe mbi te gjitha fakti qe ne pjesen jugperendimore te Amantias ndodhet tempulli i Aferdites i binden arkeologet se terrakota i perkiste kesaj perendeshe. Ky perfundim u perforcua me teper kur u arrit te prodhohej nje kopje prej balte e portretit ne bashkepunim me skulptorin gjirokastrit Stefan Papamihali .Pas studimeve u arrit ne konkluzionin se figura ne terakote ka shume ngjashmeri me disa portrete te njohura te perendeshes se bukurise Aferdites te zbuluara me pare nga arkeologe te ndryshem ne vend.

4-Kulti i Aferdites i perhapur ne Amantia

Kulti i Aferdites rezulton mjaft i perhapur ne qytezen antike te Amantias. Kjo perendeshe ne kete qytet njihej ndryshe edhe me epitetin Pandamos ose perendeshe e dashurise se lire. Llojdia sqaron se pervec formave te tilla deri tani nuk eshte arritur te zbulohet ndonje paraqitje skulpturale e perendeshes Aferdite. Dikur ne rrenojat e Amantias eshte zbuluar nje pllake e vogel guri qe ishte qe ishte nje kushtim per perendeshen Aferdita nga ana e Aristos bijes se Aleksandrit .Nga muret mbështetëse,për të zbritur në lëmin e Peçit është një e tatëpjetë e mbuluar me barërat e stinës. Ka buisur lulëria në këtë  kodrinë. Dhe erëzon mjalti. Bletët shkojnë e vijnë. Por ngjyra e florinjtë rrëzuar është ndër lulëri. Tempulli i Afrodites në qytetin antik të Amantisë gjendet në lëmin e Peçit. Përse i është sajdisur ky emërtim,kushedi cili ka qenë Peçi.Por lëmi është një fushë e vogël e ngrehur posaçërisht,për vend falje apo kultesh. Nuk ka patur ndonjë rrugë kushedi që nga koha e kooperativizmit, që rrugëtonte në të tjetrin kah,por në këtë  drejtim pra zbritja nga muret ku gjendet i kapur murri dhe shkëmbi do të jetë edhe pjesë e një projekti rrugor lidhës të siteve arkeologjike me rrugina të brendshme .Nga akropoli zbret poshtë në distancë por diku mbi 400 hapa. Tempulli shquhet qartazi,sepse gurët janë të vendosur  dhe planimetria është në sipërfaqe. Duket që është një tempull. Blloqe guri të gdhendur parapelpiped me përmbajtje gëlqerore. Por informatat më të vlefshme i ka sjellur S.Anamali. Besohet se aty nga viti 1950 në këtë shesh që gjendet në distancë nga muret rrethuese është bërë një lloj sondazhi për të gjetur për të njohur llojin e godinave. Shenja e parë, që dha rezultati ishte se kjo ndërtesë ishte tempulli. Në të vërtetët edhe sot e kësaj dite në vendin e quajtur Lemi i Pecit, gjendet tempulli i Afroditës. Ç’farë u zbulua në këtë shesh. Themelet e tempullit ato qartazi duken. I orientuar jugperëndim, verilindje. Ka formë katërkëndëshe. Themelet që sot janë tepër të ruajtura mirë kanë gjatësi12.15m,me gjerësi 6.75m.Blloqet që e formojnë atë kanë këto përmasa 1.20 me 1m të gjerë. Sipas konkluzioneve të para, që nxorën arkeologët nga shenjat që shquheshin në tokë dukeshin se tempulli ka qenë i rrethuar me shtylla,por gjurmë të tjera murresh ja ku shfaqen edhe brenda tij. Ne jug lindje te majës shkëmbore te Ploçes, afërsisht 200-300 m. poshtë saj, gjendet një pllaje jo shumé e madhe, një ta rracé e sajuar, té cilën banorét e fshatit e quajnë Lémi i Pecit. Kjo pllaje lidhet me akropolin nëpërmjet një qafe mjaft té gjérë e deri-diku té sheshtë e cila vazhdon deri te muret ku ndodhej edhe një porte; anët e tjera té kores janë te pjerrëta. Nga veriu dhe sidomos nga lindja, kodra ka qené përforcuar me një mur mbështetës me kontraforca. Sheshi i vogël dhe muret mbështetëse té anéve kané qené béré me qéllim që aty té ngrihej një godiné monumentale.Per te njohur karakterin e godinës né Lëmin e Pecit né vitin 1950 u be një sondazh. Mbi sipërfaqe u gjetén trungje shtyllash dhe një tok gurë té skalitur, te thyer. Sondazhi né Lëmin e Pecit nxori né drite themelet e dy godinave.Godina e pare, me e lashté dhe pa tjetër me kryesoja, zinte thuajse mesin e pllajës .Ajo ishte e orientuar nga jugperëndimi né verilindje. The melet e godinës janë té gjaté nga 12,15 m. dhe té gjerë 6.75 m. Ato përbehen nga disa bloqe paralelepiped gëlqerore 1-1.20 m. té gjaté dhe 0.90-1 m. té gjerë te punuar miré. Blloqet kane faqet e lëmuara dhe mjaft té drejta, duke dale nga sipërfaqja e tokës 10 cm. Godina ka një planimetri katérkéndéshe me hyrjen nga jugperëndimi; né këtë ané zgjaten, né té dy qoshet, dy, bloqe 1 m. té gjaté. Pas hyrjes ka patur njé ambient 5.75 m. té gjaté; ai ndahet nga ambienti tjetër, me i vogël (2,30 m. i gjaté) nga një mur 1 m. i trashé. Përreth dhe brenda këtyre gurëve té themeleve janë ruajtur edhe gjurmé té tjera muresh. Para dhe prapa blloqeve té themeleve u gjetén pjesé té një shtroje prej rrasash té mëdha, 2 m. té gjera, té rrethuara nga bloqe me té vegjël se té parét dhe né një nivel me ta. Një shtroje tjetër (0,8 5 m. e gjeré) dhe bloqe gurësh ka edhe né dy krahët e vegjël té godinës. Dy radhe blloqesh 0,50 m. té gjerë gjenden edhe né ambientin e vogël né fund të godinës, né një nivel me blloqet e mureve anësore. Bloqe gurësh ka edhe brenda dhe jashtë ambientit té pare por tê çrregullt.Këto duhet t’i përkasin një ndërtimi dhe përdorimi té dyté të godinës, me té cilën duhet té lidhen disa mbeturina shumé té pakta mozaiku, té përbëra nga shtresa e poshtme e tij dhe kubikë të shpërndare andej e këtej.Té dhënat tregojnë se themelet i përkasin një tempulli, qé ngrihej né këtë pllaje te vogël. Tempulli, përse del nga përmasat e tij, ka qené i vogël; ai, mesa duket nga ato pak mbeturina qé shihen, ka qené i rrethuar me shtylla. Midis frag menteve arkitektonike té gjetur té shpërndare né Lemin e Pecit, ka edhe trun gje shtyllash një trung shtylle donike me diametër 0,80 m. dhe pjesa e nje shtyllëze té vogël, me diametër 0.40 m. Brenda themeleve té tempullit dhe përreth tij, u gjetën fragmente té tjera arkitektonike shumé té thyera, té cilat i përkisnin kësaj godine: këto janë copa gjethesh akanthi, dhëmbëza, astragalé e veza prej guri gëlqeror. Materialet e gjetura, gjaté sondazhit, nuk ndihmojnë për té përcaktuar ko hen kur u ngrit tempulli as hyjninë, kultit tê cilit ai i shërbeu. Jemi té prirur té mendojmë qé tempulli té jeté ndërtuar aty nga shek. III para erës sonë dhe se rindërtimi, shtresa me mozaik té jeté béré né shek. II. erës sonë.

5-Tempulli ka emrin e Afroditës ne Amantia

Dhe si e ka shpjeguar Mathieu Areft ermin Afërditë:Afroditë=afër dita. Lindja e Afërditës perëndesha e Dashurisë,Bukurisë dhe dëshirës është shumë e diskutueshme. Dihen dy versione. Versioni i parë është ai i Homerit që pohon se ajo është bija e Zeusit dhe e Dionesë. Sipas versionit të dytë ajo ka lindur nga deti e zhytur në gjakun e organeve seksuale të sakatuara të Uranit.Ky gjak ka mbarsur detin dhe Afërdita ka dalë nga brenda një dallge e bardhë dhe e bukur në formën e shkumës:Afërdita“e lindur nga shkuma e detit. Në vendet mesdhetare cdo ushqim që vinte nga deti në tokë trajtohej si afërdi…tase. Legjenda na thotë se ajo fluturonte në ajër e shoqëruar me pëllumbat dhe harabelat të njohur për gjëra të turpshme(shthurje).Brezi i saj magjik i bënte të dashuroheshin të gjithë ata, që e merrnin këtë brez.Ajo ishte bashkwshortja e Hefaistos dhe zonja e Ares-it.Ajo nderohej në Siri dhe në Palestinë me emrin Ishtar,Astarte ose Ashataroth.Një tjetër kult i rëndësishëm gjëndej në Pafos( në jug të Qipros),ajo lindi dy fëmijtë e famshëm Eros dhe Anteros.Emri i saj gjen rezonancë në gjuhën shqipe“Afër-ditës“,pra pranë ditës dhe në kuptim më të gjerë“ajo që është e bukur si dita apo si agimi,ajo që shkëlqen si drita e diellit“.Emri Afërditë sot gjendet me shumicë edhe në këtë zonë,përtej saj më gjerë e  më gjatë saj. Anamali na thotë se tempulli duhet të jetë ndërtuar në shekulll III para Kr,ndërsa rindërtimi ,shtresa me mozaik duhet të jetë bërë në shek II,pas Kr. Mirëpo për mënyrën se kujt i faleshin Amantë do të ndjekin shqyrtimin e Anamalit.  Monumentet si dhe monedhat e gjetura në Amantia shqyrtojnë:Kultet që janë respektuar më shumë në popullatën ilire të këtij qyteti në Ilirinë jugore. Cila ishte Perëndia dhe kujt i faleshin amantët?Për të mbritur tek ky rajvizim gjejmë të dhënat në librin Iliria. Perëndia për Amantë ishte Hyji.Huji i besuar rreth të cilit faleshin apo kryenin rituale Amantë në kohët e hershme në këtë qëndër malore ishte hyu dodonas.Zeusi ose hyu është i shprehur edhe në prerjet e monedhës. Në këtë qytet ilir ka qenë i njohur kulti i Afroditës. Një pllakë e vogël guri e zbuluar në Amantia i kushtohet në një farë mënyre Afrodita Pandemia.Afrodita në qytetin amantas ka pasur një tempull. Si edhe në gjetjet në skulpturë paraqitet Pan-Silvani. Ky na paraqitet me 3 nymfa. Në gjetjet e relieve shikohen perëndi ilire. Perëndit sipas amantëve janë mbrojtëse të barinjve,pyjeve,kullotave.Tempulli që gjendet në lëmin e Peçit është sot e kësaj dite .Themelet më gurë tw mëdhenj shqyrtojnë pozicionimi e ndërtesës .Tempulli është ndërtuar nga amantët larg mureve rrethuese. Janë mbi 400-500m distancë nga shtegu ,që të shpie tek murri rrethues. Lemi i Pecit është një kodrinë që e rreth dielli dhe rreth saj dielli qëndron pothuajse gjithë ditën. Siç duket pozicioni i dritës ka qenë i zgjidhur fare mirë. Por duke qenë se Amantë i ndërtuan banesat e tyre jashtë mureve rrethuese edhe tempulli ,stadiumi apo ndërtesa të tjera u ngritën jashtë këtij rrethimi.

6-Wikipedia sjell kete shpjegim per Aferditen

Afërdita (gr.: Aphrodite në kuptimin Afro-ditën) në mitologjinë e grekëve të lashtë ishte Perëndia e Dashurisë. Sipas përrallave Afërdita është ngritur nga shkuma e detit. Me ardhjen e romakëve në tokën Ballkanike është krahasuar me Venusin, perëndinë latine të dashurisë.

Origjina e saj është e paqartë. Sipas Homerit ishte e bija e Zeusit, zotit suprem dhe e Dianës, hyjneshës së shiut, ndërsa sipas Hesiodit lindi nga shkuma e detit dhe prej detit doli në ujëdhesën Qipro. Në këtë rast origjinën e vet tejet të ndërlikuar e ka prej Uranit, zotit të qiellit. Qoftë kështu apo ashtu, Afërdita, në saje të bukurisë dhe të magjepjes së vet me të cilat ka qenë e pajisur u bë njëra prej hyjneshave më të fuqishme. As zotërat as njerëzit nuk kanë mundur t’i përballonin. Përveç kësaj ka pasur shumë bashkëpunëtorë dhe bashkepunëtore: Karitet, hyjneshat e magjepjeve dhe të bukurisë, Horet, hyjneshat e stinëve të motmotit, Peitën, hyjneshën e lajkave dhe të mistereve, Himerin, zotin e dëshirës së zjarrtë, Potin, zotin e dëshirës së dashurisë, Himenin, zotin e martesës dhe sidomos Erosin, zotin e ri të dashurisë, shigjetave të të cilit nuk ka qenë e mundur qe t’iu shmangen.Pasi që dashuria ka rol tejet të rëndësishëm në jetën e zotërave dhe të njerëzve, Afërdita ishte e nderuar dhe e çmuar. Kush e ka nderuar dhe i ka bërë flijime, ka mundur të jetë i sigurtë në dashamirësinë e saj, por disi nuk ka qenë e qëndrueshme,kurse fatin të cilin ua ka ofruar shpesh ,ka qenë i përciptë. Nganjëhere bënte mrekullira të vërteta çfarë di të bëjë vetëm dashuria: skulptorit qipriot, Pigmalionit, ia ka ngjallur, për shembull, truporen e ftohtë prej mermerit në të cilën u dashurua. Të dashurit e vet i mbronte në beteja, në shtërgata detare dhe nga sulmet e armikut. Ka ditur edhe të urrej, sepse urrejtja është motra e vërtetë e dashurisë. Kështu djaloshi frikacak, Narcisi, i cili sipas tregimit të nimfave i ka përbuzur dhuratat e saj sa që është dashuruar ne vetveten, më në fund bën vetëvrasje. Por, për çudi, vetë nuk ka pasur shumë fatë në dashuri dhe nuk e ka mbajtur asnjë dashnor. As bashkëshortesia nuk ka qenë e lumtur. Zeusi ia cakton për burr më te shëmtuarin prej gjithë zotërave, Hefestin e çalë dhe përherë i djersitur, farkatarin hyjnor. Si shpërblim për këtë ka kërkuar ngushllimin në Aresin, zotin e zemëruar të luftës, me të cilin i ka pasur pesë fëmijë (Erosin, Anterin, Deimosin, Fobin dhe Harmoninë), pastaj në Dionisin, zotin e verës (me të cilin ka pasur të birin, Priapin), dhe përveç të tjerëve edhe në Hermesin, zotin e tregtisë, madje edhe në të vdekshmin e rëndomtë, Anhizin, mbretin dardan, të cilit ia lind të birin, Enean.Prej ndërhyrjeve të saja në ngjarjet e vrullshme të botës së miteve pasoja më të mëdha ka pasur dashamirësia e saj ndaj Paridit të ri, birit të Priamit, mbretit trojan. Pasi që në grindje me hyjneshat, Herën dhe Athenën, i ka dhëne përparësi, për shpërblim ia premton gruan me të bukur prej të gjitha grave të vdekshme. Kjo grua, sipas mendimit unanim të zotërave dhe të njerëzve, ishte Helena nga Argu, bashkëshortja e Menelaut, mbretit spartan. Afrodita i ndihmon Parisit për ta sjellë Helenën në Trojë. Menelau nuk dëshiron që të heqë dorë nga gruaja e vet dhe kërkon t’ia kthejnë. Pasi që Paridi e refuzon këtë, Menelau me ndihmën e vëllait të tij, Agamemnonit, mbretit te fuqishëm të Mikenës, i dërgon të gjithë mbretërit akeas në akspeditë ndëshkuese kundër Trojës. Nën udhëheqjen e Agamemnonit lundruan njëqindmijë akeas përtej detit dhe e sulmuan Trojën. Afrodita, kuptohet, u ka nidhmuar trojanëve, ndonëse lufta nuk ka qenë vetia e saj e fuqishme. Mjaftonte, që për shembull, çjerr shigjeta e Diomedit, komandantit ushtarak dhe të ik me vaj nga fushëbeteja. Në luftën e tmershme, në të cilën morën pjese të gjithë trimat e atëhershëm dhe gati gjithë zotërat, Paridi më në fund u vra dhe pas vdekjes së tij bie edhe Troja. Ushtria ngadhnjimtare akease e shndërroi Trojën në gërmadha – prej saj ka mbetur vetëm fama e pavdekshme në epët e Homerit.

Në bazë të kërkimeve të tanishme, Afrodita, si duket, ishte me origjinë nga Azia e Vogël, siç duket nga Ishtari, hyjnesha sirio-fenikase e dashurisë. Grekët e marrin që në kohërat më të lashta, sipas të gjitha gjasave përmes ujëdhesave të Qipros dhe Kiterës, ku po ashtu e kanë adhuruar. Asaj i qenë dedikuar mërsina, trandafili, molla, lulëkuqja, pëllumbesha, delfini, dallëndyshja dhe bliri, si dhe tempujt madhështorë në Kind, Pafos, Korint, Alaband e gjetiu. Kulti i saj u përhap nga kolonitë greke në Italinë e Jugut deri në Romë, ku e kanë identifikuar me Venerën, hyjneshën e lashtë italike dhe e kanë adhuruar në të njëjtën mënyrë si në Greqi. Prej tempujve të ndërtuar për nderë të saj më të mëdhenjt kanë qenë në forumin e Cezarit (tempulli i Venerës Nënë) dhe pranë rrugës së shenjtë kah forumi romak (tempulli i Venerës dhe i Romës). Kulti i saj zhduket me ngadhënjimin e krishterimit, kurse emri i është ruajtur në saje të poetëve, të skulptorëve, të piktorëve dhe të astronomëve.Afrodita, hyjnesha e dashurisë dhe e bukurisë, ndoshta është shembulltyrë që është paraqitur më së shumti nga mitet antike: bukuria dhe dashuria, megjithatë më së shumti i ,kanë tërhequr dhe i tërheqin artistët e të gjitha kohërave. Prej shembëlltyrave të saj nga koha antike më të njohura janë: Afrodita në mjellmë, pikturë në gotën antike të viteve 470-460 para e.s.; Venera dhe Marsi, pikturë muri në Pompejë nga fundi i shek para e.s. dhe të shek. IV para e.s. për tempullin e Asklepiut në Kojo (për të dimë vetëm në saje të burimeve antike të cilën e quajnë „të paarritshme”); përveç kësaj janë ruajtur edhe disa qindra enë të pikturuara me figurën e Afroditës. Prej relievëvet më i famshmi është e ashtuquajtura Afrodita Ludovisi, vepër e skulptorit grek rreth vitit 460 para e.s., sot në Muzeun Kombëtar Romak në Termë. Skulpturat e saj janë krijime më të larta të artit antik. Në mesin e tyre hynë Afrodita e Knidit, të cilën me siguri e ka skalitur Praksiteli për tempullin në Kind (pas vitit 350 para e.s.; kopjet e saja të shkëlqyeshme gjenden në Muzeun e Vatikanit në Romë, në Luvër të Parisit dhe në Muzeun Metropoliten në Nju-Jork), pastaj Afrodita e Kirenës, kopja romake e skulpturës helenistike në shak. III para e.s. (tani në Muzeun Kombëtar Romak në Termë), Venera e Kapitolit kopja romake e origjinalit helenistik, siç duket nga gjysma e shek. III para ejs. (në Museo Capitolino romano-Muzeu i Kapitolit Ro-mak), Venera e Mediqve, kopja romake e veprës së Kleomenit nga shekulli II para es. (në Galleria degli Uffizi në Firencë). Se çfarë realizimi të lartë ,kanë arritur skulptorët grek në paraqitjen e figurës së Afroditës, tregojnë skulpturat e saj të cilat autorët antik nuk i përmendin. Më e famshmja ndër to është Afrodita e Melosit e shek. III – II para e.s., e gjetur më 1820. (dhe sot gjendet në Muzeun e Luvrit në Paris). Koka e mirë e Afroditës (ose e Artemidës) prej bronze të praruar, e cila është e gjysmës së dytë të shek. IV para e.s., me siguri e shkollës së Praksitelit, gjendet në koleksioinin arkeologjik në Vis.

*Master.Anetar i Akademise Evropiane te arteve

Autori ka qene Drejtor i parqeve arkeologjike te Vlores