perparim Hysi – Page 3 – Dielli

“Kurajoja”

November 7, 2015 by dgreca

“Në vendin e të varurit, mos kujto litarin!”- Popullore
(skicë humoristike)/
Nga Përparim Hysi/
Ndodh që je mirë e bukur dhe, papritur, ndesh me një hall shëndetësor që, sado në dukje është i vogël, befas bëhet i madh. Ky ” befasim” i kësaj rritjeje është, pa dyshim, subjektiv. Por,sidoqoftë, bëhet sa agravues, aq dhe acarues. Mandej, ky hall, zë e rrit peshën e tij relevante sa të duket si mal që e mban mbi shpatulla. Shto,pastaj zakonin tonë të keq që”hallin” tonë ua transmetojmë të tjerëve, atëherë; “vil mendime nga njëri e nga tjetri,e pak nga pak,ja “tek u mbars malli dhe polli një mi”. Se vërtet kështu ka ndodhur. Hallin e kam unë mbi shpatulla dhe, nëse e bie si shkrim për ju, e bëj enkas: mos t’i ndodhë askujt siç më ndodhi mua.

* * *
Kam patur prej kohësh një “nishan” apo puçërr mbi shpinë. As e trazoja dhe as më trazonte. Kurrë dhe, në ndodhte që më kruhej, as që guxoja ta bëja një gjë të tillë, se psikologjikish, por dhe shkencërisht, thuhet që duhen lënë në “punë të tyre”. E lashë unë, por nuk më la “nishani”. Duket i ngjau një “vullkani të fjetur”,që, befas, zë e çliron magmën që ka përbrenda dhe “zgjohet”. Unë nuk e pashë që u “zgjua”, por ndjeva një si dhimbje të lehtë që më shponte shpinën. Kërkova ndihmën e timeshoqeje dhe qe ajo që vërejti:” vullkani ” qe zgjuar. Natyrisht, që, fillimisht, u mundova ta ktheja në atë”gjumin” e dikurshëm , me mjekime ambulatore, por nuk më njohu për zot. Atëherë trokita tek mjeku specilaist. Kirurgja konstatoi që kish nevojë për ndërhyrje mikrokirurgjikale dhe,me që mjekësinë e kem “falur, më dërgoj që të blija ca medikamente që duheshin. I bleva ato dhe bëri ndërhyrjen e duhur. Mjekimi për të mbyllur “erupsionin e vullkanit të heshtur mbi trupin tim”, vazhdon edhe ca ditë. Por, në e shkruaj këtë skicë,e bëj enkas. E kam quajtur humoristike,se me të vërtetë është pak me të qeshur, sidomos për tipa si unë që i marrim dhe “thagmat” me sportivitet.
* * *
Me qeskën e farmacisë në dorë, takova ca shokë që,sado rrallë, të paktën një herë në javë ulem nga një copëherë me ta. Duke më parë me qeskën e farmacisë në dorë, lindën dhe bisedat e më poshtme:
-Ç’ e ke këtë qeskë?
-Vajta në farmaci dhe bleva këto ilaçe.
Dikush (epo sa kurioz që bëhemi) e hapi qeskën dhe, tek i pa, më thotë:-Ore, mos ka filluar Sika dhe bën gjëlpëra aty tek rri,se paske blerë “betadinë”, një pomadë, garza, leoko-plast dhe shiringa. Të lumtë,- e mbylli,- zanati nuk vdes kurrë.
-Jo, mor mik,- u mbrojta unë,- Sika (është fjala për time shoqe,infermiere me profesion), ka njëzet e pesë vjet që është përciell me gjëlpërat, po i kam blerë unë. Dhe fillova të tregoja për “vullkanin” tim mbi shpinë që qe “zgjuar”.
-Ou,- bëri ky që hapi qeskën. Po ç’ke bërë kështu, more ditëzi? Po a e di ti që Hamzai i Merjemës, pse doktori i hoqi një puçërr të tillë, pas 6 – muajësh iku nga kjo botë.
Tek dëgjoja këtë “leksion” kaq të qëlluar, u mundova me politesë, po ku më la radhë një tjetër.
– Ore, po ku e pati ai “merhumi” Hamza atë “puçrrën”?
-Po ja, kështu si Papi. Tohidho: mbi kurriz e kishte. Pastaj Papi e ka nga halli,se iu “zgjua”, po ajo “puçrra” e ” merhumit Hamza flinte pr qejf të saj, por Hamzai i shkretë na paskej mik një kirurg dhe ky, pasi ia kish parë, i kish thënë:- Hajde, o Zake, të ta heqim. Shkoi e hoqi dhe, pas gjashtë muajësh, iku nga kjo botë. Ja, para një jave, i bëmë të dyzetat. Bobo! Ta gjesh, nga nuk e pandeh.
Natyrisht, që nuk më erdhi aspak mirë, sa dëgjova seç bloi “kuriozi”, por nuk qe me kaq. Për fat të keq, timin me domosdo, ata hynë aq thellë tek halli im,sa,secili po mundohej të më jepte “kurajo”.
-Mirë në shpinë, se nuk e sheh dot me sy dhe, tek lahesh, zë e ngacmon, por ti,- m’u drejtua “kurajozi” tjetër,- e njihje Danen e Azbiut.
-Po si nuk e njihja?- u përgjegja unë.
-Epo qy, Dania, atë të shkretë nishan ma kish në krah. Ç’e kam? Pse e kam? Dhe, kështu si ti, frymën tek doktori. Ky po tak thikën dhe m’i thotë:- Ta hoqa dhe shpëtove. Shpëtove, por “nishani” më paskësh atë avazin e qemanes së Nastradinit, tak “u zgjua”, siç thotë Papi dhe gjithë ai Dane brenda një muaj erdh dhe u fal pak nga pak, siç bën kandili kur i mbarohet vaji.
Sado me sportivitet që dëgjoja këta miqtë e mi,që po më mbanin me “kurajo”, sikur po më hipnit kacabujtë,sado që “lektorët” qenë njerëz me të cilët kam të bëj dhe, për t’i bërë bisht, ndonjë bisede tjetër të “nxehtë”, u ndava nga ata dhe po bëj këtë shkrim që besoj diçka thotë.
Tiranë, 7 nëntor 2015″Kurajoja

Një libër si leksion për pushtetarët

October 14, 2015 by dgreca

“Shenjtëri të vjedhura” të Naun Kules/
(esse)/

Nga Përparim Hysi/

Kisha shumë arsye për ta lexuar librin e fundit”Shenjtëri të vjedhura” të shkrimtarit Naun Kule. Së pari, jemi nga një “nahije” dhe, së dyti, prej kohësh, dhe kemi qenë kolegë. Naun Kule veç punës si mësues i gjuhë-letërsisë, ka debutuar në fushën e letërsisë, këtu e gati 50-vjet të shkuara. Natyrisht, gama e botimeve të tij, gjatë kohës, jo vetëm është rritur, por dhe është zbukuruar. Tek po nis të shkruaj për të, nuk di pse më vinë ndërmend ca vargje që thuhen për kokrrën e grurit( më thërret geni im i bujkut, den babaden): ” Kokrrë e grurit, piciruke/ ku je fshehur dhe s’po duke/… dhe, për mos mërzitur lexuesin, vargjet vazhdojnë “… ca prej ujit/ ca prej dritës/ unë u rrita/ ditë pas ditësh/. Gjithmonë, bëj analogji dhe, tek flas për grurin, kështu ka ndodhur dhe me Naun Kulen.
Ka filluar të botojë që nga viti 1979 dhe, deri tani, ai ka botuar 11 libra ku veç librave artistikë, ka shkruar biografi të letrarizuara, monografi dhe, të tilla me vlera të pakontestueshme historike, si”Shenjtëri të vjedhura”, të cilat kërkojnë të hulumtosh arshivave dhe dokumenteve që nuk është as lehtë për t’i gjetur dhe, ca më shumë, të ngulësh “bririn” mbi to. Në këtë libër, më tepër se kurdoherë, Naun Kule më afron Demostenin e lashtë ( ai , i mbyllur në atë vozën mitike). qëkur e pyetën, pse qe mbyllur kështu, tha: ” Kam harxhuar më shumë vajë se verë”. As më shumë dhe as më pak, kështu ka ndodhur me Naun Kulen.
* * *
Duke shkruar librin “Shenjtëri të vjedhura”, Naun Kule sikur e ka vënë “kryqin” mbi shpinë. Si intelektual me mizur patrioti, ai është bërë misionar i së vërtetës. Dhe mos kujtoni se, me të vërtetë,është aq e lehtë të thuash dhe të luftosh për të vërtetën. A mos u çuditni: nuk është se po hiperbolizoj, kur shkruaj kështu. Kemi 25-vjet demokraci dhe shtetarët ( të djathtë e të majtë) kanë vënë syze të zeza dhe veshët i kanë zënë me dyllë dhe nuk duan t’ia dinë që, për njezet e pesë vjet me radhë, ia kanë hequr “autoqefalinë” Kishës Ortodokse Shqiptare. Në krye të KIshës Shqiptare qëndron e sot e kësaj dite, MISIONARI GREK, JANULLATOS! Pra, Kishës Ortodokse Shqiptare i kanë hequr skalpin. Dhe jemi para një fakti shumë kokëfortë: ndërsa Zogu gati mbi njëqind vjet më parë , niste me avion të posaçëm At Visarion Xhuvanin në Rumani vetëm e vetëm për pavarësinë e Kishës Sqhiptare, shtetarët e sotëm, bëjnë sikur nuk e vënë re, që kreu i”importuar” nga Greqia nuk psallt shqip.Shkoi me mend aty nga vitet ’30-të, të shekullit të kaluar kur Çajupi shkruan tek vjersha “Misiri” :”… dhe, mbi të gjitha, një efendinë/qeveris vendin nën Anglinë/. A thua t’i dinë këto vargje shtetarët tanë në lidhje me “autoqefalinë” e Kishës Shqiptare? Dhe bërtet Naun Kule:” Hirësi, ZOTIT, i flitet dhe shqip”. E fillova me Janullatosin se ndaj të njëjtin mendim me Naun Kulen dhe me shumë shqiptarë të tjerë!
* * *
Pa modesti të rreme, e heq veten si pak poet. Mbaj mend që në një nga poezitë e mia kam thënë: ” Një vend nuk e prishin njerëzit e ligj/ Se njerëzit e ligj në çdo vend, numërohen me gishta/ Një vend, më shumë se çdo tjetër/ e prish heshtja e njerëzve të mirë. Tek i sjell, në vija të trasha, këto vargje, them se Naun Kule jo vetëm nuk hesht, po e bën zërin kambanë që të shkallmojë “veshët me dyllë” të atyre që kanë më shumë”merita”, sa me shurdhin që bëjnë dhe aq me miopinë proverbiale. Karizma e Naun Kules sa vjen e bëhet më e bukur, kur me fakte e dokumente historike, i heq “zhgunin mitik”, një të ashtuquajturi “shenjt” siç është “Shën Kozmai”. Ky,”Shën Kozmai”, misionar grek i dërguar në vendin tonë në kohën e Ali Pashë Tepelenës, ish aq”shenjt”,sa mallkonte gjuhën shqipe dhe, si i dërguar me mision të posaçëm, e quante të “shenjtë” veç gjuhën greke.
As dua që të merrem me historizma, por dua të theksoj,se,sado që Kozma Etolit iu pre koka, për të u ngrit një manastir në Kolkondas të zonës së Libofshës në Fier dhe u”shenjtërua” duke i veshur një zhgun mitik. Aq u pompua ky”shenjt”,sa “fama” e tij gojarisht u amplifikua deri në legjendë dhe, çudia më banale, qëndron se ai “Shen Kozmai” u personalizua si shenjt deri në popullsinë myslimane, me një përshtatje ndajshtimore, si “Çoban babai!!!!”. Natyrisht, me një padituri ekstreme të asaj kohe, ishte lehtë të “martirizohej” dhe të “shenjtërohej” çdo misionar, por, realiteti që vret, është se dhe, pas dyqind vjetësh,”litari” mbi varr të këtij “pseudoshenjti” qëndron ende. Për të treguar,se i ashtuquajtur “shenjte” e ka varrin “në tokën e tij”, sipas Karlo Papuliasit, ka një domethënie me prapavijë të qartë. Naun Kule nuk është as kundër fesë kristiane,as cilësdo feje tjetër. Rritur në një familje që kishën e kishte si shtëpi të dytë ( i ati kaqenë psallt), ai me guximin proverbial për t’ia zhveshur zhgunin mitik, këtij misionari grek me emrin Kozma Etoli, më kujton një murg rus, Sergei Trufanovin që i zhveshi zhgunin mitik, sharaltanit Rasputin. Sergei Trufanov, pse iu kundërvu, sharlatinn Rasputin, u quajt “murgu i marrë”. Dhëntë zoti,- them dhe shkruaj,- mos quajnë të “marrë” dhe Naun Kulen që si intelektual dhe patriot, ngre zërin dhe thotë një të vërtetë që bën mu.
* * *
Në qëndrova dhe shkrova për Naun Kulen dhe librin e tij “Shenjtëri të vjedhura”, nuk kam si mos shtoj për lexuesin dhe këto: “… shko, gërmo nëpër arshiva dhe, po shkrove mirë për “Shën Kozmanë”, ne do të mbajmë mbi kokë”. Ky është propozimi i sponsorëve grekë. Por Naun Kule në vend të zgjidhte që të qëndronte”mbi kokë”, preferoj të jetë i varfër, por i ndershëm dhe mbi tokë. Nga ky qëndrim, nuk ke se si mos mbresohesh, me të vërtetë, në këtë kohë të mbushur me “patriotë dallkaukë” që bashkë me shtetarët janë kthyer në pragmatistë të kulluar.
S’kam si mos them për Naun Kulen, ato fjalë që ka thënë Presidenti i parë i Amerikës, GEORGE UASHInGTONI
:” Unë më mirë vdes,se sa të shtrëmbëroj të vërtetën”. Dhe Naun Kule veç ka thënë të vërtetën. Vallë, mos ka bërë pak?
Tiranë, 14 tetor 2015

Një “lodër” në kohë të shkuar

September 23, 2015 by dgreca

Tregim nga Përparim Hysi /

Ndodh, nganjëherë, që futesh në një “lodër” ku nuk ke dashur të luash. Futesh dhe, mandej, zë e luan si lojtar titullar. Siç thuhet me gojën e popullit: jep një grosh dhe hyn në valle dhe jep pesëqindë e nuk del dot. Kështu ndodhi dhe me mua.

* * *

Këtë histori ma tregoi Behari, një kolegu im. Unë do mundohem që ta sjellë,sadopak, ashtu siç ma ke treguar ai.” Qeshë emëruar në fshatin N… Aq larg qe nga vendbanimi im,sa, po ta bëja rrugën të gjithë në këmbë (atëherë makinat qenë të rralla fare), do të doja, pa frikë, një ditë të tërë. Sado që më kishin emëruar larg ( në fshatin tim kish mësues jabanxhinj), do të paraqiteshe në punë, me domosdo. Ndryshe, po mos zbatoje vendimin e komitetit ekzekutiv, pushoheshe menjëherë. Dhe unë si prifti që zuri e kërceu nga belaja, u praqita në punë. Atë natë, përkohësisht, këshilli i fshatit më caktoi të flija tek një fshatar. Qenë vitet ’60-të dhe fshati qe kooperativë. Atje ku bujta atë natë, s’kam se si mos vë në dukje pritjen babaxhanëshe ( me këto që na ndodhen…) dhe,pa dyshim, varfërinë që binte mirë në sy. Sidoqoftë, që të nesërmen m’u caktua si godinë për të fjetur, një banesë që dikur kish shërbyer për një ushtarak që kish shërbyer aty, në vijën kufitare-detare. Pak kish qëndruar ushtaraku aty dhe,meqë ndërtesa qe bosh, më strehuan mua. Nga shkolla ku jepja mësim, nuk qe fort afër, por kush po ta qante hallin, në ishte afër apo larg. Majfton që të futje kokën,se, sa për ushqim, ishte mensa e kooperativës që qe, pothuaj, ngjitur me shkollën.

Meqë dhoma e fjetjes ishte goxha larg, unë, dhe pasi haja drekën, kthehesha në shkollë dhe,aty, ose lexoja për qejf tim, o shkoja tek “Vatra e kulturës” që,edhe kjo, ishte po ngjitur me shkollën. Parë me një sy të kthjellët, kohën e kisha me pashë. Po si riosh që isha,e jetoja “këtë kohë me pashë”,si ta kisha me tepricë. Më kish gjetur si me atë personazhin gazmor të rrëfenjave popullore që e shpotitin me” ku leh qen e ku del tym/ ku ia bën daullja bym!. Them tani që po rrëfehem, i tillë do të ketë qenë dhe ai si unë. Kur them kështu, nuk flas kot. Më gjeje o tek fusha e sportit, o tek vatra e kulturës dhe, pa tjetër, në gjithë veprimtaritë artistike që zhvilloheshin në fshat. Dhe mos kujtoni se bëheshin pak të tilla. Mjafton që dikush nga rrethi të vinte për “inspektim” dhe ky, dikushi, do kalonte mbrëmjen në fshat, atëherë “për nder” të tij, binin daullet. Daulle vërtet nuk kishte, po kishte orkestër fshatçe dhe luante qeni i kallajxhiut. – Kemi “ballo”, ndajnate,- dëgjoja që i thoshin njëra-tjetrës ato, kooperativistet. Ndajnate apo në mbrëmje, po kur t’i shihje si ato “modistet” e sotme që nisen për sfilatë, me të vetmin ndryshim: pa tualet fare. Ashtu siç vinin nga puna dhe, ndonjëherë, edhe me rrobat e punës. As që u bënte përshtypje fare që në një “ballo” do ndryshuar pak garderoba! Po për ç’garderobë flas dhe unë, ku nuk skuqem fare tek rrëfej për një të vërtetë që sot duket si e përçudur. Kishte prej tyre që vinin dhe zbathur. Dëfrenin për shtatë qejfe (sikur gjithë punët i kishin në terezi) dhe, në ndodhej aty kryetari i kooperativës (qejfli i madhe dhe për këto “ballot”) dhe t’u bënte thirrje që,ashtu siç ishin në “ballo”, të niseshin për aksion (ta zëmë për thyerje misri). pa ngurrim do niseshin drejt dhe atje. Ç’të tregoj, i kam parë me sytë e mi. Por mos harroj vetëm një gjë: vërtet fshati ku më emëruan mua qe larg e larg, mërguar/ tri male kaptuar (mbi 30 km larg nga Fieri dhe, po t’i shtosh faktin që unë shtëpinë time e kam diku në kufi me rrethin e Beratit), por një gjë duhet ta theksoj: tek ky fshat i largët ( mes shokësh, thosha:-Më kanë caktuar në një fshat ku ndajnë paratë hajdutët!), të gjitha femrat qenë të bukura,sa të binte syri kllap përdhe. Aq më tepër, në sytë e mi, ato tek shkonin në punë apo dhe në punën e tyre, seç kishin një rrezatim si pak magjik. Epo i riu, si veriu. Mandej, për të qenë pak më i drejtpërdrejtë, sa të bukura qenë,aq intimitet të jepnin. Ndonjëherë, tek i bëja qejfin vetes, thosha:- Ato vdesin për mua!!! Epo kjo këndellja ime prej axhamiu vërtet tani ta çon gojën vesh më vesh, por unë flas për një kohë kur merrja fluturim.

* * *
-Ka ” ballo” ndajnate,- më tha Zariku. Kaq qe mjaft për mua. Duke pritur për “ballo”, organizova një ndeshje futbolli me nxënësit e shkollës dhe,aty, afër mbrëmjes, shkova në “ballo”. “Balloja” bëhej tek lëmi i fshatit, ku në mungesë të korentit, kishin vënë dy “petrogazë” dhe, sa orkestra kurdisej, Zariku, njoftonte:- I thonë “tango”, kësajta! Dy çapa para dhe një më mbrapa!

Oho,- dalldisi kryetari qejfli,- qo “laço” qenka si ajo vepra e Leninit. -Tunde,Zarik! Se Zariku qe violinisti i orkestrës dhe hiqej dhe si dirigjent. Epo dirigjent,- i thënçin. Unë në ato “ballo” qeshë si ai djali i njerkës që hante dy vezë. Sa lija njërën nga ato valltaret, kapja tjetrën dhe u nxirja ujtë e zi ballove. Po jo vetëm “ballove”. Si pak djall që isha, pothuajëse secilës prej tyre, i bëja propozim. Me demek, jam dashuruar me ty dhe bjerë e vdis. Se,helbete, isha i “sërës” së lartë unë dhe kisha parë botë me sy. Ato, pse do ta bëj hasha,asnjëherë nuk ma prishën ajkën duke më zënë besë. Kjo nodhte jo se unë bëja vezën e kuqe apo se isha ndonjë bukurosh që nuk kishte shokun, por duke më parë me një profesion të lakmueshëm për kohën, mendonin se mund të shpëtonin nga zgjedha e fshatit. Qe pak lojë me zarar kjo imja. Ishe si të luaje me zjarrin. Po mua,aso kohe, më rrinte sahati tetë dhe as e vrisja mendjen për pasojat. Vërtet kështu qe, por jo gjithmonë të shkon kungulli mbi ujë. Se më ndodhi si me atë historinë e katruves: vete çdo ditë me të për ujë dhe, një ditë, të mbetet bishti në dorë.

* * *
Kështu ndodhi dhe me mua. Pas “ballos”, një natë, tek po shkoja tek dhoma e fjetjes, më kish zënë rrugën Ura! Kur them Ura,e kam fjalën për Uraninë. E bukur qe si ruspë dhe unë në një nga “ballot”, i paskam propozuar. Ajo, pa vënë re, në e kisha seriozisht atë “propozimin”, më kish zënë pritë dhe donte të ndante fjalën:-Po apo jo?

Sado natë, u befasova nga një “pritë” e tillë dhe rruga m’u duk si me gropa. Më duket se po korrja atë që mbolla. Doja ta largoja, si pak me politesë Urën, po nuk largohej lehtë ajo. Tani jo vetëm nuk po kërceja “ballo”, po ndjeja sikur po më shkelte dikush në kallo. Mbaj mend që i thashë:- Urë, unë të dua, por ç’e do: unë jam mysliman dhe ti je e krishtere. Po Ura nuk qe dhe aq e pagojë dhe ma këputi si me sëpatë dardhari:-Pse atje, në “ballo”, nuk ishe mysliman ti? Nuk kisha se nga mbaja. Ngeci, karkaleci! Atëherë si për ta bërë pak më të lehtë atë “dhëmbjen mbi kallo”, i premtova Urës se, pas pak kohe, do ndërhyja tek prindërit e saj për ta marrë për grua. Natyrisht, kjo qe vetëm një “lodër” imja,sa për të fituar pak kohë. Dhe në gjithë këtë histori ku “sherrin” e kërkova vet, ja se si ndodhi më vonë.

* * *
Kur i premtova Urës, shkollës, për atë vit, po i vinte fundi. Unë kisha tri vjet aty, tek fshati i “ballove”, dhe kisha kërkuar transferim. Për fatin tim të mirë dhe të keq për Urën, gushtin e atij viti , kur fillonte viti i ri shkollor, mua më transferuan në fshatin tim. Po atë vit dhe u martova me një mësuese, të njohur prej kohësh. Me fshatin e “ballove” nuk më lidhte më gjë dhe,siç kuptohet,as me Uraninë që e “mashtrova”. As që do ta tregoja këtë histori, po të shkonte deri këtu.

* * *

Kur takoja ndonjë të njohur,ashtu si me terezi pyesja dhe për Uraninë. Nuk e di pse më mori dreqi mendtë dhe e mashtrova, kur fare bukur mund të qe bashkëshortja ime. Epo thashë se mos do ta shoh më. Kur shtrova timeshoqe për lindjen e dytë, në maternitetin e Fierit, po prisja të më njoftonin për lindjen. Jam befasur dhe gati u hodha përpjetë, kur një mami kërkoi, të shoqin e Teutës (Teutë quhet imeshoqe).- Kush është i shoqi i Teutës?- pyeti mamia.

-Jam unë,- u përjgigja flakë për flakë.

Ndërsa ajo zgjati kokën përmjet sportelit, unë nuk e doja veten më. Mamia që më jepte lajmin e gëzueshëm që imeshoqe kish lindur djalë, ishte Ura! Ajo, sa më pa, u bë e kuqe flakë dhe mua sa nuk më ra materniteti mbi kokë.

-Jotshoqe ka lindur djalë,-tha. Dhe iku sikur të kishte bërë faj. Mua më doli gëzimi nga hundët dhe, sa herë e kujtoj atë”lodër” të kohës së shkuar, pezmatohem dhe mrolem nga një faj që nuk ia fal vetes kurrë.

Tiranë, 23 shtator 2015

Sofra Poetike e Diellit”Elegji për Albert Verrinë”

August 18, 2015 by dgreca

Elegji për Albert Verrinë/
Nga Përparim Hysi/
1./
Lajmi i rëndë, buzën na qepi/
Krejt, papritur, shkoi Alberti!/
Shkoi e iku KAPEDANI/
Iku zemëroqeani./
2/
Ky, fieraku, nga “Vlora”/
Në gjithë rolet ia bën fora/
Më shumë role se sa jetë/
Por në role ishte Mbret!/
3/
I tilë ish ai në skenë/
Që i ri, u kthye legjendë!/
Sa serioz për të detyra/
Sikur kish “njëmijë fytyra?!”/
4
Se i jepte rolit shpirt
Nëpër natë seç sillte dritë
Që i ri,seç luante plakun
Po me rol zinte “buxhakun”
5
Nëpër role as që njihej
Se në role ai “fshihej”
Herë na bënte për të qeshur
Nëpër rol duke “përqeshur”.
6
Bert i dashur, si ia dole
Mbi njëqind e ca role
Dhe ti haje bukë veçan
Të mbetë”nofka” KAPEDAN!
7
Kapedan apo Soll Lili?
Kaporal Pelegrini
Jo,kështu nuk vazhdoj
Se të gjithë dot s’ i numëroj.
8
Tek shfletoj tëndin”Album”
Nëpër role zë e humb
Se më humb, o mik, mendimi
Aq i madh është pikëllimi.
9
Tani ike. Jo. S’ke ikur
Dua ta zbutë lajmin e hidhur
Përmend role që pas mbesin
Se Artistët kurrë nuk vdesin.
10
Ti dyfish do mbetesh gjallë
Se je shquar dhe si shkrimtar
Katër libra që botove
Me to vdekjen e dëbove.
11
Prehu i qetë, o miku im!
Ti je NDER për SHQIPËRINË.
Tek e mbyll, nuk ndihem mirë
S’të them dot:- Lamtumirë!

Tiranë, 18 gusht 2015

E GJETA”RIVALIN” E MAJAKOVSKIT….

July 20, 2015 by dgreca

Nga Perparim Hysi*/
Më së fundi, e gjeta “rivalin” e Majakovskit. Metafora nuk është imja. Kjo “metaforë” është, pothuaj, mbi dyqind vjeçare dhe është aq e qëlluar, sa qëndron aty në memorien e lexuesëve dhe krijuesëve, si një risi që mbetet jo vetëm aktuale, por dhe e patjetërsueshme me vlerën e një aksiome. Ati shpirtëror i kësaj aksiome, është Zhukovski, ky “mësues” i Pushkinit dhe, veç tjerash, njeriu që i ka dhënë Rusisë,”Iliadën” e Odisenë” të Homerit; Firdusin e plot poetë të tjerë të huaj. Ky, Vasili Andrejeviç Zhukovski, paska thënë: ” Përkthyesi i prozës është skllav dhe i poezisë është rival!”. E tha dhe jo vetëm nuk e ka luajtur topi deri tani, por, siç mendoj, ka thënë fjalë që kanë një vlerë të paluajtshme. Pra, kam të drejtë në nominimin tim, për poetin Faslli Haliti.
Megjithatë, për të qenë më i saktë në nominimin tim, duhet të them që Faslli Haliti nuk është se ka përkthyer vetëm poetin Majakovski, por një antologji të tërë me poetë që kanë vënë domenin në poezinë botërore. Në po ndalem tek Majakovski, e bëj enkas: jam ndalur në përkthimin e poemës “Re në pantollona” e cila, sivjet, ka plot njëqind vjet që është shkruar. Por unë kam shumë për të thënë për Majakovskin, por dhe për “rivalin” e tij.

* * *
Nga gjithë poetët rusë, Majakovski, me biiografinë e tij letrare është jo vetëm më kontraversi, por dhe më i çuditshmi. Më koleriku e më tronditësi, në të njëjtën kohë. Me vargjet, shpesh, kthehej në një britmë të vërtetë lufte. Ishte nga ata që i hanin brirët për sherr. Këtë e thonë bashkëkohësit që e shihnin si një bubullimë në qiell të kaltër, sa, si vëren në shkrimet e tij, Ivan Bunin, nobelisti i vitit 1933 “… dilte në shesh (i pëlqenin turmat), recitonte me vargje bërtitëse dhe, tek përfundonte recitimin, lëshonte kushtrimin:” Hë, më del dikush ballas, se po nuk ia theva turinjtë”. Bunini e gjykon keq Majakovskin. Dhe nuk qe i vetëm. Se Majakovski – këtë nuk e mohon dot askush,- kish maninë e vetpëlqesës. E quante veten gjeni dhe u lëshohej autorëve të tjerë me anatema të frikshme. Debatet mes tij dhe Eseninit janë të njohura, se, ndërsa Esenini e quante Majakovskin – amerikan, tjetri i kish vënë nofkën “zejtar pijanec i njohur”. Por, për çudi, kur vdiq Esenini, Majakovski shkroi një elegji nga më tronditëset.
* * *
Në gjykimin tim, poetët (sidomos poetët, ngul këmbë për këtë!), janë herë si fëmijë që duan t’i “përkëdhelësh” dhe herë si pleq, që, po u prishe sadopak “ajkën”, ke fituar mërinë e tyre. Në këtë gjykim kam arritur jo vetëm se si ndodh me poetë që njoh, por dhe me ata që i kam njohur përmjet shkrimeve.
Parë në këtë këndgjykimin tim, edhe këu Majakovski është i veçantë. Ndërsa Esenini thoshte:- Jam poeti më i madh i Rusisë, ky, Majakovski, është i një mizure tjetër. Tregon filofrancezi rus, Ilia Eherenburg:
“… do bëhej një takim letrar. Po pritej të vinte, Lunaçarski (komisari për kuturën) dhe, tek do hynte në sallë, pashë Majakovskin që t’i thoshte pa pikë modestie:”… po ja thuaj aty që unë jam më i madhi”. Dhe, ndërsa Lunaçarski u mundua ta kalonte këtë “ndërhyrje” pak si me politesë, ai buçiti:- Nuk do jetë e largët koha, kur mu këtu ku jemi, për mua do ngrihet një monument!!! Ehrenburgu e vazhdon tregimin e tij: Majakovski “gaboi” veç disa metro. Se njëqind metro më tutje, u ngrit monumenti i tij.
U ngrit monument, se ai jo vetëm e përqafoi Tetorin, por shkroi atë poemën që u bë si promemorie edhe në shkollat tona që, nga e mesmja deri në të lartën.
* * *
Bunini në kujtimet për Majakovskin, thotë:”… u bë shërbetori më i përulur në vitet e bolshevizmit dhe më i dëmshmi duke kënduar për ta(për bolshevikët),duke dikuar mbi masën e gjërë të popullit,duke përjashttuar veç Gorkin. Pse u shërbeu atyre, pa dhe u shpërblye: emra shkollash, rrugësh, vaporash, avionësh,tankesh mbanin emrin e tij.Më tej, në njëzetvjetorin e vrasjes së tij, sheshi qëndron në Moskë,, një nëndetëse në Balltik, një stacion metroje, biblioteka, muze, një rajon në Gjeorgji, një fshat në Armeni, një majëmali në Pamir,klubi letrar në Lenigrad dhe vazhdojnë e vazhdojnë atributet për të, “… kish fituar një farë lavdie midis gjithë atyre rrugaçëve që quheshin futuristë” Dhe më tej Bunini thotë: “… ai botoi librin ” Re në brekë” që Faslli Haliti e ka quajtur “Re në pantollona!” Bunini vazhdon dhe më duke folur tërë mllef për Majakovskin.
* * *
Po unë ç’kam që merrem me Majakovskin? Ç’është e drejta, unë e dua Majakovskin. Dhe,pse e dua,qysh në vitin 2003 kam shkruar poezinë ” Po të ngjallej Majakovski?!”.Për të shuar kuriozitetin e lexuesëve, meqë e gjeta në një nga fletoret mia, po jua paraqes:
Po të ngjallej Majakovski?!
Sikur të ngjallej Majakovski?!!!
Të ndodhë,siç thonë, për Krishtin
Zhgënjim do ndjente Majakovski
Nga gjithçka që shkroi për Iliçin.

Do klithte, natyrisht, me britma
Për vargjet do ngrinte anatema
Tek shihte që Rusinë bolshevizma
E kantandisi të varfër sa legjenda.

-Djathtas! Djathtas!- do komandonte
(Mallkuar që shkrova:- Na ljevo!
Dhe vjershat një nga një do masakronte
Do digjte të tijat poema.
Florida, 22 gusht 2003

* * *
… dhe ca më tutje. ” … mua desh më burgosën,se nuk pranova të përktheja Majakovskin!!!”. Fjalët në thonjëza janë të përkthenjësit të ndjerë, Jorgo Bllaci. Dhe vazhdon:”… unë nuk kisha asgjë kundër Majakovskit, por nuk ish i mizurës sime në përkthim”. Pra, si poet lirik, indjeri Jorgo Bllaci, nuk u bë dot “rival” i Majakovskit. Ai me përkthimet e tij, u bë Esenini që fliste shqip më bukur se kushdo. Dhe, kur vijmë tek përkthimet, vjen e qartësohet mirë e më mirë ajo aksioma made in Zhukovski. Nuk ka rëndësi, në përkthen nga origjinali apo nga një gjuhë tjetër. Faktet janë kokëforta: Lasgushi nuk dinte rusisht, po kur erdhi “Eugjen Onjegin”, një të pushtuar sikur Pushkini t’ia kish çuar me Postë Restane dhe,siç tregon një nga përkthenjësit kolegë, është zhvilluar koj bisedë( në vija të trasha, domosdo).
-Nuk lë unë të”saaktojnë” Pushkinin,- paska thënë Lasgushi. Dhe ndodhi mrekullia: a kish si e “shkruante më shqip Tatjana atë letër”. Por kjo ndodhi,se “rivali” që vuri kryqin mbi shpinë qe Lasgushi. Edhe pak më tutje: Dritëro nuk di anglisht, por unë mbyll derën me triçelësa, se them:”… kush troket aty mbi portë?/-Jam unë,- thotë Findlei. Ku ka më babaxhanëshe se ai përkthim.Se ai “rival” aq i bukur, sa, po të qe gjallë Bërnsi, do vinte ta puthte mu në ballë Dritëronë. Se ky babaxhan mjeshtër, duke qenë babaxhan dhe në shpirt, poezinë për MERI MORISON, nuk e preku po ia la lavdinë Lasgushit, që, kushedi se sa herë,atje në dhomën e përkthyesëvve, e mënjanonin. Të bëhesh “rival”, është ta ndjesh poezinë. Nuk është se njeh gjuhën dhe mund të përkthesh. Poeti që përkthen, vë shpirtin mbi vargje. Kështu ka ndodhur me Nolin; ka ndodhur me Lasgushin.Ka ndodhur me Kutelin.Shevçekua nga Ukraina bie aq ëmbël në vesh se PASKOJA është “rival” i ndenjë.
Po Faslli Haliti a nuk është bërë një “rival ” kaq i bukur në aq e aq përkthime dinjitoze?Në e veçova për “Re në pantollona”,se, siç vë re, ai e do Majakovskin. Se Faslli Haliti është Poet që futet në skalionin e rëndë të poetëve.Atë atributin “rival” e meriton. Ndoshta me Majakovskin veç poezisë e lidh dhe piktura. Që të dy janë dhe piktorë.
Më tej, për Fasllinë mund të shkruaj:
“.. . i “vogël” sa një sterlinë
Mbi ballë vërini një dafinë.

Ne Foto:Nga e majta:Dine Dine, Jozef Radi, Faslli Haliti dhe Gezim Hajdari