Ç’ËSHTË FEDERALIZMI/
Ky është drafti politik, të cilin po e bluajmë disa muaj muaj me radhë. Grupimi i jonë është i hapur për të gjithë që duan të kontribuojnë. Teksti fillon nga kryereshti më poshtë.
Nismës për federalizimin e Maqedonisë i prin një grupim intelektualësh, të cilët japin një mendim kritik për fillimin e një dialogu politik me palën maqedonase.
***
Pjesë përbërëse e këtij doracaku është edhe një material tjetër, ku me shifra, tabela dhe grafikone janë elaboruar dhe sqaruar çështje të tjera të nevojshme për realizimin dhe funksionimin e këtij proekti.
.Sipas ENCYCLOPEDIA BRITANICA, federalizmi është formë e organizimit politik (shkencë politike), që bashkon njësi të ndryshme federative, ose politika të ndryshme në një sistem politik operativ. Mëtutje, federalizëm do të thotë shpërndarje e fuqisë së një organizimi ndërmjet autoritetit qendror (qeverisë) dhe elementeve konstituente (përbërëse).
Është një sistem, i cili lejon që secila njësi federative e federatës ta ruajë sistemin e vet operativ funksional. Njësitë federale e realizojnë këtë të drejtë, duke insistuar në faktin që, politika federale të ndërtohet në bazë të marrëveshjeve dhe negociatave të përhershme, ashtuqë, të gjitha palët të marrin pjesë në sjelljen e një vendimi ekzekutiv. Parimet politike që e karakterizojnë një sistem federal, theksin e veçantë e përqendrojnë në negociatat dhe kordinimin e disa qendrave vendosëse. Duhet të vijnë në shprehje virtytet e forcës së disperzuar të qendrave të vendosjes, si formë e autonomisë dhe vetëruajtjes të lirive individuale dhe lokale.
Definimi i përgjithshëm i federalizmit është, se paraqet një sistem që me aktin më të lartë juridik të vendit, kushtetutës, sovraniteti ndahet ndërmjet pushtetit qendror dhe njisive federative.
Sistemet moderne federale, mundësojnë një komunikim të drejtpërdrejtë ndërmjet qyretarëve dhe qeverive, të cilat u shërbejnë atyre.
Antipodi i sistemeve federale, është sistemi unitarist, siç është dhe funksionon Maqedonia.
Si pikënisje për federalizimin e një sistemi unitarist është ndryshimi i sistemit juridiko-kushtetues kushtetutës të vendit.
Si element bazik që sjell deri te nevoja për federalizimin e një sistemi unitarist, paraqitet mungesa e ekuilibrit në politikat ndërmjet regjioneve. Shembull më adekuat është R. e Maqedonisë, e cila edhe pse është një shtet unitarist ajo vepron si një federatë asimetrike (ekonomike dhe nacionale), që e favorizon një regjion në llogari-dëm të një regjioni tjetër. Funksionimi i federatës asimetrike në kuptim pozitiv haset në shumë shtete. Ne do ta marrim si shembull Indinë, ku buxheti nuk ndahet në mënyrë proporcionale për të gjitha njësitë federative. Ky diskriminim pozitiv bëhet me qëllim të zhvillimit të regjioneve më të prapambetura.
Kërkesat e para për një sistem federal janë paraqitur qysh në kohën e Revolucionit francez në vitin 1789. Kërkesa kryesore e kryengritësve ishte dobësimi i pushtetit absolut qendror të mbretit, në llogari të njësive më të vogla administrative.
Kushtetuta amerikane (1787)është shembulli i parë i një kushtetute moderne të një shteti federal.
Belgjika është një shembull mjaft i mirë i funksionimit dhe zhvillimit të një shteti federal.
Pesëdhjetë vjetë më parë Regjioni Flaman (holandfolës) në Belgjikë, ishte një regjion rural dhe i prapambetur. Mbarë popullata merrej me bujqësi dhe forca e saj në aspektin ekonomik ishte e papërfillshme.
Regjioni Valon me Brukselin si qendër, ishte kryeqytet i një metropoli kolonialist shumë të zhvilluar. Gjuha frënge ishte gjuhë zyrtare dhe gjuhë e elitave të vendit. Edhe flamanët e shkolluar ishin të detyruar të flasin frëngjisht, njëlloj si në Maqedoni, ku shqiptarët janë të detyruar të flasin maqedonisht nëpër institucione. Brukseli ishte qendër industriale dhe administrative e Belgjikës. E gjithë industria dhe kapitali ishin të koncentruar në regjionin frankofon (e njëjta ndodh edhe në Maqedoni).
Me angazhimin serioz të intelektualëve flamanë u hartua projekti për federalizimin e Belgjikës. Falë investimeve të huaja, ndihmës së Akademisë të Shkencave të Hollandës dhe politikave afatgjata, me një veprimtari vizionare në bazë të një projekti kombëtar (politik, ekonomik, social dhe demografik) Regjioni Flaman sot është regjioni më i zhvilluar në Belgjikë.
Edhe pas 55 vjetëve, që kur ka filluar zhvillimi i sistemit federal në Belgjikë, ky shtet ende konsiderohet si federatë në zhvillim (evolving federation sipas Encyclopedia Britanica).
Prandaj edhe këtu, në Maqedoni, intelektualët janë ata që duhet t’i prijnë këtij projekti. Kjo punë nuk duhet të lihet në mëshirën e politikanëve, aq më pak në duart e politikanëve të tanishëm shqiptarë.
Kudo në botë, betejës për federalizim të vendit i prijnë të diskriminuarit .
Do të ishte absurde, naive dhe e pafalshme, nëse shqiptarët e Maqedonisë mendojmë se çështjes së federalizimit do t’i qasen maqedonasit, sepse ata nuk ndjejnë kurrëfarë nevoje dhe asnjë presion, që me lehtësi të heqin dorë nga unitarizmi nacional dhe begatitë që dalin nga ky veprim.
Nga modeli belg mund të merren praktikat më të mira. Kjo nuk do të thotë se nuk do të merren edhe praktikat e disa shteteve të tjerë, të cilët konfliktet ndërnacionale dhe ndërfetare i kanë zgjedhur me instalimin e sistemeve federale (të mos harrojmë, se edhe ish Jugosllavia ishte një shtet federativ).
Në botë ka edhe federata ku për bazë janë marrë sektet-drejtimet e ndryshëm të një feje. Në SHBA dikur ka pasur edhe konflikte për këto çështje, mirëpo me korrigjimin e njësive federale, duke i futur përfaqësuesit e sekteve-drejtimeve fetare (kishës katolike, protestante, anglikanë prosbiteriane dhe të tjera, edhe pse të gjithë të krishterë), që të përbëjnë shumicë në një njësi federale janë zgjedhur konflikte jo të vogla.
Në përpjekjet për organizim dhe zhvillim më të suksesshëm, në radhë të parë ekonomik, po edhe të përgjithshëm janë shënuar raste ku populli i një shteti unitarist – edhepse nga përbërja kombëatre ka qenë homogjen – ka zhvilluar luftë qytetare për federalizimin e vendit. I këtillë është rasti me Venezuelën (1854-1863 Federal War).
Populli shqiptar në Maqedoni tashmë është i bindur, se shumëçka në shtet nuk zhvillohet sipas dëshirës dhe nevojave të tij. Është i vetëdijshëm se zhvillimi ekonomik nuk është i barabartë në të gjithë regjionet e vendit. Shqiptarët e kanë të qartë, se pushteti unitarist luan me ndjenjat kombëtare të një populli, që përbën 30% të popullsisë së vendit. Është dëshmitar i forcimit të unitarizmit dhe uzurpimit arrogant të pushtetit. Është koshient për rrënimin e vlerave demokartike, ngecjen e tyre dhe shkeljen drastike të të drejtave të njeriut (shqiptarëve). Popullata e sheh me sy të vet, e përjeton në kurriz të vet, thellë e ndjen pabarazinë ekonomike në vend dhe zgjerimin e hendekut ndërmjet të pasurve dhe të varfërve. Prandaj, të gjithë ata që mendojnë se merren me politikë le t’ia vënë gishtin kokës, kur thonë se e pranojnë Maqedoninë si shtet unitarist. Duhet të dallohet dhe të kuptohet drejtë mosndryshimi kufijve nga rregullimi politik.
Thuajse çdo ditë opinioni në Maqedoni, duke nisur nga shtypi maqedonas, çështjen e federalizimit të vendit, qoftë në kuptim negativ ose pozitiv- më tepët në kuptim negativ, nuk e heq nga faqet e veta. Pra ideja për federalizimin e vendit tashmë po troket në derë të madhe.
Qoftë federalizmi dual, qoftë federalizimi koperativ, ose ai i devolucionit, të gjithë janë më të mirë dhe më praktik se unitarizmi-totalitarizmi i Maqedonisë.
Unitarizmi në RM, për shqiptarët, që përbëjnë afër 30 përqind të popullsisë, i ka degraduar dhe poshtëruar duke i barazuar me grupet etnik.
Ne si shqiptarë nuk jemi të definuar as si pakicë kombëtare. Jemi një numër poshtërrues me një dyshe dhe një zero. Ne jemi populli njëzet përqindësh. Prandaj është e kuptueshme dhe shumë normale, që një popull ,,njëzetpërqindësh” të angazhohet për federalizimin e vendit. Atë që dihet, duhet thënë edhe publikisht. Në Kushtetutën e RM-së në asnjë vend nuk përmendet fjala Shqiptar, por vetëm – ata që janë ,,njëzeprërqindsh”.
Federalizimi i Maqedonisë, është një imperativ i kohës, sepse do të jetë edhe një ndihmesë për maqedonasit, do të jetë një qetësim shprirtëror për çlirimin nga ankthi i ,,Shqipërisë së Madhe”. As ata nuk do të jenë të lirë, derisa shqiptarët do ta ndiejnë veten të diskriminuar. Projekti për federalizim në qendër të vetë e ka parimin për drejtësi, liri dhe barazi për të gjithë. Kur njëra nga këto tre kategori është e mëngët, pavarësisht se njerëzit duken, sikur janë të lumtur, ekziston një konflikt i ngrirë, i fshehtë dhe i egër në brendi (martesat e përziera maten me promilë). Dy etnitete të mëdhenj për nga numri (maqedonas 60 dhe shqiptarë 30%), nuk mund të jetojnë në një sistem unitarist-totalitar. Raportet në Belgjikë janë 59% Flamanë-holland-folës dhe 39% Valon-frankofonë, kurse një përqind janë gjermanishtfolës.
Falë funksionimit normal dhe forcës qeverisëse të njësive federale gjatë vitit 2012-2013 në Belgjikë fare nuk u hetua, se shteti nuk kishte qeveri qendrore dhe kjo gjendje politike aspak nuk e dëmtoi shtetin.
Në Belgjikë sa i përket raporteve etnike, përqindja e Flamanëve dhe e Valonëve ka diferenca të mëdha, Qeveria e Belgjikës ka 14 ministra, nga shtatë ministra nga secili komunitet.
Analoge me këtë është dhe mund të llogaritet Amandamenti XII, neni 78 i Kushtetutës të RM, që përcakton zgjedhjen e numrit të barabartë (nga 7) të anëtarëve maqedonas dhe shqiptarë në komitetin e bashkësive etnike.
Kërkesën për federalizimin e Belgjikës e nisën intelektualë flamanë, të cilët ishin të përgaditur dhe të shkolluar në Holandë. Në grupimin nismëtar të intelektualëve shqiptarë për federalizimin e vendit, shumica janë shkolluar nëpër universitetet e kryeqendrave europiane dhe të njësive federative të ish Jugosllavisë, si në Zagreb, Lubjanë, Sarajevë, Beograd, Prishtinë, Tiranë, Shkup, dhe profesorë të dy universiteteve në Tetovë.
Federatat moderne mundësojnë një komunikim më të drejtpërdrejtë ndërmjet qytetarëve dhe qeverisë së njësisë federale, gjë që ndikon më shumë në harmonizimin e kërkesave dhe projekteve afatgjate të qeverisë.
Ky parim është krejtësisht i ndryshëm nga sistemi unitarist (RM), ku qendra vendos edhe për punësimet më të rëndomta. Në RM të gjitha investimet derdhen aty ku graviton popullata joshqiptare, siç është Maqedonia Lindore, Qendrore dhe Shkupi.
Sot në Maqedoni baza nuk ka asnjë kontakt me organet republikane. Aktiviteti politik në bazë zhvillohet vetëm në 20 ditët gjatë zgjedhjeve. Më pas askush nuk i sheh të zgjedhurit, të cilët tjetërsohen dhe largohen nga zgjedhësit. Në bazë nuk funksionojnë, as zyrat e partive politike, as ato të deputetëve, edhe pse disa herë është proklamuar, se do t’i vënë në përdorim këto zyra. Në njësitë e caktuara zgjedhore të parët në listë vendosen funksionarët partiakë, të cilët nuk janë nga ajo njësi zgjedhore dhe, të cilët askush nuk i sheh pas zgjedhjeve. Është e njohur, që një deputet duhet të merret me problemet e njësisë nga e cila zgjidhet. Por kjo bëhet e pamundur, sepse deputeti nuk është nga njësia zgjedhore në të cilën zgjidhet, nuk i njeh problemet dhe nuk ia sheh kurrë sytë asaj njësie. Praktika e deritashme e zgjedhjes së deputetëve e vëreton këtë tezë.
Sistemet unitariste krijojnë disbalansa në zhvillimin e ekonomisë dhe politikës; ato krijojnë sulltan-parti dhe diktatorthë të vegjël. Sistemet e njësive federative krijojnë mundësi për ta vënë në lëvizje sistemin e vlerave (sistem që në shoqërinë shqiptare nuk funksionon aspak). Nxit zhvillime regjionale sipas nevojave të banorëve të një regjioni të veçantë dhe në përputhje me vullnetin e atyre, që jetojnë në atë regjion. Nxit degë të ekonomive të harruara, ose të fjetura. Pushteti i njësisë federale, bën përzgjedhjen e degëve të industrisë, që duhet të zhvillohen në një regjion. Njësia federale bën planifikim për interesat e vetë regjionit e jo për interesat e regjioneve të tjerë.
Fatkeqësisht është evidente, se tani me ligje dhe vendime të drejtpërdrejta dhe ndërhyrje anësore, sistemi unitarist-totalitar bën ndikim edhe sa i takon infrastrukturës dhe zhvillimit ekonomik, që regjionet ku jetojnë shqiptarër të ngelin të pazhvilluar (për të nxitur shpërnguljen).
Në një sistem federal përfaqësuesit e zgjedhur do të ishin të detyruar të gjinden më afër bazës, për të reaguar në kohë për zgjidhjen e problemeve të ndryshëm. Në një sistem federal do të ,,zgjoheshin” krahina të reja, do të paraqiteshin zanate dhe iniciativa të reja. Do të nxitej eksploatimi i resurseve të reja, të cilat pushteti unitarist i ka mbajtur të ngrira, për shkak të moszhvillimit të regjionit përkatës, me qëllim që nëpërmjet dobësimit ekonomik të një regjioni të kontrollohen edhe politikat ekonomike, socio-politike dhe demografike.
Me federalizimin e vendit do të krijohen predispozita për zhvillim ekonomik të harmonizuar me interesat e qytetarëve të njësisë përkatëse. Zhvillimi ekonomik ndërmjet regjioneve do të ishte më i balansuar.
Me federalizimin e vendit do të krijohen mundësi që zhvillimi dhe organizimi shoqëror i jetës së qytetarëve të bëhet pa ndikimin e organeve qendrore dhe në përputhje me interesat e banorëve.
Të zgjedhurit e pushtetit federal do të jenë më të përgjegjshëm, pasi do të jenë më efikasë mekanizmat e mbikqyrjes, kontrollimit dhe të ndëshkimit, që do të bëhej nëpërmjet të votës dhe të heqjes së tyre nga pushteti.
Në një shtet federal do të eliminohej mundësia e paraqitjes së nacionalizmit institucional-shtetëror, viktima të të cilit kanë qenë dhe janë shqiptarët (Stojan Andov, intelektual dhe kryetari i parë i parlamentit pluralist të Maqedonisë, disa here ka deklaruar: Ne gabuam me shqiptarët që në vitin 1991).
Është evidente, këtë e ka treguar edhe praktika e shteteve unitariste (Maqedonia), se në një shtet shumënacional, me popuj me kulturë, histori dhe mentalitet të ndryshëm, nuk mund të krijohet stabilitet i qëndrueshëm, harmoni dhe lumturi e preferuar. Në praktikë është dëshmuar, se shteti unitar nuk është tolerant ndaj diversiteteve etnike. Maqedonia si shtet nuk ndërtohet mbi bazën e diverzitetit etnik dhe shumëkulturor. Projekti Shkupi „2014”, Enciklopedia e Maqedonisë, librat shkollorë… etj, qindra investime në territorë, ku nuk jetojnë shqiptarë, janë shembuj më adekuatë për këtë konstatim. Prandaj federalizmi do të ishte zgjidhje më e përshtatshme për zgjidhjen e diverzitetit etnik të vendit.
Në botë ka federata të përbëra nga popuj që flasin gjuhë të ndryshme, kanë mentalitete, kulturë dhe tradita të ndryshme, por kjo nuk reflektohet në institucione, sikurse që ndodh në Maqedoni. Këtu ka qindra institute dhe institucione, ku është e pamundëshme të shkelë këmba e shqiptarit.
Me federalizimin e Maqedonisë do të eliminohej ndjenja e të qenurit ,,shumicë” dhe ,,pakicë”. Tek popullata maqedonase do të zbehej dhe eliminohej ndjenja e humbjes së shtetit. Do të pushonte së ekzistuari frika, se shqiptarët ,,e mallkuar” duan t’ua shkatërrojnë shtetin.
Federalizimi i Maqedonisë është një hap ideal për menaxhimin e diversitetit nacional; është një hap i nevojshëm për eliminimin e supremacisë së një kombi ndaj tjetërit. Federalizimi do të ndikonte në mënyrë qetësuese edhe te shqiptarët. Do ta eliminonte ndjenjën, se dikush vazhdimisht po i shtyp dhe po i nëpërkëmb. Përgjegjës për politikat e dështuara do t’i bënte politikanët e vet e jo ata të tjerët.
Me një federalizim të mirëfillte do të ndodhte edhe një federalizim financiar dhe fiskal. Do të shtohej përqindja e mjeteve financiare që u dedikohen komunave. Atyre do t’u mbetej përqindje më e madhe e mjeteve që grumbullohen nga taksat dhe burimet tjera të finansimit (tvsh, doganat…).
Pushteti qendror:
Ministrisë së transportit do t’i hiqej e drejta e vendosjes për fatin e një objekti të ndërtuar pa leje, i cili duhet të legalizohet ose të rrënohet.
Ministrisë së arsimit, do t’i kufizohej e drejta të vendosë për hapjen ose për mbylljen e ndonjë paraleleje në ndonjë vendbanim (këtë kontroll qeveria e bën me lëshimin, ose me moslëshimin e mjeteve financiare për funksionimin e asaj paraleleje). Ministria e arsimit do të bëhej më efikase në zbatimin e politikave shtetërore të edukimit të brezave të rinj. Nxënësit shqiptarë nuk do të torturoheshin me njësi mësimore, ku shtrembërohet shumë rëndë historia e tyre duke i fyer, sikurse shkruan në Enciklopedinë e Maqedonisë dhe në libra të ndryshëm shkollor.
Ministrisë së shëndetësisë do t’i kufizohej e drejta, që në kundërshtim me interest e qytetarëve të vendosë, a i duhet vallë një vendbanimi një ambulancë shëndetsore, një mjek, një barnatore, ose a duhet dhe cili mjek duhet të dërgohet në specializim. Për të gjitha këto institucione dhe veprime në një shtet unitarist, sikurse është Maqedonia vendos pushteti qendror.
Ministria e kulturës do të lirohej nga ,,vuajtja” për të vendosur për fatin e një biblioteke, për menaxhimin ose ndërtimin e ndonjë pallati të kultures, ose për organizimin e ndonjë festivali në trojet shqiptare.
Ministrisë së mjedisit jetsor do t’i kufizohej e drejta të vendosë për menaxhimin me hedhurinat. Jugohromit, vrasësit të tetovarëve do t’i hiqej licenca për punë, derisa t’i plotësonte standartet e nevojshëm. Ajo nuk do të vendoste, deri kur në Tetovë, Gostivar, Strugë e gjetiu do të helmohen qytetarët nga qendrat e hedhurinave.
Ministrisë së ekonomisë-sektori i turizmit, do t’i kufizohej e drejta për të vendosur për nevojën e zhvillimit të një qendre turistike. Pushtetit qendror do t’i hiqej e drejta e frenimit të investimit për zhvillimin e turizmit në një regjion.
Një sistem federal në vend do ta shpërndante forcën e vendimmarrjes për çështje politike, ekonomike, demografike, kulturore, sociale dhe në shumë fusha të tjera.
Sipas mënyrës që aktualisht funksionon RM-ja, është vështirë të pritet që në regjionet e banuara me shqiptarë të vijnë investitorë të huaj. Ato orientohen në pjesët e vendit ku jetojnë maqedonasit. Arsyeja për këtë është, se pushteti actual, por edhe të mëparshmit, në bashkëpunim me udhëheqësit locale, investitorëve të huaj u japin beneficione të caktuara, si psh. tokë me infrastrukturë të gatshmme falas, lehtësime dhe subvencione për ndërtimin e objekteve, subvencione për çdo të punësuar, lirime nga taksat dhe tatimet e ndryshme, grejs periudha për kthimin e kredive, si dhe dhjetra beneficione të tjera.
Ka investitorë të huaj që deklarojnë, se investimi u është kushtëzuar me përcaktimin e vendit, duke u sugjeruar dhe ofruar që investimi të bëhet në regjionet maqedonase. Një segregacion i tillë nuk do të ndodhte, në rast se shqiptarët do të jetonin në një sistem federal si njësi federale.
Nuk do të ndodhte, sikurse është duke ndodhur, që investitorët potencialë të shantazhohen për sigurimin e lejeve për ndërtimin e kapaciteteve ekonomike. Nuk do të ndodhte që atyre, në emër dhe për nevoja të partisë, t’u kërkohen provizione të majme dhe „peshqeshe” personale.
Për llojin e investimeve në Tetovë, Gostivar, Kërçovë, Dibër, Strugë e gjetiu, nuk do të vendosnin udhëheqësit shtetëror të partisë më të madhe (maqedonase) bartëse të pushtetit. Brenga për investime dhe për zhvillimin e përgjithshëm ekonomik do të ishte e udhëheqësisë – qeverisë së njësisë federative. Qeveritarët e njësive federale vetëm në këtë mënyrë do ta arsyetojnë ekzistencën dhe suksesin e vet në politikë.
Nënkuptohet se secila njësi federale do ta kishte bankën e vet për zhvillim. Kjo bankë nuk do të shpërndante kredi në mënyrë selektive dhe nuk do të praktikonte nacionalizëm fiskal, sepse nuk do ta arsyetonte ekzistimin dhe funksionimin e vet dhe nuk do ta dëmtonte vet njësinë federale.
Njësia federale e Shkupit, do të ishte një njësi federative bilinguale, ku do të ndihej pesha e shqiptarëve, jo vetëm në çështjet socio-politike, por edhe atyre ekonomiko-finasiare.
Nga fillimi i pluralizmit politik, pra gjatë 25 vjetëve të kaluar, thuajse në çdo përbërje qeveritare ministrinë e ekonomisë e kanë udhëhequr kuadro shqiptare. Në tetë vjetët e fundit ekonomia është udhëhequr nga shqiptarët, por asnjëri nuk ka arritur të sjellë asnjë investim kapital në vendbanimet shqiptare (zona industriale e Tetovës ?!). Kjo mund të konsiderohet si paaftësi profesionale ose si servilizëm ndaj udhëheqësve shtetërorë.
Në një sistem federal shqiptarët më muk do të mundnin ta akuzojnë qeverinë qendrore për mos investime ose për dështime ekonomiko-politike. Në rast të dështimit të udhëheqjes qytetarët do të munden ta detyrojnë qeverinë e njësisë federale të organizojë zgjedhje të reja, ku do të zgjidheshin kuadro të rinj.
Në një sistem unitarist, si ky i Maqedonisë, kuadrot shqiptare fatkeqësisht duhet të ,,filtrohen” në dy filtra. Në atë të udhëheqjes partiake dhe të udhëheqjes qendrore. Praktika ka dëshmuar se filtri i dytë, qendror, është ai i vërteti. Përvoja ka dëshmuar, se përfaqësuesit tanë në pushtet. nuk janë të kompletuar, përkundrazi janë të një niveli të ulët profesional dhe intelektual
Qëllimi parësor për federalizimin e Maqedonisë është zvoglimi i kompetencave të sistemit aktual unitarist në dobi të njësive federative ku jetojnë shqiptarët. Federalizimi i Maqedonisë për shqiptarët është më se i nevojshëm.
Shqiptarëve në Maqedoni sistemi federal u duhet për shkak të ndarjes së sovranitetit (me kushtetutë) ndërmjet pushtetit qendror dhe njisive federative. Pa sovranitet kombëtar dhe pa disa të drejta, që do të sigurohen me një sistem të federalizuar, regjionet e banuara me shumicë shqiptare nuk do të mund të zhvilloheshin. Të dhënat statistikore bëjnë me dije, se gjendja e përgjithëshme ekonomike në të gjithë sektorët në regjionet, ku jetojnë shqiptarët është skajshmërisht e pavolitshme.
Shqiptarëve në R. e Maqedonisë u duhet një sistem, i cili do të bazohet në udhëheqje me rregulla demokratike. U duhet system, ku do të sundojë ligji dhe e drejta. Sisstem ku pushteti do të ndahej ndërmjet pushtetit qendror dhe pushtetit të qeverive të njësive federale. U duhet sistem ku pushteti qendror do të kishte disa të drejta ekskluzive federale. U duhet sistem ku edhe njësitë federale do të kishin të drejtat e tyre të vendosjes. Disa të drejta të dy subjektet do t’i ndanin në mënyrë të barabartë.
Në një sistem unitarist qeveria qendrore i përcakton rrugët e zhvillimit dhe formën e harxhimit të fondeve. Në një sistem unitarist si ky i RM pushteti qendror, për të defokusuar vëmendjen nga kriza e thellë ekonomike, politike dhe sociale, prodhon konflikte etnike që paraqesin një rrezikshmëri të madhe.Kumanova është vorbulla e kësaj strategjie. Kjo praktikë nuk do të ndërpritet derisa të federalizohet vendi.
Me federalizimin e vendit një herë e përgjithmonë do të evitoheshim konfliktet në baza etnike. Nuk do të ndodhte praktika e sotme, ku forcat e njësive të policisë speciale nëpër shtëpitë e shqiptarëve hyjnë e dalin si në kopshtin e vet. Nuk do të mbillej i gjithë ai tmerr. Nuk do të bëheshin gjithë ato dëme materiale……
Krimi i organizuar do të luftohej në mënyrë më efikase, por do të luftohej në qendrën e kryerjes. Nuk do të provokoheshin konflikte etnike për nevojat e politikës ditore. Se pushteti prodhon kriza ndëretnike vërtetohet me faktin, që asnjëri nga iniciatorët e incidenteve ndëretnike nuk është dënuar. Shteti do të lirohej nga jeta simbiotike me krimin, qoftë ai politik ose ekonomik (rasti i dhunës kundër shqiptarëve në lagjen Radishan të Shkupit, djegia e dyqaneve të shqiptarëve në lagjen Karposh, rrahjet dhe dhuna në lagjen Nerez të Shkupit dhe disa dhjetra raste të tjerë).
Për shkak të dështimit të funksionimit të pushtetit gjyqësor, shumë shqiptarë vuajtën dhe vuajnë qinda vite burg si të pafajshëm. Rastet e këtilla nuk janë të pakta (Sopoti është dëshmi e gjallë), madje pas konfliktit të v. 2001 dhe „demokracisë” në vend, raste të këtillë janë shpeshtuar edhe më shumë. Veprimet e shpeshta, të dhunshme dhe të paarsyeshme të pjestarëve të njësive speciale të policisë në vendbanimet shqiptare dhe ndaj shqiptarëve, deri më tani nuk janë gjykuar dhe për to nuk ka dhënë askush përgjegjësi. Në një sistem federal, përgjegjësia për të luftuar çdo të keqe do të jetë obligim i ministrisë përkatëse të njësisë federale.
Lidhur me çdo intervenim të nevojshëm të policisë përgjegjëse do të jetë ministria e punëve të brendëshme e njësisë federale. Asnjë ndërhyrje e forcave qendrore nuk do të realizohej pa pëlqimin e njësisë federale. Në këtë mënyrë shqiptarët do të jenë të obliguar, që vet ta luftojnë çdo gjë që bie ndesh me standardet demokratike dhe nevojën për ndëshkimin e kryerësve të veprave penale të çdo karakteri. Në atë rast veprimi i forcave speciale të policisë nuk do të shifej si subjek terrori dhe hakmarrjeje.
Do të eliminohej mundësia që në vendbanimet shqiptare të inskenohen konflikte me forcat e policisë, që shumë lehtë mund të shndërrohet në konflikt ndëretnik. Do të eliminohej mundësia, që nëpër autobusa dhe lagje të Shkupit të organizohen rrahje të nxënësve dhe qytetarëve shqiptarë, që policia të mos identifikojë kryerësit e atyre veprave dhe askush të mos përgjigjet (për disa dhjetra raste të rrahjeve të nxënësve shqiptarë nëpër uutobusët urbanë të Shkupit nuk është burgosur asnjë maqedonas, edhe pse sa për formë, mund të jetë dhënë ndonjë masë administrative!?).
Tashmë është evidente, se gjithnjë kur pushteti ka ndonjë dështim dhe krizë, qoftë politike ose ekonomike, fajtorët kujdestarë gjithnjë janë shqiptarët, të cilët shfrytëzohen për të defokusuar vemendjen nga problemet e vërteta. Praktika e inskenimit të konflikteve ndërnacionale është treguar e suksesshme për pushtetarët e Maqedonisë dhe ata jo rrallë e kanë përdorur pas pavarësimit të vendit që nga viti 1990 (kemi të evidentuar disa dhjetra raste).
Me federalizimin e vendit do të shtohej efikasiteti i zgjidhjes së problemeve të çfarëdoqoftë karakteri, sepse pushteti i njësisë federale do të kishte kompetenca dhe do të dispononte edhe me resurse përkatëse për të reaguar dhe ndërhyrë me rastin e fatkeqësive natyrore, ose havarive me përmasa më të mëdha. Nuk do të ndodhte që mbarë rajoni i Mavrovës, Dibrës dhe Strugës të mbeten tri javë të bllokuara nga bora gjysëmmetërshe, ndërsa ndihma të kërkohet dhe pritet nga ndërmarrjet e Shkupit. Nuk do të ndodhte që qyteti i Tetovës për pastrimin e rrugëve nga vërshimet e sivjetme të kërkojë ndihmë nga Shkupi, që nuk iu dha.
Maqedonia duhet të federalizohet për arsye, se ajo me karakter është shumënacionale, por në esencë është unitariste. Unitarizmi është gjeneza e të gjithë konflikteve ndërnacionale në vend. Unitarizmi nxit stagnimin e një regjioni në llogari të zhvillimit të një regjioni tjetër, siç është rasti i Shkupit dhe rajoneve të tjera me popullatë dominante maqedonase. Me një sistem federal regjionet do të bënin gara ndërmjet veti, sa i takon zhvillimit të përgjithshëm. Në këtë mënyrë udhëheqja e një njësie federale do të prezantohej dhe njihej si më e aftë, më e sukseshme dhe më krenare në mbarë shtetin.
Federalizmi do te nxiste garën dhe bashkëpunimin ndërmjet njësive federale, edhe për t’i arrirë standartet botërore në të gjithë aspektet, qofshin ato shtetorore, politike, ekonomike, shëndetësore, kulturore, sportive etj.
Me shpërndarjen e kompetencave do të shpërndahej edhe përgjegjësia. Në një njësi federale ku pushteti do të qeverisej nga shqiptarët, fajtor për gjendjen jo të mirë të shqiptarëve, si dhe për të gjitha dështimet e përfaqësuesve politikë shqiptarë në pushtet, nuk do të ishte kryeministri maqedonas dhe partia politike maqedonase në pushtet.
Ideja e federalizimit të Maqedonisë mundet të krijojë pakënaqësi tek pala maqedonase, mirëpo edhe shqiptarët nuk do të lejojnë që edhe më tutje të jetojnë si qiraxhi në shtëpinë e vet. Në secilën njësi federale synim parësor do të ishte zhvillimi e përgjithshëm ekonomik, ulja reale e papunësisë, stabiliteti i vendit, thithja e investimeve të huaja, barazia e qytetarëve, zhvillimi i demokracisë, funksionimi më i mirë i gjyqësisë, eliminimi i diskriminimeve të ndryshme, mënjanimi i ksenofobisë etj, etj,.
Duke u nisur nga rrethanat e përgjithëshme dhe faktorët që e karakterizojnë një shtet me veçanti, siç është Maqedonia, ne mund të konstatojmë, se ajo ka parametra të volitshëm gjeopolitikë, demografikë dhe ekonomikë për t’u organizuar në një federatë të mirë e të suksesshme. Përkatësia kombëtare e popullsisë, përkatësia fetare, shtrirja gjuhësore, shtrirja ose koncentrimi gjeografik i saj, klima dhe konfiguracioni gjeografik diktojnë nevojën e federalizimit. Forma më e kapshme do të ishte sikur RM të ndahej në katër njësi federale.
Tri njësitë federale, përveç asaj të Shkupit me Kumanovën dhe Likovën, janë me popullsi dhe territor thuajse të përafërta, që paraqet një ndër kushtet e preferuara, për t’u ndërtuar njësi të suksesshme federative.
Një njësi federale do t’i përfshinte qytetet: Strugë, Dibër, Kërçovë, Gostivar dhe Tetovë bashkë me komunat rurale përreth tyre.
Një njësi federale do ta përfshinte: Ohrin, Resnjën, Manastirin, Makedonski Brodin, Krushevën, Përlepin dhe Velesin bashkë me komunat rurale brenda tyre.
Një njësi federale do t’i përfshinte qytetet: Kavadar, Negotinë, Demir Kapi, Kriva Pallankë, Strumicë, Shtip, Probishtip, Kratovë, Dojran, Dellçevë, Vinicë, Gjevgjeli….. (Maqedonia lindore ka gjithsej 32 komuna )
Në sistemin ekzistues unitarist në Maqedoni ekzistojnë dy lloje sovraniteti. Shqiptarët kanë sovranitet qytetar, por nuk kanë sovranitet kombëtar-nacional. Sovraniteti kombëtar-nacional është i rezervuar vetëm për maqedonasit. Popullata shqiptare numerikisht aq e madhe nuk mund të realizojë të drejtat e veta kombëtare, për shkak të mungesës së këtij sovraniteti. Prandaj, edhe për imtësitë më të vogla për ne vendos pushteti qendror (unitarist-totalitar), i cili funksionon natyrisht me ndihmën e të ,,zgjedhurve” tanë.
Me federalizimin e vendit shqiptarët do të fitonim edhe sovranitet kombëtar. Shqiptarët e Shkupit, në federatën e regjionit të Shkupit, ku do të hynin edhe Kumanova me Likovën, do të ishin në një numër mbi 30%, kështu që do të ishin një element shumë i rëndësishëm në vendimmarrje.
Shkupi do të ishte një njësi federale bilinguale, ku shqiptarët do të ishin derhemi, i cili gjithnjë do të bëhej promotorr i interesave të qytetarëve në çdo pikëpamje.
Me sistemin egzistues Shkupi fatkeqësisht është shndërruar në një geto të shqiptarëve. Çairi, Buteli, Gazi Baba dhe lagja Dizhon janë aq shumë të mbipopulluara, saqë mbajnë rekord në Europë për kokë banori në një km. katror. Infrastruktura e shkatërruar dhe çdo gjë tjetër që i karakterizon këto lagje nuk ngjall shpresa dhe nuk krijon mundësi reale për zhvillim të duhur. Gjendja e përgjithëshme ekonomike e tyre është një bombë sociale, që në çdo moment mund të krijojë sistuata të paparashikueshme.
Kaosi urban nëpër qytetet ku jetojnë shqiptarët e Maqedonisë Perëndimore (në asnjërin qytet nuk ka transport urban) paraqet një tmerr të vërtetë. Mafia urbane e ndihmuar nga pushtetarët shqiptarë lokalë, të udhëhequr nga shqiptarët dhe partitë shqiptare, duke lejuar ndërtime pa leje dhe jashtë standardeve, kanë shkatërruar planimetrinë dhe ndërtimin e planifikuar të qyteteve. Mundësitë për korrigjim fatkeqësisht janë të pamundëshme (Tetova). Është një thënie e njohur: ,,Në rast se dëshiron t’ia shkatërrosh ardhmërinë e një populli, shkatërroja infrastrukturën”. Ky kaos është shumë evident në Tetovë, ku për 25 vjetë nuk ka përfunduar ndërtimi i një bulevardi të tërë. Tetova në rrënzë të malit Sharr nuk e ka zgjidhur problemin e ujit. Është ndër qytetet më të ndotura në botë.
Në një njësi federale nuk do të ndodhnin këto masakra të hapësirave publike, pasi duke pasur frikë nga opinioni publik, të zgjedhurit lokalë më tepër do të kujdeseshin për të.
Në një sistem federativ problemet lokale dhe regjionale do të zgjidheshin në mënyrë më të drejtë dhe më efikase. Secila njësi federative do ta mbante përgjrgjësinë dhe peshën e barrës së vet (K.D. Mac Kenzie). Shqiptarët atëherë nuk do t’i fajësonin edhe mëtej maqedonasit për mjerimin e tyre, por do të kërkonin përgjegjësi nga të zgjedhurit e vet. Në rast se udhëheqësia e një njësie federale nuk do t’i plotësonte premtimet e dhëna në zgjedhje, zgjedhësit do të kishin mundësi ta largojnë atë qeveri.
Në një sistem federal politikanët me vota të manipuluara nuk do të mundësohej të betonohen në pushtet. Sistemi federal është e kundërta e nji sistemi unitarist. Aty nuk vlen rregulla e pashkruar: ,,Sa më i dobët profesionalisht, sa më servil ndaj udhëheqësit të pushtetit, aq më i favorizuar nga udhëheqësi i pushtetit qendror”. Shikuar dhe analizuar nga shumë pikëpamje dhe kënde, R. e Maqedoniasë është e pjekur për federalizim.
Federalizimi është një përgjigje për të gjithë përfaqësuesit e institucioneve ndërkombëtare, të cilët nuk e kanë të qartë për çka janë të interesuar dhe për çka angazhohen shqiptarët e këtushëm. Kjo nga ana e tyre është dëgjuar disa herë. Fatkeqësisht kjo në mënyrë të drejtpërdrejtë ka ndodhur në disa raste. Madje edhe në konfliktin e vitit 2001.
Sqiptarëve u mungon statusi dhe sovraniteti kombëtar, prandaj është e nevojshme të bëhen të gjitha përpjekjet për sigurimin e tij. Definimi dhe sigurimi i statusit kombëtar për shqiptarët në RM, do të ndikonte në një qetësi shpirtërore dhe do t’i vinte në lëvizje forcat krijuese, të cilat për momentin janë të ngulfatura nga politika impotente e ,,të zgjrdhurve” të popullit. Ky sovranitet mundet të sigurohet vetëm me federalizimin e Maqedonisë.
Aktiviteti i grupit të intelektualëve-federalistë, dëshiron që faktorëve me relevancë ndërkombëtare t’ua bëjë me dije, se çka është ajo që e kërkon koha dhe nevoja, çfarë duan dhe kah synojnë shqiptarët.
Ky doracak është një përpjekje për t’ua bërë më të qartë shqiptarëve, se ç’është federalizmi dhe përse R. e Maqedonisë duhet të federalizohet. Grupimi i intelektualëve-federalistë e ka të gatshëm edhe projektin, se si duhet të duket dhe kryhet federalizimi. Janë të hartuara edhe grafikonë dhe të dhëna të tjera të nevojshme. Janë të hartuara edhe projekt-dokumentet e tjerë juridik të nevojshëm për funksionimin e federatës.
Sa u takon kompetencave midis shtetit federativ dhe njësive federale, ne do të angazhohemi për metodën juridike-kushtetuese që dominon në shtetet federative, pra, që me kushtetutën federative të përcaktohen çështjet në kompetencë të organeve të federatës.
Republika Federative e Maqedonisë (është i mundshëm edhe emërtim tjetër), do ta ketë kushtetutën, e cila nuk mund të ndryshohet, ose të plotësohet pa pëlqimin e njësive të tjera federale.
ORGANIZIMI POLITIK I FEDERATËS
Projekti ideor për federalizimin e Maqedonisë parasheh, që komform kushtetutës federative pushteti do të ndahej në pushtet ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor.
Republika Federative e Maqedonisë do të ketë kryetar të shtetit, i cili do të zgjidhej në zgjedhje të drejtpërdrejta, të fshehta, të barabarta e demokratike. Kryetari do të zgjidhej në dyshe me nënkryetarin (modeli amerikan i zgjedhjes së kryetarit). Nënkryetari me automatizëm do të ishte kryetar i dhomës së popujve (senatit). Në këtë mënyrë, me kushtetutë, do të sigurohej që një nga tri postet udhëheqëse shtetërore t’u takojë shqiptarëve. Mandati i kryetarit-nënkryetarit do të ishte 5 vjetë.
Parlamenti do të përbëhet prej dy dhomave: dhoma e qytetarëve dhe dhoma e popujve (senati).
Në dhomën e qytetarëve, ku do të përfaqësohen qytetarët si subjekt i federatës. do të ketë më së shumti 80 deputetë të zgjedhur në zgjedhje të drejtpërdrejta, të fshehta, të barabarta dhe demokratike nga qytetarët e mbarë shtetit. Mandati i deputetëve në dhomën e qytetarëve do të jetë katër vjetë. Kushtet dhe mënyra e zgjedhjes do të regullohet me ligj për zgjedhje.
Në dhomën e popujve (senat), ku do të përfaqësohen njësitë federale dhe popujt konstituitivë (komunitetet), nuk do të duhej të ketë më shumë se 50 deputetë, që do të zgjidhen në zgjedhje të drejtpërdrejta, të fshehta, të barabarta dhe demokartike nga qytetarët e mbarë shtetit.
Mandati i deputetëve në dhomën e popujve (senat) do të jetë gjashtë vjetë. Kushtet dhe mënyra e zgjedhjes do të regullohet me ligj për zgjedhje.
Me kushtetutën federative do të garantohet parimi i egalitarizmit bikameral, pra barazia e dhomave të parlamentit federativ në ushtrimin e kompetencave të tyre.
ORGANIZIMI POLITIK I NJËSIVE FEDERATIVE
Njësitë federale do të kenë të drejtën e vetorganizimit të tyre sipas kushtetutës federative dhe kushtetutave të njësive federale, si dhe të drejtën e iniciativës para organeve të Federatës.
Njësitë federale do të kenë kompetenca në ushtrimin e tri pushteteve, atij ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqsor, që për së afërmi do të rregullohet me kushtetutën dhe me ligjet e njësive federale.
Njësia federale do të ketë: kryetarin e njësisë federale, parlamentin e njësisë federale, qeverinë e njësisë federale, gjykatën kushtetuese, gjykatën supreme, gjykatën e apelit, gjykatat themelore, gjykata të specializuara, avokatin e popullit, avokatin e njësisë federale, prokurorinë publike të njësisë fededrale, bankën e njësisë federale, zyrën ndërkombëtare për marrëdhënie ekonomike me BE, etj.
Parlamentet e njësive federale do të jenë njëdhomësh. Mënyra e funksionimit të parlamenteve federale do të rregullohet me ligjin për funksionimin e tyre. Deputetët do të zgjidhen në zgjedhje të drejtpërdrejta. Mënyra e zgjedhjes dhe numri i deputetëve të njësive federale do të rregullohet me ligj. Në mbarë territorin e vendin do të zbatohet sistem i njëjtë i zgjedhjeve. Në mbarë territorin do të vlejnë të njëjtat rregulla dhe dispozita për mënyrën e zgjedhjes dhe çdo veprim që ndërlidhet me zgjedhjet. Deputetët e parlamenteve të njësive federale nuk do të mund të jenë edhe deputetë të parlamentit federativ.
NJËSITË FEDERALE I KANË QEVERITË E VETA
Ministritë e njësive federale janë me ingerenca të njëjta.
Njësia federale për interesa të veta në kuadër të një ministrie mund të parashohë sektorë të veçantë për ndonjë çështje specifike për atë njësi federale.
Në kuadër të njësive federale mund të funksionojnë edhe kantonet ose regjionet. Nëse funksionojnë kantonet, numrin dhe selinë e kantonit do ta përcaktojë parlamenti i njësisë federale me ligj. Komunat nuk do të mund të jenë më të vogla se 5000 banorë, përjashtim do të bënte vetëm Komuna e Vevçanit.
Republika Federative e Maqedonisë (propozimi për emërtimin e vendit nuk është definitiv) do t’i ketë simbolet e veta, si flamurin, stemën, dhe hymnin, që do të pasqyrojnë një realitet të ri juridiko kushtetues. Vendimin për simbolet e shtetit do ta miratojë parlamenti i federatës.
Në dhomën e qytetarëve vendimi për simbolet do të miratohet me dy të tretat e votave.
Në dhomën e popujve (senat) vendimi do të miratohet me konsensus të përfaqsuesve të popujve (Parlamenti Belg).
Vendimi i dhomës së popujve e ka peshën obligative, respektivisht ekzekutive dhe është vendimtar për fatin e ligjeve dhe simboleve.
Njësitë federale poashtu i kanë simbolet e veta. Ato janë stema, flamuri dhe hymni. Vendimin për simbolet e njësisë federale e miraton parlamenti i njësisë federale me shumicën prej dy të tretat e votave nga numri i përgjithshëm i deputetëve.
Në mbarë territorin e republikës gjuhë zyrtare do të jenë gjuha maqedonase dhe gjuha shqipe, si në njësinë federale të Shkupit dhe në tri njësitë tjera federale. Gjuha shqipe do të jetë e barabartë me atë maqedonase në të gjitha institucionet shtetërore dhe organizatat tjera publike dhe private. Në njësitë federale, në pajtim me aktet ndërkombëtare dhe europiane, në komunikim zyrtar mund të përdoret edhe gjuhë e ndonjërit nga grupet etnike të vendit.
Grupimi politik për federalizëm-federalistët thelbin e veprimtarisë së vet e bazon në ridefinimin e shtetit mbi parimin e federalizimit. Ardhmërinë e shqiptarëve në Maqedoni ky grupim e sheh si bashkësi të katër njësive federale.
Sa i takon projektit të federalizimit ne nuk duhet të zbulojmë asgjë. E gjithë bota funksionon në bazë të sistemit federal dhe federalizmit. Ne do t’i marrim dhe do t’i praktikojmë përvojat më pozitive dhe më progresive të sistemeve ekzistuese, duke ua përshtatur ato kushteve tona.
Do të tentojmë të bëhemi anëtarë–vëzhgues të Forumit të Federatave me seli në Kanada. Nismëtarët për federalizim-federalistët të R. të Maqedonisë i plotësojnë disa kushte për të komunikuar me këtë federatë. Forumi ka anëtarë të rregulltë dhe anëtarë me status të vëzhguesit.
Grupimi do të veprojë në nënyrë legale dhe demokratike, duke i shfrytëzuar të gjitha format e lejueshme pët të arritur qëllimin e vet.
Me qëllim të sqarimit të konceptit të federalizimit të shtetit, nismëtarët do të komunikojnë me institucione relevante në botë, të cilët merren edhe me çështjet e federalizmit dhe do organizojnë takime pune dhe seminarë me intelektualë në vend dhe jashtë vendit.
P.S.
Në vitin 1999 Qeveria Federale e Kanadasë e themeloi Forumin e Federatave si një rrjet ndërnacional, për këmbim të informatave ndërmjet shteteve federale dhe shteteve, që janë në proces të federalizimit. Forumi përbëhet nga personalitete të zgjedhur si kryetarë shteti, kryeministra, deputetë, këshilltarë, nëpunës shtetërorë, studiues dhe ekspertë për federalizëm.
Selia e forumit është në Otawa-Kanada. Forumi i përfshin disa dhjetra shtete, mirëpo anëtarë të rregulltë janë njëzet shtete, si Australia. Brazili, Kanadaja, Gjermania, Nigeria, Zvicra, India, Meksiko….. Kryetarët ose Kryeministrat e shteteve përkatëse e bëjnë hapjen e punës së Forumit. Forumi mban takime të rregullta çdo katër vjetë në kryeqendra të anëtarëve të vet të rregulltë.
Anëtarë të këtij Forumi mundet të jenë persona të zgjedhur në zgjedhje, veprimtarë civilë dhe ekspertë për çështje të federalizmit. Forumi me programet e veta asistuese kontribuon në zhvillimin e federalizmit në federatë, sikurse që janë Argjentina, Austria, Byrmania, Etiopia, Italia, Kenia, Malezia, Libia, Meksiko, Nepali, Pakistani, Filipinet, Rusia, Spanja, Sudani, Tunizia, Jemeni dhe vende të tjera.
Forumi organizon trajnim dhe këmbim eksperiencash ndërmjet pjesëmarrësve dhe mysafirëve të Forumit si pjestarë të shteteve federale dhe atyte që janë në fazën e federalizimit. Thelbi i teorisë së Forumit është se qeverisja me disa nivele është më efikase dhe më frytdhënëse në ndërtimin dhe konsolidimin e demokracisë, se sa një qeverisje me një nivel. Forumi ndihmon në promovimin e vlerave demokratike në shoqëritë fragjile dhe post-konfliktuoze. Forumi ofron solucione inovative në kapërcimin e krizave në regjionet konfliktuoze dhe post-konfliktuoze. Ndihmon teknikisht në forcimin e pushtetit lokal në llogari të atij centralist. Forumi ka shumë aktivitete dhe ndër ta edhe publikimin e arritjeve-sukseseve të veta.
In 1999 the Govermenr of Canada established (u themelua)THE FORUM OF FEDERATION as an international network for exchange the best practices among federal and federalizing countries. Headquarted (selia) in Canada (Otawa),the forum of federation partner goverments include Australia, Brasil, Canada, Germany, Nigeria, Switzerland, India, Mexico….and over 100 others.
Një pjesë e informacioneve për hartimin e këtij doracaku janë marrë nga Encyclopedia Britanica, dhe Encyclopedia Judaica
Tetor. 2015 FEDERALISTËT-Kordinator Shpëtim Pollozhani