Pertefe Leka – Page 2 – Dielli

Avioni i parë 93 vjet më parë në Kastriot të Dibres

April 19, 2021 by dgreca

Nga Pertefe Leka/ 93 vjet më parë zbriti për herë të parë në fushën e Kastriotit Aeroplani i Shoqërisë Italiane .Në këte udhëtim të parë pati shansin të ishte pasagjer Im Atë,i cili e përshkruan mbërritjen në Kastriot pa asnjë ceremoni.Ishte koha kur gjithë qytetet e mëdha të Shqipërisë kishin fusha e aviacionit ku plotësoheshin udhëtimet e brendshme me shpejtësi, p.sh.Itinerari nga Tirana në Kastriot bëhej për 27 min.Duke shfletuar ditarin e mësuesit Jahja Domnori për aktivitetin e tij në Zonen e Kastriotit 1928-31, mësojmë konsideratat e tij për dibranët të cilët në moment kardinale flasin me një gjuhë.

Ishin maturantët e parë të Gjimnazit të Shtetit ,Shkodër,dega pedagogjike,që morën bekimin e Drejtorit të kësaj shkollë Prof.Dr. Mirash Ivanaj, I cili I entuziazmuar nga ky eveniment u shpreh: “Të jetë fatlume e me fillim të mbarë ky hap me të cilin fillon Indipendenca edhe në fushën Arsimore të Kombit Shqiptarë “ Pa asnjë hezitim iu përgjigjen kësaj thirrje mësuesit e rinj Jahja Domnori, Refik Shpuza …të cilët u emëruan mësues në Kastriot në vitin shkollor 1928. Datë kjo që përkon me procesin e ndryshimeve në sistemin shkollor.Profesioni si mësues të rinj i ngarkonte me përgjegjësi dhe detyra te rëndesishme për të realizuar kërkesat e kohës.Qeveria po merrte të gjitha masat e duhura që të ndërtohej një sistem kombëtar.Për këte duhej të kapërceje mbi një sërë shkollash që kishin influencat dhe qëllimet e veta.Kjo ndërrmarrje e qeverisë së Zogut nuk qe e lehtë për të unifikuar programet mësimore.Ndër të tjera,kishte për objektiv futjen e një rrjeti të tërë shkollash fillore në tërë vendin, mbi bazën e sistemit me konvikt, për të gjithë ata fëmijë që banonin në zonat e largëta dhe nuk mund të përshkonin çdo ditë rrugën për të ndjekur mësimet.Me 8 dhjetor 1922,ministri i arsimit,Rexhep Mitrovica i drejtohej kryeministrisë nevojën për hapjen e shkollave të reja, por ndër të tjera theksonte:”Na kishim me qenë të mendjes që të ngrihen dy internate, nji në Dibër e tjetri në Kosovë.. sepse deputetet e Dibrës e të Kosovës na luten dita ditës të mirren në kujdes si krahina të harrueme e të qituna mbas shpine…”

Dibranët të njohur si arsimdashës,fillimisht, shkollat i hapen në shtëpitë e atyre, që kishin mundësi t’i përballonin.

Në procesin e reformimit të sistemit arsimor 1922-1928 Qeveria pati si prioritet hapjen e shkollave shtetërore dhe me programe të unifikuara.Kështu, Prefektura e Dibrës me shkresën nr.345 datë 19.11.1925 kërkonte që ndërtesa për zyra komune në Kastriot të vihej në dispozicion të Internatit “Dibra” të Kastriotit.

Drejtori i parë i këtij Internati ishte Haki Sharofi (mësues i përkushtuar, patriot, publicist, poet, fetar modern,demokrat i flaktë) i cili me 2 dhjetor 1923 emërohet drejtor në internatin e Peshkopisë,fillimisht i hapur në shtëpinë e Shehat Shehut.

Nën drejtimin e Haki Sharofit internati “Dibra” i Kastriotit u bë një nga shkollat më në zë të vendit .Pas shumë peripecishë ,(sepse H.Sharofi luftoi me armë në dorë me Elez Isufin, në ngjarjet e vitit 1924…) ai pati shumë largime nga puna dhe transferime.Por rikthehet përsëri në Internatin Kastrioti në vitin shkollor 1927-1928 vetëm për një vit shkollor dhe prej andej e transferuan në Internatin “Kosova” të Krumës.

Kështu në vitin shkollor 1928 -1929 drejtor i internatit u emërua Sali Morina i cili krijoi nje kolektiv me mësues nga Shkodra, Jahja Domnori, Refik Shpuza,Abdulla Çanga dhe nga Normalja e Elbasanit Mustafa Shqerra. etj

Mësuesi,Jahja Domnori,u emërua mësues dhe ekonomat pasi kishte eksperiencë në këtë drejtim.

Të gjithë së bashku me drejtorin në krye kIshin një kolektiv të harmonizuar, si në punë dhe në marrëdhëniet shoqërore.

Me 8 dhjetor 1928 zbriti për herë të parë në fushën e Kastriotit aeroplani i shoqërisë italiane Adria aereo Llojd….Udhëtimi Tiranë-Kastriot bëhej për 27 minuta. Mësuesi Jahja Domnori e kujtonte me shumë emocion udhëtimin me avion që zbriste në fushën e Kastriotit.Ai udhëtoi me kushuririn e vet Q. Domnori të cilin e mori ta shkollonte dhe të kujdesej për shendetin e tij.

Ekipi i mësuesve në atë shkollë me konvikt punonte në harmoni të plotë me njëri tjetrin dhe me familjet dibrane,e sidomos me 8 familjet e njohura që ishin të përmendura për mikëpritje,dhe arsimdashës.

Një foto,e marrur nga arkivi i familjes së J.D. ku janë djemtë e Internatit” Dibra “ në shtëpinë e Cen Elezit, (njihej si burre trim,i urtë,luftëtar i paepur për të drejtat e shqiptarëve,demokrat, pikë për pikë si i jati ,Elez Isufi.Kjo foto e dëshmon më së miri këte bashkëveprim të patriotëve dibranë me shkollën.

Atë vit, mësuesi jahja Domnori përjetoi një ngjarje të ngjashme me ate që kishte kryer vetë në 28 Nëntorin e vitit 1927.

Mesuesi Haki Sharofi, figura e të cilit ishte akoma e pranishme në Internatin e Dibrës, sepse nuk harrohej shpejt kontributi i tij si drejtor dhe mësues në këte shkollë,bëri një xhest të admirueshëm,në festen e flamurit.

Në festën e 28 Nëntorit 1928, kur po bëhej gati ngritja e flamurit shqiptar, disa per t’i bërë qejfin shoqërive italiane donin të ngrinin në të njëjten kohë edhe flamuri Italian, por mësuesi patriot Haki Sharofi u shkëput nga turma dhe doli përpara Prefektit duke i thënë: “Na nuk lejojmë që krahas flamurit shqiptar të ngrihet edhe flamuri Italian, Shqipëria ka vetëm një flamur për të cilin është derdhur gjak,flamuri me shkaben dykrenare”.

Të njëjtën gjë kishte bërë edhe mësuesi Jahja Domnori,një vit më parë, me 28 Nëntor 1927. Ai së bashku me shokët , Agustin Shestani,(nga Kraja) Jahja Baçen J.Kazazi….kishin vendosor të hiqnin flamurin Italian nga banka e shtetit në Shkodër, sepse ngrihej në të djathtë, ndërsa flamuri shqiptar në të majtë.Kjo qe me pasoja sepse në momentin kur po e tërhiqnin flamurin Italian, policia i arrestoi studentët e aksionit,me ata edhe J.Domnorin.

Këto ishin mësuesit patriot, që me guximin dhe qëndrimin e tyre atdhetar, bëheshin shembull për brezin e ri,në ruajtjen e simboleve kombëtare.

Nga shënimet e mësuesit Jahja Domnori “Jeta ime”mësojmë disa të dhëna nga aktiviteti i tij në ate shkollë, ku qëndroi 1928 – 1931, “Si ekonomat i kam kursyer shtetit 500 napolona ari,

Ministria e Arsimit,në kontrollin rutinë, nga inspektori i Arsimit të Elbasanit Baki Sinella, pasi i verifikoi tabelat e përditshme një për një, konstatoi se ushqimi kishte dalë konform me rregulloren e M.Arsimit.”J.D.

“Atëhere që të mos digjej kredija, shkruan mësuesi-ekonomist,kam ble 150 krevate hekuri,ku zëvendësova krevatet prej druri.Me kujdesin e mësuesit të shkollës sonë Mustafa Shqerra,blemë në Elbasan edhe velenxa leshi,rregulluam dritaret etj.”J.D

Sekreti i këtij kursimi,ishte sepse blerjet e ushqimeve bëheshin direkt nga ekonomisti, Jahja Domnori dhe jo me ndërmjetësinë e të tjerëve. Ky qëndrim korrekt ndaj parave të shtetit kishte vlerë, por edhe një shembull i vyer për sot, ku të korruptuarit shpërdorojnë dhe grabisin paratë e shtetit.

Nga situata e përgjithshme në Dibër Jahja Domnori shkruan: “Sa kam shkuar në Kastriot më ka rënë në sy se populli ishin të gjithë me armë.Atëhere në Dibër kishin influencë 8 shtëpi.

Në Sllovë shtëpia e Elez Isufit.Në Reç e Dardhë Dervish Luzha, në Maqellarë Dine Begu,në Kandër, Murat Kaloshi e me radhë Dine Dema, Dan Cami. Në Muhren e Vjetër Dine Hoxha që ishte mjaft i ditur dhe Sulë Shehu që ishte kryetar bashkije….

Këto familje ishin lidhur me njera tjetrën me martesa: Murat Kaloshi kishte dhënë e marrë me shtëpinë e Elez Isufit. Për të birin, Dan,kishte marrë vajzën e Sulë Shehut.Pavarësisht këtyre lidhjeve, kishte mosmarrëveshje te cilat e shqetësonin qeverinë

Në fundin e majit 1929, mbreti Zog, ju drejtoi një mesazh me anë të Muharrem Bajraktarit, i cili zbriti me aeroplan dhe erdhi në shkollën tonë. Prej këndej shkoi te Murat Kaloshi i cili e shoqëroi me nja 20 vetë. Të nesërmen të gjithë majorat u mblodhën në Peshkopi me njerëzit e vet.

Mbledhja u hap pranë Kazermave, por mungonte Dine Hoxha. Ndër të tjera i deleguari theksoi : Përfaqësuesit e këtyre shtëpive të merren vesh me të deleguemin tonë e të zgjidhin çdo mosmarrëveshje se për hatër të 8 shtëpive nuk mund të shkatërrojmë një prefekturë e për hatër të një prefekture nuk mund të zhgatërrojme Shqipninë” Zog ……Ja disa nga pasojat e konflikteve …

Ne ate periudhë Prefekt ishte Fehmi Tepelena, shumë i aftë në detyrë, i cili tue pasë një administratë jo të favorshme për të kryer detyrat dhe zbatuar ligjet vrau veten. Po ashtu edhe Asim Borshi që ishte kryetar Gjyqi u hodh ne Dri.Dibranët e shpëtuan dhe e sollën në shkollën tonë, kur mbas do kohe erdhën dhe e morën me aeroplan dhe e dërguan në Tiranë. Ma vonë e emëruan Kryetar Gjyqi në Shkodër.

Mbas vdekjes së Fehmi Tepelenës zv.prefekt u bë Daut Kombi i cili kishte edhe postin si komandant xhandërmarije.

Sa mori detyrën e re edhe ne arsimtarëve na dha 14 pushkë të gjata së bashku me xhandërmarinë që kishim në shkollë.Unë si ekonomat duhej të kujdesesha edhe për 20 irredentistë dibranë që i kishin familjet në Jugosllavi.

Me familjet tona nuk kishim kontakt, vendi ishte i izoluar, por mikëpritja e Murat Kaloshit dhe e familjeve shumë bujare dibrane, na e zbuste largësinë që kishim me të afërmit tonë.

Ndër figurat e përmendura ishte edhe ajo e Fiqiri Dines,si ushtarak vizionar, nacionalist i ndershëm,me kulturë përendimore) “…Këte emër e kisha ndigjue , kur ai ishte qarkkomandant në Shkodër në vitin 1920. Atëhere im atë më dërgoi(një për shtëpi) në Luftën e Koplikut. Isha vetëm 15 vjeç, kur forcat Jugosllave donin të aneksonin krahinat e veriut. Ishte edhe organizimi ushtarak i këtij biri të Maqellarës që zmbrapste çetnikët serb sa herë që shkelnin kufirin në qarkun e Shkodrës.”J.D.

Një person shumë i nderuar në kujtimet e mësuesit Jahja Domnorit ka qenë Z.Ramiz Trepçi, pronar i Hotelit “Durimi”në Peshkopi, tek i cili, sa herë strehohej kur shkonte me shërbime në Peshkopi gjente ngrohtësi si në familje.Ai nuk e harroi kurrë këte njeri shpirtmadh, e arsimdashës për të cilin shkruante: “Sa herë vononin rrogat e arsimtarëve,kur unë shkoja për t’i tërhequr në Peshkopi,Ai kurrë nuk më linte të kthehesha bosh për në Kastriot,por m’i jepte lekët nga fitimet e tij,të cilat kur ia ktheja,nuk pranonte kamatë për vonesën ” J.D.

Ky qëndrim burrëror me besë dhe atdhetari, forconte miqësi afatgjata dhe i shërbente mbarëvajtjes së punëve shtetërore, duke u bërë kështu një rregullator i padukshëm mes njerëzve, por frytdhënës. Kur vinte puna për të kontribue për shkollimin e fëmijëve dhe çështje madhore kombëtare gjithë dibranët pa përjashtim ishin të gatshëm të bashkoheshin me urtësi në kuvende, aty s’përfilleshin armët e inatet mes tyre, por në shërbim të të ardhmes së përbashkët.

Ndër të tjera shkruan: “Përveç punës si mësues u përpoqa të mbledh edhe proverba dhe legjenda sidomos për Skenderbeun të cilin e quanin Skendëre.Flitej shumë për Pusin e Skenderbeut në Kukel apo për Gropën afër Muhrit që e kishte ba kama e Skenderbeut kur ka kapërcye Drinin.etj “J.D.

Për dijeni, të gjitha botimet në mbledhjen e folklorit,jo vetem në Dibër,por edhe në vende të tjera ku ka punuarJ.D. ia dërgonte Institutit të Folklorit, personalisht Qemal Haxhihasanit në Tiranë.Kështu që në nuk disponojmë një kopje të këtyre regjistrimeve.Mësuesi Jahja Domnori pas 17 vjetësh 1945 u emërue mësues në Allejbegi dhe udhëtimin e bënte me kamiona të rastit dhe nga Maqellara për në Fshat do ta bënte në kembë, kur e zinte nata ishte i detyruar të ndalte diku ,ishin po beglerët e Maqellarës edhe pse me djalë të pushkatuem që ia hapnin derën …..vazhdon ditari “Jeta Ime “i Mësuesit Shkodranë J.Domnori…..

I përkas Arbërisë, refleksione-nga Urtësia Shqiptare

April 15, 2021 by dgreca

Refleksione për shkrimin “ Edhe unë jam Çam” i gazetarit Frank Shkreli/

Shkruan:Pertefe LEKA/

Krenaria kombëtare e publicistit të mirënjohur Zotit Frank Shkreli në një shkrim “ Edhe unë jam Çam”, më bën ta përforcoj për veten time këte refleksion, të cilën e kam shprehur nëpërmjet disa shkrimeve duke e pasë si temë kryesore etninë shqiptare. Nëse do të citohen disa shprehje të matura e të menduara thellë nga disa personalitete të ndritura të historisë dhe kulturës shqiptare për Çamërinë do të bashkohesh në një zë me gazetarin nga Shkreli edhe: “Unë jam Çam “

Këte të drejtë legjitime, na e ka vulosë shumë herët Shkodrani, atdhetari luftarak Pashko Vasa që e ngriti në Fe Shqiptarinë, të pranuar nga të gjitha Religjionet dhe nga të gjitha shtresat shoqërore. Vargjet e poemës “O moj Shqypni “ nuk u vjetëruan kurrë, kanë mbetur në kujtesën e gjithë brezave duke mbetur pasaportë e përjetshme për çdo shqiptar:

“Qysh prej Tivarit deri n’Prevezë
gjithkund lshon dielli vap’ edhe rrezë
asht toka jonë, t’parët na e kanë lanë
kush mos na e preki, se desim t’tanë“.

Por ajo që më ka dhënë siguri dhe besim, që ta ruajmë të shenjtë identitetin tonë. Ishte mbrojtja që bëri i Madhi Fishta me “testamentin politik“ në Konferencën e Paqes në Paris. Duke detajuar me vërtetësi historike së kush jemi dhe nga vijmë, ngriti zërin e drejtësisë për gjymtyrët e ndara të Atdheut, që t’i bashkohen trungut të vet, duke vënë theksin për Kosovë e Çamëri.
“ Boçarët kanë qenë shqiptarë e shqip kanë folë e me trimni shqiptare kanë Luftue….Greqinë e kanë lirue…me pasë me pyet si dijetarë dhe jo si diplomat, kishte me jua vërtetue edhe Venizellos vetë….Gj. Fishta –

Po në një kohë me Fishtën iu drejtua Konferencës së Paqes edhe një Zonjë Çame , Lejla
Dino Ileri (1893-1966) Ishte e bija e Rasih Dinos, oratori kryesor, pjesëmarrës në
Konferencën e Londrës dhe mbesa e Abedin Dinos një nga bashkëpunëtorët e Abdyl Frashërit në “Lidhjen e Prizrenit “. Ajo është e para grua shqiptare që i shkroi letër Kryetarit të Konferencës së Paqes në Paris për çështjen shqiptare në emër të Komitetit të Gruas Shqiptare, që kishte krijuar në Bruksel. (1 janar 1919, Albania). Ajo shfrytëzoi njohjen me Zonjën Edith Galt Ëilson, ( Zonja e Presidentit Ëilson ) për t’ju drejtuar simbolit të Paqes, Presidentit të Sh.B.A.,Ëoodroë Ëilson :” “…Hidhërimet e tmerrshme dhe mizoria që nënat shqiptare, gratë dhe bijat duruan duke parë gjakun e të dhemshurve të tyre të rrokullohet në zgjedhën e shtypësve të huaj, kanë natyrisht për të tronditur ndjenjat tuaja të larta njerëzore dhe sot do të na ndihmoni për të fituar lirinë tonë të dashur. Në këto çaste shtetet fqinj duan të aneksojnë vende të tokës sonë të dashur ose të marrin prej nesh indipendencën tonë politike ….”

Kanë mbetur të gdhendura fjalët e ekuilibruara të dijetares së famshme, Elena Gjika, me origjinë shqiptare, (nëna e saj ishte nga Çamëria), për qëndrimin e padrejtë të fqinjëve sllav e grekë në të gjitha kohërat:”Grekët duhet të mësohen, ta konsiderojnë Epirin për atë që është në realitet, domethënë të shohin në të toskërinë dhe cilido që do të orvatet të vendosë mbi fatin e shqiptarëve pa pëlqimin e tyre, shpejt ka për t’u ndeshur me vështirësi të pakapërcyeshme, që është në kundërshtim me idetë e kohës sonë” Ndërsa kur Elena Gjika vizitoi varrin e Boçarit , ajo u lut që të shohë një ditë të valojë mbi varrin e Kastriotit të madh Flamurin, që Ai ka mbajtur me Lavdi në njëqind beteja. Na u realizoftë kjo aspiratë”

Të Çamërisë ishin edhe Idromenët, një familje e njohur nga Parga, nën Pashallëkun e Ali Pashë Tepelenës shek.18-19 ( vinin nga ishulli Hidro). Dy më të njohurit ishin Andrea dhe Mihali, studiues me grada shkencore. Andrea: doktor në teologji dhe profesor në Korfuz dhe Mihali doktor në drejtësi. Ata përveç përkthimeve teologjike në gjuhën shqipe, që kanë vlera historike për gjuhësine, në vitin 1852 Mihali ka lënë një fjalor teknik në gjuhën shqipe dhe së bashku me Andrean përpiluan edhe botimin e një historie për Pargën dhe Sulin, por e zhdukur tashmë, sepse dokumentonte shqiptarinë e krahinave të përmendura më sipër. Djali i Mihalit, Arsen Idromeno, me 1856 u shpërngul në Shkodër. Atje u bë i njohur si talent në pikturë, në punimin e drurit dhe autodidakt në arkitekturë gjë që e trashëgoi djali i tij,” Mikelanxhelo i Shqipërisë,” Kolë Idromeno, Motra Tone dhe pasardhësit e saj , të cilët u radhitën në aristokracinë e kulturës qytetare shkodrane dhe mbarë shqiptare.

Nga dijetarët e vjetër, të cilët janë të shumtë në studimet e tyre po citoj vetëm një thënie të Pukvilit ,I cili I vlerëson Çamët “ Më të mirët e më fisnikët e farës shqiptare” .

Ndërsa personaliteti Shqiptar,Mihail Atrioti,është bir i Artës nga Çamëria, që përçoi idetë e Rilindjes Evropiane,në Rusi .Atrioti studioi për filosofi në Padova në katedrën që drejtonte nxënësi i Kopernikut, bashkatdhetari i tij epirotas ,Leonik Tomeo.Edhe pse ishte autor i 150 titujve shkencorë, filozofik,pedagogjik, Rusët e internuan për idetë e tij përparimtare dhe shkencore, nuk e lejuan të kthehet në Artën Shqiptare. Në fund të jetës, Ai kërkoi të mbyllte sytë në tokën e të parëve.Knjazi iu përgjegj:”Jeni njeri i ditur dhe i zgjuar. Ti di këtu çdo gjë të mirë dhe të keqe, po të dalësh nga Rusia do ta përhapësh në të gjithë botën….”

Në se Princesha romune me origjine shqiptare Elena Gjika e quajti ,Toskëri, Epirin në jug të Shqipërisë, Lasgush Poradeci , duke iu përgjegjur një personaliteti që iu mburr së ishte me origjinë nga rrethi më verior,Malësia e Madhe, që sipas tij ishte “Kryet e Shqipërisë “Lasgushi i tha me vendosmëri :” Kështu të kanë mësuar ty, se atje nga je ti janë kryet e Shqipërisë ?” Kryet e Shqipërisë janë: Nishi,Lugina e Preshevës,Mitrovica dhe Metohija .Krahina nga je ti është plënci i Shqipërisë ….., e cila këmbët i ka në Gjirin e Ambrakisë ,në Artë dhe Prevezë..”. I Kësaj ideje ishte dhe miku I tij i zemres, Dhimitër Pasko,”Mitrush Kuteli “me origjinë nga Fisi Kutelia i Artës së Çamërisë, I cili e pohoi me vendosmëri se “ Jam Kosovar” dhe “Nga një det në tjatrin det isha zot vetë .”Vargje monumentale, të gdhendura në “Poemin Kosovar “ . Për këto ide, Kutelin poet dhe ekonomistin e shquar desh e futën të gjallë në dhe, sepse e pohoi triumfalisht se “Jam Këtu ,dem baba dem “ dhe “Atje poshtë në brigjet e detit është një tjetër Kosovë e robëruar “

Këto deklarime atdhetarësh e ngacmojnë ndërgjegjen kombetare për çdo qytetar të ndershëm . Jo vetem memëdhetarët e Shqipërisë Natyrale i përgjigjen të vërtetës historike me përkushtim e dinjitet ,por edhe të huajt që e shetiten dhe arritën të njohin bukuritë natyrore e njerëzore te Çamërisë u entuziazmuan me trimëritë e Suliotëve siç i përshkroi Bajroni :

“ kush ia shkon në trimëri suliotit brrun ?
Me të bardhë fustanellë e me gunë “.

Romantiku I shquar , e pasuroi shpirtin e tij, me gjenë më të shtrenjtë në botë, duke e quajtur atë tokë të bekuar “, “Nënë e dashur ,burrash të rreptë”.. E Bajroni, që I këndoi Lirisë , me trimat e Aleksandrit dhe të Iskanderit ,bij të Çamërisë, morën pjesë në Betejen e Misolongjit 1824, ku Lordi Anglez me të tjerë dhanë jeten për çlirimin Greqisë.

Keta luftëtarë të Çamërisë nuk reshtën së luftuari për Liri.I vazhduan betejat e tyre për çlirimin e Shqipërisë nga zgjedha turke dhe me tutje .Përmendet Familja e Abedin Dinos dhe janë të panumërt bashkëpunëtorët e tij . Nuk mund të numërohen së çfarë ka nxjerrë ai vend i bekuar, por duhen përmendur sepse e ardhmja do të mbështetet në mësimet e tyre.

Dijetari, shkencëtari, dhe rektori i parë i Universitetit të Stambollit, Hasan Tahsini ,I cili la amanet thenien proverbiale :”Jemi një komb I veçantë, kemi gjuhën tonë të veçantë ,ndaj duhet të jetojmë më vete si gjithë kombet e tjerë “ Ishte Bir nga Ninati i Çamërisë, 1812—-1881 studenti i Parisit ,ku studioi të gjitha shkencat e reja ,mësues- pedagog i Sami Frashërit dhe bashkëpunëtor i tij si edhe i Pashko Vasës, Ismail Qemalit,Jani Vretos….Simbol i shqiptarisë ,luftëtar i paepur ne kryengritjet e Shqipërisë Jugut, për Pavarësinë dhe për ndertimin e shtetit Shqiptar. Eruditi më i madh që ka nxjerrë Shqiptaria dhe gjithë Perandoria Osmane që edhe për sot janë të vlefshme mësimet e tij.

Por nuk mund të rri pa përmendur studimet bashkëkohore te Zonjës Eleni Kocani,apo. të përkushtuarin, me dinjitet, Marin Mema për të gjetur Rrnjët Shqiptare që na ushqen me krenari kur ndjekim emisionin e tij “Gjurmë Shqiptare”. Ai. nuk i përmbahet vetëm dokumenteve të vjetra, apo studimeve të mirëfillta. të historianëve dhe studiuesve të ndryshëm por e shkel vetë çdo pëllembë tokë, prek me dorë çdo gur e mur që verteton se edhe. ketu janë shqiptarët …

Por të vërtetat e të mbijetuarit te tragjedisë Çame, Prof. Sali Bollati, që vazhdon t’i tregojë për të dëshmuar , e bëjnë ate një luftëtar të vendosur të kësaj çështje si në Shqipëri dhe në ShBA. Si misionar i Shqipërisë Natyrale ,e gjenë në resht të parë në çdo protestë, në përballje me padrejtësinë, që vazhdojnë të provokojnë fqinjët jugorë të Shqipërisë .

Po e mbyll me fjalët e guximshme të Musine Kokalarit shkrimtares që shkroi tregimet e saj në dialektin e Çamërisë e cila në gjyqin komunist u shpreh vendosmërisht se :

” Pa Kosovë e Çamëri s’ka Shqipëri “

Të gjitha këto të nxisin për të vazhduar e kërkuar paqësisht drejtësinë e munguar. E mirëkuptimi fqinjësor do të vijë, sepse popujt janë paqedashës dhe duan të bashkëjetojnë në harmoni ,t’i zgjidhin me logjikë të ftohtë problemet ndërshtetërore.E gjithë këto të vërteta që janë përjetësuar në mijëra vepra nga mendjet e ndritura për etninë shqiptare nuk mund të rrish pa thënë se i përkas Arbërisë që nga Nishi në Prevezë.

Dr. Jakov Milaj personalitet i shquar në studimet historike,etnografike dhe antropologjike

March 25, 2021 by dgreca

Nga Pertefe LEKA/ Dr. Jakov Milaj një figurë shumë dimensionale, erudit I njohur në botën intelektuale shqiptare me studimin e tij “Raca Shqiptare”. E kam njohur në vitin 1993, kur erdhi në Tiranë I ftuar nga Znj. Drita Ivanaj në Konferencën Përkujtimore, kushtuar Prof.Dr. Mirash Ivanajt, figurë madhore e Arsimit Kombëtar, dhe ” Martir i Demokracisë”. Dr. Milaj mbajti një fjalim të gjatë nga kujtimet e tij për mësuesin e tij të nderuar dhe Drejtorin e Gjimnazit të Shtetit në Shkodër, Prof.Dr. Mirash Ivanaj. Fjalimi publikohet për herë të parë, marrë nga dorëshkrimi i imet, por shumë i bukur e me estetikë, në 10 fletë të bardha ,pa vija, shkruar nga një 83 vjeçar. Përveç këtij dorëshkrimi, me shumë vlerë për arsimin , Zoti Milaj dërgoi me fax edhe një biografi të shkurtër për B.Merxhanin, si bashkudhëtar në mergim me M. Ivanajn ,ku sqaroi shumë enigma rreth jetës së Merxhanit në Shqipëri. Dr. Milaj në atë mbledhje u nderua në podium përkrah bashkëvuajtsve ,Pjetër Arbërorit,Osman Kazazit …dhe Ministrit të Arsimit Z. Xh, Teliti, Z. V. Minarolli …Gezimin më të madh e mori nga shokët e tij, bashkënxënës të Gjimnazit ,edhe ata të moshuar , që i erdhen nga Shkodra të organizuar nga Prof. Dr. Mentor Quku.Me rastin e 110 vjetorit të lindjes një biografi e shkurtër :
Dr. Jakov Milaj ishte Lindur me 25 Mars të vitit 1911 në Fier. U shkollue në Gjimnazin e Shkodrës. deri më 1931.Ka drejtuar shoqatën kulturore “Besa Shqiptare” kur ishte student në këte Gjimnaz.Punoi si mësues në qytetin e lindjes, sekretar komune në nën/prefekturën e Kolonjës; redaktor në organe të ndryshme të shtypit ; si të Vatra e Timo Dilos dhe në “Përpjekja Shqiptare “ e Branko Merxhanit “. Dr. Milaj shkruante artikuj në fushën historike,etnografike,antropologjike,….Në vitin 1934 i është dhënë e drejta e studimit në Universitetin e Torinos për Veterinari. Atje i forcoi edhe me shumë lidhjet me Migjenin ,të cilit i qëndroi pranë deri në momentet e fundit të jetës.I ndërpreu përkohësisht studimet Universitare në vitin 1935, sepse mori pjesë në Kryengritjen e Fierit, ku denohet me burgim të përjetshëm.Pas ndërhyrjes të organizmave ndërkombëtare, do të falej dhe shkoi në Itali për të vazhduar studimet e lëna përgjysmë.Në ditët më kritike të Migjenit ishte pranë tij dhe motrës në Sanatoriumin e Tore Feliçes prej nga solli edhe fjalët e fundit të mikut të zemrës dhe disa nga dorëshkrimet e fundit të Migjenit. U kthye në Shqipëri më 1939 pas diplomimit me resultate të larta.Punoi në institucione zyrtare dhe në qeverinë e Maliq Bushatit për pak kohë si Ministër i Bujqësisë .U largua shpejt nga kjo detyrë duke dhënë dorëheqjen , sepse kërkoi që pyjet tona të ishin nën kontrollin Shqiptar dhe jo të milicisë Italiane. Pas çlirimit vazhdoi kalvarin e vuajtjeve .Në vitin 1945 arrestohet ,pas burgimit internohet së bashku me familjen në Shtyllas të Fierit dhe më vonë punoi për të mbijetuar dhe jo atje ku i takonte për progresin shqiptar. Vlen për t’u përmendur kryevepra e tij ,” Raca Shqiptare” botuar në vitin 1944. Kjo vepër është e para monografi e shkruar nga një autor Shqiptar, për të cilën Dr. J. Milaj shkruan të parathënia: “Të përgatitësh një studim anthropologjik e historik pa qenë as anthoprolog as historian duhet të keshë shumë guxim. E këte guxim e mora pse desha të plotësoj me sa që e mundur një nevojë të madhe shpirtërore, një mungesë që duhet ta ketë ndjerë shqiptari : Njohjen e vetvetës……Thesari më i çmuar i një shteti nuk përbëhet prej pasurisë së tokës e të nentokës së tij dhe prej mundësive të zhvillimit ekonomik, por prej njerëzve që Ai shtet mban në gji, prej shpirtit që i jep gjallëri këtyre njerëzve, prej gjakut që qarkullon nepër venat e tyre………Ky studim Nuk është bërë për t’u marrë me racizëm në kuptimin politik-filozofik …..Qellimi i hartimit të kësaj vepre ka qenë që të nxjerrë në shesh disa të vëteta , gjerë më sot të panjohura mbi racen tonë dhe t’u jap shkas atyre që e ndjejnë veten të Zotin për t’u marrë më tepër me biologji e antropologji …….Populli Arbëror ka një origjinë të vetme e të përbashkët, është autokton në të gjitha viset ku banon sot…….Njësia e racës duhet të ketë rendësi të madhe për kombin tonë , pse nga kjo rrjedh diçka e rëndësishme: divergjencat mendore e shpirtërore ndërmjet shqiptarëve duhet të jenë shumë të vogla, aspiratat kombëtare të përbashkëta…….Jemi të gjithë bij të një race të vetme, jemi vëllezër; shpejt do t’i njohim gabimet që kemi bërë e do t’i kërkojmë ndjesë shoqi shojt, Gjaku ujë s’bëhet……. Qellimi i kësaj vepre ka qenë, që lexonjësi i thjeshtë të nxjerrë disa të vërteta rreth racës së tij,të dijë së midis tij dhe atyre që flasin një gjuhë me te nuk ka asnjë ndryshim gjaku e pra ta njohë Shqiptarin që prej Mitrovice e gjerë në skajin më jugor të Çamërisë si vëllanë e vet” .Janar 1944, J.Milaj. Shembulli më i lartë që i përgjigjet këtij studimi ishte Nënë Tereza e cila edhe pse larguar prej vendit të origjinës , pohon me krenari :”Me gjak jam shqiptare,me nështetësi indiane,jam murgeshë katolike” .Është një mësim për të gjithë sot,kur bota shqiptare është më e vetëdijshme për autoktoninë dhe vetëdijën kombëtare , të shpresojmë që të realizohet sa më shpejt në Evropën e Bashkuar, siç e thotë Dr. Milaj “Populli Arbëror ,me një origjinë të vetme”.Fjala e mbajtur në Konferencën Përkujtimore kushtuar Prof.Dr. M. Ivanajt.23 Shtator 1993 me rastin e 40 vjetorit të vdekjes.

***

Jakov Milaj për M.Ivanajn

Nga fjala e mbajtur me rastin e 40-vjetorit te vdekjes se Prof.Dr.Mirash Ivanaj.

Shtator 1993, ne pallatin e Kongreseve Tiranë

E nderuar Zojushë, të nderuar Zonja e Zotërinj

Eshte e rregullt qe ndokuj qe vjen nga larg,t’I urohet mireseerdhe! Dhe ne sot kështu duhej të vepronim ,dhe bashkë me urimin t’I kujtonim patriotës tonë të nderuar, Zojushës Ivanaj,dy vargje të poetit tonë Çajupi:

Ku më duket balta më e ëmbël se mjalta!

Në Shqipëri!

Por sot rasti është i veçantë.Bashkë me urimet e përzemërta duhet të kujtojmë edhe diçka të hidhur : jemi mbledhur që të nderojmë edhe 40-vjetorin e vdekjes të mësuesit tonë të shkëlqyer Dr.Mirash Ivanajt,njërit nga pedagogët më të mirë e një nga patriotët më të mëdhenj që ka nxjerrë Arbëria jonë.Ky është ungji i zojushës Drita që na ka nderuar.Unë kam patur fatin të kem qenë për 5 vjet nxënës I tij.Jam edhe një nga nxënësit më të vjetër që Ai ka nxjerrë (po mbush afër 83 vjeç).Dhe prandaj ju lutem të mos mërziteni nga ky fjalim,ndofta pak i gjatë,që ka të bëjë me kujtimet që unë kam për të përmendur.

Kanë kaluar plot 62 vjet nga koha kur kam marrë maturën e Gjimnazit të Shtetit në Shkodër.

Përshtypja e parë që të lë një njeri kur e sheh në fillim është paraqitja e jashtme.Drejtorit të cilit iu paraqita në shtator të vitit 1926 ishte madhështor.Të linte përshtypjen e malësorit nga e kishte origjinën.Megjithëse i ri, dukej pak i kërrusur,ndofta pse të shumtën e kohës e kalonte mbi libra,duke studiuar.

Ishte tepër i thjeshtë në sjellje e në veshje. Dukej sikur ishte I ashpër me nxënësit,kurrë,përkundrazi ishte shumë I dashur.Ndiqte me interes përparimin e tyre.i qortonte ndonjë herë të dobëtit por nuk përtonte të afronte e të këshillonte edhe të aftit dhe t’I nxiste këta që të ndihmonin,por siç e thonë tashi,t’I mirrnin në patronazh,ata që ishin më prapa.

Në vitet e para të krijimit të Gjimnazit Shtetëror të Shkodrës,shumica e pedagogëve nuk ishin aq të aftë,pse disa vetëm shkolla të mesme në gjuhë të huaja kishin mbaruar.Ndonjëherë mungonin edhe mësuesit e përgatitur qoftë edhe gjysmakërisht për ndonjë lëndë.Atëhere mësimin e tyre e merrte përsipër, vetë Drejtori.Sado që në fakultet kishte studiuar filologji e jurisprudence,në klasa të ndryshme

Ai jepte,ku filozofi,ku histori,ku latinisht ose greqishte të vjetë,ku fizikë edhe matematikë.

Një profesor matematike Anton Deda,thoshte se Drejtori është më I aftë se unë,për të dhënë edhe lëndët e ndryshme e të matematikave në të cilat unë kosiderohesha kompetent.

Kishte pak miq në Shkodër dhe rrallë e shikoje nëpër kafe,vetëm kur i vinte nga Tirana i vëllai,juristi Dr.Martin Ivanaj ose zbriste nga mali e motra,një grua trupmadhe si vëllezërit,e veshur me kostum karakteristik të mbi Shkodrës,Ai me këta shetiste në rrugë të madhe dhe pinte birre ose ndonjë pije tjetër në Kafen Adriatik,(Kafja Madhe )

Që ishte në atë kohë kafja më e mirë e qytetit .

Përjashtim bënin ditët e garave sportive, në të cilat Gjimnazi I Shtetit rregullisht fitonte ndaj shkollave të tjera.Këta gara I kushtonin shumë drejtorit tonë,pse ky do të shpenzonte nga xhepi I tij për të blerë disa nga veglat sportive më të nevojshme,si litarë,topa etj.për të cilat deri në mbarim të vitit shkollorë 1927-1928 nuk sigurohej asnjë fond nga shteti;pse pastaj në mbarim të garave,nga gëzimi ai do të shtronte një darkë për të gjithë profesorët dhe do të paguante vetë për të

Gjithë.

Pengesë e madhe për zgjërimin e shpejtë të shkollës tonë ishte fanatizmi fetar që ndrydhte shpirtërat e myslimanëve dhe të katolikëve.Ndërsa për katolikët u desh kohë që të afrohen me shkollën laike,për muhamedanët puna qe më e lehtë.Këte e ndihmoi një koinçidenë që unë e pata dëgjuar

Edhe kur isha nxënës në Shkodër,edhe nga goja e një miku

Serioz të Drejtorit nga goja e Demir Vilës me të cilin kishim qenë bashkënxënës në Romë.

Kur në qershor të vitit 1924,kryengritësit u futën në Shkodër,Ivanaj si kundërshtar I tyre,la shtëpi e katandi dhe iku rrëmbimthi vetëm me rrobat e trupit,në Mal të Zi,u vendos në Podgoricë.Pas disa ditësh, një komision i ngarkuar nga prefektura erdhën për të sekuestruar mallin e të arratisurve politikë, hynë në dhomën e tij dhe, për çudi gjetën te krevati,Kuranin.

Anëtarët myslimanë të komisionit mbetën të shtangur nga kjo e papritur dhe ngulën këmbë që teshat e tij të mos preken.Nga kjo u detyruan të tërhiqen edhe anëtarët e tjerë.Dolën nga dhoma,e vulosën derën me dyll,kur u kthye Mirashi pas gjashtë muajsh,I gjeti të paprekura teshat e pakta,librat si dhe Kuranin nën jastëk me një fletë që kishte përkthyer vetë kur u largua nga Shtëpia.

Shënimet që mbante nga leximi I kuranit ishin për të parë ndikesën që kishte patur e drejta romake në sheriatin.

Kjo ngjarje bëri bujë në gjithë Shkodrën dhe të gjithë myslimanët filluan ta adhurojnë.Kur Mirash Ivanaj mori drejtimin e Gjimnazit të shtetit,shumica e tyre i dërguan fëmijët me dëshirë të madhe për t’u edukuar nga ky dijetar që “kishte lexuar edhe Kuranin”…Dhe filluan të zbatojnë pa nguruar porositë e tij.

Kur unë shkova për herë të pare në Gjimnazin e Shkodrës (1926),nxënësit mbanin në kokë,edhe gjatë orës së mësimit fesa të zezë.

Në shtator të vitit 1927 ,Drejtoria para fillimit të regjistrimeve ngjiti në hyrje të shkollës një urdhër me këte përmbajtje:

“Të gjithë nxënësit që dëshirojnë të regjistrohen në Gjimnazin e Shtetit duhet të kenë parasysh se në klasë do të qëndrojnë pa kësulë në kokë”Asnjë nuk e kundërshtoi këtë kusht.

Pushimet javore ishin të gjata në shkollën tonë.

Veç së dielës,ditën e mërkurë dhe ditën e premte bëheshin vetëm nga tri orë mësim,për arsye të ditës së pazarit dhe të festës javore myslimane.Për të kufizuar pushimet,në fillim të vitit shkollor 28-29,varet një shpallje tjetër në derën e shkollës:”Nxënësit që dëshirojnë të ndjekin Gjimnazin e Shtetit duhet të kenë parasysh se të premten mësimet do të zgjasin gjithë ditën.Si për çudi asnjë nxënës nuk nguroi të regjistrohej.Natyrisht, evolucioni i mendjes ndaj kulturës bënte punën e vet,por besimi në ndershmërinë,seriozitetin

e patriotizmin e udheheqësit të këtij institucioni pat shumë rëndësi për të bindur popullaten se rruga që ndiqte ai ishte

e vetmja rrugë për përparimin e njerëzve.

E gjithë puna që ka kryer Mirash Ivanaj në shkollë ka qenë punë patriotike,për patriotizmin e tij flasin edhe këto dy fakte:

Me 28 Nëntor 1927 ,nga nxënësit e Gjimnazit tonë u bë demostrata kundër Bankës Kombëtare pse në ballkonin e saj Flamuri ynë ishte vendosur në krahun e majtë,kurse flamuri i huaj në të djathtë.Ky gjest përbuzës i të huajit ndaj nesh,ngriti peshë zemrat e gjithë të rinjve.Policia, sa pa studentët që filluan demostratën, njofton menjëherë drejtorin që të marri masa. Drejtori na thërret që të hyjmë në shkollë.Kur ne mbushëm korridorin e katit përdhes Ai hipën në këmbën e parë të shkallës dhe na flet me butësi.Tregon se autoritetet e kishin njoftuar se ne kishim filluar një demonstrate kundër bankës.Drejtori na thotë:

Se detyra e parë e nxënësve ishte që të shikojnë mësimet. Dhe përfundon me këto fjalë të buta “Ju tani jeni të rritur,e kuptoni vetë të mirën e të keqën e vetës e të Atdheut,ju këshilloj ,që të shihni mësimet.Ju e dini vetë si të veproni “

Këto këshilla na u dukën më shumë se aprovim,shtytje për veprimin tonë.Nga shkolla dolëm më të vendosur .Pas dreke

Demostrata vazhdoi më e ashpër si dhe në mbarim të saj,policia arrestoi nja 20 vetë nga shokët tanë më të rritur.Të nesërmen shumica u liruan dhe mbetën në burg

Vetëm 6 gjashtë vetë,të gjithë pa përkrahje.Për ushqimin dhe fjetjen e tyre Drejtori interesohesh shumë.Merrte ushqime dhe shtresa nga konvikti,megjithëse vetëm dy prej të arrestuarve ishin konviktorë,shkonte për natë në qeli ku ishin vendosur ata dhe i këshillonte të hanin mirë,të mos ftoheshin dhe të mbanin gjakftohtësi.

Një javë më vonë,në mbrëmje,kur kishim mbaruar mësimet e pasdrekës,drejtori i zymtë në fytyrë,na mbledh në korridorin e shkollës dhe na liron, pa bërë asnjë koment, për telegramin e ministrit të arsimit, me të cilin njoftohej se gjashtë nxënësit e arrestuar përjashtoheshin nga shkolla përgjithmonë.Të përjashtuarit i mblodhi në drejtori dhe u komunikoi urdhërin epror.Sipas fjalëve që na treguan gjashtë shokët midis të tjerash, Ai u tha :”Demostrata verteton se ju dhe shokët tuaj nuk jeni vetëm nxënës të mirë,por edhe patriotë të gatshëm për sakrifica”

Me këmbënguljen e Drejtorit, të dënuarit pas sa kohe u falen

dhe me përjashtim të njerit të tjerët rifilluan mësimet.

Një fakt tjetër ishte ky; Në pranveren e vitit 1929 ,me urdhër të drejtorit,Prof.Gabriel Meksi na mblodhi ne, 5-6 nxënës ortodoks të gjimnazit dhe na këshilloi që të përgatisim një kor të vogël për të psalur shqip të Premten e Madhe dhe ditën e Pashkës në kishën e qytetit e cila ishte slave.Ne nuk dinim, por dy shokë që i dinin mirë këto punë, na ndihmuan

të përgatiteshim dhe vajtimet e përmivarrëshme nuk shkuan keq.Por mesha e Pashkëve bëhej në mesnatën e të nesërmes.Për të dale natën nga konvikti duhej leja e drejtorit.Për fat të shtunave Ai vinte në internat dhe unë si më i madhi i kërkova autorizimin për të shkuar në kishë.E aprovoi me gjysmë zëri kërkesën time;por pak më vonë më nxori nga salla e studimit dhe vetëm për vetëm më tha me zë të ulët:”Po të flas ty se je më i madhi dhe mund të më kuptosh,ku do të arrijmë ne,në qoftë se ortodoksët,katolikët,myslimanët do të shkojnë secili më vete,në kishë e xhami për Pashkë e Bajram.A mund të ndërtohet Shqipëria kur edhe ju të rinjtë, që jeni shpresë e të ardhmes,mendoni dallimin fetar e jo bashkimin?!

Kur unë iu përgjegja se asnjëherë nuk i kishim kërkuar leje për të shkuar në kishë,por sonte e bënim këte pse ishte rasti I korit të vajit që do të thoshte ato pak lutje shqip gjatë meshës sllavishte,Atij i qeshën sytë dhe ma ktheu menjëherë: Ah,po,po ! Më kishte dalë fare mendsh kjo çështje.Të shkoni, të shkoni! Dhe në qoftë se keni nevojë, më thërrisni edhe mua, se jam gati t’ju ndihmoj….

Drejtori ka qenë vetë nismëtari për formimin e shoqërisë ‘Besa”.Ai e shihte se si ishin organizuar prej françekanësh e jezuitësh. E kuptonte se nxënësit e Gjimnazit të Shtetit përbërë prej feshë të ndryshme dhe krahinash të ndryshme,kishin nevojë për një organizatë të rinjsh ku të mirreshin me kulturën,me sportin, me problemet e kohës,mbi të gjitha të forconin bashkimin.Për t’ia arritur qellimit ftoi në drejtori disa nxënës të cilët hartuan statutin e shoqërisë dhe kësaj i vunë emrin “Besa Shqiptare.” Drejtori u kënaq shumë me këte emër dhe,midis tjerash na tha:Besa është karakteristikë vetëm për popullin tonë.Të huajt nuk gjejnë fjalë të sakta për të përkthyer këte nocion në gjuhën e tyre

Prandaj edhe ata janë të detyruar të shënojnë në vokabulin “Besa”në fjalorët e tyre.Ne e zgjodhëm Drejtorin Kryetar Nderi.

U largua nga Shkodra e shkoi në Tiranë për të jetuar me të vëllanë,Martinin,por gjurmët e Mirashit mbetën të pashlyeshme.Ai linte një shkollë shumë më të madhe nga ajo që e gjeti dhe me personel më të aftë .Brenda 6-7 vjetësh numri I nxënësve ishte katërfishuar dhe përbërja kishte ndryshuar si nata me ditën.Më pare thuajse të gjithë nxënësit ishin myslimanë;tashi ishin shtuar dhe vazhdonin të shtoheshin edhe katolikët të cilët vazhdonin të braktisnin shkollat e vjetra. Gjatë kohës që punonte Ai në Shkodër,dolën nga shkolla tri matura të degës pedagogjike dhe dy matura të gjimnazit.Kjo ishte kënaqësi e madhe për te.

Unë pata fatin ta shoh drejtorin disa herë edhe në Kryeqytet vetëm ose me bashkënxënës të tjerë.E therrisnim Zoti Drejtor, megjithëse kur u largua nga Shkodra,Ai pati poste më të rëndësishme: më pas profesor,ministër arsimi,deputet dhe Kryetar i Këshillit të Shtetit.

Na priste me shumë përzemërsi në një dhomë të madhe, mbushur me libra të sistemuara mirë.Na pat bërë përshtypje biseda e tij.Ne kujtonim se Ai nuk dinte të qeshte kurrë,kurse Ai përkundrazi,ishte gjithnjë buzagas sidomos kur fliste për ndonjë ngjarje të kaluar ose na kallxonte ndonjë anekdotë.

Me 1936 pat rënë disa herë fjala me te për kryengritjen e Fierit. Ai pyeste për hollësira rreth saj,dhe i vinte mirë që pati mjaft arsimtarë pjesëmarrës,pse sipas mendimit të tij, edukimi i brezit të ri kishte rënë në duar patriotësh.Veç më shumë se një herë pat shtuar :”Po ku u gjetën ata pleq për të drejtuar një kryengritje që kërkonte udhëheqës të rinj e të vendosur?”

Kur bisedoja me këte njeri,unë pyesja veten: si është e mundur që një personalitet i regjimit të Zogut,pak muaj më parë ministër arsimi,e tani Kryetar i Këshillit të shtetit,të shfaqi mendime të këtilla? Dhe përgjigjja më dukej e qartë. Mirash Ivanaj nuk ka qenë asnjëherë njeriu i Zogut.Ai i njihte mirë të metat e këtij,por bashkëpunoi me te për të realizuar ëndrrën e tij të vjetër, laicizmin e arsimit.

Shokët që e patën parë me sytë e tyre më patën thënë:”Para

7 Prill 1939 Mirashi pat braktisur zyrë e bibliotekë dhe qe bashkuar me turmat e popullit që demonstronin kundër fashistëve dhe bashkë me ta patën thirrur “Duam pushkë,duam pushkë!”

Këtu del sheshit patriotizmi i drejtorit tonë.

E megjithë këto ndjenja e dëshira,ai qe I detyruar të ndiqte

Karvanin mbretëror dhe të arratiset në Turqi sepse e njohu më mirë si bashkëpunonjës që kishte drejtuar regjimin e Zogut.Ndërsa Mbreti vetë u largua nga Stambolli dhe shkoi nepër Evropë, ata që mbeten morën arin nga valixhet për të blerë çifligje nepër Anadoll dhe për të bërë tregti.Mirashi mbeti pa dhet are në xhep.Kur iu sëmur i vëllai, qe i detyruar të shesë një dhëmballë ari për t’I blerë ilaçet.

Për funeralin e të vëllait,meqenëse asnjë nga bashkëpunëtorët nuk e ndihmoi. Ai qe I detyruar t’I drejtohet

Bashkisë së Stambollit dhe kjo e çoi në varr Martinin si të gjithë varfanjakët.

Kthimi i Mirash Ivanajt në Shqipëri ishte një tjetër akt I tij patriotik Ai dëshironte t’I shërbente prap Atdheut.

Por Atdheu i tij i udhëhequr tashi nga komunistët nuk e ndjente nevojën e tij.Prandaj e burgosën, e torturuan sipas zakonit,dhe Ai mbaroi në dorë të operativit, gjithmonë i burgosur.

I përjetshëm qoftë kujtimi I tij .

Jakov Milaj

PENDESA MUNGON…

March 5, 2021 by dgreca

Shkolla Shqipërisë ne Ulqin ne vitin shkollor -1941-1942/

Fjala e mbajtur nga drejtorit i shkollës shqipe në Ulqin 80 vjet të shkuara nga drejtori i parë i shkollës shqipe në Ulqin Jahja Damnori për vitin shkollor 1941-42/

Përgatiti për Diellin:Pertefe Leka

Zotni te ndershem dhe vllazen ulqinake,…

Ma pare ju kerkoj te falun qe keni pase miresine me marre mundimin e me urdhnue deri ktu. Arsyeja e mbledhjes se sotme s’asht tjeter vetem se dishroj me pase nji marrdhanie me ju me qellim qi t’u apim edukaten e duhun femive tuaj.

Andrra qi keni pase pame tash sa`kohe, sot u shfaq me ate gjuhe qi ju e ruejtet si prushi ne gji.Sot po ju flet nji vlla I perzemert I jueji. Me kujtohen fjalet e shkrimtarit Francez Builo I cili thote : se nji popull qi ruen gjuhen e vet aj ka ruejte cilsin e rruges se indipendences. Por kjo gjuhe e ruejtun prej jush si drita e syve duhet punue, e kete pune e ban shkolla.

Prandaj ma pare do t’ju flas per randesine e shkolles e mandej do te flas marrdhanien qi ka shkolla me ju, per me rrite femite si duhet.

Shkolla si dihet ka per qellim te mbrame me mesue e me zhvillue inteligen e femis. Ajo deshiron me perpunue pernjiheresh e armonikisht te gjitha vetite shpirtnore te femis. E aj nuk asht vetem nji shpirt, e as vetem nji trup qi do t’i jepet edukata, por asht nji njeri.

Shkolla vegon me formue qenie te plotsueme d.m.th. burra e gra me trup te shendoshe, me zemer trime,me vullnet te forte,me nji shpirt te drejte,por edhe njers qe te jene te zotet me mprojte te drejtat e veta. Prandaj djelmve dhe varzave qe do t’u bahet teslime edukata ne doren e tyne,do te jene femit t’u,fmi shqiptaresh te shekullit XX.

Shkolla perpiqet me pergadite qytetare e qytetare te rrespektueshem ndaj ligjeve,me dashte tek s’ban atdheun e tyne e krejte te gadshem me ba cdo sakrifice per te.

Nji njeri qi s’ka dashtni per atdhe aj s’ka besimin e sigurte. Per kete arsye shkolla duhet me siguru vemendjen e te gjithe shpirtnave te njome per nji qellim: Atdheu mbi te gjitha.

Shkolla e sotshme nuk do te japi njohuri te thata, por do te mundohet qi me ane te punve te vogla me j’a pergadite te gjithe ata cilesi shpirtnore qi ka prirje femija.

Prej c’thame, se shkolla e jone pergadite pernjiheresh njeriun ne kuptim te vertete te fjales,qytetarin e metejshem.

Shkolla e sotme jo vetem qi e mpron te drejten fetare te sejcilit, por edhe I ep shkas

e zhvillim te perhapjes se cdo feje tue e lane te lire mesimin e ushtrimin.

Asht shume I gabueshem ne qofte se ndokuj I pershkohet neper mend se shkolla shqiptare perbuz fete. Kjo mund te jete vetem nji propagande e flliget e atyne qi dishrojne me ju ba varrin ju.

Me hi e me fole se c’randsi kane fenat, une nuk jam competent per kete pune, por di t’ju tham se nji njeri qi hjek shpresen(uzdajen) prej zotit aj nuk do te kete shtylle ku me u pshtete ose shkop ku me u mbajte.Te tane jeta do t’i shkonte si i mbytuni neper shkume.

Por faktoret qi perbajne shkollen jane femit e mesuesit e sic do mjeshter, per me e krye zanatin (mjeshtrine) e tij I duhen veglat e brumi, ashtu edhe na, per me krye misionin e nalte t’tonin duhet te kemi brumin,qi jane femite te formuem si duhet.

Ju bie si shembull nji zdukthatar, se sado veglat e mira me i pase, kur brumi asht I keq nuk mund te krijoje nji gja te persosun.

Pra e para e punes na dona me pase femite te gatuem deri diku prej nanave ulqinake e mandej na me I vu ne rruge te mbare.

Shkolla pra kerkon qi m’i vue femit ne marrdhanie me ju ne kondita hygjenike si c’e lype nevoja trupore e shpirtnore e tyne.

Duhet ta dini se ne pikepamje te pastertise (temisllekut) fmija asht nji pasqyre e nanes dhe e babes.

Prandaj puna e pare asht qi me ane te pastertise, femija munden me e pase trupin e shendoshe e asht e dijtun se latini kot s’ka thane: Mendja e shndoshe, ne trup te shndoshe.(Men sana in corpore sana).

Nji fmi qi ka trupin e shendoshe,aj ka edhe mendte e shndoshte e asht I gadshem me i rroke mesimet si duhen.Familja duhet te kete kujdes, qi femite me I dergue te paster ne shkolle.

Tash do te flasi per (terbijen) edukaten e shpis e mandej te shkolles.

Ma pare se kerkushi, I takon nanes kujdesimi I femivet, per arsyet se:

1-Ndermjet prindve e femive,gjindet lidhnije ma e ngushte,pse fmija din me dashte ma fort njate qi I plotson dishirat e nevojat e tij. Nji femis po ju afrue nji I huej menjihere nise me u ngervalle.

2-Ndermjet prindve e femive, ne mnyre te vecante, frymzimi I nanes ka fuqine ma te madhe,pse nane e femi gjinden ma afer se kerkushi,aq afer sa gadi me u thane nji.

Pestalozi, themelues I edukates ( I ilmi-terbijes) na msoj me I lshue nanes vendin e pare.

Nanat e edukueme, lindin e rrisin fmi te edukuem. Kete fuqi te nanes e gjejme edhe te fjala popullore: Ban nane se te gjas e dy kambe i rreshqas.

Vepra e prindve ndaj femijve asht cmos e fuqishme pse pak a shume prind e femi kane nji gjak e nji natyre. Femija pa dale mire prej djepit mundohet me I ndihmue vllazenve te vet ma te dobet,ketu kuptohet edhe veprimi I perbashket.Aty ne shpi mundohet me u marre parasysh personaliteti I femis.

Tue kene se ne familje jane femi ma pak,munden me ju plotsue te gjitha nevojat secilit femi

Por ktyne te mirave u rrin perballe edhe keto te kqija :

Jane disa prind qi nuk dien a as nuk ju vjen perdoresh edukata.

Disa per shkak te punve te shumta qi kane jashta shpijet,nuk mund t’ u a barin kujdesin e as nuk mund t’u vien rreth femive.Disa te tjere, nuk i japin randsien qi i perket edukates.Kto gjana ndodhin edhe neper familje ku nanes e babes i del koha me rrite femit.

Jane disa nana,zoja shpijash,te cilat ja japin vet tamlin e gjiut femive.Kjo asht ndera e stolija ma e madhe per nji nane shqiptare.Ka disa nana te tjera,te cilat per me i dhane vedit randsi ose per me u duke se jane shpijash te mira nuk merren aspak me rritjen e femivet, edhe tamlin e gjiut nuk ja japin atyne. E ktu vjen edhe rrenimi i familjeve te mdha. Femit e tyne jane lane ne doren e disa te rejave, qi jane ma fmi se fmija.

Prandaj tue marre per baze se shteti yne te gjithe shpresen e ka pshtete ne familje,te cilat sa ma nalt qi te jene, aq ma nalt qendron shteti.

Duhet ta dime se pasqyra e fmijve ne shkolle asht nana e pasqyra e konstruktorit te shtetit asht shkolla.

Prej shka thame deri ktu,kuptohet se shkolla e pare e fmive asht familja,por edhe shkolla ka te mirat e saj.

Femija ne shkolle gjindet si nji gjymtyre e nji shoqnije e kjo gja asht nder faktoret ma kryesor qi e bajne ate me perfitue ndiesit e rrelacionit shoqnuer. Aty shef se si mundet me I ndihmue nji ma t’vobegtit, nji ma te dobtit fizikisht.

Ne shkolle e kqyrin edukaten njers competent (qi e kane per zanat) te cilet kane mesue po per njate pune e jane te rrahun me cashtje feminore.

Mesuesi ne shkolle I rrin femis pa paragjykime e kjo pune I ndihmon fort per me pru nji gjykim te madh mbi sjelljen e mbi te metat e femis.

Ne shkolle tue punue nxansit krijohet nji fare zelli (calltije) me ja kalue njeni tjetrit. Kjo pune ka nji njoftje te madhe per fmi deri sa te ruhet e te mos kalohet kufini.

Ne shkolle, fmija din me njofte fuqite e veta mendore e trupore e mos me I besue vetes

Ma teper se sa vjen, pra i zhduket madheshtija.

Ne shkolle, ku pa ndryshim rrin e meson si I vobegti si pasaniku, perpjeket e afrohet ma teper gjaja shoqnore. Ktu fillon pra, me ja diet pasaniku te vobegtit,zengjini fukarase.

Ktu meson fmija c’asht zeqati, sadakaja, buka e shndandout. Sidomos ne kohe te sotshme, ku popujt nji pale kane rrezervue kapitale e nji pale te tjere jane denue me vdeke uje, per kte shkak po perligjen me lufta e gjaqe.

Dhima per te vobegtin e drejtsia per te gjithe jane bazat esenciale te shkolles se sotshme.

Ketu do t’ju flas pak per edukimin e perbashket ku do te mesojne pa ndryshim varzat edhe djelmte.

Ne statistiken qi kam ne dore,shof se jane regjistruem 227 djelm e 97 varza.

Kjo gja me ban me dyshue mbi formimin e nanave shqiptare (ulqinake) prej te cilave do te mvaret e ardhshmja e femivet.

Ndeja e pandame e djelmve me varza I ban te paret ma te paqet ne fjale.

Kur te dy palet do te edukohen ne shkolle do te kene respekt per njeri tjetrin.

E keqja asht, kur prindja i lane femit, djelm e varza pa shkolle, ku asnji njeri s’merr mbi ta kurrfare pergjegjsije. Prandaj ju thrras, o vllazen ulqinake qi te mos i leni femit t’u rrugve, pse ktu ne shkolle ecin zbashku djale e vajze, si ne voter vllau me moter.

Prej shka thame deri ktu, kuptohet se shpija asht baza e edukates, ndersa shkolla i con perpara me disiplinen e vet.Prandej shkolle e shpi duhet te kene nji lidhni e krahasueme si njena dore lane tjetren e te dyja lajne fytyren.

Femija ne shkolle huen 6 vjetsh, e aj I ka kene shtrue edukates se prindve e vazhdon gjithnji nen mbikqyrjen e tyne.

Ne qofte se nji femi kalon nji ore ne shkolle e shume ore ne ship c’do te ngjante ne qofte se familja asht ne kundershtim me shkollen.

Po e xame se ne shkolle ndalohet kumbara,alkooli etj.c’do te ngjante ne qofte se familja i ep letra me luejt per nate ose pjek rakine vete .Puna e mesuesit ne kte mnyre shkon ne Buen. Pra nji gja qi e ndalon mesuesi duhet te jete e ndalueme edhe prej prindve.

Per kte asht e domosdoshme me permbledhe njohuni mbi jeten e fmive tuej. Nji prind ankohet se djali s’kap liber me dore.

Mesuesi ankohet se djali vjen vone ne shkolle.

Ka fmi qe rrine te merzitshem ne shkolle, mesuesi duhet te dije ne qofte se ka ndonji hall apo ndonji smundje,e tue dijte shpirtin e nji femije ,din me gjete edhe dermanin per te.

Ka fmi qi vuejne me smundje te ndryshme,prindi duhet te bisedoje me msuesin, e mesuesi ka me kene i gadshem me u sjelle me te si i perket.

Shume femi qe kane probleme, vehen ne rruge te mbare prej nji mesuesi specialist,kur prindi e mesuesi punojne zbashku. Por nji gja duhet me pase parasysh,mos me I msue femit vetem me urdhna.

Fmija e sahati nuk duhen me u ngrehe shpesh por duhen lane me ece edhe vetiut.Ne dac me e vu femin ne rruge te mbare duhet me I kallxue ate c’ka do te bajne e jo kurre gjane e ndalueme . Ne qofte se mesojme nji femi me punue vetem me urdhna, ka me mbete gjalle e ngusht,e kur t’I bien ndonji gja mbi krye s’ka me diet me e plotsue .

Fjala qi i thue femis duhet me kene nji mur celiku,nuk duhet te thyhesh e te bajne ate qi nuk e ke lejue ma pare.

Kurre mos i fol me gjak te nxete, e aty ku mundesh me krye punen me nji fjale t’ambel. Fmija bindet ma shpejt me fjale te mira se sa me fjale te ashpra apo me rrahje.

Femija asht tue u formue dhe na duhet ta respektojme ate qi edhe ai mandej te na respektoje ne.Pendesa: Mungon.

Përgatiti për Diellin:Pertefe Leka

NIKOLLA IVANAJ: SHQIPËRIA NUK PRANON TË JETË KARREM PËR NXITJEN E TRAZIRAVE…

January 25, 2021 by dgreca

-Nikollë Ivanaj,fjalimi i tij në Romë 26 Janar 1911 në prag të kryengritjeve të Malësisë-/

– Libri“An Albanian Revival”, një dokument i një rëndësie të veçantë historike./

– “Shqipëria nuk duhet dhe nuk dëshiron të jetë një karrem për nxitjen e trazirave dhe të luftërave, asgjë më të mirë ajo nuk dëshiron veçse, drejtësia të kryhet me ndershmëri dhe me këte ajo kufizohet në kërkesat e veta,që përmblidhen në Pavarësinë e saj..”…N.Ivanaj, Romë –

Nga Pertefe Leka-Sot ne DIELLI – Fjalimi i Nikollë Ivanajt, mbajtur me 26 Janar të vitit 1911, në Romë, në prag të pavarësisë, është një panoramë e ngjarjeve më të rendësishme historike të Shqipërisë .Kopja origjinale e fjalimit e shkruar Italisht, është gjetur nga interesim I Zonjës Drita Ivanaj në “Museo del Risorgimento “në Milano. Me vullnetin e mirë të Dr.Anton B.Fistani,(1944-2020 ) është përkthyer në gjuhën shqipe dhe është shoqëruar me spjegime shumë të arsyeshme të studiusit, për të mos krijuar insinuata, për disa mendime të Ivanajt.Drita Ivanaj, presidente e “Fondacionit Martin e Mirash Ivanaj” e botoi librin duke përfshirë në të, fjalimin original shkruar në itaisht me parathënie të Prof. Teresio Trinchieri dhe përkthimin në shqip.Libri doli në dritë,kur Kosova po tërhiqte vëmendjen e opinionit ndërkombëtar, (1999,)Ashtu siç veproi dhe paraardhësi i saj I cili e mbajti fjalimin në prag të kryengritjes 1911..titulluar “Nella ripresa della Rivolucione Albanese” ( “Në prag të rifillimit të Revolucionit Shqiptar” )

Botimi i librit “An Albanian Revival” u bë i mundur për publikun në N.Y. në ditën e Flamurit, 28 Nëntor 1999, me një parathanie nga Drita Ivanaj, dedikuar paraardhësve të saj, shkruar në anglisht dhe përkthyer nga gazetarja Rafaela Prifti. Me shumë interes është parathënia e botimit original(italisht) nga Prof.Teresio Trinchieri I cili jep vleresimet e duhura, duke e quajtur fjalimin e Nikollë Ivanaj Beu si “Programin minimal të Partisë Kombëtare Shqiptare….Ai minimum garancish janë absolutisht të domosdoshme për Shqipërinë e cila në këte menyrë mundet, ashtu si kombet e tjera të qytetëruara të zhvillojë energjitë e veta të mrekullueshme e të marrë pjesë drejtë mirëqenies që sjell qytetërimi”. Po aty ka përfshirë edhe disa të dhëna për. biografinë e Nikollë Ivanaj Beu……….”.Nikollë Ivanaj i përkushtoi të gjithë qenien e vet idealit të lirisë, që ndizte flakë zemrën e shpirtin e tij rinor.”Prof.T.Trinchieri

Është e vërtetë së gjithë jeta e N.Ivanajt ishte shtegtim. Ai ishte një udhëtar që vraponte nepër Shqipëri Veri e Jug.Ishte një Maratonomak që nuk ndalesh, nëpër Ballkan e ne Europë deri në Amerikë .Ku shkonte në konferenca a metingje, tregonte vuajtjet e popullit të vet ndër shekuj. Me flakadanin në dorë lajmëronte së po afrohet Liria e një populli luftarak në vendin e vet mijëra vjeçar e për këte duhesh zgjuar opinioni ndërkombëtar: së Shqipëria nuk është një “shprehje gjeografike” por aty jeton një populli liridashës me gjuhen më të vjetër në botë.. Prandaj në kritikën e tij, Mitrush Kuteli, për Librin e Nikollë Ivanajt “Historia e Shqipniës së Re “ shkruante :“ titulli më I përshtatshëm I librës do të kish qenë nëntitulli I sotmë “Vuajtjet dhe pësimet e mija për Shqipni”. Edhe pse përpjekjet e këtij luftëtari, për kombin e bashkuar nuk reshtën asnjëherë dhe në vazhdimësi ,Ai e la porosinë e çmuar se:

“Lufta do të përfundojë vetëm kur Shqipëria të administrohet nga zyrtarë shqiptarë,të arsimuar në gjuhën e vet dhe të lirë në zhvillimin e vet drejt kulturës kombëtare.”N.Ivanaj

Nikollë Ivanaj (1879-1951) ,ishte një personalitet i shquar i kombit shqiptar,atdhetar demokrat,udheheqës politik i devotshëm,publicist,revolucionar i paepur por ishte edhe një ideolog, I cili nën ndikimin e ideve të Giuzzeppe Mazzinit, bënte pjesë në organizatën ilegale italiane,”Risorgimento”.

Fisi Ivanaj ishte i përmendur si një çerdhe lutëtarësh atdhetar ,nga “Bëkajt e Trieshit”. Ai së bashku me Martin e Mirash Ivanaj, të një trungu, vazhduan rrugën e të parëve të tyre, që u sakrifikuan në luftën për liri, deri në perfaqësim,në Lidhjen e Prizrenit”. Këte e dëshmon me një foto M.Kuteli ku shkruan: “Kapedani Lek Ivani Ivanaj,babai i Nikollës,kryelidhur me shami,me kobure në brez,e dorën në kobure….

Dimë nga historianët se Lekë Ivanaj ishte pjesëmarrës në “Lidhjen e Prizrenit “ Me 4 Prill 1880 krerët e maleve në marrëveshje me degën e Lidhjes së Prizrenit në Shkodër i drejtuan ambasadorëve të fuqive të mëdha ( Austro- Hungari,Francë,Angli,Itali, një protestë për mbrojtjen e trojeve shqiptare nga Mali i Zi. Midis nënshkrimeve ishte edhe i Lekë Ivanajt, si anëtar i saj, të cilin për këte aktivitet, malazezët e vranë tradhtisht në Shkodër.

N.Ivanaj i lindur në Grudë, në tokë shqiptare, kufi me Malin e Zi, por i rritur në Podgoricë dhe i shkolluar në Beograd,Vjenë,Zagreb..i jepte shumë rendësi arsimimit, zhvillimit kulturor dhe nxiste rrugën e ngritjes së ndërgjegjes kombëtare nëpërmjet një shkollë laike. Kështu u bë një publicist i levizjes sonë revolucionare dhe i zhvillimit kulturor për të ecur si popujt e Evropës së qytetëruar. Duke u bashkuar edhe me intelektualët e shquar të kësaj levizje, në organizimin e kryengritjes së Malësisë së Madhe” me Risto Siliqin,Hilë Mosin, L.Gurakuqin …..Ata u njësuan me kryengritësit dhe strategët e kësaj levizje si Ded Gjoça Luli dhe burrat e malësisë të cilët ngritën flamurin në Deçiq 6 Prill 1911. Fitore që shtroi rrugën për kerkesat e autonomisë me frymën e të gjitha trevave shqiptare në Kuvendin e Greçës 10-23 Qershor 1911, ku mori jetë programi politik i pavarësisë.

Me lëvizjet e shumta që bënte, Ivanaj në prag të kryengritjes së Malësisë Madhe, nepër gjithë Shqipërinë veri e jug, shikonte edhe vatrat e tjera të ndezura për t’u bashkuar në një revoltë të përgjithshme.Ai gjithashtu. ishte I ngarkuar nga komiteti i Korfuzit (i krijuar nga I.Qemali ) së bashku me Themistokli Germenin që vepronte në jug edhe në Çamëri me Musa Demin ,Muharram Rushitin, të vepronin edhe jashtë Shqipërisë për krijimin e komiteteve të fshehta, Bullgari,Rumani,Itali. Prandaj me veprimet e tij brenda dhe jashtë Shqipërisë, konsiderohet, ambasador i kryengritësve shqiptarë në rrethet politike Evropiane.

N.Ivanaj, Ishte prezent në mitingje e konferenca të organizuara në Romë,Paris,Londër,Boston,duke i sjellë shërbime të çmuara kauzës së lirisë të popullit shqiptar.

Si lider i levizjes Nacionale Shqiptare bënte takime me militantë të levizjeve revolucionare të Ballkanit dhe të Evropës.

Ashtu si Pashko Vasa e Dervish Hima ….. edhe N.Ivanaj u përpoqën të implementojnë në Shqipëri idetë revolucionare të Giuzzeppe Mazzinit e Garibaldit.Ato ide ishin shumë të rendesishme për Shqipërinë e asaj kohe për zgjimin e ndërgjegjes kombëtare, sidomos në aspektin religjios.Megjithëse ishte çështje delikate për Shqipërinë e asaj kohe të përhapeshin ide revolucionare, kur predikonin në tre religjione te ndryshme.

Apeli i maxinianit Pashko Vaso se “Feja e shqiptarit ,asht Shqyptaria” nuk gjeti ndonjë kundërshtim nga tre religjionet,por shkonte në të njëjtën linjë me religjionin e Ri .Duke ditur së si armiqtë tanë po e përdornin fenë për përçarje, Po përmend një thënie të predikuesit fetar atdhetar, dijetar i shquar i letrave ,Atë Anton Harapi “I vetmi religjion i shqiptarit janë niesit kombtare”……”Po ka edhe një tjetër mënyrë së si mund rrnojmë në paqë nierz me besime të ndryshme, Kjo asht toleranca shtetërore -politike “Patër Anton Harapi

I ushqyer me këto ide,N.Ivanaj, që në vitin 1905 bënte pjesë në këte lëvizje të re,”Risorgimento”.

Me këte formim, që në vitin 1905-1908,boton në Raguzë,Trieste e Romë gazetën “Shpnesa e Shqypnisë” me suport të Albert Gjikës (anëtar i familjes së nderuar Gjika dhe pretendent për fronin shqiptar)

Kjo u pasua me fjalimin e zjarrtë që mbajti në Romë me 26 Janar 1911 përpara Shoqatës së Shtypit Italian që mbetet edhe sot, një dokument i një rendësie të veçantë historike.Audienca prej me shumë se 2000 dëgjuesish, magjepsi auditorin, nga oratoria e tij, që të nxiste për aksione konkrete. Një thirrje në prag të kryengritjeve të mëdha dhe të një aktiviteti të dendur diplomatik para pavarësisë 1912:

“Po ju sjell te ju,o njerës të lirë,jehonën e thirrjeve kryengritëse të Atdheut tim të robëruar, zërin e tërë një populli,që kërkon solidaritet nga një populli I cili e di ç’është skllavëria dhe shtypja politike.”…..E tashti po ju tregoj kushtet tona të sotme …….së shqiptarët në Shek.X X po luftojnë kundër tiranisë së shemtuar turke me pushkë,shumica e të cilave janë me mbushje nga mbrapa të porositura ndër kovaçë-hekurishtesh….siç më tregoi para pak ditësh Mehmet Shpendi ,njeri nga krerët e fiseve të Shalës……shkëputur nga fjalimi .N.I. Fill pas këtij aktiviteti po në muajin Janar 1911, pa humbur kohë niset nga Roma në Bari të Italisë ku me nismën e tij u krijua atje një komitet I kryengritjes “Pro Albania” rreth të cilit u bashkuan elementët përparimtarë Arbëresh, midis tyre shumë deputet ,studentë,punëtorë,të cilët shprehen dëshirën për të marrë pjesë në ekspeditën e vullnetarëve të cilën do ta drejtonte djali i G.Garibaldi, Ricciotti Garibaldi, I cili e quajti aksionin , detyrë , ashtu siç vepronte edhe babai i tij . Qeveria italiane nuk ishte e interesuar të ndihmonte Shqipërinë, kishte synime të tjera, kështu e ndaloi, këtë mision të vinte në ndihmë te kryengritësve. ( N.Ivanaj i dinte planet e grabitqarëve fqinj, martesa e Viktor Emanuelit të tretë me Princeshen e Malit të Zi, Jelena Petroviç 1896,nuk ishte thjeshtë martesë, kishin edhe qellime tjera,ndarjen e Shqipërisë dhe koha e ka provuar….)Prandaj për Ivanajn, ngritja e komiteteve jashtë perandorisë ishte e domosdoshme , e shikonte se nuk kishte ndihmë tjetër, përveç së nga vetë shqiptarët, brenda e jashtë që duhet ta zgjidhnin problemin e pavarësisë. Këto komitete kishin për qellim që të tërhiqnin vemendjen e fuqive të mëdha rreth kërkesave të Shqipërisë për Autonomi.

Një punë të madhe në dobi të Pavarësisë 1912 kanë bërë patriotët shqiptarë e arbëreshë në Itali e gjetkë ,si vullnetarët e Vatrës nga Amerika, që tërhoqën opinionin publik përparimtarë dhe zgjuan një valë të fuqishme solidariteti.

Për këto përpjekje, brenda dhe jashtë Shqipërisë u denuan shumë patriotë si në Shqipëri dhe shumë aktivistë shqiptarë, u dëbuan nga toka Italiane, ndër to edhe N.Ivanaj. Botimi I titulluar “Rebelët shqiptarë .Mospërfillje Italiane “ Romë 10 Maj 1911, raportonte qëndrimin e qeverisë Italiane që e përzuri patriotin e mirënjohur Nikollë Ivanaj Bëj, gje që provokoi një protestë të madhe në komunitetin shqiptar në Itali.

Me ndihmën e Partisë Republikane,N.Ivanaj,shkoi në Francë duke marrë një letër rekomandimi,për Amilkar Ciprianin (1844-1918), revolucionar i njohur Italian,emigrant politik në Paris, shok armësh me Garibaldin dhe me shumë Arbëresh patriot.

Në Paris pati rastin që të takohej me Leninin i cili më vonë ,denoncioi Traktatin e Fshehtë të Londres, në mes fuqive të Antantës dhe qeverisë italiane për copëtimin e Shqipërisë ndërmjet Serbisë,Italisë,dhe Malit të Zi,si dhe likujdimin e Pavarësisë së këtij vendi. Nikollë Ivanaj e përdori këte fakt me 1920,duke iu drejtuar Presidentit Amerikan,Wilson…me lutje që të ushtrojë autoritetin e tij për të larguar nga shteti ynë qellimet grabitqare dhe marrëveshjet e fshehta që kundërshtojnë pavarësinë tonë popullore…….

Me 1912 N.Ivanaj merr pjesë në një Konferencë të rëndësishme në Sofje, si misionar për komitetet Maqedonase (shkoi atje me funksionin e sekretarit të zgjedhur nga një konferencë e rendesishme në Prishtinë)Pyetjes që i bënë atje – A kishte mosmarrëveshje mes shefave shqiptarë — Ai përgjigjet : Shqiptarët nuk janë të ndarë nga parimet, por nga oportunizmi .Ata janë të bashkuar me pasion të idealit të vetëm për pavarësi., hamendja e tyre e përbashkët u thotë që të moderojnë kërkesat e tyre për momentin për t’ i bërë Ata të realizueshme .Kjo arësye praktike është veçanërisht e dukshme në mesin e shefave të moshuar si Isa Boletini , I cili kombinon instinktin e tij thellësisht politik me njohurinë e madhe që ka ndaj turqve. “. \

Duke i vertetuar auditorit së ëndrra kombëtare e patriotve shqiptarë të rinj apo të vjetër është plotësisht e afirmuar.Kështu kjo figurë u bë e njohur edhe nga shtypi huaj .

Gazeta franceze “La Temps” me 21 Gusht 1912 publikon deklaratën e patriotit shqiptar nga Tuzi, Nikollë Ivanaj, duke parashtruar dy qellime kryesore : Aktivizimin e ndërgjegjës kombëtare në mes të popullit 2- paraqitjen e problemit Shqiptar përpara Europës me rrugë diplomatike…….”Turqit nuk mund té na marrin më tri gjera: Ndërgjegjen, Zemrën dhe Armët tona! (dokument i përkthyer nga Aurenc Bebja )

Me 27 Shkurt -6 Mars 1913 ,merr pjesë në një Kongres Shqiptarësh,organizuar nga Faik Konica e Sotir Kolea me suport te autoriteteve austriake,”Kongresi Shqiptar i Triestës”ku u diskutuan për:

1- Njohjen politike dhe ekonomike të Pavarësisë së Shqipërisë drejtuar fuqive të mëdha .

2-Kufijtë e ardhshëm të Shqipërisë.

3- Diskutimin rreth Princit.

4- Mbeshtetjen e popullsisë aromune jasht kufijëve që të inkludohet në shtetin shqiptar.Këtë eveniment të rëndësishëm dhe Personalitetin. e N. Ivanajt,e ka paraqitur në librin e Tij, “Shpnesa e Shcypeniis” Paolo Muner, simbol i shqiptarizmës, (P. Muner Gazetar , publicist,studiues i historisë së Shqipërisë ,Oficer I Forcave Detare Italiane, Shef i Forcave Detare pranë Delegacionit të Eksperteve Italianë 2001-2003 në Tiranë ,”Shpnesa e Shcypeniis” (Shqipëtar të Trieshtit) Botuar nga Botimet Jozef Durrës 2014..)

Me 1915 N.Ivanaj, ishte organizator i klubit ” Lidhja Kombëtare” në Shkodër.

Po këte vit, me 29 Mars botoi në Shkodër numrin e parë të gazetës së përjavshme “Lidhja Kombëtare”, organ i klubit me të njëjtin emër. Fletorja që dilte në shqip, pjesërisht edhe në frëngjisht trajtonte çështje politike, shoqërore dhe kulturore.Gazeta ishte në përkrahje të vetëqeverimit shqiptar dhe në mbrojtje të drejtave të popullit tonë. Në Janar të vitit 1919 publikon gazetën “ Koha e Re “. në Shkodër . Vdekja e parakohëshme e Ismail Qemalit e tronditi thellësisht dhe në gazetën e sapo publikuar shkruan me pikëllim për humbjen e një burrështeti që i duhej Shqipërisë më shumë së kurrë . “Na mbërrijti lajmi i zi si korbi, i ftohtë si skulli e I mprehtë si shpata e mejdanit; Vdiq Ismail Qemali i Vlorës ……Historia e Shqipërisë së re, në kohën e vet do të flasë më gjerë e gjatë për këte burrë të shkëlqyeshëm të Atdheut tonë …….Ne, sot i lutemi shpirtit që të na ndihmojë në këte kohë të vështirë e kritike , ku na lypsej ende trupi e mendja e tij, më tepër së kurrë deri më sot. Gazeta “Koha e Re”doli në Janar të vitit 1919 në kohën kur po negocioheshin kushtet e Paqës dhe po ribënin hartat e Europës ,në Konf. e Paqës në Paris .Kjo gazetë ishte një kujtesë për fuqitë e mëdha se Shqipëria nuk duhej harruar. Me 1919 shkoi pranë Konferencës se Paqës në Paris si delegat i “Partisë Politike ” Shqiptaro-Amerikane nga diaspora e Sh.B.A.ve .Letra e parë që N.Ivanaj i dërgon Kristo Dakos,President i Partisë Politike Shqiptare në Boston shkruhet: Njoftoni kompetentët se çështja e Pavarësisë së Shqipërisë është çështje e ekzistimit e popullit shqiptar…..Aneksimi i Vlorës dhe ndarja e Gjirokastrës dhe Korçës e “vrasin” ekzistencën shtetërore dhe nacionale të Shqipërisë.Populli Shqiptar nuk duhet të lejojë ta komandojë as Italia, as Greqia, dhe as cilido mandat tjetër kushdo qoftë. Italia nuk ka vend në Vlorë …( Poezinë Vlona ia kushton këtyre ngjarjeve:Në zjarm e në gjak, sot po vlon Vlona// Në kambë asht çue e gjithë Shqipnija // Nuk e lëshojmë, thotë asht e jona // Pa dekë për të gjithë Burrnija // N. Ivanaj )

N.Ivanaj. Po në një letër tjetër drejtuar K.Dakos me nje shkrim të shkurtër ….”Bindeni koloninë tonë që populli shqiptar nuk mund të presë kurrfarë të mirash nga Italia,derisa ajo të heqë dorë nga qëllimet e saj okupuese në Ballkan”.

Në letrën drejtuar Presidentit Amerikan (1913-1921) Thomas Woodrow Wilson,me 2 Prill 1920 shkruan:Në kohën kur Konferenca e Paqës në Paris përfundon punimet e saj, unë apeloj në Presidentin e Sh.B.A. ve në të mirë të popullit shqiptar,përfaqësues i të cilit jam, në të drejtat e mija të njeriut dhe në principe që përfshihen në 14 pika të Presidentit Wilson, duke e lutur që të largojë nga shteti ynë të gjitha qëllimet që shkojnë në dëm të integritetit të tij politik dhe shtetëror…….shqiptarë nuk mund t’ia lëshojnë shtetin e vet kërkesave të Italisë e Greqisë dhe as nuk mund të pranojmë që në Ballkan të instalohet një fuqi e huaj.( Revanshin Grek për tokat shqiptare i shpreh në vargjet: “Po ,Shpresoj ,së as ti Greqi //Qellimet. s’ ke me i a mbërri//Së Epiri asht i yni //Do të jenë së bashku me Shqiptari// N.I.)

Me 1923 N.Ivanaj së bashku me kushuririn e vet,Mirash Ivanaj ( I njohur si reformator I Arsimit Shqiptar )publikoi në Shkodër gazetën “Bashkimi ” dhe gazetën javore “Republika ” …Ata ishin të bindur se fusha më e përshtatshme për të dhënë kontributin e tyre për zhvillimin, përparimin dhe emancipimin e bashkësisë shqiptare, ishte publicistika, ku mund të shfaqeshin lirshëm pikëpamjet e tyre politiko -shoqërore.Peshën më të madhe në këte gazetë e mbante Mirash Ivanaj.Përveç artikujve problemor të kohës,bënte punët si redaktor, korrektor e deri radhitës në shtypshkronjë .Shumica e artikujve ishin shkruar nga Vëllezërit Martin e Mirash dhe Nikollë Ivanaj.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore N.Ivanaj botoi librin autobiografik “Historia e Shqipërisë së Re “, “Vuajtjet e veprimet e mija “në dy pjesë me 1943 pjesën e parë dhe pjesën e dytë 1945. Këte libër me autografin e autorit e ruante me kujdes vjehrri im I nderuar, Avokat Rakip Leka si dhuratë nga vetë Nikolla. Kur rrinin bashkë kishin çfarë të tregonin për ngjarjet e jetuara sidomos për Ismail Qemalin. Av. leka ruante në memorie ngjarje nga jeta e I. Qemalit në Turqi , kur Ai ishte student i jurisprudencës në Universitetin e Stambollit .Në atë kohë I. Qemali ishte deputet i opozitës liberale në Parlamentin Turk dhe mbronte me zjarr të drejtat e shqiptarëve sidomos për alfabetin shqip. I Riu R.Leka, . ishte një ndër firmëtarët e parë në telegramin e protestës për mbrojtjen e alfabetit te gjuhës shqipe i vendosur me 1908 dhe i kundërshtuar nga Xhon-turqit që ishin pro alfabetit Arab. Telegramin e gjejmë të shkruar të gazeta “Tan”27 janar 1910 nga shoqata e studentëve të Stambollit.

Ashtu edhe në telegramin tjetër që ia dërguan kryetarit të parlamentit Turk për të protestuar ndaj incidentit që I ndodhi Ismail Qemalit me 21 shkurt 1911, kur Ai ishte deputet i Sanxhakut të Beratit.Kjo ngjarje u bë e njohur nga telegrami që iu dërgua gjithë shtypit të Stambollit, deputetëve, klubeve shqiptare nga studentet Universitarë si Rakip Leka , Mustafa Kruja, ……ku shprehnin indinjatën …” Një shuplakë për deputetin shqiptarë,është një shuplakë për tërë kombin “….E gjithë kjo sepse I.Qemali iu kundërvu nga foltorja turqëve të rinj, që ishin në parliament. Ata po mohonin premtimet që kishin dhënë sipas kushtetutës së re. Kjo revoltë bëri që edhe deputetët e tjerë shqiptarë të largoheshin nga parlamenti në shenj proteste.Ngjarja më interesante që Av. leka tregonte për I. Qemalin ishte qendrimi i babait tij ,Ibrahim Leka Borshi I cili kur ishte qark -komandant i Lushnjës kishte marrë urdhër nga Janina të arrestonte Ismail Qemalin në kohën, kur do të kalonte nga Lushnja për në Vlorë . Ibrahim Leka , Lajmëroi Nebi Sefa Lushnja( firmëtari i Pavarësisë) që të vepronte sa më parë në mënyrë që. Ismail Beu me shoqëruesit e tij të ndërronte destinacionin nga Lushnja në një rrugë tjetër dytësore për të kryer Misionin e rendësishëm në Vlorë, që e realizoi pa asnjë incident nga kjo mbrojtje.Ndërsa N. Ivanaj rrëfente për merakun që kishte I. Qemali për rrezikun e politikës së fanatizmit fetar të zbatuar nga Xhon -Turqit, që I. Qemali e denocioi me forcë kur ishte në Itali. Qellime ishte për t’i futur shqiptarët në luftë ndërmjet vedit,—— zhdukjen e Malësorëve me të gjitha mundësitë dhe zëvendësimin me emigrantë nga Bosnja …. gjë që e vazhduan fqinjët tanë Serb ,Grek e Malazez dhe s’po ndalesh ……Këto të vërteta historike po i zbulojnë historianët e ndershëm dhe me shume kembëngulje gazetari i guximshëm ,Marin Mema në emisionin “Rrënjët Shqiptare”. Kështu publicistika e N.Ivanajt do të ndihmojë sado pak në këte drejtim.

Mitrush Kuteli duke analizuar librin e N.Ivanajt “Historia e Shqypnisë Re” shkruan:”Mendimet dhe ngjarjet janë shprehur çiltazi,-troç,si thonë durrsakët-dhe në një stil energjik,si vetëm ata të Shkodrës mund ta shkruajnë.N.Ivanaj shkruan ashtu si flet.Pra shkruan mirë……Është veprimi I një njeriu që breth shtet më shtet. për një ide të tijnë,tani I pritur mirë ,pastaj I nxjerrë me polici,po gjithmonë I palodhur “maniak” për mbesimet e veta .Një njeri ky, N.Ivanaj insistent e persistent I cili sa po I nxjerrë nga një kufi vjen e hyn nga tjetra për t’u nxjerrë prap me daulle. Gjithmonë në luftë ,gjithmonë në opozitë ..si ndënë Zogun edhe ndënë Duçen-sepse u pat internuar .I ngjan shpirtërisht atij Nikolla Naços të Rumanisë(Nikoll për Nikoll..) edhe ay po aqë I përvojtur ,për gjith atë ideal.”

Viti i fundit i jetës tij kurorëzohet më botimin e librit, “lulet e Pasosme “, që ka bërë vlerësimet e duhura studiusi Sinan Gashi, për Nikollë Ivanajn, si Poet Lirik në poezinë patriotike dhe të dashurisë.Ndër të tjera thekson studiusi për Poetin së për çdo poezi shenonte datën e krijimit dhe vendin ku e kishte shkruar. Kështu shtrirja gjeografike e krijimeve të tij përfshinte më shumë së 30 vende…….Nga titujt e poezive :”Kosova”,” Bashkimi i Shkodrës me Atëdhe “ Vlona “ “Malësia e Madhe”, “ Udhëtimi – mërgim”. “Flamur” …………dhe nga vargjet “ Flamur i kuq ,me Shqype të zezë, //Hidhur madheshtuer n’erë të dlirë!//Flamur i shenjtë,që zemrën m’ke ndezë //. Hidhu përpjetë në Shqypëni të lirë”. …….. njohim së çfarë rrihte në zemren e një Atdhetari luftëtar, siç ishte N. Ivanaj. Le të jetë një udhërrëfyes edhe për brezin e ri sot që të shpalosin dijet e tyre,energjite pozitive , duke u plotësuar me eksperiencat e njerëzve më të suksesshëm të historisë sonë dhe të botës për të bashkuar shqiptarinë dhe për të lulëzuar Mëmëdheun Etnik.

“Qysh prej Tivarit deri n’Prevezëgjithkund lshon dielli vap’ edhe rrezëasht toka jonë, t’parët na e kanë lanëkush mos na e preki, se desim t’tanë“.

“ kush ia shkon në trimëri suliotit brrun ?Me të bardhë fustanellë e me gunë “.

“Qysh prej Tivarit deri n’Prevezë
gjithkund lshon dielli vap’ edhe rrezë
asht toka jonë, t’parët na e kanë lanë
kush mos na e preki, se desim t’tanë“.

“ kush ia shkon në trimëri suliotit brrun ?
Me të bardhë fustanellë e me gunë “.