Pjeter Logoreci – Page 3 – Dielli

Zbulohet nje veper e panjohur e piktorit Simon Rrota

June 13, 2017 by dgreca

Ditari i piktorit te njohur, nje veper sa historike dhe kulturore, aq edukative dhe sociale/

Nga Pjeter Logoreci/

Këto ditë pata privilegjin të kisha në dorë një dorëshkrim me kujtime ose DITARIN e piktorit të njohur shqiptar, birit të Shkodres, Simon Rrotes. Personalisht e si kërkues, jam njohur me disa nga pjestarët e familjes Rrota, me jetën dhe veprimtarinë e të cilëve kam shkruar më parë duke publikuar informacione, foto dhe dokumenta të panjohura. Po ashtu, në arkivat e Vjenës kam pasur rastin të njihem me dokumenta që tregojnë veprimtarine e gjërë në të mirë të atdheut të Kolë e Justin Rrotes, vëllezërve të piktorit Simon Rrota, apo me jetën dhe veprimtarinë e vëllaut të vogël, fotografit të njohur Gjon Rrota. Njohja e shumë ngjarjeve, të përshkruara në këtë ditar, personazheve, familjarëve të autorit, shumë ambienteve ku zhvilloheshin këto ndodhi, më bëri që gjatë leximit të përjetoj momente e ndjesi të vecanta.

1-Faximile e ditarit./ 2- Simon Rrota/ 3- Shtepia e Simon Rrotes/ 4- Simon Rrota;Gjate punes-1934/ 5- Simon rrota-Tek Pusi i fshatit-1934/

Shënimet e ditarit janë të rreshtuara në 204 faqe të shtypura me makinë shkrimi nga i biri i autorit, Rafaeli, i cili i është referuar me korrektësi dorëshkrimit origjinal të autorit. Kujtimet e piktorit Simon Rrota fillojnë duke përshkruar në mëndyrë kronologjike ngjarjet dhe ndodhitë me mbresëlënëse të jetës së tij që nga fëmijëria, shkollimi, zanafilla dhe vështirësitë e përmbushjes së dëshirës së tij të jetës – PIKTURES, deri në kujtimet e ngjarjeve që ndodhën ndër periudha të ndryshme në qytetin e tij të lindjes, Shkodren apo perpjekjet e shqiptarëve për pamvarsi si dhe zhvillimet e luftës së parë botërore.

Ditarin e përshkon një stili i qartë dhe i thjeshtë i ngjarjeve, që shpesh bëhet shumë emocional edhe për vetë autorin. Ndër ato reshta, ku ai shkruan për artin e pikturës, për prindërit apo atdheun, lexuesi ”ndjen” mallin e emocionet që autorit i kanë pushtuar shpirtin, që bën “ti dridhet dora”. Daljes së vëllezërve nga shtëpia, në vitin 1901 e Kolës (vëllaut të madh), i cili largohet për në Klagenfurt të Austrisë për studime të larta të mësuesisë, më pas, largimit në 1902 të Ndocit ose sic u quajt më vonë At Justin Rrota për të vazhduar studimet në teologji e pregaditjen për meshtar, autori i kushton faqet e para.

Si periudhë kohore, autori fillon të kujtojë e të përshkruaj ndodhitë që i kanë mbetur në mendje, që nga viti 1902, kur ai ishte vetëm 15 vjec, kur “ishte bërë burrë” dhe kërkon ti bëhet ndihmë babait të tij të moshuar, për të mbajtur familjen duke u punësuar si “Shegert” tek një tregëtar i madh në Pazarin e Shkodres. Puna që filloj të bënte aty si shënues i mallrave që hynin e delnin në magazinat gjigande të pronarit, bëri që Simoni 14 vjecar të përballet për të parën herë me personazhe apo me atmosferën orientale të pazarit, me shumëllojshmërinë e mallrave që vinin kryesisht nëpërmes anijeve në lumin Buna, me sengserë, hamej, peshues, kafexhinjë, shënues, tregtar të vegjël e të mëdhenj të ngarkuar me napoljona arit, gjë që e ndihmoj atë për të fiksuar në memorien e tij tipa të ndryshëm që do ti duheshin për vizatimet e pikturat e mevonëshme.

Dëshira e Simonit për të mësuar sekretet e pikturës, bindi babain e tij Gjushin, që ti kërkojë piktorit të famshëm Kolë Idromeno, ta marrë nën mbikqyrje, si nxënës pikture, djaloshin fillestar i cili më vonë, njohjes, mësimdhënies e punës me të, do ti kushtojë shumë faqe në kujtimet e tija. Njëkohësisht një vend të vecantë në ditar, merr edhe miqësia e Simonit me At Gjergj Fishten i cili atë kohë drejtonte shkollën franceskane në Shkoder dhe që merrej vetë me vizatim. Frati franceskan e ndihmon, piktorin e vogël me materiale që i duheshin për pikturën që atë kohë gjindeshin me shumë vështirësi, si dhe me ambiente për të punuar.

“Dishiri qi i paraqita, për kërkesën e materialit, – kujton ai, – e gëzoi shumë fratin, prandaj, pa far voneset më mori për krahut, më prini përpara, tue me cue në dhomën e vizatimit ku unë tre vjetë ma parë kisha mësue vizatim me shokët e shkollës. Aty material kishte mjaft e pa dhimbë. Më dha nji sasi të mirë lapsa, goma, letra vizatimit e modele të ndryshme. Përvec gjanave, i dha urdhën shërbyesit të shkollës, Ndoke Cunit, i cili ishte edhe kepucar e bante sandale për freten, qi, sa herë qi do të më nevojitesh material për vizatime, me ma dhanë pa pengesa. Gzimi kje i madh e kshtu unë pa vonesë ju shtrova punës me dishir për me vizatue elementet e para, e mbasi bana nji sasi të mirë, i cova te Kolë Idromeno për me i korigjue…”

Një ndër ngjarjet e rëndësishme të kohës, që autori e përshkruan me hollësi, ishte dhe termeti i 1 qershorit të vitit 1905 në Shkoder. Ai kujton: “Vendi ku unë punojshe, nuk ishte i mirë e as dritë të rregullt nuk kishte, për arsye se banojshim ku mujshim…për shkak të termekut qi në vjetin 1905, me 1 qershor, në orën 16.20 (ala turka), Shkodra u trondit prej termekut të randë e me dame të mëdha…” dhe vazhdon të përshkruaj me hollësi situaten katastrofale dhe rrenimet që pat në cdo cep të qytetit.

“…Shkodra u shndrrue krejt, e tjetër nuk u pa vec tym o pluhun,…qi u shkaktonte prej rrenimit të mureve e të shpijave, me shumicë. Kushtrimi u dha gjithkah, pse secili u interesonte për njerzit e të afërmit e vet, e në raste nevojet me dhanë ndihmë për nxjerrjen e viktimave qi kishin mbetë ndër rrenoja… Në Shkoder nuk mbeti shtëpi pa u prishë e pësue dame të mëdha. Ndër to edhe Kisha e Madhe (Katedrale)…sidomos tullat qi ranë prej tavanit tuj damtue edhe njerzit”

Fragmente shumë interesante të ditarit janë miqësia dhe bashkëpunimi i autorit me At Gjergj Fishten i cili duke parë situatën e vështirë ekonomike të familjes Rrota dhe të vetë Simonit, e aktivizon në punime të ndryshme artistike si piktor. Së pari i beson ndërtimin e Betlemit të Krishtlindjes, me e pasunue me figura të cilat Simoni i realizonte plot fantazi e realizëm, e më vonë me pregaditjen e skenave teatrore të një komedie të cilën e kishte përkthyer vetë….

”…mbas sa ditësh, më thirri Pater Gjergj Fishta per me ba disa skena për teatër, për nji dramë të përkthyeme prej tij “Mjeku i përdhunë” (Komedi e Molier-it). Kjo do të ishte rasa ma e mirë për mue me pasë përpjekje ma të ngushta me poetin tonë. Edhe ai vetë, mori pjesë me mue, në punimin e atyne skenave mbasi vizatimi i vinte për dorësh, e kështu punojshim bashkë. Ndërsa unë papushim me brushat e mija ngjyrojshe në ato skena të bukura, poeti recitonte vjersha e lëshonte disa batuta satirike qi mue më bajshin me qesh aq shumë sa mu donte me lanë edhe punën tue i thanë se nuk mujshe me vazhdue ma, pse dhimbje të mëdha më kishin kape dejt e qafës prej së qeshunit të fortë….”

Këtu autori, faqe me radhë, vazhdon të tregojë anektodat dhe humorin që At Gjergj Fishta krijonte me nxansat e tij, të cilëve u recitonte në shqip vargje apo u tregonte historina me heronjtë tonë kombëtare, duke u ba njikohësisht edhe aktor e interpretues… Në ditar përshkruhet vënia në skenë për herë të parë e një drame në shqip:

….” Drama pati sukses të madh në Shkoder pse e organizueme në te tana pikat dhe skenat e bukura, e veqanërisht pse drama ishte në gjuhen shqip qi ma përpara nuk ishin cfaqë në Shkoder, prandej bani nji përshtypje të madhe në popull qi e priti me duartrokitje të vazhdueshme, në drejtim të poetit tonë. Mbasi mbaroj gjithshkafja, Pater Gjergji më shpërblej mirë për punën qi kishe ba, tue me dhanë tetë mixhida të bardha (pare turke argjenti), qi aso kohe kishin nji vlerë të madhe e mue më gzuen shumë….”

Në fletët në vijim, Simon Rrota tregon vështirësitë që kishte, si fëmijë piktor, për të realizue deshirat e tij me vizatime apo portrete të cilat i duhej ti bente në naturë apo në mes të njerzve të cilët nga injoranca nuk kuptonin artin e tij dhe shpesh reagonin brutalisht duke ja vjedhur, prishur apo grisur bllokun e skicave që mbante kudo me vehte…

” tue kenë, –tregon ai -, se populli hartin nuk e kuptonte, unë para tyne ishe i pavlefshëm me atë bllokun e skicave qi mbajshe me vedi. Më thojshin se unë ishe i papunë e u sillshe rrugash si rrugac, në vend qi me punue nji zanate, përvec kësaj, kudo qi unë rrijshe me vizatue, aty kishin për tu mbledhë te tanë vagabondat e Shkodres, qi atherë ishin me shumicë…. e me prishnin punët qi bajshe….

Episode e përshkrime shumë interesante, vazhdojnë në përmbajtjen e këtij Ditari, të cilat kanë vlerë të madhe historike dhe edukative për brezat e ri, si dhe për ndonji ekspert historie apo folklori, prandaj, duke falenderue familjen që ma besoj këtë vepër të Simon Rrotes, shpresoj që ndonjë nga lexuesit e këtij shkrimi të marrë përsipër që të mbështesë financiarisht botimin e kësaj vepre.

Vazhdon në numrat e ardhshëm

Anton Logoreci, shkrimtari, gazetari, diplomati; nje atdhetar i pashoq në shërbim të kombit

May 14, 2017 by dgreca

Nga Pjeter Logoreci/Wien-Austri/

“Dekadat e diktaturës i mohuan kulturës sonë kombëtare një mision veprues shumë të fuqishëm, atë të diasporës./

Një element me vlerë të kësaj hapësire kulturore që pret t’i pohohet sa më shpejt kulturës kombëtare dhe të vetëdijësohet sa më parë në ndërgjegjen popullore, sidomos në atë të rinisë, e përbën trashëgimia shpirtërore e Anton Logorecit. Ky personalitet i fuqishëm i kulturës sonë i takon asaj radhe intelektualësh shqiptarë që, e kuptoi dëmin kombëtar të komunizmit dhe iu kundërvu atij me gjithë aftësinë intelektuale, vullnetin shpirtëror dhe zjarrminë e pasionit.”

E nisa shkrimin tim mbi intelektualin e atdhetarin Anton Logoreci me këtë pasazh shumë domethenës nga një artikull i botuar në shtypin shqiptar nga studiuesi i njohur shkodran Anton Cefa, me titull: Anton Logoreci, përfaqësues i denjë i kulturës së diasporës shqiptare.Intelektuali Anton Logoreci ose Ndoci, sic e thërrisnin shkodranët, lindi në Shkoder me 19 korrik 1910, në një familje me tradita atdhedashëse. E ëma Maria, bijë nga familja elitare Toska, pat nëntë fëmijë, shtatë djem dhe dy vajza, ndër të cilët Antoni ishte fëmija i parë. I ati, Pjetri, për të ushqyer familjen e madhe punonte si argjendar, por ishte dhe shumë aktiv në levizjet politike e shoqërore të kohës. Për këtë, gjatë qeverisjes së tij, Noli e emroj atë nënperfekt të Malsisë së Madhe, ndërkohe që vëllezërit e tij Matia e Paloka, i ishin përgjigjur thirrjes së xhaxhait të tyre, Arqipeshkvit të Shkupit Andrea Logoreci, për të punuar si mësues për përhapjen e arsimit e gjuhës shqipe në Kosovë ( Prizren e Gjakovë).Që fëmijë, Antoni, pat kontakte me figura madhore të rilindjes sonë kombëtare si Filip Shiroka, Luigj Gurakuqi, Gjergj Fishta, Ndre e Lazer Mjeda, të cilët ishin miq të familjes, por dhe farefis (Ndre e Lazër Mjeda) me Logorecët. Ai nisi mësimet në kalasat fillore të etërve franceskane, për të kaluar më vonë, në klasat për të rritur të kolegjit jezuit të qytetit të Shkodres. Si fëmijë, Antoni, ishte gjithmonë aktiv dhe premtonte një personalitet të spikatur artistik e letrar. Ai ishte një nder fëmijët e talentuar, pjesë e grupit teatror të shkollës, ku arriti të shpalosë dëshirën e pasionin e tij për skenën ndër rolet e melodramave historike e patriotike që luheshin në kolegj.

Në një shënimim biografik për Logorecin, z. Fan Sotir Kristo, shqiptaro amerikani i njohur nga Bostoni, shkruan në volumin 12 të Buletinit Katolik Shqiptar të botuar në San Francisko si dhe në rrjetin amerikan informativ FROSINA këto kujtime:

“… Gruaja ime Jane dhe unë patëm fat, shumë vite më parë, për të takuar Anton Logorecin në Londër gjatë vizitave tona në atë qytet historik ku shpejt u bëmë miq të mirë me të dhe me gruan e tij të bukur, Doreen me te cilen ai u njoh ne BBC, ku punuan se bashku gjate luftes se dyte boterore.

Anton Logoreci,… ishte thesari më i fundit që i jepej botës nga nje familje katolike shqiptare. Të aferm te familjes se tij ishin, Arqipeshkvi i Shkupit – Andrea Logoreci, prindërit e Nënë Terezës, Mati Logoreci- xhaxhai i tij i cili punoi shume për të ruajtur kulturën shqiptare në Kosovë dhe për të ndihmuar në formulimin e një alfabeti të perbashket për gjuhën shqipe. Gjatë fëmijërisë së tij Antoni ndoqi ne Shkoder shkollën fillore françeskane, ku dhe shërbeu në altarin e kishës së Shën Antonit, aty afer. Ai i si fëmijë i pat shërbyer rregullisht Meshës së At Gjergj Fishtës, autorit të madh shqiptar dhe poetit laureat. “

Në vitin 1922, me themelimin nga Kryqi i Kuq Amerikan të Kolegjit Teknik Amerikan në Tiranë, familja e dërgoj Antonin në këtë kolegj, i cili ndikoj shumë në formimin përendimor të tij. Ambienti, gjuha angleze, programi mësimor, aktivitetet e shumta si dhe mesuesit e specialistët e shkollës ishin elemente të fuqishëm në pregaditjen e shumë anëshme mësimore e disiplinore të cdo studenti, që do ti shërbente më pas për të krijuar bazat e një karrierë të fuqishme. Përvec pregaditjes së një kaste teknikësh që më vonë do ti shërbente rindërtimit të vendit në të gjitha fushat, Kolegji qe një nga bazat e fuqishme të krijimit të elementeve përparimtare që me kulturen e marrë aty i tregonin botës se vinin nga një shoqëri e emancipuar dhe e denjë europiane.

Antoni me sjelljen e telentin e tij letrar u bë një ndër studentet e zgjedhur të drejtorit Fultz i cili drejtonte kolegjiumin e redaksisë të revistës së shkollës LABOREMUS, të cilën e kishte krijuar vetë. Antoni ishte një nder redaktorët e revistës, por edhe shumë aktiv me shkrimet e tija në këtë organ. Falë inteligjencës së tij, kjo periudhë i sherbeu atij që të kuptonte sekretet e shkrimit në prozë, që më pas e ndihmoi për punën e tij të përherëshme në Radio Londra, por edhe për të shkruar artikuj, tregime, novela e libra të suksësshëm.

Pasi u diplomua në vitin 1927, Antonit ju dha mundësia të ishte shoqërues dhe përkthyes i gjeneralit britanik Jocelyn Percy të cilin Presidenti Zog e ngarkoj me organizimin dhe trajnimin e xhandarmerisë shqiptare. Puna në skuadren e gjeneralit anglez e ndihmoj Logorecin të krijojë një këndvështrim të saktë për demokracinë, diplomacinë, politikën e po ashtu të përcaktonte rrugen e studimeve dhe karrierës së tij të ardhëshme. Pasi perfitoj një bursë, për rezultate të larta, nga shteti, në vitin 1937 filloj studimet dhe u diplomua për ekonomi e shkenca politike në universitetin shtetëror në Londër, LSE (London School of Economics and Political Science), një nga universitetet më në zë të botës nga ku dolën përsonalitete të politikës botërore, shumë mbajtës të cmimit Nobël, sipërmarrës nga më të suksesshmit e botës, gazetarë të famëshëm si dhe dhjetra profesorë që mësuan pastaj në gjithë anët e globit.

Në Shqiperi, Antoni, edhe pse në moshë të re, arriti të krijojë lidhje të shumta me personalitete të shquara të kohës nga të gjitha fushat si Edith Durham, Ernest Koliqi, Branko Merxhani, Ismet Toto, Tajar Zavalani, Eqerem Cabej, Karl Gurakuqi, Petro Marko, Odise Paskali… Ai kishte një bashkëpunim të përherëshëm, nëpërmes botimeve të tija, me revistat dhe gazetat shqiptare të kohës. NOLOGUS ishte pseudonimi me të cilin ai u paraqit me shkrimet e tija në organet e shtypit, si mbrenda dhe jashtë vendit.Në vitin 1940, qeveria angleze, duke vlerësuar situatën e krijuar ndërkombëtare, vëndosi të hapë një program në gjuhën shqipe në rrjetin njohur BBC. Kjo dritare informacioni do ti shërbente shqiptarve të cilët vuanin nën pushtimin fashist për të kuptuar situatën e luftës, por edhe për tu ndergjegjësuar kundër okupatorit. Me propozimin e sekretarit të ambasadës shqiptare Dervish Duma, drejtimin e këtij programi e mori Anton Logoreci. Duma e njihte mirë Logorecin, qysh në shkollën e Fultzit, ato ishin miq dhe bashkëpunëtorë të ngushtë, në të mirë të Shqipërisë, gjithë jetën.

…„Nuk ka shqiptar që të mos e ketë dëgjuar çdo mbrëmje zërin e Anton Logorecit nga qendra

transmetuese e BBCsë, që ishte një institucion edukimi politik e demokratik edhe për të. Ai aty nuk punoi si folës i thjeshtë por edhe si komentator, si përgjegjës i sektorit për Shqipërinë e më vonë si përgjegjës i BBC-se per sektorin e tërë Evropës Lindore“, shkruan Albulena Stojaku në shtypin shqiptar në artikullin: NOLOGUS, NJE PERSONALITET I HARRUAR… dedikuar Anton Logorecit…

“Ai ishte një nga komentatorët më të kualifikuar të Evropës Lindore dhe më vonë u bë shkrimtar e gazetar i programit për Evropën Qendrore dhe mbeti një komentator i vlefshëm për BBC për vite me radhë, duke u specializuar për problemet e të drejtave të njeriut në Evropën Lindore si dhe zhvillimet në Shqipëri.

Logoreci ishte arsyja e vetme për vëmendjen që Shqipëria mori pas luftës. Qe ne fillim, ai e akuzoj Enver Hoxhën për diktaturën e tij, duke theksuar se e ardhmja e Shqipërisë duhet ti perkase demokracisë perëndimore dhe jo komunizmit. Logoreci ishte një mbrojtës i autonomisë, kulturës dhe traditave të Kosovës. Komentet e tij ishin të largpamese dhe shpesh profetikë”…shprehet njohësi i ceshtjes shqiptare, kolegu dhe miku i tij shqiptaroamerikan Fan Kristo në Buletinin Katolik të shqiptarve të Californisë. Anton Logoreci njihej në mbare diasporën shqiptare, jo vetëm si rezultat i përhapjes së zërit e komenteve të tija në shqip nga Radio Londra, por edhe nga botimet e tija, si shkrimtar e gazetar. Ishte deshira e tij e jetës që ti përkushtohej kësaj fushe. Krijimet e tija në prozë përshkoheshin nga një stil i zhdërvjedhët e modern, që e veconte atë nga shkrimtarët e tjerë bashkëkohorë. Në shkrimet e tij plot pasion, ai sillte me mjeshtri para lexuesit bukurinë e trojeve shqiptare, freskinë e luleve në oborret shkodrane, karakteret e bashkëqytetasve me problemet e tyre sociale e mallin e tij që e digjte për atdhe.Me ardhjen e komunistëve në pushtet, si rezultat i komenteve dhe kritikave që Logoreci percillte nëpërmes Radio Londrës, familja e tij në Shkoder vuajti kalvarin e mundimeve, burgjet dhe diskriminimin. Rregjimi burgosi vëllaun e tij më të vogël, të sapo dalë nga bangat e gjimnazit, Filipin, i cili vuajti, i mbyllur por i pa dënuar, në burgun e Shkodres ku i prenë gjymtyrët, ku u sëmur rëndë nga tuberkulozi që i shkaktoj vdekjen në sanatorium. Shokët e tij të burgut tregojnë që:.. sa herë që në emisionin shqip të Radio Londrës përmendej emri i diktatorit, monstrat injorante, kapterrat komunistë të burgut, torturonin pa mëshirë deri në prag të vdekjes të vellaun Filipin.Familja e Antonit në Shkoder ishte vazhdimisht pre e bastisjeve dhe kontrolleve nga njësitet e sigurimit, që kërkonin të gjenin një shkak që të burgosnin vllezërit e tjerë. Falë personalitetit, njohjeve e kontakteve të mira të Antonit, Logorecët patën edhe ndonjë periudhë të shkurtër “qetësie”. Në memorjen e cdo pjestari të familjes Logoreci ka mbetur e fiksuar marrja e tyre nën mbrojtje, gjatë një raprezalje, nga shkrimtari Petro Marko, që me statusin e komandantit gjindej me shërbim në Shkoder, i cili, sapo dëgjoj që në familjen e Anton Logorecit po bëheshin bastisje, që pjestarët e familjes i kishin lidhur në pranga, ndërhyri personalisht duke larguar nga shtëpia e tyre njësitin e sigurimit e duke penguar burgosjen e Gasprit, vëllaut tjetër të Antonit, i cili mbet vetëm pak ditë në burg.

Po ashtu ato nuk mund të harrojnë rrëfimin e komunistit (antarit të komitetit qëndror) Fadil Pacrami, për takimin e tij me Antonin në Londër. Sipas Pacramit:…ai ishte dërguar në Londër nga diktatori për ti kërkuar Antonit “kthimin” në Shqipëri, ….me arsyetimin: …që ka më “nevojë” Shqipëria për ty se Londra…

Logoreci, i cili e njihte më mirë se kushdo tjetër bëmat e pabesinë e komunistëve shqiptare, nuk pranoj, pasi ishte i bindur se po të kthehej do ta priste pushkatimi apo burgosja për jetë. Si aktivist i të drejtave të njeriut në forumet ndërkombëtare, ai kontaktonte dhe merrte informacione nga të gjithë të arratisurit politik shqiptarë që delnin në perëndim, për këtë shkak ishte kurdoherë i mirëinformuar dhe aktual në emisionet e tij të Radio Londrës. Gjithashtu ai e njihte mjaft mirë edhe hakmarrjen e kriminelit Mehmet Shehu, të cilin e kishte pasur bashkënxënës në kolegjin amerikan të Fultzit. Dihej nga të gjithë që Mehmet Shehu, arrestoj, burgosi apo pushkatoj gati të gjithë kolegët e tij të shkollës amerikane, për “fajin” e vetëm se kishin qenë nxënës të “spijunit” Harry Fultz…

Gjatë viteve të formimit të tij profesional, si dhe të angazhimeve të tij për Shqipërinë, Antoni pat bashkëpunim të ngushtë me personalitete të kulturës shqiptare në diaspore si … Dom Zef Shestani, Arshi Pipa, Martin Camaj, Zef Skiroi, At Daniel Gjecaj, Ernest Koliqi…

Në shtëpinë e tij në Londër, vite me radhë, Logoreci, priti dhe strehoj shumë bashkëatdhetarë të arratisur e studentë nga Shqiperia, që prisnin të udhëtonin drejt botës së lirë, Amerikës e vendeve të tjera.

Në vitin 1977, Anton Logoreci botoi në Londër librin e tij “The Albanians – Europe´s Forgotten Survivors” ose të shkruar në shqip “Shqiptarët – të mbijetuarit e harruar të Europës”, një libër i shkruar me profesionalizëm dhe që u bë pikë reference për të gjithë studiuesit e ceshtjes shqiptare e ballkanike. Libri ishte një analizë e thellë e shkaqeve të lëngimit të gjatë të atdheut nga komunizmi, izolimi, konfliktet ndërkombëtare, mardhëniet me fqinjët si dhe vuajtjet dhe prespektivën e lirisë së Kosovës martire.

Gazetarja dhe kritikja angleze Elisabeth Barker shkruan: …Logoreci i dha librit të tij “The Albanians” një titull kuptimplotë – Europe´s Forgotten Survivors” – TE MBIJETUARIT E HARRUAR TE EUROPES. Ai ka treguar në libër historinë e një prej kombëve më të vegjël e më të vjetër europiane, të cilët banojnë në malet e tyre shkëmbore në bregdetin lindor të Adriatikut, një popull përherë i sulmuar, por, kurrë i nënshtruar nga pushtuesit e huaj, i rrethuar nga fqinjë armiqësore, e në pjesën më të madhe të historisë së tij, i harruar nga bota.

Po ashtu, gazetari i politikës ndërkombëtare dhe specialist i njohur i Ballkanit James H. Seroka e ka vlersuar librin me këto fjalë: …përshkrim interesant dhe korrekt i Shqipërisë bashkëkohore, që përmban përshkrime nga historia, kultura, ekonomia, politika, sociologjia e politika e jashtme e vendit, por jo si librat e tjerë, ky është i shkruar nga një shqiptar me prespektivë….. libri është burimi i vetëm më i mirë, për Shqiperinë, i shtypur deri më sot….

Eshtë për të ardhur keq, shkruan Prof. Anton Cefa, që tragjedia vazhdon ende. Libri është shkruar e botuar, por nuk ka rënë ende në dore të shqiptarëve, nuk është përkthyer, pra nuk është lexuar.

Edhe pse me një jetë e familje të realizuar, Antoni, i cili kishte dekada që ishte larguar, në pamundësi të vizitës në vendin e lindjes, digjej nga malli për atdheun. Kjo pasqyrohej qartë ndër skicat e tregimet e tij për atdheun e sidomos për Shkodren. Ai po thuajse cdo vit, i shoqëruar nga një pjestar i familjes mike Kovaci nga Ulqini, ngjitej në një pikë të lartë të malit të Taraboshit, për të kundruar Shkodren e tij të dashtun, per të shuar mallin për vendin e lindjes dhe gjysmën tjetër të familjes, që përpëlitej në ferrin komunist shqiptar. Kurdoherë nga Taraboshi, ai merrte me vehte dhe shtërngonte në gji, një grusht dhe apo gurë nga toka e nënës, Shqipëria.

Antoni vdiq me 23 shtator 1990, pa arritur të kthehet në atdhe dhe në qytetin e lindjes Shkoder, por arriti të shohë agoninë dhe rrëzimin e bishës komuniste, si në atdheun e tij dhe në të gjithë Europen lindore, gjë për të cilën punoj gjithë jetën. Per aktivitetin e tij politik dhe atdhetar, ne vitin 1993, presidenti i Shqiperise e nderoj me medaljen “Pishtar i Demokracise”.

Ka rreth 12 vjet që Bashkia e Shkodres neglizhon dhënien e një titulli nderi apo emertimin e një rruge për të perjetësuar emrin e Anton Logorecit, që me veprimtarinë e tij në Londër i bëri nder kombit dhe qytetit të Shkodres. Por keqdashja dhe injoranca e drejtuesve të administratës lokale nuk do të arrijë të zbehin madhështinë e Anton Logorecit, birit të një familje, gur i fortë në themelet e historisë së qytetit e të kombit shqiptar.

Wien, me 10.5.2017

…Kur diktatura të vriste natën dhe të qante ditën…

March 13, 2017 by dgreca

…momente nga jeta e Dr. Federik Shirokes…/

Nga Pjeter Logoreci/*

Dr. Federik Shiroka, i konsideruar nga profesorët dhe kirurgët e huaj si një shqiptar me inteligjencë dhe talent të vecantë, përvec se në fushën e mjeksisë, luajti suksesshëm në teatër, zotëronte vegla muzikore dhe shumë gjuhë të huaja, por ishte i suksesshme edhe në sport.

Federik Shiroka si futbollist/

Në fillimin e karrierës së tij si futbollist, në adoleshencë, ai u aktivizua me ekipin e futbollit të shkollës së Jezuitëve e më vonë me skuadren e futbollit të Juventus-it, një shoqeri me të rinj katolikë, në Shkoder.

Në përmbledhjen “ Historia e Kulturës Fizike dhe Sportet në Shkoder në vitet 1900 – 1944, të autorëve Enver Bushati dhe Ibrahim Dizdari, një botim i Komitetit të Kulturës Fizike e të sporteve të rrethit Shkoder në vitin 1976, që për fat të keq nuk ka dalë në shitje, në kapitullin e 3-të, Krijimi i shoqërive nga viti 1922 – 1928 dhe aktiviteti i tyre fizkulturalo – sportiv, shkruhet:

Shoqeria “JUVENTUS”, me të rinjë katolike, ku një pjesë e sportistëve, pa marrë parasysh pasojat e rënda që do të kishin nga ana fetare, u bashkuan me shoqëritë laike, sic ishte “Studente Shkodra”. Këta sportistë ishin: Luigj Shala, Federik Shiroka, Anton Mazreku…etj…(faqe 35).

Shoqëria Juventus, ka zhvilluar edhe mjaft ndeshje ndërkombëtare sidomos me “Crnagoracin” dhe “BUDUCNOSTIN” e Malit të Zi, që ishin skuadrat e forta të kohës. Ndër lojtarët më të mirë të kësaj shoqërie përmenden: Pac Kovaci, Federik Shiroka, Lec Ndreka, Zef Kiri, Gac Gurashi…etj…(faqe 36)

Shoqeria “Studente Shkodra”. Kjo shoqëri në kundërshtim dhe në luftë të fortë me dogmat dhe demagogjinë fetare, pranoi që në themelim të saj, anëtarë me besime të ndryshme. Kjo dha mundësi që aty të bëjnë pjesë elementë të shëndoshë dhe përparimtare pa dallim feje. Nga anëtarët e parë të kësaj shoqërie që punuan dhe kontribuan për mbarëvajtjen e sportit në qytetin tonë ishin: Ahmet Ashikja, Nikolla Verbica, Luigj Shala, Agostin Hila, Federik Shiroka, Anton Mazreku, Bahri Kopliku, Muhamet Halili, etj… Pjesa dërmuese e anëtareve të kësaj shoqërie ishin studente, të cilët ndiqnin shkollën në vendin tonë dhe jashtë atdheut. Në mes të tyre kishte edhe punëtorë. (faqe 37).

Skuadra e futbollit e kësaj shoqërie ka qenë një nga skuadrat më të para dhe më të fortat e asaj kohe, e cila ka zhvilluar shumë ndeshje lokale, kombëtare e ndërkombëtare. Përmendën si ndeshje të mira të saj, loja me shoqërinë “Juventus”, me “Djelmnia Shkodrane”, me “Sport Klub Tirana” dhe me “Ballshiqin” e Malit të Zi, ku dallohen si lojtarë të mirë: Rifat Rroji, Nikolla Verbica, Muhamet Hallili, Federik Shiroka, Refik Shpuza, Xhevdet Luloci, Mahmut Xhyheri etj… (faqe 39)

Edhe pse Dr. Shiroka i donte shumë fëmijët, fati e deshti që cifti të mos kishte trashëgimtare. Këtë mungesë Shiroka e vuante, prandaj ai mundohej kurdoherë që të ndihmonte prindërit në kushte ekonomike të vështira, ato me shumë fëmijë, në mëndyra të ndryshme humane. Shpesh qëllonte që mbas vizitës mjeksore në ndonjë familje punëtorësh me shumë fëmijë, ti zgjatnin para, të cilat gjithmonë i kundërshtonte me mirësi duke i këshilluar që me ato para të blenin ushqim për fëmijët.

Në dëshminë me shkrim “DISA KUJTIME ME DR SHIROKEN”, autori i saj

Aleko Dhima

…përshkruan miqësinë e tij me ciftin Shiroka me keto fjalë: “…cdo njeri në jetë është i rrethuar nga njerzit e tij, nga shokë dhe miq. Por nga të gjithë këta, më i afërt dhe i dashur është ai që të ndodhet pranë, që të vjen në ndihmë kur ti ke nevojë dhe je në hall, jo vetëm nga ana materiale, por edhe nga ajo shpirtërore. I tillë ka qënë dhe mbetet për mua Dr. Federik Shiroka. Me familjen e Federikut jam njohur për herë të parë në vitin 1948-të, kur isha vetëm 10 vjec, kur familjes time iu dha një hyrje në shtëpinë ku banonte doktori. Nuk më shlyhet nga kujtesa takimi i parë me të, i dashur, i thjeshtë, i qeshur e i afruar si prind i vërtetë. Unë atë kohë isha një djalë i vogël, që për arsye të ndryshme familjare isha i mbyllur, i pa veshur, i pa ushqyer, e mu ndodh pranë ky njeri. Ai më merrte shpesh me vete kur e thërrisnin për ndonjë vizitë urgjente, ku unë kisha dëshirë të mbaja cantën e mjeteve të vizitës. Pasi i vizitonte të sëmurët që i vinin në shtëpi ose u shkonte në shtëpi, të gjithë mundoheshin ti jepnin bakshish, por ky nuk i pranonte, e vecanërisht kur i shihte që nuk qenë mirë nga gjëndja. Për vizitë i vinin dhe shumë fshatar që mbanin qeleshe. Shumë herë kam qënë prezent, kur ata kërkonin ti jepnin bakshish, ky ia merrte, u hiqte qeleshen nga koka dhe jua fuste lekët nën qeleshe e duke ja vënë qeleshen i thoshte: bleja femijëve ndonjë send… Ai sillej shumë mirë me të sëmurët, por edhe me familjaret e tyre, i ndihmonte pleqtë duke ju mbajtur xhaketën, i mbante krahun dhe ngrihej i pari tua japë shkopin, dhe këtë e bënte jo për reklame apo për tu dukur, por se mbi të gjitha ishte njeri e pastaj mjek. Kam dëgjuar shumë pacientë të tij të thoshin…ai ishte shpirt njeriu… Gjatë gjithë kohës që kam jetuar pranë tyre, kanë qënë tepër të radha ditët kur Federiku nuk shfletonte libra mjeksorë. Kur kryente ndonjë operim të vështirë e të vecantë, pas buke, ulej dhe i përshkruante të gjithë veprimet në një fletore të posacme. …Shkruaj vetëm ato operacione, thoshte, që i bëj për herë të parë apo ato që patën dicka të vecantë… Biblioteka e tij personale qe e përqendruar në dy vende: në shtëpi dhe në dhomën e tij në spital. Librat i kishte kryesisht në dy gjuhë: në gjermanisht dhe në frengjisht, por kishte edhe në italisht. Në mes të librave vendoste fletushka të gjata me shënime: “Kryer ky operacion në 1948-ten në Tiranë”, “Operuar me sukses në Tiranë, me 1950-ten”, “kryer në Shkoder në 1945-sen”… Gjatë studimit të literaturës profesionale, nxirrte shënime në një fletore që e kishte kurdoherë me vehte. Aty shpesh bënte edhe skema duke përdorur lapsa me ngjyra. Cdo dy jave vinte në shtëpinë e tij një ish pacient nga biblioteka kombëtare dhe i sillte revista mjeksore në gjuhë të huaj. Tre vitet e fundit të jetës së tij, cdo të enjte shkonte që në mëngjes me bicikletë në sanatorium për të operuar të sëmuret nga bronket. Diten e enjte (kur kthehej heret) apo ditë të diele, lexonte literature artistike. Ai ishte i apasionuar pas Goethes, Heines dhe Viktor Hygoit, por krahas tyre, kisha parë të lexonte edhe poezi të Aleks Cacit e Llazar Siliqit, të cilin e kishte mik. Federikut i pëlqente shumë muzika, kryesisht muzika operistike e simfonike, por vecanërisht i pelqenin këngët shkodrane të kënduara nga Lucie Miloti e Xhevdet Hafizi. Njihte mirë kompozitorët e mëdhej si Verdi, Puccini, Rossini, Bahun, Mozartin, Vagnerin e Listin. Kam qënë shpesh me to në opera si Traviata, Rusalka, Ivan Susanin etj. Shpesh herë na u digjeshin biletat mbasi ai ose nuk vinte ose vinte me vonesë nga spitali. Në muajin maj të 1955-ses u caktua si anëtar i një delegacioni kulturor që do të shkonte në Moskë. Atje ai qëndroj mbi një muaj dhe gjatë kësaj kohe, kreu disa operacione në klinika të ndryshme dhe u cilesua nga specialistët atje si kirurgu me duar të arta. Kur u kthye, i tregonte me zell të madh ato që pa atje, tre shokeve të tij të afërt, Prof. Selaudin Bekteshit, Maksut Drrasës dhe Dhimiter Shytit. Një ditë të muajit gusht të vitit 1955-se, kur ishim në plazh në Hotel Hekurudha, nuk e ndjente vehten mirë dhe kur po delnim nga deti më tha: …mbaje mend Leko se unë do të vdes sivjet nga zemra… dhe ashtu ndodhi. Duke gdhirë 15 dhjetori, rreth orës 3 të mëngjesit dëgjova të shoqen që më thirrte me zë të lartë. Vajta te dhoma e tyre dhe pashë Federikun të zbehtë që me zor merrte frymë dhe me dorën e djathë mbi zemër. Familjarët e mi u nisën për të lajmëruar Dr. Mokinin dhe Feizi Hoxhën, të cilët rrinin jo larg shtëpis tonë. Pas 30 minutash erdhi Dr. Mokini, i cili pasi i dha ndihmën e parë duke i bërë një inxheksion, më përshpëriti vecmas …se Federiku ishte i mbaruar. Këto kujtime për Dr. Federikun më kanë mbetur të pashlyera dhe si fëmijë e kam konsideruar dhe do ta konsideroj gjithë jetën si prindin tim të dytë.”
Dekorimet dhe Vlerësime ndër vite

Dr. Shiroka u dekorua, nga Kryetari i Kryesisë së Presidiumit të Kuvendit Popullor Omer Nishani, me Urdhërin e Punës të Klasit të I-rë, me dekretin Nr. 922, datë 5 shtator 1949, me motivacionin: I dalluar në mëndyrë të vecantë për punë të palodhur frytëdhënëse, për merita të cquara në aplikacionin e shkencave të mjeksisë, për cilësira të radha teknike, që me reultatet e mira të operacioneve dhe mjekimeve kanë kontribuar në shkallë të gjërë në përforcimin e shëndetit të popullit. (Gazeta Zyrtare e RPSH, 22 Shtator 1949, Nr 71).

Po ashtu, duke lexuar një shkrim të Zërit të Popullit, të ditës së martë 7 Shkurt 1955, vërehet që:..Në sallën e konferencës të Institutit të lartë mjeksor, në prani të ministrit Medar Shtylla e zv/ ministres, shoqes Vera Pojani, e cila foli për punën e palodhur të punonjësve të shëndetësisë u shpërndanë dekoratat që presidiumi i kuvendit popullor, i akordoj punonjësve të shëndetësisë të cilët u dekoruan me Urdhërin e Punës së Klasit të dytë. Në mes të 166 punonjësve të personelit që u vlerësuan ishin dhe mjekët: Dr. Fejzi Hoxha, Dr. Xhavit Gjata, Dr. Federik Shiroka, Dr. Selaudin Bekteshi...

Përvec dekoratave dhe urdhërave për punë të palodhur, (pa orar e që shpesh flinte në spital), me rezultate të shkëlyeshme në të mirë të njerzve të thjeshtë, Dr. Shiroka punoj gjatë periudhave të ndryshme në qytete të ndryshëm. Ai ka qënë edhe drejtues i reparteve të kirurgjise, gjë që ja shtonte në masë të madhe detyrimin për tu impenjuar me energji të tjera, ne administrimin e cdo problemi që dilte në repart. Në një shkrim përmbledhës të vitit 1962, mbi zhvillimin e mjeksisë në Shqipëri, nga Universiteti Shtetëror i Tiranës, Fakulteti i Mjeksisë, Katedra e Terapisë, me autor Prof. Fejzi Hoxhën, në kapitullin e 3-të shkruhet:…në vitin 1940, Dr. Federik Shiroka ishte Shef në Repartin e Kirurgjisë në Spitalin e Shkodres..(faqe 88)…, ndërsa në përshkrimin e Përsonelit të Spitalit të Tiranës, shkruhet që: …erdhi nga Vjena me kontrate Prof. H. Hocke, i cili punoj prej vitit 1935 deri në 1937-tën si kirurgu kryesor, duke pasur si asistent Dr. Federik Shiroken…(faqe 93).

Me 1939, pak ditë para pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste, Prof. Lehmann u largua nga vendi ynë dhe shef i kirurgjisë mbeti asistenti i tij, Dr. Federik Shiroka. Por menjëherë pas pushtimit të Shqipërisë, kirurgët italianë zunë vendet në repartin e kirurgjisë të spitalit të Tiranës, duke transferuar Dr. Shiroken në Shkoder…(faqe 107). Përsa i perket shërbimit të tij në spitalin e Shkodres, në dosjen përsonale të Shirokës, egziston një dokument i lëshuar në Janar të 1950-ës nga Drejtori i Spitalit të Shkodres Dr. Tahsin Karagjozi ku shkruhet se:”…vërtetoj që Dr. Shiroka ka shërbyer pa nderprerje në Spitalin Civil të Shkodres me cilësinë e Kirurgut Primar, prej dates 1.12.1940 deri 7.4.1946-te”

Dr. Shiroka ishte qysh në vitin 1947, anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë. Në një njoftim të ATSH-së të datës 27 dhjetor 1955-së shkruhet që: Ministria e Shëndetësisë, për të përjetuar kujtimin e kryekirurgut të vendit tonë (pas vdekjes) vendosi ti japë emrin dhe të paisë me bustin e Dr. Shirokes këto institucione:…Klinika Ospitaliere (pavioni i 14-të) që ishte drejtuar prej Dr. Shirokes, Sallës së Operacionit për klinikat e kirurgjisë në spitalin e përgjithshëm civil të Tiranës dhe auditorit për klinikat e kirurgjisë të Institutit të Lartë Mjeksor.

Në DISPENCEN E I, te Kirurgjise se Pergjihteshme, të fakultetit të mjeksisë në Univetsitetin e Tiranës, me autor Prof. P. Gacja, R. Golemi, V. Zogu, S. Dede…në faqen 25 – 29, mbi zhvillimin e kirurgjisë në vendin tonë, shkruhet: “…Një barrë të rëndë mbajten në shpatullat e tyre gjithashtu ata kirurgë të pakët që kishte vendi ynë atherë. Ndërmjet tyre vlen të përmendën Dr. Federik Shiroka si themeluesi i vertetë i kirurgjisë shkencore në vendin tonë. Ky ishte kirurg i talentuar me një përgatitje të mirë shkencore e teknike dhe me një diapazon të gjërë dijesh në lëmin e kirurgjisë. Ai zotëronte mirë Kirurgjinë Abdominale, Urologjinë, dhe që ndër të parët që filloi kirurgjinë torakale në vendin tonë.”

Me rastin e 30 vjetorit të vdekjes së Federik Shirokes, Seksioni i Shendëtësisë dhe Këshilli Shkencor i Shëndetësisë i Shkodres, në dhjetor të vitit 1985, organizoj në nder të tij, në sallën nr.1 të Institutit të lartë Pedagogjik, Sesionin Shkencor – MBI JETEN DHE VEPREN E DR FEDERIK SHIROKES.

Duke ju referuar revistave dhe gazetave të kohës, të 16-17 dhjetorit 1955 (Revistës Shëndetësia Popullore, Zëri i Popullit), në rastin e vdekjes së tij, i gjithë populli i Shkodres me dhimbje, nderim dhe respekt të thellë, e përcjelli Dr. Shiroken në varrezat e Rrmajit. Qindra telegrame ngushllimi i erdhën familjes nga të gjitha krahinat e vendit tonë, nga personalitete, por edhe nga njerëz të thjeshtë që kishin pasë kontakte dhe që e vlerësonin humbjen e një kirurgut të pashoq si ai.

Dëshëroj ta mbyllë shkrimin tim me fjalët e telegramit të ngushëllimit, që ministri i shëndetësisë i kohës Dr. Ibrahim Dervishi, i dërgoj familjes Shiroka me rastin e vdekjes së Dr. Shirokes:..”Me dhimbje të madhe marrim pjesë në hidhërimin tuaj, për humbjen e papritur e të parakohëshme të birit tuaj dhe kolegut tonë të dashur Frederik. Vdekja e Dr. Frederik Shirokës është një humbje e madhe për shëndetësinë tonë popullore për të cilën ai punoj pa u lodhur duke shkrirë të gjitha forcat e tija mendore dhe fizike deri në momentin e fundit të jetës së tij…”

Si shumë intelektuale të tjerë edhe Dr. Federik Shiroken, rregjimi komunist e përdori, e shantazhoj, e demaskoj si “antisovjetik”, e kërcënoj me burg, duke i shkaktuar një mbingarkesë psiqike (pas stërmudimit të punës pa orar), deri sa zemra i pushoj së rrahuri…, për ta mbuluar më pas me fjalë të bukura (si ato më sipër)… Kjo ishte mëndyra që diktatura komuniste trajtonte qytetarët e intelektualët e vet… PASI I VRISTE NATEN, I QANTE DITEN. Uroj dhe shpresoj që ky gjykim të mos vazhdojë edhe nga politikanët e sotëm të cilët po e nëncmojnë krejtësisht figurën e burrit që shpëtoj jetë njerzore e që i gjithë populli e mban për NDERI I KOMBIT.

Me, 7 mars 2017

Dr.Federik Shiroka, NDERI I KOMBIT…

March 5, 2017 by dgreca

Nga Pjeter Logoreci/Vjenë/

Dr.Federik Shiroka, NDERI I KOMBIT, …edhe pse pa këtë titull/

Në Foto: Në vitet e shkollës/

Në Foto:Kur ishte fëmijë/

Në Foto: Shiroka Gjimnazist në Austri/

Në Foto:Shiroka, student në Vjenë/

Megjithë traumat e mëdha historike kombëtare ndër vite, e sidomos në periudhën e errët dhe shkatërruese të diktaturës komuniste, familjet e mëdha e patriotike të elitës shqiptare, me shumë sakrificë, u munduan të ruanin e të trashëgonin vlera të kulturës, të traditës apo dokumentacione e dëshmi historike të rëndësishme.

Në Foto: Dr. Shiroka me nënën dhe motrat/

Një nga këto familje elitare është dhe familja shkodrane SHIROKA, nga gjiu i së cilës dolën përsonalitete e patriot të shquar. Një ndër to ishte dhe mjeku me duar të arta, mbreti i kirurgjisë shqiptare, Dr. Federik Shiroka.

Në Foto: Dr. Shiroka gjatë një konsulte/

Gjatë një vizite që bëra në familjen Shiroka në Shkoder, u takova me Marijen, me mbesen e Dr. Federikut, me të cilën kujtuam kirurgun e famshëm. Unë pata shkruar më parë për Dr. Shiroken duke ju referuar korespondencës dokumentare që ai dhe bashkëshortja e tij kishte pasë me familjen time, por nga biseda me mbesen e tij, mësova shumë gjëra të reja si dhe pashë dokumentacion e foto që nuk e njihja më parë.

Në Foto: I ftuar në Moskë/

Shumë kuptimplotë dhe mbresëlenëse është dëshmia e vlerësimi i bashkëmoshatarit të Federikut, Z. Kel Zojzit, i cili në një letër dërguar familjes, ka përshkruar shoqërinë me Shiroken, vitet e fëmijërisë, të shkollës fillore e deri sa Federiku u largua për studime në Austri.

Kel Zojzi / bashkëmoshatar

“…Unë Kel Zojzi, Dr. Shiroken e kam njoftë qysh në vjetin 1912, kur ishte 4-5 vjec, në konviktin parashkollore (atherë Servitet). Ai ishte një fëmijë i gezuar, i gjallë, i qeshur, shkonte mirë me të gjithë shokët. …Ishte femijë i edukuem i disiplinuem, kishte dashuri për shkollën, mësonte shumë mirë. Megjithëse rrjedhte nga nji familje me gjendje të mirë ekonomike, ai nuk bante dallim me shokët, aq ma tepër ishte i dashur me ato që ishin ma të vorfën. Luante me to dhe i ndihmonte ndër mësime. Federiku merrte pjesë në aktivitete artistike e sportive (luante mire futboll). Në vjetin 1920, kur u shfaq melodrama “Ora e Shqipnisë”, ku merrshe pjesë edhe unë, publiku mbet shumë i knaqun me pjesën që ai luajti me shumë shkathtësi. Ai bante pjesë edhe në grupin e valleve. Ka marrë pjesë edhe në melodrama të tjera, si psh. “Hijet e Zeza”, në vjetin 1922, luejtë nga Shoqnia Bogdani, ku ka luejtë rolin e shqiptarit të vogël i veshur me kostum kombëtar, rol që i pelqente shumë e ishte krenar e shumë i gzuem, dhe e luejti me shumë art…”

Në mes të dhjetra dokumentave mbi punën dhe jetën e Dr Federik Shirokes, të mbledhura me shumë dashuri e perkushtim nga Lekë Shiroka, vëllau i Marijes, gjinden edhe shenimet e shumë personaliteteve të njohur, personazhesh popullore, letra falenderimi të pacienteve të shëruar, të kolegëve, të bashkëpunëtorëve shkencore, gazetarësh apo vlerësime të autoriteteve shtetërore. Nga ky arkiv, i krijuar dhe i sistemuar me shumë kujdes, që i shtohej dokumentave dhe fotografive të trashëguara nga familja, po vecoj disa kujtime të Dr. Maksut Drasës i cili duke punuar pranë Dr. Shirokes, mësoj shumë nga metodat e reja shkencore prej tij.

Maksut Drasa / Mjek

“…Shiroka ishte mjeshtri im, sepse më ka mësuar të kem gjithnjë parasysh detyrat e kirurgut. I SEMURI QE ME DASHJE VEN JETEN E TIJ NE DUART TONA, thoshte ai , MERITON TERE RESPEKTIN DHE DASHURINE TONE. Ai donte që bashkëpunëtorët e tij të ishin në lartësinë e duhur. “Padituria është nata e errët e mendjes, pa hënë, pa yje… – ….i thoshte gjithmonë kolegeve të rinj, nuk na lejohet të kurojmë të sëmurët pa studiuar e pa kërkuar vazhdimisht, që të dhënat shkencore bashkëkohore ti vëmë në shërbim të tyre….” Ai kërkonte vazhdimisht mendimin tonë….. Kam nevojë të mësoj edhe unë – thoshte – nuk është kurr e mjaftueshme. Kur të tjerët e lavdëronin për gjeninë e tij në punë, ai na kujtonte një shprehje të Edisonit: SEKRETI I GJENIUT ESHTE PUNA KEMBENGULESE DUKE “PERDORUR” MIRE MENDJEN….

Shiroka na nxiste të donim librat: …Libri, thoshte, është mik i vërtetë e i sinqertë që bëhet këshilltar “intim”. Unë dhe librat e mij, shkojmë në harmoni e së bashku kurojmë të sëmurët…

Njëherë, kur rastësisht lexova raportin mjekësor ku thuhej se vuante nga Miokarditi, e shikova i shqetësuar dhe me keqardhje. Ai duke më buzëqeshur më tha:…Nuk është gjë, unë prap do të punoj… Dhe punoj ashtu me miokardit pa e ulur ritmin e punës, deri sa vdiq papritmas. Ai na mësonte që të mos vetëkënaqemi me suksese të vogla dhe kur në përvetësonim ndonjë teknike të re, gëzohej si ta kishte arritur vetë. Dr. Shiroka vinte cdo ditë, dimër e verë, në orën gjashtë të mëngjezit, në spital. Me përpikmëri të cuditëshme, me fanatizëm ndiqte programin ditor e javor. Këtu përfshiheshin: puna në sallën e operacionit, vizitat tek të sëmurët, konsultat për të sëmurët rëndë, diskutimet për rastet e operacioneve të vecanta, konsultat ambulatore. Personaliteti i tij rritej cdo ditë në sytë tonë. Dr. Shiroka ishte një gjinekolog e obsteter i mirë, ftiziater i mirë. Ai njihte mirë patologjinë, neurologjinë, patfiziologjinë, historinë e mjeksisë e mbi të gjitha ishte kirurg i mrekullueshëm, i kalibrit të madh.

Ai u bë për mua një mik i vertetë, atëherë kur u transferova në Berat. Këshillat e mira prej një miku të sinqertë, qenë freskuese të mendjes e inkurajuese për të punuar dhe jetuar… Tiranë, dhjetor 1985”

Pasi arrita të lexoj të gjithë materialin e gjetur për DR. Federikun, vërejta se në disa letra të miqve dhe të njohurve të tij, flitej për një përndjekje të ashpër ideologjike që Federiku vuante në jetën e përditëshme, si në punë nga disa kolegë, por edhe jetën e tij shoqërore dhe private, nga rrethanat që atij ja krijonin të tjerët. Lakmia e ndoshta xhelozia e disa kolegëve, të cilëve tesera partisë komuniste i krijonte siguri në vendin e punës edhe pse të paaftë, apo i jepte të drejtën e kritikës parimore marksiste për “të pa pjekurit politikisht”, ishin stressi i vërtetë i ditës. Ndjeva keqardhje të thellë dhe u cudita shumë, kur pata në dorë deshminë e shoferit të tij Ranko Thanasi, i cili edhe pse vetë komunist e guerilas, ishte befasuar kur kishte degjuar nga goja e Federikut që ….Erdhi e më takoj një shok në emër të qarkorit të partisë dhe me kërcënoj, prandaj mbaj një armë… Me poshtë Ranko tregon që … u desht ndërhyrja te Veliu (pseudonimi i sllavokomunistit Vasil Shanto), që Federiku të jetonte dhe të punonte “i qetë”.

Dëshiroj të sjell këtu edhe një fragment që tregon për përndjekjen e Federikut nga kujtimet e Zonjës Roza Buda e cila shkruan:

Dr. Roza Buda / mjeke

“…Dr. Federik Shiroka ishte një nga shokët e mi më të ngushtë. Ai ishte tepër i dashur dhe i thjeshtë, shumë inteligjent dhe me një vullnet të madh. Që kurse bënte specializimin në klinikën universitare të kirurgjisë në Vjenë, drejtuar nga Prof. Denk, ai ishte dalluar për talentin dhe aftësitë e tija.

Pas disa vjetësh, unë si studente bëja praktikën po në atë klinikë. Sapo morën vesht që isha shqiptare, docentët, asistentët, kryeinfermierët, më flisnin me shumë respekt për Dr. Shiroken dhe më thonin, që me siguri do të bëhej një kirurg i famshëm.

Nga mesi i vitit 1946-të, kur unë u ktheva nga Vjena, Frici (Federiku) punonte si kirurg në Spitalin Civil të Tiranës. Me gjithë konditat jashtzakonisht të vështira të asaj kohe, ai bënte një punë shumë të madhe, jo vetëm në sallën e operacionit, por edhe në ndjekjen e vazhdueshme të të operuarve, deri në shërimin e plotë të tyre. Fatkeqësisht për vite të tëra, ai u luftua nga kolegë të ndryshëm, deri sa arritën ta akuzojnë dhe si antisovjetik, për të cilën u bë dhe një mbledhje e vecantë për të. Nuk mund të harroj kurrë atë ditë, kur erdhi dhe më tregoj të gjitha. Ishte jashtëzakonisht i merzitur. Sapo unë doja ti flisja, ai më tha:…mos ki frikë ti Rozë, se unë nuk do të thyhem prej kësaj …”

Pak muaj para se të vdiste, për shkak të lodhjes, përndjekjes e stressit, që i rënduan zemrën e tij të sëmurë, ai u dërgua me një delegacion të Shoqërisë të Miqësisë, në Bashkimin Sovjetik, për të asistuar në manifestimin e 1 Majit, ditës ndërkombëtare të punëtorëve. Në një njoftim në faqen e parë të Zërit të Popullit, të datës 28 Prill 1955, shkruhet nder të tjera: “…Delegacioni kryesohet nga shoku Gaqo Nesho, sekretar i parë i komitetit të partisë për qarkun e Vlorës dhe kryetar i degës së Shoqërisë së miqësisë për këtë qark dhe përbëhet nga Zija Këllici, Dr. Federik Shiroka, Andrea Varfi, Prenk Jakova e Ollga Qano.”

Këtë vizitë, përvec qëllimit të udhëtimit, Shiroka e shfrytëzoj që të vizitonte klinikën dhe spitalin ku operonte Prof. Kuprianov, një nga kirurgët më në zë rus. Me tu kthyer në atdhe, ai i paraqiti emocionet dhe entuziazmin e tij në një artikull të botuar në numrin 7 të Revistës Kulturore Shoqërore MIQESIA, të korrikut 1955-së, në faqet 8 dhe 9-të. Aty ai shpreh kënaqësinë që u njoh me metodat e reja të ndërhyrjeve operative në zemër e mushkri dhe përshkruan vizitën e tij në klinikën e Profesorit Kuprianov me këto fjalë: “…përshkrimi i im është shumë, shumë ma i varfër nga realiteti…, po përpiqem të tregoj mbi një ndërhyrje operative në zemër dhe mushkri, e cila bëhet me një lloj narkoze të pashembëllt në praktikën mjeksore. Kjo narkozë quhet “letargji artificiale” ose po të përdorim një shprehje më shkencore “hipotermi artificiale me bllokadë vegjitative”… Me anën e kësaj narkoze, Prof. Kuprianov operoi me sukses një fëmijë 5 vjecar, që vuante nga anomali kongjenitale të vazove, nga e ashtuquajtura “maladie blue”… Gjatë kësaj vizite, unë krijova bindjen se atje tashma pothuajse nuk ka sëmundje që nuk shërohet. Me të tilla përshtypje del njeriu jo vetëm nga klinika e Prof. Kuprianov ose ndonjë institucion qëndror të shëndetësisë, por edhe nga vizita në cdo spital e ambulancë…”

Jo vetëm Dr. Shiroka, ishte mahnitur me mjekët rusë, por edhe kirurgët rusë, shprehnin fjalët më të mira e të vlefshme për Shiroken dhe dijet e tija në kirurgji. Në shumë biseda, artikuj, ato lavdëronin metodat dhe aftësinë e tij. Në shenjë nderimi për figurën e tij ato kishin vendosur bustin e Dr Shirokes në pavionet e muzeumit në Moskë. Ja dëshmia e kompozitorit të njohur Tonin Harapi për këtë:

Tonin Harapi / kompozitor

Të shumtë, janë rastet kur njeriu emocionohet papritmas para një fakti, para një personi, mbas ndojë fjale etj…. Si sot më kujtohet, në një vend të huaj në vitin 1959, së bashku me kompozitorin e dashur dhe të paharruar Prenk Jakova, po vizitonim një ekspozitë të arteve figurative të disa vendeve e cila fillonte me Shqipërinë, mbasi soditëm në mesin e një salle një maket allcie të monumentit të Skenderbeut, na shkuan sytë të një bust i bardhë në anën tjetër të sallës, ishte ai i Dr. Federik Shirokes që buzëqeshte plot përzemërsi. Ne u emocionuam shumë dhe nuk u shkëputëm dot nga ai. Ecnim dhe sillnim kokën nga ai vazhdimisht…

Ai, Dr. Shiroka përmblidhte dy cilësi, aq të domosdoshme për një njeri të vërtetë: aftësinë profesionale në shërbim të njerzve dhe buzëqeshjen që i buronte nga një humanizëm i madh. Të tillë e kujtoj Dr. Shiroken…

Dëshëroj të falenderoj nga zemra, pjestaren e familjes të Dr. Shirokes, Elsa Shiroken, e cila më ka vënë në dispozicion këtë dokumentacion që ajo ruan me fanatizëm.

VIJON në numrat e ardhshëm

Vjenë, me 2 mars 2017

Orët e vdekjes ….në brigjet e Atlantikut…

January 29, 2017 by dgreca

kopertina e librit

Nga Pjeter Logoreci -Vjenë/

zbukuruesi_i_qytetit

Pak kohë më parë, doli në qarkullim në Shqipëri, romani ORET E VDEKJES, i shkrimtarit shqiptaro – amerikan Shyqyri Mollaj. Shkrimtari Mollaj është autor i disa veprave letrare, në poezi e tregime, por edhe i dy romaneve të botuar ndër periudha të ndryshme kohore. Promovimi i romanit ORET E VDEKJES, u bë në qytetin e Shkodres nën kujdesin e shoqatës të shkrimtarëve, në ambientet e hotelit Carmen të këtij qyteti. Romani “Oret e Vdekjes”, për shkrimtarin Mollaj, i cili ka vite që jeton në Sh.B. Amerikës me statusin e azilantit politik, është libri i tretë në emigracion. Vepra e parë e tij atje, ishte vëllimi me poezi “PYES VEHTEN”, pas tij romani në fjalë si dhe një vëllim me novela e tregime.

Ngjarjet, personazhet, vendet, që përshkruhen në roman, janë gjetje të autorit, bazuar në eksperiencat e tij të jetës. Gjithshka ndodhë në një ishull buzë Atlantikut, pronë e Familjes së miliardereve Madison; …tre shokë, ish studente të Harvard-it, kujtojnë të kaluarën, tregojnë historitë e jetës së tyre…

Tematika e romanit Orët e Vdekjes, për autorin Mollaj, është pasqyrim i problemeve aktuale sociale që kanë përfshirë sot botën moderne. “ ….Jeta jo vetëm në Shqipëri, por më shumë në Amerikë, ku jetoj prej dy dekadash, …më tregon ai…, më hapi tjetër pamje. Shoqëria e përbotëshme është globalizuar, polarizuar kudo. Paraja e kapitali janë në dorën e pak njerzëve. Strategjia e shuarjes e ndezjes së luftrave, ku mpleksen interesa strategjike, financiare, industria e luftës, farmaceutike, ajo e naftës, drogës, marrëveshjet e fshehta ku fshihet dora e bosëve të parasë, Wall Street-i…, cdo ditë njeriu po robotizohet.

Djali im, i cili punon në një institucion të rëndësishëm, më tregonte ngjarje reale nga dita e tij e punës, që më dukeshin fantazi, por që arrita ti shoh e ti prekë personalisht. Kjo më bindi që sot njeriu punon si CyberMachine, si një krijesë artificiale me ndërgjegje kolektive, i ndërtuar nga njerzit e teknikës….”, ….se njeriu nuk është zotërues i lumturisë së vet, …se (sipas Nices) ka pasur vetëm një të krishterë real dhe se ai vdiq i kryqëzuar (të tjerët spekullojnë në emër të tij), …se kemi më tepër armiq mbrenda vehtes se jashtë nesh, …se shtetet e fuqishme thërrasin për paqë e ngucin për luftë, …se ka dy të vërteta: ajo që është e ajo që duket e ta paraqesin si të vërtetë, …se inteligjencës biologjike po ja kalon inteligjenca teknollogjike….se….

Të gjitha këto, e të tjera, më kanë munduar gjithë kohën dhe mendova ti rrokja në një libër përgjithësues ku vuajtja dhe dhimbja është e njëllojtë për të gjithë. I varfëri vuan për bukë, i pasuri për pasuri dhe nga frika se mos e humbasë atë.

Në roman, figura kryesore është Franku, biri i dinastisë së famëshme të Madisonve. Familja e tij Madison, e pasuruar nëpërmes tregëtisë së skllevërve, piraterisë, vrasjeve, grabitjeve e kontrabandës, është e njohur si “sundimtare e detit” e së fundi si ndertues anijesh e pronar të flotës më të madhe të globit. Personazhi i dytë është Kurt Herman, milioner, aventurier i luftrave të Koresë e Vietnamit, trashigimtar dhe përfaqësues i një familje senatorësh, ushtarakësh e avokatësh, në kasten e lartë amerikane, i cili njihej në publik me nofkën “Avokati i Djallit”, pasi për para, bënte avokatinë e diktatorve e vrasësve të njohur në botë.

David Kolorado është personazhi i tretë në libër; bir i një fermeri, kërkues shkencor, që ndryshe nga shokët e tij, është puritan e bio-njeri. Ai është ndjekës i teorisë të VOICESFERES, që studion Billi, xhaxhai i Frankut, sipas të cilës:… egziston një shtresë e caktuar në atmosferë, ku pas vdekjes të secilit prej nesh, ruhen përjetësisht zërat apo informacione njerzore…. Romani merr shpesh nuanca provokative e filozofike, ku cdo lexues mund të gjej vehten mbrenda tij. Autori përshkruan me mjeshtri e vërtetësi skena ku dominon pushteti i parasë, kanibalizmi, hakmarrja, korrupsioni, kontrabanda, tirania e skicofrenia, refleks i intrigave e konflikteve të jetës së klaneve të “shoqërisë së lartë”.

Me shkrimtarin Shyqyri Mollaj, personalisht, më lidhen vite të tëra pune e bashkëpunimi në qytetin tonë të lindjes Shkoder dhe e ndjej për detyrë që të shkruaj për të, disa rreshta më shumë se një artikullshkrues i zakonshëm.

Autori Shyqyri Molla lindi në vitin 1946-të në qytetin e Shkodres, ku dhe u arsimua. Ai, kaloj rreth 30 vite pune në Institutin e Misrit dhe Orizit ku punoj si përgjegjës i kulturës dhe i bibliotekës. Nën kujdesin e përkushtimin e tij, Instituti gëzoj një bibliotekë me fond shumë të pasur, si me vepra letrare kombëtare e botnore, por edhe me vëllime shkencore e teknologjike, që i shërbenin studiuesve të institutit. Me dëshirën e madhe për artin, ai krijoj e drejtoj edhe grupin teatror amator të ndërmarrjes, i cili konkuroj me shumë sukses në olimpiadat e ndërmarrjeve të qytetit. Krahas drejtimit të bibliotekës, ai merrej edhe me eksperimente të ndryshme shkencore, mbrenda institucionit.

Shyqyriu, një njëri me karakter të fortë e temperament të zjarrtë, nuk u pajtua kurrë me farsën false të diktaturës. Në vitin 1963 si rezultat i një konflikti politik me një kuadër të partisë, nxirret para “gjykatës shoqërore” në lagjen ku banonte si “nip i pabindur i armikut të popullit Haxhi Hajdari” duke u dënuar, për konfliktin, me perjashtim nga të gjitha shkollat e republikës, me punë korrektonjëse të detyruar, me riedukim në bujqësi në kooperativen bujqësore të Dobracit (fshat në periferi të Shkodres).

Djaloshi i talentuar edhe pse nën presionin e “ndëshkimit shoqnor”, përpiqej pa ndërprerje të punonte në lëmin e letërsisë duke krijuar romanin e parë ZOGJTE NDERTOJNE FOLENE, të cilin e botoj në vitin 1967, në moshën 21 vjecare. Ky roman, në 216 faqet e tij, bën fjalë për një grup të rinjësh në një kooperative bujqësore, ku jeta paraqitej me ngjyra optimiste, që ishte modeli i ditës i realizmit socialist. Si linjë kryesore e romanit ishte dashuria në mes të rinjëve në një fshat, ndikimi i politikës partiake mbi masat, përfaqësuar nga sekretari i organizatës së partisë. Romani u prit shumë mirë, mbasi, kjo temë i mungonte deri atë kohë letërsisë, por edhe si rrjedhojë e botëkuptimit e stilit rinor në të shkruar.

Romani hyri në Antologjinë e Letërsisë Shqipe, në tekstet shkollore të klasave IX-të e X-të të kohës, së bashku me romanin DASMA të Kadaresë dhe atë ARA NE MAL të Petro Markos. Por ndodhi, që në vitin 1975, Shyqyriu, dërgon për botim një roman fantastiko-shkencor me titull “Fundi Perëndive të Olimpit të Ri” i cili nuk pranohet për “gabime të rënda ideore”. Ky motivacion merret si shkak për ti hequr të drejtën e botimit duke i hedhur poshtë edhe libra të tjerë që kish dërguar për botim. Për ti shpëtuar përndjekjes dhe burgut të mundëshëm, ai pushon së shkruari deri në momentin kur arratiset për në Amerikë, ku jeton prej dy dekadash.

Për mendyrën e të shkruarit e temat që përcillte, 22 vjecari Shyqyri Mollaj pat vlerësime nga shkrimtarë të njohur shkodranë si Prof. Vehbi Bala, por edhe nga kolosi i poezisë Federik Reshpja. Aktualisht, shkrimtari Shyqyri Mollaj, ka dërguar për botim një roman të ri, si dhe pret të prezantojë vëllimin e tij të fundit “ZBUKURUESI I QYTETIT”, që përmban një novelë e tre tregime me temë nga tranzicioni shqiptar.

Për mua personalisht, romani Orët e vdekjes, është një vepër aktuale, që i përgjigjet kohës me problemet e saj dhe do të ishte ideal për një skenar filmi. Stilli me të cilin autori paraqitet në këtë vepër është i thjeshtë, modern, sintetik, me pasazhe filozofike, por i lexueshëm nga të gjitha shtresat e moshat. Romani në tërësi, ishte një surprizë e bukur si nga tematika, por edhe nga cilësia, gjë që po e ndeshim përherë e më rradhë në xhunglen e botimeve nga letërsia moderne shqiptare.

Vjenë, me 23 janar 2017