Rafaela Prifti – Page 13 – Dielli

New Proposal on School Meals Includes First Limits on Added Sugars

February 4, 2023 by s p

Rafaela Prifti/

The current program serves lunch to nearly 30 million school children every day

Starting on February 7, you have a say in your children’s school meals program. It’s a 60 day period of public commenting on a plan announced today by the US agriculture officials. At a press conference, the Agriculture Secretary Vilsack announced new nutrition standards for school meals. The plan includes the first limits on added sugars. It also seeks to decrease sodium in the meals served to the nation’s school kids by 2029. With a focus on sweetened foods such as cereals, yogurt, flavored milk and breakfast pastries, the goal is to improve nutrition and align meals with U.S. dietary guidelines.

The Break Down in Numbers

The program serves breakfast to more than 15 million children and lunch to nearly 30 million children every day, said Secretary Vilsack.

The first limits on added sugars would be required in the 2025-2026 school year, starting with high-sugar foods such as sweetened cereals, yogurts and flavored milks.

By the fall of 2027, added sugars in school meals would be limited to less than 10% of the total calories per week for breakfasts and lunches.

The officials said that the proposal also would reduce sodium in school meals by 30% by the fall of 2029 with the goal of aligning with federal guidelines. The recommendations for Americans aged 14 and older limit sodium to about 2,300 milligrams a day with less for younger ages. On average 1,280 milligrams of sodium is allowed now per lunch for kids in grades 9 to 12. The plan seeks to bring it down to 935 milligrams.

Children’s Meals and Their Health

Health experts say cutting back on sugar and salt can help decrease the risk of disease in kids, including diabetes, obesity and other problems that often continue into adulthood.

The plan met with criticism by the School Nutrition Association that see more regulations as a burden for school districts especially in the rural areas.

At the press conference today, Secretary Vilsack said that the proposal phases changes in over the next six years to allow schools and food manufacturers time to adjust to the new standards. Furthermore, the USDA will fund grants of up to $150,000 to help small and rural schools make the changes. Sugar substitutes are allowed under the new standards. Secretary Vilsack noted that the proposal would continue to require that 80% of all grains offered in a week must be whole grains, yet it allows schools to serve non-whole grain foods.

Some parents consider the plan a positive effort that will help the kids, who will not even notice the changes, eat healthier. As part of the plan, agriculture officials are seeking feedback from parents and the public.

Source: Press Conference US Agriculture Department, statement, reports

Statuses Are Different, Issues Are Similar

February 2, 2023 by s p

Rafaela Prifti/

February 1 – Columbia University’s Institute for the Study of Human Rights hosted a webinar “to discuss prospects of PREVENTING A SECOND ARMENIAN GENOCIDE”. As a result of the virtual closure in December 2022 of the Lachin corridor, a road that links Armenia and the enclave of Nagorno-Karabakh, the humanitarian situation is rapidly deteriorating into a crisis. David L. Phillips, the Institute’s Director of the Program on Peacebuilding and Human Rights at Columbia University’s Institute for the Study of Human Rights, moderated the event online. Phillips, who served as foreign affairs expert and senior adviser to the US Department of State in several prior US administrations, is a respected scholar and a well known personality for the Albanian community here as well as Albanians abroad.

What are the implications of a blockade? (Is it ringing any bells yet?)

The 50 day blockade of the Lachin corridor raises a number of issues ranging from humanitarian and security to the international confidence in the peace process. It has been under reported by the media yet the issue has received the attention of UN Security Council, UNICEF and the US Department of State. Speaking as a guest at the webinar, Senator Chris Van Hollen of Maryland, called again upon Biden administration to engage beyond its support for dialogue. In the past, Senator Van Hollen has demanded the US to cease its security assistance to Azerbajan as cross border clashes continue. He has cosponsored resolution expressing the sense of the Senate that “it is the policy of the United States to commemorate the Armenian Genocide through official recognition and remembrance.” He is also an outspoken critic of the Azerbaijani authorities subjecting the Armenian population to ethnic cleansing. Azerbaijan’s closure of the corridor is seen as a bid to depopulate the territory from Armenians who live there while the genocidal intent is expressed publicly by the government officials and the head of the state, Ilham Aliyev. Ruben Vardanyan, State Minister of Artsakh, gave a brief overview of the region’s history before presenting the dire conditions in the region. Artsakh, officially the Republic of Artsakh (Nagorno-Karabakh), is a breakaway state in the South Caucasus whose territory is internationally recognized as part of Azerbaijan. “The current clash,” he said, “is not an ethnic conflict, but rather a battle between the autocratic rule of Azerbaijan and the democratic state of Armenia.”

Long Overdue, Armenian Genocide Formally Recognized by US in 2021

Van Z. Krikorian, Co-Chair of the Armenian Assembly of America, Adjunct Professor at Pace University School of Law, debunked Azerbaijani accusations with regard to the military presence in the region or the environmental protection claims and so on. He praised the ongoing work of the Biden administration towards the prevention of future genocides “as we call for democracy in Artsakh”. More than a 100 years ago, the first phase of the Armenian genocide began on April 24, 1915 with the Ottoman government killing more than one million Armenians, roughly 70 percent of the total Armenian population in the Ottoman Empire. The wide-scale extermination and subsequent lack of accountability inspired Polish lawyer Raphael Lemkin to conceptualize the concept of genocide—a word he coined in 1944—and campaign for its criminalization. (The Auschwitz Institute) The US formally declared that the systemic mass killing and deportation of Armenians by Ottoman Empire forces in the early 20th century was “genocide”. At the commemoration of Armenian Genocide Remembrance Day in April 2021, President Biden recognized that the events that began in 1915 were a deliberate effort to wipe out Armenians.

The Politics of Conflicts

Although Armenia does not recognize Kosovo’s independence (February 17, 2008), Armenia immediately welcomed the decision by the ICJ in 2010, saying it may help international recognition of Nagorno-Karabakh. The world court ruled that Kosovo Independence is in line with international law. States with minority problems have thus far adamantly opposed recognizing the new entity to prevent a potentially devastating spillover effect in their countries, arguing that the controversial ruling might boost secessionist movements all over the world (The Economist, July 2010).

Why it matters?

At many points during the webinar there were notable resemblances and similarities with the history of the Cham population, the massacre and expulsion of Muslim ethnic Albanian inhabitants from Greek territory from 1912-1945, also the ethnic cleansing of Kosovo Albanians including the systemic violence, killings and mass deportations with the aim of exterminating the Albanian population in the region.

Cham Expulsion, Kosovo Ethnic Cleansing, No Accountability for State Crimes

The unresolved issues underscore the lack of accountability. Neither Greece, nor Serbia are held accountable for the actions perpetrated by the state or with the complicity of the state agencies. The forced movement of the entire Albanian Muslim population from Greece has left a lingering sense of injustice amongst Albanians in general. (Miranda Vickers) The blockade of Lachin, since December 2022, is eerily similar to the Serbs’ tactics in Kosovo. What’s more, all these cases serve as a reminder that accountability is a battle that must be fought every day, not with one protest or one parade but by constantly rallying together as a community, speaking out and pressing the issues in front of the state politicians, government officials and elected representatives in the US, Albania and Kosovo.

Note: The name Kosovo is the most frequently used form in English for Kosova.

2023 A Consequential Year for Cybersecurity – Albania, Example of What Can Happen

January 30, 2023 by s p

Rafaela Prifti/

Cybersecurity was a major topic of discussion at the 2023 Annual Meeting of the World Economic Forum. World leaders, trade, technology experts and others assembled at the Swiss Alps in Davos, Switzerland, to address a huge range of topics and challenges in the landscape of economic and geopolitical instability. This year at the Forum meetings, Cybersecurity made headlines in many ways. According to Cybersecurity Ventures, cyber crime will grow from a $3 trillion industry in 2015 to $10.5 trillion by 2025. During a presentation on the findings of the Global Cybersecurity Outlook, Jürgen Stock, the Secretary-General of the International Criminal Police Organization (INTERPOL), said: “This is a global threat, and it calls for a global response and enhanced and coordinated action.” Citing the Ukraine war as one of the exacerbating factors for global insecurity, experts predict an increase in sophistication and frequency of attacks constituting a possible “cyber storm”. Already, phishing, ransomware and distributed denial-of-service (DDoS) attacks are reported to be on the rise.

While the report found that business leaders are far more aware of the cyber threat than the year prior, and 91% of respondents believe a catastrophic cyber event is at least somewhat likely in the next two years, the organizations continue to face significant challenges when it comes to effectively addressing cyber concerns.

Being unpredictable in nature, each cyber attack presents a potentially difficult task unlike any other. Jeremy Jurgens, Managing Director, World Economic Forum cited a cyberattack recently aimed at shutting down Ukranian military abilities that unexpectedly also shut off parts of electricity production across Europe.

The Forum drew attention to the governments’ support or direct involvement in disruptive cyber operations referring to countries like Russia and North Korea that have carried out and developed sophisticated attacks and nefarious cyber activities around the globe. Cybercriminals seek to exploit the particularly vulnerable sectors of critical infrastructure like energy, public transportation and manufacturing.

“The key to winning the battle against cybercrime is, of course, to work together to make it a priority across the geopolitical fault lines.” Jurgens pointed out that the increased profits that the multiple bad “actors” reap from cybercrime should encourage world leaders to work together to make it a priority as they face “new sophisticated tools.” He said that Albania, a target of a massive cyber attack, serves as a showcase of what could happen, and is now working with larger allies in warding off the criminals.

With the internet becoming even more widespread, the list of potential targets is only increasing. According to the 2023 report, today’s targets include not only government agencies or major corporations, but largely any organization that handles consumer data—no matter how small. In order to meet the challenge of a global threat, Davos Forum emphasized the need for “a global response and enhanced and coordinated action.”

From January 16 to 20, the message at the World Economic Forum was that “the global community faces a series of interlinked crises” which require global interlinked solutions. In the landscape of frequent threats and disruptive online operations, Cybersecurity defenses are also increasing in scope and sophistication. Part of it, is the so-called Zero Trust approach to cybersecurity, which creates a framework that eliminates implicit trust and ensures that any user, in or out of network, is authenticated and validated at every point.

A Book Promotion at Vatra Reinforces Similar Points – No Perfect Solutions

Only a few days after the Davos meeting, on January 25, at Vatra’s headquarters, the promotion event of Asllan Bushati’s book Diktati i ADM-ve në Luftën e Ftohtë e Pas Saj reinforced and echoed some of the highlights of the Davos Global Cybersecurity Outlook. The title loosely translated into English would be How WMD Ruled the Cold War Era and Onward. The book, that is evidently timely, is written in Albanian and has a preface by the author. A senior military commander in the Albanian army until 1997 including 14 years of service at Albania’s Ministry of Defense, Bushati was a graduate of the Academy and even wrote his PhD thesis on topics related to Weapons of Mass Destruction (WMD). The next year he immigrated to the US where his principles guide his actions to benefit the community in his capacity as a former ranking military and, for a few years, as the Deputy Chairman of the Pan Albanian Federation Vatra. Bushati told Dielli that it was Russia’s attack on Ukraine in February 2022 and Putin’s threats to use nuclear war that sparked the idea to write the book on the topic of WMD.

As with the discussions in Davos earlier in the month, the scale of the challenge, the sense of urgency and the importance of collaboration are the central points of Bushati’s work. Stretching from the Cold War to the so-called Transition Era (Star Wars) and Post Cold War, the book provides an overview of WMD, nuclear proliferation and arms race, biological and chemical weapons. Published by Vision Printing, Tiranë 2022, the softcover presentation highlights several important events and doctrines of nuclear war, the challenges of terrorism defense and Cybersecurity. In writing the book, Bushati has condescend his knowledge and military background, his experience and education in the Academy coupled with his skills in absorbing the news and the appropriate literature to conduct his own analysis in a style that is well written and easy to read despite the military terminology.

In a separate chapter on the topic of biological weaponry, the author argues convincingly that Serbia is a clear and present danger, given its past record of demonstrated lack of principals in terms of accessing its chemical arsenal against the Albanian civilian population as was the case in 1990, the Albanian school children in February 1991 and in 1992. Serbia’s military capabilities are a threat to the peace and security to Albanians in Kosova and in the region.

One area that has changed drastically the notions of warfare is Cybersecurity. Bushati drives home the point that our daily lives are directly affected by it from prescription drugs, health records to online identity. We are no longer bystanders as cyber attacks may target any organization that handles consumer data that can potentially put us at risk or dramatically change our lives. Believing that the past informs the future in terms of strategic approaches and military viewpoints, the author notes that the two are “interlinked”. Whether in trade, technology or security, the crises faced by the global community were described in Davos as “interlinked” – conveying in one word the common feature that the most pressing global topics share today.

The last chapter of Bushati’s book references the cyberattack on Albania’s government and state institutions carried out by actors associated with Iran constituting one example of nefarious cyber operations targeting other countries including United States, Germany, Estonia, United Kingdom, France, etc. Bushati told Dielli that Cyber Security is a long and ongoing battle. “For a long while, there will be no clear winners as no side can claim total victory,” he said, adding that “the next frontier of the cyber fight will be in space.”

Asllan Bushati’s book promotion was nearly coincidental with the 2023 Davos Forum and, to some extent, there are overlaps of examples and cases between the publication and the findings of the Global Cybersecurity Outlook. The overarching theme here is that a global threat needs a response of equal measure and size, which can only be effective as a collective effort. With reference to the world plagued by perfect storm on multiple fronts, Antonio Guterres, United Nations Secretary General, is his special address at Davos, said: “There are no perfect solutions in a perfect storm. But we can work to control the damage and to seize the opportunities available. Now more than ever, it’s time to forge the pathways to cooperation in our fragmented world.”

Sopranoja Shqiptare Ermonela Jaho “Artisja e Vitit 2023” Sonte në Operën Metropolitan

January 26, 2023 by s p

Rafaela Prifti/

Sonte në Operën Metropolitan të Nju Jorkut, sopranoja shqiptare Ermonela Jaho interpreton rolin e një prej heroinave operistike më të njohura, atë të Violetës tek Traviata e Verdit. Kjo është nata e pestë dhe e fundit e shfaqjeve të janarit në Nju Jork për sezonin muzikor 2022-2023.

Ermonela Jaho, e njohur si “ylli shqiptar në skenën botërore të operes” u shpall javën e kaluar “Artistja e Vitit 2023″ nga juria e çmimeve ndërkombëtare të muzikës klasike. Kryetari i jurisë Remy Franck deklaroi se fituesit në kategoritë përkatëse, të përzgjedhur nga shumë kandidatë, janë simbole të përsosmërisë për muzikën klasike.” Sopranoja shqiptare e pranoi çminin dhe falenderoi jurinë nëpërmjet një mesazhi të regjistruar me video nga Barcelona.

“Vlerësimi i jurisë flet për punën dhe profesionalizmin e sopranos Ermonela Jaho. Çdo çmim për artistët tanë është ogur shumë i mirë për Shqipërinë,” thotë baritoni i njohur Kreshnik Zhabjaku. Këtë javë ai është në mesin e provave për rolin e Nikollaqit në Karnavalet e Korçës, një prej perlave të repertorit të muzikës shqiptare, e cila do rivihet në skenën e Operës dhe Baletit të Tiranës në muajin shkurt.

Çdo njohje dhe triumf i artistëve shqiptarë në botë të gëzon, por ajo që peshon më shumë nga të gjitha është kombësia, sepse “kur e hap programin, ngjitur me emrin e artistit, shkruhet “Albania” dhe kjo është krenaria më e madhe për ne,” shprehet Kreshnik Zhabjaku, solist me role titullare mbresëlënëse https://www.kreshnikzhabjaku.org/repertoire

Për sopranon shqiptare, Ermonela Jaho, skena e operës Metropolitan në Nju Jork është një nga shtëpitë e saj në botë, siç i quan ajo sallat e teatrove ku jep shfaqje gjatë sezoneve vjetore. Dhe vërtet publiku botëror e mirëpret me ngrohtësi dhe e duartroket në skenat më prestigjioze të muzikës klasike, si Royal Opera House, Covent Garden, Opera National de Paris, Metropolitan Opera, Wienner Staatsoper, Bayerische Staatsoper, Berliner Staatsoper, Teatro Real në Madrid, Grand Teatre del Liceu në Barcelona, Teatro alla Scala në Milan, nga Evropa në Shtetet e Bashkuara, nga Azia në Australi. Trupi i saj i imët arrin të depërtojë në të gjithë sallën në sajë të zotërimit mjeshtëror të dhuntive të saj. Ajo mbush çdo kënd të skenës me praninë magnetizuese të saj dhe përjetimit të roleve të njohura nëpërmjet një filtri tepër fin të botës së saj të brendshme.

Stili i saj i interpretimit dallohet për tone autentike emocionale, ku jetësohet vizioni unik i sopranos shqiptare për heroinat klasike, të cilat janë intepretuar nga ikona të muzikës operestike. Instrumenti i saj më i fuqishëm nuk është domosdoshmërisht “zëri i bukur” apo “teknika e të kënduarit” thotë Ermonela, por emocioni njerëzor, që është gjuha universale për të gjitha audiencat në çdo kohë dhe në çdo vend.

Në mars të vitit 2018 interpretimi i Cio-Cio-San tek Madama Butterfly i kompozitorit Giacomo Puccini nga Ermonela Jaho mahniti publikun dhe kritikët e muzikës në Nju Jork. Dielli arriti të merrte një intervistë ekskluzive me artisten shqiptare në dhomën e saj të veshjes në Metropolitan Opera në Nju Jork. (gazeta Dielli, mars 2018) Gjatë bisedës ajo rrëfeu se veçantia e saj buron nga qenia e saj si grua shqiptare tek e cila është ‘depozituar’ gjithë historia e femrës shqiptare dhe paraardhëseve të saj, një thesar i patjetërsueshëm dhe i pakopjueshëm i unit të saj artistik.

Sonte Ermonela Jaho interpreton për publikun njujorkez rolin e Violetës, me anë të së cilës sopranoja shqiptare përcjell një botë të brendshme me nuanca origjinale të një dhembjeje aq të personalizuar saqë dallohet nga të gjitha Violetat e tjera përpara saj. Sensitiviteti është shprehje e vizionit të saj unik për klasiken, thuhet në gazetën Nju Jork Tajms për të.

Për fituesit e çmimeve ndërkombëtare të Muzikës Klasike për vitin 2023, ICMA ka njoftuar se do të ketë një ceremoni të posaçme në Forumin Kombëtar të Muzikës në Poloni në 21 prill.

Foto nga Julika Prifti

Ermonela Jaho, 27 tetor 2019, Richard Tucker Gala Carnegie Hall, organizuar nga Richard Tucker Music Foundation

Biseda me Mjeshtrin e Fotografisë Roland Tasho

January 25, 2023 by s p

Rafaela Prifti/

Ju keni një karrierë 40 vjeçare në profesionin e fotografit. Në cilën prej katër dekadave të punës do donit të riktheheshit, ose cilën periudhë kohe do donit ta vizitonit, por tashmë me bagazhin e njohurive që keni sot?

Jeta e një fotografi është interesante sepse gjithmonë njihet me vende, kultura e njerëz të ndryshëm. Unë isha njeri me biografi jo të mirë dhe në vitet 90 isha i punësuar si fotograf te revista Ylli. Shërbimet e punës i kryeja me anë të një motori që ishte diçka e rrallë në Shqipërinë e asaj kohe. Nga ana profesionale, gjërat më interesante që i ndjenim të gjithë shumë ishin ndryshimi dhe lëvizjet e viteve ‘90, ‘91 dhe ‘92, kur rinia dhe populli prisnin të ndodhnin ndryshime, atëherë kur kishte entuziazëm dhe kur ke një aparat në dorë, i ndjen këto në formë edhe më intensive. Pas viteve 2000 situata filloi të përmirësohej. Unë pata fituar dy bursa jashtë ku mu dha mundësia të shoh si mendohet apo edhe si lëvizet si fotograf, pra nisa të mendoj si fotograf jo thjesht të fotografoja. Kështu, lindën një pas një, cikle të projekteve si ai i diasporës shqiptare, karrigia për shkrimtarët, të huajt me kostume popullore shqiptare e të tjera. Duke kthyer kokën pas mendoj se tek unë vërehet serioziteti i punës sime dhe atë që në profesionin tonë e quajmë gjetje fotografike. Këto gjetje më kanë dhënë dorë dhe më kanë nxjerrë më në pah.

E kini ditur gjithmonë se do bëheshit fotograf? Ju e kini mësuar zanatin më shumë si autodidakt apo jo? Keni menduar ndonjëherë se çfarë do të krijonit po të mos kishit pasur pasionin për fotografinë?

Kur kam filluar punë në vitin 1982. Nuk kishte të bënte shumë pëlqimi i profesionit. Dhe unë nuk kisha lidhje familjare me zanatin. Kur shkoja te zyrat e punës në Tiranë që kanë qenë aty te Selvia në lagjen tonë nuk kisha ndonjë ide të caktuar për punë. Kisha një kushëri operator dhe ishte diçka që më dukej me interes. Por pasi kisha shkuar disa herë me radhë, një ditë përfaqësuesja e zyrës së punës më tha se do më gjente një vend pune si fotograf. Ky ishte zanat i këndshëm dhe nga ana tjetër mund të ishte hapur vend fjala vjen për mekanik, elektricist. Kështu e fillova punën e fotografit por e mora me seriozitet dhe pastaj u dashuruam me njëri tjetrin, unë dhe profesioni.

Kur thatë se kishit motor dhe se keni punuar te revista Ylli, a mund t’i shpjegoni këto dy referenca për brezin e sotëm? Ç’do të thotë të kishe motor në vitet ‘80 në Shqipëri dhe diçka për revistën Ylli. Këtu mund të përmend, se babai im ka punuar në redaksinë e saj, disa vite para jush.

Babai juaj ka pasur pjesë në formimin tim. Për mua libri Cikua dhe Beni ishte pjesë e fëmijërisë sime. Fshati i babait tuaj Rehova e Kolonjës ishte edhe fshati ku u rrit gjyshja ime nga ana e mamasë, Vangjeli (Thoma) Ndreka, përpara se të martohej në Vodicë. Ndonëse libri ishte shkruar për një kohë tjetër, unë mbaj mend sekuenca të tëra prej tij sot e kësaj dite si psh vendi ku i mbante gjyshja sheqerkat, parakalimi para vajzave të fshatit me gomar etj. Ndërsa për pjesën e motorit, duhet thënë se të kishe motor në vitin 1987 ishte ngjarje në Tiranë. Për ta kuptuar këtë them se është njësoj si të dalësh sot në Tiranë me Ferrari. Madje njerëzit ndalonin në rrugë se motori ishte edhe i bukur por unë mbaja skafandër dhe shumë vetë më njihnin nga targa e motorit, prandaj pyesnin: Kush është ky 1031?

A dihet se ku është motori sot?

Motori ishte “i shtetit” pra më ishte dhënë nga revista. Pas viteve ‘91 revista u mbyll, motorin e dorëzova dhe ato të gjitha ishin pjesë e peripecive të atyre viteve.

Pas punësimit te revista Ylli ju dolët në profesion të lirë?

Po dola në profesion të lirë dhe revista u mbyll. Ishte një moment zhgënjimi por duke punuar me agjencitë e huaja kuptova se fotografë të mirë të AFP-së, Reuters-it etj largoheshin nga puna. Kur pyesnim ku është filani, na thoshin “Ka dal freelance.” Atëherë e kuptova se kjo funksionon në profesionin tonë. Më pas hapa një ekspozitë me ngjarjet e ‘90 dhe ‘91. Kjo më dha kënaqësi sepse pas hapjes në Tiranë dalja në perëndim dhe në vende të tjera si Itali, Belgjikë, Gjermani ishte një përrallë për mua. Përveç pamjeve që shikonim në TV, ne atëherë ishim të padalë. Me këtë rast provova një kënaqësi të veçantë profesionale.

Për ngjarjet e fillimit të viteve ‘90 ju ishit edhe dëshmitar, edhe fotograf. Po kështu edhe më pas në etapa të tjera të kohës. A e kanë formatuar këto karrierën tuaj dhe si jeni përgjigjur ju momenteve të tilla?

Po, kam ecur shkallë shkallë. Nga një punëtor në laborator në ndërmarrjen komunale ku laja fotografitë tek reporter në revistë, te reportazhet entuziaste të lëvizjes së ‘90, siç e dimë, dhe pastaj te projekte, që janë një stad tjetër, si për shembull, portreti. Unë fitova edhe dy bursa në Paris. Këto janë momente të mira në profesion. Shkrimtarët si babanë tuaj, Kadarenë, Shvarcin unë i shikoja si të paarritshëm. Ne e kishim shtëpinë aty te zyrat e gazetës Zëri i Popullit dhe mbaj mend se mamaja më tregonte kur shihte ndonjë prej tyre të kalonte aty: ‘Ky është shkrimtari i madh Petro Marko!’ e kështu për të tjerët. Por kur mu dha rasti t’i fotografoj, lidha edhe një farë miqësije me disa prej tyre, dhe takoheshim herë pas here. Këto janë pra edhe kënaqësitë e profesionit.

Si ka evoluar fotografia juaj nga një dekadë në tjetrën? A kaluat te portreti si shprehje e artit tuaj fotografik në pjesën tjetër të karrierës dhe në vazhdim?

Është njësoj siç rritet njeriu, shkallë shkallë. Në fillim mund të pëlqej peizazhi, perëndimi ndërsa sot ato të duken pak a shumë vulgare, pra ka shkallët e rritjes edhe profesioni. Portreti është shumë interesant por më interesante sesa zhanret e fotografisë është gjetja e një ideje pra një koncept. Projektin e kristalizon vetë pastaj këshillohesh me familjen dhe miqtë e fushës, e shkruan bukur dhe e paraqet psh te ambasadat, meqë unë jam marrë me ato, të cilat e pranojnë dhe miratojnë. Unë këto projekte i kam edhe si fëmi meqenëse përfshijnë një kohë nëntë mujore, pra nga janari fillon parashtrimi i projektit, në muajt shkurt-mars miratohet buxheti dhe nga shtator-tetori unë dorëzoj projektin. Ky është ritmi i disa punimeve të miat që më ka ngjitur. Një pikë e rëndësishme është edhe arkivi. Duke pasur një arkiv shumëvjeçar aty mund të ketë material të bollshëm, për gjetjen e idesë siç ndodhi me projektin e vajzave të ikura. Ekspozita, e cila u hap para 6 apo 7 viteve, u prit mirë në Tiranë. Një pjesë nga ato foto ishin të kërkuara nga koha e punës në revistë kur duhej bërë një shkrim për një talent psh një soprano apo mjeke e re që luan edhe në film, si rasti i Anisa Markajanit. Kur fillova të merrem me diasporën shqiptare dhe shikoj se kam gjithato fotografi më lindi ideja që më çoi t’i ritakoj ato dhe ndodhi që t’i gjej në profesionet e tyre si Inva Mula, Anisa Markajani dhe me radhë.

E përbashkëta e qindra e mijra fotografive të subjekteve të fotografuara në kohë dhe vende të ndryshme jeni ju, sepse secili subjekt ka qëndruar para lentes së aparatit tuaj dhe është fotografuar nga ju. Çdo foto e juaja “flet” për subjektin po aq sa “flet” edhe për ju. Këndi i aparatit mund të ndryshojë, teknika e fotografimit edhe teknologjia por syri i fotografit është ai që është. Si e përjetoni ju raportin me krijimet tuaja dhe si e përcillni atë te shikuesi?

Kur punoja librin Qëndresa për shqiptarët e Kosovës me fotografi nga kampet ku erdhën shqiptarët, në parathënien e librit Ambasadori i misionit evropian Michel Berreti shprehu idenë se nëpërmjet fotografisë pasqyrohet vetja. Kjo mund të thuhet për fotografinë si edhe për portretin. Po marr si shembull foton e babait tuaj ku unë kam dashur të jap Naum Priftin por edhe portretin e autorit të librit Cikua dhe Beni, e me radhë. Të gjithë shikojnë fotografinë por ka shumë përtej saj.

Cilët kanë qenë fotografët që keni admiruar dhe i admironi?

Kam parë fotografë të mirë por nuk kam imituar asnjë. Mendoj se fotografia është diçka e brendshme po e pate të ndjerë dhe e do, duket, përndryshe stonon. Nuk mësohet në shkolla. Kërkon sakrificën e vet. Shembulli i portreteve të shkrimtarëve është shumë i mirë se shkrimtarët edhe sot më thonë se ai është portreti më i mirë që kanë. Kjo ndodh ngaqë aty është punuar. Pra, parapërgatitja dhe thyerja e barrierës me subjektin dhe fotografin është po aq e rëndësishme sa edhe fotografia. Me kalimin e kohës syri mësohet të shikojë dritën, të dalloj kompozimin dhe të shoh edhe shumë elemente të tjera. Dikur një fotograf italian më thoshte se fotograf bëhesh atëherë kur i shikon të gjitha sikur të jesh prapa lentes së aparatit, pra me sy fotografi.

Te ekspozita juaj me e re Një Karrige për Shkrimtarët kam vënë re se ka një përzgjedhje të caktuar të shkrimtarëve dhe emrave të njohur të letërsisë dhe kulturës shqiptare. Ndonëse është nga projektet më të gjata që përfshin më shumë se dy dekada ju më duket jeni treguar i kursyer në numrin e subjekteve të fotografuara mesatarisht 2-3 në vit. A mendoni se keni pasur kritere shumë selektive për këtë projekt dhe a e quani të papërfunduar?

Këtë projekt e kam nisur në vitin 1998 dhe kam pasur bashkëpunimin e shkrimtares Mira Meksi, madje në zyrat e fondacionit të saj janë bërë fotografitë. E kam thënë se ishte nisma ime personale pa mbështetje financiare dhe institucionale dhe se 46 shkrimtarët dhe autorët e fotografuar janë mjaft. Do doja të kisha dy figura si Petro Marko dhe Lasgush Poradeci por aty janë një elitë e mendimit dhe letrave shqipe. Për këtë flet pozitivisht edhe fakti që ende flitet edhe një muaj pas hapjes së ekspozitës në 19 dhjetor në Tiranë.

Ju përmendët njohjen e artistëve të paraqitur në këtë projekt dhe faktin që ne jemi rritur me librat e tyre dhe ata kanë arritur statusin e autorëve klasikë. Por njohja është term relativ sot sepse brezi i 20 vjeçarëve të sotëm që shkojnë te Qendra e Librit dhe Leximit mund t’i kenë dëgjuar emrat e tyre por, pa i paragjykuar, mund të mos i kenë lexuar veprat e tyre. Si mendoni se e vlerësojnë ata ekspozitën? Çfarë përftojnë prej saj dhe nga ju si mjeshtër?

Padyshim ky është brezi i ri dhe shumë gjëra kanë ndryshuar. Por unë nuk kam dashur të bëj antologjinë e letërsisë shqipe. Nëse dikush mund të frymëzohet për projekte të tjera për shembull me autorë të diasporës, këtu mjafton të duash profesionin. Për mua është e përfunduar.

Më lejoni një ndërhyrje këtu. Babai im Naum Prifti, një nga shkrimtarët e fotografur në këtë projekt, thotë me humor se është hera e parë dhe e fundit që kam firmosur një karrige dhe që jam fotografuar në aktin e firmosjes së karriges. Kjo më bëri të mendoj për përqasjen midis një akti të themi të panatyrshëm dhe një simbolike të dyfishtë që ka vetë objekti, pra një send shtëpiak që na mbledh në shtëpi dhe njëkohësisht vendi ku ulet shkrimtari për të punuar dhe jo, ta zëmë, një makinë shkrimi. A janë këto të menduara apo ide impulsive?

Meqë e njihja portretin bardh e zi, unë kisha menduar të bëja portrete por ndonjëherë detajet t’i ofron vetë jeta. Në atë kohë kisha sajuar një gjysmë dhome të errët në shtëpi dhe fotot pasi kalonin procesin e stampimit dhe larjes i kaloja me një tharëse por meqë ajo ishte prishur i vura të vetëthaheshin në karrige dhe minder. Aty lindi ideja. Nga ana tjetër, shkrimtarëve, të cilët janë mësuar të firmosin dhe nënshkruajnë librat e tyre, kjo ide ju dukej interesante. Unë u nisa të bëj portrete dhe fotografimi gjatë aktit të nënshkrimit të karriges erdhi më vonë. Ajo mori peshën e vet. Edhe një muaj pas hapjes së ekspozitës, shumë vetë interesohen për gjendjen e karriges.

Sa rëndësi kishte qëndrimi juaj në Paris?

Qëndrimi me bursë në Paris ka pasur shumë rëndësi për mua. Nuk mund të bëhesh fotograf pa qenë në Paris. Kur hapa ekspozitën time të parë aty erdhën pesë francezë dhe blenë pesë punë nga të cilat u ndjeva krenar, Ishte një lloj vlerësimi dhe kënaqësije. Banoja pranë Katedrales së Notre Dam dhe kisha shumë fotografi të saj. Përveç këtyre kisha fotografi me shumë personalitete dhe këto foto i paraqita në ekspozitë. Në Paris u riformatova si fotograf dhe ia ktheva këtë të mirë Parisit me hapjen e ekspozitës për të.

Te projekti Karrigia por edhe në projekte të tjera si Vajzat e Ikura ju krijoni një lloj hallke lidhëse të dy kohëve, në anglisht përdoret edhe fjala menteshë. E shikoni veten të tillë?

Nuk jam nisur me këtë synim por kështu ndodh dhe për këtë ndihmon shumë arkivi i pasur dhe puna e gjatë e katër dekadave. Tani e tutje do ta përdor edhe fjalën menteshë për fotografinë time.

Nëse një ditë do hapej një ekspozitë me të gjitha punimet tuaja si do të dukej? Çfarë ka ndryshuar dhe çfarë ka mbetur e njëjtë te punimet tuaja?

Shumë interesante për tu menduar kjo. Tirana e qetë e para viteve ‘90 ku jemi lindur e rritur, pastaj vitet e vrullshme të ‘90 më pas shkatërrimet e ‘97 dhe përgjakjet kot fare, fillojnë vitet 2000 me rindërtime që nuk kanë lidhje me Tiranën, transformimet e mira në disa raste por në pjesën më të madhe të këqija. Herë pas here mendoj të hap një ekspozitë retrospektive. Kanë ndodhur shumë ndryshime në këto vite dhe në këtë rast arkivi është i mirë.

Me fotografitë e Tiranës dhe me një arkiv kaq të pasur me portrete, pas 40 vjetëve karrierë, cila është gjurma që ka lënë arti juaj në fotografinë shqiptare sot?

Unë e ndiej se kam lënë gjurmë po vërej se mungon interesimi nga institucionet.

Përse?

Unë di të bëj dallimin midis Tiranës, Italisë, Francës, ku vërehet një disnivel i madh i njohjes së fotografisë. Niveli për vlerësimin e saj të lë për të dëshiruar këtu tek ne. I është bërë jehonë ekspozitave dhe projekteve por nuk shoh vlerësim të përgjithshëm. Librat dhe botimet janë mbështetur nga institucione dhe nga përfaqësitë e huaja në Tiranë. Këtu bie në sy mangësia.

Cilat kanë qenë aparatet që keni përdorur dhe me çfarë punoni sot?

Atëherë kam pasur aparat të kohës me të cilat punonim të gjithë. Ishin marka Praktika kurse tani kam një aparat shumë të mirë dixhital, por nuk kam qenë i dhënë pas njohjes së teknologjisë. Përveç se më duhet një lente e mirë, unë e kam ndërtuar fotografinë mbi bazën e gjetjes dhe të idesë më shumë sesa te numri i pikseleve.

Edhe pas 40 viteve të tjera cili është elementi më identifikues i fotografisë suaj?

Nuk di të them ndonjë përkufizim por portretet m’i kërkojnë në raste vdekje dhe momente të tjera dhe veçanërisht fotot e ciklit të diplomatëve të veshur me kostume popullore shqiptare janë të identifikueshme si të miat.

Si do ta përshëndetni lexuesin tonë dhe publikun këtu?

Unë e njoh Vatrën dhe kam takuar shumë gjatë vizitës sime në Amerikë në vitin 2009. Një nga vizitat ka qenë me rastin e 100 vjetorit të themelimit të Kishës autoqefale shqiptare dhe një vizitë tremujore për projektin me shqiptarët e suksesshëm të Amerikës. Ndërkohë po mendohem për projektet e ardhshme.

Ju falemnderit dhe suksese!

Fotot e kopertinave dhënë nga fotografi Roland Tasho

Nga cikli Shqiptarët në Amerikë: Foto Anthony Athanas, Kostandina (Luka) Lukes – Kryebashkiake, Worcester 2009

Shënim: Biseda është redaktuar dhe përshtatur nga intervistuesja.