Nga Rexhep DEDUSHAJ/ New York/
uke e lexuar librin e HASAN I. GJONBALAJ : ” GUCIA E PLAVA NE VALET E JETES ” – Peje 2011/
Keto dite me ra ne dore libri i lartepermendur ne te cilin lexuesi i vemendeshem i verene dy qellime te autorit;
– Dhembeshuria e tij per kete bote – meqe e verente se eshte para vdekjes.
– Thenja e asaj qe ka mbetur pa u thene gjere me tani per historine e Krahines se Plave – Gucise:
Libri bene fjale per vitet 1941-2011…
Qe ne titullin e pare :ARMA E GJYSHIT ,Hasani merret me vdekjen ” si burr”,duke ia lene armen nipit .Ai armete e tij :dijen,talentin per te shkruar,ate qe e ka mesuar gjate jetes etj.ua len nipave neper librat e shkruara prej tij,me porosi te qarta se :” Vatani ” nuk duhet leshuar ,por duhet te mbrohet sic e mbronte gjyshi i tij 80 vjec.
Jane keto porosite e fundit te ketij intelektuali krijuese,i cili vec e dinte se ka shkelur ne drrasen e fundit te jetes!Shum shpejt edhe vdes…
Ne liber autori,ndoshta per here te pare ne jeten e vet e shfryne mllefin ,e shliron shpirtin ,per ate qe e ka pare,e ka perjetuar dhe s’ka guxuar kurr ta thot!!Dikush mund te thot se u be trim para vdekjes.JO.Por s’deshti me i marrur me vehte mesheftesite qe i dinte ,i kishte perjetuar e qe ia kishin shkurtuar jeten.Ne fshatin GURAKUQ qe do ta quante VUTHAJ” vetem atehere kur te lahet Shkembi i Kuq me rreze lirie ” ( f.53).
Kush e ka njohur Hasanin si e njihsha une,psh.veshtire e ka ta besoj se eshte ky liber i tij.Por,PO.Shprehjete jane te tija.Perputhen ngjarjeste e perjetimet e tija.Eshte i pezmatuar sic ishte pas Luftes ne Kosove :Pse Gucia e tij s’iu bashkua Kosoves?!Pse ishim kaq te nemur ?? Por edhe e len porosine se kurr askush se ka pranuar okupatorin e as qe do ta pranoj ,nga ajo krahine.
Jane tmerruese per PARINE e Plave- Gucise ” marreveshja e partizaneve shqiptar me ata malazezo- serb dhe marrveshja e Preke Calit me cetniket karshi parimeve te parise .Ishin dy plumba te rende per nacionalistet vendas…” (f.31).
Pastaj,si i nxierrnin kacaket pas LDB nga shpellate .Si i tradhtonte njerzit ” pushteti popullor “i Shqiperise duke shpallur amnesti per ta e lidhur ia dorzonin OZN-nes .Dihet fati i tyre pastaj…”( Artikulli :Dy kurthe per Kacak ” f.46.)
Pra,HASAN ISUFI – sic e quanin ,foli pak pa vdekur.Foli ate qe e kishte renduar tere jeten .Ate qe e kishte pare me sy.e kishte perjetuar ne shtepine e vet,te miqte e dajte e vet,ne fshatin e vet…
Ja vlen ta lexoni e shihni cfare bene komunistet e te dyja aneve te kufirit Shqiparo-Shqiptar…
I pershkruane te gjitha marifetelleqet e “pushtetit popullor “(lexo:UDB-ese)ne Vuthaj e me gjere…Verasjen e njerzve naten e fajsimin e fqinjeve per ate (duke e nxitur vellavrasjen ne mes Vuthjaneve).Pastaj,plackitjet e fshatareve,qethjen e deleve ne pike te dimrit,qethjen e kuajve dhe djegejen e sanave : “Zullumi ia kishte kaluar cdo te keqeje,..Ishte vepra me e shemtuar ,Si metode e futur nga pushteti qe t’i vinin flake sanes ne mullar mu ne balle te dimrit ,neper bore dhe shi!!”(f.53-54).”Nder te paret ne ndihme ( per fikjen e zjarrit-R.D.)arrinin dy mesues te fshatit …”(f.54)
Dhe,gjate viteve 1950-1967 e arriten kulmin e mosbesimit ( te fshataret ne njeri tjetrin _R.D.)duke perfunduar edhe ne disa gjakderdhje “(57).
Kulmin e mizorise UDB-a e arrine kur ne T’Shtrejte (me 18 korrik 1951-R.D.)” i pushkatojne dy DEDUSHAJ : Cung Tahirin me djalin e vellait Isuf Zymerin .Nuk nevijitej pseja,sepse te gjithe ishim para pushkatimit…”(f.59).
Keto bejne qe njerzit te ikin ,t’ia lene shtepine dhe pasurine ndonje plakut e plake.Duke e citua nje plake te tille buz Brematanes:” Per njerimin tim jam bindur se ata qe u larguane nga kjo zemer shqiptare ,do t’i lene zemrat e tyre neper pluhurin e rrugeve kryqe te botes ,te mos flas per ata qe u linden atje.atje dhe atje.Nuk me mjafton qe te vijne diten e varrosjes ,sepse nuk i shoh.”(f.73).
Hasani merr pjese ne varrimin e shume te rinjeve qe vinin ne arkivole nga Amerika.Ne pajtimin e gjaqeve qe i kishte shkaktuar UDB-a me kalecet e vet.Jo vetem ne Vuthaj por edhe ne fshatrat tjera te krahines ne fjale.Flet per shqiptarin e fundit te Nokshiqit legjendar etj,etj.
Me ka rene ne sy se vitet e fundit emri i Hasanit eshte lene ne harrese .Ai Hasani qe te semur e siellnin neper promovime librash e raste te tjera te krahines .Tani intelektualet e fshatit te tij,bile edhe ata qe ai i quante ; I MADHI N.N. se permendin askund neper emisione televizive ku thuhet se per Krahinen e Plave-Gucise s’ka shkruar askush!!
Tani po e kuptoi se Hasani i ka zhgenjyer fansate e vet me librin ne fjale.S’e kane pritur prej tij qe ish spiuneve te UDB-ese do tua permende te berat e tyre ne GURAKUQ- sic i quane ne liber Vuthajt.
Por Hasani ishte Vuthjane i vertete .Vuthjanet se permendin vuthjanin per te keq para te tjereve .Vepren ua ka permendur e emrat e keqeberesve jo. edhepse i ka ditur mire.Andaj ,bijte dhe nipate e atyre “bemireseve “te UDB-ese bejne mire me reflektuar e mos me u shitur me si ” patriot”te medhenje duke i share krijuesit tone se nje dite do ti permende ndokush edhe emrate e njerzeve te atyre te berave qe i pershkruane Hasani.U keshilloi ta lexoni librin e fundit te Hasan Gjonbalajt ne mos e pacit lexuar ende dhe reflektoni se boll ua kemi pare “hajrin”…
NJË FUSHATË SLLAVOFILE NDAJ GUCISË
Nga Rexhep DEDUSHAJ,Historian. New York?*/
Dihet se Krahina e Plavë-Gucisë, ” Koka e Shqipërisë ” – siç e quanin Rilindasit tanë, ka qënë në qendër të vëmendjes gjatë gjithë historisë. Meqë nëpër të kanë kaluar rrugët më të rëndësishme tregtare që e lidhnin Shkodrën e Raguzën (Dubrovnikun) me Prizrenin, Shkupin e Selanikun. Prof. Pllumb Xhufi në një emision në Top Channel, theksoi se në Guci është përmend për herë të parë togfjalëshi “Gjuha Shqipe”, që në gjykatën e Raguzës e ka thënë një tregtar i plaçkitur (i ngucur – prej nga vjen edhe emri Guci, se i ngucnin tregtarët, si lenin rehat – R. D.) diku në rrethin e Gucisë: “Ata – plaçkitësit, folnin Shqip” – thotë ai tregtar…
Në Guci po del se për herë të pare, pas Skënderbeut, është përdorur Flamuri ynë Kombëtar Shqiptar. Ali Pashë Gucia dhe Jakup Ferri e kanë udhëhequr Luftën e Nokshiqit me këtë Flamur në dorë, ku i thanë: “Jo“ Europës, që donte t’ia falte këtë krahinë Malit të Zi!?
Pra, siç tha edhe kryetari i komunës së Plavës, ORHAN SHAHMANOVIQ: “Njerëzit e kësaj krahine sëbashku me shqiptarët e krahinave përrreth e formuan Lidhjen e Prizrenit, e bënë Luftën e Nokshiqit, e bënë Konferencën e Bujanit dhe kërkonte ta çbllokonin krahinën, të ndërtohen rrugë e të lidhet me Shqipërinë e Kosovën, siç ka qënë gjithmonë…”.
Por, kur e panë shkijet se s’mund ta marrin të njëjtën me luftë e ndrruan metodën e veprimit. Atëherë rekrutuan dhjetra spiunë të vet (nëpërmes Sokol Bacit i blenë më se 80 spiunë që nga Shkodra deri në Tropojë – siç shkruajnë vet malazezët nëpër librat e tyre të botuara kohëve të fundit në Podgoricë. Ose, lexo librin B.Nopça: “Shetitje nëpër Ballkan …”.
Akademia e Shkencave e Beogradit i dërgoi në fillim të shek. XX shkenctarët J. Cvijiq dhe A. Joviqeviq në Guci, ku ndejtën nga tre vjet, me qëllim që t’ia ndrronin “shkencërisht” historinë dhe gjeografinë kësaj krahine. P.sh. Cvijiqi, Alpet Shqiptare i ripagëzon me “Prokletije” (Bjeshkët e Namuna). Bjeshkën e Borit në “Radovan”, Bardhoshin në “Bjelic”, Majën e Pejës në “Peqokeq”, Liqenin e Shtarës në “Jezercë”, Rokopecin në “Brada”, Gucinë në “Gusinje” (sipas guskave) e kështu me rradhë. Ose, Plava, sipas tij, vjen nga ngjyra e liqenit “plavo “- i kaltërt, edhe pse e dinte mirë se ishte ky emri i Perandorit Romak – PLAVIUS, me origjinë Ilire që e ngriti këtë vendbanim me emrin e vet. (Shih: E. Jasque: “Shqiptarët që nga origjina e deri më sot”. ShBA, 1994)
Ndërsa, A. Joviqeviq e mbrapshtoi historinë e krahinës në fjalë: Në tri versione e paraqet prejardhjen e Ali Pashë Gucisë, por asnjëherë shqiptar(!) Gjon Bala i Vuthajve, sipas tij, ua ndrroi fenë Martinajve me dhunë edhe pse dihet se feja në Vuthaj e Martinaj është ndrruar pas vdekjes së kryetrimave të tyre: Gjon Balës e Martinit, duke filluar nga viti 1703.
Çdo të dytën fjalë e përmend “staro stanovnishtvo” (popullsia e vjetër) që, sipas tij, janë sllavët dhe “novo stanovnishtvo “(popullsia e re) që janë shqiptarët që, siç thotë ai, erdhën pas ardhjes së Turqëve duke i përzënë nga andej të parët!!??
Bajraktarin e Gucisë, Gjin Marashin e Kelmendit, që ishte vrarë në Vizitor në përpjekje me Turqit në vitin 1698, e që është gjyshi i Gjorgje (Karagjorgje) Petroviqit, nga i cili rrjedh Dinastia e Karagjorgjeviqëve të Beogradit, e pagëzon në Jovan Mershiqa. Emër ky që është përmendur pastaj në të gjitha librat shqip e serbisht deri para pak ditëve, kur në Beograd u botua libri: “KARAGJORGJEVIQËT – HISTORI E MSHEFUR” ! (marrë në portalin: “Telegrafi.com” ose, shih, lib.R. Dedushaj:” Krahina e Plavë – Gucisë nëpër shekuj”. N.Y. 1993, f. 34-35)
Të gjitha këto “dëshmi shkencore” të këtyre dy akademikëve serbë i dërguan pastaj në Konferemcën e Ambasadorëve në Londër dhe dihen rezultatet…(!)
Prej vitit 1912 e deri më sot rezulton me shpërngulje apo asimilim të Shqiptarëve të kësaj krahine dhe sot u pengojnë edhe ata pak Shqiptarë që kanë mbetur aty?!
Pra, u duhet Gucia pa Shqiptarë.
Kjo u pa më së miri me rastin e ribërjes së komunës së Gucisë këto ditë, kur s’u panë fare simbolet tona kombëtare shqiptare.
Për t’i përligjur të gjitha këto veprime, Mali i Zi ka ndërmarrë edhe fushata kulturore e propagandistike si p.sh. përkthimin e veprave të shkenctarëve të lartpërmendur serbë. Angazhimin e njerëzve vendorë e të jashtëm për rishkrimin e historisë sipas apetiteve sllave, siç janë librat e Riza Grudës, Mustafa Memiqit, dhe ca autorëve shqiptar, ku një pjesë e ish spiunëve të Rankoviqit nga kjo krahinë na dalin “PISHTARË TË LIRISË”!! (Mjafton ta lexoni vetëm librin e Sylejman Ahmetit: “Plava dhe Gucia: Ngjarje që nuk duhet harruar” (Tiranë, 2002) dhe të kuptoni kush ishin ata “PISHTARË” në fund të Luftës të Dytë Botërore?!).
Dhe, si për çudi, këtë histori të rishkruar prosllave e miratojnë edhe ca “intelektualë” vendas që dalin nëpër emisionet televizive, siç ishte rasti i lartpërmendur i Top Channel-it të Tiranës, para ca ditësh, ku u afirmuan emrat GUSI ( sipas guskave, shkina ) në vend të GUCI. Bjeshkët e Nemuna në vend të Alpeve Shqiptare, etj.
Dhe, thanë në Top Channel se për këtë krahinë s’ka shkruar askush gjer më tani! O ZOT(!).
Të kishte ndodhur kjo në kohën e komunizmit nuk do të ishte çudi. Po sot: Pse??!! Kur që nga viti 1993, që nga botimi i librit tim të lartpërmendur e deri më sot janë botuar rreth 40 libra nga autorë vendas e kosovarë, si ata të Sylejman Ahmetit (Sylë Butit), Ismail Ahmetit, Hasan I. Gjonbalaj, Dr.Zekeria Canës, Dr.Muhamet Shatrit, Ramiz Lushaj, dhe, kuptohet, gjashtë librat e mij, njëri i përkthyer edhe në gjuhën boshnjake.
Pastaj, që tre vite me rradhë në Plavë mblidhen historianët më eminentë nga të gjitha viset shqiptare në Ilirikun Plak dhe bisedojnë për historinë e kësaj treve, punimet e tyre janë botuar në shtyp, kanë dalur në emisionet televizive, etj.
Bjen pyetja: Në çfarë bote jetojnë ata intelektualë që s’paskan dëgjuar dhe as parë asgjë prej këtyre librave e shkrimeve?!
Apo, pse intelektualët e kësaj krahine nuk i përkthejnë e lexojnë librat e Nopçes, E. Durhamit, Miss Rozës – Amerikane, Shuflajt e vepra të autorëve të tjerë botëror që u kanë rënë kryq e tërthor këtyre viseve duke i paraqitur thjesht’ si “VISE SHQIPTARE”, por janë bërë merak e po i përkthejnë veprat e Joviqeveqit, Cvijiqit, Andriqit, Lekiqit e iqave të tjerë??!!
Dhe, si rezultat i gjithë kësaj që u cek më lart na vjen gjendja që e kemi sot….(!)
______________________
Historiani Rexhep Dedushaj ka lindur në Vuthaj të Gucisë në vitin 1948, ku e kreu edhe shkollën fillore e tetëvjeçaren, ndërsa të mesmen e të lartën në Pejë, Gjakovë e në Prishtinë. Ka punuar mësues i lëndës së historisë në shkollat shqipe të rrethit të Pejës. Në vitin 1989 detyrohet të largohet nga Kosova dhe emigron në SHBA, ku ende ndodhet në shtetin e New Yorkut. Ka botuar disa monografi si “Krahina e Plavë-Gucisë në shekuj”(1993) të cilin e ka botue edhe në gjuhën boshnjake me titull “Plavo-Gusinjska nahija vekovima” (2003),“Shpërngulja e shqiptarëve të Plavë-Gucisë” (1997), “100 vjet Luftë” (1999), “Si e gjeta dhe si e lashë shkollën shqipe në Prefekturën e Pejës” (2006), “Gjurmë mërgimtarësh” (2009), “Çung Tahiri i Vuthajve” (2013).
Forumi Shqiptar i Kulturës, Edukimit e Shkencës në Tiranë për kontributet me botimet për krahinën e Plavë-Gucisë e ka dekoruar me Çmimin “Pjetër Budi” në vitin 2008.
HISTORI-HAXHI ZEKA DHE ALI PASHE GUCIA NJE TRUP ME DY KRENA
Me rastin e 136 vjetorit te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit/
Nga Rexhep DEDUSHAJ/
Si shume here me pare edhe koheve te fundit po qarkullojne ca shkrime – genjeshtra ,se gjeja Ali Pashe Gucine e ka vrare Haxhi Zeka:” Se paska dashte me ia marre Shqiperise Plaven e me ia dhene Bosnjes”?!
Keto jane genjeshtra te pregatitura ne kuzhinate e sllaveve e te servuara sipas nevojave te tyre,me qellim qe ti njollosin ato dy figura tonakombetare.Qe ti lidhin pas interesave te veta banorete e asaj krahine qe kane mbetur si ” gusa ne mjegull “e s’dijne fare as cka jane me: Shqiptare,Boshnjake,Musliman apo “Cernogorski muslimani “!!
Andaj.e shoh t’arsyeshme ta paraqes ketu te verteten lidhur me kete problem :
Keta heronje tone kombetar ishin si moshatar.Ishin fqinje me banim dhe sigurisht ishin rritur s.bashku .Ishin miq,ishin shoke,ishin bashkpuntore ,atdhetar,.Udheheqes te ceshtjes tone kombetare ne nje periudhe vendimtare per fatet e kombit tone.
HAXHI ZEKA – BIBERAJ ,ishte me origjine nga Malesia e Gjakoves,i vendosur ne Peje.Ishte njeri nga pasaniket me te medhenj te Kosoves.Ishte shume aktiv ne Levizjen Kombetare duke e ndihmuar sidomos materialisht ate.8000 farca vullnetare per mbrojtjen e Plaves e Gucise ne vitet 1879-1880 i ka furnizuar me miell nga mullinjte e vet ne Peje.Ishte edhe antar i Shtabit per mbrojtjen e atyre trojeve Shqiptare.S’ka mbajtur kurr pozita e poste ne shtetin Osman.
ALI PASHE GUCIA ,merr edukate ushtarake ne Stamboll,e dy vite ne Sarajeve.Vite keto qe po i nxierrin sot shum pune me ” Boshnjaket” tone!!
Qellimi i tyre ,pra,i atyre far boshnjakeve,eshte ta paraqesin Aliun si ” Boshnjak qe Plaven e Gucine paska pase dashte t’ia lente Bosnjes e jo Shqiperise”!! – Rrene kjo me bisht??
Plava dhe Gucia,jane te rregjistruara ne te gjitha analet nderkombetare si territore Shqiptare duke filluar qe nga koha romake,kur ” perandori romak PLAVIUSI ,nipi i Konstantinit te Madh – Dardan,e ndertoi nje qytet ne breg te Limit (Limus – Kufi,latinisht) dhe ia ngjiti emrin e vit – PLAVE. ( shih lib. e E.JASQUE ‘ SHQIPTARET NGA ORIGJINA E DERI ME SOT” SHBA…
Pastaj,nga koha e Ballshajve,Nemanjiqeve e deri te Kongresi i Shen Stefanit e ai i Berlinit.Konferencate e Paqes ne Londer ,Pariz etj.Asnjehere ne ato procesverbale s’eshte permendur kjo krahine si pjese e Bosnjes apo si krahine sllave ,por thjeshte KRAHINE SHQIPTARE.; ‘” KOKA E SHQIPERISE”. ( Shih lib.R.Dedushaj: ” CUNG TAHIRI I VUTHAJVE’, Peje,2013).
Ne momentin e pare kur Kajmekami ( nenprefekti ) i Gucise,Ali Pashe Gucia,e merr lajmin per vendimet e Shen Stefanit,vrapoi te Haxhi Zeka ,Biberaj,ne Peje.
E bejne planin s’bashku ,cfare me bere .Tere kohen jane bashk dhe s.bashku me udheheqs te tjere te Lidhjes se Prizrenit,e mbrojten si luanate krahine.Me mijra telegrame e kundershtime i kane shkuar Bizmarkut ne tavoline ato dite ne Berlin nga te dyja palete kundershtare ,ku jane akuzuar pewr se tepermi Ali Pashe Gucia e Haxhi Zeka ,si fajtoret per thyerjen e vendimeve te Kongresit te Berlinit.Pra,e kane dridhur Evropen qe s;ishte mesuar ti thot kush JO.
Pas renjes se Lidhjes se Prizrenit,Porta e Larte,e kerkoi me burgosur Ali Pashe Gucine,,se bashku me Avdyl Frasherin e Sylejman Vokshin.Haxhi Zeka,kujdeset qe ta shpetoj Aliun.Se pari e mshef neper shpellate e Rugoves,neper miq te vet atje.Pastaj,nepermes te ministrit te puneve te jashtme te Turqise;Abedin Pashe Dine-shqiptar nga Elbasani.e fshine nga lista e “tradhtareve’ te Turqise dhe e binde Sulltanin se Aliu s’eshte fajtor …
E thrret Sulltani ne Stamboll ,ku ai ia dorzon 4 flamuj rus,duke i thene se e ka mbrojtur Perandorine Osmane nga Rusia e jo vetem nga Mali i Zi.
( Shih lib.R.Dedushaj “100 Vjet Lufte” N.Y.1999)
Aliu vjen ne Peje,te Haxhi Zeka,si prefekt i pare iatij qyteti.duke e pasur nen kontrolle edhe nenprefekturen e Gucise,qe e kishin sunduar me se 200 vjet familaret e tij – Shabanagajte e Gruemires se Shkodrese jo te Bosnjes,siv po mundohen ta paraqesin sot ca shkie .( Shih.R,Dedushaj:Krahina e Plave-Gucise neper shekuj:N.Y.1993.)
I perkrahur ne heshtje nga prefekti-Aliu,Haxhi Zeka,si edhe me pare,e vazhdon veprimtarine kometare duke e pregatitur ripertrirjen e Lidhjes se Prizrenit.
Kjo gje e dridhe Nishin ( kryeqytetin Serb )dhe Stambollin.Serbete e dergojne nga Nishi ne Peje te preferuarin e vet nga Peja;ADEM ZAJMIN ,ndersa osmanet ia futin roje Aliut, Pavaten e Strellcit-njeriun e tyre!!Keta dy ne marreveshje e gjejne nje ” trashaman ” qe kerkonte grada pa merita – nga Rugova,njefare META I BALES dhe nje dite duke dalur ne zyre ,para kershllaheve te Pejes,te ura e gurit e vret Ali Pashe Gucine.Pavata,si roje e tij se ckrepe asnje fishek.Meta largohet pa therre ne kembe!!Organet osmane e perciellin mgjarjen ne qetesine me te madhe!!
Aliu shkoi i plagosur ne shtepi duke thene: “Qe cka m’bani Shqipnija mua??!!”
E shoqja i thot; “T’kam thane ,ka me t’vra Ademi!
– S’me ka vra Hanm Ademi
– Adem GASKA ( lexo;Zajmi) ia ka ba me sy
– Meta i Bales ka qite allti!!!
Haxhi Zeka arrine ta varrose ne oborrin e Carshi Xhamise( me privilegje )ku do te varroset edhe ai me von i vrar po nga Adem Zajmi..Dhe,vazhdon krijimin e Lidhjes se Pejes,qe e krijoi 4 vite me vone ,me 1899.Percka edhe e likuidijne me 1902.
Mire eshte qe ca kalec te Serbise sot nuk po thone se H.Zeken e vrau Ali Pashe Gucia…
Te gjitha keto vrasje u paketuane ne kazanate e sllaveve dhe u leshuene ne tregper ti percare Shqiptaret,per ti njollosur figurate ne fjale e faktoret shkencore shqiptar i pranuane si te tilla pas LDb,me sygjerimin e Rusise dhe te M.Popoviqit…
Te njejtit e quajten Aliun “tradhtar”pse u be Prefekt i Pejes!!!
E quajten Haxhiun “tradhtar” se e vrau Aliun – sic thonin ata,dhe kullak qe ua ” pinte gjakun”( i shfrytezinte -sipas tyre) proletaret shqiptar !!
E quajten edhe Fishten ” tradhtar ” se u kendoi ketyre dyve !!!
Sot sllavet e kane nxierr nga vazolina perseri ket teme e servuar nepermes te ca hoxhallareve ( patriot boshnjak)por edhe ca njerzve te shitur te M.Gjukanoviqi nga ajo krahine me qellim qe ta shpetojne kete ” krahine sllave – boshnjake ,percka u vra edhe Ali Pashe Gucia nga Haxhi Zeka,qe deshti t’ia epte krahinen tone Shqiperise se Madhe.Se gjeja Aliu ishte i interesuar me cliruar Bosnjen nga AH.etj”Kur dihet se Aliu shpeshehere kishte deklaruar se: ” Fati i Shqipnise nese donte te dilte shtet ne vete duhej te mbeshtetej te nje mbreteri katolike psh.ne Austro – Hungarine…” Shih lib.e cit,E Plava “Plava e Gucia…”f.216.
Prandaj,A.P.Gucine asgje se lidhte me Bosnjen e as me Boshnjaket pervec origjines se perbashket nga ILIRET.gje qe e deshmojne piramidate Pellazgo- Ilire ne VISOKO te Bosnjes.
Por s’po i kuptoi do ” shkenctar ” tone nga ajo krahine qe i pervehtesojne me dashamiresi keto teza dhe emrate e sllavizuar te kesaj krahine i paraqesin ne punimet e veta ” shkencore”…
TRE BREZA TE FLIJAR PER ATDHE
NGA REXHEP DEDUSHAJ/BROOKLYN/
Permbi fshatin Martinaj ne kanjonin e Sheut te Madh, gjendet nje vend qe quhet URA E DYSHIT .Meqe aty s’ka kurrfare ure ,cdo kalimtar pyet : Kush paska pase qene kyfar Dyshit qe se harrojne emrin e tij kurr??
Ne ceremonine e varrimit te deshmoreve te rene ne lufterate per mbrojtjen e Plave – Gucise gjate viteve 1879-1880 , ne janar te vitit 1880 ,Ali Pashe Gucia I permendi me pietet edhe DYSH GJERIN e BRAHIM CELEN e Martinajve.
Pra,Dysh Gjeri Hasangjekaj i barkut SEJDAJ , ra heroikisht ne mbrojtjen e Plaves e Gucise me rrethine dhe bashkimin e tyre me Nenen Shqiperi,pasi Fuqite e Medha Evropiane ia kishin dhuruar Malit te Zi ne Kongresin Famkeq te Berlinit.Dmth. Dyshi se bashku me 1000 deshmor te tjere ,ku ishin edhe kryetrimat Jakup Ferri e Cele Shabani u varrosen ato dite te acarita me shume nderime ne Rracine te Plaves…
Rrugen e babait – Dysh Gjerit ,Hasangjekaj e vazhdon me vendosmeri I biri I tij GJERO DYSHI.
Pas masakrave serbe te marsit te vitit 1919,mbi banorete e Plave – Gucise ,sic kemi cekur edhe me larte,3000 banor te kesaj krahine iken ne Shkoder e Malesi.Pra me ta ishin edhe pasardhesit e Dyshit.Komisioni nderkombetar ne Shkoder niset per te vazhduar caktimin e kufijeve te mbetur pezull ne vitin 1914,pas fillimit te Luftes se Pare boterore:
“ Ne muajin prill 1919 u mesua se Komandantet Italo –francez ne Shkoder ,caktuane njefar komisioni prej 10 oficeresh te perbashket dhe kerkuane disa shqiptar per kallauza ( per vezhgimin e kufirit te Shqiperise te caktuar ne vitin 1914 – R.D.)te cilet edhe u caktuane ,bile per krahinen e Rugoves ishin Keri I Sadri Bardhit dhe Sali Rama,kurse per Plaven me Guci ,Gjero Dyshi me Shaqir Mushin (…)
Kur komisioni mberriti ne veri ,ne Qafen e Diellit ,u ndalua prej autoroteteve Jugosllave .Ato I kerkuane komisionit italo-francez dorzimin e atyre shqiptareve qe ndodheshin me ta,me pretekstin se pandeheshin per kriminela ilegal dhe ne vend te Shqiptareve iu ofruane nga vet te shoqeroheshin me tej nga malazezet.Sic u mesua nga vete malazezet me pas ,as francezet e as italianet nuk paten ndonje kundershtim ndaj kerkesave dhe rane dakord t’I dorzonin shoqeruesit shqiptar.Megjithese nuk e dinin gjuhen italiane ose franceze .shqiptaret kuptuane se cka po sillej rrotull tyre,prandaj te kater u larguane disa hapa…
Edhe komisioni u largua ne drejtim te nje postkomande serbe aty afer.Ndermjet Serbeve roje dhe kater Shqiptareve filloi pushka qe zgjati per 2 a 3 ore.Se fundi Gjero Dyshi kishte mbetur plagosur mbi debore,kurse shoket e tij kishin mundur te largohen.Prej rojeve malazeze aty kjen vra 5 vetadhe plagose 5 te tjere.Gjero Dyshi I plagosun rende u zbrite prej rojeve malazeze ne Plave dhe u vendos ne xhamine e lagjes Rexhepagaj.Ketu populli I Plaves e pa me sy Gjero Dyshin te plagosun ,qe mizorishte rrihej prej xhandareve .Ai lebetitej dhe renkonte – xhandaret kinse do ti kerkonin llogari per veprimet e tija ,qe kish pase zhvillue kundra pushtetit jugosllav,e torturonin per te trembur popullin.
Viktima ,ndonese me shpirte ne dhembe ,rrihej ne xhami lakuriq prej xhandarve .Trimi vdiq nen tortura,kufoma iu expozua gjate dites ne shesh ,qe populli ta veshtronte .Askush nuk guxonte te fliste.
Ne mbemje kufoma e Gjero Dyshit u gropos.Gjero Dushi ishte nje patriot shqiptar I flakte ,nga katundi Martinaj I Plaves .Shpesh ka ndodhe nder aksione te cetave te armatosura kontra akupatoreve serbo-malazez dhe austro-hungareze.Aty edhe nje here desh t’I sherbej atdheut tue u ndodhun perkrah te nje komisioni evropianesh (…)Kuptonte se jeten e kish te sigurueme/Por ja ,doli e kunderta,evropianet e dorzuane te armiqte…” ( Shih lib.Elmaz B.Plava:”Plava e Gucia ne Levizjen Kombetare Shqiptare”- Tirane 1995 )
Koha me vehtire per Mrtinajte ishte koha e Diktatures Monarko-fashiste te Kragjorgjeviqeve 1929- 1941.
Pas masakrave te vitit 1919,dhe shpernguljes ne Shkoder ,gjysma e popullsise se ketij fshati mbeti te jetoi ne Shqiperine e cunguar,ku edhe sot ndodhen pasardhesit e tyre,ne Gurze .Ne shtepiate e tyre u vendosen kolonistet shkie.Kriminelet me ordinare te Mali te Zi,me detyre qe ti cfarosin Shqiptaret e atij fshati !!Ne qender te fshatit e ndertuane nje kishe pravosllave ( sllavo-ortodokse)dhe pran saj e vendosen stacionin e xhandarmerise fashiste serbe.
Ata i verane djemte me te mire te fshtit si;Avdi Keqin e vellezerit; Syle e Sadri Mehmetin te Hasangjekaj ,Hysen Balidemaj etj.
Ne kete situate kaqe te rrezikshme,Rame Tola Hasangjekaj ( edhe ky I barkut :Sejdaj)I afrohet hiererkise kishtare serbe – bene lidhje me popin shkja te instaluar aty dhe nepermes te tij I ven pak a shume nen kontrolle edhe xhandaret kriminel.
Sa me shume ashpersohej politika represive serbe,aqe me e madhe behej rezistenca e vendaseve.Shume fshatare te rrezikuar iken perseri ne Shqiperi.Atje u bashkuane me cetate kacake te udhehequra nga Haxhi e Smail Meta ,Smajl e Myftar Gali – te Prelvukaj .Iber Hysi Balidemaj,etj.
Ata u binin kryq e terthore maleve te Vizitorit,ua kositnin arate ne pike te veres kolonisteve serb.I vranin zollumqarete e paskrupull etj.Shume fshatar me tregonin se Haxhi Meta vet I dyti a treti ,me kosea e grabuja ne krah binte perskaj stacionit te xhandarmerise,u thonin “ akshamhajrolla” fshatereve ne Koder te Bajraktarajve dhe futeshin ne katund. Posa u shkonte fjala xhandareve ata merrnin turr ta digjnin fshatin por Rame Tola nepermes popit shkja I pasivizonte ,duke u premtuar se se shpejti do ti lidhe e do tua dorzoi lidhur kacakete!!
Duke e pare paefikasitetin e xhandarmerise ne lufte kunder kacakeve ,Novica Popoviqi ,nacallniku I Plaves I vuri ne levizje parate .Per nga 100.000 dinar filloi ti vriste kacaket neper Shqiperi!?Ne Shale e vrau kacakun me flete-Smajl Galin.Ne Bahcallak te Shkodres Rexhen e Vogel –Bekteshaj.ne Tropoje,Mulla Agan Kojen- “Azem Galicen e Plaves” –sic e quanin e keshtu me rradhe.
Keshtu pra,me tortura,me para e forma te tjera u zhduken djemte me te mire te “ Mimleqetit” – si e quanin pleqte ate krahine.Por edhe duke I falenderuar mencurise e gjeturise se vet fshatereve vendas mbijetuane disi dhe ia arriti 1941-ta.”Koha e Shqipnise”.
Gjate asaj kohe I biri I Gjero Dyshi ,ELEZ GJERI,kishte kaluar te jetonte ne rrethin e Pejes,per tu larguar sadopak nga syri perciells I krimineleve te Vasoviqit te cilet e njihnin mire se te kujes dere ishte.Nje dite takohet me nje cete okupatore gjermane qe donin tia merrnin kalin e ngarkuar me drithe dhe me ua cuar ushtareve te vet ne front.Meqe Elezi se leshon kalin asesesi e vrasin diku ne Vitomirice dhe e groposin pa iu dirur varri fare.
Uvera duke e lene nje djal –Gjero Hasangjakaj,qe ne vitet e 70-ta ishte nder arsimtarete me te mire te rrethit te Istogut ,per tu shperngulur me vone diku ne shtetet e perendimet.
Shkuane pra tri gjenerata pa shej pa nishan-do t’thonin pleqet.Por gjithesesi,dashurite e medha nuk vdesin kurre ne kujtesen njerzore.
Ne Martinaj ata nuk kane varre por e kane kujtesen ;URA E DYSHIT .
E une besoj per nje cast se aty gjinden edhe 3 shpirtera te tre njerzve djalepasedjalit :Dysh Elezit,Gjero Dyshit dhe i Elez Gjerit qe u flijuane per ato troje…( Me gjeresishte lixi lib.R.Dedushaj:” 100 Vjet Lufte “ )
200 VJETE BAJRAKTAR
NGA REXHEP DEDUSHAJ/ New York/
Hydaverdi Pashe Begolli ne vitin 1703 .pasi e vrau ne tradhti kryetrimin e fshatit Trepca – Martinin ,emrin e tij e merr ky fshat pastaj,ua ndrroi fene dhe I shendrroi ne cifcinje te agallareve te Gucise te gjithe fshatin !!Edhe sot eshte ne mes te Livadhit te Madh ,afer Luces nje shelg qe quhet;” Mrina e Mallaga “,ku thuhet se persekutoheshin fshataret e ketij fshati nga cifligaret e tyre: “ Tere naten e lejshin njeriun ne bore e ne shinlidhun per ate mrine “ – me thoshte shpesh daja Shaban!!
Ata fshatar qe s’kishin pranuar ta ndrronin fene Pashai pejane I shpernguli per ne Peshtere apo ne Rugove.Te shperngulur te tille siduket ishin edhe paraaedhesit e Bajraktareve te sotem te Martinajve.Megjithese Cela – Bajraktari i sotem i ketij fshati e shpjegon kesisoji shkuarjen e ture ne Peshter:” Jemi nder banoret me te vjeter te Martinajve.Por ne kohen e Turqise kishim shume bageti dhe duhej ti dimronim ne Peshter meqe nder ne mungonte ushqimi per to.Keshtuqe duke shkuar percdo vit atje,sidomos dimrave ishim detyruar te blenim edhe toke dhe dalngadale nje pjese e familjes tone mbeti te jetoj atje e pjesa tjeter vazhdonte te jetio ne Martinaj ku jetojme edhe sot.E mbase ndonjeri prej paraardhesve te mi mund te kete jetuar me gjate atje e pas kethimit ne vendin ame mund t’jete quajtur si I ardhur…Pra fjala eshte per nje levizje brenda per brenda territoreve tona,tokave tona ,brenda perbrenda Shqiperise Etnike.”
Sipas fjaleve te te Celes,qe ia kishte perciellur i ati – SHABANI ,bajrakun (Flamurin )e kishin fituar ne Luften e Morese .SIC dihet ,deri atehere Martinajt s’kane qene Bajrak I vecant.E ne Luften e Morese ( Viti 1820-1822) kunder kryengritjeve greke ishte dalluar nje I pari I tyre – emri si kujtohet dhe nga ajo kohe Mustafa Pashe Bushati e emroi Bajraktar te fshatit Martinaj.( Shih lib.e lartepermendur : “ Gjurme …”f.150-151)
Qe nga ajo kohe ,kjo familje ne fjale I prine ketij fshatit me utresi ,vendosmeri,trimeri dhe ndershmeri duke u dalluar ne mesin e fshatrave te Nahise se Gucise.
Ne mesin e me te dalluareve gjate historise me se 200 vjecare ishte Bajraktari – AZEM HAZIRI ,pinjoll I kesaj familje me emer dhe me kontribut ne levizjen atdhetare ne veri te Shqiperise.
Ky u dallua gjate Luftes se Pare boterore ,si njeri nder udheheqesit me te shquar te krahines ne fjale.Ate dite qe u clirua nga A,H,me 15 tetor 1918,u vendos pushteti popullor vendor dhe u organizuane mitingje gjithepopullore ne te cilate folen Hasan Ferri,Ismail Nikoci etj.Ne njeren nga keto mitingje,te mbajtur me 24 dhjetor 1918 u zgjodhen edhe delegate qe do ta perfaqesonin Plaven e Gucine me rrethine ne Komitetin e Shkodres;Ismail Nikoci dhe Hysen Efeni Vuthi–Gjonbalaj.Po ne te njejtin tubim u vendos qe te mbrohet me cdo kusht kjo krahine nga ushtria serbo-malazeze te cilete e kishin rrethuar te njetjten dhe ishin te gateshme per sulm.
Ne mbledhjen e njejte u nenshkrua edhe nje peticion ne te cilin thuhej ;’ Na .te nenshkruarit,perfaqesuesit e popullsinave te Gucise e te Plaves ,po diftojme se Komiteti ; “ MBROJTJA KOMBETARE E KOSOVES “nder kryepari te z.Hoxha Kadri Prishtina ,me Qerim Beg Mahmut –Begollin ,Hysni Beg Currin Bedri Beg Pejanin ,Halim Beg Gostivarin ,po si antare,I ka te drejtat e nji delegates plotefuqishme para botes zyrtare e jashtezyrtare per me e realizue dishiren tone kombetare qe ashte; ‘ BASHKIMI I GUCISE E PLAVES ME SHQIPNINE E LIRE E VETQEVERIMTARE’!dhe,ne emer te popullesise se Gucise e Plaves nenshkruajne;
Imam Hoxhe Ejupi – Guci
Azem Bajraktari – Martinaj
Mehmet Bajraktari – Vuthaj
Mustafe Kadria – Kukaj
Elez Bashi – Martinaj
Et’hem Nuri – Martinaj
Hazir Shpendi – Vuthaj
Jusuf Meli
Cak Alushi – Hot
Mini I Dishit – Nokshiq
Rame Faku – Pepaj
Bajram Zhuj Arifi – Arzhanice
Bektesh Alku
Halit Ardsabi
Hak Zhuka
Shaban Breca …
Ky dokumet I nxierrur nga Arkivi Shteteror I Shqiperise u paraqite ne Simpoziumin Shkencor te mbajtur ne Plave ne veren e vitit 2012. (Shih: Ramiz Lushaj : “Krahina e Plaves mund te ribashkohet me Shqiperine ose Kosoven” ne portalin:Gazeta Atlantiku “ Dhjetor 2o13)
Sic dihet nga kjo dite e deri me sot askush ne emer te kesaj krahine nuk ka nenshkruar dhe nuk kane pranuar okupimin e Malit te Zi mbi te .Por,perkundrazi ne konferncen themeluese te Lidhjes se II te Prizrenit nentor 1943 ne emer te saj kane marrur pjese e I kane nenshkruar dokumentate e saj Shemsi Ferri e Rexhe Meta –Ulaj .Dhe ne Konferencen e Bujanit te mbajtur ne fshatin me te njejtin emer ,ne rrethin e Tropojes ne dhjetor 1943 e janar 1944,perfaqesuesit e Plave –Gucise ;Sadik Bekteshi –Ahmetaj e Mehmet Dermani – Gjonbalaj ,nga Vuthajt e Zymer Halili –Balidemaj,nga Mrtinajt dhe Bejto Shahmani nga Plava e nenshkruane Rezoluten e Bujanit ku thuhet;”Popoullit Shqiptar te Kosoves I garantohet e drejta per vetvendosje deri ne shkeputje .Kete e garantuane UNCE Shqiperise dhe aleatet e medhenj ne LDB;Anglia,Amerika dhe Bashkimi Sovjetik (Krta e Atlantikut,Konferenca e Moskves dhe Konferenca e Teheranit…)
Kosova dhe Dukagjini – thuhet ne ate Rezolute ,eshte treve e cila ne pjesen me te madhe eshte e banuar nga populli shqiptar dhe e cila ,si kurdohere ,ashtu edhe sot –deshiron te bashkohet me Shqiperine dhe prandaj e ndiejme per detyre te tregojme rrugen e drejte nga duhet nisur.(…)Kur te gjithe popujt ,madje edhe shqiptaret do te kene mundesi te deklarohen per fatin e vet me ane te se drejtes per vetpercaktim deri ne shkeputje “.( Shih Dr.E.Stavileci ;’Ceshtja e vetvendosjes se Shqiptareve dhe garancite e vendeve te Evropes ‘ ne ‘Ilyria’ NY.9 tetor 1991.f.23.)
Dihet se ne baze te asaj rezolute ka lindur Shteti I pavarur I Kosoves sot.Dhe si per cudi,nuk u perfshi edhe Krahina e Plave – Gucise brenda perbrenda saj,kur dihet se qe nga viti 1832 e njejta ishte pjese ( nenprefekture ) e Prefektures se Pejes ne te gjitha koherate:Ne ate te Turqise,te Malit te ZI dhe te Mbreterise Jugosllave!?
Dhe ne baze te cfare te drejte jemi sot aty ku jemi; Nen Republiken e Malit te Zi ?!
Organizimi I Plaves e Gucise me fshatrat perreth,per vetembrojtje beri qe per 3 muaj e gjysem (nento-dhjetor ,1918 dhe janar e shkurt 1919) kjo krahine te kete ,te thuash ,nje autonomi te plote ,qe udheheqej nga banoret e saj.
Ne Nenkomitetin per organizimin e mbrojtjes se Gucise krahas Jusuf Hotit,
.Shaqir Musliut,Adem Omerages,Shaqir Halilit,Cun Mules,Adem Smajlit – bajraktarit te Gucise,ndodhej edhe Azem Bajraktari…
Me 19 e 20 shkurt te vitit 1919,forca te shumta serbo-malazeze te udhehequra nga kriminelet Punisha Raciq nga rrethi I Andrievices dhe Lakiq Vojvodic e sulmuane Plavene Gucine .Ata u sollen edhe me zi se ne vitet 1912-1913.Kahdo qe kalonin lenin shkretire; “ Kane djegur me qindra shtepi dhe kane pushkatuar e therr me bajoneta me qindra te pafajshem.U dogjen 489 shtepi dhe u vrane 500 veta”.( Shih:Xh.Shatri;’Veshtrim I pergjitheshem mbi politiken Serbomadhe ne Kosove ‘,Zvicer f.50) Mbare popullesia tjeter qe arriti te shpetoi iku ne Mlesi dhe Shkoder,rreth 3000 veta.Ku nje pjese e te cileve jetojne edhe sot atje,Ne:Gurz,Shtoj te Shkodres (Gucia e Re )ne rrethin e Durresit etj.
Nga kjo kohe vjen edhe kenga popullore;Njefsha mire ,mori malesi.
Mire na mbajte shtetemdhet mije
Dymbdhet vet me e vogla shpi
Ishte kjo pra masakra e dyte,marsi I dyte,mbi kete popullesi martire,te pambrojtur por kurr te paperkulur para krimineleve ordinar te Vasoviqit te tipit:Avro Cemoviqit (1913) dhe Punisha Raciqit e Lakiq Vojvodiqit me 1919…