Sadik Elshani – Page 17 – Dielli

Shumë keq Kombi na asht përça….

August 9, 2016 by dgreca

Shqetësimi i At Gjergj Fishtës për gjendjen në Shqipëri e Kosovë/

Në stilin e “Lahutës së Malcis” – me rastin e 145 vjetorit të lindjes së At Gjergj Fishtës (1871 – 1940)./

Nga Sadik Elshani/

Shkrepi dielli buzës s’Cukalit

Sot s’do t’kndojm, oj Zana e malit/

S’do t’kndojm me Lahute t’Malcis/

Por do t’ia kjajmë hallet Shqypnis/

Këto vargje kur jam tue i shkrue/

Për Shqypni jam tue u shqetsue/

Se punët fort mirë nuk janë tue shkue/

Shumë parti na janë krijue/

Me njani – tjetrin janë tue luftue

Gjuhë rrugaçi tue përdorue

Për Shqypni hiç s’janë tue punue

Veç për vete tue u pasunue

Uh! Kuvendi i Shqypnis

Po qysh kaq keq jeni katandis

S’ju ka mbet nji fije e burrnis

Po ku i keni rregullat e gjytetnis?

Jeni ba gazi i njerzis

A ky asht shembulli qe i jepni rinis?!

Kur te mblidheni ne ket Kuvend

Mblidhuni si burrat dikur n’Prizrend

Per me fol, me bisedue

Shqyptarin se si me pshtue

Jo njani – tjetrin me poshtersue

Ti, o Sali je nga Malcia

Mire duhet ta dish çka asht burrnia

Ti, o Edi je piktor

Artisti ka nji shpirt njerzor

Mosni k’shtu se na banet hor

Burrave hije k’shtu nuk u ka

Per faqe t’zeze jeni ba

Merrni mesime nga historia

Se burra te mdhaj ka pas Shqypnia

Edhe n’Kosove vllaznit tane

Pun’t ma mire hiç nuk i kane

E gjithe bota bante çudi

Per gjashte muej pa qeveri

Pa qeveri e me qeveri

Pun’t jane tue shkue zi e ma zi

Veç korrupsion e hajni

Kush s’mendon per vegjeli

Ne Kuvend tym e flake

Politikanet na plasen n’bark

Shume keq Kombi na asht perça

(E dergoi per Diellin: Sadik Elshani)

Ali Podrimja, poet i vuajtjeve, dhimbjes, qendreses dhe qenies shqiptare

July 23, 2016 by dgreca

Me rastin e katervjetorit te vdekjes se poetit Ali Podrimja (1942 – 2012)/

NGA SADIK ELSHANI*/FILADELFIA/

“Te jesh shqiptar/

e vdekja te mos te gjeje/

edhe ne skaj te botes/

e pamundur eshte.”/

(Ali Podrimja, “Me qene”)/

Dhe vertet fati i popullit te tij e ndoqi poetin gjer ne diten e fundit te jetes se tij. Ka dicka profetike ne keto vargje, ngerthejne motivet e balladave, legjendave tona: vdiq ne France ku ka vdekur edhe djali i tij, Lumi; vdiq prane nje lumi, me nje tufe lule ne dore, sikur donte t’ia conte Lumit ne takimin e tyre ne amshim. Vdekje e bukur! Me siguri do te thoshte vete poeti. “Mortja eshte metafore e bukurise”, eshte shprehur poeti me rastin e vdekjes se poetit tjeter, Enver Gjerqekut. Ndoshta vdekja nuk e gjeti ne skaj te botes, por e gjeti larg Kosoves. Me 21 korrik, kater vite me pare, Ali Podrimja u nda nga kjo bote kur po merrte pjese ne nje festival te poezise qe po zhvillohej ne France. Edhe ketu, sikurse edhe herave te tjera ne vende te ndryshme te botes, kishte shkuar me mision: per te lidhur ura miqesie ne mes te popujve, per t’ia paraqitur botes vlerat tona shpirterore e kulturore. Ishte ne mesin e poeteve, ne gjirin e poezise – aty ku ishte gjithmone, aty ku gjithmone ndihej mire, ndihej i qete . Zemra e tij qe gjithmone rrahu per Kosoven, pushoi se rrahuri larg Kosoves se tij te dashur. E ndiejme mungesen e tij, vdekja e tij eshte nje humbje e madhe per letrersine, kulturen dhe kombin tone ne pergjithesi. Por poetet, njerezit e medhenj nuk vdesin kurre, jeta e tyre eshte vepra e tyre dhe ato vepra do te jetojne ne shekuj, sa te rroje njerezimi. Ali Podrimja u nda nga kjo bote, por me vargjet e tij, me vepren e tij, ne krahet e poezise u ngrit lart ne qiellin e perjetesise prej nga do te ndricoje si nje yll qe nuk do te shuhet kurre. Portreti i tij hijerande eshte shkrire ne vargjet e tij. Ali Podrimja eshte diamanti i kurores se poezise moderne shqiptare.

Ali Podrimja, si shume bashkemoshatare te brezit te tij, e arriten moshen e pjekurise, u burreruan para kohe. E tille ishte koha. vitet e pesedhjeta te shekullit te kaluar ishin vitet vendimtare per formimin shpirteror e intelektual te poetit. Muza e tij ishte fati i popullit tone: padrejtesite, vuajtjet, dhimbjet dhe sfidat shekullore neper te cilat kaloi populli yne, por edhe qendresa heroike e popullit tone, ngadhnjimi mbi te keqen. “Kauza e atdheut eshte kauze mbi kauzat”, eshte shprehur poeti. Me 1957 botoi poezine e tij te pare ne revisten letrare “Jeta e re” qe botohej ne Prishtine, me kryeredaktor, Esad Mekulin – babain e poezise shqiptare te Kosoves. Ishin vitet kur shqiptaret e Kosoves po perjetonin njerin nga terroret me te egra shteterore jugosllave, kohen e aksioniot per mbledhjen e armeve dhe trysnine, dhunen qe po ushtrohej ndaj tyre per t’i lene trojet e tyre dhe per t’u shperngulur ne Turqi. Ishin kohera te renda ato – ishte “Koha e Rankoviqit” (Aleksander Rankoviq 1909 – 1983, ne ate kohe minister i Puneve te Brendshme te Jugosllavise). Poeti i ri i perjetonte vete keto ngjarje te hidhura dhe e ndjeu nevojen qe te qendroje i paperkulur, duke mos u dorezuar kurre perpara te ligave dhe te zezave qe regjimi serb ushtronte panderprere ndaj popullsise shqiptare te Kosoves dhe trojeve tjera shqiptare ne ish Jugosllavi. Ky ishte misioni i tij fisnik qe manifestohet dhe e pershkon tere krijimtarine e tij letrare e publicistike, angazhimet e tij shoqerore e atdhetare. Ai e ndjeu thelle nevojen per te shprehur krenarine kombetare, revolten dhe shqetesimet e tij per fatin e popullit shqiptar. “Eshte roli i poetit qe kurre te mos hesht ndaj padrejtesive qe u behen popujve dhe individeve (vetjeve)”, eshte shprehur poeti. Kjo me se miri shprehet ne poezine e tij “Metafora e jetes sime”, si dhe ne shume poezi te tjera:

“Nese s flas

jeta ime s’ka qetesi

fjala ime behu Une

heshtja te te mos shtype

ne gure mulliri

nese s’flas

jeta ime s’ka qetesi

fjala ime behu Une

plaga ime

le te marre

fryme thelle.”

Ali Podrimja eshte autor i me shume se dhjete vellimesh me poezi te fuqishme dhe mbahet sot nga kritika si perfaqesuesi me tipik i poezise shqiptare, si dhe poet me me emer te madh edhe ne shkalle nderkombetare. Ai e modernizoi, e europianizoi poezine shqipe, prandaj nuk eshte e rastesishme qe ai eshte poeti me i perkthyer shqiptar dhe shkrimtari i dyte me i perkthyer, pas Ismail Kadarese. Ali Podrimja eshte nder poetet me te shquar shqiptare te lirikes atdhetare (patriotike). Kjo poezi pershkohet nga ndjenja te thella e te pastra atdhedashurie dhe nuk shprehet me parulla, thirrma e brohoritje bombastike, por me fjale e shprehje te zgjedhura, te shpalosura me nje mjeshteri te rralle artistike, me nje figuracion shume te pasur qe perforcon thellesine e mendimit te tij. Vargu i tij tashme shume i njohur, “Kosova eshte gjaku im qe nuk falet”, eshte kredoja, uni i poetit. Ky varg u be burim frymezimi, u be thirrje per te gjithe shqiptaret e ndershem e atdhetare qe u perpoqen dhe luftuan me pushke e me pene per lirine dhe pavaresine e Kosoves

Ne vitin 1982 ai botoi permbledhjen mjeshterore, “Lum Lumi”, e cila eshte e vetmja e llojit te vet ne letersine shqipe dhe shenon nje kthese ne poezine e sotme kosovare e gjithshqiptare. Jane keto vargje intime familjare te poetit qe shpreh dhimbjen dhe pikellimin per djalin qe i vdiq. Eshte dhimbja e prindit poet, eshte dhimbja e poetit prind. Prandaj, jane keto vargje shume te ndjeshme,shume te dhimbshme qe burojne nga thellesia e zemres dhe artistikisht jane shume te persosura, shume origjinale.

Ali Podrimja eshte poet i kursyer qe me mjeshteri e perdor cdo fjale. Ne vargjet e tij nuk ka fjale e shprehje te teperta e ta pavenda, prandaj edhe poezia e tij tingellion bukur. Cdo fjale pozicionohet ne vendin e duhur dhe eshte e sakte, si notat ne kompozimet e Mocartit. Vargu i tij eshte mjaft shprehes me figuracion te pasur ku domonojne metafora, miti e simboli. “Letersia, vecmas poezia, pa metaforat, simbolet, mitet dhe ironine, nuk eshte letersi. Pa keto figura nuk ka as letersi moderne. Pa keto figura dhe figurat tjera poetiek, nuk mund te kete poezi te fuqishme”, eshte shprehur Ali Podrimja. Ai e ka cliruar poezine shqipe nga disa rregulla te ngurta metrike, sic eshte vargu i thurur, apo nga permbajtja si, fryma apologjike, brohoritese e letersise se realizmit socialist. Por ai sjell disa risi dhe vendos parime te reja krijuese, sic eshte vargu i lire, shqiptimi metaforik, gjuha e alegorise dhe ironuise – mjete keto efikase per te depertuar dhe per te shprehur edhe zonat me te ndjeshme, me te fshehta te natyres njerezore. Ai se bashku me disa kolege te tij poete, shkrimtare e intelektuale te Kosoves, me guxim e ngriti zerin kunder parimeve te ngurta te realizmit socialist.

Pervec poezise ai ka botuar edhe dy libra ne proze dhe ka botuar mjaft shkrime eseistike e publicistike. Me shkrimet e tij publicistike dhe me veprimtarite tjera artistike, kulturore e shoqerore, ai ka qene mjaft i angazhuar per te afirmuar ceshtjen e Kosoves dhe arritjen e pavaresise se saj. Ne keto shkrime ai trajtonte, shqyrtonte ceshtjet dhe problemet madhore te kombit, duke i paraqitur nga nje nivel i larte intelektual e njerezor, e jo duke u bere pre, apo peng i politikes se dites. Ne shkrimet e tij nuk ka anime, tone ideologjike e politike – ai nuk ishte me kete, apo ate dhe kunder ketij, apo atij. Ai gjithmone ishte me kombin dhe tere jeten punoi per te miren e kombit – tere krijimtarine e tij e vuri ne sherbim te ceshtjeve madhore te kombit tone. Ai gjithmone ka qene kunder atyre qe popullit tone i shkaktuan dhimbje te thella, madje u munduan edhe ta zhduknin nga faqja e dheut.

Kam patur fatin e mire qe ta takoja poetin. Kur studioja ne Universitetin e Beogradit (me vone kam kaluar ne Universitetin e Zagrebit), Shoqata Letraro – Muzikore, “Perpjekja”, e studenteve shqiptare qe studionin ne Universitetin e Beogradit, ne pranvere te vitit 1977 organizoi nje mbremje letrare me shkrimtaret nga Kosova dhe ne ate grup ishte edhe Ali Podrimja. Ne ate takim shkrimtaret nga Kosova lexuan krijimet e tyre dhe disa nga ne studentet qe merreshim me krijimtari letrare, po ashtu lexuam krijimet tona. Pastaj u organizua nje koktej i bukur per nder te mysafireve tane dhe patem rastin qe te bisedonim nga afer me njeri – tjetrin. Ali Podrimja me pyeti se prej nga isha dhe me tha se i kishin pelqyer poezite e mia. Pastaj biseduam edhe per shume gjera te tjera aktuale, per hallet e Kosoves, per rolin tone per zhvillimin e gjithmbarshem te Kosoves, etj. Bisedonim hapur. pa kurrefare rezervash, sikur te njiheshim me vite te tera. Aty e pashe nga afer guximin atdhetar e intelektual te Ali Podrimjes, njeriun e vendosur te cedshtjes sone kombetare, urrejtjen e tij per regjimin e atehershem jugosllasv. Te tilla ishin vargjet e tij, sepse buronin nga zemra e nje krijuesi, nje njeriu me shpirt te paster, nje intelektuali shume te guximshem. Njeriu dhe poeti Ali Podrimja ishin nje.

Poetin tani nuk e kemi me ne mesin tone, ai tani eshte ne boten e lavdise se perjetshme, prehet i qete ne krahet e poezise, prane Lumit te tij te dashur, ne dheun e shtrenjte te Kosoves se lire.

Ali podrimja dhe vepra e tij nuk do te harrohen kurre! I perjetshem qofte kujtimi i tij!

Filadelfia, 21 korrik, 2016

Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

Lamtumire Ismajl Ymeri, Orson Welles-i shqiptar!

July 17, 2016 by dgreca

Nga Sadik ELSHANI*/ Filadelfia/

Me pikellim te thelle e mora lajmin e ndarjes nga kjo bote te regjisorit dhe aktorit, shkut tone te shtrenjte, Ismajl Ymeri. Te njejten dhimbje e kam ndier per Ismajlin sikur per dy vellezerit e mi qe nderruan jete ne nje perudhe te shkurter kohore brenda dymbedhjete diteve. Vdekja e parakohshme e Ismajlit eshte nje humbje e madhe per kinematografine, teatrin dhe kulturen e Kosoves dhe ate mbarekombetare. Me sillen neper mend shume kujtime te paharrueshme nga jeta jone studentore. Me Ismajlin kemi studiuar ne te njejten kohe ne Universitetin e Zagrebit, kuptojhet, ne fakultete te ndryshme. Ne vitin 1977 Televizioni i Prishtines me burse kishte derguar disa studente per te studiuar ne Akademine per Teater, Film e Televizion ne Zagreb, sepse Kosoves i mungonin njerez me pergatitje te tilla profesionale. Ne kete grup benin pjese studentet e regjise: Agim Sopi, Ismajl Ymeri, Fahri Hysaj (i ndjere), Milazim Salihu – kamere, Bardhyl Bekteshi – montazh. Te gjithe ishin mjaft entuziaste dhe e donin mjaft profesionin e tyre. Se bashku me disa studente te tjere e kishim formuar nje shoqeri te ngushte. Meqenese e studionte regjine dhe me pare e kishte kryer shkollen e larte per aktor ne Prishtine dhe per shkak se fizikisht i ngjante shume aktorit dhe regjisorit te njohur amerikan, Orson Welles (1915 – 1985), une fillova ta quaja Orson Welles-i shqiptar. Para disa vitesh vellau im, Shaipi, qe punon ne Zvicer, e kishte takuar Ismajlin ne nje lokal dhe ia kishte perkujtuar se si une e quaja Orson Welles, ndersa Ismajli, ne stilin e tij karakteristik, ia kishte marre nje te qeshure gjer ne kup te qiellit.

Kur kishim kohe te lire, grupi yne takohej dhe bisedonim per ceshtje te ndryshme, studimet tona, ngjarjet e dites. Por, gjithmone kishim ne qender te vemendjes gjendjen e Kosoves, fatet e kombit tone. Kuptohet, me ta bisedonim shume per teatrin, filmin, artin ne pergjithesi, problemet dhe nivelin jo aq te lakmueshem te jetes kulturore ne Kosove. Ishim ai brez, si edhe shume breza perpara nesh, qe koha, rethanat shoqerore – historike na kishin pjekur para kohe. Ismajli ishte shume i shoqerueshem, i afert, i sinqerte, kishte nje personalitet shume te ngrohte dhe ishte mjaft “muhabetxhi”, sic thone ne Kosove. Prandaj edhe ndejat, bisedat tona neper dhomat tona studentore u ngjanin bisedave qe dikur beheshin neper odat shqiptare. Kishte nje te qeshur karakteristike; i qeshte tere fytyra dhe goja i shkonte vesh me vesh e me nje ze kumbues.qe e mbushte tere dhomen. i pelqente biseda dhe shoqeria e mire. Kur kishim ndonje feste, ditelindje, apo diplomim, shpesh edhe kendonim. Nder kenget tjera, i pelqente ta kendonte kengen e rapsodit Dervish Shaqa 91912 – 1985):

Oj Shqipni kala ner kreshta

Veq shqiponja ke rrite ne djepa

Veq shqiponja e gjeraqina

Hiq nuk dine si kthehet shpina.”

Nganjehere me ndodhte qe ta takoja ne Kinoteken e Zagrebit ku shfaqeshin filma me vlera te larta e te pamohueshme artistike, klasiket e kinematografise boteroer. Studentet e Akademise per Teater, Film, e Televizion ishin te detyruar t’i shikonin keta filma. Ismajli ka qene nje njeri me ndjenja te pastra atdhetare, mjaft i guximshem ne jete dhe ne krijimtarine e tij artistike, njeri qe i ka ndare shqetesimet se bashku me shoket dhe popullin e tij. Ngerthente ne vete virtytet me te mira burrerore te krahines se tij, Drenices.

Ne vitin 1978 ne Zagreb i organizuam Takimet e Majit. Ishin keto takime vjetore te studenteve shqiptare qe studionin ne universitetet e Beogradit, Sarajeves, Zagrebit, Lubjanes. U takonim per t’u njohur me mire me njeri – tjetrin, por edhe benim gara sportive, shfaqnim programe artistike, muzikore, letrare, etj. Nga keto takime me ka mbetur i fresket ne kujtesen time nje veprim i Ismajlit. Per te shfaqur nje program artistik dhe njeheresh per te organizuar darken, autoritetet e Zagrebit na mundesuan qe ta shfrytezonim nje Shtepi te Kultures. Regjisori i njohur gjilanas, Fetah Mehmeti (i ndjere), qe atehere studionte regjine ne Beograd, kishte pergatitur nje shfaqje shume te fuqishme me poezite e Migjenit. Por ja, vetem pak caste para se te fillonte programi, ai nuk pranonte qe te shfaqej recital i tij, nese fotografia e Titos nuk hiqej nga skena. Arsyetimi i tij ishte se, ne teater nuk ka fotografi te udheheqesve. “Kur recitohen vargjet: “Pak drite, pak drite, o shok, o vella”, atehere po del se ne po i drejtohemi Titos”, ngulte kembe Fetahu. U ndodhem perpara nje gjendje pak si te veshtire e teper te ndjeshme. Kamerat e Televizionit te Zagrebit ishin bere gati per ta filluar xhirimin. E kontaktuam punonjesin e shtepise se kultures dhe ia spjeguam gjendjen, kerkesen e Fetahut dhe i kerkuam qe ta largonte fotografine nga skena e ta vendoste ne ndonje vend tjeter. Por, ai teper i shqetesuar na ktheu se nuk mund ta bente nje gje te tille. Atehere se bashku me Ismajlin e larguam fotografine dhe e vendosem ne nje vend tjeter jashte salles. Ku te dale le te dale, por kurre askush nuk e permendi kete incident. Jo qe ishim aq trima, por ishim te rinj atehere. I tille ishte Ismajli, nuk priste qe dikush ta bente ate qe ai mund ta bente vete, qofshin keto edhe raste teper te ndjeshme qe mund te kishin edhe rrjedhoja te pakendshme.

Duke bere kerkime ne internet hasa ne nje shkrim te Gani Mehmetajt (ish gazetar i “Rilindjes”, tani drejtor i Ksovafilmit), pjese nga libri i tij “Endrra e madhe” qe rrefen per nje incident qe kishin patur me gazetaret serbe ne Festivalin e Filmit ne Beograd. Ky shkrim ben fjale per permbajtjen e filmit te Ismajl Ymerit dhe njeheresh nxjerr ne pah karakterin e forte te Ismajlit: “Ismajl Ymeri shfaqi filmin artistik te metrazhit te mesem, “Duart e pastra”. Me kujtohet me sa egersi e sulmuan Ismajl Ymerin, vetem sa nuk e thirren policine ta arrestonin, sepse ne portretin qe shihej ne film, ata e pane figuren e presidentit te tyre, mareshalin Tito. Filmi rrefente per nje vend diktatorial qe ekzekutonte njerez me togen e pushkatimit. Ishte film i shkelqyeshem qe fliste shume. Koha e hapesira nuk percaktohej. Gazetaret serbe u terbuan kur pane radioaparatin “Kosmaj” ne filmin e Ymerit, qe ishte mburrja e tyre kombetare, kurse me te e percaktuan edhe vendin ku beheshin ekzekutimet. Nisen ta mberthejne regjisorin Ymeri, ndersa i doli ne ndihme Bajram Sefaj (gazetar e shkrimtar) dhe une (Gani Mehmetaj)… ndersa Ismail Ymeri mbrohej me dinjitet”.

Pervec filmit te lartpermendur, “Duar te pastra” (1981), Ismajl Ymeri ka bere regjine edhe te ketyre filmave: “Lepuri me pese kembe” (1982), “Migjeni” (1989), “Kur shpirti nderron jete” (2001), ndersa si aktor ka luajtur ne filmin e regjisorit Isa Qosja, “Rojet e mjegulles” (1988). Ka kryer edhe shume projekte ne Radiotelevizionin e Kosoves dhe neper teatrot e Kosoves. Se bashku me zonjen Rabije Bajrami e ka themeluar Teatrin e te Rinjve dhe Kukullave ne Prishtine, te cilin me vone do ta pagezonte me emrin, “Dodona”. Pas viteve te 90-ta te shekullit te kaluar, ne pamundesi per ta vazhduar profesionin e tij ne Kosove, ka emigruar ne Suedi, ku ka qene i angazhuar ne disa projekte filmike ne sherbim te ceshtjes se Kosoves. Pas luftes eshte kthyer ne Kosove dhe ne Prizren e ka themeluar Akademine per Teater, Film, Televizion e Radio. Viteve te fundit eshte kthyer perseri ne Suedi ku edhe ka nderruar jete me 13 korrik, 2016.

Se bashku me koleget e tij, Agim Sopi, Fahri Hysaj, Fadil Hysaj etj. kane dhene nje ndihmese te jashtezakonshme ne zhvillimin e kinematografise dhe teatrit kosovar, duke sjellur tematike te re, qasje te reja, moderne, si ne forme, ashtu edhe ne permbajtje, ne pasqyrimin e fateve te kombit tone. Ka qene artist i angazhuar dhe shqetesimet e tij per gjendjen e Kosoves dhe popullit te saj i ka paraqitur me realizem e mjeshteri artistike ne filmat e tij dokumentare e artistike. Keto dite lexova ne internet per nje ngjarje mjaft prekese qe kishte te bente me fatin e jetes se nje plaku te pastrehe. Ismajlit ishte prekur shume kur prapa Teatrit Kombetar e kishte pare nje plak duke mbledhur mbeturina neper kontajnera (mbajtese), per te mbijetuar. Nga dhimbja dhe respekti, Ismajli i kishte ofruar ca para, por plaku pasi e kishte shiquar gjate, duke qeshur ia kishte kthyer: “Jo zotni, une nuk marre pare, nuk jam lypes. Jam nevojtar, po nevojat e mia i plotesoj me keto qe po me sheh. Ismajli pastaj e kishte ftuar plakun per te ngrene dreke ne njerin prej lokaleve te aferta, por plaku i ishte pergjigjur: “Zoti te nderofte, paq bereqet gjithmone, po une vi me hanger dreke kur te jem unte e tash nuk jam”. Megjithate, pas ca ditesh Ismajli ishte takuar me plakun per te pire nje kafe se bashku. Plak i varfer e nevojtar, por me qendrim dinjitoz, stoik e krenar. Varferia nuk kishte arritur t’ia varferonte shpirtin, ta zvetenonte kete plak fisnik. Lidhur me kete ngjarje, Ismajli me siguri ka qene duke punuar ne ndonje projeck filmik. I tille ka qene Ismajli, asnjehere indifferent per ngjarjet qe e kane rrethuar, per problemet qe e kane shqetesuar, qofshin ato edhe per njerez fare te panjohur.

Pas mbarimit te studimeve, me Ismajlin dhe shoket tjere takoheshim here pas here ne Prishtine, ose Zagreb ku isha duke i vazhduar studimet posdiplomike. Me 1988 kam ardhur ne Amerike dhe nuk kam patur me mundesi qe ta takoja Ismajlin, por vellezerit e mi e kane takuar ate here pas here. Para dy vitesh isha ne Kosove dhe mendova se mos do ta takoja Ismajlin ne Prizren, por shoket me thane se ai perseri kishte shkuar ne Suedi. Ne qe kemi studiuar ne Universitetin e Zagrebit, jemi munduar t;i mbajme te gjalla lidhjet me njeri – tjetrin. Ismajli se bashku me disa kolege tjere kane organizuar disa takime ne Prizren me ish studentet shqiptare te Universitetit te Zagrebit. Kolegu im tjeter i studimeve, Arsim Cejku, qe tani jeton ne Baltimore, pati miresine qe te me dergonte nje CD ku ishte i filmuar njeri nga keto takime.

Prania fizike ne kete bote eshte e perkohshme, kujtimet, miqesia e dlire, veprat e mira mbesin te perjetshme. Lamtumire Ismajl, miku yne i shtrenjte, lamtumire Orson Wellesi-i shqiptare! Gjithemone qofsh i kujtuar!

Philadelphia, 16 korrik, 2016

Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

Hapja e shkollave shqipe ne Kosove 75 vite me pare, mision i shenjte kombetar

July 13, 2016 by dgreca

Nga Sadik ELSHANI*/ Filadelfia/

Hapja e shkollave shqipe ne Kosove 75 vite me pare eshte faqe e ndritur dhe e lavdishem atdhedashurie e arsimit tone kombetar, eshte njera nder ngjarjet me te rendesishme ne historine e Kosoves. Figure kyce, ai qe e ndermori kete mision per hapjen e shkollave shqipe ne Kosove dhe trojet tjera shqiptare (“Tokat e Lirueme”), ka qene intelektuali, studiusi, publicist dhe shkrimtari i njohur, Ernest Koliqi (1903 – 1975), i cili ne ate kohe (1941) ka qene minister i arsimit ne Shqiperi. Me kete mision te jashtezakonshem shkollor ai e kishte ngarkuar intelektualin dhe pedagogun gjirokastrit, Ali Hashorva. Ishte ky mision arsimor, atdhetar e vizionar qe misheronte programin e madh te Rilindjes Kombetare, perhapjen e diturise e perparimit, zgjimin dhe ngritjen e ndergjegjes kombetare te shqiptaret. Ky ishte misioni me i rendesishem, me atdhetare qe ka ndermarre ndonjehere ndonje qeveri shqiptare per shqiptaret qe mbeten jashte kufijve shteteror.

Me vendimin e padrejte te Konferences se Ambasadoreve ne Londer me 1913, me shume se gjysma e tokave dhe popullsise shqiptare mbeti jashte kufijve te shtetit te pavarur shqiptar. Kosova dhe trojet shqiptare ne Maqedoni e Sanxhak iu dhane Serbise, pjesa tjeter malit te Zi, ndersa Cameria iu dha Greqise. Per shqiptaret regjimi serb ishte shume me i eger se ai turk. Ne periudhen ne mes ted y lufterave boterore (1918 – 1941), shqiptaret ne te ashtuquajturen Mbreteri e Serbeve, Kroateve e Slloveneve po perjetonin nje shtypje te padurueshme te eger e cnjerezore. Ne kujtesen e shqiptareve te Kosoves kjo periudhe njihet si “Koha e Serbise”. Dhuna ishte bere pjese e perditshma, e pandare e jetes se shqiptareve. Dhuna ushtrohej ne te gjitha menyrat fizike e shpirterore vetem e vetem per ta bere jeten e shqiptareve sa me te mjerueshme dhe per t’i detyruar ata qe t’i braktisnin trojet e tyre e te shpernguleshin ne Turqi, ndersa ne vend te tyre t’i sillnin kolonet serbe e malazeze. Po zbatohej me perpikeri plani famekeq, “Memorandumi” i akademikut, po ashtu famekeq, Vasa Cubriloviq.

Nuk kishte shkolla ne gjuhen shqipe, gjuha shqipe ishte e ndaluar ne jeten publike dhe ne administrate. Ne ato pak shkolla qe kishte hapur qeveria jugosllave, nxenesit shqiptare mesonin ne gjuhen serbokroate: mesonin letersine, kulturen, historine serbe – po mesonin per Kraleviq Markun, Karagjorgjeviqet e Pashiqet, mitet e sterzmadhuara e te rrejshme serbe. Qellimi kryesor i ketyre shkollave nuk ishte arsimimi i shqiptareve, por tjetersimi, asimilimi, serbizimi i tyre. Neper disa mejtepe gjuha shqipe mesohej ilegalisht nga hoxhallaret atdhetare. Te etur per t’u shkolluar ne gjuhen amtare, shume te rinj kosovare u arratisen ne Shqiperi. Gati ne te gjitha shkollat e mesme te Shqiperise kishte nxenes nga Kosova dhe trojet tjera shqiptare ne ish Jugosllavi. Konvikti “Kosova” ne Krume ishte shnderruar ne nje vater te ngrohte per nxenesit nga Kosova. Atdhetaret shqiptare edhe perkunder rrezikut te madh, sillnin ilegalisht libra shqip nga Shqiperia. Ende me ka mbetur i fresket ne kujtesen time rrefimi i nje plaku atdhetar ne nje emission te Televizionit te Prishtines ku rrefente sesi kishte sjellur fshehurazi libra nga Shqiperia dhe nga frika e ndonje kontrolli te befasishem, nuk i kishte mbajtur ne shtepi, por i kishte fshehur ato ne mal, ne nje te care te lisit. Perkunder ketyre vuajtjeve te medha, shqiptaret nuk u dorezuan, por ben perpjekje mbinjerezore per t’i dale zot vendit, duke ruajtur gjuhen, zakonet e traditat tona burrerore, qenjen shqiptare.

“Kohes se Serbise” i erdhi fundi, Jugosllavia e Kralit kapitulloi dhe u pushtua nga Gjermania e Italia. Pas 30 viteve nen sundimin e eger serb, tani Kosova dhe trojet tjera shqiptare ne ish Jugosllavi iu bashkuan Dheut Meme, shqiptaret po merrnin fryme pak me lehte. U happen shkollat shqipe, u vendos administrata ne gjuhen shqipe, me nepunes shqiptare, me prefekt e nenprefekt shqiptare. Perseri po valonte Flamuri Kuq e Zi! Thirrjes se ministrit te arsimit, Ernest Koliqi, iu pergjigjen qindar mesues atdhetare dhe shkuan vullnetarisht per te punuar ne Kosove dhe trojet tjera shqiptare ne Maqedoni e Mal te Zi. Ishin keta mesues te rinj me plot energji rinore, entuziazem, mesues qe kishin kryer Normalen e Elbasanit. E gjeten Kosoven ashtu sic e kishin paramenduar: kreshnike, keshtjelle burrerie e trimerie, djep te shqiptarizmit. Edhepse po ballafaqoheshin me shume problem e veshtiresi te medha, sepse ishin shkolla qe po hapeshin per here te pare, ata punuan me vetmohim te papershkrueshem, pa u ndalur dite e nate. Mesonin femijet qe ishin te etur per dituri, mesonin edhe te rriturit, sepse ne ate kohe popullsia e Kosoves ishte mbi 90% analfabete. Edhe populli i Kosoves i priti mesuesit me dashuri vellazerore, respekt e mirenjohje te thelle per misionin e tyre te shenjte.

Keta mesues u ben pishtare te arsimit shqip ne Kosove. Ne vitin shkollor 1941 – 1942 u happen 173 shkolla fillore, 3 te mesme dhe disa gjimnaze te uleta. Ndersa ne nentor te vitit 1941 u hap Shkolla Normale ne Prishtine. Ne fillim ne kete mission u angazhuan 80 mesues. Ne mesin e ketyre mesuesve kishte edhe mjaft te rinj nga Kosova qe ishin shkolluar ne Shqiperi,por nuk kishin mundur te ktheheshin me pare ne Kosove. Ky numer me vone arriti ne 264, ndersa ne vitin shkollor 1943 – 1944 ky numer u rrit ne 400. Po ne kete vit shkollor mesimet i vazhdonin mbi 25 mije nxenes. Keto shkolla u ben vatra te diturise dhe atdhedashurise. Tani nxenesit e Kosoves po mesonin per here te pare historine tone kombetare, po mesonin per iliret, Skenderbeun, Lidhjen e Prizrenit, Ismail Qemalin. Po mesonin vjershat e Naimit, Cajupit, At Gjergj Fishtes, Dom Ndre Mjedes, Asdrenit – vjersha qe me dashuri i kendonin atdheut, gjuhes shqipe, i thurnin himne Shqiperise. Pervec njohurive qe po merrnin per gjuhen, letersine, kulturen, historine shqiptare, ata po brumoseshin edhe me ndjenjat e atdhedashurise e krenarise sone kombetare. Per here te pare e kane pare flamurin duke u valvitur perpara syve te tyre, e kane kenduar Himnin e Flamurit, me shume dashuri i kane kenduar kenget atdhetare: “Per Memedhene”, “Dalengadale po vjen behari”, etj. Pervec punes me perkushtim me nxenesit, ata permes kurseve te ndryshme pergatiten edhe mesuesit e pare shqiptare, te cilet me vone do ta vazhdonin kete mision. Pas vitit 1944 nje pjese e ketyre mesuesve u largua nga Kosova, ndersa pjesa dermuese u largua me 1948 kur u prishen marredheniet shqiptaro – jugosllave. Por, disa qendruan edhe pas vitit 1948 dhe tere jeten e kaluan ne Kosove. Mehmet Gjevori (1910 – 2007), Tajar Hatipi (1918 – 1977) e shume te tjere e pane te nevojshme qe te qendronin ne Kosove dhe ta vazhdonin kete mision, duke u bere bartesit kryesor te zhvillimit te arsimit shqip, veprimtarise botuese, hartimit te teksteve shkollore, etj.

Periudha 1941 – 1944 njihet ne Kosove si “Koha e Shqipnise”, sepse shkollat, administrata ishin te gjitha ne gjuhen shqipe, nepunesit dhe drejtuesit e pushtetit vendor ishin shqiptare. Kuptohet, vendi ishte i pushtuar nga Italia e me vone Gjermania. Pushtues te mire nuk ka, por per shqiptaret e Kosoves, “Koha e Shqipnise” as qe mund te krahasohet me kohen e eger e barbare, “Kohen e Serbise”. Per fat te keq te shqiptareve te Kosoves dhe trojeve tjera shqiptare ne ish Jugosllavi, pas vitit 1944 perseri erdhi “Koha e Serbise” – kete radhe nen masken e komunizmit. Sidomos e veshtire ka qene periudha 1945 – 1966, e njohur si “Koha e Rankoviqit”, Ministrit te Puneve te Brendshme te Jugosllavise. Ata u munduan t’i mbyllnin shkollat shqipe, por shqiptaret i mbrojten ato me kembengulje e vendosmeri. Tani autoritetet jugosllave nuk mund te loznin edhe aq lehte me shqiptaret e shkolluar. Pas renjes se Rankoviqit (korrik, 1966) u happen shume shkolla te mesme e te larta anembane Kosoves, u formuan institucionet e larta arsimore, shkencore e kulturore, u themelua Universiteti i Prishtines (1970), Akademia e Shkencave dhe Arteve te Kosoves (1975), Televizioni i Prishtines (1975), etj. Dhe te gjitha keto te arritura, burimin, rrenjet i kane te “Koha e Shqipnise”.

Ne Suhareken time (tani Theranda) mesues ka qene zotni Ilmi Duli, nga Shkodra. Te gjithe ish nxenesit e tij, gjithe qytetaret e Suharekes qe e kane njohur ate, gjithmone e kujtonin me shume mall, me shume dashuri e respekt. Edhepse Shqiperia e para viteve 1990 ishte e mbyllur hermetikisht, suharekasit kurre nuk i kane nderprere lidhjet me mesuesin e tyre te dashur. Dikush e kontaktonte permes letrave, dikush i dergonte te fala permes familjareve qe i kishin ne Shqiperi, dikush i dergonte te fala permes pjestareve te grupeve sportive e artistike qe e vizitonin Kosoven, ndersa disa, pak nga ata qe kishin patur rastin te vizitonin Shqiperine, gjithesesi jane munduar qe ta takonin mesuesin e tyre te dashur, te nderuarin Ilmi Duli. Pas permbysjes se komunizmit ne Shqiperi, kur u happen edhe kufijte, atehere shume ish nxenes kane shkuar per ta vizituar mesuesin e tyre te pare. Keto lidhje, takime jane duke vazhduar edhe sot me familjaret e mesues Ilmiut. Jane keto lidhje shume te forta, sepse jane farkuar ne nje kohe te jashtezakonshme, ne “Kohen e Shqipnise”

Daja im, Bafti Gashi (ndjese past), nga Suhareka, ka qene nxenes i mesues Ilmiut dhe ai gjithmone na fliste per pervojen e tij shkollore, per mesuesin qe i kishte mesuar, edukuar me shume dashuri e perkushtim. Ai i ka ruajtur me kujdes librat dhe canten e tij shkollore. i kishte fshehur ne tavanin e shtepise se tij dhe ne femijet duke luajtur “fsheza”, duke u fshehur ne tavan i zbuluam ato libra margaritare. Ende me kujtohet permbajtja e dy nga ato librave, “Libri i Kendimit” dhe “Gjeografia e Shqiperise” e professor Ahmet Gashit. Per ne ato libra ishin n je thesar i vertete. Aty per here te pare jemi njohur me vjershat e Naimit, Cajupit, Dom Ndre Mjedes e shume autoreve te tjere qe per here te pare po ua degjonim emrin. Ato vjersha me prmbajtje atdhetare, ato shkrime per Pirron, Skenderbeun, Ismail Qemalin, Flamurin Kuq e Zi, dhe shume atdhetare te tjere e ngjarje historike, ato pjese leximi me motive mjaft edukative, na ngjallen ndjenjat e atdhedashurise qe ne ate moshe te njome femijerore. Tavani ishte bere vendi me i dashur per ne, aty fshiheshin thesare shume te cmuara. Ato libra permbanin dicka krejt ndryshe nga librat tane qe ne atehere i perdornim ne Kosove. Libri “Gjeografia e Shqiperise”, sic e tregon edhe vete titulli, e pershkruante ne imtesi gjeografine e tere Shqiperise Etnike, duke perfshire shume fotografi dhe duke i pershkruar te gjitha qytetet dhe qytezat e Shqiperise Etnike, perfshire edhe Suhareken time. Aty per here te pare i kemi pare se si dukeshin qytetet e Shqiperise. Profesor Ahmet Gashi, si nje atdhetar i vertete qe ishte, e kishte shkruar kete liber me shume atdhedashuri. Ato libra ishin bere per ne ura kontakti me Shqiperine. Kishte kohe qe “Koha e Shqipnise” kishte kaluar, mesuesit ishin kthyer ne Shqiperi, por ja ato libra ende vazhdonin t’i edukonin, t’i brumosnin me ndjenjat e atdhedashurise edhe shume breza te rinj te Kosoves, pse jo edhe te rriturit. Shpesh ulesha ne mes te odes dhe burrave te pranishem ne ato ndeja u lexoja vjershat atdhetare nga ato libra me vlera te padiskutueshme edukative e atdhetare. Kam degjuar e lexuar se edhe shume te tjere e kane bere te njejten gje.

Ne fund te letres qe Ministri i Arsimit, Ernest Koliqi,i dergonte kryetarit te ketij Misioni te Jashtezakonshem Shkollor, Ali Hashorves, shkruante: “Ju uroj te gjitheve pune te mbare ne te kryemit e kesaj detyre te shenjte kombetare e me randesi historike” (23 qershor, 1941). Dhe vertet i tille ishte ky mission: i shenjte e me rendesi te jashtezakonshme historike qe dha te korra mjajt te begatshme. Kjo periudhe duhet te nalizohet ne imtesi, te shkruhen studime e disertacione per ta mbajtur gjalle ne kujtesen e kombit tone. Populli i Kosoves gjithmone e ka shprehur mirenjohjen per te gjithe mesuesit qe punuan ne ate kohe me shume perkushtim. Por institucionet shteterore, dy qeverite shqiptare, ne Tirane e Prishtine jane duke e kaluar ne heshtje kete pervjetor historik mjaft te rendesishem per te gjitha arsyet qe jane cekur me larte. Shkollat, rruget, sheshet, institucionet arsimore, pedagogjike e kulturore duhet te mbajne emrat e Ernest Koliqit, Ali Hashorves dhe te gjithe atyre mesuesve atdhetare qe punuan ne te kater anet e Kosoves ne ato rrethana te jashtezakonshme historike.

Le te jete ky shkrim modest nje shprehje mirenjohjeje e falenderimi per te gjithe ata titullare, arsimtare, administratore, nxenes e prinder qe u angazhuan ne kete Mision te Shenjte e Historik Kombetar – mision qe i ringjalli shpresat e shqiptareve te Kosoves dhe e mbajti te ndezur zjarrin e atdhedashurise. Ju falaminderit perjete!

Philadelphia, 12 korrik, 2016

*Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

Shqetesimi i Hanko Halles ne Filadelfia

June 20, 2016 by dgreca

Shqetesimi i Hanko Halles/

Ne stilin e poemes “Hanko Halla”, me rastin e 50 vjetorit te ndarjes nga kjo bote te poetit dhe atdhetarit Ali Asllani (1884 – 1966)/

Na jane se c’na jane ca burra, djem te ri/

Rrine s’bashku, bisedojne ne Filadelfi/

Gjithnje te bashkuar, nuk ndahen kurre/

Mblidhen te shoqata cdo dite te merkure/

Pine kafe dhe nga nje gote raki/

Fort e kane lidhur kete miqesi/

Vetem t’i shikosh eshte kenaqesi/

Zoti e bekofte kete vellazeri!/

Shembull i mire ky me te vertete

Se erdhen kohe te tjera qe te vene n’siklet

Njerezit sot s’i njohin as prinderit e vet

Vetem per percareje kudo degjon

Prandaj per te mire ky grup befason

Jane burra te dale nga dera e pare

Te denje per ministra, te denje per pashallare

Vijne nga te gjitha viset e shqiptarise

Nder i bejne kombit, nder i bejne Shqiperise

Gezojne respektin e tere mehalles

Dhe adhurimin e Hanko Halles

Halles nuk i hahet, Halles nuk i pihet

Ulur ne nje vend Halles nuk i rrihet

Madje edhe me nusen ka filluar te zihet

Nje shqetesim i madh se c’na e ka marre

Per keta burra me shpirt e zemer zjarr

A kane cka te pine, a kane cka te hane?

Mos u eshte ftohur kafeja ne filxhan?

A i kane te mbushura gotat me raki?

Si po u shkon biseda, a jane bere qejfli?

Sadiku a ka mundur t’u shkruaje poezi?

Por tryeza bukur ishte shtruar

Me t’gjitha te mirat Zoti qe ka dhuruar

Biseda rridhte qetas si ujet e kulluar

Dhe vargje t’bukura t’gjithe duke degjuar

Halla sic duket pak eshte qetesuar

Duket se Halles zemra ne vend i ra

Kete pamje t’bukur kur me sy t’vete e pa

Gezuar te gjithe, burra edhe gra!

Shenim: Cdo te merkure ne mjediset e Shoqates “Bijte e Shqipes” ne Filadelfia mblidhet nje grup bashkatdhetaresh dhe kalojne se bashku ca caste te hareshme. Autori i ketyre vargjeve shpesh u dergon poezi me motive humoristike.

Sadik Elshani