FISHTËS /

Nga Isuf Luzaj/

Concerto/

Allegro/
Burimi te zalli nën hënë udhëtimin/

Tek qau e ndaloi./

Bilbili malor/

Mbi lulet bërbuqe të pishës cicrrimin/

Në fllad mëngjesor:/

E preu, e ndau, e, e pushoi./

Kreatyra gjallore/

E ujit, piskatse, tek ikte, vishkllimin/

Nën valë të rrepta të plakut dimror/

Me ndejenjë mugullore/

E këputi that, veshi ngrehosi/

Fare s’pipëloi,/

Natyra e gjithë me dimra e vera/

Me pemë e shtazë e kreatyra të tjera/

Heshti:

Një fytyrë shenjtëesije u duk sikur deshti

Të ndëgjojë

Atë tingull të ëmbël që zu të prodhojë

Një shpirt I madh I gjërë e I trishtuar

E rrezët të gjitha I ndau caktuar

Seicilli n’udhë të tija

Një hije të zezë bota ish mbuluar

Me yje lozi shah, Mat, vetë Perëndija

Botën gjith e bëri e e bëri rop të saj

Rruzujt vdiqën e lënda e tyre

Iku ngadalë, si këngë në bylyre

A si vaj

I një nëne plakë për të birë q’u palos.

Shqipet shqipot dhe nën shqiponja

Një mjegullë t’rënd ishin errsuar

Një tingull lyre

U ndëgjua atëher or Zot

Një gjisht Zaroastre i madh sa hapsira

U ënt, nëpër sfera të gjakut Shqiptar

Tregoj shpirtin e madh të pa vdeksuar

Atë shpirt të frymzuar

Ndjenjash të tija

E në të gjithë pamë, e djalërija

Bres pas brezi do t’a mbajë mënt

Këtu në këtë vent.

Fjala e shenjt që jehoj qe zotrote

Kushtrim legjendar qe Lahuta jote

Or Zot që tinglloi tek Ty

E LEKET pran saj I mblodhi

Zjarrin në dej t’arbrorit e hodhi

Dhurata të shënjta të Zotit t’Madh Hy.

Oh po u hidhrove t’padrejtës shekullore

Shqipot e egër një nga një për dore

I zure, u fole e u tregove

Bijt e kujt ishin, e detyrat që kishin

Detyrat e shenjta të nderit të tyre

Tinglloi at-her ajo fare lyre

Mbi fushat pjellore

Në brigje të zalltë lumënjsh argjëntar

Në kum të breshëritur të hupët si ar

E mbi male prej bore

Ti

Dritë

Brezit t’ri

Dhe q’at ditë

Agimi veror

Shëndriti ëmbël ne

Lype t’bëhshe theror,

Për liri nder e atdhe

Fyelli kushtronjës frymzoi

Gjaku t’ënë të zjarrtë në vite

Një hershi

Një komp të tërë në këmbë e ngrite

Mbi zjarr kush mundi m’I pari vrapoj.

E kushtrim më I mire në botë s’u pat dhënë

Vec atij të bilbilit Frashërit zë madh.

Kur fyelli kushtronjës që me frymë I fryve

Të ra në dorë

Fiset kombi e rraca t’u përgjunj

Shpata vetëtima e armë të lara

u-kkryqëzuan përpara teje

me shkëndi rrufeje

e me frëngëllime

Burrat në gerxhe si shqipet në erë

Ball e vetull gjak e gryka me vrerë

Arbreshkat ngarkuar me bore

Q’e shkrinin

E bijve luftëtarë

Uj’ u a epnin t’a pinin

I pe!

Dejet e grisur të shqipove bujar

Kuqën cdo shkëmb e cdo bucë dheu

Balli I tyrej m’kuror dafin e ar

Bëri cdo gërxh altar memedheu.

Arbreshi I Shashicës me zjarr nëpër deje

Stërnipt e Komnenvet që në shekuj që’shkuan

Mbi shpata u betuan

Arbreshi I Cikës në maja prej veje

I ujit boror me flakë rrufeje

Rritur me shpënt e egra në natyrë

Gaboi I Gramozit e I Lunxhërisë

Që në tym zjarr’ e mjegull I dha sisë

E ëma kur lindi

Shqipua I Tomorit Dodanës kreshnike

Që n’muret e vjetra në kohra jetike

La fame zulmë madhi tek derdhi gjak

Një popull të egër aziatik e bindi

E e hodhi në lak

Atë bishë myxyre

Leka sy kuq vetëll madhi Hotit

Tmeronjës, flakën e barotit

Armikut I a fut në zemër e në sy

Leka I Grudës porsi vetëtima

Si hastrit bje në luftë. Si bubullima

Shpata e tij gjëmon.

Shaljani trim I hollë e I gjatë

Që luftën me t’mirë e bën nëpër natë

E plagëve të tija kurrë s’u ankon

Si bishë e tërbuar merr udhën përpara

E ti o shpirt I madh me gojë të Martit

U flet:

“Urra djem u dhasht e mbara”

Në statutin t’ënd këta janë skalitur

Marash sy vetëtima e Oso rrufeja

Askujt më shumë s’I ngjajnë

Se kastriotve që kur u the eja

E u bë beja

Në zjarr ranë

Zonjushëza shqipe, zonjë në vete dolli.

.               .               .               .               .               .

Kënga jote lumturinë e mbolli

Kur e pe shqiptarin ashtu si t’a kish kënda

E këndove ëmbël e e përkëdhele

Herojt e ketij kombi janë fryti I pendës t’ënde

Gjaku I nxeht që n’a vlon nëpër deje

E kemi zjarr të marrë prej teje

Rilindjen e shpirtit na I fale ti.

Pomendoren e kombit të platintë e ngrite

Bijt e mëmëdheut në të I skalite

Burra të cilve kur fringllonte ajo pallë

Botën drithmonin e rrallë

Dielli të tjerë si ata pa.

Piramid e mermertë që ti themelove

GJuhë e popull me të lëmtërove

E I pasqyrove

Të mbet ty gur mos harrimi

Për ne mbeti altar gjunjëzimi

Kur po falemi te Zoti

E si do që t’a bjerë stina e moti

Emri yt për ne ësht plot “Një Shenjtësi”

Statutn t’ënt të Shenjt e mori “Përjetësi”

Koha nuk ka të bëj fare me të.

Bota jote me ndjenja bujare

Shëmbëll do jetë për rracën shqiptare

Në vijat e gjëra të jetës së saj

Ti dhe vetëm ti

Parathe popullit udhën e shpëtimit

Këndove me laved gazin e fitimit

Këtë vetëm ti e ke bërë

Një njeri bën të njohur një popull të tërë

Në fletët e kohës ngadalë e skalite

Në stina e vite

E atë mëngjezin e ftohtë të nëntorit

Kur pranë një deti lot I arbërorit

I shkiste mbi faqe, mbi një varr tëmath

Burrat e kombit rrinin gjunjëzuar

Përpara heroit veprash të shkuar

Q’e bëri Shqiprinë gëzimin si a pa

Se iku e e la,

Adagio

Atë ditë or Zot zana jote qau

Me lote në faqe e në shoqe e ndau

Hidrimin e saj

E zun dhe ato të ckriheshin në vaj

Pastaj ajo hipi

Te shpell e Petritit

Mbi mal të Bishkasit

E Asaj të Tirteut I thirri e I tha

–          Ti s’erdhe të qaje me mua që mbaj zi

Por qofsh sa për vete un s’ta kam lakmi!

Ndënji dhe pak e lotet I fshiu

E bashk me një erë veriu

Notën e lshoi

Vark

E zëri sajë jehoi

Sa lark e shumë lark.

–          Oj ti e bukura ne ora perrallzore

Oj ti Herë zonja

E ti o Afërditë dashurore

Broj ti Kaliope sy shqiponja

Oj ti Melpomenë, oj ti zona e Tirteut

Pa ndëgjoni një zanë shqiptare

Te vjeshkve Ljubotimit

Burimesh të akulltë të uji të Drinit

T’Arbërit

Që këndova në të katër anët e dheut!

Dije oj zanë e lumtur dija

Moj e gjezdisura hije më hije

Dije se kenga m’e bukur hyjnore

S’u gjet vetem tek ju e s’u gjet vargu pike platin

Vetëm tek ju. E as kurrë kushtrim

Kaq të forte ju s’kini dhën kurrë

Sa që me mija armiq vec një burrë

Të qëndrojë në luftim.

Jo vetëm Ju dijtët t’këndonit së pari

Fitimet e larta të popujve t’vjetër

Jo vetëm ju late zulmë në letër

E ngadhnjyesit I vutë kurorë ari

Jo vetëm ju ndër sfera bujare

Me Zot Pindarin fluturuat

E atje lart Zotin vështruat.

Jo kurrë e as fare

As ndryshe Tirteu

As Homer famë madhi

Dot s’e pat thënë

Kushtrim kaq të zjarrtë si ky që imzot

M’Lahutë amalcorë rracës arbrore

Po I thëret sot

Ashkush s’e ka then dot.

Me mija shekuj dot’ jehojë eteri

Frym’ e t’im zot vjen nga Jupiteri.

Këtë melodi të këputur në shpella

E në gryka të thella

Me oshëtima

Në lisa të lartë ku qëllon vetëtima

Jehoi e lumtura lugin

E Malit Ljubotin.

Ja o I madh c’thosh e lumtura zanë

Atje në veri, e botës m’at anë

U ndëgjua jehona e saj

Mërisë, Ora e Qorrit t’ndëgjuar

Mbi varr t’llionit ngurruar

Filloi të qaj

Allegro Finale

Oh merri të lutem këto lulet e mija

Të rëna prej ere nga zonjë selvija

Brenda në vorrezë

Vorreza e madhe varre ka me mija

Por s’gjendet një emër as një pllak e shkruar

Për t’u kujtuar

Cila familje paska mbetur e zezë

Për trupat heronjsh që kalb balt mavrija

Oh po vorrez e heronjvet shqyptarë

Që për komb flamur e atdhe jan ndarë

Nga jetat e reja

Vorrez e heronjvet luftash të tua

Që ti u a ke hua

Pomendoren e madhe të kombit t’ënë

Ata u nisnë kur pat qënë bër beja

Kur paten ndëgjuar që ti thoshje: “Eja”

Tash Lahutës t’ënde I a kërkojnë zënë.

Ku rata jetonin or Zoti im hyjnor

Atdheu gjendej në buzë të humnerës

Vetëm vdekja e tyre vëndin arbror

I a hiqte nga duart bishës n’prak t’derës

Që po e gëlltit’ te më së fundi

Pa menduar Perëndi

Ata u lëshuan si lshohet rrebeshi

Lëftuan pa frik si lëfton arbreshi

Burrat më këmbë

Vetëm shesh për shesh

U ndesh, luftim I pa barazuar

Si Anteu me armikn e tërbuar

Herkulin përrallzor. Të gjith dhëmb për dhëmbë

Shqipua I Arberit lëftoi

Armikn’ e tmeroi.

Atje u bë tym e flake e mjegull

Bota gjithë u ngëthye në crregull

Dolli uji I zi!

Dheu u ca u bë zgavër e vrima

Malet e pemët e gjata vetëtima

Për dhe I ka shtri.

Botën të gjithë e drodh si tërmeti

Deri yjet cuditen me veti

Udhën e ndërrojnë

Djelli I kuq si I gjakosur

Rruzulli I gjithë merr si të plagosur

Duket se Shqipua lëfton

Për besë lëfton në këmbë shqiptari

E ikën përpara kush të vejë m’I pari

Armikun t’a zerë me dorë

Zjarr e mjegull për dhe e për erë

Me gojë shkrrumuar mbushur me vrerë

Kocka të cara nëpër shkëmbenj

Gjaku rrëke

Trajtoi lumënj

Lumënj gjaku që rrjeth tatëpjetë

Shqipua në këmbë qëndron

E lëfton

E shënon

Me sy të rrëshqepur bërë kupë filxhan

Të qofsha falë aman Zot aman

Lufta pushoi e I huaji iku

Shqipua c’duku cdo gjurmë armiku

E tymi I barotit t’luftës kur nga qielli

U ngrit përpjetë

Për të then te Zoti sipër në për retë

C’pa në këtë jetë

Në mes një pylli një mjegull të zezë

Mbeti një vorrezë

Me varre me mija

Ku hidhsi përralli e driza ka mbuluar

Heronjtë q’I dogji Atdhe Dashurija

As një pllakë atje njeri s’e ka shkruar

Ja lulet selvish të heronjvet mbuluar

Me baltë të zezë

Janë këta lot që po më bijen mua

Këtyre hernonjvet Epopoenë hua

U a ke ti or Zot!!!

E si vjet si sot si mot

N’atë yorrezë në mes selvish t’mija

Mbuluar pirgje lulesh që hija

Ftohtëson

Pushojnë or Zot Heronjt e Kombit t’on.

Në mbrëmëje aty vonë

Nga kok e cdo varri

Dalën cikëndi nure cika zjarri

Atje vjen edhe një Hy

E rri me ta. Un këndoj Haj Botë Haj

Kur lodhem nga fyelli I care,

Filloi duke qarë

E ckrihem në vaj

Por o Zot as njeri

S’do të më ndëgjojë se thon jam I ri

Ashkush s’do të dijë se qaj se ankoj

At botë un foshnjës në vesh I këndoj

I këndoj fosnjës e varrit

Që nxjerr shkëndi zjarit

Hyu I varrevet fillon t’më pushojë

Me gjishtin tregonjës q’e pështet përmbi gojë

–          Ka kush ti qajë

Me lot e me vajë

Këta – më thot I madhi Hy.

“Heronjtë dëshmorë or Zot kërkojn Ty.”

 

Druvarit

të

Qafës së Vreshtavet

 

nga Isuf Luzaj

 

O ti druvar, që me spatën e ngarë

hedhur në qafë zë udhën e mbarë

që në mëngjes e n’agim të parë

I bje pishës së lartë e e rrëzon,

Ndalou të lutem shumë e ndëgjomë mua

Sa herë të shtrihec të picë ujë në krua

Fytyrën t’ënde ti ke për t’a parë

në ujë: si të nëmur si nga lija e vrarë

në eshtra e lodhur e syri i carë

nga nëmat mallkonjse që druri t’ka dhënë

sa herë q’e ke prerë

e Zoti dhe bimvet u a ndëgjon zënë

Po ti a e ndëgjon?

– Ja’ kricma e trungut që kur e can rënkon.

Pastaj mos harro se cdo pemë e lartë

me moshën e vjetër tregon kohën e artë

Ai ah i madh që ti pa mëshirë fare

prej reje ku piqej me të e në dhe

Te shtritur sa gjerë e gjatë e shkurton

Esht për të gjitha kohët legjendare

Krenar që ndodhit e kombit dëshmon

Gjakun e ri të flijes djaloshare

…………….që për atdhe

…………….pa u trembur ra

…………….Syri i tij e pa

Tek ai ah buz’ atij burimi

Pështeti shpatullat e gjëra burrërore

……………luftëtari trimi

e plagës së plubmit madh në krahruar

……………si pëndë ndalimi

të gjakut, i vuri një feste verore

Si currjegë cesme tatëpjetë rridhte gjaku

……………në rrënjët t’atij ahu

dufeku në sy e në këmbzë rrih dora

– O djema përpara se u muar zjarr Vlora –

bërtiti goja e luanit nga vreri

……………e me burrëri

mësynte si tigri armikun e ti

e shkonte gjaku rrëke

si gjaku i kaut me shkumë qe theri

……………mishtari i zi.

– O djema përpara

Kush të vdes për atdhe! –

……………Tha goja e tij.

I përgjunjur burri me këmbë të ndara

nga turpi, u unj e nduku n’at ah

ku kish mbetur në eshtra qindra vjet përpara

stërgjyshi i tij në luftë si rrufe

e u ngrit luftëtari pa thenë një Ah

– burra me dorë me palla të lara

O burra o djema kush të vdes më përpara

…………….Kush të vdes për atdhe –

E shkuan pas sajë stina luftëtare

Q’i soditi mirë ajo pemë legjendare

Që nga gjaku i barotit e tek gjaku i heshtave

I ka parë nëpër shekuj ajo qafa e vreshtave

C’do buce gjelbrine ësht ngopur me gjak

Kur fisi i shqiptarit dha e mori hak

Dëshmitarë tek janë ato pemë të larta

Që mbëllyjnë në moshë kujtime të arta,

Prandaj o druvar të lutem ndalo

spatën e shpejtë e rri pak e mendo

se sa ahu që pret ësht i shenjtë për ne

……………..Për komb e atdhe

T’a dicë ti, t’a dinte spata jote

Se ahu i madh që pa mëshirë zotrote

…………….po e pret

Sa vleftë pati në kohët që shkuan

me njerzit e vjetër që fare u harruan

……………Ti kurrë s’e pret

Atje nënë hije për anë burimit

heronjt e një kombi e bënin betimin

Krahët me shpata zgjatur kryqëzuar

përmbi armët e lara nderuar

Në luftra ku gjaku pat marrë kullimin

E bërtisnin burrat një zëri

që kush e ndëgjonte e ngiste hajgërri

-Na burrat e maleve betohemi për Besë

Të vdesim në luftë për mëmëdhe

Asnjë i gjallë nuk duhet të mbesë

Përpara se armiku të shkelë ndër ne.

E pastaj si gjarprinj e astrita mali

I visheshin pyllit ai farë djali

E bëhej lufta e tmershm sa s’ke.

Kur turma barbare me shuma e mësynte

Djalërija shqiptare për pritë i vinte

Armikut, kraharorin e saj

E vetë ferri me turmat e tija

Të ngrihej mbi dhe e vetë mizërija

Botash të egra të vinte kundër ne

Shqiptari kurrë nuk do e lshonte

pritën e fortë që me dhëmbë e mpronte.

O krahë të druvarit e ti spata e tija

Kini mëshirë pse ahu zotrija

që gjysmën e pyllit të madh e mbulon

Ka parë në burra se si mbahet beja

Si shkëlqejnë shpatat nga fjala dhe theja

Se si merrte flakë era dhe reja

Kur luft’ e pa ndarë një vënt e tmeron.

Oh ai ah me syt e tij i ka par

…………….Heronjt legjendar

…………….të kombit Shqiptar

Prandaj o druvar të lutem mos e pre!

(Marre nga “Rrefimet” (1932)