Sulo Gozhina – Page 7 – Dielli

Në kulmak për 5 ditë, në kryeqytetin e Sektit Bektashjane

August 25, 2015 by dgreca

Pranë Tyrbes të Shënjëtorit “Abas Aliu”, në malin e bekuar të Tomorrit/
Nga Sulo GOZHINA/
TOMORR 2015 – Duket se sot janë bërë bashk me malin e bekuar të Tomorrit edhe retë ato kanë zbritur ndodhta për t’u puqur, me të, në të tilla raste dhe me freskin e tyre duket se kanë zbritur edhe perndit të cilat për pes ditë rresht presin mbi 200 mijë besimtarë të cilit ngjiten deri laret ne Tyrben e “Abaz Aliut”, për të takuar perënditë e tyre , mbi 7 mijë kurban dhe mbi 80 mijë besimtarë gdhihen pranë tyrbes të shënjëtorit, pikerishte aty ku si në pllëmbën e dorës shikon gjith Myzeqen nga qyteti i Vlorës deri tek kepi i Duresit dhe nga aty larte në majën e Tomorrit tej në horizont vren ujirat e kaltra të jonit dhe Adriatikut të gërshetuar këto me flladin që të rreh fytyrën dhe vërtet të duket vetja sikur je në bregun e detit edhe pse për momentin je rreth 100 km larg dhe 2417 metra lartësi nga niveli i detit. Këtë fest për 5 – ditë e gushtit e festojnë mbi 320 milion Bektashjan në të
gjithë botën , pjesëtarët e së cilës u bëmë edhe ne gazetarët në këto ditë gushti 2015.
Përshkrimi : Një herë në vite nga Poshnja e Beratit, aty ku bashkohen dy rrugët, ajo e Jugut të Shqipërisë me atë të ShqipërisëMesme e asaj të Veriut dhe deri lart në malin Tomorr në një gjatësi rruge prej rreth 108 km, këmbehen dy lumenj nga njëra anë nga lart gurdullisin ujrat e rrëmmbyshëm të lumi Osum rrënjët e të cilit një pjesë e tij dalin nga mali i bekuar i Shënjëtorit dhe nga ana tjetër nga posht lumi i besimtarëve bektashjan që nuk ka të sosur për të mbërritur lart tek tyrbejai në malin e bekuar.
Por ndryshe nga më parë që kishte vetëm një rrugë, pas vitit 2006 filluan ndërtimet e një rrugë letësimi si dhe vetë sekti bektashjanë që letëson dhimbjet e vuajtjet e besimtarve për të shkurtuar km për në Tyrbene e shënjtorit Ali. Ndërsa ne gazetarët duke i qëndruar nostalgjisë së përvitshme pasi kemi lënë pas qytetin e Çorovodës jemi ngjitur në të majtë të tij, në rrugën e kalldrëmtë dhe me gropa që gjarpëronte duke u ngjitur lart në qafën e Dëvris . I pari fshat që u prezantuam ishte Radëshi , që aty dukej se kishte fest , veç vargut të pa mbaruar të makinave në të dy anët e rrugës fëmijët kishin dalë ndoshta për të plotësuar ato pak nevoja që mundet të kishin udhëtarët .
Diku në një kthesë në hije të pemës Entela dhe Arditi motre-vëlla 12 e 14 vjeç tregtojn pagure të mbushur me dhallë të ftot dhe më tej fëmijët e tjerë shisnin frutat e kohës dhe të zonës si thana, bajame e misra të pjekur etj. Ky femomen na u bë shoqërues në të gjithë rrugën që përshkruam deri lart në malin Tomor . Qafa e Dëvrisë si dhe vetë feja bektashjane gjelbëronte në të dy anët e rrugës me një pyll të dëndur me lajthi. Vërtet ?!…. ishte bukur shumë bukur , veç lajthive e shpatit gjigand në të dy anët e luginës së ngushtë kishte dhe një livadh të vogël, kur dikur vite më parë zbriste helikopteri i udhëheqjes. Kështu pohoj bashkshoqëruesi që nuk na u nda gjatë udhëtimit, ashtu si edhe shtyllat e linjës elektrike që i ishin qepur luginës e që i japin dritë e jetë zonës të tomorricës prej më shumë se 40 fshatra. Në anën tjetër të malit ishin tunelet e udhëheqjes komuniste
në rast lufte, këtu ishte planifikuar strehimi i udhëheqes të partisë nëse një ditë Shqipëria e vogël si “fener ndricues”, do të sulmohej nga armiqët imangjinar. E sa kalojmë qafën teje e gjelbëruar, tejjjj në horizont shohim një tjetër pamje, sa të çuditëshme po aq edhe mahnitëse . Në faqen e malit janë me qindra makina dhe me ngjyrat e tyre të ndryshme mes gjelbërimit duket sikur krijojnë një ylber shumëngjyrësh , në këtë rast bukurinë e rrallë nuk e japin vetëm vetëm lëvizjet të qeshurat e të bërtiturat e njerëzve, por edhe vijat e tymit të qindra zjarreve të ndezura në ç’do pesë e gjashtë a dhjet metra. Lart në qiellin blu dy re tymi duket se po i afroheshin malit të shënjët që para tij dukeshin të fije fare të vogla. Duket se atje, Në Tomorr ku puqen retë” , zërat e fëmijëve dhe cicërimat e zogjve kishin bashkuar për një moment meloditë e tyre të ëmbëla , … a thua se
vetë perënditë kishin zbritur dhe festonin në atë gjelbërim madhështor, festën e Bektashinjve së bashku me Besimtarët.
Në këto momente nuk të rrinë pa ardhur ndërmend edhe poezitë e të madhit Naimit, për Abaz Aliun :

1
Ëngjëll që m’u qase pran O moj fushë e Qerbelasë
Nga i madhi Zot Që më rri ndër sy
Pse më rrëfen Qerbelan Plot me gjak t’Ali Abazë,
A do të derdh lot ? Vall ç’është ay ?

3 4

Ç’është ai që shkon kaluar Ç’ikën ky kal’ i shkretë,
Ikën si veriu Mi dhe nuk shkel !
Me dy tre foshnja ndër duar ? Nga patkonjët që ikën shpejtë ,
Është Abaz Aliu. Zjarr dhe flak i del .

5 6

Hyjnia desh njerzinë Abaz – Aliu z’u Tomorë
Dhe për të u vra Erdhi afër nesh
Për të shpëtuar njerinë Shqipëria s’mbeti e gjorë
Ra ndër Qerbela . Se Zoti e desh .

ÇUDIA : Edhe vetë njerëzit dukeshin të bekuar, askush nuk guxonte të prishte apo priste një gjë qoftë edhe një degë të hollë pishe të njomë. Një pastërti e zilishme, një rregull i përsosur, një pastërti shëmbullore si të një familje madhështore. E të gjitha këtyre punëve kaq të kujdesshme duket se po i printe Dede Baba Ibrahimi, ndërsa kryente pritjen në vargun e besimtarve që kërkonin të takoni, përshëndesnin dhe marjen e bekimit nga kryegjyshi botror i kësaj feje.ritual ky si dikur Dede Baba Reshat Bardhi. Vargu i gjatë i njerëzve për të takuar baban , vargu i gjatë për të prekur shenjtorin në tyrben tek Mekami, vargu i gjatë i njerëzve në vendin afër tyrbes ku behej kurbani, vargu i gjatë i njerëzve që falnin ato pak të ardhura në shenjtore dhe për të puthur në Mekame shenjtorin, nuk kishte të sosur, sa i shikoje të krijohej mendimi ! A do më vij radha , a do të mbarojnë ky lum
besimtarësh!!!
Këta njerëz punët e tyre dhe vërtet duke parë me sytë e tu këtë mori njerëzish në ajrin e freskët të krijohej mendimi vërtet …. !!!!!….. ?????…. Vërtet këta besimtarë të ardhur nga shtatë shtetet e ballkanit dhe nga e gjithë bota po takonin perënditë e tyre . Kedo që kishe mundësi të vreje në ato caste dukej sikur futen në një hulumtim përpara Shënjëtorit, e dikush edhe murmuriste me vete a thuaj se kjo ka qënë moment që në mendjen e tyre kishte trokitur përndija dhe komunikonte për hallet e problemet e tyre për ti përshëndetur, dhënë shpresë dhe bekuar. Ndoshta në këto pak sekonda, një i tillë isha edhe unë apo edhe dy bashkëurdhtarët e mi, Arifi e Leli, këtu dukej qartë se edhe fëmijët edhe pse janë vetë engjëj kryenin të njëtin rit, a thuja se përndija apo dora e shënjëtorit i predikonte n ëkëtë rrugë të bekimit. E ndrësa turma e njerzve në heshtje priste radhën për tu future
në tyrbene e shënjëtorit mbi kokat tona retë hidhnin valle e gati sa nuk na prekni floket, e ndërsa ora temperature shënonte 6 apo 7 gc, aty nuk djeje ftohët pasi shumë , shumë e shumë prej besimtarve me veshje verore, a thuaj se vetë perndija mbronte delet e saja besimtare që këta të fundit të kuvendonin me të.

Sevapi ; Sevapi e kërkon që disa nga babat duhet të jenë të parnishëm në ç’do prekje të mishit të kurbanit . Kjo bëhet në emër të mirësisë e të bollëkut por edhe sevapi për të vobektët, një tjetër anë mirësie .Sevapet nuk kanë të sosur duhen takuar të sëmurët që kanë ardhur nga të gjitha anët nga të gjitha fetë, për të marrë bekimin e shërimit . Edhe gërshëra e kuntërllëkut nuk ka munguar e nuk mungon në këto ditë gushti, por edhe parja, fejesa , pajtimi i mërive , etj . janë në përbërjen e punës të Baba Edmondi gjithmon i prirur nga mësimet që kanë lënë të parët, shënjtori e vetë pernditë, por edhe Dede baba Reshat Bardhi që në fasadat e Teqes nuk kanë munguar fotot dhe në një kend ndëri edhe busti i tij. Megjithatë nuk ka munguar takimi në grupe ku me mijra besimtarë të vegjël e të mëdhenj nuk kanë munguar në puthjen e dorës të Dede Baba Edmondit Ibrahimit që
është në të njëjtën kohë në krye të të gjith këtij pelingrazhi. Këtë vitë ndryshe nga më parë kemi bërë mbi 100 krer bagti kurbane për të vobektit, kemi ngritur guzhinen e menxën ku punojn 3 guzhinier e tre shërbyes që shtrojn ushqim, kemi siguruar mbi 80 çadra prej kohësh dhurat nga forcat e “Natos”, të cilat i kemi vënë në dizpozicion të pelingazheve të spjegon sekretari i teqesë Zalo Qamo, një besimtar i devollëshëm, njeri i qeshur dhe i rrspektuar për të gjithë besimtarët. Gjysh i kryegjyshatës botërore të Bektashizmit është shpërngulur nga Tirana e gjate këtyre ditëve është vendosur me qëndër në Tomorr, aty ku besimtart nga e gjith bota kanë kthyer sytë, e ju thrret….!!!.. ejani festoni me ne, pasi këtu nuk ka të ndar, ndër peligrint e besimeve të tyre rëndësi ka që besimtarët nga të kater fet dhe nga të katër anët e botës këto ditë u falen perndive të tyre në malin e
bekuar tek shënjëtori Ali.
“ Rixhaja” një tjetër temë prekëse, janë me qindra besimtarë që në njërën mënyrë apo tjetrën kërkojnë të lajnë mëkatet e tyre . E kjo “ rixha” bëhet në heshtje në vetmi pa e dëgjuar njeri. Të tillë njerëz i luten perëndive në heshtje e me kokën ulur – perënditë falin thotë Dede Baba Edmon Ibrahimi, por kur vërtet je i penduar dhe nuk e përsërit më mëkatin, ndryshe nuk ka më kuptim falja. Por rixhaja nuk është vetëm për falje mëkatesh me mijra besimtarë luten për pasuri, shëndet jetë e mirëqënie, për shërim, fejesë e martesë. Më ndihmoi shenjetori “Abaz Aliu” thotë 70-vjëçari nga Dushari i Korçës Asllan Çoro shita 18 krerë bagëti por ajo që më gëzon veç lekëve është se këto bagëti i shita për kurbanë. Thuaj se të njëjtën gjë thotë edhe 18 vjecarja Entela Çerja nga fshati Zaloshnje që ka ardhur deri lartë në tomor për të ndimuar baban e saj për të shitur
bagtit por me dhjetra banor të kësaj zonë kanë siellë deri lartë në mal mijra kokë bagti të destinuara për kurban. Edhe kjo “Rixha”, predikon edhe bekimin e perëndive ndaj njeriut.
Qeveritarët munguan : megjithëse mungesa e pa përfillshme nga besimtarët, përsëri qeveritarët munguan, pavarësisht se festa e mbushur me ritet e saja në pelegrinazhin e ditëve të tomorrit ishte e kompletuar. I vetmi “ pushtetar “ që ishte i pranishëm ishte vetë kreu i kësaj feste Bektashiane ishte kryegjushi i bektashjanve dede baba Edmond Ibrahimi, si dhe Kryerari i bashkisë të Skraparit Nesim Spahiu. E si gjithmonë i qeshur , i dashur e respektuar qëndroj mes besimtarëve e festoj bashkë me ta ditët e gushtit të shenjtorit “Abaz Aliut” në malin e shenjtë që Baba Meleq Shtermbërdhenji tha :

Po m’u hap mëngjezi mirë Mejtova “Abaz Alinë”
Hodha sytë nga tomori Qysh iku nga Qerbelaja
Dhe më dogji një dëshirë Erdh e gjeti Shqipërinë
E po qasem unë i gjori Në Tomor në ato maja .

Por festa nuk kalon pa halle, kështu tha baba Edmondi për gazetën kemi shumë për të bërë për këtë festë– e pra duhet siguruar ujë, rruga ka ende probleme, energjin elektrike nuk mungoj por duhet qëndruar korekt, vendet ku punohet e festohet, megjithse kemi hyre në bisetime me pushtetin vendor dhe disa probleme janë vënë në rrugën e zgjidhjes . Jemi ende në gjyqe për pronat e teqeve etj. Ndërsa kemi zgjidhur problemet mjeksore në raste urgente kemi në dizpozicion një ambulancë dhe dy mjeke e infiermer, në ndimë kemi dhe forcat e rendit.
Një lumë investimesh priten të hidhen nga kryegjyshate Botrore të Bektashinjve për tre vjet dhe këto kryesisht në malin Tomorr në vendin e të madhit Abaz Aliut këtu ku perndit bekuan malin e bukur thot baba Edmondi. Do të investohen dhe mes investimeve prioritet do të kenë 7 km rrugë nga fshati Gjerpës – deri në teqen e faljes në majën e malit tek shenjtoti “Abas Aliu”, që edhe pse rruga është zgjeruar ende ka punë për tu bërë. Ndërsa kemi në prespektiv ngritjen e një fshati turistik, mbielljen e një siperfaqe prej 5 ha me pisha etj, për realizimin e këtyre projekteve nga vet teqeja dhe nga kryegjyshata botrore e bektashinjve me qëmdër me Shqipëri do të investoj për përmirësimin e terenit rugëve dhe krijimin emabjetit më t ëmirë për besimtarët në këto 5 ditë qëndrimi. Ndërsa kemi bërë miljona lek investime thot Zalo Qato sekretati i kryegjyshatës gjyshatës bektashjane në prishtë dhe në
dhjetra teqe të Skraparit. Vetëm për tre muaj kemi investuar në vite mbi 200 miljon lek 5 km rrugë, në riparimin e teqeve të Therepelit, Gjurma e Dhores. Backës, Prishtës etj. Por ka pasur edhe besimtar të cilit kanë investuar deri në 10 miljon lek për ndërtimin e 2 km rrugë dhe nëse vazhdojn me këto ritme për vitin tjetër do të jenë zgjidhur shumë probleme të cilat deri tani kanë ecur ngadal në ritmin e tyre.
Preçedente – Kane vizituar teqen e Abaz Aliut — Me 1923 Fanoli dhe Luigj Gurakuqi ku kanë fjetur në fshati Dobrenjë, poeti kosovar Ali Bodrem, poeti Dritro Agolli, ish presidenti Rexhep Mejdani, Kryeministra, Kryetari kuvendit Ilir Meta, Ministrat mes tyre Nasip Naço, Deputet e tje. I përhershëm në këtë fest ka qënë ish kreu i kryegjyshates Botrore të Bektashinjve Dede Baba Reshat Bardhi, rrugën e të cilit ndjek edhe dede baba Edmond Ibrahimi. Dhe së fundi Malit të poetve i ka kënduar edhe vete Omeri i famshëm thot poeti nga Skrapari që ka vizituar malin e bekuar dhe tyrben e shënjtorit edhe poeti Xhevair Spaiu i cili ka cituar në vargje —

Në Tomorr që një moti
Thon se ka zbritur edhe vet zoti …….

Nga Tyrbeja e shënjtori Abaz Ali Tomorr

Ylli i Davidit në fasadë, në Berat më 1943 …

January 22, 2015 by dgreca

Ne foto:Hebrenj të ardhur nga Prishtina të strehuar në Berat në vitet 1942-44./
Bisedë me publicistin e studiuesin Simon Vrusho
Nga Berati : Sulo Gozhina/
BERAT – Në ballin e ndërtesës dykatëshe, ndërtuar në vitin 1943 në lagjen më të madhe të Beratit, “Murat Çelebiu” në rrugën kryesore nwhyrje tw qytetit, çimentohen dhe 4 yje Davidi.
Në këtë banesë, në gusht 1943 pronari i saj, Qerim Kasapi, si dhe hebrenjtë Jozef e Isak Solomon bëjnë propagandë të rrezikshme. Po nje vit mw parw fëmijë hebrenj, nxënës hebrenj në shkollën “Kastrioti”, në Berat kalojnë klasëne parë në vitin shkollor 1942-43.
Vula e Solomonit në Berat..gjendet në dy vende të shenjëta, objekte kulti,shtëpi banimi etj, këto dhe të tjera detaje interesante për nga zbulimi kanë tërhequr vemendjen qytetare, por që ende janë fakte të pa zbuluara e bëra opublike.
Publicisti dhe studiuesi Simon Vrusho ka pasur këto vitet e fundit në fokus të mjaft shkrimeve e botimeve të tij tematikën hebraike në Berat, përqëndruar kryesisht në vitet e pushtimit fashist, ku qyteti i Beratit strehoi dhe shpëtoi mbi 600 hebrenj, duke qenë kështu një rast unik në radhën e emrave të qyteteve të të gjithë hapësirës shqiptare për dendësinë e strehimit të hebrenjve në kohën e Holokaustit. Dhe kjo ka bërë që Berati të mbetet në kujtesë si qytet i hebrenjve. Ai, Simon Vrusho është autor i librit “Hebrenjtë e Beratit”, botuar më 2010, ku qasje e tij ndaj strehimit të hebrenjve është në këndvështrimin e kujtesës gojore qytetare. Pothuaj çdo vit ai ka sjellë fakte të reja, të panjohura, të papublikuara më parë, informacione interesante, detaje domethënëse nga refleksionet e botës hebraike në Berat. Këtë herë vëmendjen e tij e kanë tërhequr elementë të tjerë: siç janë
një sërë vulash Solomoni në objekte kulti, e shtëpi banimi, 4 yje Davidi në fasadën e ndërtesës që i kanë parë të tërë prej rreth 70 vjetësh, por që publikohen, mediatizohen për herë të parë në vitin 2014 ! Po kështu, ai bën të njohur amzën e shkollës “Kastrioti” Berat ku në vitin 1942-43 kanë studiur dhe nxënës hebrenj …
-Z. Vrusho, ju thuajse çdo vit e keni pasur objekt të shkrimeve, studimeve e botimeve tuaja tematikën hebraike në Berat, duke filluar nga prania shumëshekullore e hebrenjve, prej pesë shekujsh në Berat. Ju keni sjellë fakte, argumente, informacione për larminë e pranisë së tematikës hebraike në ikona, në objekte të ndryshme, toponimi, por veçanërisht në strehimin dhe shpëtimin e hebrenjve në vitet e pushtimit fashist e nazist. Çfarë e kanë tërhequr vëmendjen tuaj kohët e fundit ?
-Më ka bërë përshtypje një godinë e veçantë, e ndërtuar nga beratasi Qerim Kasapi.
banor i lagjes së madhe, Mora Çelepi, tregtar që bënte shpesh rrugën e Selanikut. Ai filloi të ndërtonte një shtëpi të re më 1941, të madhe, dykatëshe, pikërisht në rrugën kryesore, në qendër të lagjes, një shtëpi me një arkitekturë fine, një nga ndërtesat që është edhe sot mbresëlënëse. Vijën e sipërme e dominojnë dekoracione, por ai që dominon, zotëron kreun e fasadës, si të thuash në ballë, që përsëritet katër herë, si për t’i vënë theksin, është Ylli i Davidit. Djathtas një mbishkrim: “QERIM KASAPI 1943 . USTA DULE BUZI”
Qerim Kasapi vdiq i ri, në vitin e përfundimit të shtëpisë, pas 3 vjetësh, më 1943. Ishte 45 vjeç.
Për shtëpinë, thonë se ka qenë projekt italian. Usta Dule ishte nga Buzët e Beratit, usta i mirënjohur, i lagjes, por nuk dihet nëse ornamenetet zbukuruese, të cilat mbartin këto simbolika janë të usta Dules apo të projektit, sepse aty ka dhe gjysmëhënë, yll pesëcepësh, dhe, siç e përmendën, Ylli i Davidit që është më intensivi, përsëritet katër herë, më shumë se çdo motiv, ornament apo simbolikë tjetër. Mos ka qenë ide a mendim a sugjerim i vetë Qerim Kasapit ? A mos ka pasur ndonjë mik hebre në Selanik dhe në fasadën e dyqanit të Selanikut ka takuar këtë simbolikë?
Po, sigurisht, Qerim Kasapi, ka njohur, ka takuar, ka biseduar me hebrenj në ato kohë e ato vite pikërisht në Berat dhe është e dokumentuar që ai i ka ndihmuar me të holla hebrenjtë e Beratit. Fqinjë e tij, si Isuf Qojle etj. gjithashtu strehonin hebrenj në ato kohë. Po, Ylli i Davidit në qendër, në Mora Çelepias është i veçantë. Tërheq vëmendjen, vështrimin, interesin, tërheq qëndrimin, ndalimin përballë, tërheq aparate fotografikë, kamera, tërheq turistë… Ka 70 vjet që është çimentuar, që është betonuar aty në fasadën kryesore, por publikimi, çudi, ka munguar.
Çështja e simbolikës hebreje në këtë rast është menduar si shije, çështje arkitekti, çështje e të zot të shtëpisë, çështje hebreu, çështje ustallarësh…Por në fund të fundit mbetet punë ustai, çështje ustai…
-Po nga familjarët, trashëgimtarët e Qerim Kasapit nuk ka të dhëna, kujtime, ç’ruajnë në kujtesë ata?
-Kam takuar prej tyre, natyrisht. Memli Kasapi, nipi, me profesion inxhinier, që thotë: “Ne e kemi ruajtur Yllin e Davidit…se ç’domethënie ruan ajo, kjo është e komplikuar dhe, mbase, do të mbetet mister… Në kohën e diktaturës gjithë fasadën e lyenim me një ngjyrë, si gri, dhe Yjet e Davidit kërkonin përqëndrim për t’i parë, kurse tani, lyer me dy ngjyra, sfondi dhe relievi, kanë shikueshmëri maksimale.“, thotë inxhnier Memli.
Por ka një qasje tjetër që e shpjegon misterin dhe këtë e bën vetë Qermi Kasapi në një mënyrë të tërthortë, nëpërmjet shkresave që i drejtoheshin Kuesturës Mbretnore në Berat në gusht 1943, nga zv.Prefekti, po i Beratit:
Berat, 17.8.1943 / Kuesturës Mbretnore / Këtu
…..
Pak ditë më pare në banesën e Qerim Kasapit është bërë një mbledhje, ku kanë marrë pjesë dhe dy hebrenj, Jozef Jozefi e Isak Solomoni, që gjenden të internuar në Berat.
Përveç kësaj thuhet me siguri që bëjnë edhe propagandë subversive në qytet e në rrethe se gjoja çetat i presin me dita-ditës që të hyjnë në Berat për të shpëtuar popullin nga ushtria italiane. Lutemi bëni hetime.
Për të kuptuar se si i shikonte qeveria e Tiranës e atyre viteve hebrenjtë e Beratit, mjafton të dimë se Ministri i Punëve të Brendshme në qershor 1942 i drejtohej Prefekturës Berat:
„Në Berat ndodhen një numër i madh çifutësh… Ata përfillen si elementë shumë të rrezikshëm, mbasi rreth këtyre dyshohet se mblidhet një organizim i gjerë subversiv, zhvillojnë propaganda aktive kundër Boshtit. Priten përfundime. Dërgoni relacion mbi sjelljen e tyre të përgjithshme.“ Ky fakt, ky vlerësim përfocohet edhe me një njoftim tjetër, kur nga Tirana, më 6 gusht 1942, Ministria e Brendshme njoftonte dhe kujtonte autoritet në Berat se „Njoftoj se të gjithë personat që internohen në Berat janë politikisht të rrezikshëm…“
Një vit më vonë, nga Berati, më 28.6.1943, i dërgohej për njoftim Drejtorisë së Përgjithshme të Policisë Tiranë informacioni se „Çifutët që përmban lista e bashkangjitur ( 39 çifutë) janë elementë të rrezikshëm, pasi zhvillojnë një propaganda kundër Boshtit dhe kërkojnë me ba organizime subversive me anë e mbledhjeve duke kaluar nga një banesë në tjetrën, ditën dhe natën… Jemi të mendimit të largohen…..”
Përfundimi është i qartë: Ja cilat kanë qenë kushtet, rrethanat, klima, atmosfera, por Qerim Kasapi i mirëpriste hebrenjtë jo vetëm si antifashistë, por edhe në një shtëpi që atyre u dukej dhe si shtëpi hebreje, me ato katër Yje Davidi në krye…
-Pak më parë kujtuat dhe fëmijët, nxënësit hebrenj në Berat, ç’bëhej për edukimin e arsimin e tyre, për argëtimin, lojrat…
-Po, rreth një muaj më parë, doktorantja Jacqueline Silver, nga Fielding Graduate Univeristy, në Santa Barbara, Kaliforni, studiuese, kërkonte të dhëna për shkollimin e fëmijëve hebrenj të strehuar e të shpëtuar në kohën e pushtimit nazist për vendet evropiane dhe veriun e Afrikës. Interesi i saj përqëndrohej për arsimimin e fëmijëve hebrenj që jetonin nën shtypjen naziste mes viteve 1933 dhe 1945. Në këtë kuadër ajo interesohej edhe për Shqipërinë, sesi mund të kenë marrë arsimim këta fëmijë hebrenj të shpëtuar nga fqinjët e tyre johebrenj.
Përsa i përket arsimimit të fëmijëve hebrenj në qytetin e Beratit në vitet 1942-1944, mund të përmend një kujtim të mësuesit Nevzat Lapardhaja ( nuk jeton), i cili , kur ishte dhe vetë fëmijë, në vitin shkollor 1942-43, ka qenë në një klasë dhe me një hebre të vogël, në
klasën e katërt, në shkollën fillore, tek tregu, që atëhere emërtohej shkolla e përzier “Kastrioti”, në qendër të qytetit. Këtë fëmijë hebre, shok klase, Nevzat Lapardhaja e kishte marrë dhe në shtëpinë e tij, por për të banuar hebreu i vogël banonte me gjithë familjen e tij tek një shtëpi afër, tek Resmie Spathara. Ky fakt gjendet dhe libri im, “Hebrenjtë e Beratit”, f.45, botim i vitit 2010. Por, siç duket dhe tek fotografia “Gra hebreje në kursin e gjuhës shqipe në Berat – 1944”, aty janë të pranishëm edhe fëmijë hebrenj. Edhe tek një foto tjetër, “Hebrenj nga Prishtina të strehuar në Berat” janë dhe disa fëmijë hebrenj.
Nga kërkimet e mia rezulton se fëmijë hebrenj janë regjistruar në shkollën e përzier “Kastrioti” ( shkollë në qendër të Beratit) në Berat në klasën e parë në vitin 1942-43 dhe janë kalues. Njëri, Juso Mihal Ruben, me nr. amze 1490, lindur në Prishtinë në vitin 1933, kurse tjetri, Vili Danilo Albahari, me nr. amze 1491, lindur në Beograd më 18.12.1934, Prindërit e tyre figurojnë si emigrant. Ky fakt, zbuluar së fundmi , nuk figuron në librin tim.( Nuk përjashtohet që mjaft fëmijë hebrenj të mbulohen me emra shqiptarësh; të paktën, nga shqyrtimi i Amzës kjo gjë duket e mundshme.)
-Ju keni shkruar rreth strehimit, shpëtimit, mikpritjes beratase për hebrenjtë, bazuar në kujtesën popullore, si të thuash, kujtesë gojore, e cila ka dhe ajo vendin e saj në histori. Ç’ u ka lënë mbresë?
– Do të doja të sillja dy detaje nga ky strehim i hebrenjve: një në qytet, Berat, e tjetra në Molisht, në fshat.
Bari Zeko, farmacist ka lënë kujtimin e tij: „ Ishin tre të fushës së mjekësisë, një mjek, një farmacist dhe një ndihmës farmacist, të ardhur nga Jugosllavia. Me ndërmjetësinë time dhe të drejtorit të spitalit të Beratit, Lluka Muço, nga Vunoi i Vlorës e të dr. Nikolla Dushnikut, doktori u aktivizua ilegalisht në spitalin e qytetit, kurse Rajko S. Baharin e mora në farmaci dhe e paguaja 6 napolona në muaj për t’i siguruar jetesën bashkë me gruan e tij, Rashela.“
Molishti, një nga fshatrat më të mëdhenj, më të ndjerë e më të rëndësishëm të trevës së Beratit, me banorë inteligjentë, të urtë dhe punëtorë, me kurajo dhe mikpritës; një fshat relativisht i pasur, me larmi fisesh e mbiemrash, është një fshat që ka strehuar hebrenj në vitet e Luftës II Botërore, hebrenj që nuk e harruan këtë mikpritje. Vite më vonë, hebrenjtë, dikur fëmijë shkruan se Molishti i priti me mollë, arrë, bajame, rrush, fiq, shegë, ftonj…i priti me aromë pemësh e ata , kur u larguan, morën me vete aromë frutash… dhe aromë kulaçi, pavarësisht se aty, kryesisht hahej bukë misri, por shijen, thërrimen e asaj buke misri hebrenjtë e kujtonin me nostalgji dhe 50 vjet më vonë në restorantet më luksoze të New Yorkut. „Thërrimen e asaj buke misri, – ka thënë njëri syresh, duke kujtuar mikpritjen e familjes Biçaku në Librazhd, – e kemi dhe sot në dhëmballë, sepse ajo është buka
më e shijshme në botë.“ Kjo është shija e bukës shqiptare. Zhulia Kantozi kujtonte se i çuan në Molisht për rreth 3 muaj. U mbushnin përparëset me mollë e lloj-lloj frurash të tjera. U jepnin dhe pekmez. La aty, si kujtim, edhe një fotografi… Mori, siç e përmendën, aromën e frutave, të kopshteve të Molishtit…
-Po vula e Solomonit ?
-Është një Yll Davidi, por që në skajet e gjashtë cepave ka disa elementë, gjethe zambaku apo nga i ashtuquajturi trëndafili i Sharonit, që lidhen me emrin e Solomonit të urtë, ndërtuesit të tempullit të famshëm, identifikuar me emrin e tij. Por kjo vulë, ky simbol, kjo unazë thuhet se lidhet dhe me mjeshtërinë e ndërtuesve të nivelit të lartë. Gjendet në Berat tek porta e Teqesë Helvetive, tek porta e hajatit të Xhamisë Mbret, po në Berat, për të cilat thuhet se i përkasin periudhës rindërtuese të këtyre objekteve të kultit, në fillim të shekullit XIX. Por Vulën e Solomonit e gjejmë edhe në porta e shtëpive të vjetra beratase, si ajo e shtëpisë së dikurshme të të parëve të qytetarit Nexhmedin Pilafi, në qendër të lagjes së vjetër, Vakëf, sot “Jani Vruho”. Edhe kjo mendohet se i përket fillimit të shekullit XIX. N.Pilafi mendon se prania e kësaj vule mund të lidhet me ekzistencën e ndonjë
grupi ndërtuesish të Beratit, të drejtuar apo financuar nga hebrenjtë beratas. Prania e këtij simboli, thonë se përdorej edhe nga ustallarët e Oparit, që vinin shpesh në këto anë. Sidoqoftë, dëshmon edhe për kulturë qytetare, edhe për tolerancë fetare, edhe për mundësi financiare.

Muzikë dhe verë në qytetin 2400 vjeçar

September 8, 2014 by dgreca

Nga Sulo Gozhina/ Berat/
BERAT – Pikat e shiut që kanë lajmruar se vjeshta ka startuar tek portat e shtwpive nuk kanë mundur të ndalojn një festë brenda të cilës ka dhe shijen e verës. Artistë nga vendi dhe të huaj kanë performuar në ambjetet e muzeut “Eetnografik“ për dy ditë rresht muzikë “jazz and ëine” me një publik të zgjedhur si dhe janë banorët e qytetit të lashtësisë. Ndjesija e muzikës e gërshetuar me shijen e verës të servirur nga prodhuesit vendas dhe freskia e dy netve të këtij shtatori kanë mbajtur të mberthyer deri pas mesnate banorët të qytetit, pushtetar, politkan dhe admirues të kësaj muzike të ardhur nga qytetet e tjera të vendit.
Fillimin e eventi të vaçant për nga performanca e kanë lajmruar tingujt e një kitare, ndërsa organizatorja Eda Zari ka bërë prezent për publikun arsyet e zhvillimit të këtij aktiviteti. Organizatorja mes të tjerash citoj: “E nisëm këtë edicion internacional kulturor në Berat, jo vetëm për të sesibilizuar qytetarët ndaj vlerave të rralla historike e muzeale që ky qytet trashgon ndër breza, por dhe se vetë qyteti lashtësisë është i pasur në artë, muzikë, kulturë, kuzhinë tradicionale, kulinarinë e verës, pra qyteti i miteve dhe legjendave ka përfunduar E. Zari fjalën e hapjes për tja lënë vendin muzikës Jazz – dhe Iso Polifonisë.
Kryetari i bashkisë Fadil Nasufi tha se kalendari kulturor duhet të ketë çdo ditë evente të tilla, ndaj dua të falnderoj organizatorët e tij, ndërsa citoj : “Jemi sonte këtu për promovimin e vlerave të qytetit të Beratit, në këtë event shumë të rëndësishëm, mua më ngelet që të falenderoj përzemërsishtë Eda Zaharin, për këtë shanc që i jep qytetit. Ndwrsa dua të falenderoj gjithashtu grupet që janë bashkangjitur aktivietetit, ardhur nga Berlini, Hamburgu, Berna, Nju Jorku, Tirana, Durrësi e Prishtina, pohoi ai. Nuk ka skenografi më të mirë se sa ansambli i kësaj shtëpie që besoj se sfidon çdo skenograf dhe çdo regjizor, pasi janë të gatëshme si vlera të trashëguara në breza, vijoj Nasufi. Nuk ka ansambël kulturor se sa “Mangalemi” që sfidon gjithë arkitektët me atë pamje madhështore dhe panoramike. Ky është Berati, qytet i cili, meriton të ketë të mbushur çdo ditë me evente të tjera. Aktiviteti është një shembull dhe një model se si promovohen vlerat, si vitalizohen ato, që krahas restaurimeve, krahas investimeve, jeta kulturore artistike dhe eventeve të tjera, duhet të jenë në kalendar të përjavshëm”, përfundoi ai.
Muhamrem Çobo, president i Kantinës Çobo, në emër të prodhuesve falenderoi organizatorët për këtë event promovues.
Ndjesinë e muzikës të gërshetuar me shijen e verës e lëshuar në këto dy mbrëmje feste e ka bërë të mundur mbështetja e Ministrisë së Kulturës, Bashkisë së Beratit dhe një sërë përkrahësish të tjerë, eventi që synoi ngjizjen e elementëve të dy botëve magjike muzikës Jazz – dhe Iso Polifonisë, u bënë realitet mbrëmjen, 5 e 6 shtatorit. Kantinat verës janë vlerë e shtuar viteve të fundit në këtë qytet, por dhe shumë të tjera të ardhur të rrethet, Kavaja etj, prezantuan në hapje të ditës së parë të festës, produktet e tyre.
Prodhuesit e verës: Rilindja, Skënderbeu, Çobo, Luani, Bardha, Arberi, Sara, Vintage, Nurellari, Kardinal, Kokomani, Koto Balaj, Belba, Malinati, bashkuan produktet e tyre, për të krijuar një atmosferë festive e shkrirë në muret e moçme që mbajnë mbi supe mijra vite histori e që shkojn në harmoni me rrugët e rrugicat e kalldrëmta ku tingëllojn si në legjenda tehjet e shpatave, trokëllimat e kujave, krismat e armëve, muzika dhe këngët qytetare, dasma dhe belbëzimat e bebeve në një qytet të pa ndërpren në jetes për më shumë se 2400 vjet.
Atmosferën e kësaj feste të vaçant për nga performanca dhe për të mbetur në kujtesën e ndjesisë për të gjithë admiruesit e muzikës jazz dhe shijes të verës me shpresën që eventi në fjalë të kthehet në një ritual të përvitshëm në qytetin e lashtësisë e bënë të mundur artistë dhe grupe muzikore nga Shqipëria, Kosova, Gjermania, Zvicra, që performuan në mjediset e muzeut “Etnografik” deri në pas mesnatë dhe që mbajti të mbërthyer pas tingujve qindra admirues të saj.

Shkrumbohet Kisha e Shënë Marisë në Kozare

August 17, 2014 by dgreca

Një qeri djeg afresket dhe ikonostasin 300 vjeçar/
Imzot Ignati – Afresket dhe kolonat e mbetura tregoj dhimbjen tragjike/
Nga Sulo GOZHUNA/
KUÇOVË – Një zjarr i rënë nga një qeri apo dhe të njdonjë arsyeje tjetër në orët e vona të mbrëmjes të 24 orëve më parë ka bërë që kisha së bashku me Ikonostasin dhe me Afreskat 300 vjeçare të mos jetë më mes besimtarve ortodokës, por dhe të bësimeve të feve të tjera që në rast festash mblidheshin pranë saj si i vetmi objekt besimi dhe kulturor i zonës dhe më gjerë. Kisha që edhe në kohën e diktaturës u ruajti si syt e ballit, vdes sot në ditët tona. Ndonse ende ngjarja është e pa zbardhur nga organet kopetente hetimore banore të fshatit Salcë – Kozare ku dhe ndodhet kisha shekullore, kanë pohuar jashtë kamrave dhe fotove se në mbrëmjen ditës së enjëte shumë besimtarë dhe banor të fshatit dhe për rreth tij kanë vizituar kishën dhe kanë filluar ritualin e faljeve dhe ndezjen e qirinjëve. Banor të fshatit thanë për gazetën se rreth orës 10.30 – 11.00 minuta kanë vrejtur tym dhe më pas flak në ambjetet e kishës, të alarmuar këta të fundit duke lajmruar njëri tjetrin kanë rendur drejt saj por zjarri ka qënë tepër i fuqishëm dhe ndëryrja e tyre edhe pse vendimtare ka rrezultuar pa sukses. Gjatë këtyre përpjekjeve në luftë me flakët për të shpëtuar tempullin e shenjët banorë kanë parë se çatija e saj që mbante mbi supe peshën e rreth 300 vjetve është shëmbur për disa minuta për para tyre duke iu gjengjezuar përpëlimit të flakve. Edhe zjarrfiksit e qytetit të cilit nuk kanë munguar nga çasti që janë lajmruar nuk kanë mundur të shpëtoin pikturat e murosura si dhe ikonostasin, ndonse kanë luftuar për disa orë me flakët e zjarrit të ulura këmbkryq të vëndosura për të shuar tragjikisht tempullin e shënjët, ndërsa kanë mundur të shëptojën haurin e saj. Pranë bëimtarve dhe kishën që vazhdonte të tymosej nga cikrimat e fundit të po jepnin shpirët ka mbritur dhe Metropoliti i Beratit, Kaninës, Vlorës, dhe gjithë Myzeqes Imzot Ignati. I shoqëruar nga sekretati Metropolitit At Kristaq Sybashi dhe prifti i Kuçovës At Bartolomeo Bullari dhe i shoqëruar nga banorët e zonës Imzot Ingani duket qarët se dhimbja e ka trishtuar: “Është trishtim dhe dhimbje teksa shikon këtë tragjedi, është një tempull bësimi që deri më tani banorët e zonës e kanë ruajtur si sytë e ballit, por që nga ky moment nuk do ta kemi më mes nesh ashtu si më parë. Ndaj bëjë apel që monumente të tilla ti ruajmë e mbrojn nga të gjithë llojët e agjentve atmosferik të merën masa për ti ruajtur këto pasuri të pa përsëritshme të njerzimit si dhe ishte kisha e Ungjëllizimit (Fjetja e Shën Marisë) në fshatin Salc-Kozare, e cila daton që prej fundit të viteve 1700 dhe fillimit të viteve 1800. Ndjesi për afreskat të cilat në këtë moment vajtojn në heshtje në mjerim të plotë. Keqardhje për këtë monument sa të vjetër dhe të rrallë për formën arkitektonike dhe afresket murale unike që ndodheshin në këtë Kishë. Të njëtën veprim bëjën dhe kolonat e mbetura por që na tregojn rrugën nga kanës ardhur dhe dhimbjen që po mbajn mbi supe. Por do të punojm së bashku me besimtarët që të rikthejm jo vetëm kishën e besimit të tyre por do punojm që këto afreska të rindërtohen e nëse mundemi të shpëtojm sa të mundemi nga afreskat e murosura qoft dhe një prej tyre si dëshmi e gjallë e një tragjedije të tillë, pasi ato flasin në gjuhën e tyre në këtë moment mjerimi. Janë piktura nga i njëti zograf ikonografik e argjiograf, pasi ky i fundit pikturon figurat e shënjëtorve dhe të tilla kisha me të tilla afreska ka dhe në disa kisha të myzeqesë“, do të përfundonte prononcimin e tij Imzo Ignati. Pak histori Kisha e Ungjëllizimit (Fjetja e Shën Marisë) në fshatin Salc-Kozare – daton qëë prej fundit te viteve 1700 dhe fillimit te viteve 1800. Eshtë një një kishë e tipit bazilikal. Monumneti përbehet nga tri navata, qëndrorja ka një gjerësi prej 4.4 m dhe një gjatësi prej 15.9 m. Dy navatat anësore kanë një gjerësi prej 2.1 m dhe gjatësi të njëjtë sa navata qëndrore. Navatat ndahen midis tyre nga dy kolonada me kollona katrore. Absida ndodhet në Lindje dhe ka formë gjysëm rrethore, nga ana e jashtëme ajo ka tri kontrafortë guri. Në pjesën jugorë të kishës ndodhet portiku i përbërë nga 8 kollona në formë rrethore prej guri ku mbështeten harkadat, interkolumi këtu është rreth 1m. Narteksi i kishës paraqitet një kuadrat në formë drejtëkëndshi me përmasa (10.7 x 5.8 m). Struktura ndahet në dy ambjente nëpërmjet një kolonade të përbërë nga tri kollona në formë katrore. Të të dy anët e narteksit ndodhen dy amjente të tjera shërbimi. Ndërsa në anën veriore të kishës ndodhet një ambjent shërbimi me përmasa (18.8 x 3.2 m) i cili shkon paralelisht me drejtimin lindje-perëndim të monumentit. Në pjesën Jugore ndodhet edhe këmbanorja e kishës. Kisha e Ungjillizimit së Kozarës spikat së tepërmi për vlerat që prezanton ruajtja në një gjendje të mirë e afreskut mural, i cili shtrihet në gjithë sipërfaqen e brendshme të mureve. Në afresk paraqiten skena të ndryshme nga historitë biblike. Në këtë kishë në vitin 1996 u vodh këmbana 1 metër e gjatë me perimetër 130 cm. Vlen të përmendet se – Edhe pas të gjitha ankesave të bëra në çdo institucion përkatës që prej vitit 2004, pasi muret e kishës dhe çatia ishin prishur dhe uji që hynte brenda po shkaterronte afreskëtm askush deri sot nuk vuri dorë për restaurimin e saj, deri natën e mbrëmshme kur zjarri shkrumboi gjithçka.(Dergoi per Diellin Sulo Gozhina)

Në Berat, ku gjen Abrahamin e Davidin …

February 5, 2014 by dgreca

* Faqe nga libri hebraik i Beratit/

*Intervistë me publicistin dhe studiuesin Simon Vrusho /

Nga Sulo Gozhina/

Berati është shquar në shekuj për qytetërimin e tij, për traditat, për vlerat kulturore, historike, shpirtërore, etj. , por një vend të veçantë zë dhe virtyti i mikpritjes, i bujarisë, që është manifestuar dhe ndaj hebrenjve, të cilët për shekuj me radhë kanë pasur në Berat lagjen e tyre, mëhallën e çifutëve në pjesën qendrore të qytetit, aty ku sot lexojmë rruga „Hebrenjtë“.

Por një kontribut i shquar i Beratit është dhe ai i strehimit të hebrenjve në Luftën II Botërore, në kohën e Holokaustit, kur Berati strehoi mbi 600 hebrenj, një numër i konsiderueshëm nga numri i përgjithshëm i tyre, të strehuar e të shpëtuar në Shqipëri e për këtë akt mjaft familje beratase janë nderuar me medalje mirënjohjeje nga shteti izraelit. Për këto tradita është shkruar, është folur, është botuar. Janë organizuar konferenca, janë botuar libra e qindra shkrime.

Këto tradita duhen kujtuar e freskuar here pas here, me informacione, të dhëna e këndvështrime të reja, sikundër duhen përforcuar e shumëfishuar lidhjet, kontaktet, bashkëpunimet me investitorët izraelitë, me kompanitë turistike, që turistët izraelitë të jenë të pranishëm në Berat në të katër stinët.

Prefekti i Beratit, z. Selfo Kapllani, ka ide konkrete sesi mund të jenë më rezultative këto lidhje, këto kontakte. Ndoshta ai do ta lëvizë më tej edhe idenë e binjakëzimit të Beratit me qytetin izraelit, Kamielin, duke e konkretizuar atë, binjakëzim për të cilin është folur jo pak vitet e fundit.

Në këtë kontekst, në prag të Ditës së Kujtesës, Memory Day, 27 Janarit, zhvilluam një bisedë me publicistin, studiuesin Simon Vrusho, i cili në dekadën e fundit e ka trajtuar gjërësisht këtë temë në referime, shkrime e në botimin e librit „Hebrenjtë e Beratit“.

* * *

-Z. Vrusho, vitet e fundit është shkruar e botuar jo pak për praninë hebraike në Berat gjatë shekujve, artikuj, libra, studime, kumtesa, janë organizuar konferenca, emisione televizive etj. Vend të posaçëm ka zënë strehimi e shpëtimi në Berat i mbi 600 hebrenjve në Luftën II Botërore, në kohën e Holokaustit…

-S. Vrusho: Po. Është një prani shumë shekullore, e shtrirë në hapësirë e në kohë, në histori e në gjeografi, një prani e gjerë, e gjendur dhe në kujtesën qytetare, sidomos me strehimin e hebrenjve në Berat e rrethinat e tij gjatë Luftës së Dytë. Në këtë këndvështrim historiku i Beratit nuk ka thjesht një faqe hebraike, por ka një libër të tërë, që mund të titullohet „Libri hebraik i Beratit“.

Simbolikën hebraike në Berat e gjen kudo e gjithandej …Në rrugë ( Rruga “Hebrenjtë” në qendër të qytetit, ku dikur ishte lagjia e hebrenjve dhe dyqanet e tyre); në dyer ( porta me yllin e Davidit ); në dysheme ( tek kishat në kala, ku thuhet se ka pasur dhe një sinagogë ), tek teqeja e helvetinjve, në tavane; e gjen tek kutia relikte, që hebrenjtë Samel e Joakim kanë lënë tek familja e Mehmet Xhezos, kuti ku është gdhendur ylli i Davidit nga njëra anë dhe sinagoga në tjetrën, e gjen në faqe muresh, në afresket me kapele izraelite apo me portretin e Abrahamit, në toponime “Varri i Çifutit” ( Bilçë), në një tapi të vitit 1931 referuar ullishteve në rrethinat e Beratit “Qafa e Çifutit” (Duhanas), Davidin e gjen dhe në emra e në mbiemrat e banorëve: Davidi e Avrami janë të shpeshtë në kronikat historike, etj., e gjen në hollin e bibliotekës së qytetit, tek vitrina e librave me tematikë Berati gjen të ekspozuar librat që flasin për hebrenjtë e Beratit; e gjen në studion e skulptorit të talentuar Nezir Ago ku sheh maketin e memorialit me shandanin hebraik, ideuar për t’u vendosur në parkun e qytetit, etj. Por sot, tej simbolikës, ka dhe një prani konkrete turistësh izraelitë, që gjithsesi duhet të ishin edhe më të shumtë në numër e më të shpeshtë në kohë.

Para ca kohësh në galerinë e arteve “Edward Lear” Berat u çel, nën përkujdesjen e Mitropolisë së Shenjtë të Beratit, ekspozita fotografike ” Afreskët e Çetirëve: një rrugëtim nga stili pasbizantin në atë laik.” Në Berat e Myzeqe kanë qenë artistët e familjes Çetiri nga Grabova, piktorët e fundit pasbizantinë që të parët huazuan frymën laike si një mënyrë shprehëse në pikturën murale të kishave. Në afreske ka mjaf detaje hebraike: -“Shpirtrat e brengosur” që enden në Had…-„Fshikullimi i Krishtit“, një skenë, ku grupi i vogël muzikor u bie daulleve që të poshtërohet Krishti… Njerëzit e thjeshtë të popullit të Jeruzalemit nuk ndryshojnë, thuajse fare, nga fshatarët vendës ose nga grupet e vogla muzikore të Myzeqesë. -„ Nëna e përjetshme Shën Mëri“…-Një shenjtor i ri…-„Shën Gjergji në kalë“ me shtizën që vret kuçedrën…-„Lindja e Krishtit“…-Apostujt Pjetër e Pal…Dhe ja një tablo tjetër, vërtetë mbresëlënëse: „Abrahami në parajsën imagjinare“.(Te plote mund ta lexoni ne Diellin e printuar)