Thanas Gjika – Page 2 – Dielli

Mendime për librin e Prof. Thanas L. Gjikës “Disa korrigjime në shënimet sqaruese dhe hartat e Dhiatës së Re”

September 7, 2022 by s p

Dr. Thoma Qendro/

Leximi i librit “Disa korrigjime në shënimet sqaruese dhe hartat e “Dhiatës së Re” (Botimet Jozef 2022) të Prof. Thanas Ligor Gjikës më ndihmoi të kuptoj më mirë traditën tonë rreth përhapjes së krishtërimit në trojet ilire.

Ndonëse nuk jam specialist i mirëfilltë i studimeve biblike, as teolog dhe as historian i Krishtërimit, por po jap disa vlerësime për këtë libër, sepse e njoh lëndën e “Dhiatës së Re” duke qenë se jam marrë me hartimin e botimit të parë të “Biblës” në gjuhën shqipe titulluar Të Shkruomitë Shenjtë, ku bashkova fragmentet e librit Meshari të Gjon Buzukut (botim i SHBNSH, Tiranë, 2010). Po ashtu jam marrë me transkriptimin, përgatitjen dhe botimin me shpjegime gjuhësore të Dhiatës së Re të përkthyer nga Vangjel Meksi e të botuar në Korfuz më 1827 nën redaktimin e Grigor Gjirokastritit prej Shoqërisë Biblike Britanike dhe për të Huajt (botim i SHBNSH, Tiranë, 2016), si dhe të Ungjillit të Shënt Mattheosë nga të njëjtët persona më 1824 (botim i SHBNSH, Tiranë, 2021). Ndërkohë, ashtu si Profesor Thanas Gjika edhe une kam marrë të njëjtin formim filologjik e historik në Fakultetin Histori – Filologji dega Gjuhë Shqipe Letërsi, ku kemi qenë bashkëstudentë.

Paraprakisht e përgëzoj me gjithë zemër autorin si dhe botuesin e bashkëpunëtorin e hartave, z. Aurel Kaçulini, dhe mund të them se studiuesi Thanas Gjika ka bërë një punë titanike, të denjë për një institut të tërë të kompletuar me specialistë të të gjitha fushave të studimeve biblike. Në këtë libër është njëkohësisht puna e filologut, e historianit jo vetëm të fesë, e teologut dhe e filozofit që me argumente logjike nxjerr përfundime të arsyeshme dhe bën sugjerimet përkatëse. Metodologjia e përdorur në këtë studim është për t’u admiruar. Analiza është e përsosur. Përdorimi analitik i mjeteve gjuhësore, i njëjësit dhe i shumësit të përemrave vetorë e të foljeve, i mënyrave e kohëve të foljeve në funksion të ngjarjeve konkrete (sidomos të librit “Veprat” të shën Lukës) që patën ndodhur në praninë ose jo të tij, janë shumë domethënëse.

Hulumtimi dhe udhëtimi logjik që ndjek studiuesi janë interesante dhe mendoj se në një të ardhme ndoshta jo edhe të largët mund të hapin debate teologjike e historike. Unë si shqiptar jam i prirur të ndjek me interes ngjarjet biblike që ndodhin në Shqipëri, dhe si durrsak të shoh me interes ato që kanë ndodhur në Durrës, ashtu si një lezhjan p. sh. do të ishte i interesuar për ngjarjet në Lezhë, etj.

Historia e feve është e lidhur pazgjidhshmërisht me historinë e një vendi dhe populli, pasi shpesh ato përcaktojnë edhe zhvillimet shoqërore dhe ekonomike, ideologjike dhe politike, aleancat, miqësitë dhe armiqësitë me popujt dhe vendet e tjera.

Nuk është gjë e lehtë të komentosh në mënyrë krijuese e të sjellësh risi në studimet biblike, me të cilat janë marrë e merren për rreth 2 mijë vite, me miliona studiues të të gjitha fushave e nga të gjitha vendet. Prof. Thanasi e ka arritur këtë. Në veprën e tij ka aq shumë fakte, argumente, gojëdhëna, analiza, përfundime e sugjerime, ngrihen aq shumë çështje, shtrohen aq shumë teza, sa për secilën prej tyre mund të komentosh, të diskutosh e të shkruash edhe shumë më gjatë, e pse jo, një njeri i përkushtuar mund të frymëzohet e të shkruajë edhe studime e monografi të veçanta.

Në pamundësi për t’u marrë me hollësi në një diskutim promovues si ky, do të ndalem shkurt në dy aspekte që trajtohen drejtpërdrejt ose tërthorazi në këtë libër, por që janë të lidhura ngushtë midis tyre:

E para, përforcohet teza se Krishtërimi në Iliri, pra rrjedhimisht në territoret e sotme shqiptare, nuk u importua as nga Greqia dhe as nga Roma, por është me prejardhje apostolike dhe u përhap në të njëjtën kohë me këto vende. Bashkësia e krishterë e Durrësit, p. sh., që ishte një nga qytetet më në zë të antikitetit, u krijua drejtpërdrejt nga vetë apostull Pali gjatë udhëtimeve të tij misionare. Këtë të vërtetë historike Profesor Gjika e ka formuluar edhe në botimet e tij të mëparshme, por në këtë studim edhe më bindshëm.

Nga ana tjetër, puna e shën Palit në trojet ilire ka qenë pranuar edhe nga historianë objektivë të huaj e vendës edhe para studiuesit Thanas L. Gjika, ndonëse ka disa që ende për arsye të ndryshme, të cilët nuk është as rasti dhe as vendi t’i përmend këtu, e paraqesin Krishtërimin në Shqipëri si fe të importuar e të imponuar nga të huajt.

“Historiani italian Danijele Farlati, – shkruan profesor Thanasi, – duke u mbështetur në shënimet e një Menologu greqisht të përkthyer italisht prej Kardinalit të Sirletit, ka shkruar se – Sh. Pali krijoi kishën e Durrësit dhe se kjo kishë në vitet 57-58 kishte 70 familje anëtarë …” (f. 79).

E pikërisht këtë të dhënë Prof. Thanasi e plotëson me argumente e fakte të reja, vlerë e pakundërshtueshme e punës së tij, e pranuar dhe prej studiuesish amerikanë e shqiptarë.

Duke folur për hartimin e dy pjesëve të Letrës kanonike drejtuar Romakëve, pasi analizon me hollësi udhëtimin misionar që kishte bërë Pali në kushtet e asaj kohe (meqenëse Durrësi ishte pikënisja lindore e Adriatikut që lidhte nëpërmjet rrugës tokësore “Egnatia” Lindjen e Mesme, pra dhe Jeruzalemin, dhe nga ana tjetër Romën, nëpërmjet rrugës më të shkurtër detare duke kaluar te gadishulli italik), prof. Thanasi arrin logjikisht në përfundimin se gjatë udhëtimit të tij të tretë misionar Pali kishte ndalur në një qytet të madh “ku kishte pasur kohë të mendonte e meditonte disa javë. Një ndalesë e tillë ishte kryer në qytetin Dyrrach (Durrës), ku Pali krijoi kishën e krishterë …” (f. 171).

Dhe kjo është krejt e natyrshme, pasi edhe në vendet përreth Ilirisë, në gadishullin italik dhe në gadishullin e sotëm ballkanik, si dhe në vetë vendet e atëhershme hebraike, Krishtërimi sapo kishte lindur e po përhapej në kushte mjaft të vështira, drejtpërdrejt përmes apostujve, ndërsa zyrtarisht nga autoritetet shtetërore përndiqej egërsisht dhe dënohej me vdekje mizore cilido që e përqafonte. Kjo gjë ka qenë pranuar edhe nga historiografia e periudhës komuniste, pavarësisht interpretimit materialist marksist që i bëhet përhapjes së Krishtërimit në Shqipëri. “Gjendja e vështirë e skllevërve dhe e shtresave të tjera të shfrytëzuara krijoi kushte të favorëshme që edhe në Iliri të përhapej krishterimi si fe që u premtonte njerëzve një jetë të lumtur pas vdekjes. Si besim i atyre që vuanin dhe shfrytëzoheshin, si besim i të varfërve dhe i skllevërve, kjo fe e re gjeti në fillim një rezistencë të madhe nga ana e perandorëve dhe e klasës sunduese të qyteteve. Predikuesit e saj bile u persekutuan. Por nga shek. III dhe veçanërisht në shekujt e mëpastajmë rritja e numërit të besimtarëve dhe ndryshimi gradual i përbërjes së tyre sociale ndikoi shumë mbi organizimin e fesë së re si dhe të ideologjisë së saj.” (Historia e Shqipërisë, I, Universiteti Shtetëror i Tiranës, Instituri i Historisë dhe i Gjuhësisë,Tiranë, 1959, f. 126).

Së dyti, autori jep hollësi, argumente dhe gojëdhëna të shumta për udhëtimet e Palit. Natyrisht, gojëdhënat nuk janë fakte historike, po kur ato u kanë rezistuar me shekuj tallazeve të ngjarjeve historike, aq më tepër kur përkojnë me këto ngjarje, qoftë edhe pjesërisht, apo simbolikisht, ndihmojnë për të hedhur rreze drite mbi disa të vërteta historike. Në Durrës, p. sh. gojëdhënat për shën Palin, shën Cezarin dhe shën Astin kanë mbetur e gjalla deri sot dhe ato janë të lidhura dhe me faktet historike. Kepi i Palit, i transformuar ndër shekuj në gojën e mbarë popullit në emërtimin Bishti i Pallës apo Bishtpallë, që përmenden edhe në librin që po promovohet sot, është një dëshmi e qartë për këtë. Po kështu për këtë flet edhe fakti që të krishterët durrsakë e të rrethinave të qytetit, e kanë ruajtur ndër shekuj në traditën e tyre kujtimin e shën Astit: emrin e këtij kryepeshkopi martir të Durrësit, që u gozhdua në kryq në këtë qytet nga sundimtari i Durrësit Agrikoli, gjatë përndjekjeve të të krishterëve nga perandori romak Trajan në vitet 97-117 pas K. Emrin e tij e trashëgojnë edhe sot e kësaj dite mjaft durrsakë, ortodoksë apo katolikë. Dhe nuk është rastësi që ky emër përdoret vetëm në Durrës e në trevat rreth tij.

Libri që po promovohet sot i Profesor Thanas Gjikës është i mbushur me hollësi dhe burime dokumentare e gojëdhanore për udhëtimet e Palit nëpër Shqipëri, për qëndrimin, predikimet dhe shkrimet e tij e të bashkëpunëtorëve e shoqëruesve të tij misionarë në qytetet e vendbanimet e trevave ilire. Deri më sot shumë pak është bërë për të hulumtuar e studiuar rreth ngjarjeve të asj periudhe nga studiuesit shqiptarë, siç ka bërë profesor Thanasi. Përshkrimi dhe studimi që ai bën për udhëtimet e Palit, sidomos udhëtimi i tretë që pranohet kanonikisht nga të gjitha Kishat e krishtera, dhe udhëtimi i katërt, për pranimin e të cilit ka edhe debate historike, meritojnë, për mendimin tim, të zënë vend në diskutimet e rretheve teologjike e historike kishtare, sidomos në kolegjet e fakultetet teologjike e më pas, pse jo, ndoshta edhe në organizmat vendimmarrëse të Kishave, siç janë konferencat, sinodet apo koncilet.

Studimi i Thanas Gjikës nuk është thjesht studim mbi Fenë e krishterë, por është një analizë e shumanshme historike, filologjike, logjike, e të dhënave mbi udhëtimet e Palit. Luka, në librin Veprat e Apostujve, të përfshirë në librat kanonikë të “Dhiatës së Re”, përshkruan disa nga vendet ku ka kaluar, qëndruar, predikuar e punuar shën Pali, dhe natyrisht nuk shkruan me hollësi për çdo milje rruge që ai dhe grupi i tij i shoqëruesve patën bërë. Mbushja e këtyre zbrazëtive, sidomos gjatë udhëtimeve nëpër viset ilirike, është detyrë e historianëve shqiptarë që t’i plotësojnë. Pikërisht këtë ka bërë profesor Thanas Gjika dhe shpresoj, që ato të zënë vendin e merituar në historinë e Kishës së Krishterë të Shqipërisë e më gjerë edhe në historinë e përgjithshme të vendit tonë.

Së fundi i shpreh urime dhe përgëzime profesor Thanasit për gjithë veprën e tij, dhe inxhinier Aurel Kaçulinit, për punën e saktë plot pasion që ka bërë në bashkëpunim me autorin e librit, për përcaktimin e vendkalimeve dhe vendqëndrimeve të shën Palit nëpër trojet që i përkasin sot Shqipërisë. Shpresoj, që hartat e përgatitura prej tyre, sidomos ajo e Udhëtimit të tretë e të katërt, të gjejnë vend edhe në botimet e ardhshme biblike shqiptare dhe të huaja.

Shën Pali në Durrës…

September 4, 2022 by s p

Nga Fotaq Andrea/

Libri i Prof. Thanas L. Gjikës « Disa korrigjime në shënimet sqaruese dhe hartat e Dhiatës së Re » – një kontribut me vlerë për historiografinë shqiptare. Këto ditë doli nga shtypi libri më i ri i Prof. Thanas L.Gjikës « Disa korrigjime në shënimet sqaruese dhe hartat e Dhiatës së Re ». Është libri i tij i tretë me tematikë të mirëfilltë shkencore në fushën e shpirtërores ungjillike, bazuar drejtpërdrejt te Dhiata e Re, tek ka botuar tashmë me sukses “Kur dhe ku u shkrua Dhiata e Re” më 2007, dhe “Shën Pali punoi dhe në brigjet e Adriatikut” më 2014. Vepra këto që përbëjnë sot që të trija një korpus unik dhe një risi të veçantë për historiografinë shqiptare, të lidhura ngushtë siç janë me udhëtimet misionare të Shën Palit, sidomos në trevat iliro-shqiptare të Ilirikumit të lashtë dhe me fillimet e përhapjes mes tyre të krishtërimit, Frymës së Shenjtë.

Me bagazh të rëndë si studiues i mirëformuar para viteve të demokracisë, kur kish punuar tashmë për 26 vjet me radhë në Institutin e Gjuhë-Letërsisë, prof. Gjika vjen me këtë libër të ri, i një veçantie të dukshme, për të vërtetuar sërish se edhe në fushën e Shkrimeve të Shenjta, përtej dogmave dhe vendimeve historike të Koncilit, përtej paragjykimeve në rrafsh të brendshëm e të jashtëm, ka vend përherë për studime të thelluara shkencore, të cilat e vendosin sot prof. Gjikën në radhën e studiuesve dhe biografëve më të njohur sidomos të jetës apostolike të Shën Palit, madje, do thoshim pa ndrojë, në pararojë të tyre, me prurje përherë të reja, përmes vështrimesh dhe analizash shkencore nën filtrin e kritikës konstuktive.

Dhe nuk kishte si të ndodhte ndryshe përderisa këto vepra janë fryt i një pune këmbëngulëse 25 vjeçare filluar nga prof. Gjika që më 1997 në Amerikë, kur me përpjekje të vazhdueshme shkencore ai rrok fuqishëm e guximshëm një tematikë me përmasa botërore dhe me rëndësi madhore për vetë forcën e shpirtërores njerëzore. Kësisoj, tek bën objekt të punës së tij shkencore këtë fushë mjaft të vështirë e delikate, si ajo Frymës së Shenjtë përhapur nëpërmjet apostujve të saj, prof. Gjika ka meritën e padiskutueshme se ia del mbanë të flasë me sukses, në rrafsh ndërkombëtar, për kundërthëniet apo përplasjet nga një studim te tjetri të Dhiatës së Re, për kontradiktat dhe pasaktësitë që hasen në këto studime dhe në hartat historike shoqëruese të tyre, sidomos lidhur me jetën dhe veprën e apostujve të Jezusit. Duke respektuar traditën shekullore të Kishës së krishterë dhe doktrinën e saj të shenjtë, Prof. Gjika guxon dhe korrigjon me forcën e besimit shkencor tërë pasaktësitë që përmbajnë studimet historike lidhur me Shkrimet e Shenjta. Sepse ai e zotëron plotësisht lëndën biblike, di ta ndajë dhe ristrukturojë atë në mënyrë të saktë shkencore, për t’i trajtuar veçmas dhe hollësisht pikërisht katër Udhëtimit misionare të Shën Palit. Dhe e tërë kjo domosdo mbi bazën e hulumtimit këmbëngulës, tek ka vëzhguar, qëmtuar, krahasuar, arsyetuar me analiza të thella faktet dokumentare në shënimet dhe hartat e Dhiatës së Re, gjë që e lejon atë të sjellë saktësimet dhe korrigjimet e duhura, me probabilitet të pashmangshëm historiko-shkencor.

Njohës i thellë, i përpiktë, i kujdesshëm, specialist i veçantë në fushën e shpirtërores sipërpore, Prof. Gjika nxjerr fuqishëm në pah krijimin e bashkësive të para të krishtera arbërore në Iliri, krahas bashkësive greke e maqedone, si dhe rolin e madh që luante Kisha e krishterë themeluar në Durrës nga Shën Pali. Ashtu si në librat e tij të këtij korpusi të veçantë, edhe në këtë vepër të re, prof. Gjika i përmbahet me besnikëri dhe frymë krijuese ndër të tjera dy burimeve kryesore bibliografike me tematikë shqiptare, konkretisht: veprës madhore të Barletit nga njëra anë, i cili jep të dhënën e rëndësishme se “në Shtëpinë princërore të Pal Dukagjinit, në TejDrinën e Sipërme, vërehen përmendore prej mermeri, ku shihen emra perandorësh romakë… dhe gjurmë se këtu apostulli Pal u ka predikuar njerëzve besimin e Krishterë” (f.79); dhe nga ana tjetër, të dhënën burimore të jezuitit dhe historianit Daniele Farlati në veprën e tij madhore “Illyricum Sacrum”, sipas së cilës Shën Pali themeloi në Durrës në v.56 bashkësinë e parë me të krishterë dhe Kishën e saj. Dhe, pikërisht aty, në Durrës – ku ishte bërë në fushën e saj edhe përplasja historike Cezar-Pompe për fatet e botës pas kalimit të Rubicon-it dhe zbarkimit të Cezarit në gjirin e Palasës sonë –, po aty, në Dyrrahiumin historik, Shën Pali shkroi Letrën e famshme kanonike drejtuar romakëve. Nuk mungon me këtë rast, dhe me të drejtë, propozimi i prof. Th. Gjikës, me shumë largpamje dhe ndjenjë krenarie kombëtare që të ngrihet shi në Durrës përmendorja e Shën Palit duke shkruar këtë letër kanonike. E mbështesim fuqimisht këtë propozim të tij me besimin se së shpejti koha do ta bëjë realitet.

Udhëtimi i tretë misionar (UM3) dhe Udhëtimi i katërt misionar (UM4) i Shën Palit në trevat shqiptare përbëjnë kështu objekt studimi të hollësishëm për Prof. Gjikën, i cili, pasi parashtron tërë toponiminë me emrin e Shën Palit në trevat shqiptare, propozon edhe korrigjimet e tij të nevojshme të hartave zyrtare UM3 për lëvizjet e Shën Palit në këto treva shqiptare, si dhe kohëzgjatjen e këtyre udhëtimeve në vitet 52-57 (f. 92). Po ashtu, edhe për UM4, prof. Gjika nxjerr në pah sërish lëvizjet e Apostullit Pal në trevat iliro-shqiptare, gjithnjë duke pasur për bazë qytet-portin e Durrësit dhe rrugën Egnantia gjatë periudhës mars 62 – qershor 63. Dhe e jep me përpikmëri tërë këtë udhëtim: Romë – Puteoli – Brindisi – Durrës – Nikopol – Lasca – Cezara – Milet – Peloponez, etj dhe përsëri kthimin nga qyteti i Durrësit (f. 114-115).

Është e njohur se kryesisht gjatë shekullit XIX, studiues dhe dijetarë të huaj ishin të parët që trajtuan shkencërisht të dhënat historiko-gjuhësore për Shqipërinë dhe shqiptarët, sikurse ndodh edhe me këtë të dhënë të akademistit francez Jacques Bourcart (1891-1965) për udhëtimin e Shën Palit në Shqipëri tek nënvizon: “Shën Pali e predikoi atë (kristianizmin) mbi kodrën e Dyrrahut” (sipas librit F.Andrea, Pena të arta franceze për shqiptarët, f. 509-516). E megjithatë, baza e shkencave albanologjike do fillonte mrekullisht me kontributin e figurave të ndritura të Rilindjes shqiptare dhe do themelohej shkencërisht në mesin e shekullit XX, kur do të ishin tanimë dijetarët shqiptarë, historianë, arkeologë, gjuhëtarë, etj. që do të thoshin me vendosmëri e vërtetësi dokumentare fjalën e tyre shkencore që frymëzon sot dijetarët e huaj për thellime të mëtejshme në shkencat albanologjike. Dhe në këtë mes, prof. Thanas Gjika, me kompetencë studiuesi serioz flet bukurisht e ndërkombëtarisht, për të na e sjellë figurën e Shën Palit tepër njerëzor dhe tepër përkushtues për kauzën e tij të shenjtë apostolike. E paraqet këtë figurë me dashuri, vërtetësi, me tërë cilësitë e larta njerëzore e mbinjerëzore (misionare e hyjnore), duke parashtruar të dhëna të reja, saktësime e korrigjime, me frymë novatore, përtej çdo ndjenje inferioriteti, kur popuj të vegjël kanë nxjerrë dhe nxjerrin përherë figura të ndritura historike si Nënë Tereza, shenjëtorja shqiptare.

Por, që të studiuesit shqiptarë të flasin sot ndërkombëtarisht dhe në mënyrë dinjitoze në tërë fushat e albanologjisë, e sidomos në këtë fushë të shpirtërores supreme, siç bën prof. Gjika me librat e tij, lypset para së gjithash e mbi të gjitha një strategji e tërë kombëtare për punë të mirëfilltë përkthimore të veprave madhore albanologjike. E më tej me revista shkencore dhe deri te dokumentarë shkencorë. Lypset popullarizimi i figurave dhe vendeve historike shqiptare me tabela e shënjues në gjuhë të huaja, me lapidare e përmendore, me tregues historikë e katalogë, si dhe me punë të vijueshme krijuese nga autorët dhe artistët shqiptarë, nga piktorët e skulptorët tanë të talentuar.

Shqipëria po hapet përherë e më shumë për vizitorin dhe turisitin e huaj, Shqipëria ka se çfarë t’i tregojë denjësisht njerëzimit pasuritë e veta historiko-kulturore, traditat e saj të famshme në mikëpritje dhe dashuri të shenjtë njerëzore. Dhe këtë dashuri të shenjtë për figurën e Shën Palit dhe misionin e tij historik e shpreh fuqimisht libri më i ri i prof. Thanas L. Gjikës « Disa korrigjime në shënimet sqaruese dhe hartat e Dhiatës së Re ».

Duke përshëndetur daljen në dritë të kësaj vepre të re, po sjellim në vëmendje të lexuesit një hartë të vitit 1886 nga gjeografi dhe kartografi i njohur gjerman Richardf Andrée që shfaq bukurisht nisjen e udhëtimit të Shën Palit pikërisht nga Durrësi ynë historik, siç e vërteton po ashtu edhe një hartë tjetër e dytë që paraqet të plota katër udhëtimet e famshme misionare të Shën Palit për të realizuar shërbimin e tij të shenjtë të përhapjes së Krishtërimit.

**U NDA NGA JETA ‘MËSUESI I MERITUAR‘ SADIK SEJDI LEKA**

August 14, 2022 by s p

Nga Thanas L. Gjika/

Më 2 gusht 2022 u nda nga jeta prej komunitetit shqiptaro-amerikan të qytetit Clinton MA, ‘Mësuesi i Merituar‘ Sadik Sejdi Leka në moshën 81-vjeçare. Sadiku ishte lindur në fshatin Qinamakë të Kuksit më 5 Prill 1941. Ai pati një fëmijëri të vështirë, mbasi babai i tij e la jetim në moshën 10-vjeçare bashkë me një vëlla 8 vjet më të vogël. Në vitin shkollor 1955-1956 Sadiku fitoi bursë shteti për të studiuar në shkollën e mesme pedagogjike “Shejnaze Juka” në qytetin e Shkodrës. Aty, djaloshi nga Malësia e Kuksit u njoh me shumë shokë e shoqe nga rrethe të ndryshme të Shqipërisë. Përfundimi me rezultate të larta të kësaj shkolle e nxiti Sadikun të kërkonte të drejtë studimi për të vijuar shkollën e lartë, Institutin Pedagogjik 2-vjeçar të Tiranës për degën Gjuhë-Letërsi-Histori. Pasi e fitoi bursën edhe për këtë shkollë, ai e kreu atë me sukses dhe në shtator të vitit 1961 filloi punën si mësues i gjuhës e i letërsisë në shkollën 7-vjeçare të fshatit Surroj të Kuksit.

Duke u shquar për korrektësi e profesionalizëm Seksioni i Arsimit të Rrethit e emëroi pas disa vjetësh Inspektor arsimi e më vonë Drejtor shkolle në fshatin Arren të Kukësit.

Në vitin 1970 ai u martua me zonjushen Baftie Domi, infermiere. Më pas u emërua Drejtor shkolle në fshatin Surroj të Kukesit. Nga viti 1971 filluan lindjet e fëmijëve, në çdo dy vjet nga një. Për të qenë pranë familjes Sadiku kërkoi të emërohej mësues në fshatin e lindjes ku kishte nënën, bashkëshorten e katër fëmijët e parë. Kërkesa iu muarr parasysh dhe ai filloi punën si mësues në shkollën 8-vjeçare në Qinamakë. Jeta familjare vijoi të begatohej. Sadiku e Baftia lindën dhe tre fëmijë të tjerë, gjithsej pesë djem e dy vajza. Të gjithë të pashëm, të shëndetshëm e të zgjuar. Katër prej tyre kryen shkolla të larta, vajza e madhe, Violeta u bë mjeke e dalluar, djali i madh Alberti kreu Shkollën e Lartë Ushtarake dhe e mbajtën me punë në Tiranë, Albani mbaroi Shkollën e lartë të Policisë, vajza Afërdita mbaroi shkollën e lartë për Infermjeri dhe tre të tjerët shkollat e mesme.

Në vitin 1996 u vlerësua me titullin ‘Mësues i merituar”. Dy vjet më vonë doli në pension pas 37 vjet shërbimi. Shumë ish-nxënës të Sadik Lekës janë shpërndarë nëpër atdhe e diasporë dhe ruajnë respekt të vecantë për të. Në vitin 1997 djali i madh Alberti me nusen e tij fitoi lotarinë e Green Cardit dhe u vendos në qytetin Clinton MA, pranë kushërirës Ava-Maria Domi Bulgareci.

Baba Sadiku erdhi si turist për të parë djalin, nusen dhe nipin e parë, Edin, që kishte lindur në Amerikë. Pikërisht në vitet 1999-2000 u njohëm bashkë. Më pëlqeu për karakterin e malësorit të vërtetë, për historitë e bukura që tregonte nga jeta e tij, për bindjet demokratike të pastra. Pasi e shëtiti djali në disa qytete, Sadiku e pëlqeu qytetin dhe klimën e këtushme. Djemtë e tjerë filluan të vinin njëri pas tjetrit dhe Sadiku me Baftien erdhën dhe ata me bashkim familjar.

Në Clinton MA familjet Leka u shtuan shpejt: përveç dy prindërve dhe familjes së djalit të madh, aty u vendosën dhe dy djem të tjerë me nuset e fëmijët e dy djemtë beqarë. Të gjithë u punësuan në punë të ndryshme dhe në biznese private. Albani u bë anëtar i Federatës Panshqiptare Vatra dhe Sadiku lexonte rregullisht gazetën “Dielli”.

Si pensionistë Sadiku me bashkëshorten kryenin rregullisht shëtitje te parku i qytetit dhe krijuan përshtypje të mira te banorët amerikanë për sjelljen korrekte e pamjen dinjitoze. Shpesh herë mblidheshim herë te shtëpia e Albertit e herë te shtëpia e Besimit për të luajtur shah. Bëhej një farë kampionati midis djemve, babai e meje. Besimi fitonte më shpesh. Unë isha më i dobti dhe Adriatiku më ndihmonte duke më treguar me gjeste se cilin gur të lëvizja për të shpëtuar nga Mati.

Djemtë i dërguan prindërit disa herë për vizitë në atdhe. Begatia dhe lumturia ndjehej tek ata dhe te familjet e reja. Sadiku e Baftia e ndjenin veten të uruar prej Zotit, rrethuar me pesë djemtë, tre nuse, tre nipër e dy mbesa.

Kur i shihja djemtë azgana e fëmijët e tyre njëri më i bukur se tjetri, i thosha: -“Sadik ti po e pasuron e shton Amerikën, por atdheun e varfërove me largimin tat e me gjithë djem”. Ai ma priste: -“ Atje në Tiranë ua kam lënë një shtëpi boll të madhe e të bukur, kur të forcohet shteti ligjor le të kthehen njëri, a dy prej tyre, të vijojnë bizneset, se dhe atje mund të pasurohen si këtu e mund të bëjnë jetë më të këndshme.”

Mirëpo në fillim të vitit 2021 Sadiku filloi të vuante nga sëmundja e Parkinsonit, e cila iu keqësua me rritme të shpejta pasi ai bëri një vizitë respekti në atdhe, ku shkoi për të varrosur vëllain e tij më të vogël, që u nda nga jeta parakohe. Shërbimet e mjekëve dhe të bashkëshortes, e cila nuk iu nda asnjë minutë në shtëpi, spital e nërsinghomë, nuk ia lehtësuan dot sëmundjen.

Pasi u muarr leja e riatdhesimit të kufomës, gjashtë pjesëtarë të familjes së madhe Leka u nisën për ta varrosur trupin e tij pranë prindërve të vet në Qinamakë të Kuksit, sipas porosisë, që ai kishte lënë me gojë.

Në qytetin Clinton MA, komuniteti i vjetër i formuar para Luftës së Dytë Botërore ishte i vogël me nja katër familje, që nuk kishin fëmijë e lidhje me njëri tjetrin. Midis tyre shquhej vetëm Jim (Dhimitër) Marko, nip i atdhetarit korcar Thimi Marko. Ai ka dy vajza. Nga viti 1996 atje u shtuan shqiptarët e riardhur. Pas familjes Bulgareci erdhën familjet Leka e Vrapi, numëri i të cilëve u shtua me vajza e djem. Por kur kujton Clinton MA mendja të vete me njëherë tek familjet LEKA nga Kuksi, ato i japin tonin komunitetit tonë atje.

Sadik Leka është i treti person i këtij komuniteti, që largohet nga jeta. I pari u largua Ing. Petraq Bulgareci, pas tij u largua ish-bashkëshortja Ava-Maria Domi Bulgareci, të cilët nuk patën fëmijë.

Humbja e Sadikut le në hidherim pasardhësit, dy vajzat: Violeta dhe Afterdita, pesë djemtë: Alberti, Albani, Besimi, Klodi e Adriatiku, shtatë nipërit: Edi, Andi, Dioni, Borisi, Eglantini, Ledioni, Elioni, si dhe katër mbesat: Alina, Erisa, Amanda e Diellza. Po ashtu le në hidhërim dhe familjen e madhe të vellait të tij në Shqipëri.

I përjetshëm qoftë kujtimi i Mësuesit të nderuar e mikut tim Sadik Sejdi Leka!

NUK MUND TA VJEDH GOVERNËN

May 2, 2022 by s p

Thanas L. Gjika/

Në qershor të vitit 1961, kur rra tërmeti në Korçë, tim eti iu shtuan shumë kërkesat për punë private në ditët e diela. Unë sapo mbarova klasën e dytë të gjimnazit. Gjatë korrikut e gushtit më merrte si ndihmës për të ndërruar tjegullat e çative të dëmtuara të qytetit.

Emocionet më të mëdha atë behar i përjetova kur po ndërronim çatinë e një godine të lartër te sheshi i Mitropolisë. Godina ishte katërkatshe e ndërtuar në vitet e Mbretërisë, kur katet ishin mbi 3 metra të lartë. Ajo godinë kishte dyqane në katin e parë me lartësi katër metra, shto dhe nja 10 metrat e tre kateve, si dhe një e dy metra pjesa mbi çati, bëhej një lartësi rreth 15 metra. Kisha punuar mbi çati dy e trekatshe me nga 6, ose 9 metra të larta, po në lartësi 15 metra nuk kisha punuar ndonjëherë. Njerëzit që ecnin në rrugë më dukeshin të vegjël.

Si gjithnjë babai po punonte në anët e poshtme të çatisë, unë më lart. Kishte frikë të më linte mua t’i afrohesha strehëve, buzëve të çatisë, se mos më merreshin mentë e bija. Por në një moment i ndodhur m’u në buzë e për të mos lëvizur më kërkoi t’i afroja disa tjegulla të mira që duhej t’i përdorte për ullukë në pjesët e poshtme të rreshtave. Ia shpura një tufë me tjegulla të tilla, që i kisha tingvllitur më parv për të provuar mos ishin të plasura, ia lëshova aty pranë dhe kur u ngrita në këmbë, pashë aty poshtë te kopshti i një komshiu. Ishin familja Skendi, ulur nëpër karrike rreth një tavoline, dy prindër e një vajzë me një djalë. Të katër po shikonin me kureshtje ustain pelivan që punonte buzë çatisë. Unë njoha shoqen time të klasës, Najdan. Ajo më njohu e para dhe ma bëri me dorë dhe thirri: “Kujdes Thanas, ulu e mos shiko poshtë!”

Unë i dhashë të njohur duke i tundur dorën dhe u ula. Pastaj kalova duke ecur me duar e këmbë më sipër, prej ku as i shihja e as më shihnin. Thashë me vete: “Ku e gjeti këtë punë im atë majë kokojkës. Lere frikën, po ajde të dëgjoj dhe komentet e shoqeve të klasës, kur të rifilloj shkollën në shtator”. Mirëpo shoqja ime ishte bijë e një familjeje të pasur e të edukuar, as ma përmendi ndonjëherë atë skenë dhe as u tha shoqeve të saj.

Prindërit e saj, kur mbaruam maturën, na bënë në shtëpinë e tyre mbrëmjen e maturës, ku hëngrëm e pimë gatimet e zonjës së shtëpisë e të Najdas. Babai i saj më buzëqeshi, si sikur deshi të thoshte: “Të mbaj mend, puna të ka bërë mirë”. Më ka mbetur në kujtesë ajo buzëqeshje dhe sot…

Në muajin dhjetor të vitit 1961, babait i komunikuan daljen në pension. Unë isha ende nxënës në klasën e tretë gjimnaz, motra e vogël ishte nxënëse në Teknikumi Mjekësor në Tiranë, vëllai i madh sapo ishte kthyer nga Moska dhe kishte filluar punë në Kinostudio, por flinte në hotel e hante në restorant. Motra e madhe ende e pamartuar punonte mësuese te shkolla “7 Nëntori”. Kurse nëna si gjithnjë shtëpiake, pa rrogë e pa pension.

Nëpunësi i Sigurimeve Shoqërore ishte bir i një ish-emigranti të Amerikës, mik i tim eti dhe pasi bëri llogaritjet e viteve të punës, tha:

“Xha Ligor, për kaq vite sa ke punuar në punë shteti, pensioni të bie 2.600 lekë. Me këtë pension nuk mund të ushqesh dot veten, gruan, dhe dy fëmijët e vegjël, prandaj unë do të të shtoj dhe disa vjet pune shtetërore gjatë viteve të Mbretërisë, që të të dalë pensioni të paktën 3.000 lekë, po të lutem mos i thuaj njeriu.”

“Zoti Manol, ia preu im atë, “Më cakto pensionin që më bie. Nuk mund ta vjedh Governën.”

Me fjalën Governë, im atë quante shtetin, si e kishte mësuar në Amerikë, në atë vend ku kishte kaluar rininë dhe kishte mësuar se shteti nuk duhej gënjyer dhe nuk duhej vjedhur…

Manoli mbushi dokumentat dhe i dha librezën e pesionit me 2.600 lekë. Babai erdhi në shtëpi gjithë qejf, kishte marrë pensionin, aq sa e kishte hallall…

Po mbusheshin 16 vjet nga dalja e tij në pension. Në janar të vitit 1987, kisha shkuar nga Tirana ta vizitoja se ishte i sëmurë. Ai hapi këtë bisedë, si për t’u rrëfyer:

“Po bëhem 84 vjet. Bëra mirë që i thashë zotit Manol se nuk doja ta vidhja governën”, më tha, si me mburrje, ndonëse nuk ma kishte përmendur kurrë bisedën e tij me nëpunësin e Sigurimeve Shoqërore dhe vijoi: “Ja po shkojnë aq vjet sa kisha punuar në shtet dhe e hëngra me shëndet pensionin. Po t’i kisha marrë ato 400 lekët më tepër çdo muaj, kushedi që kur do të kisha ikur nga kjo botë, se kur të vret ndërgjegja të shkurtohet jeta.”

Kish të drejtë, por mendoj se shpirti i tij u gëzua dhe më shumë mbas vdekjes, kur gruaja e tij, nëna ime, vijoi të merrte pension prej pensionit të tij 2.200 lekë, pa punuar fare për 14 vjet të tjerë deri në vitin 2001, kur u nda nga jeta në moshën 96 vjeçare…

BESOJ DHE SHKOJ NË KISHË, T’ I FALEM ZOTIT MË SHUMË SE DIKUR

April 21, 2022 by s p

Thanas L. Gjika(Dëshmi besimi)/

Në fëmijëri, nëna ime më mësoi t’i drejtoja Zotit lutjen “Ati Ynë” dhe lutje më të thjeshta për ta falenderuar për të mirat që gëzoja dhe t’i kërkoja ndihmë për të realizuar dëshira e synime të tjerë. Kur mësova të lexoj ajo më nxiti të lexoja pjesët e Biblës që ishin përkthyer shqip prej Shoqërisë Biblike të Londrës. Babai, nga ana e tij më merrte herë pas here për ta ndihmuar në punët e tij private për të fituar ca lekë më shumë se rroga. Këto mësime më ndihmuan të behesha djalë punëtor dhe i ndershëm. Me të tilla vetira, plus zgjuarësisë personale, arrita të kryeja studimet e larta në Universitetin e Tiranës me rezultate të larta dhe si pasojë të më emëroin redaktor në “Radio Tirana”. Pastaj kalova me punë në Institutin e “Historisë dhe të Gjuhësisë”, i cili më 1972 u përfshi në Akademinë e Shkencave. Puna në atë institut dhe jeta e përditshme e asaj kohe, kur luftohej besimi fetar, më bënë të largohesha nga besimi te Zoti dhe të mendoja si shokët se njerëzit ateistë ishin superiorë në krahasim me prindërit që vijonin të besonin te Zoti. Ashtu si kolegët e mij edhe unë e ndjeja veten për intelektual. Kështu që leximin e “Biblës” e lashë mënjanë. Shumë rrallë, kur ndodhesha ngushtë, i drejtoja Zotit ndonjë lutje si gjysmë i penduar për të më ndihmuar pët të dalë nga situata e vështirë…Erdhën vitet e përmbysjes së madhe, 1990-1992, kur regjimi komunist pranoi kapitullimin dhe ndërroi regjimi. Rezervat e mia ndaj atij regjimi filluan të kthehen në bindje. Sa më shumë njihja krimet e sistemit, aq më shumë e urreja diktaturën dhe diktatorin. U hapën kishat e xhamitë. Njerëzit filluan të shkonin në to për të kryer rritet fetare. Fillova të shkoja dhe unë në kishë, jo si besimtar i devotshëm, por më shumë për të shprehur protestën time ndaj dhunimit që më kishte bërë regjimi komunist në mentalitetin tim dhe sidomos për të shprehur dënimin e masakrimeve që u kishte bërë ai regjim të përndjekurve të ndërgjegjes.
Në këtë kohë të re mjaftohesha me faktin se isha bashkëshort, baba dhe koleg i ndershëm që nuk i bija askujt më qafë, që nuk më pëlqente të merresha me thashetheme, me gënjeshtra e lakmira të ndryshme.
Kaluan vite, erdha në Amerikë me lotarinë Green Card. Gjatë takimeve e bisedave me një shokun tim të shkollës, i cili kishte ardhur pas meje po në qytetin ku jetoja unë, mësova disa gjëra që më bënë t’i thërres ndërgjegjes dhe të bëhem fetar më i ndërgjeshëm se në fëmijërinë time. Një herë ky shok klase më kishte ardhur në shtëpi për të këmbyer detyrat e shkollës dhe kur pa nënën time që lexonte “Biblën” greqisht, tha: “Sa libër i trashë qenka! Po ti nënë Meropi je shqiptare, ku e paske mësuar greqishten?”
Nëna ime e sqaroi se kishte mbaruar shkollën fillore greke me pesë klasë, ku të gjitha mësimet zhvilloheshin në greqisht. Kur u ndamë jashtë, shoku im më tha si me të qeshur:
– “Ne kemi më shumë se shtatë vjet që bëjmë rusisht dy herë në javë, po nuk po e mësojmë dot këtë gjuhë.”
Gjatë viteve të para të tranzicionit djali i këtij mikut tim të vjetër kishte kryer një gabim të rëndë korruptiv. Miku im me bashkëshorten, të tronditur, të shtyrë nga frika se djali i tyre do të dënohej shumë vjet burg, dhe se familja e tyre do të humbiste opinionin e mirë, vendosën ta ndihmonin djalin duke e fshehur e dërguar jashtë shtetit. Prindërit më vonë erdhën dhe ata me lotari në Amerikë. Rastisi që u vendosën në qytetin ku jetoja unë. Ai nuk më tregoi gjë për fatkeqësinë e djalit dhe zgjidhjen që i kishte dhënë asaj ngjarjeje. Mirëpo një shok tjetër ma tregoi dhe miqësia jonë sikur u ftoh. Miku im kur e vuri re këtë, më kërkoi takim dhe gjatë bisedës më tha:
“E kuptova që e paske mësuar krimin tim. Tani, unë dhe ime shoqe, e kemi kuptuar se djalin do ta kishim ndihmuar më shumë po ta kishim detyruar të dorëzohej në polici e të kishte kryer dëmimin. U nxituam dhe e nxitëm të fshihej e të largohej nga Shqipëria për t’i shpëtuar dënimit. Mirëpo me këtë zgjidhje e humbën djalin për jetë, nuk e dijmë ku ka shkuar, rron apo jo. As nderin e famijes nuk e shpëtuam, as tranzicionit nuk i dhamë një mësim të vlefshëm si kërkonte koha. Erdhëm në Amerikë, por asgjë nuk na hyn në sy. Rrojmë si të përhumbur e po plakemi para kohe.”
“Më vjen shumë keq që të paska ndodhur kjo tragjedi, i thashë dhe vijova: Nuk e kuptoj si e bëre ti këtë. Ti shquheshe për zgjuarësi e ndershmëri më shumë se unë”.
“Kjo ngjarje dhe pasojat e saj, vijoi ai, më dhanë të kuptoj se nuk mjaftoka që njeriu të jetë i ndershëm e i zgjuar. Ndershmëria dhe zgjuarësia nuk mjaftokan për të qenë njeri plotësisht human, njeri i vërtetë. Po të kishim qenë të krishterë të devotshëm unë me gruan do ta kishim edukuar djalin ndryshe dhe ndoshta ai nuk do të ishte dhënë pas fitimeve. Kur gaboi, do ta kishim nxitur e ai besoj do të kishte pranuar të dorëzohej në polici, për të kryer dënimin që do t’i jepte gjykata. Tani do ta kishim djalin mes nesh. Unë me time shoqe po presim vdekjen si gjynahqarë. Në kishë nuk shkojmë dot, sepse vijojmë të jemi më tepër ateistë. Ndoshta do të jetë më mirë të kthehemi në atdhe.
Nga kjo goditje kuptova një gjë të rëndësishme: nuk mjaftoka të jesh i ndershëm dhe i zgjuar, prandaj ti vijo të shkosh në kishë. Lexo “Biblën” dhe vijo lutjet ndaj Zotit, si të kishte mësuar nëna jote. E ndjej se midis nesh paka pasur dhe ka një ndryshim të madh. Jeto me besimin fetar dhe gëzoje jetën!”
Këto fjalë të mikut tim, që u nda nga jeta disa vjet më parë, më lanë një mbresë të madhe. Më përforcuan mësimin e Jezusit: “Mbretëria e Perëndisë është brenda jush”, pra mbi të gjitha u dashka siguruar qetësia e shpirtit. Propaganda komuniste me idenë e sakrifikimit të së sotmes për hir të së ardhmes komuniste, parajsës mbi tokë, që do të vinte përmes ndëshikeve të pafund të atyre që i dukeshin udhëheqjes së partisë si armiq, na e paskej shpëlarë trurin. Pra nuk ishte feja që na kishte shpëlarë trutë me idenë për ta jetuar të sotmen duke u lutur për shlyerjen e fajeve për të siguruar paqen shpirtërore. Ndaj kam filluar të shkoj më regullisht në kishë. Zoti i dëgjon lutjet tona kudo, por atje te salla e shenjtë më duket se më dëgjon më mirë.
M’u kujtua kjo ngjarje në këto ditë pashke. E shkrojta duke shpresuar se mund të ndihmoj dikë t’i afrohet besimit fetar si unë, jo për t’u bërë besimtar fanatik, por fetar i ndërgjegjshëm e i logjikshëm, për t’u bërë më human, njeri më i vërtetë.