Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Hijezeza

by

Tregim Nga Hazir Mehmeti/
Mëngjeset e fillimmarsit ishin të errët si asnjëherë. Shiu i dendur ishte bërë i përditshëm, mbi parmakët e dritareve me lojën bllumqe e monotone. As kjo nuk kishte penguar korbat të shtrijnë kthetrat e tyre thellë deri në rrugicat e qytetit të vjetër në kërkim të gjakosjes, pa të cilën s’mund të mbahen. Muret e vjetra të pallateve të veshura me myshqe kundërmuese e humbnin kuptimin e hapave në zhvillimin njerëzor. Qyteti kishte humbur shkëlqimin e tij, ku pranë çdo pragu dëgjohej krisma e çizmeve ushtarake të ngulitura në trurin e banorëve me gjithë pakuptimin e tyre.
Ilkoni u shtri i lodhur mbi krevatin e tij të mbuluar me batanijen e rrudhosur dhe kushedi kur të larë. Kishte kohë që mungonte ajri i pastër në dhomën erë myku këndeve të errëta përplot lagështirë. Ndalimhyrja në Bibliotekë Kombëtare në kryeqytet e kishte dërmuar së tepërmi duke harruar tani sa kohë auditorët e Universitetit e studentët e tij. Aty ishte kaluar tërë jetën e tij me gjithë përjetimet e zbulimeve të tij që nga lashtësia e zotave pellazgë, të cilën e konsideronte themel i fjalëve të botës, zërin e tyre e kishte përjetësuar në diskun pluhurhekur.
Zhdukja pa shenjë e pa doke e koleges Eli e kishte tronditur së tepërmi dhe kjo sikur forconte urrejtjen e tij edhe pse ishte një paralajmërim kobzi për të. Kërkimi i saj kishte mbaruar me pamjet përmbysës ndaj gjësendeve, rrobave e orendive të cilat dukeshin që nga dera e përgjysmuar kacavjerrë në gjysmëbravën e sipërme, e cila nuk pushonte së kuisuri. Djathtas në mur Omega luante akoma lojën e mistershme ritmike të sekondave sipër tryezës së pluhurosur mbi të cilën qëndronte taketukja e mbushur mbetje duhani të përsheshura në hirin e vjetër kushedi sa kohë.
“Nuk mund të të mbroj më. Tani rrezikoj dhe kokën time, e kupton ti! Tani edhe shkenca duket e çmendur dhe nuk i duhet askujt, e kuptoni zotëri. Sot është takimi ynë i fundit, shporruni, shporruni dhe gjeni zgjedhje, gjeni zgj …gjeni… gjeeeee.”
Iu përsëriten për të satën herë në ëndërr fjalët e fundit të rektorit, të cilave u mundua t’ua shtonte edhe fjalët vdekje pa vuajtje, por ishte vonë.. I mbytur në djersë me frymëmarrjen e ngufatur pa e përfunduar mirë ëndrrën e tij dera u përplas me forcë mbi stufën e vjetër prapa saj. Urdhërzbatuesit e zhdërvjelltë me inatin e botës të mbledhur në shpirtin e tyre e rrëmbyen nga shtrati sa hap e mbyll sytë. E kotë ishte mendimi i mbledhjes së letrave me hulumtimet e fundit që i duheshin për të mbyllur kapitullin e nisur nga Ippeni deri në hijezezën e Natës së Kaltër. Kjo ishte pjesë më e rëndësishme e testamentit stërgjyshor dhe s’kishte mundur ta përmbushte. Fotografia e nënës, të vetmen që i kishte mbetur, ashtu të rrudhosur e futi në gjirin e pa mbërthyer nën grykën e armës. Një parandjenjë i thoshte ta merrte, se do i sillte fat në jetën e tij, tjetra i thoshte se duhet ruajtur për të tjerët e të mos digjej apo zhdukej, u duhej dëshmia e një rrënje, familje, kohe. Miliona herë e kishte lexuar emrin e nënës në kundërfaqen e saj me lulediellin e verdhë shumëdegësh si shenjë mbarësie e fati ruajtur me kujdes. Kudo që ishte gjendur e kishte bartura me dashuri e kujdes engjëlli.
Tani Ilkoni e ndiente fundin e qenies brenda këtyre mureve ku kishte kaluar jetën e tij me gjithë lumturitë dhe brengat e kohës. “Nuk merret e gjitha, do mbeten letrat e shkruara nga e dashura, porosia e saj: „Dashuria nuk vdes kurrë, ajo jeton në të gjitha botët”, të cilën ai e kishte shijuar vetëm në ëndërr bekuar nga Qielli i Lindjes. Në kokë vlonte zëri i Idomeneos me gjithë instrumentet në tribunën e Teatrit që përmbysej bashkë me portretin e autorit të mbuluar me hije kobëndjellëse.
Kjo, tani nuk kishte rëndësi kur përjashta e priste kolona e zezë me padurim ushqimin e tyre në dimrin e marrëzisë njerëzore. Në rreshtin para portës gurërëndë të pallatit e lidhën në rresht me plakën e cila në gjoks mbante Yllin e verdhë shumë rrembash. Dy mbesat e saj të vogla flokëprera, me fustane të bardhë pikalosh, me të cilët do e prisnin majin e luleve pranverore e do vraponin bashkë me ngjyrat e fluturave Livadhit derisa harlisja të ngrysej në prehërin e nënës.

Pritje e pafund në rrugë pranë mureve të ftohta ku mbetej dëshmia me vuajtjet e atyre që qytetit i dhanë kuptim. Kambana e katedrales përplasi tinguj të mbytur që vetëm dhembja i dëgjonte e veshur në trupa njerëzish me ndjenja të vrara. Pikat e shiut nga silueta e plakës krijonin currila shiu të ftohtë në agimin e fundit mbi qytetin e lindjes. Vajzat me fytyra të ngrysura nga frika tërhiqeshin lodhshëm në duart e gjyshes së kërrusur nga barra e viteve. Shikimi i tyre i dhembshëm nuk shpëtoj pa e vërejtura shkencëtari
,,Do jemi bashkë, zonjë.. Mos u shqetësoni. ….Shiu do ndalet, do bëhet mirë”.
,,Posi, do bëhet. Ne do jemi rehat vetëm atje”- bëri me dorë nga dheu llucë i qullosur nga shiu që s’i dihej fillimi as mbarimi.
,,Si t’ua bëjë këtyre dy luleve, për vete nuk e kam dert”- tha plaka e mërtisur, lotët e së cilës u bashkuan me pikat e shiut të ftohtë që rridhte rrudhave të fytyrës. Ato tregonin ndarje rrugësh e vuajtjesh bashkë me shpresën e përjetshme.
Zhurma e motoçikletës ndërpreu mendimet e njerëzve që kishin mbetur hije të errëta pa gojë. Ajo kaloi aty pranë tyre bashkë me përplasjen e spërkatjeve në muret e godinës së qytetit hijerëndë. Pasi bëri një rrotullim tek udhëkryqi i Bulevardit Paqja, motoçikleta u kthye mbrapsht me të njëjtën shpejtësi. Ushtarët morën sinjalet që vetëm ata i kuptonin, kurse motoçikleta humbi në thellësinë e rrugës së qytetit të mbytur në ujë.
Kolona e njerëzve mbushej me shpejtësi nga dyert e pallateve nga të dy anët e rrugës. Qetësia e krijua në blluqitjet e shiut prishej nga zërat urdhërues të ushtarëve hijerëndë.
,,Fëmijët në vagonin e tretë, të tjerët në vagonin një, dy e katër” u dëgjua një zë ushtaraku. Plaka rënkoi, Ilkoni hoqi cilindrin e tij nga koka dhe pikat e shiut s’mund të shuanin zjarrin e ndezur në trurin e tij. Tani çdo gjë ishte pa ndjenja, shiu kishte humbur freskinë e çdo kuptim nga shiu pranveror.
Në kthesën e parë ushtarët ngarkonin fëmijët në vagonin e tretë. Ata që qanin ua lidhnin gojën dhe hidheshin në krahët e ushtarit që mbushte vagonin. Nga duart e plakës shkëputën dy mbesat e saj të njoma të lindura për pranverën që trokiste. Ashtu pa ndjenja atë e hodhën në dyshemenë e vagonit tjetër ku Ilkoni tani kishte zërë vend.
,,Ne i ngarkuam fëmijët në vagon, por i zbritëm në kodrën sipër qyteti, nën kështjellë. Aty i pushkatuan ekzakt 100 fëmijë. Dy vajzat me fustanet e bardhë më pika ishin në numrin 9 dhe 11 të rendit për ekzekutim. Të rriturit përfunduan në Kabinat e Gazit” – shkruante gazeta e qytetit pas tridhjetë vjetësh, kur gjyqi nuk kishte më vlerë.
Lëndina mbi qytetin e vjetër në çdo fund marsi mbushet me flutura pikaloshe shumëngjyrëshe që fluturojnë lojën vallëzuese të Anës dhe Lenës. Sytë e nënës shohin vajzat me vellon e nusërisë së mbetur në ëndërr. Ajo ishte kthyer në qytetin verior ku ishte varri i luleve të saj, atje ku në çdo pranverë kthehen lulet e freskëta të marsit. Pika loti në shkëlqimin e dritëqiririt ndanë dhembjen e natës së djeshme.
Ilkoni i Bronztë kthehej në Bibliotekën e Kryeqytetit me studentët e tij, tani krahë të Universitetit Shekullor. Porta e Herkulesit hapej sërish lirshëm drejtë njerëzores së plagosur nga Nata e Kaltër e Vdekjeve pa Dhembje, Kuçedra përpëlitej në Purgatorin e Kohës Hijezezë. Ilkoni përshëndeste me gjuhën e atit të shkencës së shqipes kudo mistereve mijëvjeçare të Dijeve të Vjetra.

MUZIKANTI

by

TREGIM NGA HASAN KOSTRECI/
Me Andrean jam njohur qysh në Nëntor të nëntëdhjetën e pikërisht tek zyra e emgracionit në Romë, ose më mirë, tek Koraxhio, siç i thoshim zyrtarit me origjinë sërbe që shërbente në atë kohë atje, të cilit emrin ia mbaj mënd, sepse na ndihmoi në pergatitjen e dokumentave, neve dhe gjithë emigrantëve të ardhur nga ish vëndet komuniste të lindjes, të cilët aplikonin për të shkuar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Kanada apo Australi. Qëndruam atë ditë bashkë vetëm për pak minuta, aq sa u prezantuam dhe mora vesh se ishte nga Fieri dhe atje me gjithë familje pati banuar, deri ditën që iku. U takuam përsëri mbas disa muajsh e pikërisht në pranverën e vitit të ardhëshëm, pra në nëntëdhjet e njëshin, sepse na qëlloi të intervistoheshim në Ambasadën Amerikane në të njëjtën ditë dhe nga që u aprovouam dhe të dy e fituam azilin politik, u ulëm në një nga lokalet aty afër që ta festonim, por si herën e parë, ashtu si dhe sot ai erdhi sëbashku edhe me një shok tjetër dhe mora vesh se qe me origjinë Ruse dhe quhej Dimitër. Ky ishte një burrë rreth të pesëdhjetave, nja tre vjet më i madh nga neve, trup gjatë, flokë biond të përziera me thinja të bardha, fliste pak dhe burrë serioz.
– Jetojmë afër dhe është njeri i mirë dhe intelektual njëkohësisht – më tha Andrea – ka pasion muzikën dhe meqënëse atë fushë e njoh pak a shumë edhe unë, diskutojmë me njëri tjetrin, bile i bije mjaft mirë edhe violinës.
– Po si komunikoni? – U bëra unë kurioz.
– E flas pak rusishten, sepse kam qënë nja dy vjet student në Moskë, kur isha i ri – m’u përgjigj ai.
– Ç’farë pune ka bërë atje? – e pyeta përsëri, por dhe fillova të dyshoj, se mos të dy kishin prejardhje komuniste dhe bashkë i lidhte më shumë ideollogjia e tyre.
– E, i shkreti, ka lindur në Siberi, ku i ati si armik i regjimit komunist dhe i Stalinit, ka qënë i internuar – më tha Andrea – i liruan në kohën e Hrushovit dhe nga që kishte talent për muzikë, vazhdoi konservatorin dhe e përfundoi mjaft mirë. Për ca kohë e mbajtën në orkestrën simfonike të Moskës, por më mbrapa, për punë po biografie, e hoqën dhe e degëdisën si mësues të thjeshtë muzike në një qytet në veri dhe shumë larg Moskës, gati në kufi me Finlandën.
– Dhe nuk ka ndërmënd që ta vazhdojë këte profesion edhe këtej?
– Është vonë, më thotë dhe interesimi tani duhet të jetë më shumë për kalamajtë, por atje ka bërë njëkohësisht edhe një aksident dhe krahu i majtë, siç shoh, kur i bije ndonjëherë violinës, i lodhet shpejt dhe nuk vazhdon gjatë.
Qëndruam për pak sekonda në heshtje, pimë cigaret që kishim në dorë, gjithashtu kafet dhe nga radio e lokalit e vendosur mbi banak, po dëgjonim një serenatë të vjetër italiane.
– Kurse im atë me akuzën si sabotator, është pushkatuar me grupin e inxhinierëve të naftës në Fier, nëqoftëse e ke dëgjuar – e prishi atë heshtje Andrea – dhe në të njëjtën kohë edhe mua më kthyen nga Moska e përfundova puntor krahu në N. Sh. N. e Fierit
– Më ardhka keq – i thashë.
– Po atje, të paktën, kam mësuar pianon, gjithashtu edhe fizarmonikën – përfundoi ai së rrëfyeri këtë herë për veten e vet dhe vështroi nga Dimitri, i cili nxorri nga xhepi paketën e cigares dhe na ofroi nga një edhe ne të dyve.
– E formokemi atëhere një grup të vogël muzikor, sepse edhe unë luaj pak në kitarrë
– i thashë dhe qesha, por gjithashtu edhe Dimitri, kur miku im ia përktheu.
Edhe udhëtimin për këtu në New York, koinçidoi që me Andrean ta bënim përsëri bashkë dhe me të njëjtën avion dhe mbasi i ndërruam vëndet me gratë, u ulëm pranë njëri tjetrit dhe nisëm përsëri bisedën.
– Po ti me se je marë në Shqipëri? – Më pyeti ai këtë herë mua.
– Disa vite si mësues fshatrave të rrethit të Gramshit dhe pastaj njëzet vjet të tjera mekanik makinash – iu përgjigja dhe i tregova duart dhe gishtërijtë e trashë dhe bërë gjithë kallo.
– Më the, se i bije pak kitarrës, por me këto gishta, besoj, që ti kap dy tela njëherësh – bëri ai humor dhe nga që lejohej në atë kohë cigarja, dolëm në fund të avionit dhe e ndezëm.
– Dimitrin e le në Itali?
– Po, më uroi ‘Udhë të mbarë’, kur u ndamë, por e pashë që u mërzit dhe mbushi sytë me lot. Nga Italia, depertohen gati çdo dy javë emigrantë dhe më shumë nga çdo vënd tjetër
– shtoi ai.
Kur zbritën në aeroportin J. Kenedi, megjithëse na patën thënë që është i madh dhe të kemi kujdes mos ngatërrohemi, u hutuam aq shumë, sa u ndamë me njëri tjetrin, pa lënë asnjë mundësi takimi. Atë e morrën njerëzit e vet dhe ikën, kurse mua të mijtë dhe qysh prej asaj dite, nuk u pamë më.
New Yorku, siç njihet, është një qytet gjigant dhe ka mjaft gjallëri, por jo vetëm mbi tokë, por edhe nën tokë dhe në metronë e tij, një nga më të mëdhatë në botë, qarkullojnë mbi katër miljon njerëz në ditë. Trenat e shumtë dhe të mbushur plot e përplot, sidomos mëngjesve dhe pas orës katër mbas dite, megjithëse shkojnë e vijnë njëri pas tjetrit, platformat asnjëherë nuk i sheh bosh. Kjo gjallëri, në fakt, më ka pëlqyer, por njëkohësisht edhe habitur, për aktivitetin dhe vrullin e madh të këtij populli, aq sa edhe në eskeletër, nuk presin të shkojë deri në fund, por i zbresin shkallët me vrap. Emigrantët e ardhur nga vënde të ndryshme, sidomos, nga ato të qeta, si Shqipëria apo ndonjë tjetër si kjo, jo vetëm befasohen, por edhe i trëmb ky dinamizëm, sa u duket e pa mundur që të ambientohen, por dalëngadalë dhe me kalimin e kohës, edhe ata përfshihen nga kjo rjedhë dhe u bëhet pastaj e zakonshme
Një veçanti këtyre metrove, ua japin edhe grupet muzikore apo individë nga vënde të ndryshme, të cilët kanë kënaqësi kur talentet e tyre i demostrojnë përpara këtij mjedisi dhe megjithëse, siç thashë, të gjithë shpejtojnë dhe nguten për të kapur një tjetër tren, të dalin jashtë mbi tokë e të shkojnë në shtëpi apo në punë, ndalojnë patjetër dy tre minuta përpara tyre dhe rrinë i dëgjojnë. Siç e përmënda, e adhuroj muzikën, qoftë kjo amerikane, latine, europiane, e lehtë apo klasike, nuk ka rëndësi, sepse arti s’ka nacionalitet dhe kur është i bukur, pëlqehet dhe vlerësohet nga të gjithë, por më bëri pershtypje një mbas dite kur dola, si zakonisht nga treni në Lexinton Aveny për të shkuar në punë dhe megjithë zhurrmën dhe fishkëllimat e trenave nga të dyja anët e platformës, midis intervaleve, munda të dalloj edhe tingujt e një violine që më ranë në vesh dhe më bënë përshtypje. Vazhdova të eci, kur përpara pashë një grumbull të madh njerëzish, të cilët kishin bllokuar, bile edhe kalimin. U mundova që të çaj dhe midis pashë një burrë të moshuar që luante i vetëm në violinë, por gjithë ajo audiencë përqark, të linte të kuptoje se duhej të ishte një instrumetist i mirë dhe jo i zakonshëm. Lëvizjet e trupit të tij të kombinuara bukur me ato të harkut të violinës, shprehnin fisnikëri dhe elegancë njëkohësisht, ndërsa fytyra mjekëroshe, herë çelej dhe herë ngrysej sipas tempit dhe tonacioneve të muzikës që luante. Përfundoi një pjesë nga simfonia e Çajkovskit dhe nisi një polka, e cila e gjallëroi ambientin edhe më shumë dhe njerëzit përqark filluan ta shoqërojnë duke përplasur shuplakat. Dukej i emocionuar, por njëkohësisht edhe i lodhur, prandaj e la për një moment violinën sipër kapakut dhe nxorri nga xhepi shaminë të fshijë fytyrën dhe ballin e djersitur, por kur ngriti kokën dhe buzëqeshi, me dikë më ngjau, prandaj iu afrova që ta shikoja edhe më mirë. Duartrokitjet s’pushonin, ndërsa dikush pranë tij, thirri disa herë me zë të lartë ‘bravo, bravo’. Megjithëse qysh atëhere pati kaluar mjaft kohë, u sigurova, se ata ishin dy miqtë e mij, të njohur këtu e njëzet vjet më parë në Romë dhe pikërisht Andrea me Dimitrin.
– Kemi ndryshuar, por jo plakur – u thashë dhe hapa krahët e i përqafova.
– Ti? – ia bëri Andrea që më njohu i pari, ndërsa Dimitri më mbas dhe të tre po e shikonim njëri tjetrin të malluar. Mbaheshin të dy mirë dhe nga që qe verë, veshur kishin pantallona blu xhinse, këmisha me mëngë të shkurtëra dhe marë pamjen, tashmë, të amerikanëve.
– Dimitri banon në Philadelfia, por jemi takuar bashkë disa herë, ndërsa me ty, s’e di se si u shkëputëm dhe na u prenë me njëri tjetrin lidhjet – po më thoshte Andrea – ndërsa, kur fola herën e fundit me të në telefon, më tha se kishte dëshirë të madhe të jepte një koncert me violinë në metronë e New Yorkut dhe ja ku iu plotësua – vazhdoi ai dhe ia bëri me dorë nga Dimitri, i cili akoma dukej i emocionuar dhe fytyra i shëndriste si e një fëmije.
– Qënkeni vërtet një muzikant virtuoz dhe suksesi u duk fare qartë – i thashë dhe me dorë tregova publikun përreth, një pjesë e të cilëve, nga që shpresonin se ai mund të luante përsëri, nuk po largoheshin. Një dëshirë të tillë e pashë që e kishte edhe Dimitri, por dukej i lodhur.
– I promise, that tomorrow at the same time, I will be here ( U premtoj, që nesër në të njëjtën orë, do jem këtu) – u tha ai atyre dhe ata nga kënaqësia, përplasën duart.
– Koncertin e fundit, përpara se të më pushonin, e kam dhënë këtu e dyzet vjet më parë në Moskë – vazhdoi Dimitri të na thotë duke ngjitur shkallët që të dilnim mbi tokë – por më besoni se duartrokitjet që mora sot në metronë e New Yorkut, më bënë përshtypje dhe më lanë emocione.
– Arti, sado me nivel që të ketë, në diktaturë nuk vlerësohet – i thashë dhe mbasi pashë orën dhe kisha ende kohë për të shkuar në punë, vajtëm e u ulëm në një lokal në tre Aveny që të pinim diçka, por edhe ta festonim këtë takim të bukur emigrantësh.

XH E L A T I

by

SILVINA OCAMPO (1903 – 1993) – shkrimtare argjentinase, që me burrin e saj, shkrimtarin e madh argjentinas Adolfo Bioy Kasares, me motrën e saj më të madhe, Viktoria Okampo, po ashtu shkrimtare e shquar, dhe me mikun e tyre të afërt, të madhin Horhe Luis Borhes, e ndonjë tjetër shkrimtar bashkëkohës, përbënin atë plejadë shkrimtarësh argjentinas që shkëlqeu jo vetëm në qiellin e madh të letërsisë hispanike të shekullit që lamë pas, por edhe më gjerë.
***
Si gjithmonë, bashkë me pranverën mbërriti edhe dita e festivaleve. Perandori, pasi hëngri e piu mirë, me fytyrën e stolisur gjithë njolla të kuqe, u drejtua sheshit që sot quhet Sheshi i Zuzarëve, i ndjekur nga nënshtetasit e tij, por edhe nga një teknik i shquar, i cili mbante me vete një sënduk prej druri, zbukuruar nga jashtë me fije ari.
– Çfarë ka në atë sënduk? – e pyeti një nga ministrat teknikun.
– Të burgosurit politikë. Më mirë të them tradhtarët.
– Pse ende nuk kanë vdekur ata, të gjithë? – pyeti ministri, i shqetësuar.
– Kanë vdekur të gjithë, por kjo nuk na pengon që, në një farë mënyre, të jenë në këtë sënduk, – mërmëriti tekniku, duke nxjerrë pas mustaqeve tejet të zeza ca dhëmbë të gjatë e të bardhë.
Në Sheshin e Zuzarëve, ku zakonisht bëheshin festat patriotike, midis pëllumbave, valëviteshin shamitë e njerëzve; ndërsa pëllumbat kishin të vizatuar në krahët e tyre fytyrën e Perandorit, ose u kishin varur në qafë një medaljon po me këtë fytyrë. Në qendër të këtij sheshi historik, rrethuar me palma, ndodhej një piedestal madhështor, pa statujë. Zonjat e ministrave dhe fëmijët e tyre qenë ulur në lozhat zyrtare. Që nga ballkonet, vajzat hidhnin lule. Për ta kremtuar sa më mirë këtë festë, dmth për ta gëzuar mé shumë popullin që kishte jetuar shumë vite i shtypur, Perandori kishte urdhëruar që atë ditë të dëgjoheshin britmat e tradhtarëve që kishin lëshuar gjatë torturave. Pasi përshëndeti shefat e lartë, duke shkelur një sy dhe duke ndukur një kruajtëse dhëmbësh, Perandori hyri në Shtëpinë e Verdhë, që kishte një dritare të lartë si dritaret e shtëpive të elefantëve të Kopshtit Zoologjik. Me veshje të ndryshme, ai u duk në disa ballkone, para se të dilte në ballkonin e vërtetë, prej nga zakonisht lëshonte fjalimet e tij. Perandori, edhe pse me një pamje të ashpër, ishte shakaxhi. Atë ditë i bëri të gjithë të qeshnin. Bile, pati njerëz që qeshën me lot. Perandori foli për gjuhët e opozitarëve: “Nuk ua premë – tha ai – që populli të dëgjojë klithmat e tyre gjatë torturave”. Zonjat që thithnin portokalle, i futën ato në çantat e dorës, për të dëgjuar më mirë; disa burra përmorën në mënyrë të pavullnetshme mbi stolat ku kishte gjela deti e pula të pjekura dhe ëmbëlsira; disa fëmijë, pa u vënë re nga nënat e tyre, u ngjitën nëpër palma. Perandori zbriti në shesh e pastaj hipi mbi piedestal. Tekniku i lartë mbërtheu syzet e errëta e ndoqi pas dhe, pasi ngjiti gjashtë a shtatë shkallë te këmbët e piedestalit, u ul në një karrige dhe u vu të hapte sëndukun. Në atë çast sundoi një heshtje e madhe, ashtu siç sundon në këmbët e një vargmali, kur sapo zbret muzgu. Gjithë njerëzia, deri edhe burrat më të gjatë, u ngritën në majë të gishtave e mbajtën vesh, për të dëgjuar atë që nuk e kishte dëgjuar njeri: britmat e tradhtarëve që kishin dhënë shpirt duke u torturuar. Tekniku e ngriti kapakun e sëndukut dhe lëvizi butonin e zërit, në mënyrë që zërat të dëgjoheshin sa më mirë dhe, si me magji, u dëgjua britma e parë. Zëri modulonte ca të qara të tmerrshme në mënyrë alternative; pastaj u dëgjuan zëra të tjerë më të turbullt, por pafundësisht më të fuqishëm; në fillim zëra burrash, pastaj grash, por edhe fëmijësh. Për një çast, klithmat e të torturuarve u mbytën nga duartrokitjet, të sharat dhe vërshëllimat e njerëzisë. Dhe, përmes këtij deti prej zërash të pakuptueshëm, doli në pah një zë i ndryshëm por i njohur. Perandori, që deri në atë çast kishte buzëqeshur, u rrëqeth. Tekniku rrotulloi butonin e zërit, duke përkulur kokën, si një pianist që i prek pianos akordin më të rëndësishëm. Gjithë njerëzia, njëkohësisht, njohën klithmën e Perandorit. Sa qartë dëgjohej ai zë! Ngrihej e ulej, kërcëllinte, fundosej e ngrihej përsëri. Perandori, i çuditur, po dëgjonte zërin e tij: nuk ishte klithmë e furishme apo emocionuese, as mallëngjyese apo zevzeke, që dilte për të dhënë tërbimin e tij; ishte një klithmë e mprehtë dhe e vrazhdë, që dukej sikur vinte nga një uzinë, nga një lokomotivë, apo nga një derr, të cilin po e mbytnin. Befas, diçka, ndonjë instrument i padukshëm, e pakësoi, e prishi. Pas çdo goditjeje, trupi i tij tkurrej e lëshonte britmën paralajmëruese për goditjen tjetër që do të merrte. Tekniku, i përhumbur, nuk mendoi se ndoshta, duke e ndërprerë transmetimin, mund ta shpëtonte Perandorin. Unë, si gjithë të tjerët, besoj se Tekniku duhet të ishte një armik i egër i Perandorit dhe që gjithë këtë e kishte kurdisur për ta qëruar Perandorin.
Perandori ra i vdekur në vend, me krahët dhe këmbët të varura në piedestal, pa dekorin që do të kishte dashur të kishte përpara njerëzve të tij. Askujt nuk i erdhi keq që xhelatët e padukshëm nuk ishin ndalur së torturuari. Njerëzit besimtarë thanë se nuk ishin shumë xhelatë të padukshëm, ishte vetëm një: brerja e ndërgjegjes.
– Pse ta brente ndërgjegjja?! – pyetën kundërshtarët.
– Nga që nuk ua kishte prerë gjuhën të dënuarve, – u përgjigjën besimtarët me trishtim(perktheu B Karabolli)

PËRNGJITJA

by

Tregim nga Bajram Karabolli/
Një personazh i ri qe dukur në lokalin tonë: një damë me qenin e vet. Ose një qen me damën e vet. Më sakt një qenie me dy kokë dhe gjashtë këmbë. Njëra kokë ishte përsosmërisht e bukur dhe leshtore. Edhe këmbët që i përkisnin kësaj koke të vogël, ishin të lehta dhe leshtore të katërta. Koka tjetër e madhe e jo dhe aq e bukur, mbështetej mbi dy këmbë të trasha e pa lesh.
Ishte një përngjitje e përsosur. Një lloj i çuditshëm siamezi. Një vepërçudí të tillë mëma-natyrë kurrë s’ka mundur ta bëjë dot.
– Më duket se këto dy kokë ngjajnë me njëra-tjetrën nga turinjtë – tha dikush nga ne.
– Afërmendsh. Nga bashkëjetesa e gjatë – sqaroi shkurt ime motër.
Unë në fillim pata frikë nga kjo qenie. M’u duk si monstër dhe seç ndjeva një si trazim e rrëqethje thellë vetes time. Po ime motër më qetësoi. Pothuaj më qortoi. Sipas saj, isha ende në kohërat shpellore, kur qentë dhe njerëzit jetonin të ndarë. Për pasojë, jo vetëm u qetësova, po fillova të ndjej simpati dhe admirim për këtë qenie moderne që mund ta quajmë… po, sipas rastit: kur vinte me pjesën njerëzore lart, ne e quanim njeriqen; përkundrazi, kur pjesa qenore qëndronte përsipër, e quanim qennjeri.
Në rastin e parë personazhi ynë, dmth njeriqeni, fliste gjuhën tonë, gjuhën njerëzore. Dhe fliste aq shumë, sa nuk i linte radhë askujt. Ne vetëm dëgjonim. Mua më bezdiste kjo gjë, po ime motër, si gjithmonë, e justifikoi dhe e mbrojti personazhin në fjalë. Sipas saj, ai fliste shumë, sepse fliste njëkohësisht për të dy pjesët: për njeriun dhe për qenin, që tani ishin një. Dhe kishte arsye.
Në rastin e dytë, personazhi dukej tepër i pamshëm e impozant. Koka qenore që qëndronte lart, në komandë, fliste një gjuhë lakonike të përbërë vetëm nga dy-tre tinguj. Sa na pëlqente kjo e folur! Ishim gati të braktisnim gjuhën tonë njerëzore, aq të vështirë, e të përdornim atë “idiomë” aq të thjeshtë dhe aq të lezetshme.
Njëherë, një klient u ankua se nuk mund të hynte në një lokal ku rrinin edhe qen. Të gjithë u indinjuam për këtë diskriminim brutal e absurd që i bëhej pjesës më të dashur të personazhit tonë. Bile dikush nga ne e kërcënoi klientin në fjalë me denoncim për shkelje ligji. Kishte ca kohë që parlamenti kishte aprovuar njëzëri ligjin, i cili u jepte qenve të drejta të barabarta me njerëzit. Ne si qytetarë, ishim krenarë për këtë ligj. Një ligj i tillë, jo vetëm u jepte qenve vendin që meritonin në shoqëri, por e vendoste vendin tonë në krye të vendeve më të qytetëruara.
Një ditë, ishte ditë me stuhi, personazhi ynë erdhi me formën njeriqen. Dukej i lodhur dhe fliste më pak se zakonisht. Kjo gjë na çuditi dhe, njëherazi, na shqetësoi. Ndërkohë pamë se, veç gojës, mbylli edhe sytë. Sigurisht e zuri gjumi. Kështu menduam.
Papritur, pjesa qenore, e cila ndodhej poshtë, u shkëput me vërtik, doli jashtë dhe duke thënë diçka të gëzueshme në gjuhën e vet lakonike, dmth duke lehur, ia mbathi nëpër shi, si të kishte shpëtuar nga kushedi ç’lloj prangash.
Në karrige mbeti vetëm pjesa njerëzore, dmth dama.
Të gjithë mbetëm të shtangur nga kjo shpërbërje mizore. Njëri nga ne iu afrua damës për më shumë vrojtim dhe tha se nuk merrte frymë. Një tjetër, që ishte mjek, filloi ta prekte, ku duhej, për ekzaminim. Pastaj mjeku tundi kokën trishtueshëm.
Dama, pa qen, nuk jetonte më.

Unë isha aty

by

Tregim nga Përparim Hysi/
Tek kthehesha nga një promovim libri, hyra në kompjuter që të shkruaja përshtypjet e mia nga promovimi. Kam një praktikë pune: së pari, vështroj e-mailet nga miq e të njohur se, ndoshta, për ndonjë nuk pret puna për një përgjigje. Dhe u çudita që në adresën time elektronike kish ardhur përmjet e-mailit ky tekst ku fekste titulli: “Unë isha aty!”. Pa dyshim, jo vetëm që e lexova me kërshëri, por, nuk kam se si e mohoj një fakt shumë domethënës: u mundova të çaja mjegullën që kish vënë koha mbi kujtesën time. Personi që ma shkruante, nuk ish se fshihej ” pas gaxhoit”, kur thonë, por qe defekt i kujtesës sime dhe aq. Ende jam rob i asaj mjegullle dhe jam i sigurt: edhe po të jem ballas me të, as që do ta dalloj. Se kanë kaluar jo pak, po plot pesëdhjetë vjet.
***
Unë do ta sjellë pak me “arna” tekstin që më erdhi dhe dua, që, sado pak, të ndërtoj “legjendën” për të zhbiruar një ndodhi të gjysëm shekulli më parë. Dhe për mos e bërë tërkuzë, po flas në vetën e parë, siç më flet e panjohura që, ndoshta, nuk do arrij ta takoj.

* * *
E di që do çuditesh. Dhe ke plotësisht të drejtë. Kanë kaluar plot pesëdhjetë vjet dhe unë po heq siparin, për të përqasur atë pak kohë kur kemi punuar bashkë. Kemi punuar?! Po të ishte për kaq, as që e vlente që të shkruaja. Por ka ndodhur më shumë se sa kemi punuar. Tek do flas çiltër, e kam vënë kryqin mbi shpinë dhe nuk kam më droje. Jo vetëm jam një gjyshe, por, për fat të keq timin, vuaj dhe nga një sëmundje që nuk lë vend për shumë entuziazëm. Pse po flas tani? Epo pas pesëdhjetë vjetësh hapen arshiva sekrete shtetesh dhe jo mos rrëfehem unë që tani jam për “andej” nga nuk kthehesh më.
Lajmi erdhi para se të vije ti. Drejtori komunikoi në personel: gjuhën e letërsinë në shkollë do ta japë një mësues që vjen nga Fieri. Dhe, kur drejtori, tha emrin tënd, Lilua, që të njihte që nga shkolla e mesme, tha: – Aha, kur do të ketë bërë ndonjë “proçkë” se jo më kot e bien nga 60 km larg.
– Ka bërë ç’ka bërë, ka bërë se ka gjetur, po këtu… me demek, jam zot unë, e kishte për vete drejtori. Po Lilua si Lilua, as që u druajt nga drejtori, po vazhdoi me të tijën:- More e njeh atë ti? Për tri vjet me radhë në shkollë ka qenë me notë të thyer në sjellje dhe shkollën e mbaroi se qe i dalluar në mësime.
-Po lëna, o Lilo, me gjithatë. Se këtu ka zot hauri. Lilos sikur i hante hunda për sherr.
Drejtor,- tha Lilua,- mos të duket vetja më i zoti se Vasil Kamami, ty?
-Po ç’hyn, Vasil Kamami?
– Hyn, si nuk hyn? E njoh mirë unë: sa punon mirë, aq dhe kokëshkretë është. Ne, të tjerët, veç dëgjonim dhe mezi prisnim se ç’ mostër do ishe. Kur erdhe ti, s’është se të lije përshtypjen e një njeriu që, pse kishe bërë një “proçkë”, pa dhe të kishin degdisur
larg. Shumë larg. Ne qemë mbledhur në personel dhe ti na përshëndete. Lilua t’u hodh në qafë dhe, pa lënë të bësh as
gëk as mëk, tha duke qeshur:- Epo sa ndreqet gunga e gungaçit, aq ndreqesh dhe ti. Po hë, më qafshë,- të shpoi ai,- ç’korroqyqe bëre?
-Po, jo , mor Lilo,- u përjgigje gjysmë me të qeshur,- jam ushtar i partisë dhe shkoj atje ku më thërrret detyra.
– Dhe kush? Një si ti? Po unë shpohem në hundë,- vazhdoi Lilua,- kur mos ia ke bërë bamp.
Por ç’ta zgjat? Ti fillove punën dhe ne që nuk të njihnim, prisnim kur do filloje që të bëje nga ato “proçkat” që thoshte Lilua. Le “proçka” që nuk bëre, po ne, të gjithë, po të shikonim me një sy tjetër. Nxënësit të donin dhe unë mend plasa nga zilia, kur Moza, motra ime më e vogël që vazhdonte klasën e shtatë ( atë kohë shkolla ishte me 7-vjet), më tha: – Jame ( për dijeni unë jam Bajamja që i jepja ato lëndë para se të vije ti), e di se sa mirë që shpjegon. Edhe kur vjen ora e pestë as që e ndjejmë lodhjen apo urinë. Harrohemi pas tij. Sidomos, kur reciton! Mandej, ca nga ca, ti po lakoheshe dhe nëpër shtëpitë e fshatit ku bujtje si jabanxhi. Siç duket,- i them Lilos,- ai miku yt është djegur nga qulli dhe po i fryn kosit. Dhe Lilua, ma pat mu në sy të të gjithëve:
– Jame, po cila nuse e theu shtëmbën që në javën e parë? Fliste me rromuze Lilua dhe më shumë i binte pragut që të dëgjonte dera. Ke parë ti që Lilua kish patur të drejtë. Sa kish hyrë nëntori (dy muaj kishte “nusja” që pritej të bënte “proçka”) dhe, kur të dëgjojmë ty që i thoshe drejtorit. I thoshe… aha, qe larg kjo “thoshe”, po bërtisje: – Ore, xhuxhmaxhuxh ( nuk është për të qeshur, por drejtor-ziu qe më i shkurtëri nga të gjithë), po kujt i flet me atë gjuhë ti? A e di se çfarë të bëj? Të kap prej zverku e të hodha nga këtu tek përroi i Gadurovës! Dhe u sule andej, po Lilua që t’i dinte “huqet” të doli përpara dhe të solli në personel. Neve na u bë qejfi që ia theve atij “buburrecit” që xhëç i dukej vetja. Unë që atë çast, fillova që të shikoja me një sy tjetër dhe, sikur mos mjaftonte kaq, nuk më linte rehat Moza. – Jame kështu e Jame ashtu. Kur na tregoi për “Manteo Falkone”, kur për “Vajza e kapitenit”. Po ku mbaroheshin “kuret” për ty. Dale, dale,- tha Lilua. Prapa vjen haberi.

* * *
Dhe “haberi” erdhi. Sado që qe “haber” i hidhur, unë e kujtoj sikur ka ndodhur sot. Ka qenë ditë e shtunë e nëntorit të vitit 1964. Drejtori apo xhuxhmaxhuxhi si e “përkëdhele” ti, qe hakmamrrës i egër. Kur nuk mundej vet, donte që të “vriste” me duarët e botës. Fyerjen ( nuk qe fyerje, po kërcënim!) tënde nuk e përtypte dot. Kish lajmëruar inpsektorin dhe ai, si të ish pas derës, u rrëfye në mëngjesin e asaj të shtune. Atë të shtunë nuk e harroj dhe, pse nuk e harroj, po të dërgoj dhe këtë e-mail që nuk është imi. Gjykuar kështu, ky do jetë i pari dhe i fundit. Po sa rëndësi ka tanimë kur “byreku” që po “gatuaj” tanimë është i djegur. Po le të mos ngutemi. Çdo gjë me radhë. Mbrriti inspektori. Si erë me shi dhe, si e rrahën mirë e mirë problemin, kokë për kokë, inspektori i zgjati tentakulat e hakmarrjes. – Do na shohin sytë ndonjë adhap,- foli Lilua. Kur pamë inspektorin që seç bisedoi me ty dhe, mandej, hyri pas teje në orën e mësimit, e dinim se ky “kontroll si me porosi”, kish një prapavijë të keqe. Kur mbaroi mësimi, ne u futëm në sallën e personelit dhe, ndërsa prisnim seç do thoshte inspektori, pamë që ky hyri me drejtorin në drejtori. Drejtoria qe ngjitur me personelin. Qe drekë dhe, ndërsa prisnim ç’do bënim, pamë që një nga mësuesët ( gjithmonë si në tërë kolektivat dhe këtu kishte nga ata që qenë “sytë e veshët” e pushtetit), nga shtëpia solli një pulë të pjekur, një shishe me raki dhe në një sini ca vesha rrushë.
– Do hanë,- thamë ne,- po si nuk e thirrën dhe Fatmirin se vetëm ky është jabanxhi.
Ti as që e bëre veten, por tek të shihja nga banka ku qeshë ulur, të lexohej një shqetësim i madh. Hëngrën e pinë sa u dëndën dhe, për turpin e tyre, të servirën ty “diçka” nga ajo që kishin lënë. Turp i madh. Mallakastra është e varfër, po për mikun bëhet copë. Kur ta zgjatën atë “pjatë lëmoshë”, ti nuk e deshe veten, por e ruajte gjakftohtësinë.
– Të faleminderit,- i the atij syfetit që u shërbente,- por nuk më hahet. Ndërkaq, erdhën ata. Drejtori dhe inspektori. Drejtori, dy pëllëmbë mbi tokë dhe inspektori, i gjatë si një hosten nga ata me çapë që bujqit e përdorin kur lërojnë.
Tani,- tha inspektori,- do fillojmë mbledhjen e këshillit pedagogjik.
Me leje,- fole ti. A ka mundësi që të largohem unë,se jo vetëm jam larg, po kam dhe një javë pa shkuar në shtëpi?
– Jo, mor jo,- foli tërë mlllef inspektori. Paske një javë? Epo punë e madhe se ke një javë. Ti do ikësh në shtëpi, kur të duam unë dhe ky. “Ky”, merret vesh që qe drejtori. dhe kaq mori përpjekur, sa u duk se u rrit nja dy pëllëmbë të tjera. Ti, dalëngadalë, si puna e asaj makinës që sa ndizet dhe merr xhiro, po e rritje tempin dhe, përsëri, u mundove të ruaje gjakftohtësinë:
– Dëgjo, mor shoku inspektor, unë jam dakord me të gjitha ato që do diskutohen këtu, por pa merrni pak me mend: jam familjar; kam një çun të vogël në shtëpi për të cilin më ka marrë malli.
-Avash, avash se na përgjërove nga malli!- hingëlliti ai. Kur tha kështu, atëherë ti shpërtheve:
-More abrash që nuk i ke lënë gjë gorillës, mos fol më se ta mora atë tepsinë që ke aty pas dhe ta vërvita surratit. Shimpanze! Tfu!- mbështyte. Jo vetëm “dordolecët” u futën si kërrminjtë në guackë, por dhe ne u mpimë. Bëre kështu, hodhe xhaketën mbi sup dhe deklarove: – Juve, të dyve, kurrë të mos u shoh surratin! Ditën e mirë, shokë. Dhe dole. Më nuk erdhe në shkollën tonë. Unë tek të shihja që dridheshe nga inati, fillova të të doja. Të të doja sipas mënyrës sime. Femrat i duan njerëzit e guximshëm. Të doja po as të thashë dhe as më the gjë. Mbledhja u prish (ajo paskej qenë enkas për ty) dhe, tek more çantën me libra nga klasa, unë të rashë pas:
-Edhe unë sot jam për Fier. Do shkoj nga halla. Do më presësh?
-Patjetër,- the ti.

* * *
Shkova në shtëpi dhe, sa bëra këmbë të bashkohesha me ty, ime ëmë ma priti:- Deri në Fratar do të vijë dhe Petriti ( im vëlla i vogël). Aq u mërzita, sa doja të kthehesha, po ti po prisje. Me një barrë turp, erdha së bashku me tim vëlla.
-Paske marrë trim me vete!- shpotite ti. Unë u skuqa. Po a flet “faji”? Ca më tepër qeshë si “fajtore” pa faj. Bëmë goxha rrugë tok. Po qemë tre. Vetëm e mbaj mirë në mend që të thashë:- A ç’ua bëre mirë atyre dyve, ndyrësirave! Ti as pohove dhe as mohove. Prita që të thoshe ndonjë gjë, por siç duket nuk të linte “trimi”, sado që qe nxënës në klasën e katërt fillore. Kur zbritëm në Fratar, dita qe thyer fare dhe këmbë makine për Fier nuk kishte. “Skodat” të ngarkuara me qymyr në Memaliaj, vendet i kishin të zëna dhe ne, për ta bërë pak më të lehtë gjetjen e një makine, u dhamë këmbëve për në Bejar. Se në Fratar kish të tjerë hallexhinj si ne. Prit e prit dhe po errej. Aha,- the ti,- natën do ta gdhijmë tek mullarët e Bejarit, se makinat sikur kanë vdekur. Mua m’u duk se u rrotullua dynjaja dhe u kthye përmbys. Tek mullarët e Bejarit dhe me kë? Me këtë që është i famshëm për “proçka!!!”. Epo laj-thaj, unë e ti qemë e bjerë përmbys. Ti nuk e di seç tirrje me vete, po unë asaj “furkës” sime i kisha vënë një goxha shtëllungë që vetëm frikë tirrte. Mend po dridhesha nga e keqja. Kur dhanë ballë dy pleq të moshuar. I ngulën dhe ata putrat aty. Për Fier, jemi dhe na,- tha plaku. Plaka nuk u ndje. Tani dhe mua më erdhi gjaku në vend. Prit për makinë dhe nuk ka. Tek mullarët,- foli plaku. Dhe ne, si ushtarë të bindur, pas tij. Zumë vend dy nga dy dhe, kur xha Zeneli (kështu quhej plaku) e ndezi, ti i the:- Xha Zenel, ruhu se mos na vë flakën, se, sado nëntor, por kashta është si barot. Por xha Zeneli më kish qenë barot nga goja, aty për aty, na e priti: – Këtij zjarrit tim, e di vet babai se si fle me nënën, po atij zjarrit tuaj, nuk i bëhet dermani. Dogra e rëndë kjo që zbrazi xha Zeneli. Jo vetëm kaq, po u tregua që nuk ia hante qeni shkopin kollaj dhe, dinak nga natyra, tha:- Moj keçe e xhixhait, shko mblidhu me atë “kërcuren” time, se unë e qy (ky) do vdesim me burrat!!! Hajde- hajde, se në ç’usta që ramë! Tek po mblidhesha me atë “kërcuren” e xha Zenelit, trak ma bëri zemra! Nuk qe e thënë. Dhe as që mbylla sy. Për ty nuk e di, po me vete e mallkova xha Zenelin: – T’u bëftë në grykë!

* * *
Sa u gdhi, gjetëm makinë e sosëm në Fier. Më nuk u pamë. Lilua tha një ditë:- Iku. E kanë çuar ushtar andej nga veriu. Dhe nuk u pamë më. Por, papritur e pakujtuar, ime mbesë më ftoi në këtë promovim.
-Hajde, gjyshe, se është nga fshati yt,- tha. Dhe unë erdha. Për ty as që e dija se do ishe. Po kur dëgjova emrin, tak dhe u kthjellova dhe solla në mend atë kohë. Sa m’u bë qejfi, se, kur more fjalën, ndryshe nga të gjithë, fole në këmbë. Jam mësues,- the,- dhe mësuesit, po u ul, i thyejnë notën në sjellje. M’u bë zemra mal, kur the:- Kam qenë mësues atje dhe bukën e atij fshati e kam në grykë. Atje kam ndjerë atë mikpritje: urdhëro, se në mos kemi bukë, e kthejmë me ujë. Tani e kupton që unë kam qenë aty. O Zot, pse më erdhën parasysh të gjitha dhe pse u ndjeva si sot e pesëdhjetë vjet të shkuara? E di që koha nuk kthehet pas, po kohën mund ta përjetosh siç dhe po bëj. Tani t’i thashë të tëra dhe jam më rehat. E-mailin tënd e gjeti imembesë në facebook dhe jam e çliruar që të shkrova. Të jesh mirë, o njeri i “proçkave” që vetëm porçka nuk bëje.
E solla ashtu si më erdhi dhe më nuk shtoj asnjë fjalë. Po të shtoja, më duket se i ikte dhe shija dhe kripa. A më sëmboi një e- mail i tillë? As që e mohoj, por , në se vihem në kërkim të James, kam frikë se prish një tabu. Edhe kaq, besoj se ia vlen.

Tiranë, 19 nëntor 2014