Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

BURGU

by

Nga Bashkim Saliasi/-Nga Ditari i nje refugjati ne Token Helene/

-Shyqyr,- thamë me Nikon,- shpëtuam nga kjo gjullurdi që na krijoj kolegu ynë.Shkuam te çezma, që gjendej afër shtëpisë së vjetër të Jani Kostinës dhe pasi u freskuam e ndezëm nga një cigare morëm rrugën për te kisha afër stacionit të urbanit  që shkonte për në Patra.

Pasi përshkruam pjesën më të madhe të rrugës së bashku me Nikon, u ndamë, ai nga ana e bregut të detit, se mos gjente ndonjë furgon, kurse unë mora rrugën për te kisha se mos ktheja disa lekë shqiptare në dhrahmi.Dola në rrugën kryesore. Ishte herët dhe qarkullimi i makinave ishte i rrallë. Ajri i freskët më mbushi me një ndiesi shprese. Ndeza një cigare dhe isha përhumbur në ndodhinë e një dite më parë, kur kolegu ynë me preteksin se kishte gjetur një maune për transportin tonë në Kakavijë, mblodhi në sheshin ku rrinim rreth 30-40 shqiptarë, që donin të ktheheshin në Shqipëri. Maunia nuk erdhi me preteksin se kishte bërë karambol atë ditë dhe, nga ora njëmbëdhjetë e natës u larguan të gjithë djemtë në drejtim të autobuzit që nisej nga Rio për në Kakavijë. 

Atë ditë qëlloi e diel. Në rrugën kryesore nuk kishte shumë qarkullim makinash dhe këmbsorë. Dielli sapo kishte lindur. Nuk isha futur akoma në nënëkalimin që të çonte te kisha, kur befas  një djal i ri me kokë të qethur kaloj para meje duke ecur me vrap sa i hanin këmbët, i ndjekur nga një civil rrondokop, më shumë i gjerë se i gjatë. S’ma mori mendja që personi që ndiqte djaloshin nga pas të ishte punonjë i asfalias. Ai kur e pa që djaloshin nuk e arrinte dot, u ndal para meje dhe foli duke dihatur.

-Alvanos!

-Ne, -iu përgjigja!

-Asfalia. Ela mesa, ë! – dhe më kapi prej krahu  e më drejtoi tek autobuzit që qëndronte i ndezur gati për nisje. Sado që u mundova t’i shpjegojë se, jam për në Kakavijë dhe i tregova faturat e plaçkave që kisha blerë, ai as ua vuri veshin fare lutjeve të mia. Ngula këmbë dhe i shpjegova se jam me vizë dhe i tregova gjitha faturat e tre frigoriferve, dy televizorve, makinës qepse etj, por ai më mbante fort prej krahu duke dihatur te dera e autobuzit më shtyu me forcë gati sa nuk u përplasa me shoferin që kishte dalë nga timoni për t’a ndihmuar atë.

-Gjithçka ndodhi aq papritur dhe në mënyrë të beftë, sa unë nuk mblodha dot mendjen të largohesh ashtu sikundër bëri djali me kokë të qethur. U ngrita në këmbë dhe vija vërdallë në autobus se mos shikoja ndonjë të njohur, minoritar, që t’i jepja ato pak dhrami që kisha ruajtur për transportin deri në Kakavijë.

Autobuzi në stacion qendroi gati një gjysëm ore. Gjatë atij orari, të gjithë refugjatët delnin për punë te kisha dhe këtë orar e shfrytëzuan mirë punonjësit e asfalias.

Pak nga pak autobuzi u mbush dhe po bëhej gati për nisje.

“E pat kjo punë” – thashë me vete, – i gjithë mundi i punës së dy muajve mbeti po në Greqi. Një shpresë më mbante gjallë. Deri sa Nikoja nuk erdhi tek autobuzi, do të thoshte se i kishte shpëtuar asfalies.

Në një moment polici rrondokop u shkëput nga dera e autobuzit dhe  i’u afrua një burri të gjatë, që nuk ngjante me refugjatët e tjerë. Polici  e pyeti si duket nëse kishte pasaportë. Burri futi dorën në xhepin e brendshëm të këmishës,  nxori pasaportën dhe ia zgjati policit grek. Polici po merrej me pasaportën kurse burri i thirri pronarit  grek që qendronte katër pesë metra larg tyre me shpinë nga autobuzi.

Pronari grek u kthye nga i erdhi zëri dhe pasi u përshëndet me policin grek dhe ndezën nga një cigare e la burrin të lirë dhe rendi drejt stacionit ku qendronte autobuzi gati për nisje. Në moment mu kujtua se ai burri ishte nga Elbasani dhe njihej me Nikon pasi kishin punuar disa ditë bashkë. E thirra  burrin të afrohej afër autobuzit, por pronari grek nuk e lejoj.

Për fatin tim të mire, njëri nga minoritarët që kishte kohë që punonte në Patra po bisedonte me shoferin e autobuzit. U zgjata në dritare dhe ju luta nëse kishte mundësi të më bënte nder që, dhramitë dhe lekët shqiptare t’ia jepte Nikos pasi ai e dinte se ku rrinim ne gjatë atyre dy muaj të verës  që punuam në Rio.

Autobuzi ishte gati për nisje por rrondokopi u shkëput përsëri nga dera e autobuzit dhe rendi me vrap drejt kishës. Dy shqiptar  që dolën për punë as nuk e kishin idenë se ç’farë po ndodhte atë mëngjes në stacionin e autobuzit të Rio-Patra.

Të gjithë refugjatët kthyen kokën nga kisha dhe po ndiqnin veprimet e policit rrondokop. Ata i treguan pasaportat, por ai ngriti grushtin lart, gati për ta qëlluar atë më të riun duke bërtitur; -Stamata! 

Polici rrondokop i kapi të dy për krahu dhe me një fytyrë tejet të kënaqur dukej shumë krenar,  a thua se po u tregonte shokve të tij si ai kishte kapur dy kriminelë të rrezikshëm. 

Rrondokopi pasi u rehatua në sediljen e parë urdhëroi shoferin që të nisej. Autobuzi hyri në rrugën kryesore dhe përsëri polici rrondokop e urdhëroi shoferin që, në qoftë se shikonte shqiptarë, të ndalonte autobuzin.  A thua se shqiptarët e kishin të shkruar në ballë dhe ky polic sot kishte marrë rolin e heroit për pastrimin e qytetit nga “alvanozët”, siç na quanin në ato vite ne refugjatët grekrit në Greqinë e Aristotelit.

Në stacionin e tretë, disa shqiptarë prisnin autobuzin e linjës Rio-Patra për të shkuar në punë. Polici rrondokop kur pa se aty kishte shumë shqiptarë i qeshi fytyra dhe urdhëroi shoferin që të ndalonte autobuzin një metër më larg stacionit.

Pasagjerët që prisnin për të udhëtuar për në Patra u turrën drejt autobuzit. Polici rrondokop qëndroi para autobuzit dhe urdhroi policin tjetër, një djalë simpatik me mustaqe të trasha pis të zeza, që të dilte nga pas autobuzit.

Shqiptarët e zënë në “grackë” të detyruar nga policët hynë brenda na autobus. Dy djem qëlluan të ishin minoritar dhe nuk dëgjuan të hipnin në autobus. I treguan pasaportat policve dhe pasi u përshëndetën me ta u larguan në drejtim të stacionit të autobuzit.

Pas disa minutash autobuzi frenoi para një godine katërkatëshe në qytetin e Patrës.

Me sa kuptuam, ky ishte rajoni policisë.

Në fillim zbritën dy policët grekë, pastaj ne.

-Ela, ela, grigora, mesa, – bërtisnin të dy policët grekë.

Hym në hollin e katit të parë dhe më pas na drejtuan për në bodrum ku u hap një portë e madhe e ndërtuar me hekur të trashë sa llëra e dorës. Bodrumi kishte një korridor të gjatë dhe disa dhoma me nga një dyshek e batanie që po t`i lëpinte lopa rrezik të ngordhte në vend.

Në atë koridor të gjatë të atij pallati katërkatësh deri në ora dhjetë u bëmë mbi 85 vetë. Një zamallahi e madhe, që s`e merrte vesh i pari të dytin. Refugjatët brtisnin dhe ankoheshin se ishin me pasaporta të rregullta. Disave u kishin mbetur dhramitë pa marrë te pronarët që kishin punuar. Prapa hekurave të kyçur me një kyç nga ata të tuneleve ushtarake, qëndronte një policë me kallash në dorë duke bërtitur hera- herës:-Stamata!

Një djal i ri trupmadh, muskuloz, që dinte greqisht, e shau policing grek që rrinte te porta duke i thënë se “ju po na trajtoni si kafshë, jemi me pasaporta, kemi ardhur për punë dhe jo të na trajtoni në këtë lloj mënyre, etj.

Polici u ankua te dy shokët e tij, të cilët erdhën dhe e morën djalin dhe e ngjitën në katin e dytë. Kur u kthye pamë se ishte gjakosur nga fytyra dhe nga hundët i rridhte gjak.

Djali dihaste dhe shante sa i hante gurmazi…

U tërhoqa diku nga fundi i turmës dhe ndeza një cigare. Në moment më afrohet një djalë që kishte veshur një palë pantallona të shkurtëra dhe një triko pambuku.

-Të lutem, më jep një cigare, – foli djaloshi pak me ndrojtje.

Më vonë më tregoi se ishte nga Tirana dhe banonte në fermën e Babrrusë. Policët kishin shkuar që herët në mëngjes dhe i kishin marrë nga vendi ku flinin ashtu sikur i kishin gjetur në gjumë dhe nuk i kishin lejuar te visheshin dhe te merrnin rrobat e tyre.

M’u prezantua me emrin Agim dhe  nuk  m’u nda deri sa erdhëm në Kakavijë. Rreth orës dhjetë, një punonjës civil i shoqëruar  nga  një  djal i vogël që dinte shqip, përktheu fjalët e policit dhe urdhëroi të mbanim qetësi dhe të dëgjonim se çfarë do thoshte shefi.

Djali që nuk ishte më shumë se dymbdhjetë vjeç përktheu fjalët e policit. Do ngjiteni lart në katin e tretë dy e nga dy te zyra e shefit të policisë dhe  ai do t`u kontrollojë pasaportat dhe do t’u thotë nëse i kini të rregullta apo fallco.

Radha më takoi shpejtë, pasi në ato momente bashkë me djaloshin nga Tirana po qendronim afër derës duke pirë cigare. Për në katin e tretë na shoqëronte një polic i dobët të cilit i vinte keq për ne dhe duke ngjitur shkallët përsëriste fjalën; krime, krime.

Kur iu afruam derës, polici na ndaloi dhe trokiti në derë. Nga brenda u dëgjua një zë i çjerrë i shefit të policisë.

– Hyrë! – Polici hapi derën dhe ne e ndoqëm nga pas. Burri që qëndronte në këmbë afër dritares urdhëroi policin të priste jashtë dhe pranë vetes mori djaloshin e vogël.

Në tavolinën tjetër pranë kompjuterit qendronte një grua simpatike. Flokët kaçurela dhe parfumi që ajo kish përdorur tregonin se kishte të bëje me një artiste dhe jo një police të asfalias greke. Ajo heraherës hidhte sytë nga ne dhe buzqeshte ëmbël.

Shefi foli me një greqishte shumë të pastër. Djali vogël përkthente dialogun tonë.

-Nga jeni?

-Nga Shqipëria, – iu përgjigjëm të dy me një gojë.

-Keni pasaporta?

-Po, – fola unë, dhe ia zgjata pasaportën. Pasi mori pasaportën time, ai  filloi t’a vërtiste ndër duar dhe pas pak më urdhëroi të ulesha në tavolinë dhe të shkruaja gjithë gjeneracionin tim që përmbante pasaporta, praktikë kjo që policët grek e praktikonin sa herë që kapnin refugjatë shqiptarë.

Gjatë kohës që unë po shkruaja shefi pyeti djalin nga Tirana. Përgjigja e tij ishte se nuk kishte pasaportë pasi ajo i kishte humbur. Pasi mbarovam së shkruari në letër gjeneracionet e mia, kisha harruar emrin e babait të shokut që unë i kisha blerë pasaportën me vizë të rregullt dhe i kisha ndërruar fotografinë.

Polici mori në dorë pasaportën dhe filloi t’i krahasonte me gjeneracionet e shkruajtura në letër. Djali i vogël, i cili qendronte si ai zagari që pret shpërblim nga gjahtari pas një gjuetie të mirë, gjithë gëzim i tha policit, “plastiko”.

Guxova dhe desha të sqaroi shefin e policisë se viza është e rregullt, se unë jam me punë mësues në Shqipëri dhe erdha për të punuar këto muajit e verës që kemi pushime shkolle këtu në Greqi. 

-Ja dhe faturat që kam bërë pazar me pagesën që më ka paguar zoti Jani Kostina për punën që bëja në zdruktari. Si duket polici e njihte Janin, një nga pronarët e mëdhenj të zonës ku ai banonte në Rio.

-Jashtë, – bëri me dorë, – ju do niseni për Kakavijë, ato që ke blerë le të qendrojnë aty ku i ke lënë, te magazine e Janit. 

Tiranasi u përpoq t’i shpjegonte shefit gjysmë shqip e gjysëm greqisht se i kishin mbetur leket pa marrë nga pronari për punën që kishte bërë për dy muaji në ngarkim – shkarkim (balash), bar e jonxhe të korrur, por shefi ktheu i kurrizin dhe nuk i dha asnjë përgjigje. Djali po priste përgjigje nga shefi, vetëm kur ai bërtiti me një ulërimë.

-Pissu alvanos, pisu.

 Ktheva kokën dhe pash që shefi ishte zverdhur në fytyrë. Tiranasi u tremb shumë dhe në vend që të dilte nga dera, u afrua te tavolina që rrinte policja që kishte vënë buzën në gaz. U ktheva pas dhe kapa djalin për dore dhe dolëm në korridor.  Në hollin e katit të parë dy polic mbanin për zinxhiri dy qen kufiri pa hundje dhe nga një shkop druri. U ulëm përsëri në bodrum dhe pritëm sa të mbaronin të gjithë.

Rreth orës dymbdhjetë mbaroi séanca e marrjes në pyetje. Bodrumi i katit të parë të atij pallati buçiste nga thirrjet dhe sharjet e refugjatëve shqiptarë, por askush nuk e “vinte ujin në zjarr” e të kujtohej se kishim nevojë për ujë e ushqim.

Urdhërin e mësuam shpejtë. Shefi kishte bërë gati dy  autobuzë për në Kakavjë.

Polici hapi derën dhe na urdhëroi të dilnim në hollin e katit të dytë. Pesë policë që mbanin në duar shkopinj dhe dy prej tyre dy qenë pa hundje kishin zenë derën kryesore. 

Na nxorën dy e nga dy nga një deriçkë drejtë e në autobus. Pasi na ulën në sedilje, na vendosën prangat duke na lidhur dy e nga dy. Autobuzi ishte mbushur plot dhe në sediljet e para qendronin tre policë.

Nga pamja e jashtme të gjithë refugjatët dalloheshin se ishin me origjinë nga fshati. Sytë e zinjë të policit që qëndronte në këmbë silleshin me egërsi mbi kokat tona, duke na treguar se tani e tutje kishim të bënim më të.

Goja më ishte bërë helm nga cigaret. Kisha gati një ditë e gjysëm që nuk kisha vënë gjë në gojë. Ndieja një mospërfillje për veten time aq shumë isha tronditur për fatin e keq që më ndodhi dhe shkak i të gjitha këtyre vuajtjeve ishte egoizmi i kolegut tim që e kisha marrë me vete në Greqi, i cili refuzoj të merrnim furgonin që gjetëm ditën e parë me 50 mijë dhrami

-Jo, na kundërshtoi, janë shumë. Unë me Nikon nuk i kishim aq para dhe u detyruam të punonim dhe disa ditë të tjera për të siguruar dhramitë e rrugës.

Autobuzi u nis. Në Rio, te stacioni autobuzit zgjata kokën mos shikoja ndonjë refugjatë, por atë ditë kishte rënë “bumja” dhe nuk kishte mbetur asnjë frymë njeriu.

Në Rio na hipën në traget dhe nuk na zbritën nga autobuzat. Policët zbritën nga autobuzi. Vetëm shoferi qendroi brenda duke siguruar dyert. Ishte sezon plazhi dhe trageti ishte mbushur me turistë, disa të veshur dhe disa me rroba banje.Turistët të veshur me rroba banje lëviznin lirshëm nëpër ambjentet e tragetit, kurse ne, të mbrthyer me pranga “shijonim” vetëm lirinë e të parit.

Brenda në autobus kishte plakosur heshtja. Vetëm shoferi kishte ndezur një cigare dhe shikimin e kishte tretur  tejet në horizont, ku pulbardhat uleshin e ngriheshin me vërtikë në dallgët e detit.

Përballë shkëmbinj të thepisur, që binin si thikë në brigjet e detit Jon. Valët loznin me kaltërsinë e tyre, duke u përplasur  me furi në brigjet shkëmbore që zbrisnin si një ballkon fantastik në thellësit e detit.

Të gjithë ne refugjatët, të mbërthyer me shikim pas xhamave të dritareve të autobuzit, përjetonim çaste pakënaqësie, duke ëndërruar me sy hapur lirinë e humbur.

Ishin ditët e fundit të muajit gusht. Dielli i nxehtë përvlues bënte që ne te kullonim në djersë. Poilcët nuk na lejonin të hapnim dritaret, kurse derën e parë e mbanin hapur dhe heraherës hidhnin shikimin nga ne, a thua se ishim zogj me krah dhe do të fluturonim.

Kur u kthyen dy policët mbanin në duartë e tyre gotat të mbushura me kafe. Udhëtimi me traget mbaroi shpejt dhe autobuzi zbriti nga trageti në qytezën e Anthirios. 

Policët pasi na hodhën një shikim përbuzës u shtriqën në sediljet e tyre. 

Mesditë! Kulmi i vapës. Të gjithë heshtnim. As miza nuk përpinte, por vetëm zhurma e skrapamentos së autobuzit heraherës prishte qetësinë që mbretëronte kudo. Për çudinë tonë edhe pejzazhi jashtë autobuzit qe krejt monoton.

Bregdet shkëmbor, gjithë kthesa dhe me gryka të shumta. Pa hapësirë, pa horizont. Pejzazhin piktoresk të qytetit të vogël të Ambrakisë e kaluam në heshtje të plot.

Më kishte kapitur gjumi. Në hyrje të qytetit të bukur të Artës më zgjuan zhurmat e shokve që  i’u luteshin policve të blinin ujë dhe ushqime, por ata kundërshtuan prerazi duke u bërtitur: – Stamata!

Arritëm në qendër të qytetit të Artës. Vëmendjen ma tërhoqi kalaja, e cila shtrihej sipër një kodre të madhe. Qyteti shfaqej i qetë. Ishte kulmi i vapës dhe lëvizjet e këmbësorëve ishin të pakta, vetëm makinat lëviznin me shpejtësi në të dy krahët e rrugës.

Pas disa çastesh qyteti humbi në horizont.

Pas tre ore udhëtimi, autobuzi qëndroi papritur buzë një pylli me pisha.

U hap dera dhe dy prej policëve u ulën për të kryer nevojat personale. Pas lutjeve të shumta policët na lejuan dyshe – dyshe, siç ishim të lidhur të urinonim, duke qëndruar pas shpine, për të na kapur në rast se tentonim të iknim me vrap në pyllin e dendur me pisha.

Në ndenjësen para nesh ishte një burrë me thinja, që nuk pushonte për asnjë çast pa u ankuar. Pamja e tij të frikësonte. Ai kishte ditë që nuk ishte larë dhe vinte një erë e keqe nga djersa, që kishte mbuluar lëkurën e tij gjithë zgjyrë.

Ishte veshur me një palë pantallona të shkurtëra dhe një bluzë të bardhë, kështu dukej nga ngjyra që i kishte dalë dhe grisur në anën e djathtë të shpatullës.

-Ku do shkoi unë i ziu në fshat si jam katandisur kështu? Më morën nga vendi ku flija dhe nuk më lanë të merrja as lekët dhe as një gjë tjetër.Të gjitha mbetën varur në anë të ferrës ku ne flinim, – u tregonte shokve të tij që kishte para.

Ata që e kishin para si duket ishin  të njohurit e tij dhe  qendronin indiferent dhe dukej sikur donin t’i thoshin: “A ç’na çave kokën!”

Mbylla sytë dhe përsëri më kishte zënë gjumi. Më zgjuan përsëri zërat që vinin nga mesi autobuzit. Refugjatët po u luteshin policve që t’i lejoni të blinin ujë dhe diçka për të ngrën, por ata bënin sikuk nuk dëgjonin.

Hymë  qytetin e Janinës shoferi frenoi fortë. Para syve të mi u shfaq liqeni Janinës. Rrezet e arta të diellit shkëlqenin mbi sipërfaqen e tij dhe krijonin një pasqyrim të magjishëm. Lam qytetin e bukur të Janinës dhe morëm rrugën për në Kakavijë. 

Përsëri më kishte kapitur gjumi dhe në një moment shoferi frenoi autobuzin. Dora ime u lëndua nga tërheqja që  bëra për t’u mbajtur. Të njëjtin fat pati dhe shoku im që ishim prangosur me një palë pranga. Duartë na u gjakosën dhe dhimbja më theri në çaçkë të kokës. Po ç’të bënim? Ky ishte fati ynë.

-Tani po i afrohemi vendit ku qëndrojnë ushtarët në patrullim, – foli shoku që ishte ulur në sedile me mua. – Ata ushtarët aty janë shumë të poshtër. Po të zunë, le lekët që t`i marrin, por edhe torturat nuk kanë të sosur, – filloi të tregonte ai.

-Lëre, mos e pyet, – foli shoku i tij që ishte pas nesh, – unë që e kam provuar e di se ç’kam hequr nga ata të mallkuar.

Dhe ja më në fund arritëm në doganën greke në Kakavijë. Të gjithë u gjallëruan. Më në fund do dilnim nga ai ferr ku ishim zhytur. Hodha sytë drejtë doganës. Makina të mbushura plot me plaçka vinin nga Greqia, kurse nga dogana jonë kaloi një maune e gjatë që na u desh kohë të prisnim që të kalonte ajo dhe, më pas, autobuzi ynë të parkohej.

Në momentin që autobuzi ynë u parkua, dy ushtarë kishin vënë para tre djem të rinj dhe u bërtisnin: – grigora malaga, grigora!..

Kur u afruan te dera e doganës ushtarëti urdhëruan djemtë të uleshin në gjunjë. Nga brenda ndërtesës dolën dhe tre ushtarë të tjerë, që në duart e tyre mbanin thika të gjata. 

Njëri nga djemtë kundërshtoj të ulej në gjunjë dhe në atë moment të dy ushtarët u lëshuan si ajo shqipja që i lëshohet zogut për ta shqyer me kthetrat e saj, fut e bjerë me shkopinjë sa t’u hante krahu dhe ku t’a zinte qyqarin.

Djali ra përmbys dhe mbuloj vetëm kokën me dy duar dhe nuk nxorri zë. Njëri nga ushtarët e gjuajti me shqelmë në stomak dhe djali mbeti pa frymë. Tre ushtarët e tjerë qeshnin me veprimin e shokve të tyre dhe, më pas, pasi rrahën dhe dy djemtë e tjerë, i detyruan të qëndronin ulur kurriz më kurriz me njëri – tjetrin në formë rrethi.

Të gjithë heshtënin. Ç’mund të bënim!

Secili shikonte hallin e tij dhe askush nuk ndërhynte të ndalonte veprimet barbare të ushtarve. Policët grekë qeshnin dhe pajtoheshin me veprimet e ushtarve, që shërbenin në doganënë e Kakavijës.

As skllevrit në shekujt e kaluar nuk trajtoheshin në këtë mënyrë!

Ishte pasdite dhe lëvizjet ishin të pakta. Rrugëtimi na zgjati pesë orë nga Patra në Kakavijë. Policët na zbritën nga autobuzi dhe filluan të na hiqnin prangat dhe  na grumbulluan në sheshin para doganës. Ushtarët e shërbimit të pajisur me thika dhe shkopinj druri qëndronin në gadishmëri të plot. Më në fund shefi i doganës urdhëroi hapjen e derës dhe na porositi që të mos ktheheshim më në Greqi se do e pësonim më keq se kësaj radhe.

Refugjatët pasi kaluan portën filluan të shanin policët grekë dhe, më në fund u desh ndërhyrja e policëve të doganës sonë, që të largoheshim për në tokën shqiptare…

SHKËMBI I BALLISTËVE…

by

Tregim nga Memisha Gjonzeneli*/

Para disa viteve shkova me pushime në qytetin e Vlorës. Në atë Vlorë që unë e dua aq shumë. Gjithnjë, gjëja  e parë që bëj, kur shkoj çdo verë për pushime në qytetin tim të lindjes, është vizita në varreza, ku përshëndetem e bisedoj me prindërit, që më lindën e më rritën me aq mundime. Edhe kësaj radhe, bleva disa tufa me lule, mora një taksi dhe u nisa për në Tragjas, ku edhe janë varrezat tona tradicionale. Isha shumë i malluar. Rruga nga Vlora në Tragjas ishte një  mrekulli. Ai bregdet, me pamjet dhe bukurin e rrallë, s’ka të paguar. Kur mbërritëm në Radhimë, te ura, ku unë punova 17 vite, u pushtova nga kujtimet. 

Shumë ngjarje jetike të dhimbshme, më kalonin ndër mend si në një film me seri të pafundme. I  them shoferit: të lutem, miku im, ec me ngadalë, se kam qejf ta shijoj në kompleks, këtë mrekulli, që se gjen kund, se më ka marrë  malli për çfarë ka ngjarë, çfarë kam hequr e çfarë kam vuajtur këtu. Rrugës shoferi më foli nja dy herë, po unë, as që e dëgjova fare. Në tjetër vend e kisha mendjen. Ai  nuk  më kuptonte mua çfarë mendoja dhe ëndërroja me sy hapur. Nuk më njihte fare dhe nuk ishim takuar tjetër herë, për të, unë isha një pasagjer i radhës…

Më së fundi mbërritëm  në varreza… Shkova drejt te varri i prindërve. U fola me zë, mall e dashuri: erdha të dashurit e mi, vura lulet, putha dhe  mermerin me  mall dhe sytë mu mbushën me lot. U përkula para tyre me nderim e respekt dhe shkova nga motra dhe gjyshja, vendosa edhe  atje  lulet dhe më së fundi, u largova i lehtësuar shpirtërisht, se kisha kryer një detyrë njerëzore…

Qëndruam te këndi, ku një rrugë shkonte për në fshatin Tragjas qendër dhe një  rrugë të çonte në qytetin Orikum. E dija se  aty ishte një klub që shërbente kafe  dhe pije alkoolike dhe u nisa të veja te klubi, për të kënaqur dhe shoferin e taksisë. 

Kur zumë vend dhe u rehatuam në Klub, te rruga para, më tërhoqi  vëmendjen një grua pak e moshuar, që po afrohej me një mushke, që e mbante për dore. Kur erdhi afër nesh, një fshatar, edhe ai i moshuar, që  po pinte kafe pranë meje, i foli: 

-Moj Meze, ku do shkosh që pa gdhirë? Ajo  u përgjigj:

-Do i çoj bukë djalit!

-Po ku është  djali? e pyeti ai  prapë.

-E kemi lenë që do të takohemi te “SHKËMBI  I  BALLISTËVE”!

Ai qeshi dhe pa nga unë, se çfarë do i thosha.  Po unë vura gishtin te buza, me porosi të mos e shtynte më tej…

Fshatari plak, që më njihte mua, filloi t’u tregonte atyre aty,  historinë  e “Shkëmbit të Ballistëve”.

Unë e dëgjova i trondita dhe u ktheva plotësisht në kujtimet e të kaluarës, para 50 vjetësh, që lidhen me një toponim të pagëzuar rishtazi, si “SHKËMBI  I   BALLISTËVE…”

Ishte viti  1968, pikërisht, data 20 prill …Kishim mbaruar së ndërtuari gaz sjellësin Azotik – Divjakë  dhe na caktuan si brigadë, të punonim te një objekt në Uzinën e Azotikut Fier. Hëngrëm bukën e drekës dhe u shpërndamë në frontet e punës .  Unë  saldoja një pajisje, qe  ishte pak  speciale. Ajo  kërkonte mjeshtëri dhe kujdes, se nga shkalla e shpejtësisë së ecurisë në saldim, mund  të deformohej. Kisha fare  pak kohë që kisha nisur të saldoja, kur dikush me goditi lehte në kurriz. Në fillim nuk u përgjigja, po goditja u përsërit, kësaj  here  më e fortë, ngrita maskën, kur i befasuar, shikoj … një polic.

-Ti je  Memisha Gjonzeneli,  me  pyet polici; 

-Po, i them unë. 

-Ti duhet të vish me mua, se të kërkojnë në Degën e Punëve të Brendshme në Vlorë!

U trondita.  Në çast mendova se më erdhi radha për t’u arrestuar. Shpejt e mblodha veten dhe thashë: po te qe për arrestim, nuk do të vinte vetëm  një polic…

Kur e pash më mirë policin, mu  duk person i njohur. I them policit:

-Ti, më duket, se je nga Tragjasi!?

– Po, tha ai,  jam nga Stepajt.

Njerëzit po mblidheshin, se shikonin prezencën e një polici dhe bëheshin kurjoz. Atëherë unë  i them policit:

-Të lutem, me lejo dhe pak, të mbaroj saldimin, se dhe pak ka, dhe pajisja do deformohet, po nuk u bë tani, është problem teknik. Në fillim ai nuk pranoj, po unë ngula këmbë  dhe i thashë: ndryshe do behet problem shtetëror. 

-Mirë,  me tha mua, po mos na ndodh ndonjë gjë, se për ju  ka një problem…

-Jo, i thash unë, nuk jam nga ata që hapin probleme… Dhe vazhdova të punoja. Në fillim më dridhej  dora , pastaj u qetësova, deri sa e mbarova. Fika  aparatin,  mora maskën (se kisha personale, ma kishte falur një Kinez) dhe i thashë  policit:

-Jam gati, të faleminderit!

Shokët, sa e morën vesh, erdhën të gjithë dhe filluan të mblidhnin lekë, po unë u thashë: u faleminderit, mos mblidhni kot, se unë  kam  lekë dhe nuk i marr. U qafova me të gjithë. Polici u tha se mua po me internonin përkohësisht, po ai mund të vijë  prapë. Unë, i bindur  se ishte fundi, u kërkova të falur  shokëve, se gjatë  kohës që kishim  punuar, mos, pa dashur,  kisha  mërzitur ndonjërin.  Dhe u nisem. Shkuam te hotel Apolonia, ku  bëra dorëzimet, dolëm  në rrugë, ku për fat, gjetëm  një makinë qe na çoj deri në Degën e Brendshme. Sa  hymë në Degë, pash kryetarin  me disa oficerë,  që ishin ulur në karrige dhe po na prisnin.  Sa  na panë, i thanë policit  e prure,  pati ndonjë  problem. Jo u  tha  ai. Pastaj  u kthye nga unë, dhe me tha: 

-Je dënuar  me pesë vjet internim,  në fshatin tënd, në Tragjas. Do ikësh tani  dhe në orën 8, të paraqitesh te  Këshilli i fshatit. Në këtë kohë, më foli oficeri i rojës për të marr letrën që duhet ta dorëzoja në fshat. Gjatë kësaj kohe kryetari  e pyeti  prapë policin, si ja kaluat andej,  mirë i tha ai.  Dhe i tregoj historinë  e saldimit, lamtumirën e shokëve, që  mblodhën lekë dhe unë nuk o mora. Interesant,  tha njeri  nga oficeret, po  tha dhe  kryetari, vërtet interesante.

Në atë kohë unë vajta tek ata. Tani ik, më tha kryetari, më butë se më parë.

Unë u nisa të ikja me kokën poshtë, kur dëgjoj zërin e kryetarit:

-Mos e mbaj kokën poshtë, se nuk ke vaki. Unë, kur ktheva kokën nga ai e pash që po qeshte. Atëherë i thashë:

-Nuk  e kuptoni ju! Vaki më ka ndodhur dhe çfarë vakie? Po varros lirinë, i thashë dhe shpejtova këmbët. Ai se çfarë tha, po unë nuk e dëgjova dhe veç shpejtova këmbët. 

Vëllai im më i madh, Tekiu (dhe ai mjeshtër i shquar ndërtimi), internuar familjarisht para meje në fshat, duke e ditur pasionin tim qysh nga vegjëlia për çiklizmin, më kishte blerë okazion, një biçikletë “mifa” të përdorur dhe e kishte  stacionuar te kunati ynë në Vlorë. Ata në Tragjas, nuk më prisnin, se e dinin kur do veja. Me mik, bleva dy bukë të mëdha gruri dhe u nisa me biçikletë për në Tragjas. Mbërrita me kohë në Tragjas dhe u paraqita, sipas rregullit, në  Këshillin  e Fshatit.  Ata më  porositën të shkoja qysh nesër në mëngjes te magazinat, se aty  do  me caktonin në ç’punë do veja. Të nesërmen më caktuan në brigadën e Teftës. E fillonim punën me “orar dielli”: në  mëngjes, fillonim punë kur linte dielli dhe e mbaronim, mbas dite, kur perëndonte dielli…Këtë orar e kisha shumë të vështirë, po me kalimin e  kohës u mësova.

Të dielave, që e kishim pushim, unë merrja një copë buke misri, me çfarë  ta kisha, bëja gati dhe pajisjet e shumta për rrugë e për gjueti gjithfarëshe. Të gjitha i palosja dhe i vendosja me kujdes në një çante  ushtarake:  Një  llambë  benzine, një rrotë litari, një sqepar, dhe një spat të vogël. Këto më duheshin se mos gjeja ndonjë çerdhe bletësh në shkëmbinjtë lart në mal. Hidhja trastën në krah dhe nisesha  larg në mal  vetëm, pa ndjerë frikë egërsirash, a prapësirash. Dikush, që  më shikonte thoshte me vete se dhe ato “pak mënd që kisha, me kishin ikur”  d.m.th…sipas tyre, isha  çmendur. Ç’është e vërteta, unë, falë profesionit tim si montator, isha i specializuar për të bërë shkallë  me litar, me ndihmën e tyre zbrisja lehtazi në shkëmbinj, ku synoja të gjeja ndonjë bletë, për t’u marrë mjaltin, këtë dhuratë zoti, shumë të kërkuar dhe me vlerë të konsiderueshme. Disa herë edhe  kisha gjetur, po shumë pak, më e shumta ishte pesë kilogram. Bletët aty e kishin  vendin të vogël  dhe nuk kishte hapësirë ku të shtrinin hojet. Sidoqoftë nga entuziazmi i arritjeve, mu shtua pasioni dhe mund të them se brenda një kohe të shkurtër u bëra specialist edhe për të prerë bletë. Kjo punë kishte epërsi e kënaqësi, se mund të bëhej edhe vetëm dhe mua, në gjendjen e përbuzjes shoqërore, si pasojë e “luftës së klasave”, vetmia, më shëronte dhe relaksonte.

Kur kishin nevojë për të zgjidhur probleme të vështira të mekanikës bujqësore, shpesh, mua më flisnin për punë në ofiçinën mekanike të kooperativës.  Unë, shkoja pa fjalë dhe as kundërshtoja, apo bëja pazar, se sa pik do t’i shtonin “ditës së punës”. Me fjalë të tjera edhe pse i mësuar të fitoja shumë para, si brigadier nderti-montimi,  fillova të ambientohesha me gjendjen e varfanjakut.

Një  dite, kur punoja në Ofiçinë, më thotë një fshatar:

Është një  shkëmb i madh, diku  thellë në mal, që populli e ka quajtur “shkëmbi  i bletës” dhe që besoje është me interes për ty. Atje është një bletë shumë e vjetër dhe për të, thonë që ka shumë  mjaltë.  Atë bletë të famshme  janë përpjekur për  ta prerë gjithfarë guximtarësh, po kanë dështuar dhe nuk kanë arritur rezultat.

Mua më tërhoqi vëmendjen ky tregim i këndshëm dhe shfaqa interes të menjëhershëm:

Kam dëshirë ta provoj  edhe unë  prerjen e bletës së shkëmbit, mund të  ma tregosh,  ku është ky  shkëmb.?

-Hajde dalim, më tha ai, të ta tregoj! Dolëm  jashtë dhe ai  më zbuloi  ku ishte shkëmbi  i bletës. 

 Shkëmbi i bletës ishte në rrugën që veje në malin e Tragjasit.  Çobanët që venin  në mal te dhëntë,  uleshin  dhe çlodheshin në  hijen  e atij  shkëmbi. Me zbulimin e shkëmbit fantastik, mua atje më ngeli mendja dhe  të dielën  e parë që erdhi,  mora  pajisjet e mija  të gjahut dhe u nisa furtunë. Nuk  ishte shumë larg dhe kohën sa  zgjaste nuk e mbaj mend. Po mbaj mend që u bëra mysafir i adhuruar te shkëmbi  i bletës. E pash bletën nga të gjitha anët dhe u binda që ishte bletë gjigande dhe përsosmërish e organizuar. Ishte  mëngjes dhe  koha ishte  shumë e mirë. Kohë favorizuese për  gumëzhitje blete.

I rashë  rreth e rrotull shkëmbit, formova bindjen se ishte bletë shekullore  dhe ja bëra planin, që në atë çast asaj,  me bindjen se i kishte ardhur fundi.

Shkova në shtëpi dhe bëra një bisedë virtuale, siç më ndodh gjithnjë në jetë, kur ndërmarr aksione të rëndësishme jetike: I them babait që do pres bletën shekullore te shkëmbit i bletës. Babai më tha: mos se  ajo bletë ka qenë  që  në kohën tonë  dhe nuk e ka prerë dot njeri! Po i thash unë, po asnjë nga ata, nuk ka qenë  montator, si puna  ime. Unë do ta pres!

Kështu, të dielën që erdhi,  mora  me  vete, Tekiun vëllain, dhe dy kushërinjtë e mi, Alemin dhe Luan Alemin dhe shkuam te shkëmbi, qysh herët në magjes, që të fillonim punë me fresk dhe ta kishim gjithë ditën përpara. Si fillim premë disa degë lisi dhe ngritëm një skele, nga toka deri afër grykës ku punonte  bleta. Bëra  dhe një palë shkallë litari, që ta kisha për emergjencë dhe të hipnim e të zbrisnim  shpejt. Kështu, mbaruam punën përgatitore, hëngrëm dhe bukë, pimë dhe ujë Izvori dhe ishim gati e fare të qetë e të vendosur për aksion. Duke qenë i sigurt për suksesin  e pritur prej vitesh, u ngrita  më këmbë dhe u thashë: Dëgjoni  vëllezër,  e di që nuk keni besim të plotë se ne do e presim bletën sot, po unë jam gati ta heq  me bast, me  ju të tre, që kjo bletë shekullore, do pritet sot!

Morra pajisjet që më duheshin, vajta te shkalla dhe sa  vura këmben e djathtë e thash: bismilahi dhe u ngjita. Ndeza tymësen  dhe vura kokoren mbrojtëse. Mu turren disa miza, po kur i bëra me tym, ato u larguan. Pastaj mora një  daltë  dhe çekanin dhe fillova të godasë  shkëmbin rreth e  rrotull birës. Kur dëgjova se nga një anë zhurma ndryshonte, e mora me mend se nga ana ime shkëmbi ishte më i hollë. Punova pa ndërprerje, deri në orën 12, po konstatova se kisha avancuar  shumë pak. U ula, hëngra bukë dhe u ngjita prapë me forca të shtuara.  Kur u ngjita lart, mizat mu turren, por ndeza llambën e benzinës dhe kur një pjesë e tyre u dogj, të tjerat me njëherë u larguan.  Ndërkohë e kthej flakën te ana e birës dhe e lash  ashtu nja 10 minuta, derisa guri u bë si gëlqere. U kërkoj shokëve që ishin poshtë  një tas me ujë dhe ja hodha gurit. Ai u plasarit në nja dy a tre vende, pastaj fillova, me daltë e çekan, hoqa ca copa guri të mëdha dhe mbeta i kënaqur  nga rezultati. 

-Eureka,  u thashë shokëve i gëzuar, bleta shekullore, është  e sigurt që do pritet! Kaluan jo më shumë se dy orë pune intensive  dhe unë e hapa birën, aq sa duhej, sa i shikoja hojet, i prekja me dorë dhe mund t’i merrja. Edhe njëherë mu turrën bletët, të dëshpëruara e të mundura në përpjekjen e fundit, po unë i largova sërish me tym .

I fola fitimtar Tekiut, të hipte lart, se do fillonim ta prisnim. Ai erdhi  i gëzuar. Futa dorën dhe  nxora një hoje dhe ja dhashë  Tekiut në dorë dhe i thashë BISMILAHI  TEKI! Ai e mori,  shkundi mizat dhe e përcolli tek shokët poshtë. Luani filloi ta shtrydh hojen dhe mjalti nisi të rrjedh në tenxhere.

Kur ishim në mes të punës me hojet, erdhi aty rastësisht një çoban kureshtar,  që kishte rrugën për në mal, ku ishin kullotat e dhenve. Atë e quanin Skendo Brati . Ai ishte dhe kushëriri jonë dhe neve na erdhi mirë, që do ishte ai degustuesi i parë i prodhimit. Mbushëm dhe i dhamë atij një tas me mjaltë dhe një lugë të madhe dhe i thamë: haje! Ai pyeti: vetëm  për  mua është gjithë  ai tas? O po haje me fund, i tha Luani. Ai e mbaroj  tasin tha: të faleminderit  dhe  iku shpejte se,  ndofta diçka i shkoj ndër mënd se mos e shinte njeri që kishte ngrenë mjaltë nga ballistët, kjo edhe për faktin, se ne, të katër ishim bijë ballistësh dhe gjendeshim si të internuar aty. Më vonë erdhi aty dhe dikush tjetër dhe ne edhe atë, edhe pse bijë ballistësh, e qerasem po njësoj.

Deri aferë darkës gjithçka  kish mbaruar. E pastruam vendin, hoqëm skelën  dhe u kthyem në shtëpi. Nga  ajo  bletë, ne morëm , jo pak po afërsisht 60 kg. mjaltë. Kjo  ishte një fitore, që dukej e pamundur prej kohësh, po ne, me gjithë suksesin kurë nuk e kishim menduar se, do ti shtonim fshatit dhe krejt krahinës, një toponim të ri historik.

Kur  mbërritëm në shtëpi  gratë dhe fëmijët ishin bërë merak por, kur na panë  që  ishim të gëzuar e me duart plotë, kuptuan fitoren dhe njëzëri bërtitën urra…

Të nesërmen, si zakonisht, që në mëngjes u kthyem në monotoninë e punëve të përditshme. Gratë i dërguan të pastronin vathin, dhe tënden, ku seleksionoheshin prodhimet. Sa mbërritën kooperativistët pranë vendit të  punës, u ulën të hanin bukë së bashku, sipas traditës, grarishte, duke ngrënë e duke folur. Në bisedë, njëra prej tyre, tha me zë të lartë: 

-Moj gra, e morët vesh çfarë ndodhi dje?

-Jo, thanë njëzëri të gjitha, edhe pse s’kish asnjë grua në fshat të pa azhurnuar me  lajmin më të fundit, që në rastin konkret ishte:

-“Ata, ballistët, dje kishin prerë bletën e shkëmbit të bletes”. Aq u desh dhe filluan thashethemet. Ajo gruaja, që përhapi këtë krye lajm, vazhdoi predikimin: gjersa nuk ka më bletë te ai shkëmb, unë mendoj, me që ata të katërt ishin bijë ballistësh, ta quajmë “Shkëmbi i Ballistëve”. Kjo fjalë, në gojën e grave, u përhap shumë shpejt. 

E kisha dëgjuar disa herë toponimin “SHKËMBI BALLISTËVE’’, po kështu e quajtën atëherë, kur donin të na shanin. Kishin kaluar afro 50 vite që unë isha larguar nga Tragjasi dhe këtë emër thuajse e kisha  harruar. Po duket koha ka bërë punën e vetë dhe mendimi ka evoluar, aqsa kjo grua tragjasiote sot, duke i çuar bukën djalit, thotë natyrshëm, pa droje e me gojën plot: Do  takohemi te “Shkëmbi i Ballistëve”. U drodha dhe u trondita, në kujtim të kohës dhe të ngjarjes, po ndjeva kënaqësi të pafundme, që e ridëgjova sot.

 ÇIKAGO, 10 Mars 2020               

* Autori, ish i denuar nga diktatura komuniste, është i dekoruar me urdhërin ”Naim Frashëri i Artë”  

ENTERPRISE

by

1 avdulla

Tregim/

Nga Avdulla Kënaçi/

Edhe atë ditë dielli e kishte kapërcyer Kodrën e Lëkurësit duke lëshuar rrezet e tij të arta tej e tej gjirit të qytetit të vogël të Sarandës duke e ngopur luginën me dritë. Deti, i qetë e i palëvizur, dukej si një pasqyrë e stërmadhe. Pulëbardhat herë pas here bënin rrotullime të shpejta mbi portin e vogël duke kërkuar ndonjë cironkë të harruar. Peshkatarët, veshur me mushama shiu, të lodhur nga gjuetia natën, kishin mbrritur në liman dhe me përtesë zbraznin nga varkat atë pak peshk që kishin kapur. E hidhnin nëpër ca kova plastike të bardha që kushedi përse ishin përdorur më parë.                                                                                                                                                    Oficeri Kreshnik Selmani, komandant i baterisë bregdetare, i ulur në verandë, karshi detit, për qejf të tij, ishte duke pirë kafenë e mëngjesit, domosdo allaturka. Duke rrufisur lëngun e zi, sytë i mbante mbërthyer nga moli. Ndiqte veprimet e peshkatarëve dhe mendonte punën e tyre të vështirë tutje në det. I njihte me emër të gjithë sepse secili ishte i skeduar në lejet vjetore që ata merrnin në komandën e kufirit. Nga çasti ne çast oficeri priste makinën e vogël të repartit, gazin sovjetik mbuluar me mushama të zezë. Ishte ky një ritual i përditshëm, sa herë në kufirin jugor nuk kishte ngjarje do ta merrnin nga shtëpia fiks në orën 7:30 minuta. Ai banonte në zemër të qytetit, nja pesëdhjetë shkallë mbi liman, pikërisht në katin e dytë të Vilës së Zigait, një ish tregtar çifut i shpronësuar prej njëzetë e dy vjetësh më parë. Në të njëjtën vilë, por në katin përdhes, banonte një ish i burgosur politik për agjitacion e propagandë. Kati ku ishte strehuar familja e tij ishte me sipërfaqe dy herë më të vogël se sa ajo e ushtarakut. Nga krahu i sipërm, gjysmë nën dhe, hyrja e tij ishte si mos më keq, binte erë myk e lagështirë dhe kur binte shi, muret djersisnin bulëza të vogla uji. Ky kat nuk kishte fushëpamje, kështuqë ish i burgosuri nuk dinte çfarë ndodhte në liman. Ishte i përqëndruar tek një prizë e vockël rrumbullake ku priste të ziente kafeja e tij e mëngjesit. Kafe i thënçin, lëng gështenjash. Edhe atë e merrnin me racion, një pako 100 gramshe për një muaj. Tafil Çanga, kështu quhej ai, u habit kur pa se aneksi i tij ku ziente kafenë, papritur u errësua. Ngriti kryet nga gjysmë dritarja dhe kuptoi se rrezet e diellit i pengonte gazi i ushtrisë i sapombrritur. Pastaj ndjeu dy hapa të shpejta që bënin zhurmë mbi zhavorin e hedhur në rrugë. Ishin çizmet ushtarake të Nikut i cili ndryshe nga herët e tjera hyri me shpejtësi në makinë duke përplasur derën fort. “Me siguri edhe sonte dikush ka tentuar të kalojë kufirin”, mendoi Tafil Çanga duke tundur kryet. Gazi u largua me shpejtësi duke lënë mbrapa shtëllunga tymi me erë benzine. Tafili priti edhe pak, pastaj tërhoqi mbrapa derën e shtëpisë përdhese dhe mori rrugën për në ofiçinën e parkut të autobusëve ku punonte si mekanik. E shoqja e tij ende nuk ishte kthyer nga radha e qumështit. Jashtë në rrugë, ku kishte aq shumë dritë e freski, ndjehej aroma e luleve të mimozës, aromë që mekanikut i kishte munguar katër vjet me radhë në burgjet rrethuar me beton në veri të Shqipërisë. Të shkuara të harruara. Kishte një vit i lëruar nga burgu. Po vinte pranvera e cila në Sarandë hyn e para së bashku me festën e Shën Valentinit të cilën shumë pak njerëz e dinin në atë qytet provincial me pesëmijë banorë. Tafili shtyu portën prej llamarine të ofiçinës dhe hodhi sytë rrotull; asnjë punëtor tjetër nuk kishte ardhur, megjithatë ai shpërveshi mëngët dhe rrëmbeu nga bankoprova çelësin anglez me të cilin duhej të hapte një motor difektoz gjashtëpistonësh. Për habi mendja i fluturoi tek fqinj Kreshniku dhe në kokë i trokiti pyetja: Pse iku me aq nxitim, iku pa përshëndetur si zakonisht. Kishte diçka ndryshe sot, gjithë ajo ngutje…

***

Bateria bregdetare ishte vendosur në gatishmëri numur një. Ushtarët ishin rreshtuar dhe ngjanin si buste të ngrirë, dukeshin gati si guakë, as frymëmarrja më e vogël nuk u dëgjohej. Në ajrin e mëngjesit, mbi kokat e ushtarëve ndjehej tension dhe panik. Prisnin çfarë do t’u komunikonte Komandanti. Ata kishin mësuar se diçka e frikshme, e panjohur, ishte shfaqur në Kanalin e Korfuzit, por asnjëri nuk jepte dot shpjegime. Thuajse të gjithë kishin hyrë në vitin e dytë të shërbimit të detyrueshëm ushtarak, por kurrë nuk kishin patur ngjarje si kjo e këtij mëngjesi. E respektonin komandantin për aftësitë dhe korrektesën e tij shembullore. Prisnin çfarë do t’u komunikonte në vazhdimësi, por atë mëngjes ai ishte shumë i ngrysur e serioz. Nuk bëri me ta asnjë nga ato ironitë e shpotitë e tij të zakonshme. Komunikoi vetëm me nënoficerët. Diçka u tha me zë të ulët, pastaj hyri në strehimin e skuadrës së ndërlidhjes. U ul në stolin e komandantit të skuadrës dhe me nervozizëm rrotulloi dorezën e telefonit kabllor. U lidh përsëri me patrullën vëzhguese në Kepin e Stillos nga ku kishte mbrritur lajmi i frikshëm:

  • Alo, ushtar Dhima, a ke fushëpamje, çfarë shikon në Kanalin e Korfuzit?
  • Shoku Komandant, ushtar Dhima ju dëgjon. Duket si një ishull në lëvizje, si një aerodrom fluturimesh. Mendoj se është më e madhe se sa dy fusha futbolli.
  • Ushtar Dhima, jepua binoklin dy ushtarëve të tjerë të skuadrës dhe më raporto; edhe ata të njëjtin objekt si ti shohin?
  • Si udhëron, shoku Komandant, – u përgjigj prerë ushtari dhe pastaj u bë heshtje. Oficer Kreshniku ndjeu mornica në trup, por nuk e dha veten para ushtarëve: “Duhet të njoftoj komandën eprore, nuk mund ta mbaj këtë përgjegjësi mbi vete, është peshë e rëndë, çfarë djallin është ky objekt i paindentifikueshëm që na u shfaq që në pikë të mëngjesit? Mos janë mirazhe?”, pyeti veten oficeri i karrierës pa e kuptuar se çfarë po ndodhte.
  • Shoku Komandant, të dy ushtarët e tjerë kanë të njëjtin mendim me mua, – u përgjigj kufitari Dhima.
  • M’i kalo në telefon secilin veç e veç, – dha urdhër Komandanti. Pastaj ai i dëgjoi përgjigjet një nga një. Saktësia e ushtarit të parë u konfirmua. Të tre patrulluesit jepnin të njëjtat të dhëna dhe të njëjtat argumente për “lubinë” që kishte hyrë pa pyetur në Kanalin e Korfuzit. Raportimet në telefonin kabllor vazhdonin:
  • Shoku Komandant, përsipër ka aeroplanë të vegjël.
  • Numuroni sa janë?
  • Janë fiks 28 aeroplanë në pjesën e parë.
  • Tjetër çfarë shikoni?
  • Ka gryka zjarri, sa nuk numurohen dot, janë të gjitha të drejtuara nga ne, nga bregdeti ynë.
  • Shokë ushtarë, bëni sytë katër, jini vigjilentë siçna mëson Partia dhe shikoni se mos kjo anije prek ujrat tona territoriale, – porositi Komandanti dhe dha urdhër që bateritë bregdetare dhe ato kundërajrore të ishin në gatishmëri numër një.

Iu kujtua incidenti me anijet angleze më 1946 ku mbetën të vrarë nga minat 44 ushtarë të destrojerit të Flotës ushtarake të Britanisë së Madhe. Ngjarja kishte ndodhur pikërisht këtu në Kanalin e Korfuzit. Shqipëria akoma ishte në gjyq ndërkombëtar edhe pse ato mina i kishin vënë jugosllavët. Anglia, për llogari të atij incidenti kishte sekuestruar tre mijë kilogram flori shqiptar. Por edhe sikur të prekeshin ujrat territorial si atëherë nuk mund të mbante përgjegjësi aq të madhe sa të hapte zjarr pa urdhër nga lart, megjithse rregullorja ia lejonte. Priti pak, nuk duhet të humbiste toruan, pastaj hyri në strehim dhe u lidh me Ministrin e Mbrojtjes. I raportoi gjithçka dinte, gjer edhe për kushtet e motit. Heshtje. Ato momente pritje ishin sa një shekull. Nuk duhet ta linin vetëm. Pastaj kërkëlliti zilja e telefonit. Nga ana tjetër e receptorit erdhi sqarimi së bashku me urdhërin:

  • Shoku oficer Selmani, nuk është anije, as nëndetëse, por aeroplanmbajtëse. Shihni si e ka emrin, çfarë flamuri ka dhe çfarë unforme kanë marinarët?
  • Si urdhëron shoku Ministër, – u përgjigj komandant Kreshniku me zë të dridhur. Aeroplanmbajtëse? U lidh përsëri me njësitin kufitar:
  • Shokë ushtarë, më dëgjoni me kujdes, situata është shumë delikate, keni në dorë fatet e Atdheut, qenka aeroplanmbajtëse. Shihni si e ka emrin, çfarë shkruhet në të? Çfarë flamuri ka? Duken marinarë dhe çfarë uniforme kanë veshur? – Nuk vonoi shumë dhe përgjigja erdhi e shpejtë:
  • Shoku Komandant, me gërma të mëdha shkruhet “USS Enterprise”.
  • Si? Prisni ta shkruaj, përsërite, shoku ushtar.
  • En ter prise, e shkrova, vazhdoni me përgjigjet e pyetjeve të tjera.
  • Ka flamur amerikan dhe marinarët venë e vijnë, por ne na duken të shkujdesur, – erdhi përgjigja e ushtarit matanë receptorit.

“USS Enterprise”. Komandantit iu mor fryma dhe receptori i telefonit gati i ngriu në dorë: “Bobo, kanë mbrritur amerikanët, superfuqia botërore, koka e imperializmit. Dhe më takon mua të merrem me ta. Po çfarë duan këtu tek ne, mor aman, ku m’u poftisën mua? Po sikur të qëllojnë? Derëziu, do më lënë fëmijët jetimë…”. Iu kujtuan dy djemtë e tij, dy dhe pesë vjeçqë i kishte lënë në gjumë qysh herët në mëngjes. Po sikur të hapej luftë? Para syve iu shfaq një perde zjarri, flakët e ferrit dhe Kodra e Lëkurësit e përfshirë nga llava e kuqe. Iu kujtua kënga e vjetër popullore: “Nëpër det si mal i zi/ Vjen vaporri zeherlli/ Ku bie Lëkurësi? …”. Ishin kryqëzorët të cilët kishin qëlluar pa mëshirë nga mezokanali. Ishte shkurt -mars i vitit 1878. Gjylet, njëra pas tjetrës e bënë shkrumb e hi Lëkurësin, një nga fshatrat më të bukur shqiptarë. Në Qafë Gjashtë, burrat lebër kositeshin një nga një sikur të ishin lastarë pemësh. Lëkursi, pas atij bombardimi nuk u ngrit më kurrë. Oficerit të ri i shkoi nëpërmend lufta dhe u lidh përsëri me Ministrin e Mbrojtjes. Ia raportoi të gjitha sa dëgjoi nga ushtarët e njësitit kufitar.

  • Kujdes se mos prekin ujrat tona territoriale, fotografoni dhe më raporto, qëndroni në gatishmëri numër një, – e urdhëroi Ministri.

Ndërkohë aeroplanmbajtësja “Enterprise” ishte afruar fare pranë brigjeve tek tre ishujt e Ksamilit. Dreq, ishin prekur ujrat territoriale. Komandant Kreshniku dha urdhërin e prerë: “Top mbush”. Do përballonin dot zjarrin e aeroplanmbajtëses? Iu kujtua se ata topat e baterisë së tij ishin dhuratë nga Bashkimi Sovjetik. Njëherë, duke i pastruar me leckë, njërit prej tyre i doli boja cifla-cifla dhe ai lexoi vitin e prodhimit, 1936. Qënkishin shumë të vjetër. Eh, gjithë të huajt me hile na e kanë pasur, mendoi. Do përballojmë dot ne breshëritë e amerikanëve nga deti dhe nga ajri?

  • Zoti Ministër, kanë prekur ujrat tona territoriale, kam dhënë urdhër të mbushen topat, – raportoi Komandant Niku. Dhe priste të dëgjonte urdhërin e kobshëm “Zjarr…”. Nuk vonoi shumë dhe nga receptori një zë tjetër bariton u dëgjua:
  • Komanda “Prapsohu”, mor gomar, mor idiot, luftë me amerikanët do na hapëç ti? Të paska marrë koka erë…. heshtje, pastaj zëri i njohur i Ministrit:
  • Ishte Komandanti i Përgjithshëm i Republikës Socialiste të Shqipërisë.
  • Si paskam folë me Udhëheqësin?
  • Po, mor shok, asnjë veprim pa marrë urdhër nga ne – i tha Ministri me zë të ulët dhe mbylli receptorin.

Dalngadalë oficer Kreshnikut po i vinte zemra në vend, pavarësisht nga ajo fjalë ofenduese që dëgjoi në telefon. Punë e madhe, vetëm Ministri e di këtë bisedë. Do t’i takonte përsëri dy fëmijët e tij që ishin si dy pëllumba. Lavdi zotit nuk paskishte luftë. Po pse i thanë “gomar”, në fund të fundit ai rregulloren zbatonte të cilën dora vetë Ministri i Mbrojtjes e kishte firmosur. Nga ana tjetër mendoi: ishte e natyrshme, gjithë ajo katana, gjithë ajo kështjellë çeliku mund të prekte shkëmbinjtë nënujorë prandaj cedoi fare pak në ujrat shqiptare territoriale. Nuk kishte rrugë tjetër se si të përshkonte Kanalin e Korfuzit. Po pse nuk lajmëruan ata nga lart? Me sa duket amerikanët kanë njoftuar Tiranën dhe komandant Selmanit nuk i kanë thënë asgjë. “Me sa duket kanë dashur të dijnë si do veproja unë në rast lufte”, i dha zemër vetes dhe justifikoi “ata aty lart”. “Ra shiu, dolli dielli e piu”, iu kujtua kjo thënie e gjyshes aty në Lumin e Vlorës. Doli i gëzuar nga strehimi, me sy të çelur. “Po pse më thanë gomar?” kjo fjalë i mbeti ndërmend e ngulur si një gozhdë. Ku kishte gabuar vallë? Mori dylbitë dhe po vëzhgonte i shpenguar aeroplanmbajtësen amerikane “Enterprise”. O zot i madh, me kë do matemi dhe ne? Një ishull ngjyrë gri në lundrim kishte mbyllur gjithë Kanalin e Korfuzit. Po pse nuk del tym nga oxhaku i saj, me çfarë lëviz i gjithë ky mal lundrues? Nga litaratura ushtarake në Akademi nuk i kujtohej të kishin mësuar për anije të tilla të stërmëdha, gjigande siçishte vetë Amerika. Sidoqoftë ushtarët i la brenda bunkerëve, pranë topave ende në gatishmëri numër një. Po ajo fjala “gomar” nuk e linte të gëzohej për surprizën, kishte folur me Komandantin e Përgjithshëm. Kjo mundësi të jepet vetëm njëherë në jetë.

 

***

Ndërkohë “Enterprise” vazhdonte udhëtimin e saj nëpër Kanalin e Korfuzit. Kishte kaluar ngushticën dhe po ecte në det të hapur. Nuk prekte më në ujrat tona territoriale. Në Gjirin e Sarandës, megjithse deti atë ditë ishte vaj, u ngritën dallgë. E habitëshme ishte si banorët nuk patën frikë. Atëherë qyteti nuk kishte as gazetë e as radio. Lajmi u përhap gojë më gojë e derë më derë: “Një objekt i çuditshëm ka dalë nga deti”. Njerëzit dolën nëpër ballkone, disa hipën majë pemëve, disa të tjerë se nga nxorën ca dylbi të mbetura që nga lufta e dytë botërore të fshehura në cepa sënduqesh. Për çudi asnjë nuk kishte frikë. Mekanik Tafili, sa mori vesh lajmin u vërsul i pari në rrugë.

  • Me kujdes Tafil, është anije luftarake e huaj dhe mund të qëllojë, mund të jetë e Flotës së Gjashtë në Mesdhe – e porosisnin shokët e ofiçinës jo pa njëfarë ironie.Ata qeshnin e bënin romuze, seçkishin një siguri se nuk do të kishte luftë.

Tafili nuk deshi të dinte se çfarë thoshnin ata, shokët e tij të punës. “Do zoti të qëllojnë, ta bëjnë shkrumb e hi këtë regjim që ka gati një çerek shekulli që po na zë frymën”, mendoi ai dhe u dha këmbëve me shpejtësi për nga Kodra e Diellit ku kishte më shumë fushëpamje. Ashtu, me kominoshe pune dhe duart gjithë graso e vaj makine, ecte me ngut pa kthyer kryet, nuk donte t’ia dinte se çfarë thoshnin të tjerët pas kahëve, as ua vuri veshin fjalëve. Ofiçinën dhe shokët i la pas, kishte ecur gati me vrap. Ktheu edhe njëherë kryet mbrapa se mos e ndiqte kush dhe ngjiti shkallët me shpejtësi në një pallat katër katësh i cili ishte në ndërtim e sipër, por sa më afër detit. Çfarë të shihte ashtu? Aeroplanmbajtësja “Enterprise” ecte triumfatore nëpër det. Kiçi i saj çante ujrat e Jonit dhe ajo kështjellë çeliku ngjyrë gri, madhështore, bënte gjithnjë e më përpara. Tafili e dinte se anijet e Flotës së Gjashtë nuk lëviznin të vetme. Pra, nuk ishte një nga ato. Grykat e zjarrit të “Enterprise” ishin drejtuar poshtë, në ujrat ngjyrë blu të Jonit: “Mor, aman të qëllojë, të bëhet tym e flakë, të zhduket ky regjim barbar pa le të vritem unë i pari” murmuriti ai. Ishte më shumë një dëshirë e tij se sa një realitet sepse gjigandi ngjyrë gri me flamurin amerikan sipër kiçit që çpalosej aq krenar prej erës, të jepte idenë se ajo aeroplanmbajtëse kishte dalë për një shëtitje mëngjesi se sa në një formacion luftarak. Ish të burgosurit iu mbushën sytë me lot. “Enterprise” as donte t’ia dinte se çfarë ndodhte në vendin e vogël të shqiponjave. Ajo shkoi aq afër, preku pak ujrat territeriale dhe vazhdoi rrugëtimin e saj të gjatë sikur Shqipëria nuk ekzistonte fare. Po përse kishte ardhur vallë, pse zgjodhi të kalojë në këto ujra kur shumë mirë mund të udhëtonte në perëndim të Kanalit të Korfuzit, në det të hapur? Tafili u ul në gjunjë, nuk u mor vesh, u ul nga lodhja apo për t’u lutur që “Enterprise” të hynte në portin e vogël të Sarandës. Mjafton të vinte, edhe pa shkrepur asnjë top, ajo e kishte të fituar luftën, mendoi ish i burgosuri. As topat as kundrajrorët tanë nuk mund t’i bënin gjë prej gjëje asaj kalaje prej çeliku. “Kur “Enterprise” nuk i bënë gjë japonezët në luftën e dytë botërore, çfarë mund t’i bëjë Niku me topat e tij të vjetër?”, iu duk ish të burgosurit sikur foli me zë. Pa me kujdes rreth e rrotull duke i bërë sytë katër. Mos e kishte dëgjuar njeri? Ishte gati të uluriste si një ujk i vetmuar pylli. Vetëm ca zallahi fëmijësh vinin që poshtë nga buza e detit. Gjithnjë e më tepër anija po zvogëlohej në horizont nga ana e perëndimit, gjithnjë e më tepër po largohej nga bregdeti shqiptar dhe ish të burgosurit Tafil Çanga vetvetiu i rrëshqitën dy pika lot të tjerë. “Na kanë harruar, nuk na llogarisin, do na lënë akoma të vuajmë, të leqendisemi, të çmendemi…Çfarë të kemi bërë, o i madhi zot?”, tha dhe ashtu, zemërplasur mori të zbresë shkallët e brendshme të pallatit katër katësh në ndërtim e sipër.

Pjesë-pjesë, punëtorët e ofiçinës po mbidheshin në repart duke biseduar me njëri-tjetrin për atë “mal çeliku” që lëvizte nëpër det mu përballë qytetit të tyre të vogël. Asnjëherë nuk kishin parë një gjë të tillë, as peshkatarët që gjuanin matanë ishullit të Korfuzit, nuk iu kujtohej një gjë e tillë. Por as traget nuk kishin parë në një madhësi sa kjo lubi. Të gjithëe dinin se Tafil Çanga dinte diçka më shumë, por nuk fliste, prandaj mekanikët, shokët e tij e rrethuan duke e bombarduar me pyetje. Ai kishte mbaruar shkollën e mesme amerikane “Harri Fullc” dhe dinte anglisht. Ishte dënuar se dëgjonte radion “Zeri i Amerikës” dhe disa shokëve që ai mendonte se ishin të besuar, u kishte treguar lajmet që jepte në shqip ai stacion. Dy prej tyre, bashkëpunëtorë të sigurimit të shtetit, e denoncuan dhe ai u dënua me shtatë vjet burg. Nga këto, bëri vetëm katër. Qysh kur kishte dalë nga burgu, Amerikën as në gojë nuk e zinte.

  • Tafil, të lutemi, na thuaj çfarë ishte kjo anije me aeroplanë përsipër?
  • Çfarë patë ju, atë pashë edhe unë.
  • Po ti di angisht, çfarë domethënë “Enterprise”?
  • Ma do mëndja që është emri i pagëzimit të saj.
  • Përse shërben?
  • Ma do mëndja për transport aeroplanësh sepse pashë ca aeroplanë përsipër, por siçi vutë re edhe ju xhanëm, pse më pyesni kot mua? – u përgjigj ai i nervozuar duke i rrëshqitur pyetjes.

Me kaq, heshti dhe nuk deshi të merrej më me këtë temë. Vazhdoi të mbyllte motorin që kishte lënë hapur, ndoshta atë mbasdite do ta mbaronte, ndryshe do t’i thoshnin se mbeti duke bërë sehir aeroplanmbjtësen amerikane. Do t’i thoshnin se shpirtin dhe zemrën i kishte në Amerikë edhe pse hante bukën e mëmëdheut. Nga burgu nuk paskishte mësuar asgjë.

 

***

Komandanti i baterisë bregdetare Kreshnik Selmani ishte një oficer tepër i përpiktë, vinte nga një familjes e varfër nga Lumi i Vlorës me pesë fëmijë, tre prej tyre kishin dalë oficerë. Rast i rrallë. Niku ishte baba i dashur, familjar i rregullt dhe një oficer nga më të përgatiturit sipas shkollave ushtarake në Tiranë. Kishte lindur në një fshat malor që nuk i trembej luftës. Lexonte çdo lloj literature që kishte lidhje me strategjinë ushtarake dhe mundohej të njihte armatimet perëndimore, sidomos ato amerikane, por asnjëherë nuk kishte ndeshur literaturë për një aeroplanmbajtëse kaq të madhe, sa dy fusha sporti. Dhe më e bukura ishte se prej oxhakut të saj nuk dilte tym. Ku shkonte gjithë ai karburant që mund të digjte ajo? Për çdo të papritur atë natë ai nuk shkoi në shtëpi, as të nesërmen. Iu kthye edhe njëherë rregulloreve. Ajo fjala ofenduese që ai nuk guxonte as ta zinte në gojë, e kishte lënë pa gjumë. Pa me vëmendje se si duhej vepruar në rast se cenoheshin kufijtë e Atdheut: duke kujtuar fijë e për pe veprimet e tij, nuk gjeti asnjë gabim, atëherë pse e quajti Komandanti i Përgjithshëm “gomar”?

Natën e tretë, kur thuajse aeroplanmbajtësja ishte harruar, ai u kthye pranë familjes së tij. Ishte i zverdhur në fytyrë dhe i heshtur. Oreks nuk kishte dhe deshi të flinte me fëmijët, me dy djemtë e tij për të cilët tha se e kishte marrë malli.

  • U sëmuri “Enterprise”, si ty ashtu edhe Tafilin, – i tha e shoqja, ekonomiste në një ndërmarrje qylymash. Një grua e urtë dhe mjaft e sjellshme. Ajo kishte dy gërsheta të gjata që i kishte lidhur topuz në majë të kokës. Ishte me origjinë nga një fshat tjetër i Bregut të Poshtëm. Kreshniku e kishte njohur gjatë stërvitjeve ushtarake që bënte shkolla e saj e mesme në repartin e Lëkurësit.
  • Pse çfarë ka Tafili? – e pyeti ai gjithë kërshëri.
  • Ka dhimbje koke, i është prerë oreksi, as dje, as sot nuk ka shkuar në punë.
  • Grua, mirë që më the, po zbres për t’i bërë një vizitë, gjynah, pavarësisht se ka qenë në burg, është familje dëshmori, në fund të fundit burgu e ka riedukuar, do ta shoh, njeri është edhe ai – i tha asaj, pastaj pa marrë përgjigje, hapi dollapin dhe nxori një shishe qelqi me raki gjysmë litroshe që ia kishin sjellë ushtarët, ashtu siçbënte gjithnjë kur frekuentonte fqinjin një kat më poshtë.
  • Na piu e zeza, po e mori vesh Partia që hyn e del pa teklif tek një ish i burgosur, – i tha e friksuar seriozisht e shoqja, por ajo e dinte se ai kur thoshte një gjë, kur jepte një premtim, pavarësisht rrezikut, do ta bënte se s’bën. E pa me ca sy lutës, pastaj me zë të ulët e porositi:
  • Aman, veçpër politikë mos flisni….

Niku buzëqeshi, përqafoi gruan për ta qetësuar dhe hapi derën e jashtme pa kthyer përgjigje. Diçka bluante nëpër mend. Dera u hap dhe brenda hyri një vrushkull ajri i freskët. Niku doli duke parë me kujdes se mos kishte njerëz rrugës. Hodhi sytë nga pedonalja buzë detit, ajo ishte bosh. Elektricistët e komunales ca drita të mekta rruge ende nuk i kishin shuar. Kujtoi fjalët e Tafilit: “Njerëzit këtu shëtisnin sikur shkojnë në një funeral” dhe vuri buzën në gaz. Pa nga deti. I errët, i heshtur e memec. Iu duk se “Entërprise” ishte fshehur aty mbrapa ishujve të Ksamilit. Tafilin e gjeti duke lexuar faqen e katërt të “Zërit të Popullit”. Dukej pak i lodhur, por jo i sëmurë, megjithëse fytyrën e kishte në ngjyrën e pluhurt të çimentos. Kishte veshur një këmishë të zezë prej bezeje të trashë dhe akoma mbante në këmbë çizmet e punës. Dukej sikur e kishte humbur toruan. I ndritën sytë vetëm kur vuri re shishen e rakisë që u përplas mbi syprinën e tavolinës. “Gjynah që është veshur oficer ky alamet djali, ky nuk vret një zog e jo më njerëz, ky është shpirt njeriu”, mendoi ai për Nikun. I bëri vend në një karrike kashte afër tij. Ai e dinte se atë natë do të flitej për aeroplanmbajtësen “Enterprise” dhe iu lut të shoqes të ngjitej lart për t’i bërë shoqëri nuses së oficerit.

  • Kishit gatishmëri që nuk të kam parë këto ditë? – pyeti i pari Tafili.
  • Ishte gatishmëri e rreme, me sa duket ajo nuk ishte aeroplanmbajtëse luftarake, – provokoi oficer Niku. Tafili buzëqeshi.
  • Je djalë i zgjuar Nik, ajo aeroplanmbajtëse e ka mbaruar misionin dhe po bën udhëtimin e saj të fundit përpara se të hyjë në muze. Ka shërbyer me një heroizëm të pashoq dhe fituar 20 yje lufte, njëzet dekorata, është anije heroinë e Luftës së Dytë Botërore. Për mendimin tim, kur kaloi këtu nuk ka qenë e armatosur. Me sa duket për herë të fundit po viziton bazat amerikane në Mesdhe, përpara se sa të kthehet në muze.
  • Domethënë në vend se ushtarët të shkojnë në muze, po shkon “muzeu” tek ushtarët, – i tha Niku duke qeshur, me njëfarë shpotie. Pastaj, duke e parë ish të burgosurin drejt në sy, pyeti se me çfarë lloj karburanti lëvizte gjithë ai mal çeliku?
  • Këtë pyetje duhet të ta bëj unë ty dhe jo ti mua, – i tha ai – ne në burg nuk kemi mësuar për armatimin amerikan.
  • Ha, ha, më sfidove, as ne, por me që the se është heroinë e Luftës së Dytë Botërore.
  • Unë kam dëgjuar vërtetë dikur lajmet e radiove amerikane dhe kjo aeroplanmbajtëse është nga më populloret. Nuk ka amerikan të mos dijë sa luftime ka bërë ajo. Pyete se me çfarë punon dhe unë e kuptoj se kjo pyetje të mundon, kjo pyetje të ka sjellë sonte tek unë, të mundon xanxa e ushtarakut. Unë mendoj se ajo vihet në lëvizje nga një reaktor atomik. Nuk di çfarë mendon ti?

Ushtaraku Kreshnik Selmani buzëqeshi, por kuptoi më shumë se aq; ishte e sigurtë, Tafili ende dëgjonte “Zërin e Amerikës” nga ku kishte marrë gjithë atë informacion, por këtë nuk duhet t’ia pohonte as së shoqes. Ishte me rrezik. Po si? Ky kat ku ai banon, gati nën tokë, antenë nuk ka. Si mund të hyjnë valët gjer këtu? Niku ngjiti shkallët drejt shtëpisë së tij. Tafilit atë natë i kishte hapur “punë” me atë shishen e rakisë që i la mbi tavolinë. Si nuk i shkoi mendja për pak djathë apo turshi? Ndoshta kujtohej e shoqja. Megjithatë nga biseda me ish të burgosurin ai mësoi më shumë se sa nga komunikimi prej komandës së tij eprore. Si thoshte Napoleon Bonoparti: në se doni të vërtetën, pyetni të burgosurit.

Kreshnik Selmanit kurrë nuk i shkonte ndërmend, por as të tjerëve se Tafili, ish i burgosuri për agjitacion e propagandë nga Pushteti Popullor, kishte zëvendësuar ullukun prej llamarine që zbriste nga kati i sipërm me një tjetër ulluk bakri që përcillte për mrekulli valët e radios “Zëri i Amerikës”. Gjithçka e fshehur dhe e maskuar për mrekulli.

 

Fund

Toronto, 27 tetor 2018

PENDIMI

by

2memisha-gjzeneli

Tregim nga Memisha Gjonzeneli/

Binte shi i rrëmbyer. Akrepat e sahatit tregonin orën 12 të natës. Një hije, me diçka në dorë, po ecte ngadalë gati sikur mezi hidhte këmbët, aq sa dukej sikur po pengohej. Shiu dhe errësira ia bënin edhe më të vështirë ecjen. Rruga mezi dallohej. Shpesh shkreptinte që shoqërohej edhe me rrufe, vetëm atëherë rruga dukej mirë, më pas shi dhe errësirë. Hija ecte ngadalë por e sigurt. Në kokë kishte hedhur një rrobë të leshtë që të mos i lagej çfarë mbante në dorë.

“Zot – tha hija me vete – për sonte i paske ruajtur të gjitha” dhe vazhdoi të ecte. Fuqitë po e linin kur, aty afër u duk një banesë me drita. Mblodhi forcat dhe shpejt u gjend tek shtëpia.

Ishte shtëpi pak e madhe me dy kate. Hija u mbështet tek dera. Gati po i binte të fikët. E uli atë që mbante në dorë. Ngriti rrobën që e mbulonte. Një rrufe shkrepi aty afër dhe gjithë vendi u ndriçua.

Tek dera u duk një grua, shumë e re në moshë. Ajo për momentin u tremb nga zhurma dhe drita e fortë. Sytë të mbushur me kot. Nuk ndahej dot nga gjëja që kishte në dorë. Në fund e uli me kujdes tek dera. E mbuloi mirë të mos e lagte shiu.

– Më fal bir, nuk mund të jemi bashkë!

U kthye dhe u nis të ikte. Kur bëri nja dhjetë hapa u kthye vrap si e çmendur. E mori në qafë e puthi dhe e uli menjëherë poshtë, iu duk se po ta mbante edhe pak nuk do ta lëshonte më kurrë.

Iku në fillim me hapa të ngadaltë pastaj me vrap, nuk pyeste më për shtrëngatën e shiut që vazhdonte. Në fund mbërriti në dhomën e saj. U hodh në një divan ashtu siç qe, e lagur. E pafuqishme, e shkatërruar nga gjendja shpirtërore. U ngrit rrëmbimthi. “Çfarë bëra” tha me vete. U nis me shpejtësi nëpër errësirë të natës dhe shiut nuk pyeste më për asgjë donte të merrte djalin.

“Jo, nuk mund ta lë” tha me vete. Kur mbërriti atje ku e kishte lënë djalin, ai nuk ishte aty. Tek shtëpia ishin ndezur të gjitha dritat. U kthye prapë për në dhomë. Rruga iu duk shumë e gjatë sikur nuk do të mbaronte kurrë. E uritur, pak kohë që kishte lindur, po i merreshin mendtë. Shiu binte me shtamba. Donte të ulej diku por iu kujtua se dhoma ishte aty afër, dhe nuk ndaloi.

Hoqi rrobat e lagura dhe ashtu lakuriq u shtri në divan. Në çast e zuri një gjumë i rëndë. U zgjua të nesërmen në drekë. E pa veten lakuriq dhe i erdhi turp nga vetja. U ngrit shkoi bëri dush dhe u kthye përsëri në divan. Donte të përqendrohej por e kishte të vështirë, u vesh dhe përsëri u mbështet në divan.

“Ç’bëra?” i tha vetes. “Ç’faj më kishte ajo krijesë që e lashë tek dera dhe ika?!”

 Tek shtëpia e fëmijës, një infermiere e re që po kryente shërbimin iu duk se dëgjoi të qarat e një fëmije. Jashtë stuhia vazhdonte me tërbim, një degë peme u thye diku aty afër.

Përsëri dëgjoheshin të qara fëmije por tani më qartë. Infermierja shkoi shpejt dhe zgjoi shefen. Të dyja shkuan tek dera, të qarat vazhdonin. Ato hapën derën shpejt, kur panë një fëmijë në anë të derës të mbuluar me kujdes. E rrëmbyen me shpejtësi dhe mbyllën derën. Shkuan tek dhoma ku rrinin fëmijët. I hodhën dru zjarrit dhe dhoma u ngroh shpejt. Fëmija pushoi së qari. Ato hapën rrobat me të cilat ishte mbuluar fëmija. Asnjë lloj informacioni, në gjoks ishte vetëm një copë letër ku shkruhej datëlindja 13 maj 1958 dhe “Ju lutem më falni ju dhe Zoti.”

Ato e lanë e veshën dhe e vendosën në një krevat për fëmijë. E kapi menjëherë gjumi.

Kaluan afro dy vjet, djali ishte rritur, ecte në këmbë. Ishte fëmijë i qeshur, me flokë të zinj dhe sy blu. Ishte një fëmijë i bukur. Në shtëpinë e fëmijës jetonin afro tetëmbëdhjetë fëmijë të moshave të ndryshme. Shpesh vinin familje për t’i adoptuar. Dhe numri i fëmijëve lëvizte. Fëmijës i kishin vënë emrin Robert. Me këtë emër u regjistrua në dosje, shkruanin historinë si e gjetën orën dhe datën bashkë me letrën që gjetën në gjoksin e fëmijës…

Elena me Nikon kishin më shumë se pesëmbëdhjetë vjet martuar, por fati nuk i kishte bërë me fëmijë. Vendosën të adoptonin ndonjë fëmijë. Shkuan në bashkinë e qytetit, atje ishte një zyrë që merrej me këtë punë. Aplikuan dhe garantuan që i kishin të gjitha kushtet për të mbajtur një fëmijë dhe t’ia plotësonin kërkesat për një jetë normale. Shefja e zyrës iu premtoi se shpejt do t’iu kthente përgjigje.

Familja e Nikos jetonte në qytet, të dy ishin mësues shumë të nderuar. Nikua jepte mësim në gjimnaz, kurse Elena në fillore… Kishte kaluar pak kohë kur iu erdhi përgjigjja, të shkonin në Brindizi dhe të shikonin.

Ishte ditë e hënë. U ngritën që në mëngjes dhe shkuan tek stacioni i autobusit, u nisën për në Brindizi. Rruga ishte e gjatë, rreth tre orë.

U lodhën, por prapë ishin të gëzuar sepse jeta e tyre këtej e tutje do të ndryshonte.
Autobus mbërriti në drekë në qytet. Morën një taksi, i dhanë adresën dhe shumë shpejt u gjendën para një shtëpie dy katëshe. Në të ishte një tabelë me mbishkrimin “Shtëpia e Fëmijës”. Nikua me Elenën i ranë derës, ajo u hap menjëherë, siç dukej ata i prisnin.

Përpara iu doli një grua rreth të pesëdhjetave e cila duke buzëqeshur i ftoi:

–         Ejani urdhëroni, po ju prisnim.

Të tre shkuan në një zyrë e cila ishte e pastruar dhe e rregulluar për bukuri. Çiftit i bëri shumë përshtypje rregulli dhe pastërtia e gjithë ambientit. U ulën. Gruaja ishte drejtoresha, ajo menjëherë hyri në temë. Nikua i dha letrën, ajo e lexoi, qeshi pak pastaj tha:

-Kemi një djalë shumë të mirë. – I ra një butoni dhe menjëherë hyri një grua e veshur me të bardha, e cila u përshëndet me mysafirët dhe drejtoresha iu drejtua – Shko sill Robertin këtu.

Ajo iki dhe u kthye me një fëmijë të vogël rreth 24 muajsh.

Ata sa e panë u pëlqeu. Hapën duart të vinte tek ta, ai qeshi dhe iu zgjati duart që ta merrnin.

Kur kishin mbaruar me të gjitha dokumentet Nikua pyeti drejtoreshën:

–         Se mos vijnë dhe na e kërkojnë djalin, pastaj do kemi problem.

Drejtoresha e garantoi dhe i tha se askush nuk e kërkon, se zyrat e kanë të ndaluar të japin informacion kujtdo qoftë.

Pasi firmosën letrat, morën dhe valixhen me rroba për Robertin sa të blinin të reja dhe ikën. Ku dolën u përqafuan, hipën në taksi dhe u nisën duke lënë pas dy gratë që qanin. Në mbrëmje taksia i ndali para shtëpisë. Vogëlushi gjithë rrugës nuk i shqetësoi, vetëm afër shtëpisë qau pak, i dhanë qumësht dhe ai fjeti përsëri.

Me djalin në krahë, ata hynë në shtëpi. Të dy ishin shumë të gëzuar, filluan ta përkëdhelnin me radhë dhe pastaj e vendosën në krevatin e tij. E kishin bërë gati dhomën e fëmijës, kishin blerë çdo gjë që i duhej një fëmije të vogël.

Derën e dhomës e lanë hapur, sado që një mur i hollë i ndante. Kishin merak dhe shpesh ngriheshin natën të shikonin si flinte Roberti i vogël. Të nesërmen shkuan në komunë dhe në bazë të dokumentit që kishte lëshuar shtëpia e fëmijës bën regjistrimin, e kështu Roberti u bë djali i Nikos dhe Elenës.

Elena mori dy javë leje që të mësohej me Robertin. Që javën e parë djali nuk ua ndante sytë të ëmës, kudo që shkonin. Nikua i shikonte dhe qeshte i gëzuar. Të tre ishin të lumtur. Nikua falënderoi sërish Zotin për këtë dhuratë kaq të bukur që iu dha. Shpesh i shikoje të tre tek parku në fillim me karrocë e pastaj djali ecte vetë derisa lodhej dhe zgjaste duart që ta merrnin në krahë.

Kur Roberti mbushi pesë vjeç, Nikua bëri një darkë të madhe. Hera e parë që ajo shtëpi pa aq shumë njerëz. Roberti u kënaq shumë sa mezi e zuri gjumi madje dy- tre ditë nuk fjeti mirë. Pas disa ditëve ai i tha së ëmës se i donte përsëri ata njerëzit.

–         Kur të duash e bëjmë prapë bir. – i thoshte ajo – madje edhe më të bukur.

Kur do të shkonte në klasën e parë, Robertit i kishin blerë një kostum shumë të bukur, madje vuri dhe një kollare të vogël, dukej shumë i bukur. Nikon dhe Elenën nuk i zinte vendi nga lumturia.

Shkolla bëri dhe një ceremoni për mirëseardhjen në shkollë. Fëmijët hynë në klasa. Prindërit u larguan për t’u kthyer në drekë që t’i merrnin. Nikua dhe Elena e pritën Robertin dhe sa e panë i dolën shpejt përpara dhe e përqafuan. Shkuan në shtëpi, pasi hëngrën u ulën para televizorit. Roberti u ngrit dhe shkoi në dhomën e tij të bënte detyrat.

–         Shko, bir – i tha Elena – po pate ndonjë problem, ne këtu na ke.

Koha kalonte shpejt. Roberti ishte djalë i rregullt, i dashur, i pëlqente të dilte me shokët ose të luante futboll. Ai mbaroi shkollën fillore me nota të mira, me mesatare 8.5 por, mund të dilte më mirë se të dy prindërit i kishte mësues.

Të tre morën pushimet dhe shkuan tek një kushëri që rrinte në bregdet. Edhe kushëriri kishte një djalë të cilin e quanin Albert. Ishte familje shumë e dashur. Kaluan 15 ditë shumë të gëzuara të cilat mbaruan shumë shpejt. Roberti dhe Alberti u lidhën shumë me njëri –tjetrin dhe i premtuan se do të komunikonin shpesh bashkë.

Koha kaloi dhe sërish ceremoni për fillimin e shkollës së mesme. Roberti kishte trup të bukur, kishte dhe një të qeshur të bukur që kur qeshte i çelej fytyra, sidomos sytë që i shkëlqenin.

Në ditën e parë të shkollës u prezantuan me mësuesen kujdestare, ajo i vendosi nëpër banka, Robertin e uli me një vajzë dhe nxënësit e tjerë po ashtu; një djalë dhe një vajzë. Dita e parë kaloi shpejt. Në shtëpi Robertin e priste e ëma gjithë gëzim, sa e pa i doli përpara.

-Të vaftë mbarë të keqen nëna. – e përqafoi dhe e puthi në ballë. – Jam e bindur – i tha ajo– se edhe këtë vit do na nderosh.

Ajo e pyeti për gjithçka, ajo vetë kushedi sa herë e kishte përjetuar ditën e parë të shkollës por si mësuese, ndërsa sot si nënë, që ka dërguar djalin në shkollë dhe kjo ishte një kënaqësi e veçantë.

Pas pak erdhi dhe Nikua e të tre u ulën të hanin. Elena e kishte mbushur tavolinën plotë me pije dhe ushqime për ta festuar këtë ditë.

Nikua ngriti gotën e verës dhe e tokën të tre duke thënë gëzuar në të njëjtën kohë.

Pas dreke i ati e pyeti për hollësira se si e kishte kaluar. Roberti nuk harroi t’iu tregonte se e kishin ulur me një vajzë. E ëma e pyeti menjëherë se si e kishte emrin e ai i tregoi se quhej Venera.

-Sa emër i bukur. – tha e ëma.

Roberti e kishte shumë për zemër shkollën. Sa mbaronte detyrat, dilte nga parku ku takohej me shokët por shpesh edhe me shoqe. Viti i parë kaloi shumë shpejt, e për pushime shkuan në bregdet. Plazhet ishin shumë ngarkuar e megjithatë ata ndenjën njëzet ditë.

Roberti ishte nxirë nga dielli sa dukej si ezmer, por prapë ishte simpatik. Ai filloi të përgatitet për shkollën, paradite shpesh dilte dhe luante basketboll me shokët, por luante edhe në darkë.

Filloi viti i ri shkollor, shpesh e ëma e shoqëronte deri në shkollë, po ashtu edhe në pasdreke kur dilte. S’kishte kënaqësi më të madhe për Elenën se sa kur shoqëronte të birin dhe duke bërë humor sa mbërrinin në shtëpi. Në vitin e dytë mësuesi e uli me një vajzë shumë simpatike, shokët bënin humor duke i thënë se ishte me shumë fat. Atij i vinte turp dhe ulte kokën. Edhe shoqen e vitit të parë kur e shikonte e përshëndeste. Vajza sa u ul në bankë u prezantua:

–         Mua më quajnë Olimbi, jetoj në anën tjetër të qytetit.

–         Mua më quajnë Robert – i tha Roberti dhe i zgjati dorën. – Jetoj me prindërit këtu afër.

Me kalimin e kohës ata u miqësuan me njëri-tjetrin dhe e ndihmonin njëri-tjetrin. Ajo u njoh dhe me nënën e Robertit dhe u pëlqeu shumë por më vonë edhe nëna e Robertit e pëlqeu atë. Kur mbaroi dhe viti i dytë, shkolla organizoi një mbrëmje ku nxënësit mund të shoqëroheshin edhe me prindërit. Nikua, Elena dhe Roberti u veshën shumë bukur. Për Nikon dhe Elenën ishte kulmi i kënaqësisë. Ata nuk para bënin vizita nëpër të njohur kështu që e pritën me kënaqësi këtë mbrëmje.

Mbërritën në shkollë. Kishte shumë njerëz por vendet ishin me bileta me numër dhe kështu që ata u ulën tek vendi i tyre. Të gjithë njerëzit që ishin në sallë dukeshin të gëzuar. Pas pak skena u hap dhe në mes të saj ishte një tavolinë me disa karrige. Disa drejtues ishin ulur në ato karrige, ata ishin të gjithë mësues. Gjithë salla u ngrit në këmbë me duartrokitje.

Drejtori përshëndeti dhe nxënësit  dhe në veçanti mësuesit dhe profesorët për punën e mirë që kishin bërë. Nxënësit i uroi për punën dhe rrugën e gjatë që do bënin. Pastaj drejtori tha:

-Kemi prurë për këtë rast një orkestër shumë të mirë, kështu që kush dëshiron të

vallëzoj të shkoj tek salla tjetër.

Në këtë çast u hapën disa perde dhe në pah doli një sallë e madhe vallëzimi. Sa filloi muzika Olimbia se nga doli para tyre dhe e ftoi Robertin që të kërcenin. Ai kërkoi leje nga prindërit dhe kur ata i dhanë leje ata u kapën dorë për dore dhe u futën në turmë për vallëzim. Aty ata ndjenë një kënaqësi të veçantë, aty qenë të gjithë shokët dhe shoqet e tyre që kishin pasur. Kur shkuan në pushim, Olimbia i tha Robertit:

–         Eja të të njoh me familjen time se po na shohin.

Roberti pranoi. Vajza e prezantoi me të atin pastaj me të ëmën dhe në fund me vëllain e vogël. Ishin një familje simpatike. Babai ishte oficer në ushtri, e ëma kimiste dhe vëllai në shkollë fillore.

Kur u kthyen në vend edhe Roberti e njohu me familjen e tij. Në fillim me babin pastaj me nënën të cilën e njihte më parë. Filloi muzika. Nikua mori të shoqen dhe u ngrit të vallëzoi po ashtu edhe Roberti me Olimbinë. Mbrëmja ishte e shkëlqyer, jo vetëm se kishte muzikë por kishte numra lotarie që nga të tre fitoi vetëm Elena, kurse tek Olimbia fitoi ajo dhe i ati. Ajo fitoi një pikturë kurse i ati një kuti shahu. Kurse Elena një çokollatë e shoqëruar me disa qëndisma për perde.

Vonë ikën në shtëpi të kënaqur por dhe të lodhur.

Koha ikte shpejt, marrëdhëniet ndërmjet dy familjeve ishin shumë korrekte. Më së fundi erdhi dhe koha e maturës duhej të punojë më shumë që të mbyllej viti me nota sa më të mira. Olimbia dhe Roberti studionin për ditë bashkë. Erdhi dhe dita e provimeve, Roberti i mbylli provimet me notën 8.5, Olimbia me notën 9. Të dy ishin afruar shumë me njëri-tjetrin dhe takoheshin pothuaj ditë për ditë.

Një ditë u mblodhën shokët që luanin basketboll dhe vendosën që të shkojnë në një qytet bregdetar që kishte afër por që ishte dhe shumë i bukur. Pasi folën me njerëzit e shtëpisë vendosën të shkonin. U bënë dhjetë djem dhe katër vajza. Ishte hera e parë që Roberti largohej nga shtëpia. Atje do të qëndronin rreth tetë ditë, folën në telefon me kompaninë dhe çdo gjë u bë gati. Kompania siguronte edhe hotel që kishte edhe restorant brenda. Rruga do bëhej me autobus dhe zgjaste rreth tre orë e ca. Ishte ditë e shtunë kur u nisën shumë prindër kishin ardhur për t’i përcjellë. Nikua me Elenën kishin shumë merak. Autobusi u nis, të gjithë të rinjtë përshëndetën me dorë nga dritaret dhe filluan të këndojnë. Mbërritën në qytet. Ishin shumë të lodhur. Kur qëndroi autobusi ishte qendra e qytetit, para ishte një pallat i madh pesë katësh me arkitekturë të vjetër po shumë i bukur. Para pallatit ishte një shesh i madh, i shtruar me pllaka në mes ishte një si rrethore, i mbushur me pëllumba që ushqeheshin me ushqimet që hidhnin njerëzit. Në ballë të pallatit ishte shkruar “BASHKIA”, pak më majtas “GJYKATA”. Grupi shkoi drejt dhe në hotel që ishte aty afër dhe u shpërndan nëpër dhoma. Disa u futën të bënin dush, të tjerët u shtrinë nëpër krevate të çlodheshin. Në darkë u mblodhën, bënë një shëtitje dhe shkuan të hanin  darkë dhe prapë shkuan nëpër dhoma. Gjumi i zuri shumë shpejt.

Në mëngjes u ngritën, u lanë, u veshën me rroba të holla se do venin nga plazhi. Plazhi ishte larg afro dhjetë minuta me këmbë. Ai ishte shumë i madh dhe shumë i bukur. Kur mbërritën në anë të detit u zhveshën shpejt dhe u futën në ujë. Ishte pak ftohtë por shpejt u mësuan. Ndenjën për rreth dy –tre orë pastaj të lodhur u shtrinë në rërë. Kishin dhe një top të vogël dhe filluan të luajnë por shpejt u lodhën, u futën në ujë për t’u shpëlarë, pastaj u bashkuan dhe duke qeshur e me humor u nisën për në hotel. Të gjithë shkuan dhe bënë dush pastaj së bashku shkuan në restorant të hanin.

Pasi hëngrën shkuan nëpër dhoma të shtriheshin. Në mëngjes u ngritën shpejt sa mbaruan mëngjesin dhe të gjithë u nisën për në plazh. Gjetën një vend të mirë, pak i mënjanuar dhe ata kështu e donin. U zhveshën dhe me vrap u futën në ujë. Në fillim lagnin njëri-tjetrin pastaj u futën në thellësi. Gjithë ditën kaluan në plazh dhe drekën po aty e hëngrën gjetën një dyqan që bënte ushqim të shpejt. Në darkë duke bërë shaka dhe humor shkuan në hotel. U shpërndanë nëpër dhoma por, kur po ndaheshin punonjësi i hotelit iu tha se po të donin në mbrëmje kishte muzikë në holl. Të gjithë u gëzuan. Ndenjën rreth një orë nëpër dhoma sa bënë dush, u shtrinë pak e pastaj shkuan si grup bashkë në hollë për muzikë. Nuk kishte shumë njerëz, ndofta ishte shpejt se më vonë u mbush plot. Roberti fliste me prindërit pothuaj çdo ditë në mëngjes dhe në darkë.

E kishte marrë malli shumë, ai nuk ishte mësuar larg shtëpisë.

Kaluan pesë ditë pa u kuptuar fare. Një ditë në mëngjes dolën nga hoteli. Sapo dolën një grup djemsh pothuajse moshatar me grupin u hodhën një top tek këmbët. Një nga djemtë e goditi keq në drejtim të kundërt, ata atë donin dhe u turrën e u kacafytën me grupin. Vajzat u tërhoqën mënjanë ndërsa Roberti me shokët po mbroheshin.

Nga zhurma u hapën dritaret e zyrave dhe po shikonin se çfarë po ndodhte. Mbërriti policia e bashkisë dhe u dëgjua një zë i qartë dhe i prerë.

-Merrini dhe çojini në komisariat, paskan ardhur mysafirë të na prishin qetësinë.

Roberti pak i gjakosur e dëgjoi qartë atë zë dhe si me komandë u kthye nga ajo që foli. Para tij qëndronte një çift shumë serioz, të veshur me rroba të zeza, gruaja po këshillonte policët për t’i marrë. Ajo ishte mbi të dyzetat, tepër simpatike.

Roberti nuk po ia hiqte sytë dhe i tha:

-Nuk po bën mirë.

-Këtë të parin! – tha ajo.

Robertin dhe tre shokë i shoqëruan në polici.

-Si urdhëron, zonja gjykatëse.

Atëherë Roberti e mori vesh se gruaja ishte gjyqtare e qytetit.

Policia nuk ishte larg. Ecën dhjetë minuta dhe dolën para një shtëpie dy katëshe, disa polic ishin aty para.

–         Prisni këtu. – tha një nga policët kur mbërritën.

Ai hyri brenda, pas pak doli një burrë civil mbi të pesëdhjetave, trup të lidhur dhe të rregullt, dukej më shumë si sportist. I qeshur u drejtua nga të rinjtë po në çast polici i tha:

–         Këta i sollëm me urdhër të gjykatëses.

–         Po, po e mora vesh – tha ai. – Nga jeni djema?

–         Nga Ostuni, – i tha Roberti – kemi ardhur si grup me pushime këtu, por të lutem unë jam fajtori, këta u futën në sherr të më mbronin mua. Pyete edhe zotin polic. Të lutem liroji ata.

–         Si e ke emrin morë djalë? – pyeti ai.

–         Robert. – u përgjigj.

–         Mirë, do bëjmë kështu. Ju të tre ikni. Roberti duke qenë se e pranon fajin do të rrijë këtu.

Kur vini me pushime mos bëni sherr.

Ata nuk donin të iknin, por Roberti prerazi, si urdhër iu tha të shkonin. U larguan pa qejf.

–         Tani ata ikën, kurse ti do të dënohesh.

–         Dakord. – tha Roberti.

–         Si fillim do të shkojmë të pimë nga një kafe të qetësohemi.

Të dy u ulën në një kafe që ishte aty afër. Kamerieri e dinte çfarë pinte sherifi por pyeti djalin dhe ai i tha për një limonadë.

–         Nuk ke filluar akoma të pish kafe? – i tha ai.

–         Jo, akoma. – i tha djali me të qeshur.

Kishin dhjetë minuta që ishin ulur në kafe kur, tek dera u duk gjyqtarja me të shoqin. Sa hynë brenda kërkuan më sy ku mund të ishte sherifi me djalin dhe u habitën kur panë që ata të dy po flisnin shumë miqësisht me njëri – tjetrin. Ata u ulën pak larg tyre. Porositën diçka për të pirë, kur Roberti pa dashur, kthen kokën dhe sytë e tyre u kryqëzuan. Ajo i hoqi dhe pa nga sherifi Ndenji pak dhe ia bëri sherifit me shenjë që të dilte pak jashtë. Të dy u ngritën dhe në të njëjtën kohë dolën jashtë. Ndenjën jo më shumë se pesë minuta dhe hynë sërish brenda.

Sherifi me Robertin mbaruan pijen dhe dolën jashtë. Sherifi i foli një polici të sillte makinën. Ai ia solli menjëherë. Roberti nuk po kuptonte asgjë dhe pyeste veten se çfarë po bante ky burrë babaxhan, ku do ta çonte. Por sherifi nuk i dha kohë të mendohej më shumë.

–         Robert – i tha ai – sot do të jesh mik tek unë.

Hipën në makinë. Roberti donte të ulej mbrapa por ai i tha:

–         Çfarë bën kështu? Të thashë që do të jesh miku im, ulu përpara.

Makina u nis. Roberti iu lut sherifit që të kalonin nga hoteli dhe të lajmëronte shokët që gjithçka ishte në rregull.

–         Si të duash. – i tha ai.

Shkuan në hotel. I gjithë grupi po priste jashtë, kishin rreth dy a tre orë që po prisnin, kur para tyre qëndroi një makinë policie. Prej saj dolën Roberti dhe sherifi. Të gjitha u hodhën ta përqafonin Robertin por ai i ndaloi.

-Ejani të gjithë këtu. – dhe kur të gjithë u afruan ai vazhdoi – Më parë njihuni me mikun tim të ri, sherifin e rajonit.

Të gjithë i dhanë dorën me respekt, kurse ai po qeshte me gëzim. Kjo ishte diçka e papritur për të dhe i pëlqyen këta djem e vajza. Pasi mbaroi me përshëndetjet i dha kohë Robertit të takohej me grupin dhe pastaj iu tha:

-Nuk më vjen mirë që ju prishëm pushimet, por ja që ka dhe keqkuptime. Ju nuk kishit faj,

ata iu kishin provokuar, megjithatë unë ju uroj pushime të gëzuara. Unë do shëtis me Robertin dhe do t’ua sjell para darke. Po të keni ndonjë shqetësim mund të na flisni. Eja Robert.

E mori dhe i ranë qytetit kryq e tërthorë pastaj e çoi nga e detit dhe në fund qëndruan tek një grykë që dukej si gadishull i vogël dhe deti ishte shumë i bukur e i qetë.

Ishte një bukuri e cila e la Robertin të mahnitur. Aty ishte një restorant shumë i mirë, ku shkonin njerëzit e pasur.

–         Ku po më çon? – e pyeti Roberti.

–         Sot mos fol fare, je miku im. – iu përgjigj dhe e u futën në restorant.

Vendi mahnitës, bukuri e rrallë, dielli në perëndim i jepte një pamje të paparë. Për Robertin porositën peshk të furrës dhe e shoqëruan me verë të kuqe. Sherifi e shikonte Robertin njësoj sikur e kishte djalë dhe i tha:

-Më fol pak për veten.

-Ç’të them. – i tha Roberti – Nuk kam shumë miq dhe është e hera e parë që largohem nga shtëpia dhe prindërit, të cilët i kam lënë me merak. Por meqenëse më pyete gjithë mirësi po të tregoj një sekret. Këta prindër nuk kanë pasur fëmijë dhe më kanë birësuar kur isha pak më i madh se një vjeç. Ata më treguan tani që mbarova gjimnazin dhe isha i rritur. Që nga ajo ditë, shpesh më del gjumi natën dhe pyes veten se pse nëna më la. Jam i bindur se ka pasur një arsye shumë të fortë që më ka lënë se nuk ka nënë në botë që të braktis fëmijën sa e ka lindur. Dhe më e keqja është se që të mos i mërzisja prindërit nuk mund të pyesja për ndonjë hollësi. Mirëpo fati më lidhi me ju dhe unë dua t’ju lutem që të më ndihmoni të gjej nënën time.

Sherifi ndenji pak, e pa në sy dhe i tha:

-Robert, nga një takim i rastësishëm, shiko ku mbërritëm. Megjithatë unë nuk kam asnjë të dhënë nga të nisem.

-Po, – i tha Roberti – ti e ke më kollaj të pyesësh prindërit e mi. Jam i bindur se ata mund të të japin hollësira.

Sherifi nxori bllokun dhe shënoi diçka.

-Më jep numrin e telefonit të shtëpisë.

Ndenjën dhe pak e u ngritën. Sherifi e çoi Robertin në hotel. Kur po ndaheshin Roberti iu hodh në qafë sikur e kishte prind e i tha:

-Ishte dita më e bukur e jetës sime kjo që kalova me ty, vështirë se mund ta harroj.

Kur po ndaheshin ai e pyeti:

–         Më fal, të lutem, çfarë tha gjyqtarja sot?

-Ajo kishte ardhur të më thoshte se ju ishit të pafajshëm. Kishte pyetur dhe i kishin thënë se nuk kishit faj, prandaj t’ju lija të lirë.

Ditën kur do të iknin sherifi erdhi për t’i përcjellë, ai i tha Robertit të mos shqetësohej se do të flinin. Autobusi u nis. Të rinjtë filluan këngën, tek stacioni po i prisnin familjarët. Zbritën nga autobusi, u përqafuan me njerëzit e tyre. Të gjithë ishin nxirë nga dielli dhe dobësuar pak ngaqë kishin lëvizur. Nikon me të shoqen s’po i mbante vendi derisa Roberti erdhi dhe iu hodh në qafë. Pastaj hipën në makinë dhe ikën në shtëpi. Elena e kishte rregulluar bukur shtëpinë dhe tavolinën e kishte mbushur me ushqime dhe me pije. Roberti shkoi bëri dush dhe pastaj shkoi në tavolinë. Në këtë çast bie dera. Nikua shkoi ta hap. Kishte ardhur Olimbia.

–         Eja, urdhëro brenda – i tha Nikua – Roberti sapo erdhi.

Të katërt u ulën në tavolinë shumë të gëzuar. Roberti me Olimbinë shpesh kryqëzonin shikimet, pra i kishte marrë malli për njëri – tjetrin.

Filloi viti i ri shkollor. Roberti shkoi me studime për arkitekturë kurse Olimbia për biznes. Ishin pak larg por megjithatë gjenin kohën të shëtisnin. Kur mbaroi vitin e parë, Roberti që nuk e kishte harruar mikpritjen e Sherifit e ftoi atë për vizitë në shtëpinë e tij, të rrinte sa kohë të donte. Për të do të ishte një nder i madh. Në fillim Sherifi nxori pak justifikime por më vonë u bind. Roberti lajmëroi prindërit dhe Olimbinë që do i vinte një mik i ngushtë. Sherifi iu kërkoi të mos shqetësoheshin se ai do vinte vetë dhe vërtetë ai me makinën e tij qëndroi përpara shtëpisë ku po e prisnin. Roberti e prezantoi me nënën në fillim, pastaj me babain e në fund me Olimbinë dhe u futën brenda. Një sallon i mbushur me lule dhe ushqime të ndryshme të gjitha ishin me porosi speciale. Sherifi ndenji tre ditë dhe u kënaq jashtë mase. Në veçanti i pëlqeu Olimbia e cila ishte simpatike dhe shumë e zgjuar. Kur Roberti dhe Olimbia shkuan të blejnë gjëra, sherifi gjeti kohën t’i pyes për Robertin për ato hollësira që dinë ata. Të nesërmen ai u largua shumë i kënaqur nga pritja dhe premtoi se do shiheshin së shpejti.

Vitet ikën shpejt, Roberti e kishte shumë për zemër arkitekturën dhe mësonte shumë, e përfundoi me notë 9.5 po ashtu edhe Olimbia me 9.5. Roberti ftoi sherifin në ceremoni, ai pranoi me gjithë qejf.

Ceremonia ishte organizuar më së miri, me koncert, dhurata dhe vallëzim.

Në shtëpi u kthyen të lodhur. Sherifi donte të ikte por ata nuk e lanë. Të nesërmen në mëngjes ai u nis për në qytetin e tij. Robertin e kërkoi një firmë e madhe ndërtimi dhe brenda pesëmbëdhjete ditëve filloi punë. Edhe Olimbia filloi punë në bashki. Kaluan dy muaj, ata takoheshin pak si rrallë, vetëm të shtunën ose të dielën dhe dilnin nga parku. Një ditë kur po shëtisnin dhe ishin në humor, Roberti i propozoi për martesë me bindje se ajo nuk do ta refuzonte duke qenë se kishin kaq kohë shoqëri dhe dashuri.

-Filluam shkollën e mbaruam, filluam punë e tani nuk kemi çfarë të presim më. – i tha.

Ajo u zverdh në fytyrë, po e shikonte e pastaj i tha:

-Më vjen keq, duhet të më jepje kohë të mendohesha që dhe unë të vendosja.

Roberti kishte blerë dhe unazë për këtë rast. Përgjigja ishte e prerë. Roberti e mblodhi shpejt veten dhe i tha me të qeshur:

–         S’ka gjë, ne jemi prapë shokë.

      -Po – iu përgjigj ajo.

–         Të mos lëvizim nga shoqëria, po e hedh poshtë dhe këtë unazën. – dhe e hodhi larg me sa fuqi që kishte.

–         Çfarë bëre? – i tha ajo.

–         Po të më duhet e blej prapë, edhe rrogën e kam të mirë. – iu përgjigj.

Shëtitën dhe pak e pastaj u ndanë miqësisht. Ajo natë ishte fillimi i mbarimit.

Robertit iu kujtua një poezi autori i së cilës nuk i kujtohej:

Te lisi i moçëm i linim letrat ne

Ishte shumë i plakur lisi por ishte dashuri e re

Një natë ti letër nuk le

Ishte nata e fundit e lisin e bëri shkrumb e hi një rrufe

Pa e kuptuar këmbët e kishin çuar tek dera e shtëpisë.

Kaluan gjashtë muaj në shtëpinë e Olimbisë shkon një zarf i bukur. Kur hapën gjetën një ftesë për martesën e Robertit me Ornelën. Të katërt po të kishte plasur ndonjë bombë do t’i kishte shqetësuar më pak se kjo ftesë.

–         Mos u habisni – u tha ajo – ai nuk ka faj, ai më propozoi, unë e refuzova.

Edhe prindërit e Robertit kundërshtuan por ai me qetësi i sqaroi.

-Unë prita kaq kohë, e ajo nuk më ktheu përgjigje. Unë mendoja se do më kthente një përgjigje, ajo e dinte sa e doja, por nuk kam se çfarë të bëj.

Roberti i dërgoi ftesë të veçantë sherifit.

Tani Olimbia i shmangej takimit me Robertin, megjithatë një ditë u takuan. Roberti ishte dobësuar por me humor. Ajo nuk e shikonte dot në sy.

–         Si kështu? – i tha ajo.

-Po – u përgjigj Roberti – një ditë më pyetën prindërit për ty dhe unë iu thashë siç më the ti. Ata ma gjetën edhe këtë. Kështu që javën tjetër martohem.

–         Mirë – i tha ajo.- Besoj se nuk do takohemi më se ti do jesh burrë i martuar.

Pas një jave Roberti u martua, dasmën e bënë në një lokal të madh dhe shumë të bukur, muzika dhe hareja vazhdoi deri në mëngjes. Olimbia me familjen nuk shkuan në dasmë. Të gjithë u habitën për mosvajtjen e tyre por ishte puna e tyre.

Pas një muaji edhe Ornela filloi punë tek kompania e Robertit, ajo kishte mbaruar ekonomikun.

Shpesh Roberti kryqëzohej me Olimbinë, ajo tani mbante rroba të errëta që më parë nuk i kishte qejf. Roberti i fliste gjithmonë njësoj, i qeshur kurse asaj i kishte ikur fare humori dhe buzëqeshja.

Një ditë asaj iu kujtua kur Roberti hodhi unazën që në atë moment diçka e kishte coptuar në zemër, nuk e besonte që gjithë ato vite të mbylleshin ashtu.

Pas një viti Roberti u bë me djalë, çfarë lumturie për prindërit, por dhe për Robertin, ai nuk përmbahej, sa dilte nga puna shpejt shkonte në shtëpi. Edhe familja e Ornelës nuk mbaheshin nga gëzimi. Tani ata vinin më shpesh edhe për fëmijën edhe për vajzën. Djalit ia vunë emrin Henri.

Sherifi nuk e kishte harruar porosinë e Robertit. Kështu sipas adresën që kishte shkoi tek shtëpia e fëmijës ku e kishin marrë Robertin, në fillim ata bënë ca naze por kur sherifi nxori medaljonin që ishte sherif ata nuk e penguan, por e ndihmuan. Sherifi kishte marrë leje nga gjykata. Ata nxorën regjistrin dhe dosjen e Robertit. Por për çudi ata gjetën në të vetëm një copë letër të vogël, ku shkruhej data e saktë kur kishte lindur dhe kërkonte të falur nga njerëzit dhe nga Zoti.

Sherifi iu tha se do ta merrte me vete letrën e do t’ua kthente prapë. Ai e mbajti sa kohë iu desh dhe e ktheu përsëri. U interesua çfarë objektesh gjendeshin afër shtëpisë së fëmijës dhe pa që jo shumë larg ishte shkolla e mesme dhe universiteti. Në fillim pyeti në universitet, pastaj i mori vitet radhë se mos gjente ndonjë lidhje, ndonjë emër. Në vitin që kërkoi rastësisht gjeti emrin e gjyqtares. Të nesërmen shkoi në shkollë dhe kërkoi hollësira për gjyqtaren, degën juridike në vitin e fundit, në datën që kërkoi sherifi ajo kishte munguar afro 25 ditë, që përputhej plotësisht me lindjen.

U kthye në zyrë dhe kërkoi letrat që kishte marrë nga gjykata. Ai mori një letër dhe e krahasoi me shkrimin që kishte lënë në letrën për Robertin. U çudit, ishte i njëjti shkrim. E nisi menjëherë në laborator, përgjigja i erdhi shpejt. Ishte i njëjti shkrim pra pa dyshim u gjet nëna e Robertit. Një ditë sherifi shkoi në gjykatë, do pyeste për diçka. Rastësisht pa gjyqtaren që po pinte kafe vetëm. Ajo sa e pa ia bëri me dorë. Ai me qejf iu bashkua. Duke biseduar ai e pyeti se ku e kishte mbaruar universitetin. Ajo ia tregoi por humbi në të kaluarën. Iu kujtua koha kur arrestuan të dashurin dhe tha me vete se ku mund të jetë. Më vonë kur lindi djali, “o Zot” mendoi “si i ka vajtur halli tim biri, do jepja gjithçka ta gjeja”. Sherifi e pa që ajo ishte futur në kujtime dhe nuk i foli pas pak ajo u kujtua dhe i tha:

–         Më fal, isha futur në kujtimet e kaluara. Të lutem edhe një herë, më fal.

Ndenjën dhe pak e u ndanë. “Po tani si do vejë halli, si do ia them” mendoi me vete sherifi.

Po afronin festat e fund vitit. Roberti edhe pse punonte shumë nga 14 orë në ditë, kishte frikë se nuk do ta mbyllte dot vitin. Ditën e fundit të vitit në datën 31 në orën dhjetë të natës, Roberti mbylli zyrën, i gëzuar se gjithçka qe në rregull dhe doli jashtë. Në këtë kohë një njeri me revole në dorë i doli përpara dhe i tha:

–         Boll u talle me motrën time! – dhe shtiu tri herë në drejtim të tij e u zhduk.

Roberti u mbush me gjak dhe ra në tokë. Sa u dëgjuan krismat erdhën njerëz. Ata e çuan shpejt në spital dhe lajmëruan edhe njerëzit e shtëpisë të cilën erdhën me një herë.

Robertin e futën në sallën e operacionit. Pas katër orë operacion, mjekët dolën shumë të mërzitur dhe kur i pyetën u thanë se nuk do mund të jetonte më shumë se gjashtë ose shtatë orë prandaj të afërmit mund të hynin ta takonin.

Nikua lajmëroi sherifin. Ai mori makinën dhe shkoi tek shtëpia e gjyqtares. I foli tek dera ajo erdhi menjëherë.

–         Çfarë ka ndodhur? – e pyeti ajo.

–         Vishu shpejt, – i tha ai – kemi rrugë të gjatë për të bërë. Të lutem shpejt.

Ajo iku dhe u kthye shpejt e gatshme. U fut në makinë.

Sherifi u nis me shpejtësi, ndezi sinjalet e urgjencës dhe u bë erë. Pasi u rregullua mirë në makinë, gjyqtarja i tha:

–         Tani më thuaj, çfarë është gjithë kjo urgjencë se jam bërë shumë merak?

Ai kishte marrë një foto ku kishte dal Roberti dhe ia dha.

-Ky është djali yt. Dikush e ka qëlluar me armë. Mjeku i ka dhënë afat 6 ose 7 orë. Eja të të shoh para se të mbyllë sytë. Ai mezi po të pret. – asaj i ra të fikët – Dhe kjo më duhej – tha sherifi.

Pasi u qetësua, ajo mori foton dhe po e shikonte me vëmendje, iu duk fytyrë e parë, po kishte plot tipare nga të sajat. Ajo e pyeti:

–         Ku e di ti që është djali im?

Ai nxori copën e letrës që kishte lënë ajo atë natë.

–         Më vonë ta tregoj të gjithë ngjarjen.

–         Jo, – i tha ajo – nuk më duhet. Çdo gjë duket qartë.

-Ajo që më shqetëson më shumë – i tha sherifi – është se ti nuk u interesove asnjëherë për të.

Ajo po e shikonte me vëmendje.

–         Po ti ku i di të gjitha këto dhe beson se unë jam e ëma?

–         Më thuaj a ka ndonjë gabim në ato që ta thashë? – e pyeti ai. – Ti je gjyqtare dhe kam bindjen se nuk do gënjesh.

–         Jo, – i tha ajo – gjithë sa the janë të sakta, por të lutem, çfarë të shtyu ta ndjekësh këtë punë?

–         Unë shumë pak kohë kam që u binda se ti je nëna e Robertit, kështu e quajnë djalin tënd.

Ai nuk e di që unë ia kam gjetur të ëmën dhe po prisja të kalonte dhe viti i ri e pastaj t’iu bashkoja. Por fati e bëri ndryshe.

Makina ecte shumë shpejt. Makinat e tjera i hapnin rrugën.

PAPULI

by

Tregim Nga Avdulla Kënaçi/

Midis pasagjerëve që zbrazeshin papushim, si një lumë i rrëmbyer, në dalje të aeroportit të Torontos, binte në sy një burrë rreth të gjashtëdhjetave, shpatullgjerë, flokëzbardhur, i cili edhe pse i ngarkuar rëndë, ecte serbes sikur të kishte kaluar aty edhe herë tjetër.  Askujt nuk i shkonte ndërmend se ai dilte rishtas jashtë vendlindjes së tij. Ky ishte udhëtimi i tij i parë, domosdo edhe fluturimi i parë me avion. Ndyshe nga pasagjerët e tjerë, ai i besonte më shumë forcës, shpatullave të tij se sa rrotëzave të vogla të bagazheve. Njërën nga valixhet e kishte hedhur në sup dhe tjetrën e mbante varur në dorën e djathtë. Dy-tre zezakë të cilët tek dalja prisnin klientë me karroca njërrotëshe shtratngushta, të ngritura si pushkë, i ishin lutur ta mbartnin për dhjetë dollarë, por ai nuk u besoi. U përpoq të gjente një karrocë dore të lirë, ashtu siç e kishte këshilluar e bija në telefon: hodhi vështrimin nga të katër anët, por nuk vuri re asnjë. Gjatë gjithë rrugës nuk kishte ndeshur njeri tjetër të fliste shqip. Në çdo intervistë me policë apo stjuardesa, vend e pa vend, ai nxirrte vetëm ca letra të shkruara në anglisht ku prezantohej kush ishte dhe për ku shkonte. Ato ia kishte përgatitur e mbesa studente në Tiranë. Komunikimi me të huajt ishte pjesa më e sikletshme e atij udhëtimi. Në dalje të aeroportit nuk premtonte koha. Aaskush nuk ia kishte ngenë, të gjithë nxitonin. Djersët i pikonin çurg prej ballit, rrëshqisnin mbi qerpikët e gjatë duke ia turbulluar shikimin, por ai ngutej të dilte sa më parë nga kjo “furrë” që po ia zinte frymën. Ishte i gëzuar që askush nuk ia hapi e ia kontrolloi bagazhet. Ndryshe nga çfarë e këshilloi e bija që “të mos merrte asnjë lloj ushqimi veç kokës së tij”, ai i mbushi valixhet me djathë kaçkavall, vaj ulliri, mjaltë, madje edhe tarhana, të gjitha prodhime fshati bio. Fluturonte nga gëzimi që do të çmallej me të bijën, nipin e mbesën që i kishte parë vetëm para dy vjetësh. “Kushedi sa do të jenë rritur, a do më mbajnë mend?”, mendoi fëmijët dhe kur jashtë xhamave të asaj godine gjigande pa dritë dielli, u dha edhe më me nxitim këmbëve. Zilja e telefonit po i binte pandërprerë, por ai nuk e kishte dëgjuar. Uli valixhet në trotuar dhe nga mikrofoni i vockël dëgjoi zërin e ëmbël të së bijës, Gentës:

-Mirëseardhe në Kanada, baba, si të shkoi udhëtimi?

-Si nuk ka më mirë, bija ime, asnjë kontroll nuk më bënë.

-Po, pse, çfarë kishe ti për të kontrolluar?

-Ushqime, vetëm ushqime, ç’do të kisha tjetër?

-Ah, mor baba, gjithë jetën ke bërë siç të ka thënë koka jote. Neise, flasim. Tani shiko shtyllat prej betoni që ke përpara dhe më thuaj numrin ku ndodhesh?

-Jam tek 34-ta.

-Aty mos luaj, për pesë minuta ne të gjejmë atje.

Josif Koromania u mbush thellë me frymë, fshiu ballin e djersitur dhe sytë iu njomën nga lotët. Në vesh i buçiste ende zëri i dashur i së bijës. Qysh pas vdekjes së gruas, jeta e tij u fokusua tek Genta. U bë nënë e baba për atë. Në çastet e fundit, kur e shoqja po jepte shpirt, ai i kishte premtuar se do bëhej harbi që së bijës të mos i mungonte asgjë: do ta dërgonte në çdo shkollë që ajo do të dëshironte, do ta vishte më mirë se sa shoqet e saj, madje kishte ndërmend ta arsimonte jashtë shtetit. Genta, e sjellshme, e dashur, e bukur si një ëngjëll, ndryshe nga i vëllai, nuk u kishte hapur kurrë telashe në familje. Ia vlente të jetoje për të. Ishte e dhënë pas mësimeve si askush tjetër. Edhe në vitin e zi 1997, studente në vit të katërt, ajo u largua e fundit nga konvikti. Gjatë luftës së Kosovës u aktivizua si përkthyese me dy punonjës të OKB-së të cilët e ndihmuan për t’u vendosur në Kanada ku mund të regjistrohej në një univesitet. I theri në zemër largimi i saj, por realiteti dëshpërues në Shqipëri ia mbylli gojën. Vonë, ai mësoi se e bija punonte pastruese në ca zyra në Toronto dhe në të njëjtën kohë vazhdonte universitetin për ekonomi. “Zot i madh, bija ime pastruese dhe mua nuk më tregoi asgjë?”, tha i habitur kur e mori vesh. Por ajo ishte e lindur për shkollë, për mësime. Në Universitetin e Torontos Genta doli e para, me medalje ari, midis qindra studentëve të tjerë. Aty u njoh me një djalë me origjinë nga shqiptarët e Maqedonisë, i lindur në Kanada, student në arkitekturë. Përpara se sa t’i jepte fjalën për martesë, ajo e mori “boy frendin” në Tiranë dhe ia prezantoi babait duke i thenë: –Fol, bisedo me të, quhet Dardan, më thuaj mendimin tënd dhe së bashku vendosim në se ai është njeriu i përshtatshëm që unë të krijoj familje?

-Bijë e babait, xhani im, ku di unë më shumë se sa ti, vetëm i zi të mos jetë, unë njoh vetëm fshatrat çfarë përmban kjo lugina e lumit Osum, ndërsa ti ke parë e bredhur gjithë botën. Të ka pëlqyer ty, më ka pëlqyer mua, me sot e me nesër jam, jetën do ta gëzosh ti. Më thua duhan nuk pi, raki nuk pi, i zi nuk është, bixhos nuk luan, kaq më duhet mua. Aq më mirë se qenka edhe shqiptar.

Josif Koromania u dha bekimin për martesë dy të rinjve dhe përpara se sa të shkelnin shtëpinë e tij, u propozoi të shkonin në varrezat e fshatit që t’ia jepnin lajmin e mirë edhe së ndjerës grua. Ishte krenar që i kishte qëndruar besnik fjalës së dhënë në prag të vdekjes së saj. Genta ishte rregulluar si s’ka më mirë, mbeti në Kanada, ashtu siç ka edhe zemrën e saj behar, të kulluar si qelibari.

Dhe ja tani, nga mesi i muajit maj, kur i kishte mbyllur mbjelljet e pranverës në fshat dhe punët në vijim ia kishte besuar të birit, pas shumë lutjesh e kërkesash, po e vizitonte të bijën në vendin ku ajo kishte ngritur folenë. Nuk e mendoi se do të ishte kaq e thjeshtë të mbrrinte i vetëm nga Tirana në Toronto. Ishin dymbëdhejtë orë fluturim larg fshatit të tij. Gjendej në një kontinent tjetër, në Amerikën e Veriut. U rrotullua nga të katër anët e horizontit, asnjë mal nuk i zuri syri, vetëm fusha dhe pyje. “Vend i bekuar”, mendoi i kënaqur.

***

Në mbëmjen e ditës tjetër, pasi ishte shplodhur mirë, Josif Koromania ia kishte nisur bisedës për shtatë palë qejfe me dy vogëlushët, Zanën pesë vjeçe dhe Korabin nëntë vjeç. Ishte i lumtur që ata flisnin aq bukur shqip. Nuk ngopej së vështruari mbesën që i ngjante si dy pika uji gjyshes së saj të ndjerë. “Sikur të gëzonte edhe ajo kështu si unë”, mendoi, kur ja, në gjysëm errësirë i duk se pa përjashta dritares një njeri me maskë në fytyrë që po kalonte nga dera e kopshtit. “Hajduti”, i vetëtiu në tru dhe duke i habitur fëmijët, rrëmbeu qerin e mishit në aneksin e kuzhinës dhe ia dha vrapit përjashta, zbathur. Fëmijët menduan se ai po sajonte një lojë dhe u ngjitën lart, në katin e sipërm duke qeshur me zë të lartë. Njoftuan të atin i cili punonte në kompjutër nga që e ëma mbyllte bilacin tremujor dhe ende nuk ishte kthyer nga zyra:-Papu pa një monstër dhe doli ta vrasë…, – cicëriu Zana duke iu marrë fryma.

-Jo, pa një zombie, Papuli është hero, nuk ka frikë, –  tha Korabi. I ati buzëqeshi, priti pak, por kur gjyshi nuk po kthehej, u shqetësua. Doli në dritaren nga ana e kopshtit dhe vuri re se ai endej cep më cep me dërrasën e drurit në dorë sikur kishte humbur diçka.

-Çfarë po kërkon gjysh? – e pyeti ai që nga kati i dytë i shtëpisë.

-Nuk di se nga më humbi, nga porta e kopshtit hyri një njeri me maskë, – u përgjigj ai seriozisht.

-Eja brenda të ta shpjegoj unë si qëndron puna, o gjysh, mos u shqetëso, nuk ishte asgjë, – i tha dhëndërri duke qeshur.

Si një fëmijë i zënë në faj, kokëulur, hyri brenda. Përmbi çorape i ishin ngjitur fije bari jeshil, por ai nuk i vuri re. Priste shpjegime nga dhëndërri:-Dëgjo Papu, pas verandës, nga ana e kopshtit, shtëpia jonë ka një derë që komunikon me bodrumin. Aty banon një vajzë zezake. Ka gjashtë vjet që bodrumin ia kemi dhënë asaj me qira. Atëherë nuk ishim mirë ekonomikisht, por tani na vjen zor ta nxjerrim përjashta. I marrim një qira të vogël, simbolike dhe ajo është shumë e kënaqur. Pasi mbaroi shkollën dyvjeçare për shefe kuzhine, ka hyrë në zanat dhe në këtë orë kthehet nga puna. Vjen nga një vend i vogël e i varfër nga ishujt Karaibe, ështe emigrante. Të gjithë zezakët në errësirë nuk dallohen dhe duket sikur kanë vënë maska, por do të mësohesh, – e sqaroi ai. Josifit i erdhi për të qeshur me këtë marrëzi që bëri, por u përmbajt. Zana e vogël i kishte kapur një këmbë të pantallonave dhe po e pyste me insistim duke ia tërhequr pas vetes:

-E kape monstrën Papu?

-Më iku, ia mbathi vrapit sa pa në duart e mia dhogën e mishit.

-Papu, ti nuk ke frikë as nga monstrat as nga zombit?

-Kurrë, asnjëherë engjëlli im, mos kini frikë fare, tani e kanë marrë vesh që kam ardhur unë t’u mbroj juve dhe nuk do të guxojnë të afrohen në shtëpi, – i tha ai duke i shpupurisur me ëmbëlsi flokët e saj të butë si mëndafsh.

Aty nga mesnata u fut në shtrat, por gjumi nuk i afrohej mbi qepalla. Nuk qënkej aq e lehtë të mësohesh me jetën e Kandasë. E bija, kur dëgjoi ngjarjen, nuk qeshi fare. “Babi ka merak për shtëpinë, por ne duhet t’ia kishim thënë se kemi një qiraxhie, është faji ynë”, tha ajo. Josifit iu kujtuan tre zezakët e aeroportit që bënin punën e hamallit. Ndryshe nga ne në Shqipëri, këtu paska zezakë, madje e paskemi një në bodrum, mendoi. I janë dashur lekë vajzës për të paguar kredinë dhe mua nuk më ka thënë gjë fare, ndaj kanë lëshuar bodrumin me qira. Deri sa zezakët vijnë e punojnë këtu, duhet të jenë të varfër në vendin e tyre, si puna jonë. E po njerëz janë edhe ata. Qofshin mirë aty ku janë. Vallë ka shqiptarë që janë martuar me zezakë? – lëshoi këtë pyetje dyshuese në errësirë, por nuk mori përgjigje sepse nuk e dëgjoi askush.

***   

Më në fund, gjatë ditës, duke pastruar e sistemuar kopështin, e pa zezaken duke dalë nga dera “sekrete” e bodrumit. Ishte një vajzë e gjatë, me trup të drejtë dhe fytyrë të rrumbullakët, kacurrele. Ishte qamet e zezë, si fundi i kusisë. Gjithçka e zezë me përjashtim të dhëmbëve dhe retinës së syrit. Ishte si ata minatorët që dikur dilnin nga galeritë e qymyrgurit. Ajo iu afrua, i tha emrin e saj: Xhinella. I zgjati dorën duke shpërveshur një palë buzët të trasha, por ai dinte vetëm dy fjalë anglisht “hai dhe Papa”. Dhe vetëm ato tha. Kurrë nuk kishte takuar një zezake kaq afër. Ndjeu në pëllëmbën e tij kallot e duarve të saj. “Paska punë të rëndë”, mendoi. I erdhi keq. Vallë t’i kishte treguar dhëndërri se si ndaj të ngrysur ai e ndoqi pas me dhogën e prerjes së mishit në dorë?

Në mbrëmje u mblodhën të gjithë së bashku. Fëmijët kërkonin me domosdo vëmendjen e tij. Donin të dinin për qenin dhe pulat në fshat. Korabi i kishte fiksuar një më një të tetë pulat dhe këndezin pikalosh, madje i mbante mend me emra. “E ruajt zoti këtë djalë, edhe unë vetë që i kam rritur ato pula, ua kam harruar emrat, ky jo. Po rritet brez i zgjuar. Këta kanë lindur me shkollë, kanë mendjen e një të madhi”, i tha dhëndërrit. Ai pohoi me krye. Zanës së vogël nuk ia varte kush dhe nisi të përplasë këmbët në dysheme.

-Engjëlli i gjyshit, aty poshtë këmbëve të tua ështe një njeri dhe ti si vajzë e mirë nuk duhet ta besdisësh atë, – për herë të parë ai qortoi mbesën e bukur si kukull duke ngritur lart gishtin tregues.

Genta dhe i shoqi u panë në sy. Ata kurrë nuk i kishin qortuar fëmijët për zhurmën, madje kishin harruar se poshtë tyre jetonte një njeri tjetër. Xhinella nuk ishte ankuar në asnjë rast për gjullurdinë që mund t’i vinte nga sipër kokës. Këtë ua kujtoi i sapoardhuri nga Shqipëria. Fëmijët gati çdo ditë vraponin nëpër dhomë, përplasnin këmbët, kërcenin, festonin herë pas here me moshatarët, loznin me lojra elektronike, tërhiqnin zvarrë karriket, por askush nuk i kishte qortuar. Babai kishte të drejtë. Aty poshtë jetonte një njeri. Duhet të ishin më të vëmendshëm, kjo ishte sjellje njerëzore.

-I hodha një sy kopshtit, – vazhdoi Josifi – asnjë pemë frutore, të gjitha të egra. Pastaj çfarë ju duhet gjithë kjo lëndinë, vetëm bar jeshil, ju nuk keni as bagëti, as lepuj e as pula. Toka duket e majme e pjellore.

 E bija buzëqeshi dhe iu përgjigj aty për aty:-Baba, ti flet sipas mentalitetit shqiptar, madje atij të fshatit. Ky është një kopësht dekorativ, për relaks, si punë miniparku. Ato pemët e egra që thua ti, mbahen për bukuri, për lulet, ato shkurret rrëzë gardhit, kur vjen vjeshta, janë një mrekulli, gjethet u skuqen si zjarr. Shpesh, në kopësht, sidomos gjatë verës, ne me miqtë tanë organizojmë parti dhe të gjithë na e lëvdojnë kopshtin se si e mbajmë e kujdesemi për të. Në se do të kishim pemë frutore, kokrrat do piqeshin, do binin përdhe, do tërhiqnin kafshë të egra e ato që do të kalbeshin me siguri do grumbullonin miza. Na del më mirë t’i blejmë frutat e perimet se sa t’i prodhojmë vetë. 

-Po fakti që kini mbajtur e mbani qiraxhinj tregon se kini qenë ngushtë.

-Në fillim po, lindëm djalin dhe unë nuk shkoja në punë, me rrogën e burrit na duhej të përballonim edhe kredinë, edhe gazin edhe energjinë, edhe ushqimin, edhe benzinën, edhe siguracionet, – ia shkoqiti ajo.

-Baba, mos na e ki merakun, të ftojmë të vish të jetosh këtu me ne. Ke dhomën tënde, banjon tënde… nuk do të mungojë asgjë. Genta merr dyfishin e rrogës sime. Menaxhon llogarinë e dy kompanive të mëdha. Miliona dollarë shkojnë nëpër duart e saj. Nuk i ka shkuar kot shkolla dhe as sakrifica jote. Merr rrogën e një kryetari bashkie, – sqaroi me imtësi dhëndërri.

Josif Koromania u ndje krenar për të bijën, i erdhi mirë për atë fjalën “Nuk i ka shkuar kot shkolla dhe as sakrifica jote”. Ia vlente të jetoje për këtë vajzë. U mallëngjye, desh iu mbushën sytë me lot, por u përmbajt. Kroi zërin, duhej të fliste diçka, por çfarë?

-Unë mor bir, në duart e Gentës dua të vdes, por ky nuk është vend për mua. Puna më mban gjallë. Në fshat kam me çfarë të merrem. Në Greqi ka rënë kriza e djali im atje herë është me punë e herë pa punë. Atë po ndihmoj tani. Leverdinë unë e kam me prodhimin e vajit të ullirit, rrushin dhe domatet që rrit në sera. Domatet e mia dalin të parat dhe tregtarët m’i marrin tek dera e shtëpisë. I kam të gjitha prodhime pa hile, bio. Nuk di të bëj hile unë. Ta pjestoj fitimin për 12 muajt e vitit më del një rrogë më e madhe se sa ajo e drejtorit të shkollës 8-vjeçare. Unë pa punë vdes, marr fund. A do më jepni një mundësi për këto tre muaj që jam këtu?

-Po shplodhu, rehato kockat, o Babi, ke punuar tërë jetën. Në se të duhen lekë, unë ta lidh një rrogë vjetore aq sa merr drejtori i shkollës.

-Tani për tani mua më duhet të pres një rrip toke aty në fund të kopshtit tuaj. Mbase nuk ju prish punë. Di unë çfarë mbjell aty, – u lut ai. Genta pa të shoqin në sy, nuk dinte se si të përgjigjej, por i shoqi i ra shkurt:

-Hallall të qoftë, nesër shkojmë në Homdipo të zgjedhësh çfarë lloj veglash pune të duhen. Fruta, perime këtu ka në të katër stinët e vitit, nga nuk na vijnë, por me që ti mërzitesh të rrish duarlidhur, merre atë copë tokë dhe bën çfarë të duash me të. Në fund të fundit kopshti është për relaks dhe ti ashtu ndjehesh më mirë, duke punuar, ama jo për të na kursyer.

***    

Të nesërmen, dhëndërri sa u kthye nga puna, e thirri që jashtë dhe u nisën për të blerë veglat e punës. Ajo që ata e quanin “homdipo” ishte një magazinë e madhe sa një aeroport. Një korridor i gjatë me lloj-lloj veglash. Josifi zgjodhi një bel, një kazëm, lopatë dhe një sopatë të vogël.

-Po sopatën pse e do? – pyeti i habitur dhëndërri.

-Me siguri lëndina ka rrënjë peme, me këtë dua t’i pres. Më bën përshtypje si e kanë amballazhuar kështu presën e sopatës.

-Sepse nuk duhet ta prekin fëmijët, ajo pas punës pastrohet dhe varet lart, në murin e garazhit ku nuk mund ta arrijnë.

-Këta janë ustallarë, i kanë parashikuar të gjitha, hajde shtet hajde, a ke kohë t’i hedhim një sy e të shohim çfarë shitet këtu?

-Pse jo, por na duhen nja dy orë, prit t’i bëj një telefonatë Gentës.

U ranë kryq e tërthor tërë seksioneve. Josifi u ndal më shumë tek materialet e ndërtimit. Pa dhe preku me dorë lloj-lloj dërrasash, krahasoi çmimet me ato të Shqipërisë dhe i dilnin më të lira. Pyeste për llojet e gozhdëve, vidave, parketin, bojrat dhe më në fund tha:

  • Këtu mund të blesh materiale të gatshme për të ndërtuar një shtëpi të tërë, ah sikur të ishte kjo magazinë e madhe në Shqipëri. Ka të tjera si u thoni ju, homdipo?
  • Ky është një sistem amerikan dyqanesh në tërë Amerikën, ka vetëm një pronar, mund të ketë me mijra si kjo. Druri është i lirë sepse Kanadaja ka miliona hektarë me pyje. Është vendi i parë në botë për prodhimin e drurit, grurit e bitumit…, – i tha dhëndërri.
  • Shtet që ka menduar për hallet e njerëzve, shtet me rrënjë të thella, me rregulla e me ligje. Shiko sa lehtësira ka krijuar vetëm me këta artikuj që shet këtu. Shtëpia është themeli i çdo familje dhe shtëpinë e gjen këtu brenda. Kaq më duhet mua. Të marrësh vesh se si është vera, nuk ka nevojë të shkulloç një fuçi, mjafton të pish një gotë. Mua më del të shoh këtë magazinë të madhe ndërtimi që ju e quani “homdipo” e të mund të gjykoj se si është shteti, – i vuri kapak bisedës.

Të nesërmen ai u ngrit herët, me yllin e mëngjesit, ashtu siç bënte në fshat. Ia kishte filluar me vrull qilizmës në fund të kopshtit.  Toka nuk kishte gurë, por vetëm rrënjë pemësh. Kazma ishte e re dhe rrënjët e holla i priste me një të goditur, por atyre më të trasha u vinte hakut sopata e vogël që në fshat i thoshnin “cekure”. Fëmijët u shqetësuan kur në mëngjes nuk e gjetën gjyshin në kuzhinë, por e ëma ua tregoi se kui ndodhej, përtej derës së verandës prej xhami. Ata nuk e kuptonin pse Papuli “po prishte barin” dhe asaj iu desh një copë herë për t’ua shpjeguar se çfarë kërkonte të bënte ai me atë kazmë të madhe. Përpara se sa fëmijët të niseshin për në shkollë dhe të rriturit për në punë, pa e penguar, të gjithë e përshëndetën. Ai ua ktheu përshëndetjen me kazmën lart si në ato monumentet prej bronxi të klasës punëtore në komunizëm.

Dielli ishte ngritur lart në kupën e qiellit nja dy hostenë dhe ai vazhdonte të rrëmihte në fund të kopshtit. Xhinella hyri e doli disa herë në bodrum dhe i bëri përshtypje se si Papuli (emrin e kishte dëgjuar nga fëmijët) nuk kishte pushuar për asnjë minut. Nxorri nga frigoriferi një lëng portokalli dhe ia çoi për të shuar etjen. Ai e falënderoi në shqip. E rrëkëlleu gjithë shishen me një frymë. Zezakes iu kujtua babai i saj aty larg në ishull. Edhe ai punonte në fermë me mëditje, në pronat e një bosi amerikan. Kështu e kthente shishen me ujë apo lëng frutash, me një frymë. Ndërsa babai i saj, kur punonte, xhvishej nga mesi e lart, ky nuk e hiqte nga trupi një kanotierë prej leshi merinos. Ndoshta kjo ishte një veshje tradicionale në Shqipëri. Buzëqeshi duke zbuluar një radhë dhëmbësh fare të bardhë, si qelibar.

Mbasidite, kur gjithë pjestarët e shtëpisë u kthyen në shtëpi, e gjithë toka në fund të kopshtit nxinte dhe në cep të saj ishte bërë një pirg i madh me rrënjë pemësh.

  • Oh, baba, duhet të jesh lodhur shumë, si e mbarove sot të gjithën?
  • Veglat janë gjysma e punës, i bleva siç i desha dhe nuk më turpëruan. E di me sa oreks e kam ngrënë drekën, por buka nuk më mjaftoi. Kur punoj unë dua një bukë në ditë, – i tha ai i kënaqur.
  • Ua, kush ta kursen ty bukën, por ha gjellë sa të duash, në frigorifer ke tërë ato lëngje e fruta.
  • Genta, mos na hapet problem me fqinjin, ka prerë rrënjët e pemëve të tyre, mos vallë u thahen? Janë kinezë, Papul dhe shkojnë e ankohen drejt e në bashki, në sy nuk të thonë asgjë, – tha dhëndërri i merakosur kur vuri re gjithë atë tog të madh rrënjësh.– Dëgjo bir, e mendova edhe atë, por janë pemë të mëdha e nuk thahen, pastaj toka është e jotja, kush të kërkon llogari se çfarë bën me tokën tënde? Kam parë në televizion se kur një aeroplan hyn pa leje në qiellin e një shteti tjetër quhet “shkelje e hapësirës ajrore dhe ka sanksione, ka gjoba”. Ata nuk duhet të kishin lejuar pemët e tyre të hynin në territorin tonë, – tha ai shumë serioz, por të gjithë ia dhanë të qeshurit me atë justifikimin e hapësirës qiellore.

Josif Koromania ishte i lumtur që po bëhej i dobishëm. Pasi tokën e punuar e la “të piqej” në diell për një javë, i hyri për së dyti, por këtë radhë punoi me bel. Vegla zhytej poshtë e hynte thellë si në gjalpë. Mbushte grushtin me baltë, e thërrmonte me mollëzat e gishtrinjve dhe i këndonte këngë të tipit ninullë, pastaj thoshte i kënaqur; “Ku ka si kjo tokë?”. Dhëndërri e çoi tek një fermer italian i cili shiste fidanë me kubik. Ai zgjodhi domate zemërkau, kastravecë anglezë, barbunja italiane, sallatë dhe disa lloj erëzash. Bleu pleh pylli dhe brenda ditës i mbolli të gjithë fidanët. Plehun nuk e kurseu, për çdo rrënjë zbrasi gati gjysëm thesi. “Pak me vonesë jemi, por do t’ia dalim”, tha me vete.

Gjithë ditën e kalonte në kopësht, herë prashiste, herë plehëronte e herë ujiste. U gëzohej bimëve që zhvilloheshin aq të shëndetshme. “Kanadaja paska klimë të freskët, tamam si në Korçë, qenka vendi i domates, po ia kalojnë edhe lartësisë së gardhit.”, mendonte. Korabi, i nipi, pasi bënte mësimet, dilte me të në kopësht dhe pyste për çdo bimë. Nuk i mjaftonin shpjegimet e gjyshit dhe bënte kërkime të tjera në internet. Disa herë e kishte zënë ngushtë. Një ditë i tha: “Gjyshi, ke harruar t’u heqësh domateve gjethet parazite”. Kishte të drejtë i vogli. Ndërsa Zana me një ibrik të kuq plastik nuk lodhej “së ujituri”. “Le të dijnë, le të mësojnë fëmijët për bujqësinë, nuk u bën keq, nuk them të bëhen bujq, por le të dijnë”, u thoshte prindërve. Vapa e korrikut shtërngohej dhe kokrrat e domatave sapo vinin e zmadhoheshin. Edhe barbunjat po piqeshin, por kastravecët ishin më të shpejtë se të gjitha prodhimet e tjera.

***   

Sa kishte nisur vjeljen e dorës së parë të kastravecëve kur Arapka e thirri së largu. Kështu i thoshte zezakes: “Arapkë”. Ajo kishte dalë tek dera e bodrumit dhe bënte ca shenja të çuditshme me këmbë e duar. Nuk mund ta kuptonte, por kërkoi Korabin për ndihmë. “Papul, i është bllokuar lavamani dhe po i rrjedh ujët në dysheme, kërkon ta ndihmosh”, i përktheu i nipi. Ashtu siç ishte, me duar gjithë baltë (dorezat i kishte alergji dhe nuk i vishte kurrë) u gjend brenda në bodrum. Uji i pistë kishte vërshuar mbi tapet. Si mund t’ia dilte pa asnjë vegël ustai? Bashkoi dy pëllëmbët e duarve duke i bërë njësh dhe i përplasi me forcë mbi sipërfaqen e ujit në gropën e lavamanit. Xhinella dhe i nipi po e ndiqnin me kureshtje. Si mund ta hapte ai lavamanin pa përdorur asnjë vegël? Një herë, dy, tri, katër, pesë dhe lavamani për çudi u hap. “Sikur i bëri magji”, mendoi Xhinella. “Nuk ka punë që nuk bën gjyshi im, ah sikur të dinte të fiste anglisht”, i tha Korabi me mburrje duke rrudhur vetullat me një lloj pezmi.

Papuli lau duart pastaj pa e pyetur Arapkën, mblodhi me nxitim kutullaç tapetin dhe e nxorri në verandë ku e shpalosi tej e tej.

-I thuaj Arapkës se tapeti duhet larë, është gjithë baltë, kushedi sa ka kështu, dëgjove Korab? Po e shtroj këtu mbi dërrasat e verandës, ndihmoje me zorrën e ujit të kopshtit ta lajë duke e ndrysur me këmbë, pastaj ta hedhë mbi gardh që të thahet. Unë po kthehem të t’harr domatet.

Xhinella e ndoqi Korabin si një qingje manare. Të ishte për të, nuk do të guxonte t’u thoshte të zotërve të shtëpisë të përdorte dyshemenë e verandës dhe zorrën e ujit, por Papuli nuk pyet njeri. Ai është i prerë, jep urdhëra që vlejnë edhe për atë. Kshte veshur ca pantallona të shkurtëra dhe një bluzë të hollë që i mbulonte gjoksin përgjysëm. Përsëriti me mend çfarë përktheu Korabi: duhet të përplaste këmbët mbi tapet dhe vogëlushi të lëshonte ujët me presion mbi të. Ashtu bëri. Ujët zbrasej nga zorra me furi dhe sa më shumë Xhinella përplaste këmbët, aq më shumë ngjyra e tapetit kthehej në origjinë. Vajzës i erdhi turp që këtë gjë nuk e kishte bërë më parë. Pasi tapeti nuk nxirrte më ujë të ndotur, Korabi gjoja gabimisht ia derdhi ujët mbi pulpa. Ajo qeshi me të madhe, si në një gudulisje. Pastaj djaloshi guxoi ta ngrerë zorrën më sipër. Sa më lart ngjitej Korabi me çapkënllëkun e tij, aq më shumë shpërthente në të qeshura Xhinella, në fillim me zë të ulët, pastaj nuk u përmbajt më. Hiqej sikur i shmangej rrjedhës së ujit, por në të vërtetë i pëlqente loja që bënte djaloshi. I shkoi gjer në fund pas qejfit të tij. Ishte gusht, ditë e nxehtë dhe me vapë. Korabi e ngriti më lart zorrën e ujit.  Vajza zezake u qull e tëra, nga koka tek këmbët. Rrobat i kullonin ujë. Kaçurelat i binin mbi ballë dhe bluza e hollë i ishte ngjitur pas gjoksit duke i vizatuar qartë dy gjinj të bëshëm si dy kunguj. Papuli i ndiqte me bisht të syrit dy të rinjtë dhe u hoq sikur nuk e kishte mendjen tek ata. I vinte mirë që i nipi gjeti një lodër dhe ishte aq i gëzuar duke qeshur me gjithë shpirt. E qeshura e tyre mbushi kopshtin me hare. “I ka ardhur vakti për burrë Arapkës, shpirt njeriu ka edhe ajo, por Korabi im është i vogël”, mendoi plaku dhe buzëqeshi nën hundë. Pastaj gjeti një mënyrë origjinale për t’i ndaluar ta vazhdonin më tej lojën: U afrua me dorën e parë të prodhimit të vjelë. Kur e panë të vinte drejt tyre, si djali, ashtu edhe zezakja e pushuan të qeshurën. Ai veçoi dy kastravecë, ndër më të medhenjtë për t’ia dhënë dhuratë vajzës.

-Korab, jepja Arapkës këta dy kastravecë peshqesh nga unë dhe t’i hajë të gjallë, pa qëruar lëkurën se këta nuk janë si të dyqanit, jane të freskët, bio. Nesër do nxjerrim edhe domatet e para. Ua, çfarë tokë e mirë qënka kjo, por edhe unë ia kam bërë hyzmetin.

Në mbrëmje Korabi u tregoi prindërve gjithë ngjarjet e asaj dite. U tha se gjyshi është një “handman”, nuk ka punë që nuk bën, ai nuk di vetëm të rrëmihë dheun e të kultivojë perime, por edhe të çbllokojë lavamanë pa përdorur vegla. “Unë do bëhem si gjyshi, një “handman”, tha serbes. Kështu i vuri kapak tregimit.

-Paskeni bërë mirë që e keni ndihmuar Xhinellën, gjynah e shkreta, ajo nuk ka njeri tjetër më afër se sa ne, – tha Genta.

-Djathtas, tek hyrja, vura re një fuçi të madhe kartoni, e lartë sa unë më këmbë, çfarë ishte ajo? – pyeti me kërshëri Papuli.

-Ajo është një vend-grumbullim për veshje. Gati në çdo dy-tre muaj Xhinella e mbush me rroba të falura dhe e dërgon në vendlindjen e saj. Është besimtare e madhe dhe çdo të diel shkon në kishë, aty i falin lloj-lloj rrobash, pak të përdorura, por ka edhe të reja fare. Edhe ne i kemi dhuruar. I poston me rrugë detare, i bie shumë lirë. Fuçia mbyllet hermetikisht dhe futet në kontejnerë. Për dy-tre javë arrin në destinacion, – tha dhëndërri.

Plaku u prek nga çfarë mësoi rreth jetës së zezakes. Iu kujtua Shqipëria e viteve 1990 kur nga e gjithë bota vërshuan ndihma humanitare. Të parat që mbrritën ishin veshjet, pastaj mielli, makaronat dhe orizi. “Paska vende të tjera edhe më afër Amerikës që vuajnë sikundër kemi hequr edhe ne”, mendoi duke fërkuar mjekrën.

Sa më shumë shtërngonte vapa, aq më shumë piqeshin prodhimet e kopshtit; të lakmushme për syrin e kujtdo, shumë më të shijshme e të mira se sa ato të tregut. Fqinjët habiteshin me gjithë atë prodhim të mbarë. Papuli nuk harronte asnjë ditë t’i jepte “racionin” zezakes. Ai e konsideronte si pjestare të familjes. Xhinella e lexonte në sy respektin dhe përkujdesjen e tij (zezakët janë shumë të ndjeshmëm ndaj sjelljes së racës së bardhë) dhe nuk rrinte pa ia shpërblyer: herë i nxirrte lëng frutash të ftohtë e herë i çonte ëmbëlsira që i gatuante vetë. Ia shpinte drejt e në fund të kopshtit, atje ku ai me zell të tepruar u shërbente bimëve. Ajo e kishte turnin e punës mbasdite, kështu ata çdo paradite ishin vetëm në kopësht. Kur takoheshin, secili fliste gjuhën e vet. Xhinella për shembull i thoshte se ai i ngjante nga zelli për punë babait të vet, ndërsa ai, duke mos e kuptuar, ia kthente se vdes për ëmbëlsira, sidomos për bakllava dhe përsheshin me lëngun e mishit të gjelit të detit.

***   

Një mëngjes, aty nga fillimi i shtatorit, si e bija, ashtu edhe dhëndërri e porostitën Papulin të mos dilte nga shtëpia: po afrohej një tufan i rrezikshëm, shi dhe breshër. Era do të frynte me shpejtësi me mbi 100 kilometra në orë. Nuk duhej qëndruar as nën kurorën e pemëve e as në strehat e shtëpive. Ishte e rrezikshme. “Janë frikacakë dhe qeveria për të qenë brenda, i zmadhon gjërat”, mendoi fermeri Josif Koromania pa i besuar këshillat e tyre…

Aty nga ora njëmbëdhjetë paradite, papritur qielli u nxi nga ca re të zeza si tymi i oxhakut të furrave prej qymyrguri. Kurorat e pemëve lëkundeshin gati duke prekur dheun, shtyllat dridheshin sikur i kishe futur nën rrymë elektrike trefazore. Pastaj erdhi një shi i rrëmbyer, shi me gjyma që binte pjerrtas. Papuli i trembej vetëm breshërit e jo shiut, ai mund të rrafshonte perimoren, megjithëse në një fare mënyre ajo mbrohej nga gardhi me dërrasa, nga ana e kinezëve. Sytë nuk i shqiste për asnjë çast nga bimët të cilat ishin në kulmin e prodhimit. Era u shtua dhe ai vuri re se gardhi po lëkundej si një fletë kartoni. Doli jashtë, vrapoi në mes të erës e shiut, rrëmbeu një ele hekuri, shtyu me forcë gardhin dhe e mbështeti mbi hekur. Kaq ishte. Xhinella po e shihte me shqetësim nga pjesa e sipërme e derës së bodrumit, pikërisht nga katrorja prej xhami. “Gjithëçka bën është e rrezikshme, me sa duket andej nga vjen Papuli nuk e njeh rrezikun e stuhisë që vjen nga Gjiri i Meksikës”, mendoi. Nuk u gabua në parandjenja: një copë llamarine u shkëput nga ulluku i shtëpisë dhe i fluturoi sipër kokës duke e goditur me pabesi. Aq e fortë ishte shpejtësia e asaj cope metali sa e rrëzoi përtokë. Xhinella doli me vrap, e ngriti Papulin në duar dhe gati i ra të fikët kur pa se nga sipër kokës i rridhte një rrëke gjaku. E tërhoqi me shpejtësi për shpatullash drejt hyrjes së shtëpisë. Hoqi bluzën e saj dhe ia ngjeshi mbi plagë. Me dorën tjetër nxorri celularin dhe i ra numrit 911. “S’kam gjë, s’kam gjë, mos u shqetëso, ma njom me raki”, thoshte Papuli duke treguar një shishe mbi sergjen. Gjaku nuk i ndalej. Xhinella mendoi se ajo ishte një shishe uji dhe ia dha, por ai nuk e piu. Bëri pëllëmbën e dorës si gropë, e mbushi me atë lëng që kundërmonte dhe ia hodhi plagës. Era e alkolit u përhap në gjithë shtëpinë. Përjashta u dëgjuan sirenat e makinave të policisë, ambulancës dhe zjarrfikses, fiks 11 minuta pas telefonatës. Policët hynë me vrull, kërkuan identitetin e të plagosurit. Xhinella u tha se quhej Papul, ishte vizitor, babai i pronares së shtëpisë dhe ajo ishte qiraxheshë. Ndërkohë stuhia kishte kaluar dhe perimet kishin shpëtuar. Dy djem të fuqishëm e ngritën peshë të plagosurin duke e transportuar me shpejtësi drejt ambulancës, por Xhinellën nuk e lejuan ta shoqëronte. Ajo duhej t’u përgjigjej disa pyetjeve të policëve. Duke ndjerë erën e alkoolit që kishte mbytur ajrin e dhomës së pritjes, pyetja e parë e policëve ishte:

-Ka pirë alkool, është rrëzuar e pastaj është plagosur ky zotëria?

-Jo, asnjë pikë – u përgjigj e vendosur Xhinella – doli në kopësht në kulmin e thunderstorm (stuhisë) dhe e goditi një llamarinë në kokë.

-Çfarë bënte në kopësht gjatë atij moti të keq?

I vuri një mbështetje hekuri gardhit të mos binte mbi perime.

-Ku është sendi që e goditi, llamarina?

-Në mes të kopshtit, – u përgjigj Xhinella. Ata e fotografuan objektin.

-Ok, na jep kartën tënde të identitetit, –  i thanë.

Me duar të dridhura ajo u nxorri pasaportën me vizë të skaduar para tre vjetësh.

E gjithë familja, duke u marrë me Papulin, e harruan Xhinellën. Mjekët thanë se megjithëse plaga ishte e thellë, nuk kishte humbur shumë gjak, ndihma e parë ka qenë vendimtare dhe infeksioni ishte eliminuar. Për siguri i bënë vaksinën e tetanozit. Pas tre ditësh Papuli doli shëndoshë e mirë nga spitali, por Xhinellën nuk e gjeti. Në bodrum, mbi tavolinë ishte bluza e saj me gjak të ngrirë, pikërisht ajo bluzë me të cilën ajo ndali hemorragjinë nga plaga e tij, pas aksidentit. Ajo ishte larguar përgjithnjë nga bodrumi, pa dhënë asnjë shpjegim.

***   

Pas dy javësh tek dera e kopshtit u duk një burrë i sjellshëm, por civil. Ai u prezantua si oficer i policisë kufitare dhe tregoi në gjoks dinstiktivin. Papuli i tha me shenja se nuk dinte anglisht. Mirpo ai i zgjati telefonin dhe nga ana tjetër e receptorit u dëgjua një zë vajze që fliste shqip. Ajo i tha se ishte përkthyese dhe se aty kanë ardhur dy oficerë të policisë kufitare. Papuli rrotulloi kryet dhe në anë të rrugës pa një makinë dhe një grua brenda saj me një kompjuter përpara. Mendoi mos ishte Xhinella, por jo, ajo një grua brune. Përkthyesja vazhdoi: “Po të tregojnë një foto, po të pyesin në se e njeh dhe në se ajo vajzë është aty?”. Papuli e pa me vëmendje letrën e policisë stampuar në kënd të saj një portret me ngjyra. Njohu menjëherë foton e Xhinellës. Nuk u përgjigj drejtpërdrejt, por u bëri një kundërpyetje:

-Çfarë, kjo është kriminele dhe ju po e kërkoni?

-Jo, në asnjë mënyrë. Jo, zotëri, ajo duhet të paraqitet për t’u deportuar sepse ka shkelur tre vjet vizën. A nuk banon këtu?–Unë nuk njoh asnjë vajzë të tillë. Jam mysafir tek ime bijë dhe pas një jave kthehem në vendin tim. Në shtëpi nuk banon askush tjetër veç familjarëve tanë. Po të dëshironi, hyni e kontrolloni.

-Të besojmë, – i tha polici i zonës kufitare dhe u largua i menduar.

Josif Koromania nuk e kishte zakon të gënjente, por kjo përgjigje që i dha policisë kufitare ishte më e pakta që mund të bënte për engjëllin e zi me emrin Xhinella. U lut që “skifterët” e kufirit të mos e gjenin dot…

Fund