Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

GABIMI I MAMASË, APO …!!!

by

Tregim Nga Pierre-Pandeli Simsia/
Unë dhe motra ime binjake jemi rritur në një nga pallatet që shtrihen në të dy anët e një ndër bulevardeve famozë në qytetin e madh ku jetojmë. Emri i bulevardit është i njohur, sepse atje jeton klasa më e lartë e shoqërisë amerikane.
Para disa javësh ne festuam 28 vjetorin e lindjes sonë.
Si çdo qytetar amerikan i moshës sonë edhe ne, unë dhe motra ime,  jetojmë në dy apartamente të ndryshme, të cilat ndodhen në zona të preferuara të qytetit. 
Vendimin për të jetuar më vete e morëm që kur ishim 21 vjeç. Qeranë e apartamentit tonë dhe të gjitha shpenzimet e tjera i pagon mamaja jonë, Beti.
Në fillim nuk ishte e lehtë të jetoje i vetmuar. Kjo ndikoi që motra ime pas një viti të rikthehej pranë mamasë e të jetonte bashkë me të. 
Unë dhe motra ime marrim një shumë 1200 dollarë në muaj, që na e la si trashëgimi me testament pas vdekjes, gjyshja jonë, mamaja e Betit. 
E ç’mund të bëjë një qytetar amerikan me 1200 dollarë në muaj kundrejt shtrenjtësisë së madhe të jetës në këtë qytet, nëse do kishte edhe shpenzimet e tjera të cilat unë i kam përmendur më sipër? Por, neve na mjaftojnë.
Mamaja jonë Beti, bashkë me dy vëllezërit e saj, gëzon një trashëgimi familjare si bashkëpronare e një kompanie të fuqishme me emër dhe fitimprurëse. Ajo, prej dy vjetësh ka dalë në pension, por, ka nënshkruar një deklaratë pasurie që, pas vdekjes, pjesa e saj na kalon neve, mua dhe motrës sime.
Me motrën time nuk takohem shpesh; më të shumtën e herës flasim në telefon. 
Herëpas’here mama Beti na telefonon për të shkuar në restorant për të ngrënë drekë ose darkën të tre së bashku.
Ndjej dhimbsuri të madhe për motrën time; ajo nuk është diplomuar në ndonjë universitet si të gjithë moshatarët tanë. 
Unë, me ndihmën, madje me këmbënguljen e një shoqe të mamasë që është edhe mikja e familjes sonë, kreva studimet në një universitet të vogël në një shtet tjetër, ku ajo edhe ishte drejtuese atje. 
E kam një diplomë universitare, e cila nuk besoj se më hyn në punë; jo se nuk gjej dot vend pune, por, e ndjej, që nuk jam i aftë të punoj për specialitetin që jam diplomuar.
Motra ime binjake, pjesën më të madhe të kohës e kalon në apartamentin e saj. Tymos shumë cigare të zakonshme dhe marijuanë. 
Tymosja e marijuanës u bë shkak që ajo të largohej edhe nga apartamenti, atëhere kur banonte me mamanë tonë, atje edhe ku jemi rritur.
Edhe pse në apartamentin e mamasë, motra marijuanën e tymoste në dritare dhe mundohej që tymin ta përcillte jashtë, tymi gjente hapësirë për t’u shpërndarë në pjesë të ndryshme në pallat.
Aroma maramendëse e marijuanës në pallat shqetësoi shumë banorët, veçanërisht familjen poshtë nesh që kishte edhe një vajzë të vogël 4 vjeçe.
Kur u vërtetua që motra tymoste marijuanë, madje edhe nga disa banorë që e kishin parë nga jashtë pallatit, bordi i pallatit në një mbledhje urgjente, urdhëroi mamanë tonë: ose të largoheshim ne si familje, pra mamaja ta shiste apartamentin, ose të largohej motra.
Jashtë dëshirës së saj, motra u largua nga mamaja dhe jeton në apartamentin me qera për të cilin kam shkruar më sipër.
Siç e kam shkruar, motra ime pothuajse, pjesën më të madhe të kohës e kalon e mbyllur në apartamentit të saj. Shumë rrallë frekuenton lokalet e natës. Është mbi peshën e moshës së saj dhe trupi i ka marrë një shëndet të deformuar i cili stonon shumë me fytyrën e saj të freskët dhe të shëndetshme. Në pamjen e jashtëme, motra tregon se është një grua mbi 40 vjeçe. Nuk i kushton fare rëndësi veshjes. Zakonisht në çdo stinë mban të veshura një palë pantallona të zeza që kush e di se kur janë blerë. E këshilloj shpesh se, duhet të ketë një shok, një të dashur, që t’i ndryshojë jetën e saj që ajo ka zgjedhur për të jetuar, apo ajo jetë ka hyrë padrejtësisht tek motra ime për t’u jetuar!
Këtë e kam edhe nga eksperienca ime tani që bashkjetoj me të dashurën time të tretë pavarësisht grindjeve të shpeshta që kemi me njëri tjetrin. Të bashkjetosh me një të dashur, jeta është shumë më ndryshe se jetesa vetëm.
Mamaja jonë është një grua që gëzon shëndet të plotë. Lexon shumë libra artistikë dhe shkencorë. I tregon kujdes trupit dhe shëndetit të saj. Është e mbajtur, e regullt në veshje, madje mosha e saj 70-të vjeçare e tregon më të re. 
I pëlqejnë shëtitjet në natyrë, aktivitetet e ndryshme kuturore artistike, madje edhe udhëtimet brenda dhe jashtë Amerikës. Gëzon respektin e miqve, shokëve dhe gjithë ata njerëz që e njohin. 
Mamaja jeton në apartamentin e saj bashkë me tre qentë që i do shumë, mënyrë jetese kjo më se normale për qytetarët njujorkezë. Frekuenton shumë edhe jetën e fshatit; shkon në shtëpinë që kemi në një fshat që ëshë tre orë larg qytetit ku banojmë.
Që nga dita, nga ai i vit i largët para 13 viteve, unë dhe motra ime nuk ndjehemi të qetë shpirtërisht. Madje, në shëndetin e motrës, mjekët kanë konstatuar depresion të thellë mendor. Nuk e mendonim kurrë, kurrë, që nga ajo ditë, ekuilibri i jetës sonë të ardhme të shpërqendrohej. 
Sapo kishim festuar 15-të vjetorin e lindjes sonë. 
Jetonim akoma me gëzimin e asaj çfarë kishim festuar. 
Një ditë, ishim të tre në shtëpi: mamaja, motra dhe unë.
     – Uluni pranë meje tani, – na tha mamaja e të bisedojmë, sepse, nuk jeni të vegjël më tani. 
Ne u ulëm pranë saj. Gjithmonë i bindeshim mamasë për ç’farë ajo na thoshte.
     – Tani dua të bisedoj me ju, bijtë e mi, siç ju thashë, dua të bisedoj me gjuhën e të rriturve. Dua t’ju them atë, që nuk ua kam thënë deri më sot. Kam vendosur, nuk do t’ua mbaj më sekret – e nisi bisedën mamaja.
Unë dhe motra që nuk dinim se për çfarë sekreti e kishte fjalën mamaja jonë, pamë njëri tjetrin në sy dhe instiktivisht qeshëm të dy.
Mamaja qendronte serioze dhe na priste neve sa të mbaronim të qeshurën.
     – Ju, – filloi prap mamaja të flasë, – nuk e njihni babain tuaj të ndjerë, atë burrë të respektuar, atë baba, që ju donte shumë juve. Por, fatkeqësisht, jeta e dënoi padrejtësisht dhe vdekja e pamëshirshme e mori në kulmin e gëzimit dhe kënaqësisë që po kalonte ai, që po kalonim ne dy bashkëshortët.
     – Na e ke thënë edhe herë tjetër, mama, që, babi ynë ka vdekur kur ne ishim tre vjeç- ndërhyri motra.
     – Po, bijtë e mi, ua kam thënë, por, nuk j’u kam thënë këtë tjetrën, që kam vendosur t’ua them tani.
Mamaja heshti pak si për të gjetur fjalët e përshtatshme; mori frymë thellë dhe nisi të flasë: –  Unë dhe burri im, pritëm shumë vite në jetën tonë bashkëshortore që të kishim edhe ne fëmijët tanë. Ndoshta fati nuk e donte që edhe ne të gëzonim fëmijët. E biseduam të dy ne bashkëshortët dhe vendosëm që të adoptojmë një fëmij. Bashkëshorti im, për vetë profilin e tij të punës, kishte shumë miq dhe shokë. E bisedon me një mikun e tij mjek gjinekolog atë çfarë ne të dy e kishim vendosur. Nuk vonoi shumë dhe, mjeku gjinekolog i dha lajmin e gëzuar dhe të shumëpritur bashkëshortit tim. “Një grua që banon në një shtet tjetër të Amerikës,  jashtë dëshirës së saj, kishte ngelur shtatzane dhe, për vetë kushtet e dobëta ekonomike, nuk dëshironte më fëmijë sepse kishte edhe të tjerë. Gjatë vizitës mjekësore, unë konstatova se ajo mbante në barkun e saj jo një, por dy bebe të shëndetshëm, një vajzë dhe një djalë. I thash, jo vetëm nuk duhet ta abortonte, as edhe ti braktiste bebet, por, kundrejt një pagese të mirë, dy bebet binjakë të porsalindur, do ti kalojnë nën kujdesin prindëror një çifti tjetër bashkëshortor që kërkojnë fëmijë…”
Në muajin e tretë pas lindjes suaj, pasi plotësuam të gjitha procedurat ligjore, ju ishit fëmijët tanë të ligjëruar dhe ne ishim prindërit tuaj duke ju patur nën kujdesin prindëror. Nuk kishte gëzim më të madh për ne, kur ju të dy motër e vëlla na erdhët në apartamentin tonë. Nuk dinim se si ta shprehnim atë kënaqësi të madhe shpirtërore kur dëgjonim zërat tuaj foshnjorë, cicërimat tuaja kur qanit, ato dy fytyrat tuaja foshnjore të pafajshme por që ishin fytyrat më të bukura që kishim parë ndonjëherë në jetën tonë…
Unë dhe motra ime krejt të hutuar nga ajo ç’farë po dëgjonim, nuk donin t’u besonim veshëve tanë. Pash nga motra që e kisha përballë; m’u duk shumë e zbehtë në fytyrë. Në ngjyrë dylli ia mbulonte fytyrën. Dukej e përhumbur, sytë i mbante përdhe. Unë nuk po ia ndaja shikimin asaj, derisa edhe ajo më pa në sy. Nuk po dinim ç’të flisnim. Po na dukej si një ëndërr e padëshiruar ato që po dëgjonim nga mamaja jonë, që për ne kishte qenë mamaja më e mirë, më e dashur, më e bukura ndër mamatë e shumë shokëve që ne kishim parë. 
Si mund të besonim ne ato që po na i thoshte vetë me gojën e saj mamaja jonë e dashur që ne nuk ishim fëmijët e saj dhe ajo nuk ishte mamaja jonë që na kishte mbajtur në barkun e saj, na kishte ushqyer me gjakun e saj…! 
Për një çast, m’u duk se çdo gjë përreth dhomës sonë filluan të lëviznin duke u rrotulluar. Mamaja fliste me seriozitet dhe herëpas’here na ledhatonte kokat.
     – Kur shkoja në punë…
     – Mama! Të lutem, mjaft! Mjaft, mama! – dëgjova zërin e motrës që ndërhyri menjëherë. Pash syt e saj të përlotur. – Mama, nuk kemi bërë ndonjëherë shaka të tillë! Të lutem! – dhe iu afrua, e përqafoi fort, fort, sa nuk donte të shkëputej nga kraharori i saj.
Kur pash syt e motrës të përlotur edhe mua m’u mbyshën syt menjëherë.
     – Mama! – fola unë me zërin tim që mezi më dilte dhe me sy të përlotur, iu afrova pranë. Ndjeva një drithërimë habie bashkë me trokitjet e forta të zemrës që kishte filluar shpejtimin e rrahjeve. – Mama! Të lutem, nuk duam shaka të tilla. – E përqafova fort, fort. Largova pak kokën, pash syt e saj që m’u dukën sikur më shikonin me dënesë. E përqafova prap, ndërsa motra vazhdonte të rinte ende e përqafuar. E putha në faqe. Ndjeva aromën më të këndshme që ndjen njeriu në jetën e tij, aromën e mamasë sime. Dhe atë aromë, vetë mamaja jonë sikur po na e largonte nga ato që po na fliste.
Mamaja e ndërpreu të folurën. Mbi kokat tona ndjemë dorën e saj të ngrohtë; po na ledhatonte.
Heshtjen e theu vetë mamaja. – Më dëgjoni me vëmendje bijtë e mi. Ju dua shumë, ashtu siç ju kam dashur dhe ashtu do t’ju dua derisa të jem gjallë në këtë jetë. Kjo që po ju them, nuk do të thotë se ju do jeni të braktisur nga unë, përkundrazi, jeni dhe gjithmonë do të jeni fëmijtë e mi të dashur, të pazëvendësueshmit…
Ishim në moshën tonë të adoleshencës, ajo moshë kur formohet shpirti dhe karakteri i njeriut. Edhe pse mamaja na e kishte thënë atë, që ajo e quante sekretin e jetës së saj dhe tonin bashkë, ne prap nuk donim t’u besonim atyre fjalëve që ajo na kishte thënë.
Atë natë bëra një gjumë të trazuar. Të tillë gjumë kishte bërë edhe motra ime siç më tha të nesërmen.
Që nga ajo ditë, jeta jonë kishte marrë drejtim tjetër. Çdo ditë ne na dukej se po gëlltisnim hidhërimin. Shpesh herë motra dëneste hidhur. Çdo ditë, kur shikoja motrën, syt e saj më tregonin shikimin pyetës: Përse duhet të na e thoshte ne mamaja që ne jemi të adoptuarit e saj? 
Kjo pyetje ndikonte tek unë që ta shihja motrën pikëllueshëm.
Në çdo bisedë që bënim ne të dy motër e vëlla rreth asaj çfarë na kishte thënë mamaja jonë, ndjeja vrunduj rrënqethës të ma përshkonin trupin. 
Motra më fliste dhe mundohej të më bindte për çdo bisedë apo sugjerim. Syt e saj tregonin dhimbje dhe ndrinin të pikëlluar. 
Nga bisedat e ndryshme që bënim, po kuptoja motrën se ishte rritur para kohe. Si mund ta besonim ne ato që kishim dëgjuar! 
A mund ta besonim ne, që mamaja jonë e dashur, nuk është mamaja jonë e vërtetë? 
Lidhja ime me motrën u shtua edhe më shumë. E vetmja dëshirë e jona e papërmbajtshme ishte të njihnim, të takonim mamanë tonë biologjike.
Në muajt, vitet në vazhdim, dallova ndryshimi tek motra ime. Nuk kishte fare interesim për të mësuar, madje edhe shkollën donte ta ndërpriste që në klasën e 10-të. Filloi të frekuentonte pijet alkoolike, madje të tymoste edhe cigaret. Cigaret më të preferuara për të ishin “Parlament” 
Mamaja vinte vonë nga puna, mbrëmjeve. Gjatë ditës, motra, më ftonte edhe mua në dhomën e saj të gjumit dhe të dy së bashku bisedonim gjatë dhe përhumbeshim rreth çështjes sonë nën shoqërinë e shijes së birrës dhe të cigareve. Ishim bërë që të dy përdorues të alkoolit, cigareve, madje  edhe të marijuanës.
Një ditë, motra më tha se kishte marrë vendimin e saj dhe prisnim të vinte mamaja nga puna. Edhe unë ia përkraha mendimin që ajo më shprehu. Atë kohë, unë, sapo isha njohur me një vajzë, që ishte edhe e dashura ime e parë.
 
– Mama – iu drejtua motra mamasë kur ajo erdhi në shtëpi dhe u rehatua. – Unë dhe vëllai dëshirojmë, madje e kemi vendosur, duam të njohim prindërit tanë biologjik, të paktën mamanë tonë që na ka lindur. 
Zëri i motrës u dëgjua i përvajshëm. Në fytyrë iu dallua një shenjë brenge. Rrënkoi dhimbshëm. Edhe pse u mundua të përmbajë veten, nuk mundi; u shkreh në ngashërim.
Mamaja nuk e priste atë  kërkesë të  motrës; I hodhi një shikim hetues, madje të dhimbshëm. Ngrysi ballin. Ndjeu një drithërimë habie.
 Ndërhyrja ime në mbështetje të kërkesës së motrës dhe këmbëngulja jonë, u duk se ne të dy motër e vëlla kishim bërë një marëveshje të heshtur. 
Mamanë, sikur e kapi një angështi. U përpoq të largonte mjegullën e habisë dhe të mblidhte veten. Në fytyrën e saj mua m’u duk se dallova një shprehje faji. M’u dhimbs shumë kur e pash në atë gjendje hutimi.
Pas një heshtje të shkurtër, na tha: – Kur ne ju adoptuam juve, kemi nënshkruar një kontratë që, kërkesa dhe dëshira juaj për të njohur dhe takuar  mamanë, prindërit tuaj biologjik, mund të realizohet pas moshës 18 vjeçare. Por, mundësia më e madhe është që nuk mund t’ju plotësohet dëshirë kërkesa juaj, sepse edhe bashkëshorti im edhe mjeku gjinekolog nuk jetojnë më. Madje, edhe mamaja juaj që ju lindi ka ndëruar shtet dhe nuk e di se ku ndodhet.
Rrënkova me vete. Ato fjalë të mamasë, ajo përgjigje e saj, na vrau shumë shpirtërisht, sikur na i shuajti edhe ato shpresa që kishim.
Motra kishte filluar të acarohej shumë. Kërkesën për të njohur dhe takuar mamanë tonë që na kishte lindur, ia përsëriste shpesh mama Betit, sa ato kërkesa u bënë edhe shumë të bezdisshme, sipas fjalëve të mamasë.
 
Një ditë, në nxehje e sipër, me një zemërim të papërmbajtur, me zë autoritar, motra i tha mamasë se do largohej nga shtëpia në gjetjen e mamasë biologjike.
     – Nëse ikën nga shtëpia, mendohu mirë; Ua kam thënë shpesh, do interesohemi bashkë dhe, një ditë, shpresoj që ta takoni… – iu përgjigj mamaja me një mirësjellje të stërholluar.
Dallova në fytyrën e motrës një shprehje mosbesimi. E pa mamanë me vrazhdësi. Qeshi hidhur. Ktheu krahët dhe u largua.
Shikimin e hodha nga mamaja; fytyra e saj tregonte sikur po përpiqej të kthjellonte mendimet.
Shpresa që një ditë do takojmë, do njohim mamanë tonë që na ka ushqyer me gjakun e saj, mamaja që na ka lindur, na ka ushqyer me qumështin e gjirit të saj tre muajt e parë të jetës sonë, na ka shoqëruar gjatë gjithë këtyre viteve që kur mama Beti na e tha të vërtetën.
Por, ajo shpresë, duket se është shuar njëherë e përgjithmonë.
Shpesh herë e bisedoj me motrën dhe nuk gjejmë dot përgjigjen e pyetjeve torturuese: Përse mama Beti duhet të na e thoshte neve të vërtetën e adoptimit dhe pikërisht në moshën tonë 15 vjeçare?! Ç’e shtyu të na e tregonte atë të vërtetë?! 
Oohh! Këto e shumë pyetje të tjera  torturuese që nuk na hiqen nga mendja i drejtonim njëri tjetrit unë dhe motra ime. Ishte gabimi i mamasë, apo sinqeriteti i saj që tregoi me ne?!
Unë dhe motra ime nuk dimë se kush jemi, kush janë prindërit tanë biologjik, kush është origjina jonë!
Edhe mama Beti e vuan shumë atë, që ajo e quan gabimin më të madh të jetës së saj që ka bërë. Këtë, na e ka thënë Xhina, ish dadoja jonë që na ka rritur dhe që tani punon tre herë në javë në mirëmbajtjen dhe pastrimin e apartamentit ku banon mamaja.
Unë dhe motra ime jemi të pasur materialisht; nuk na mungon asgjë. Edhe dashuria e mama Betit vazhdon të mos na mungojë. 
Jetën tonë të ardhme e kemi të siguruar me trashëgiminë e mamasë, por, ne nuk kemi atë pasuri që do na mungojë shumë gjatë gjithë jetës sonë, që na mungon, që po e kërkojmë dhe akoma nuk e kemi gjetur.
Është ajo brengë e madhe që po na e gërryen shpirtin tonë; të njohim e të takojmë një ditë mamanë tonë biologjike. 
Është ajo brengë, ai makth, ai çast i shumëpritur që ne po e ëndërojmë me shpresën e madhe, që një ditë dëshira jonë të realizohet.

STROFKULLA E DJALLIT

by

Nga Reshat Kripa/*

Nata kishte kohë që kishte mbuluar gjithçka me vellon e saj të errët. Dritat e qytetit po shuheshin njëra pas tjetrës. Vetëm një dritë vazhdonte të qëndronte e ndezur. Nënë Sadien nuk e zinte gjumi. Jetonte e vetmuar në një shtëpi në periferi në majë të një kodre. Shtëpi i thënçin se në të vërtetë kishte qënë një hangar me mure qerpiçi që ishte adoptuar në shtëpi. Shtëpitë e tjera ishin pak larg saj. Përpara kishte një obor të vogël të rrethuar nga një gardh me tela me gjëmba ku kishin mbirë drethkëla që e kishin mbuluar gardhin. Nga prapa ishte një kopësht ku përveç disa pemëve mbilleshin edhe perime nga tregëtimi i të cilave si dhe nga një dhi race sigurohej jetesa.Lufta kishte gati një vit që kishte mbaruar, por për nënë Sadien ajo vazhdonte akoma. Burri i saj, një ish udhëheqës nacionalist, ishte arratisur jashtë shtetit dhe nuk kishte asnjë haber për të. Dy djemtë Luani njëzetepesë vjeç dhe Petriti tetëmbëdhjetë ndodheshin të arrestuar. Ishin dënuar me vdekje dhe natë për natë prisnin ekzekutimin e vendimit. Luani ishte i martuar, por mbas arrestimit të tij , e shoqja kishte ikur te prindërit e saj së bashku me djalin pesëvjeçar Skënderin. Petriti sapo kishte mbaruar shkollën tregëtare kur e kishin arrestuar.

Nënë Sadia qëndronte e ulur në një fron  në obor e mbështjell me një shall të madh të leshtë. Ishte dhjetor por qielli ishte i kthjellët. Disa re tek tuk kishin filluar të dukeshin në horizont. Ishte vetëm dyzetepesëvjeçe, por hallet e këtij vitit të fundit e kishin plakur aq shumë sa pa frikë i jepje gjashtëdhjetë. Ndaj të gjithë e thërrisnin nënë Sadia. Ajo qëndronte ulur dhe vështronte qytetin e përgjumur. Nga prapa kodrës filloi të ngrihej lart hëna. Ishte hënë e plotë. Qyteti u ndriçua nga drita e saj. Nëna vazhdonte të vështronte. Ja silueta e sahatit nga kulla e të cilit u dëgjuan dy të goditura. Ja dhe godina e ish-konsullatës italiane. Aty pranë saj ishte godina e burgut ku ishin mbyllur bijtë e saj.

Atë ditë kishte qënë atje për t’u çuar disa ushqime, por nuk ja kishin pranuar.

– Nuk është nevoja. Tani mendojmë ne për ta, – i kishin thënë kur ajo kishte kërkuar shpjegim.

Edhe tani atë po mendonte. Iu kujtua se para pak kohe kështu i kishin thënë një mikes së saj një ditë para se t’i pushkatonin të shoqin. Një drithtërimë i përshkoi trupin.

– Jo, jo nuk është e mundur. Po përse nuk m’i pranuan vallë? Mendojmë ne për ta tani më thanë. Çfarë do të mendojnë ata? Korba unë si nuk më hiqen këto mendime nga koka. Djemtë e mi nuk kanë bërë asgjë. Luani sapo u kthye nga studimet në Itali dhe filloi punë si ekonomist. Ndërsa Titin e nënës e arrestuan në shkollë në kohën e ndarjes së dëftesave.

Nëna nuk kishte shkuar në atë ceremoni. Pas arrestimit të Luanit ajo nuk guxonte të shkonte në raste të tilla. Por disa shokë të djalit i treguan se në kohën kur drejtori po i dorëzonte një fletë nderi si nxënës i shkëlqyer, një zë thirri:

– Ndal! – dhe duke iu afruar pranë i tha:

– Në emër të popullit jeni i arrestuar.

Në emër të kujt populli e kishin arrestuar? Se nëna nuk kishte dëgjuar kurrë ndonjë gjë për djalin e saj. Të gjithë që e takonin i flisnin me admirim për të.

– Ai po, – mendonte nëna. E kishte fjalën për të shoqin, — Ai kishte marrë pjesë  në luftën kundër komunistëve, ndaj edhe ishte arratisur. Mos duhej të paguanin për të fëmijët?

E hoqi vështrimin nga godina e burgut dhe filloi të vështrojë me rradhë godinat e tjera. Së fundi e ndali atë në një pikë që ishte ndonjë kilometër larg përballë shtëpisë dhe që nuk e di pse quhej Strofkulla e Djallit. Ndoshta në atë vend mblidheshin dikur djajtë dhe bënin kuvendin e tyre.

Papritmas iu duk sikur pa një grup njerëzish që ecnin në drejtim të atij vendi. Ishte një grup i veshur me uniforma ushtrie dhe të policisë. Në mes të tyre ishin edhe disa civilë. Ndërkaq hëna u zhduk prapa një reje që kishte filluar të pushtonte qiellin dhe pamja humbi nga syt e nënës. Ajo u trondit. Ç’kërkonin këta njerëz në këtë orë të natës në atë vend të shkretë? Zemra i ndolli një tragjedi. U ngrit dhe filloi të vrapojë drejt Strofkullës së Djallit. Kur mbërriti atje grupi i ushtarëve dhe policëve sapo kishte arritur. Civilët i kishin rreshtuar para një grope të hapur më parë. Ishin gjashtë vetë. Nëna qëndroi dhe u fsheh prapa një ulliri të madh.

Midis civilëve dalloi dy bijtë e saj. U drodh. Donte të thërriste, të ulërinte me zë të lartë që ta dëgjonte i gjithë qyteti. Donte t’u dilte përpara dhe t’i ndalonte të kryenin vepren e tmerrshme që kishin ndër mend. Por s’kishte fuqi. Zëri i kishte ikur, këmbët i ishin prerë. Ndjeu t’i priteshin fuqitë dhe u rrëzua pa ndjenja aty në rrënjët e ullirit pa nxjerrë asnjë zë

Ndërkaq të dënuarit qëndronin në pritje me kokat lart. Luani shikonte me përbuzje kundërshtarët e tij, ndërsa petriti qëndronte si i hutuar në heshtje.

– Fjala e juaj e fundit, — foli prokurori.

– Jemi të pafajshëm! – thirri Luani – Rroftë Shqipëria!

– I thoni nënës se e dua shumë – tha Petriti.

Folën edhe të tjerët. Një ushtar deshte t’u lidhte syt dhe i urdhëroi të kthenin shpinën. Ata nuk pranuan.

– Tradhëtarët qëllohen nga prapa dhe ne nuk jemi të tille – tha Luani

Prokurori bëri një shenjë dhe ushtari u tërhoq. Të gjashtë u kapën dorë për dore dhe qëndruan.

– Zjarr!.

Një batare u dëgjua. Ata ranë njëri pas tjetrit. Prokurori u afrua, nxorri revolverin dhe e qëlloi secilin edhe një herë në kokë. Pastaj u afrua një civil i vjetër që kontrolloi kufomat.  Ishte mjeku. Pas konfirmimit të tij u dha urdhëri i varrimit. I kapnin nga krahët dhe këmbët dhe i hidhnin në gropë njëri pas tjetrit. I pari, i dyti, i treti, i katërti, i pesti ishte Luani, ndërsa i gjashti më i vogli Petriti. Pasi e mbuluan gropën dheun e tepërt e sheshuan rreth e qark që të mos mbetej asnjë shenjë varri.

 

*

*     *

 

Nëna vazhdonte të qëndronte pa ndjenja  prapa ullirit. Ishte gdhirë. Moti po rëndohej gjithmonë e më shumë. Një qen po kuiste duke lëpirë fytyrën e nënës. Ishte Popi, qeni i shtëpise. Nëna filloi të përmendej dalëngadalë. U ngrit  dhe filloi të fërkonte sytë. Ku ishte kështu?  Dalëngadalë filloi të kthjellohej. Para syve i dolën fytyrat e të bijve   dhe   shokëve   të   tyre   para   gropës   së   ekzekutimit.   U   afrua   në   vendin   e ngjarjes. Dheu i shkrifët tregonte se aty ishte mbuluar diçka. U gjunjëzua, mbushi duart me dhe, e shkrifëroi dhe belbëzoi me zë të ulët:

– Lulet e nënës1 Zoçkat e nënës!

Lotët mbuluan fytyrën e saj. Ishin lot pa zë, lot dhimbje. Dikur pushoi. U ngrit dhe ashtu si somnambul u nis për në shtëpinë e saj. Atje nuk qau më. Kishte për të bërë punë. Pastroi dhe lau çdo cep të shtëpisë. Nxorri kostumet, këmishat dhe rrobat e tjera të djemve të cilat i hekurosi dhe i vendosi  përsëri në dollap. Si i mbaroi të gjitha këto u ul përsëri në fronin e saj në oborr.

Nuk fliste asnjë fjalë. Vetëm mendonte dhe mendonte. Priste të vinte ora e caktuar. Po ajo po vononte. Asaj i dukej sikur nuk do të vinte kurrë. Qielli ishte i nxirrë krejtësisht dhe kishin filluar të binin flokët e parë të dëborës. Kishte vite që në atë qytet nuk binte dëborë. Më së fundi ora e qytetit tingëlloi dymbëdhjetë herë.

– Erdhi koha. – tha nëna.

Mori një lopatë dhe u nis drejt Strofkullës së Djallit. Si mbërriti në vend filloi menjëhere nga puna. Nuk kishte kohë për të humbur. Së shpejti dëbora do të mbulonte gjithçka.  Dheu ishte i shkrifët dhe gërmohej lehtë. Punonte me kujdes mos dëmtonte kufomat. Dikur e la lopatën dhe filloi të gërmonte me dorë. Nuk vonoi shumë dhe dalloi fytyrën e Petritit.

— I  vogli  i  nënës! –  tha  dhe u  përkul  për  ta  puthur në  ballë.  Vazhdoi   punën deri sa

e zbuloi të gjithë. E ngriti në krah dhe e vendosi jashtë. Poshtë tij qëndronte trupi i Luanit.

– Trimi i nënës! – i tha dhe e puthi. Pasi e pastroi nga dherat e ngriti edhe atë dhe e vendosi pranë të vëllajt. Dy fytyra të tjera u dukën në thellësi të varrit.

– Prehuni në paqe! Po ju puth ashtu si do ju puthnin nënat tuaja.

Lopatën e vendosi në një anë të varrit dhe filloi ta mbulojë atë me duar. Dëbora vazhdonte të binte. Gjithçka e kishte mbuluar bardhësia e saj.

– Keni ftohtë bijte e mi? Do t.ju çojë nëna në shtëpi dhe do t’ju ngrohë.

Ngriti në krah trupin e Petritit dhe u nis drejt shtëpisë. Ecte me ngadalë. Ndonjëherë edhe pengohej dhe rrëshqiste, por ngrihej përsëri dhe vazhdonte të ecte. Si bëri rreth dyqind metra ndaloi për të marrë frymë. Trupin e djalit e uli mbi dëborë.

– Tani do të shkoj të marrë vëllanë.

U ngrit dhe shkoi në vendin ku kishte lënë Luanin. E ngriti në krah, por ai ishte më i rëndë. Me mundim e pruri pranë të vëllajt. Këtë cikël e përsëriti disa herë. Një herë trasportonte të voglin dhe pastaj kthehej dhe merrte të madhin. Ulesh pak minuta sa për të marrë frymë dhe pastaj vazhdonte përsëri. Kur nuk kishin mbetur veçse ndonja njëqind metra nga shtëpia ndjeu se po e linin fuqitë.  Atëhere u gjunjëzua dhe iu drejtua Zotit duke iu lutur me duart përpjetë:

– O Zot ndihmomë! Mos më braktis në momentin e fundit. Lermë të mbarojë këtë detyrë, pastaj merrmë kur të duash.

Fliste dhe vështronte lart në qiell. Dëbora i binte mbi fytyrë por ajo vazhdonte të qëndronte ashtu me duart lart si e ngrirë. Papritmas e ndjeu veten të fortë. Mori në krah trupin e Petritit dhe e shpuri në shtëpi. Pastaj u kthye dhe mori edhe atë të Luanit.

– Mirseardhët në shtëpi djemt e mi! —  u tha nëna duke u ulur në një kolltuk që i kishte mbetur nga e kaluara. Djemtë qëndronin të shtrirë mbi dy minderë.

Ndezi zjarrin dhe vuri një tenxhere të madhe me ujë për t’u ngrohur. Përkëdhelte bijtë e saj dhe bisedonte me ta. U fliste për fëmijërinë e tyre, për ëndërrat e tyre. Ndërkaq uji ishte ngrohur. Filloi të lante trupat e tyre. plagët e tyre. Luani kishte tre plumba në gjoks dhe dy në kokë, ndërsa Petriti dy në gjoks dhe një në kokë. Si mbaroi së lari i veshi të dy me rrobat që kishte hekurosur më parë. I vendosi në dy dyshekë në mes të dhomes dhe i mbuloi me një jorgan të madh atllasi të nusërisë së saj. I puthi përsëri në ballë dhe filloi t’i qajë sipas zakonit të vendit. I qau për dhimbjen e saj, për të shoqin e larguar kushedi se ku, Por i qau edhe për Skënderin e vogël që tani ndodhej shumë larg. Askush nuk e dëgjoi të qarën e  saj.  Shtëpitë  e

tjera ishin shumë larg dhe me atë kohë që kishte filluar nuk guxonte njeri të dilte nga shtëpia.

U ngrit dhe doli përjashta. Kishte filluar të agonte. Dëbora vazhdonte të binte. Vështroi një herë rreth e rrotull se mos e shifte njeri dhe kur u sigurua u drejtua në një anë të oborrit ku filloi të gërmojë. Mori njërin pas tjetrit kufomat e të bijve dhe i vendosi në varrin e përbashkët njërin bri tjetrit. Në mes të tyre vuri një shishe të vulosur mirë ku kishte futur diçka. Pastaj e mbuloi varrin. Pas pak Dëbora  mbuloi gjithçka.

 

*

*     *

 

Kaluan tre vjet Nënë Sadia vazhdonte të jetonte e vetmuar. Mbi varrin e bijve të saj kishte mbirë një trëndafil i madh, i bardhë, të cilin ajo e vadiste vazhdimisht dhe i bënte të gjitha shërbimet e duhura. Kujdesej për të se i dukej sikur kujdesej për djemtë e saj. Askush nuk e dinte se çfarë fshihej nën rrënjët e atij trëndafili. Nëna donta t’ia tregonte dikuj, por nuk guxonte. Nuk kishte njeri që t’i besonte. Ishin kohë të vështira.  Frika se mos e merrnin vesh e tmerronte. Vetëm Skënderit mund t’ia tregonte. Por ai ishte larg dhe për më tepër ishte akoma  fëmijë. Kur të rritej me siguri që do t’ia tregonte. Prandaj vazhdonte ta mbante  të fshehtë brenda vetes së saj.

Atë ditë si mbaroi punët e zakonshme të shtëpisë, u shtri në shtrat. E ndjente veten të lodhur. Një dremitje e lehtë i mbylli sytë. Filloi të ëndërroje. I dukej sikur ishte në një pyll duke kërkuar të nipin i cili herë çfaqej dhe herë zhdukej. Ajo i thërriste vazhdimisht por nuk e gjente dot. Papritmas hapi sytë. Iu duk sikur dëgjoi një trokitje në portë. Priti pak. E trokitura u përsërit. U ngrit dhe hapi portën. Para saj u çfaq një djalë i vogel mjaft i bukur. Për një çast iu duk se kishte para sysh Luanin e vogël.

– Nënë! – tha djali duke hapur krahet.

– Bir i dashur! – iu pergjigj nëna duke e rrokur në krahët e saj.

Ai ishte nipi i saj që ajo kishte kohë që e ëndërronte. Vetë Zoti po ia sillte si dhuratë. U përqafuan me mall. Ajo e pyeste dhe ai pergjigjej

– Kam vendosur të jetojë me ty. – i tha djali

– Po me mamin a ke biseduar? – e pyeti nëna.

Djali e vështroi me kujdes dhe mbasi heshti për pak kohë u pergjigj:

– Ajo ka gati një vit që është martuar. Kanë lindur dhe një fëmijë. Njerku nuk më donte. Ai kish djalin e tij. E bisedova me mamin. Ajo u detyrua të pranonte mendimin tim. Pastaj a nuk jam këtu në shtëpinë e babajt tim, në shtëpinë time?

– Po mor bir, kjo është shtëpia e jote. Ne do jetojmë së bashku.

Që atë ditë nëna u ringjall. Një pamje tjetër mbuloi fytyrën e saj. Jeta e saj kishte marrë një kuptim të ri. Ditët  kalonin, djali  rritej  dhe  nënës i dukej sikur  në të përsëritej fëmijëria e Luanit. Një Luan e ri po fillonte jetën. Ky ishte Skënderi. Dhe zemra e nënës gufonte nga gëzimi.

Ditët rridhnin njëra mbas tjetrës. Djali rritej dhe mësonte, ndërsa nëna punonte. Në mbrëmje si mbaronte mësimet rrinin e bisedonin së bashku. Ajo i tregonte historira të mbushura me heroizma. Njëra nga këto i kishte mbetur në kujtesë djaloshit dhe donte ta dëgjonte vazhdimisht. Ishte historia e dy trimave, dy vëllezërve që luftonin kundër përbindëshit me tre koka. Kur i prisje ndonjërën prej tyre ajo ripërtërihej përsëri dhe përbindëshi bëhej prapë i fuqishëm. Lufta vazhdonte. Ata pri kokat e kuçedrës një nga një dhe ato rritu përsëri. Në këtë luftë pa fund, një ditë të dy trimat ranë në  fushën  e  betejës. Trupat e tyre mbetën ashtu përjashta nën hijen e përbindëshit. Ai nuk i lejonte njerëzit që të varrosnin kufomat e tyre. Një trëndafil i bukur dhe i bardhë  mbuloi trupat e tyre. Kaluan shumë vite. Një vigan tjetër i madh u çfaq që luftoi me përbindëshin e zi. Ai i preu atij të trija kokat njëherësh dhe ai ra për të mos u ngritur më. Atëhere njerëzit filluan të mbledhin eshtrat e të rënëve. Zbuluan edhe trëndafilin e bardhë dhe morën eshtrat e dy vëllezërve që i vendosën me madhështi në një varrezë të posaçme.

Një ditë , duke u kthyer nga qyteti ku kishte shkuar për të shitur perimet e mbledhura, nënë Sadia u përplas me një makinë. Goditja ishte e rëndë. Mbas dy ditësh mbylli sytë. Skënderi nuk kishte mbushur as trembëdhjetë vjeç. U detyrua të linte shkollën dhe të fillonte punë. Mësimet i vazhdoi në një shkollë të mbrëmjes. E ëma kërkoi ta merrte në shtëpine e saj, por ai  refuzoi. Nuk donte të ndahej nga kasollja ku kishte lindur dhe ku kishte aq kujtime.

Ditët kalonin dhe djali rritej. U martua, lindi dhe fëmijë. Rregulloi shtëpinë ashtu pak e nga pak me fukarallëkun e tij. Mbi të gjitha fytyra e gjyshes nuk i hiqej nga sytë. Ajo i dilte vazhdimisht përpara dhe atij i dukej sikur ajo vazhdonte t’i tregonte historinë e dy vëllezërve dhe përbindëshit me tri koka.

 

*

*     *

 

Kohët ndryshuan. Përbindeshi ishte rrëzuar. Atij i ishin prerë të trija kokat. Një jetë e re kishte filluar të lulëzonte. Njerëzit kishin filluar të mblidhnin ato që gjenin nga trupat e të rënëve. Në atdhe kishin filluar të ktheheshin ata që kishin ikur gati pesëdhjetë vjet më parë dhe kishin patur fatin të mbeteshin të gjalle. Midis tyre edhe një plak shumë i moshuar gati njëqindvjeçar. Fati ia kishte zgjatur jetën  për të parë përsëri atdheun të lirë. Ishte gjyshi i Skënderit. Kthehej në atdhe mbas një kohe të gjatë, por në shpirt ndjente një dhimbje të thellë. Dikur kishte lënë këtu gruan dhe dy djem si diva që i donte aq shumë, kurse sot gjente vetëm të nipin që tani ishte mbi  pesëdhjetë vjeç. Megjithatë ai i dha ngrohtësine që ai kërkonte.

Plaku kishte një peng. Nuk kishte një varr ku të derdhte dy pika lot për djemtë e tij. U interesua, pyeti gjithandej, por pergjigja ishte negative. Gërmoi në disa vende që i thanë se ndodheshin eshtrat, por asgjë. Asnjë shenjë nga trupat e djemve. Së fundi një plak rreth të shtatëdhjetave, një ish anëtar i togës së ekzekutimit, për të qetësuar ndërgjegjen e tij, i tregoi historinë dhe vendin ku ishin varrosur gjashtë viktimat në Strofkullen e Djallit.

Gërmuan në vendin e caktuar. Por aty gjetën vetëm katër skelete dhe një lopatë. Po dy të tjerët ku ishin? Dëshmitari u kishte thënë që kishin qënë gjashtë. Për t’u siguruar u morën analizat e ADN-së të katër kufomave dhe u dërguan në Itali. Përgjigja ishte se asnjëri prej skeleteve nuk i përkiste dy vëllezërve. Dëshpërimi mbuloi plakun e gjorë. E ndjente se po i vinte fundi dhe i vinte keq që do ikte pa plotësuar dëshirën e tij.

U kthyen në shtëpi dhe rrinin të heshtur. Vrisnin mendjen se ku mund të kërkonin përsëri.  Skënderi vështroi rreth e rrotull dhe sytë i vajtën te trendafili i bardhë në oborr. Një mendim rrufe përshkoi trurin e tij. Iu kujtua legjenda që i tregonte e gjyshja dhe menjëherë i tha  gjyshit:

– Duhet të gërmojmë nën rrënjët e trëndafilit në oborr. Gjyshja, ndjesë pastë shpesh më tregonte një legjendë. Atëhere unë isha i vogël dhe ajo nuk guxonte të më tregonte. Por tani jam i bindur se legjenda kishte lidhje me eshtrat e tyre

Plaku u mendua për disa çaste  dhe  më  në  fund  vendosi  ta  provonte  dhe  këtë  rast.

Filluan të gërmojnë menjëherë. Në fund të gropës dalluan dy skelete njëri pranë tjetrit. Në mes të tyre gjetën  një shishe të vulosur. E hapën  dhe brenda gjetën një fotografi të dy vëllezërve. Nga prapa saj nëna kishte shkruar:

‘’ Luani dhe Petriti, bijtë e bukur të nënës! Prehuni në paqe! ‘’

Rivarrimi u krye në mënyrë madhështore. Mori pjesë i gjithë qyteti. I vendosën pranë varrit të nënës së tyre. Mbas një muaji plaku mbylli sytë. E vendosën  në varrin e së shoqes. Skënderi ngriti aty dy varroshe të bukur, një për prindërit dhe tjetrin për fëmijtë e tyre.

*Nxjerrë nga libri me tregime “Një tregim për mikun tim”. Mbështetur në motivet e ketij tregimi në vitin 2010 botova romanin “Sekreti i varrit të vetmuar”.

DY ALPINISTË TE HUMBUR MBI HUMNERAT E DAJTIT

by

Tregim/
Nga Agim Xh. Dëshnica/
Thonë se detarët, kur janë në det të hapur, i merr malli për tokën, ndërsa në tokë kanë mall për detin. Kështu ndihej edhe Berti në ekskursionin drejt Jugut, gjashtë vjet pas luftës, me dyzetë shokët e tij bashkënxënës. Me shtatin pakëz të përkulur, ai binte në sy në fund të rreshtit. Me pushkën belxhik pa fishekë mbi sup. Pa kapele. Me batanie rreth qafës. Me xhaketë e pantallona ushtarake angleze. Me paguren cingo austrohungareze në rripin e belit. Me një çantë shpine ushtarake gjermane e me opinga gome. Në orën e nisjes nxënësve u dhanë nga tri vezë të ziera, bukë e një pako me marmalatë molle, që u squll e u derdh udhës nga vapa.
Udhëtimi më këmbë në atë korrik të nxehtë, zgjati plot një muaj, nga fushat në male. Në pisk të vapës nxënësit i hidhnin hapat njëri pas tjetrit të munduar nga etja, shpeshherë të uritur, të heshtur e të menduar, me kokën ulur, mbuluar me peshqir, duke parë opingat e atij që ecte përpara, në kërkim të gjurmëve të luftës në kohë paqeje. Natën shpesh humbisnin udhën në pyll e flinin nën pemë apo në kasolle bagëtish, madje edhe në sofate xhamish. Të gjithë i tërhiqte diçka joshëse pas reve lart në male. Pasi kalonin rrëke e lumenj nga një mal në tjetrin, në qafa e maja e mbi humnera, në të zbritur shpejtonin hapin të përmalluar për fushat, qytetet e shtëpitë e tyre.
Ai ekskursion me armë në kohë paqeje, sa i këndshëm po aq i rrezikshëm dhe i trishtuar me viktima, e kishte bindur Bertin të mos u qepej më atyre udhëve të vështira e pa kuptim, si muhaxhirët e dikurshëm, duke bezdisur me ato hyrjet e shpeshta e të papritura në fshatra banorët e atyre zonave.
Tani tek sodiste nga dritarja e shtëpisë Dajtin përballë, ku dikur në lashtësi në brigjet shkëmborë përplaseshin dallgët e Adriatikut, i tunduar nga kujtime të fashitur, ëndërronte një ikje, në gjirin e natyrës, i lirë si shpend fluturak. Në ditë me vranësira ai mal madhështor, me honet e majat rresht, ahe e pisha, shkozë e dëllinja, humbiste larg prapa reve, por në orët, kur dielli në kaltërsi ndrinte pafundësinë, krijohej përshtypja sikur natën kishte lëvizur në krah të detit e në mëngjes qe shfaqur më afër qytetit. Kjo dukuri mbase ishte një nga shkaqet, që e joshnin Bertin drejt Dajtit.
Një ditë dhe një natë maji.
Aty nga viti 1957, papritur e pakujtuar, në fjalimet e qeveritarëve u vërejt një gjuhë më e zbutur, njëfarë lirim litari.
Ç’ndodhi në të vërtetë? Drejtorët në shkolla e shefat në punë, gazetat dhe radioja, njoftuan të rinjtë të merrnin pjesë në piknikun e madh të majit në afërsi të Dajtit. Pra, nuk do të shkonin në fshat me kazmë e shat e lopatë, por për argëtim.
E diel. Pranverë! Lulet ngjyra-ngjyra kishin shpërthyer nga gonxhet në kopshtet e në livadhet e blerta jashtë qytetit. Zogjtë me cicërima lëvrinin mbi gardhe e nëpër degë pemësh. Grupe – grupe vajza e djem, me çanta e qeska qysh në orët e para të ditës, u nisën më këmbë drejt Linzës. Disa ecnin nëpër rrugën e makinës, disa përmes shtigjeve, që prisnin shkurt. Me ta u bashkuan edhe Berti me Hamzain. Kostën nuk e gjetën në shtëpi. S’dihej nga kishte shkuar me motoçikletën shkataraqe Java, që shpesh e linte në mes të rrugës. Ishte viti i parë i punës. Hamzai qe i fejuar, kurse Berti beqar. I pari dashuronte nusen, i dyti adhuronte natyrën. Sado miq të ngushtë, ata nuk ngjanin njëri me tjetrin në sjellje e aftësi. Hamzai kishte shkëlqyer si student, sidomos në matematikë, kurse në punë gëzonte simpatinë e drejtorit, që e quante “ekonomist me duar të arta”. Berti bënte çmos të mësonte prej tij, veçse ia kalonte në sport dhe për krijime letrare, megjithëse ato flinin të pabotuara, thellë në sirtar, dhe ishte vetë që i lexonte në qetësinë e natës. Por, ai njihej, siç thamë, edhe si udhëtar i çartur. A nuk i kishin ngrënë brirët atëherë, kur qe rreshtuar në ekskursionin e paharruar drejt Jugut? Hamzai në disa raste, qe i papërmbajtur dhe ngulte këmbë për çdo mendim të papranueshëm nga të tjerët, ndërsa Berti ishte më i durueshëm. Në shah luanin rrëmbyeshëm, larg çdo teorie. Një ditë u shkrepi të udhëtonin me biçikleta për në Durrës. Pa u menduar hollë, zgjodhën rrugën e përpjetë me dredha e gropa të Ndroqit. Hamzai udhës u lodh aq shumë sa fajin për atë udhëtim ia ngarkoi Bertit. Ky, i qetë përbri tij, e nxiste: “Jepi! Ja, edhe pak dalim te plepat!” Pamja nga kodrat e Adriatikut e mbushi Hamzanë me besim. Fytyra e tij u çel nga njëfarë gëzimi përzier me dhimbje fizike.
Tani, pa u takuar me Kostën, i cili vendoste për gjithçka, miqtë tanë u nisën për në piknik. Me vete kishin marrë ushqime, si djathë me bukë pesëdhjetëshe, vezë të ziera, sheqer në fishek letre dhe biskota, nga ato që kërcisnin ndër dhëmbë, të famshmet “ingranazhe”. Për argëtim Berti nuk kishte harruar të merrte sazen e gojës “Bravi alpini”, e mbetur në sirtar. E pati blerë dikur në dyqanin privat të veglave muzikore, “Abaxhoglu e bij’’, që njihej me reklamën: “Muzika është ushqim i shpirtit”. Hamzai mbante në dorë një shkop, me të cilin godiste majtas e djathtas gurë e plisa. Në ecje e sipër njëri kishte hedhur mbi sup xhupin me pambuk, tjetri – xhaketën gri.
Të gjithë sa ishin u mblodhën në një fushë të blertë më sipër Linzës, rreth e qark me pemë. Atje vendosën çantat e qeskat, u ulën e pushuan pak. Pastaj lëvizën poshtë e lart. Disa u ndanë në skuadra për volejboll dhe futboll. Shumë vetë zunë vend rreth muzikantëve, ose u rreshtuan krahpërkrah para fotografëve, ca të tjerë u endën më kot të gjenin burimet e një përroi, që rridhte atje pranë. Pas atij argëtimi të zhurmshëm hëngrën e pinë dhe së fundi morën udhën e kthimit për në shtëpi.
Zgjimi i një dëshire
Kur të tjerët po iknin, të dy shokët rrinin mënjanë në një sop. Berti hidhte sytë drejt majave të Dajtit, kurse Hamzai trembte me shkop një grenzë, që sillej duke zukatur, herë rreth flokëve, herë pranë këmbëve të tyre.
– Sa mizë e poshtër, edhe pa e ngacmuar, befas vjen e të thumbon! – shfrynte ai.
– Ashtu ndodh vërtet! – tha Berti. – Ndërsa bleta, vetëm kur mbron mbretërshën dhe veten! Veç, ndryshe nga grenza, për ironi të fatit, e paguan me jetën…
– E godita! Ngordhi pisja! – thirri Hamzai me krahun e zgjatur poshtë, pastaj pyeti: – Ç’presim më? Ec të ikim edhe ne!
– Ikim! – Berti u kthye prapa me vështrim nga mali. – E, si thua? Ia mbajmë përpjetë nga Dajti?
– Çfarë!? Në Dajt!? Bah!
– Deri te livadhet, ku është ndërtesa e kampit. Ja, atje! Shih sa qartë duken drurët poshtë majave! Shtegu shkon drejt.
Hamzai për një hop heshti.
– Jo, unë do të kthehem. Më presin në shtëpi.
– Po nuk është aq larg. Kemi një rast të rrallë, që nuk përsëritet shpesh!
Hamzai hodhi sytë drejt humnerave.
– Në ç’vend do të ndalojmë?
– Atje, pra, te livadhet! Pastaj, me ndonjë makinë të rastit, në mbrëmje do të jemi në shtëpi.
– Nga cila udhë do të kalojmë?
– Përmes shtegut, djathtas tubacionit të ujit, që pret shkurt deri lart.
– Jo! Jo! Eja të kthehemi!
– Ashtu? – Ik, atëherë! Unë do të ngjitem vetëm.
Hamzai ra në hall. U ngrit më këmbë me pamje nga qyteti, vuri njërën pëllëmbë si trehë mbi sy. Dielli i palëvizur ndrinte në hapësirë.
– Sa është ora afërisht?
– Pothuaj dy.
– Mirë, vetëm me një kusht. Deri në kamp.
– Po. Si të duash ti!
– Atëherë, ec përpara.
E kështu, si në përrallën me qingja, ata u ndanë nga tufa.
Për te livadhet mbi humnerë, morën përpjetë shtegut përbri tubacioneve të ujit, që zbresin e kapërcejnë rrugën e makinave.
– Kjo udhë na nxjerr lart, më shpejt! – tha Berti, ndërsa hidhte hapat lehtë e lehtë, pa vështruar pas. Edhe Hamzai e ndiqte këmba – këmbës pa u ndier, e për çudi, nuk mbetej larg tij në asnjë çast. Dielli i majit pas shpine u jepte kënaqësi, kurse era çlodhëse e dëllinjave ua lehtësonte të marrurit frymë, në atë ecje malore mbi gurë, shtufë dhe rrëkeza. Ik e ik! Freskia që përshkonte shtatet e tyre qe një shenjë e mirë. Hap pas hapi, mesa kuptohej, po qaseshin në krye të humnerës, në afërsi të shkorretës. Në mbarim të saj, pas afro tridhjetë minutave, kur shkelën tokën e butë, shfaqja e majave të malit në qiell do të thoshte se kishin dalë në tarracën e famshme apo në Belvederen mbi qytet, ku dikur në lashtësi dëgjohej gjëmimi i valëve të detit.
Maja e Dajtit
Me të dalë nga shkurret, vunë re një vijë uji, që dilte nga prapa një dushku e rridhte tatëpjetë. Duke ecur buzë ujit, pak më lart, zbuluan burimin. Atje pastruan duart e fytyrën, shuan etjen e u shtruan të hanin pak nga buka e mbetur me biskotat, si meze. Copën tjetër të bukës Berti e futi në xhep për më vonë.
Të ulur në atë vend të blertë nga një krah vështronin poshtë qytetin, kodrat e fushat dhe pak më tej detin, në krahun tjetër brezin me dushk e shkozë përzier me shkurre, që merrte përpjetë nga ngrihej mali. Gjurmë njerëzish humbisnin në disa drejtime nëpër pyll. Pasi pushuan përreth gjysëm ore, Berti u çua më këmbë. Hamzai nuk lëvizi nga vendi. Tek shihte me vëmendje permes drurëve një nga majat e malit, tha:
– Harrova të të pyes, a ka kafshë të egra këtej?
– Çfarë!?
– Arinj, arinj?
Berti qeshi, duke zbuluar katër dhëmbët e parë, që ia shtonin hijeshinë, kur ishte në humor.
– Po me se do ushqehen në këtë mal ata!? Me gurë, apo me degë pemësh!? Pushka dhe ushtria u kanë kallur datën ndaj ia kanë mbathur përtej kufirit, mbase disa fshihen në malet e veriut.
– Po ujq?
– Edhe ata thuajse janë shfarosur nga uria e nga plumbi. Hajt, çohu të ikim, se zumë rrënjë pranë dushkut!
– E di ç’ke? Në kamp shkojmë më vonë!
– Po këtu ç’do të bëjmë? Të shohim poshtë qytetin e të gjejmë, ku bien shtëpitë tona?
– Ja, si është puna! Unë s’jam ngjitur në asnjë majë mali si ti. Meqë na prure deri këtu, si thua, a ngjitemi atje?
Hamzai me dorën e shtrirë përpara, tregoi një nga majat e Dajtit.
Berti vështroi në atë drejtim. Hamzai, pa e ditur, i kishte treguar majën më të lartë.
– Si? Në atë majë? – Nga ajo lutje e papritur, ai ra në mendime. Lartësia para syve, tani s’ishte më as imagjinatë, as ëndërr, por diçka e prekshme dhe joshëse.
– Ç’mendohesh si poetët!?
– S’është aq lehtë sa duket, o profesor!
– Hajt, jepi! Mos përto!
– Ashtu!? Çohu, atëherë! Ec pas meje!
Por, në atë nisje me hamendje e kuturu, as vetë Berti s’dinte ç’krah të mbante. Gjurmët shkonin në disa drejtime. E vetmja udhërrëfyese, ku duhej të arrinin, ishte vetë maja. Në ecje e sipër pa ndaluar askund, i shoqëronte dielli që hidhte dritë-hije para këmbëve tek shkelnin mbi bar, gurë, shkarpa e gjethe të kalbura vite me radhë. Me të hyrë në një zonë të pyllëzuar, rrezet humbën nëpër degët e drurëve. Hijet e shtuan edhe më freskinë, aq sa ata ngritën jakat e kopsitën njëri xhupin e tjetri xhaketën. Heshtje kudo. Nuk dëgjohej asnjë zë, asnjë cicërimë, apo gurgullimë ujërash. Edhe ata vetë merreshin vesh vetëm me duar e sy. Berti u kujtua për sazen “Bravi Alpini.” Ndaloi pak dhe rrëmoi nëpër xhepa. E gjeti së fundi të strukur në astarin e xhupit. U mbush me frymë dhe nisi t’i binte vetëm refrenit të melodisë nga kënga e harruar e serenatave korçare “O Margarita, o Margarita!” Më tej, iu mor fryma, ndaj e ndërpreu këngën dhe sazen e hodhi në xhepin tjetër. Kur lanë pyllin, u doli përpara një pllajë e zhveshur nga drurët. Atje i ranë shtegut tërthorazi mbi një truall të butë me gjethe të ngjeshura fort, si mbi tapet persian me ngjyra të ndezura. Kapërcyen popla gurësh e degë drurësh të hedhura nga era aty – këtu. Dhe ja, mbi ta në qiell u shfaq maja! Ajo për çudi, herë afrohej, herë pa pritur largohej e zhdukej, sikur luante syllambyllas me ata dy njerëz të panjohur që përparonin drejt saj, djathtas e majtas, e pasi humbisnin udhën, pa dashur ktheheshin mbrapsht. Në ato minuta që s’kishin të mbaruar, Hamzai ecte pas Bertit, pa u ankuar. Ik e ik, ngadalë e ngadalë, përpjetë e përpjetë. Maja po merrte trajtën e një bregoreje me bar. Një dru i vetmuar me degë të rralla i rrahur nga era, hepej nga perëndimi. Lodhja dhe rrezet e diellit sajonin ndër sytë e tyre figura nga më të çuditshmet. Bertit i bëhej një si ari i përgjumur që ngrohej nën rrezet e diellit, ndërsa Hamzait një ujk, me veshët ngritur në përgjim. Hap pas hapi, hë këtu, hë atje dhe ja, maja më e lartë e Dajtit po dorëzohej si një dele e butë. Duke u ngjitur edhe më sipër, ecën përbri njëri – tjetrit. Sapo kthyen pak djathtas, u ndalën në drejtqëndrim në bregoren e blertë. Para tyre u ndeh hapësira e gjerë: në përëndim deti, në veri malet e Krujës, lartësitë mbi Mirditë e Theth me Korabin mbi re; në Jug – grumbull malesh me Tomorin hijerëndë mbi krye, kurse në lindje, male mbi male, humbisnin në mjegullnajë e largësi.
Udha e kthimit
Ata djem, që s’ishin anëtarë të asnjë klubi sportiv, në ato çaste tek po thithnin ajrin e pastër malor në lartësi, kishin pamjen e dy alpinistëve më të çuditshëm, mbase në gjithë botën. Qenë si askush tjetër, me veshmbathjet e zakonshme të punës, pa orë e pa hartë, pa dylbi e pa fener, pa çekiç, të palidhur me konop, për më tepër, pa alpinistin e tretë që shmang rreziqet e befta në humnera e rungaja malesh. Ata dy djem të heshtur në sfondin e reve, në një prej majave më të larta të malit, u ngjanin të arratisurve, që ndoshta kishin humbur udhën e tani mbi bregoren e blertë, me një farë ndrojtjeje, shikonin në qiell e tokë, kufirin e panjohur e tragjik midis varfërisë e mirëqenies, dhunës e lirisë. U bëhej, se ndodheshin në qiell, në një botë tjetër, të patrazuar nga shqetësimet e pasiguria e jetës tokësore.
Para se të zbrisnin, pa e ditur se ku, u ulën të pushonin pak. Tek rrinin shtrirë, ashtu më nge, në krahun e maleve, kur u kthyen prapa, vunë re me habi se dritat ndrinin nëpër qytet, ndërsa dielli hileqar qendronte pezull mbi detin e përskuqur. Berti brofi më këmbë. Poshtë në livadhe pa vetëm gjysmëterr.
“Nuk iu besoka diellit, këtu në lartësi! – tha me vete i shqetësuar. – Ai paska perënduar me kohë prapa kodrave midis Ndroqit e Vorës!”
– Çohu! – thirri. – Oburra, të ikim, se na zuri nata në mal!
E lanë bregoren me ngut dhe mbërritën në pllajën e pjerrët mbuluar me myshk të ngjeshur. Atje, të ulur mbi degë drurësh si në slitë, rrëshqitën mbi tapetin e gjetheve teposhtë. Zbritja qe aq e shpejtë, sa brenda një kohe të shkurtër, hynë përsëri në pyll dhe ecën me nxitim.
Humnerat
Si bënë edhe një copë udhë, dolën në zonën e shkurreve, kur nata me hënë e yje mbulonte tarracën nga kreu në fund. Nga qyteti vinte vezullimi i dritave, si prej një prozhektori vigan. Pa pushuar vrapuan të gjenin shtegun përbri tubacioneve për në rrugën e makinës. Tek nxitonin të lodhur nëpër shkurre, errësira i hutoi. Ata ecën si në tym në një shteg të ngushtë, që zgjatej djathtas. Ecën rreth një orë. Diku Berti u ndal të përgjonte zhurmën e një përroi, që vinte nga poshtë. Kur hodhi sytë përmes shkurreve, pa vetëm errësirë. Për çudi, brenda një rrethi të ndritur, iu shfaq një lopë me kokën ulur, që kulloste pranë dy mullarëve me kashtë. Fërkoi sytë. Pamja u zhduk. U kthye nga Hamzai e tha:
– Kemi marrë udhë të gabur!
– Atëherë, zbresim këtu!
– Ashtu thua ti? Pa shiko! – Berti u kap pas dy degëve të trasha, zgjati këmbën e djathtë poshtë dhe preku vetëm ajrin. U kthye mbrapsht dhe thirri: – Këtu qenka humnerë! Kthehemi andej nga erdhëm!
– Jo! Jo! Vazhdojmë më tutje!
– Për ku? Mos ke qejf të fluturojmë mbi humnerat e Shkallës së Tujanit? Kthehu!
– E dija, se nuk do të vija shëndoshë në shtëpi! – rënkoi Hamzai pa lëvizur nga vendi.
Berti e humbi durimin dhe e goditi me grusht në shpinë.
– Ec, të thashë! – ulëriti.
Hamzai heshti.
E kështu, pa thënë më asnjë fjalë, u kthyen dhe i hodhën hapat me kujdes, dalëngadalë. Hamzai përpara e Berti, një hap prapa, i jepte zemër. Udha e kthimit përmes shkurreve në kërkim të vendit, ku qenë ngatërruar, u hëngri goxha kohë. Sapo mbërritën në një truall i zhvehur, zhurma e përroit të padukshëm po ndihej më lart. Befas, duke mos u besuar syve, vunë re përpara refleksin e rrezeve të dritave, që vinin nga qyteti mbi një send të pjerrët.
– Tubacionet! – thirri Berti dhe shpejtoi hapin.
– Ndalo, të pushojmë pak këtu! – u lut Hamzai me gjysëm zëri – S’eci dot më, u lodha!
– Mirë, pushojmë.
Të dy u shtrinë me shpinën mbi bar, njëri në anë të shtegut, tjetri pak më larg, pranë shkurreve. Tek çlodhej, Berti sodiste i qetë yjet në qiell, me njëfarë kënaqësie. Dëgjonte qartë edhe rrjedhën e ujit diku poshtë. Pamja e tubacioneve e kishte gëzuar pa masë dhe qe gjithë besim se tashmë ajo aventurë po merrte fund. Gati sa nuk po binte në një gjendje përgjumjeje, kur e tronditi krisja e një druri dhe thirrja e frikshme e Hamzait: “Rashë, rashë! Obobooo!” Berti brofi nga vendi e u sul nga erdhi e thirrura. Rrëzë shkurreve u ndal. Pa vetëm terr. “Humnera!”, tha me vete i tmerruar. U kthye nga mali e në kulmin e dëshpërimit bërtiti:
– Ho! Ho! Ndihmë! Hoo!
Nuk iu përgjigj askush. Një dritë lëvizte lart nëpër errësirë. Ai thirri përsëri: – Ho, ho! Ndihmëëë!
Heshtje, trishtim e lot, vetëm përroi lajmëronte se viktima ishte atje në shtratin e vet, nën humnerë. Ai hyri në shteg dhe vrapoi për te tubacionet. Atje mori djathtas tatëpjetë, la udhën e, sipas zhurmës, gjeti bregun e përroit. Andej u fut në rrjedhën e ujit, që zbriste shkallë pas shkalle. Duke u mbajtur nëpër shkurret, që vareshin nga dy brigjet, nuk u nda nga shtrati me shtufë, zall e gurë, deri sa hyri në një pellg të cekët, tek i mësuar tashmë me errësirën, pa trupin e Hamzait përmbys mbi ujë e shtufë. Pranë tij shtrihej një degë e thyer. Mesa kupohej, ai i mbajtur fort pas asaj dege, qe rrëzuar nga lartësia në ujë. Iu afrua dhe e preku në sup.
– Hamza, Hamza! – i foli me zë pak.
Asnjë përgjigje. Kur ia kaloi dorën lehtë mbi qafë, vuri re se ishte gjallë.
– Hamza! Si je? – e pyeti.
Ai nuk iu përgjigj.
Kur i preku shputat e këmbëve, kuptoi se njëra i qe enjtur jashtë mase. Hamzai bërtiti:
– Oh! Mos më prek!
Pa dëgjuar kundërshtimet e ankimet e tij për dhimbjet e forta, e tërhoqi zvarrë jashtë ujit. Ç’mund të bënte për të në atë gjendje të rëndë, i vetëm mes asaj gropeje të humbur? I ra ndër mend se më poshtë ndodheshin kantieret e gurores. U orvat ta ngrinte e ta mbante mbi shpinë. Qe një mundim i kotë! E vendosi mbi bar e i hodhi përsipër xhupin.
– Prit këtu! – i tha. – Kthehem shpejt! Mos u mërzit, se s’ke gjë!
– Mirë, ik! – foli duke rënkuar Hamzai.
Berti, pa humbur kohë, u ngrit dhe ndoqi rrjedhën e përroit, herë në ujë e herë në brigje. Sa më poshtë zbriste, brigjet dukeshin më të lartë. U përpoq të ngjitej me duar e me këmbë sipër tyre, për të parë zonën ku ndodhej. Pa u kapur mirë në sop, rrëshqiste e binte në ujë. Aty ku brigjet u rrafshuan pak, në krahun e djathtë te një shesh pranë rrugës së makinave, pa disa baraka. Doli nga përroi dhe thirri: – Heeej! A ka njeri aty?”
Askush s’i ktheu përgjigje. U sul drejt dyerve dhe trokiti fort me grushta. Nuk u ndez kurrfarë drite e s’u dëgjua asnjë zë.
Shpëtimtarët
Ndërkohë dëgjoi zhurmën e një makine që vinte nga lart. Vrapoi sa i hanin këmbët dhe qëndroi në mes të xhadesë me duart ngritur. Para disa metrave ndaloi një kamion Gaz-51.
– Si asht puna? – e pyeti shoferi.
– Një shoku im ka rënë nga shkëmbi pak më tutje!
– Ou! Çare thu’, or ti!? Hyp shpejt!
Gazi nxitoi tatëpjetë deri te fjetoret e punëtorëve të gurores, ku rruga kthehej majtas. Pa dalë nga kabina shoferi u thirri dy – tre burrave, që rrinin ulur dhe pinin duhan.
– O shokë! Pak ma nalt, asht rrëzue prej shkambit nji çun qyteti!
– Jo, mër jahu! – tha ai i shqetësuar dhe u bërtiti: – Çoniju, eh burra!
Dritat në fjetore u ndezën njëra pas tjetrës.U dëgjuan zërat e atyre, që zgjoheshin. Pas pak, një varg malësorësh zbritën nëpër shkallë dhe vrapuan drejt kamionit. Dy vetë, që mbanin në duar fenerët e vajgurit, pyetën shoferin:
– Ku asht rrëzue, bre?
– Tutje mbi barakat!
– Heu! Ke Guri i Kuq, domethonë, a?
Karroceria u mbush përplot me njerëz të ulur shesh.
Shoferi e ktheu timonin, i dha gaz makinës, e ngau përpjetë dhe frenoi te sheshi i barakave. Të gjithë u hodhën përtokë. Një nga burrat me fener pyeti Bertin:
– E ku asht njitash djaloçi?
– Në fund të greminës.
– Si ia thojnë emnin?
– Hamza.
Vargu i atyre malësorëve të rinj të larguar nga shtëpitë e katundet baritore, u nis me hap të sigurt në rrugën e njohur për në kavat e rrezikshme me gurë. Berti, i çliruar pak nga ankthi, sado i lodhur, i ndoqi pas. E sakaq ushtuan zëra të fuqishëm, që thërrisnin Hamazanë! Nga thellësia e errësirës përgjigjja “këtu jam, këtu!”, i gjallëroi të gjithë. Në çastin kur katër nga punëtorët po mbartnin Hamzanë mbi krahët e tyre, Berti ra përdhé, thuajse pa ndjenja. Dukej sikur donte të flinte e të flinte i harruar atje në mes të shkurreve. Si në endërr dëgjoi një zë të ashpër:
– Ku është ai tjetri?
– Këtu, shoku kapter! Asht vra ene ky i shkreti!
– Jo, jo, s’është vrarë aq shumë! Ngriheni!
Berti hapi sytë. Dy vetë ishin përkulur mbi kokën e tij.
– A t’dhem kund? – e pyeti njëri.
– S’kam gjë. Ndiej vetëm lodhje. – I ndihmuar prej tyre, ai u ngrit më këmbë dhe tha: – Faleminderit!
– Ka me të kalu’ gjithça! Mahu ke na, der’ ke barakat!
Dritat e makinës ndrinin udhën e gurores. Shpëtimtarët e viktimat zunë vend në karrocerinë e Gaz-it-51. Ai doli sërish në rrugë dhe ndaloi para fjetoreve. Punëtorët, njëri pas tjetrit, duke u kapur te spondet, prekën tokën e shtruar me çakull. Gjatë atyre minutave, mbërriti papritur autoambulanca e bardhë e urgjencës.
Spitali dhe Drejtoria e Brendshme
Në spital Hamzanë e shtruan menjëherë në pavionin e urgjencës. Bertin e çuan në infermjeri. Mjeku i turnit të natës pasi e vizitoi, tha:
– Ke shpëtuar për mrekulli, djalosh, përveç ca gërvishtjeve në fytyrë e duar!
Në mbarim të mjekimeve u dukën dy oficerë me uniforma blu, njëri toger e tjetri nëntoger. I dyti iu qas Bertit dhe e pyeti:
– Hë, mo djalë, si je? Ç’të tha doktori?
– Që s’kam gjë! Siç më shihni, shpëtova vetëm me këto fasho!
– Vërtet? S’të dhemb gjëkundi?
– Jo, jo.
– Atëherë, eja të ikim! – tha togeri.
– Po ky?
– Le të vijë me ne në veturë!
Bertin e shqetësuan mendime nga më të ndryshmet, por kur makina doli nga oborri i spitalit e u drejtua për nga qendra e qytetit, pamjet jashtë dritareve ia davaritën ca mendimet e këqia. Veç heshtja e shoferit dhe e dy oficerëve e ngacmonte disi. Gazi frenoi para portës së jashtme të Drejtorisë së Brendshme pranë Selvisë. Zbritën të gjithë. Shoferi pyeti:
– Shoku toger, ç’do të bëjmë medjalin? Ta lëmë të ikë në shtëpi?
Oficeri, duke u menduar, e pa Bertin i shkujdesur dhe tha:
– Ka kohë! Le të vijë njëherë pak lart me ne!
Berti ngjiti skallët i shqetësuar, duke ndjekur çizmet e togerit. Me të dalë në korridorin e sipërm, të gjithë hynë te një dhomë e gjerë dhe e gjatë. Atje ishin nja dhjetë oficerë të ulur në dy krahët e një tryeze ovale.
– Ulu! – i tha Bertit ai që rrinte në krye.
Berti i cfilitur zuri vend andej nga fundi.
– Pa na thuaj shkurt, ç’ndodhi me ju? Mirë pikniku, po atje lart ç’deshët? A e di ti, se keni hyrë në një zonë, tek s’lejohet!
I hutuar nga këto fjalë e nga pamja e oficerëve, që e shihnin drejt në sy, ai ngriti supet, shqeu sytë dhe me pak fjalë tregoi si kishte qenë puna.
– Sa vetë ishit?
– Vetëm ne të dy.
– A patët me vete aparat fotografik? – ndërhyri një kapiten.
Berti, i befasuar nga kjo pyetje, futi dorën në xhepin e xhupit, nxori copën e bukës, e vendosi mbi tryezë dhe tha:
– Jo! Vetëm këtë!
Ajo përgjigje pa kuptim u prit me një farë habie nga njerëzit me uniformë.
– Asgjë tjetër? – foli një major.
– Ah! Për pak harrova! – Bertit iu kujtua sazja. Rrëmoi në xhepat e pantallova, e gjeti, e vendosi afër bukës dhe tha: – Ja, edhe këtë sazen!
Nëpër ato fytyra të vrenjtura rrëshqiti një e qeshur e lehtë.
– E paska humbur fare! – pëshpëriti njëri prej tyre.
Ra heshtja, asnjë pyetje. Nisën muhabete me kujtime nga lufta, kur në ikje e sipër në male, binte mushka bashkë me mortajën në greminë, rrëzohej mitrolozi tatëpjetë e të tjera si këto.
Shefi e mbylli mbledhjen dhe u kthye nga Berti vetullmbledhur:
– Çohu! Ik, se të presin në shtëpi! Dhe herë të tjera kujdes, hë!

* * *

Berti më vonë mësoi se oficeri me gradat e togerit, ndër të tjera e kishte pyetur Hamzanë:
“Mos të dha gjë të shtymën shoku yt?” Ai, duke buzëqeshur i qe përgjigjur se fajtori ishte ai vetë. Hamzai ndenji në spital afro dy javë. Ai tregoi edhe një ndodhi për të qarë e për të qeshur. Në pavion u njoh me inxhiner Rakon, shtruar para një muaji me njërën këmbë të thyer tek ecte në rrugë. Befas kishte shkelur në një katror bosh, ku pllaka qe hequr, ose dikush e kish vjedhur.
Berti, tek shkonte për në shtëpi, me sytë gjysmë mbyllur e fytyrën me fasho, duke i hequr këpucët zvarrë, si mos më keq, me flokët e shprishur, xhupin e pantallonat grisur e shqepur, mënjanohej nën hije drurësh e rrëzë mureve, larg kalimtarëve, që ktheheshin pas mesnate nga dasmat. Nëpër ato hije në atë orë të vonë, ai kishte pamjen e një hallexhiu të dehur e të dëshpëruar.
Ja, çdo të thoshte të dashuroje natyrën e lirë, brenda rrethimit të mallkuar! Mund të përfundoje prapa hekurave të kryqëzuar e telave me gjemba, në galeritë e guvat e minierave-burgje.

” N Ë   E M Ë R   T Ë   D A S H U R I S Ë “

by

(Tregim për Shën Valentinin )
NGA SOTIR ATHANASI/
Buqeta me lule qëndronte ende mbi tavolinë. Atë nuk e meritoi as tregimi I fundit që bënte fjalë për sakrificën ditën e Shën Valentinit. Njëzetë kilometra rrugë të përshkuara me këmbë për të takuar të dashurën, u lanë mënjanë e tregimi u rreshtua pranë të tjerave të rëna poshtë si gjethe nga buqeta.  Arsyetimi për t’a vlerësuar ishte jo vetëm llogjik,  por edhe i thjeshtë: Maratonomaku bëri 42 km. e kusur. Vërtet ai shpuri në Athinë lajmin e fitores, por të takosh të dashurën në distancë, mos vallë është më pak triumfuese?
Këtë dëshmi pranuar nga të gjithë, por edhe raskapitjen e  “Maratonomakut-dashnor”, e rrëzoi dikush. Shkaku? Gradiacion I pamjaftueshëm, – tha njëri nga ne që, vazhdimisht metaforat I gjente pranë shishes së rakisë. 
– Sepse të ka ndihmuar hapi I parë që duhet të ketë qënë si I çmëndur, por  veprimi s’qe prej të marri, – tha një I dytë, gjithashtu profesionist në të pirë, por që, kundërtinë e gjërave të dy e nuhasnin dbe dinin t’a argumentonin nga pozicioni I tyre që ua kishte zili çdo mashkull esëll.             Rrëzimi pra, ishte llogjik. Kërkohej e padëgjuara.
Ishim pesë burra dhe të gjithë kishim rrëfyer historitë tona. Secilit nga ne i qe dukur se do të tejshpinte caqet e konturimit në kuotën e buqetës me lule për heroizmin karshi të dashurës së tij.
Kur erdhi ai që do t’a meritonte vërtet këtë trofe-simbol, ( të cilin unë mezi e prisja ), të gjithë, thuajse e harruan shkakun pse ajo orkide zbukuronte dhe ermonte trapezën tonë. Edhe pse  klientela që vinte në lokal do të kthente, mepatjetër kryet nga ne. Zilia e sidomos  lakmia për t’a pasur atë që,  si një fqinjë e dashur për këdo, tundonte gjithkënd.
Se ishte dita e Shën Valentinit dhe kjo ndjehej kudo, sidomos në atë lokal mbushur me rini. Veçse. . .
Dikush madje, i kërkoi një buqetë lule kamarjeres  dhe kur ajo, ngrijti supet e hutuar, ai I tha:
– Të paktën sillna një buzëqeshje t’a vëmë mbi tryezën tonë.  Se është dita e Shën Valentinit.
Por ajo u hutua edhe më shumë për momentin. Kur e kuptoi, u zgërdhi, gjë që nuk kënaqi askënd, aq më pak  klientin. E qeshura e saj ngjante me një trëndafil të zhgaravitur nga shiu e të flakur në rrugë.
Gjithsesi. . . .
Ajo që do të dëgjoni, nuk mund të shpërblehet vetëm me një orkide. Jo. Asnjë kopsht I tërë me lule nuk e përmbush dot këtë rekord të ri e të paarritshëm.
Ne  porositëm birë dhe meze, se të parat I pimë ashtu, thuajse  thatë, ngaqë kamarjeri na kishte sjellë dy pjata mëlçi të përbashkëta.  Kuptohet që njeriu në shërbim u urdhërua të shtonte një racion  edhe për shokun tonë të sapombërritur.
– Është rradha jote të tregosh sakrificën për Shën Valentinin, – I thashë unë
Ai më hodhi një vështrim I befasuar.
– Vërtet s’e keni marrë vesh?
– Jo. Pse? Çfarë duhet të dinim?- bëra të paditurin dhe u bashkova me të tjerët që do të mësonin se ç’kishte ndodhur edhe sepse ai e dinte që Sekuritivi I porsaardhur, ishte baxhanaku im dhe bënte pjesë prej kohësh në shoqërinë tonë, ndonëse i një tjetër profili ai qe.
– Vërtet nuk e dini, apo kërkoni t’ua them unë? – përsëriti pyetjen ai dhe iu drejtua të tjerëve. Kësaj here, mesadukej, kërkonte të bindej që, sekreti nuk kishte dalë nga unë. Dhe nuk u gabua.
Për atë ngjarje, krejtësisht të pazakontë, për të mos thënë të jashtëzakonshme, duhet të fliste vetë i zoti.
Të gjithë ngrijtën supet dhe e siguruan se nuk dinim asgjë të veçantë për të.
– Këtë buqetë me lule do ta shpinit mbi varrin tim në qoftëse ditën e Shën Valentinit të vitit që shkoi, do të qe realizuar kurthi që më ngrijti, ish I burri I asaj që unë dashuroj dhe që do të bëhet së shpejti gruaja ime.
Mënjanë hatërmbetjes pse kishte heshtur një vit të tërë.
Kaq mjafton që të lëmë,  jo vetëm gotat, por edhe mbllaçitjen. Të mprehim veshët e të dëgjojmë.
Gara qëndron ende e hapur për fitoren e orkides . 
Porositë akoma nuk kanë ardhur dhe ne kemi gjithë kohën e mjaftueshme për të dëgjuar historinë.
ishim të ndërgjegjshëm se për emrin e së dashurës, burri I vërtetë, është I heshtur si shkëmbi. Në rastin konkret, edhe pse mund të bëhej përjashtim, ne nuk e kërkonim. Veprimin po.
Këtë atij ne ia kërkonim dhe s’kishte pse t’a mbante të fshehtë.
– Agjensia turistike ku punonte e dashura, ndodhej në katin e shtatë. Kurse, studioja ime e pikturës, siç edhe e dini, është një kat më sipër, por në një psllat dy kuadrate më tyrje.
Për dashurinë tonë, (kështu kujtonim ne )  nuk kishte dijeni njeri tjetër në atë godinë, përveç sekuritivit në hyrje. Edhe ky rastësisht, tek po dilte nga takimi me të dashurën e tij që punonte  në një OJQ-ë, në të njëjtin kat, na pa duke u puthur teksa ajo po më përcillte në ashensor.  Buzëqeshi dhe u largua.
Unë, me ‘të nuk është se kisha ndonjë shoqëri, edhe sepse rastiste ndonjëherë të uleshin në një trapezë, këtu si sot. Kjo më bënte që , gjatë hyrje – daljeve,  nuk ia kurseja përshëndetjet e mirësjelljes me buzëqeshje, si vërsnikë rioshë e tani, si të dashuruar rishtas.
Veçse, më duhet të pohoj që të dyve nuk na pëlqeu kjo. . . , flagrancë, të
tthemi. Se, në fund të fundit e tillë ajo qe.
Sekuritivi e kishte komshie atë dhe fatmirësisht, kur zbrita, ai do të më tregonte, se burri I saj kish një egërsi “të lindur”, do t’a emërtonte ai. Prandaj edhe fqinja ime,  e kishte hedhur dashurinë tek ju, z.piktor, – do të përfundonte fjalinë. 
Sekuritivi, I kishte vënë re  duke u grindur edhe tek zbrisnin nga ashensori. Se e sillte dhe e merrte vetë nga vëndi i punës. Xhelozia e tij e linte ku e ku atë që kemi parë tek Otello.
Të gjitha këto,  nuk është se s’i dija. Mbasi m’i kishte thënë edhe e dashura. Por sidoqoftë, vërtetonin fjalët dhe shkaqet e saj, pse s’mund të vazhdonte jetën me atë njeri. 
– Ji I  kujdesshëm,  por mos iu trëmb, se ai është frikacak dhe, atë që nuk ka guxim të t’a bëjë ty, i zbrazet asaj që ti dashuron.
Kjo  qe porosia e Sekuritivit.
Që kishte dorë, edhe unë e dija. Por, s’mund t’i dilja hapur nga që ai zyrtarisht  ishte i shoqi dhe serioziteti e kërkonte, të zhbëhej si i tillë. Ajo konsiderohej ende grua e martuar pavarësisht se jetonin të ndarë  secili në dhomën e vet, brënda një kulmi.
Kërcënimi se do t’a vriste, po t’a gjente në shoqërinë e dikujt, e tmerronte, me të drejtë, vajzën. ( Se, lavdi Zotit, ende nuk kishin fëmijë ).
Kësaj I trëmbej ajo deri në panik.
Gjyqi do të zhvillohej pas dy ditësh,   dhe unë nuk dëshiroja në asnjë mënyrë, që ajo t’a humbte atë proces të cilin e kishte thuajse të fituar për faj të tij.
Dhe ishim në vigjilje të ditës së Shën Valentinit.
Të nesërmen, unë kisha vajtur aty në kohën e drekës. Në dorë, siç shtë e kuptueshme, mbaja një orkide si kjo që keni vënë këtu mbi tavolinë.
Nuk kishim këmbyer ende mirë përshëndetjet dhe puthjet  e para, kur më bën zile Sekuritivi me të cilin sapo isha ndarë në hyrje, përpara se të merrja ashensorin.
E hapa celularin dhe dëgjoj zërin e tij që folii shkurt, por I alarmuar:
– Avulloju se po vjen nga shkallët  drejt teje!
S’ishte e nevojshme të pyesja se kush. Dihej për kë bëhej fjalë.
Gjëja e parë që më ra në mënd ishte: më paska përgjuar dhe më ka ndjekur nga pas. Xhelozia çfarë nuk bën. S’kishte kohë për fluturime filozofike. Kërkohej shpejtësi, fshehje të provave fluturimthi, nga unë, kërkohej.
Prandaj, së pari rrëmbeva ngutshëm, buqetën e luleve nga tryeza e punës së të  dashurës dhe e vendosa tek ajo  e bashkëpuntores tjetër karshi që, për momentin ishte larguar  me shokun e saj, si gjithë personeli në atë godinë zyrash, si ditë e shënuar që ishte.
Përvoja në shumëkatëshin ku banoj, më kishte bërë që të mbaja çelësin që e hap portën e kafazit të ashensorit kur ai difektohet me njerëz brënda. Nuk duroja dot thirrjet dhe alarmin e banorëve të bashkëmbyllur  në atë kabine metalike. Fakti që gjithë ditën e kaloj në studion time, më bën të dëgjoj, ndonëse jo shpesh,  komplet rastet  difektoze të atij mekanizmi qytetërues.
Angari, por falë asaj përvoje të bezdisshme, gjeta ganxhën e shpëtimit.
Çështja e së dashurës sime me burrin ligjor, zgjidhej nesër dhe rregullohej kështu një gabim biologjik.
Kurse, nderi I saj, me patjetër, duhet të mbrohej sot dhe mbante të pastër e të mbrojtur karakterin e saj moral.
Futa dorën në xhep dhe u sigurova se çelsi I ashensorit, ndodhej aty. Sfida kërkonte çmëndurinë. Unë e pranova atë.
Prandaj, instiktivisht me ngut e një shpajtësi-rrufe,  hapa portën e kafazit të ashensorit dhe u futa brënda. E mbylla atë dhe u kapa në kapriatat metalike. Dija që aty, një ganxhe mund t’i ndryshoje drejtimin që të pengonte ashensorin të ngjitej deri tek unë. E bëra, por a do të funksiononte?
Çështja ime të rrosh, a të mos rrosh, vendosej nga ai çast, menjëherë, aty.
. . . . . . .
Nga ai pus hekurash, shihja makaranë e çelniktë,  tek ulej në njërin krahë dhe kabinën metalike që ngrihej në krahun tjetër. Gjarpri po zbriste poshtë si të të donte të ushqente  përbindëshi I cili po ngjitej lart, drejt meje. 
Zemra  po më rrihte me aq shpejtësi, si të ishte  kthyer në një kundramekanizëm që do të qe në gjëndje të merrte në dorë fatin e jetës sime. Të kryente atë që s’bënin dot as mëndja dhe as krahët e mi. T’a ndalonte atë kosh metalik.
Në një çast, me të dhjetat e sekondit, arsyetova:
mjafton që unë të përqëndroj  shikimin te ajo masë gjigante e cila në një dekikë  të vetëm, m’u duk se nisi rrotullimin mbrapsht. Po.
Ndaloi dhe vetëm atëhere, kraharori im u  mbush me frymë.
Ç’kishte ndodhur? Ndonjë difekt. . . , ?
Apo ishte numurimi kryengulthi I sekondave të jetës sime?
Për një tjetër plasaritje, ( gjithmonë në të dhjetat e mbase qindtat e sekondit ) pashë të gjithë procesin gjyqësor që do të zhvillohej të nesërmen dhe fitorja e të dashurës që mori divorcin për shkak xhelozie dbe jo tradhtisë që mëtonte I shoqi I saj si shkakun e ndarjes.
Dhe, pas kësaj, vërtet ashensori u rinis dbe mua nuk më doli zemra nga kraharori, veçse tani, shpresëmadh te e pandodhura deri më sot e shihja me sy të zgurdulluar që ai të ndalej. Dhe. . .
O Zot i madh, ai u ndali një herë e mirë në katin e gjashtë. Kjo vinte pas dy stacioneve dhe ishte e treta, e vërteta
Frenimi I tij I beftë, çuditërisht më ngjau me hingëllimën e një duzinë kuajsh të stërlodhur,  që tërheqin një karrocë dhe që ndalen njëherësh, për të mos shkelur njeriun që u ka dalë befas përballë. Madje, unë kisha ndjesinë edhe të zmbrapsjes së tyre si shkakun e asaj hingëllime-protestë. Thuhet se kuajt nuk e shkelin kurrë me dëshirën e tyre njeriun. Aq më pak, kur nuk e ndjejnë rrezikshmërinë e tij. Të jetë kjo diçka hyjnore, a si paisje e veçantë për të përballuar të papriturat e jetës? Mundet që t’i ketë paisur Qielli këto qënie të çuditshme edhe me cilësi të tilla huazuar nga njeriu? Apo është zhballancim  që bën natyra për të kompensuar të keqen që mund të detyrohemi të përballojmë nga frymorë
të tillë mostra?
(Ndërhyn autori për të shpjeguar paqartësinë dhe hutimin e Personazhit ):
– Po, miqt e mi. Personazhi ynë, të cilin le ta quajmë Romeo, se dashuria e tij, thuajse një fat të ngjajshëm e një fund tragjik i kishte rezervuar. Është për këtë arsye që, ai me ndërgjeje e priste kështu, t’ia sillte fantazia e tij e trazuar në tru, përfundimin allogjik.
– Thashë unë, – ndërhyri shoku ynë i metaforave me pije. – Vetëm një i çmëndur ngs dashuria, mund të bëjë veprime të tilla. Se dehja nga dashuria, ia kalon të gjitha llojeve të pijeve. Ajo nuk është lëng. E një gjë që s’shtë lëng dhe ti e do, është shpirt që shpirtin tënd kërkon.  Prandaj edhe thuhet për një rioshe tërheqëse:  “ishte e bukur si shpirt”, QËNIA”! Dhe kur ky  shpirt të do siç edhe ti e do, atëhere vjen dehja. Pas saj dashuria,  hyn në garë me çmëndurinë.  Në finale asgjë s’mund të parashikohet.
– E vërteta, miqt e mi – nisi sërish autori, – ishte krejt ndryshe. Dhe ja sepse:
Otello ( le t’a quajmë kështu personazhin tjetër, xhelozin tonë, si mbeturinë e së shkuarës ),
– Atavist,  – ndërhyri e tha dikush,
Otello pra, nuk kishte marrë thikë me vete.:Se atë ia kishte lënë adashit të tij me ngjyrë, por trim.
Otellua  ynë, kishte dinakërinë e Odisesë. Prandaj, hapat e tij, tejet të vrullshme, frenuan te portat e përgjimit.
Aty nis e merr flatra dinakëria e Odisesë. Sapo qe njohur me metodën e nxjerrjes se njerëzve nga ashensori, që praktikonte ky piktor humanist. Si pasojë, mëndja e tij kishte përpunuar likuidimin e kundërshtarit duke përdorur, pikërisht aftësinë e tij shpëtuese.
Diallëzia përherë ka bashkëudhëtuar me mirësinë   në mos për t’a zhbërë, të paktën për t’a baltosur atë, të cilën e quante marrëzi.
– Akoma s’ka lënë, bashkë me shpirtin edhe kockat, pranë asaj që dashuron? – kishte thënë ai me vete dhe e mori ashensorin në katin e dytë. U nis nga shkallët, për t’a rimarrë në të katërtin dhe të gjashtin. Aty, I mbushur me vetësiguri për çfarë do të bënte, mori shkallët për në të shtatin. Ku ishte edhe vëndi I ekzekutimit.
Kur vajti në zyrën e gruas së tij në dorë mbante tufën me lule, përzgjedhja e së cilës i përkiste buqetave që shpien në funerale. Në fytyrë,  kishte maskën e shpërfillësit për atë që pritej të ndodhte, përzier me një buzëqeshje deri në skaj të shtirjes.
– Je gati e dashur? – I tha ai dhe I dha  tufën e luleve.
Ironia e atij shikimi përkthehej në fjalët: “Ke kuriozitetin të shikosh fundin, a budallallëkun e bandillit tënd?
Jargavitja në të folur dhe shtirja si ëmbëlsi, tek ajo përkthehej në ftesë për ekzekutim.
Shpirti I saj, atë sekondë Iu përgjigj:
“Po. Jam gati vetëm të më hiqesh sysh”. Por u përmbajt.
Tjetri s’qe I denjë as për ‘to. Prandaj, e zbehtë në fytyrë e mori
buqetën dhe si  e hodhi në koshin e mbeturinave shkresore i tha:
– Pse erdhe që sot, apo nuk të durohet deri nesër ku do të shihemi në gjyq?
Atij nuk I bëri përshtypje ky refuzim, ose u shtir si I tillë, se mepadurim priste t’i thoshte tjetër gjë.
– Bashk për kësi punësh kam ardhë.  Me të dhanë shkresën e Xhyqit për mos me mungue. Se e di se ti je ADALET femre dhe s’pyet as për asni  xhyqsh.
( Ndërhyn sërish autori për të spjeguar gjuhën e tipit ) :
– Miqt e mi. Në arsyetimet e këtij personazhi mos u çuditni kur shihni karakteristikat e një të dehuri. Jo. Është normal dhe ka gjuhën e tyre që, të diktuar nga rakia, kur duan të thonë ALAMET, për një femër, gjuha e tyre shkon si metatezë e thonë “ADALET femre”.
– Faleminderit, – tha ajo.- por s’ishte aspak e nevojshme se ma solli posta dhe unë mezi pres të të shoh nesër, në atë XHYQSH ( e talli ajo të folurën e tij ) .
Ai vazhdimisht me atë panatyrshmërinë e tij të pasuksesshme kërkonte të fshihte, por edhe të kapardisej me kurthin e ngrijtur fshehtësisht dhe sidomos djallëzisht, për të pangjarën deri tani.
– Marrim ashensorin dhe aty kam me t’a rrëfye NJI SURPRAIZË.
Ajo qeshi me sarkazëm e saj, tejet therëse.
“Do të më mburret, mbase me krimin e përgatitur”,- mendoi ato çaste dhe bashkë me dridhjen e zemrës ndjeu edhe një urrejtje e bindje të re në drejtësinë e vendimit të saj për ndarje. Përbuzja pranë kësaj pretenca qëndonte, neveria gjithashtu.
– Dhe, miqt e mi, ( u ngut të marri fjalën autori e të jepte një shpjegim më lehtësues për atë që do të ndodhte më pas ).
Otello iu drejtua ashensorit e madje shtypi edhe butonin e tij, që ai të vinte nga kati i gjashtë, si armën vrasëse nga qelia.
Asaj më shumë I klithi zemra, se sa zëri ndonëse me të gjithë fuqinë e shpirtit u mundua t’a lëshojë. Se për ‘të, mbërrijta e ashensorit në atë kat, qe baraz me zhbërjen e të dashurit, me humbjen e tij, me vdekjen e saj.
– Jo! Jo të thashë! – qe thirrja me sa kishte në kokë. – Do të ngjitem me këmbë në . . ., atë  GJYQIN E MADH.
Dhe u kthye në zyrë. Nuk arriti t’a mbylli portën, që mbeti për gjysëm hapur.
Mëndjen e kishte te bisturia me të cilën do të priste damarët e  dorës dhe do të shtrihej menjëherë në dysheme. Gjaku nuk e mbajti më në këmbë.
Qe e sigurtë se nuk do  të dëgjonte ulërimën e të dashurit të saj kur t’a zinte si në çark ajo masë e hekurt. Prandaj, parapëlqeu një fund të tillë, të butë për vete.
Nga dritareza e portës së ashensorit dukej koridori i gjatë që ishte gjysëm I ndriçuar, si zakonisht.
Tani isha I bindur se një kat më poshtë tij, qëndronte i pa lëvizur, ashensori, – do të shpjegonte Romeo.
Mrekullia ndodhi. Ajo nuk ishte e ujqërve, siç kemi dëgjuar të ketë ngjarë një, a dy shekulj më parë për të shpëtuar  nga “ujqërit e bardhë”  një zonjë të vërtetë aristokrate.
Romeo jonë pas asaj britma të së dashurës së tij, në vënd që t’i gëzohej kësaj mrekullie, shqetësohet dhe mundohet të shohi nga dritarja pas atij kafazi ku burgosi vetveten.
Vështrimin  atje e kishte  mbajtur gjatë gjithë kohës dhe nuk kuptonte ç’kishte ngjarë.
  I shqetësuar për  Zhuljetën ( le t’a pagëzojmë me këtë emër që I përafron fati I saj ),   Romeo, pas asaj thirrje, që po ia dëgjonte më zërin aq të ëmbël të së dashurës, hapi menjëherë kafazin dhe kur doli jashtë, përplasi portën që u  mbyll me rrapëllëmë.
Ndërkaq, mbërrijti Sekuritivi
Të dy u turrën menjëherë brënda zyrës ku panë Zhuljetën e shtrirë
në dysheme. Gjaku I kishte bërë një njollë të madhe mbi pantallona nga dora që s’rreshtte të rridhte dhe që ajo e kishte vënë mbi këmbë. 
Pranë, burri I saj ligjor me përhumbjen e një dudumi.
Ai nuk ngjante gjithaq me një kriminel. Mbase me një gabim biologjik ai shëmbëllente. Dhe juridiksioni nuk e dimë nëse ka ligje për raste të tilla.
Fytyra e tij e zbehtë si meit, nuk shprehte asgjë, edhe pse qe motivi I një krimi.
Romeo me një lëvizje të shpejtë, mënjanoi dudumin dhe ndërsa hoqi nxitimthi këmishën, e shqeu atë me dhëmbë siç do të dëshironte të bënte  me shkaktarin e kësaj drame dhe I lidhi dorën ëndrrës së tij të nëpërkëmbur. Trëndafilit të zhgaravitur në shi!
Kur u sigurua se pulsi në dorën tjetër punonte  mirë,
e mori Zhuljetën  përpara krahëve të tij  për të zbritur nga shkallët.
Por, s’qe e domosdoshme. Sekuritivi qe lëshuar prej tyre rrufe dhe qe rikthyer  në  katin e shtatë me ashensor.
Kuptohet nga lexuesi ynë I vëmëndshëm se: nuk kishte ndodhur asnjë mrekulli.
Heroi në këtë mes ishte Sekuritivi. Ai e kishte ndjekur rrugën e Otellos me dinakërinë e Odisesë, por me një qëllim tejet human. Ai kishte kujdes që ashensori të mos e kalonte katin e gjashtë. Në këtë pikë, ai uli automatin e siguresave, të cilin e ngrijti kur zbriti poshtë dhe mundi të vijë sërish në katin e shtatë.
Romeo me Zhuljetën përpara duarve, bashkë me Sekutivin u futën në ashensor.
Edhe natyra bën gabime. Burri biollogjik ishte një shëmbëll i gjallë. Ai mbeti përjashta dhe mori shkallët e zbritjes.
Shtatë kate nuk janë shumë. Se mund të ishin edhe shtatëdhjetë e shtatë.
Buqetën e luleve ne menduam se i takonte jo vetëm Romeos, por sidomos  Zhuljetës, të cilën pas kësaj, dëshironim t’a njihnim dhe t’a bënim pjestare të trapezës sonë krijuese, që nuk ka financë më shumë se një orkidë si shpërblim. Prandaj ia dhamë Romeos me kushtin që t’ia shpinte Zhuljetës
Kurse Sekuritivit, i takonte fjongua e saj.
Tek e fundit, detyrën e mbrojtësit të jetëve njerëzore ai ka. Dhe atë, ai bëri shkëlqyeshëm.
Athinë, 7 Shkurt, 2016!

P L A K U L I R

by

DIELLI- LETËRSI
P L A K U L I R
Tregim nga Spiro Gjikondi
Të dy pleqtë ishin klientë të përditshëm në kafenenë “Tre Yjet”. Kafeneja ndodhet midis avenuve Crescent dhe Belmont. Klientela e saj nuk është shumë e gjërë. Kjo ishte arsyeja që të dy pleqtë vinin vazhdimisht aty. Kurdo që të vinin, do ta gjenin një vend për të pirë kafenë dhe për të biseduar pa u shqetësuar nga askush.
Njeri ishte Plaku Lir, tjetrit i thoshnin Jeronimi i Ri. Plaku Lir parapëlqente, nuk di se pse, ta thërrisnin me këtë nofkë që ai vetë ja kishte ngjitur vetes.Ndërsa Jeronimin ishin të tjerët që e mbiquajtën i Riu, mbase për ta dalluar nga plaku Lir.
Të dy pleqtë nuk kishin ndonjë ndryshim të dukshëm midis tyre, as në moshë, as në pamje të përgjithëshme. Ishin të dy afër të shtatedhjetave. Plaku Lir vinte pak më i shkurtër e më i mbushur në trup. Jeronimi i Ri ishte më i dobët dhe pak më i gjatë. Por të dy ishin flokë-bardhë. Jeronimi i Ri i krihte ato në njërin krah, ndërsa plaku Lir i mbante të prera shkurt pa patur nevojë për ti krehur. Kur bisedonin flisnin me zë të ulët, aq sa mezi e dëgjonin njeri tjetrin. Ata flisnin pothuajse për gjithçka. Merrnin nëpër gojë gjithë njerëzimin, sidomos në këta dymijëkatërqint vjetët e fundit. Plaku Lir e niste me Platonin dhe vinte deri në ditët tona. Jeronimi i Ri shkonte edhe më tej, në kohen e Homerit, por jo më tutje, sepse më tutje, siç thoshte ai, kishte vetëm tym e mjegull. Herë-herë binin në heshtje sikur të donin të rimblidhnin fuqitë. Pastaj nisnin nga e para, jo për ç’kishin folur, duke e konsideruar bisedën e mëparshme të përfunduar, hapnin një temë tjetër që s’kishte të bënte fare me ç’kishin thënë gjer aherë.
– Do të iki, – tha një ditë ai që e quante veten Plaku Lir pas një heshtjeje si kjo që thamë. Por, çuditërisht, edhe pse tha kështu, ai nuk lëvizi nga vendi. mbase ngaqë, ajo fjali e shkurtër, një folje e vetme, në një të ardhme të thjeshtë, nuk kishte të bënte fare me çastin, por me atë ikjen e përjetëshme e përfundimtare.
– Të gjithë do ikim,- murmuriti nëpër dhëmbë Jeronimi i Ri, pa e ngritur kokën dhe pa ja ndarë sytë fundit të zi të filxhanit të kafesë, duke i dhënë bisedës një sens pak a shumë filosofik. Sepse kështu e kuptoi. – Askush nuk është i përjetshëm,- shtoi ai.
– Jo njëherësh,- e ndërpreu Plaku Lir.
– Jo tani… Unë iki përpara. Të tjerët më vijnë pas.
– Radhën nuk e përcakton as ti, as unë,- kundërshtoi Jeronimi i Ri.- Askush nuk e di se kush ikën më parë e kush ikën më pas.
– Dirty Lir is going…- buzëqeshi hidhur Plaku Lir dhe një fashë mjegulle i mbuloi dritën e syve.
– Është radha ime… Dirty Lir…
– Old Lir!- kundërshtoi sërish Jeronimi i Ri.
– Liri i Qelbur !- shfryu Plaku Lir gjithë inat.
Jeronimi i Ri e ndjeu se këtu nuk bëhej fjalë për një filozofim në tërësi, po për diçka më konkrete e që kishte të bënte me vetë plakun Lir. Ai nuk donte ta nevrikoste shokun e tij prandaj preferoi më mirë të mos shkonte më tej.
Pas këtyre hidh-e-prit, midis dy të moshuarve ra një heshtje tjetër e gjatë. Dukej se i kishin thënë të gjitha e s’mbetej asgjë për të shtuar. Njëri shikonte rrugën dhe kalimtarët që rëshqisnin nxitimthi përtej xhamit të madh si në një ekran memec. Tjetri i kishte mbërthyer sytë në fundin e zi të filxhanit të kafesë sikur të donte të zbulonte në të misterin e së nesërmes. Jeronimi i Ri përsëriste i menduar: Old Lir… Plaku Lir… Dirty Lir… Po pse Liri i Qelbur? pyeti vehten ai, duke i shkëputur sytë nga fundi i filxhanit. Por nuk foli.
Paguan kafetë, ishte radha e Jeronimit të Ri të paguante, dhe u ngritën e dolën. Plaku Lir mori të tatëpjetën e rrugës drejt Bulevardit të Jugut, ndërsa Jeronimi i Ri të përpjetën, në drejtim të avenuse “Batgate”.
Të nesërmen Jeronimi i Ri doli nga shtëpia më herët se zakonisht. Nuk i rrihej më brenda. Edhe gjatë natës nuk kishte bërë gjumë të qetë. E shqetësonte pyetja se pse Plaku Lir kishte thënë se do të ikte, apo se ishte radha e tij për të ikur? Ç’ishte kjo ngutje pa kuptim? Ç’kishte ngjarë me të? Ç’e shqetësonte? Jeronimi i Ri arsyetonte, pyeste, por nuk jepte asnjë përgjigje.
Një ditë më parë biseda ngeci në ato pak replika midis të dyve. E pra, me sa dukej nuk i kishin thënë të gjitha. Kishte mbetur pa thënë shkaku që e shtynte Plakun Lir të thoshte ato që tha.
Jeronimi i Ri nuk e kuptoi se si e çuan këmbët në kafenenë e tyre të zakonshme. Tavolinën ku uleshin vazhdimisht e gjeti bosh. Plaku Lir nuk kishte ardhur akoma. Jeronimi i Ri u ul në karrigen e tij. E vendosi kapelën në ndenjësen e karriges tjetër, i shtriu flokët e zbardhur e të rallë me pëllëmbën e dorës, i nguli brylat përsipër tryezës dhe i mbërtheu sytë në atë anë të rrugës nga do të vinte Plaku Lir.
Kamerieria bullgare që kishte filluar punën në kafene vetëm pak muaj më parë, por që ishte miqësuar shumë shpejt me të dy pleqtë, erdhi dhe e pyeti Jeronimin e Ri në se e donte kafenë menjëherë apo do të priste shokun e vet. Jeronimi i Ri tha se do të priste dhe kamerieria u kthye sërish në vendin e saj në një karrige të lartë në cepin e barit. Jeronimi i Ri i ktheu sytë nga rruga duke parë kalimtarët, sidomos ata që vinin prej bulevardit të Jugut.
Plaku Lir jetonte aherë, së bashku me të shoqen, në një nga ato pallatet që ishin për pensionistët e moshuar, apo siç u thoshnin, “sinjor citysen” Fëmijët e tij ndodheshin diku në Evropë ndërsa ata, burrë e grua, kishin ardhur në Amerikë aty nga mesi i viteve nëntëdhjetë. Pak e çuditeshme që ata, dy të moshuar, nuk kishin shkuar pas fëmijëve, ose që fëmijët nuk kishin ardhur të jetonin me prindët. Por kjo ishte punë e tyre dhe Jeronimi i Ri nuk ishte përzier ndonjëherë në këtë çështje. Madje as nuk e kishte pyetur ndonjëherë se si i kishin marëdhëniet me fëmijët, edhe pse kishin vite që takoheshin çdo ditë. Ishte në natyrën e Jeronimit të Ri të mos hynte në punët personale të tjetrit. Po edhe plaku Lir shumë shumë rallë fliste për fëmijët. Madje, kur e sillte rasti, ai ngrinte dorën në ajër, e lëvizte atë në mënyrë të papërcaktuar dhe thoshte: “Ah, fëmijët! Ata kanë jetën e tyre. Mjaft të jenë mirë, atje ku janë. Kjo është dëshirë e prindit…” Vetëm kaq.
Koha po kalonte por plaku Lir s’po dukej. Jeronimi i Ri shikoi orën e dorës. Pak nga pak ai po e humbiste durimin. Durimin e kishte humbur edhe kamarieria bullgare, e cila erdhi për herë të dytë ta pyeste në se do të vazhdonte ta priste, apo do të porosiste kafenë. Jeronimi i Ri nuk donte të bëhej i besdisshëm. Nuk donte të mbante për vete një tavolinë të tërë pa harxhuar asnjë centim.
– Ma bëj kafenë, – i tha asaj i zënë ngushtë. I dukej bezdi po ashtu, të merte në telefon e të pyeste për të marë vesh shkakun e mosardhjes së shokut të vet.. Kur shkoi në shtëpi, hyri në dhomën e ndenjes, u ul dhe e mbështeti kokën në shpinën e divanit. Dukej i lodhur sikur të kishte punuar gjithë ditën.I vinte gjumë. Por sytë nuk i mbylli. Edhe televizorin nuk e hapi, siç bënte kur vinte nga jashtë. Seç kishte një zbrazëtirë në stomak dhe në kraharor. Mori një gotë të vogël dhe e mbushi me Bombay Xhin që e mbante mbi tavolinën e mesit.
– Ç’ke kështu?- e pyeti e shoqja që e vuri re nervozizmin e tij.
– Plaku Lir…- tha ai por nuk shkoi më tej, sepse vërtet nuk dinte çfarë të thoshte. Truri i tij ishte mbuluar me mjegull.
– Ç’i ka ndodhur plakut Lir?- pyeti përsëri e shoqja.
Ai nuk i ktheu përgjigje menjëherë. Ç’mund të thoshte? U pendua që e kishte hapur atë bisedë.
– Asgjë…- tha dhe vazhdoi të qëndronte në vend, mbështetur në shpinën e divanit duke kthyer me të rallë nga një gllënjkë xhin, për të cilin thoshte se ndihmon ne hapjen e rrugëve të frymëmarjes.
Në mbrëmje nuk iu durua më dhe mori në dorë celularin. Formoi numurin. Priti një copë herë. Në anën tjetër po vononin ta ngrinin receptorin. Ose atij iu duk se po vonoheshin shumë. Zilja vazhdonte të binte. Pastaj një zë gruaje u përgjegj. Ishte e shoqja e plakut Lir.
– Oh, Jero, – tha ajo duke i rënë shkurt emrit të tij, në fakt kështu e thërriste, – sapo do të merrja. Duket se kemi qenë në një mendje. Por tani erdha nga jashtë dhe po xhvishesha kur ra zilja e telefonit.
– Si është yt shoq, nga i digjet nuri?
– Për atë do të merja në telefon. Ma la porosi plaku Lir… Ai… si të të them… ndodhet në spital. U shtrua që mbrëmë. Pati shumë shqetësime dhe thirrëm urgjencën. E shtruan menjëherë. Nuk ishte mirë, Jero. Mezi mbushej me frymë. Nuk ankohej, po unë e pashë se nuk ishte mirë. Ti e di, ai nuk ankohet kurrë. Ndërsa unë… trembem për të… Më dëgjon?
– Po, po, po dëgjoj…
– Thashë se u shkëput linja.
– Jo, po dëgjoja.
– Ja, kështu… u shtrua… Unë sapo u ktheva në shtëpi. Atje isha, me të, gjithë ditën. Tani që ika më tha të të mar në telefon e të të njoftoj… Por ti u tregove më i shpejtë…
– Ashtu…
Jeronimi i Ri ishte prerë. Ai e pyeti se në cilin spital ishte shtruar, në ç’pavion, në ç’kat e në ç’dhomë, dhe ajo e sqaroi për gjithçka, sepse ishte e sigurtë që Jeronimi i Ri nuk do të rinte pa shkuar për ta parë.
Duke shkuar në spital, të nesërmen, Jeronimi i Ri, mendonte se si do ta gjente plakun Lir. E shoqja e Lirit, i tha se ai ishte shtruar në dhomën 416. Në katin e katërt. Në ndërtesën qendrore të spitalit. Një ndërtesë e lyer në oker, në krahun e majtë të avenusë së tretë. Por Jeronimi i Ri nuk mendonte këtë. Ai mendonte për gjendjen shëndetësore të Plakut Lir. Cila ishte arsyeja që ishte shtruar me urgjencë? Gjatë paraditës së asaj dite aty në kafene plaku Lir nuk dukej keq. Kishte një frymëmarje disi të shpeshtë e të sforcuar, por kjo nuk përbënte shkak për urgjencë. Ai nuk ankohej për ndonjë shqetësim konkret, apo për ndonjë dhimbje të padurueshme. Por mbase nuk donte të ankohej, sepse ai kurrë nuk ishte ankuar. E vetmja gjë që e vinte Jeronimin e Ri në mendime ishte ai dialog i shkurtër në fund të bisedës që zuri fill kur plaku Lir tha se “do të iki”, dhe se tani ishte radha e tij…
Para se të hynte në spital, Jeronimi i Ri u kthye tek piceria “Xhovani” dhe mori dy kafe në gota plastike të cilat i mbështolli në një qese letre. Ishte ora dhjetë e gjysëm kur u fut në ashensorin që do ta çonte në katin e katërt. Aty eci me hap të ngadaltë, duke u afruar pranë dyerve për të parë numurat. Tek 416-ta ndaloi, mori frymë thellë dhe u mundua ti jepte fytyrës një shprehje të qetë, thua se po shkonte në një vizitë të zakonshme.
Plakun Lir e gjeti shtrirë, madje iu duk se ai ishte në gjumë. Nuk ja dallonte sytë në se i kishte hapur apo mbyllur. Drita i vinte përballë dhe nuk e linte të shikonte mirë. Dalloi vetëm një tub plastik që i varej poshtë hundës, me sa duket për ta ndihmuar të merte frymë më lirisht. Na atë çast plaku Lir lëvizi nga vendi, u mundua të ngrihej përgjysëm, madje edhe buzëqeshi. Kjo është shenjë e mirë, mendoi Jeronimi i Ri. Ai shkoi drejt kokës së krevatit, vendosi qesen ku kishte kafetë mbi një komodinë të bardhë, afroi një stol plastik në buzë të krevatit dhe tha:
– Kjo kafeja amerikane është shpikja më e mirë që kanë bërë këta imperialistët e poshtër. Mund ta pish kafenë në kafenë, por mund ta marësh me vete dhe ta pish ku të duash. Me që ishte ora për këtë lëng të zi, u ktheva tek “Xhovani” dhe mora dy kafe, sido që ishte radha jote për të paguar. Do të lë të paguash dy radhët që vijnë. Kam marë edhe ca qese sheqeri. Sa do që ti hedh?
– Dy.- tha plaku Lir dhe vazhdonte të buzëqeshte.
– Po si je, ta marim vesh, ç’pate?
Plaku Lir goditi kraharorin me maja te gishtave.- Frymemarja… Mushkerite… Plage te hershme…
– Tani ndjehesh mire…
– He per he ne dore te mjekeve… pastaj… ne doren e Zotit…
– Ne duar te sigurta je.
– Le te bejne te tyre! – tha i qete Plaku Lir. Pastaj biseda kaloi ne tema qe kishin te benin me sherbimin urgjent, me nivelin e spitalit e te mjekeve, me ilacet qe kishin nisur ti jepnin, madje edhe me ushqimin qe sherbehej ne spital.
Nderkohe Jeronimi i Ri vuri re se plaku Lir i kishte bebezat e syve te zvogeluara dhe frymemarjen te mundimeshme. Fytyra e tij iu duk me e rudhur dhe lekura me e verdhe e me e zbete. Ngriti syte ne tavan per te pare abazhurin, duke dyshuar se ishte efekti i drites, por drita ishte e fikur. Ndoshta ngaqe carcafet ishin shume te bardhe, mendoi ai. Ose drita qe vinte nga jashte nuk ishte e mjaftueshme.
Ai qendroi prane plakut Lir mbi dy ore. Kur sanitarja e spitalit solli ushqimin e drekes ai u ngrit te ikte.
– Eja perseri, Jero!- tha plaku Lir gati-gati si duke u lutur. Dukej se kishte nevoje ta kishte prane mikun e tij.
Jeronimi i Ri i premtoi se do te vinte cdo dite dhe u largua.
Te nesermen ai erdhi per ta pare ne te njejten ore. Nuk haroi te merte dy kafe ne picerine “Xhovani”. Erdhi edhe te pasnesermen, edhe diten tjeter. Por po vinte re se pas cdo dite qe kalonte e gjente plakun Lir me te renduar. Dukej sikur ai kishte mare rrokullimen me ngut.
– Kankrua e ka bere punen e vet,- tha plaku Lir tek po rufiste nganje gllenjke kafe.- Tani i ka mberthyer mire mushkerite dhe nuk ben me leshime. Do te iki, Jero! Ishte hera e dyte qe perseriste te njejtat fjale, madje me te njejtin emocion, por kesaj radhe Jeronimi i Ri nuk e ngacmoi ne kete pike. – Kankrua…?!- murmuriti ai i menduar.
Plaku Lir mblodhi buzet dhe tundi koken ne shenje pohimi. Jeronimi i Ri u trondit dhe i iku gjuha. Nuk dinte cte thoshte. Nisi te ferkonte duart.
– Ti e dije kete…? – Mjekesia e sotme nuk mban te fshehta. Sidomos kjo amerikania…
– Prej sa kohesh?
– Nje vit, pothuaj… Nje vit, dhe Plaku Lir nuk kishte folur kurre per kete. C’njeri i cuditshem! Jeronimi i Ri e kishte degjuar plakun Lir te fliste per mushkerite e demtuara, por gjithmone kishte menduar se ai fliste per demtimet e zakoneshme prej duhanit. Pinte, vertet, shume duhan dhe thoshte se kishte bere pakt me te per te mos e lene kurre. Pinte disa cigare te holla e te gjata “Virxhinia Slims” dhe mbante perhere dy paketa ne xhep. Ngjyra e verdhe qe shkaktohej prej nikotines arrinte deri ne nyjen e dyte te dy gishtave te dores se majte.
– Ky, pra eshte shkaku?- mendoi Jeronimi i Ri.- Kankro…- iu var kjo fjale ne buze… dhe ja mbylli gojen per nje kohe te gjate. – Mire se nga ne e ke mbajtur te fshehte,- nisi biseden Jeronimi i Ri nje dite me pas, tek po pinin kafete e “Xhovanit”, – po femijet e dine?
– E pse duhet ta dine? – tha Plaku Lir duke ngritur supet.- Ata kane jeten e tyre, une kam timen. Perse duhet ta hedh te keqen time ne mes te jetes se tyre? Te keqen time do ta vuaj une, jo ata, as te tjeret, pervec mjekeve, te cilet mund te eksperimentojne, nderkohe qe une renkoj.
– Si je keshtu…!- the jeronimi i Ri duke tundur koken.- Te mos njoftosh femijet ne nje rast te tille, me duket vertet e habiteshme,- ai ngriti te dy pellembet duarve lart, me gishta te hapur, dhe i perplasi me nervozizem persiper gjunjeve.
Plaku Lir vuri buzen ne gaz dhe u duk se nje ofshame e thelle iu rrokullis brenda kraharorit, sikur te donte ta mbante te mbyllur te gjithe dhimbjen qe ishte grumbulluar aty prej kohesh. – E ke numurin e telefonit te tyre? Ma jep se do te merem une me ta. Do t’u telefonoj une.
– Joooo!- tha plaku Lir.
– Si, jo? Nuk do qe tu telefonoj?
– Thashe jo, sepse nuk e kam numurin e tyre.
– Nuk e ke ketu? – Nuk e kam…
– S’ ke numur telefoni te femijve te tu?
– Jo. – Po si komunikon me ta?
– Nuk komunikoj.
– Nuk komunikon me femijet? Nuk flet? Nuk i pyet si jane, c’bejne e ku bejne?
– Jo, Jero… Kjo eshte e verteta. Une s’flas me ta, ata s’flasin me mua. Ata jetojne me vete, dhe une po ashtu. Ata, njeri ne France, tjetri ne Itali, ndersa une ketu, ne Amerike.
– Si keshtu? Pse?
– Kjo eshte ceshtja…- tha plaku Lir dhe u vrenjt. Jeronimi i Ri vuri re se syte e tij u mbushen por nuk u zbrazen.
– Plaku Lir…
– The Old Lir…! – perseriti edhe Jeronimi i Ri .
– Quaje si te duash, Jero, Plaku Lir, Old Lir, dirty Lir… Ai jam une. Nje ish mashtrues, genjeshtar, frikacak, oportunist… Jeronimi i Ri nuk po kuptonte gjithe sa po thoshte Plaku Lir. Dyshoi se plaku Lir ishte nen efektin e ilaceve. Dicka nuk shkonte mbare ne sa po thoshte ai. Ishte nje gjuhe teper e ndryshme nga ajo qe ai kishte perdorur deri ahere ne bisedat e zakonshme me Jeronimin e Ri. Nga ana tjeter ai po vinte re se Plaku Lir dicka mbante perbrenda te cilen rekej ta nxirrte e nuk e nxirrte dot, dukej sikur matej te fliste dhe perseri stepej, i pasigurte.
– Nuk me ke folur kurre keshtu, – tha Jeronimi i Ri, mendueshem.
– Nuk dua ta mar gjithcka me vete, Jero. Dua te le dicka pas.
– Akuzove rende veten, nuk eshte e lehte…
– Keshtu jam akuzuar…
– Nga kush?
– Nga femijet e mi…
– Nga femijet?!
– Qe prej njembedhjete vjetesh…
– Plaku Lir mezi merte fryme. Pastaj shtoi me ze te ulet e mendueshem:
– Mbase ata kishin te drejte. Mbase jo. Mbase jo plotesisht. Mbase une isha ashtu si thane ata, nuk di se si, mashtrues, genjeshtar, oportunist… A ka prind qe te jete mashtrues i femijeve te tij… Mbase edhe ka, por une nuk njoh ndonje. Mund te jem i gabuar, mund te kem gabuar, mund te jem fajtor, po jo per tu ndeshkuar kaq rende. Njembedhjete vjet pa folur, pa degjuar zerin e tyre… I deshperuar dhe i deshiruar, une Plaku Lir… Liri i Ndyre…
– Si keshtu…?!
Plaku Lir nisi te ferkonte ballin, thua se po permblidhte ato qe donte te thoshte.
– Kam bere gjithcka per ata femije, Jero, – tha ai, – por, ndoshta, ne rruge te gabuar. Ky eshte perfundimi im dhe keshtu duhet te jete. Ky eshte faji im. Ti e di se si ishte tek ne ne ate kohe… Qe ne femijeri te tyre u perpoqa tu jepja mesimet e kohes, ti edukoja , sic thoshnim ne ahere, me frymen e kohes, (Ajo fryma e kohes…!) U flisja me gjuhen e zakoneshme te gazetave, me gjuhen e televizorit, me ate gjuhe qe ishte zyrtare. U thoshja se ne ishim me te lumturit ne bote, me te perparuarit, me te miret, ndersa ne bote njerezit vuanin e s’kishin per te ngrene, e brockulla te tjera si keto. Dhe ata me besonin, doemos, si te mos me besonin… Isha babai i tyre. Une e dija se ajo qe u thoshja s’ishte aspak e vertete, ose ishte pjeserisht e vertete, por vazhdoja tu thoshja te njejtat gjera. Dhe e gjithe kjo, sepse une kisha frike prej tyre. Kisha frike se ata mund te flisnin ndryshe ne bisedat me shoket, sepse mund te degjonin te tjera, mund te gabonin e pastaj ta pesonin. E, po ta pesonin ata, shkateroheshim te gjithe, gjithe familja. Ashtu sic e kane pesuar shume te tjere… Ky ishte gabimi im. Ua fsheha te verteten femijeve te mi. Ate te vertete qe e mesuan vite me vone, kur dolen ne bote dhe pane gjithcka me syte e tyre. Dhe u ndien te zhgenjyer. Ahere me quajten mua fajtor, me quajten frikacak… madje edhe mashtrues… Gjithe jeten na ke genjyer, thane ata. Dhe u grindem keq per kete. Ishte nje nate e rende ne maredheniet me ta. E ndjeva se kishte nje hendek te madh midis meje dhe atyre. U thashe se gjithcka ishte per te miren e tyre. Ata nuk me besonin me. Nuk donin t’ja dinin per justifikimet e mia. Me kishin besuar deri ahere, por jo me tej. Brenda nje nate humba respektin, dhe dashurine e tyre. Te nesermen iken dhe s’u kthyen me, as moren me ne telefon, dhe as kane mare ndonjehere, qe prej njembedhjete vjetesh… Nuk u ve faj. Faji eshte imi. Per mire apo per keq, nje prind i mire, duhet ti eduloje femijet e tij vetem me te verteten. Une bera te kunderten dhe pasojat jane keto… Plaku Lir heshti dhe mbylli syte, thua se nuk ishte me ne kete bote. Heshti edhe Jeronimi i Ri dhe nuk guxonte ta gervishte cipen e saj te holle.
” Kankrua “, sic thoshte Plaku Lir, e beri punen e vet deri ne fund.
Jeronimi i Ri duke dale nga piceria ” Xhovani ” me qesen e kafeve ne dore dalloi ne hyrje te spitalit nje grua te shkurter e te shendetshme qe dukej sikur po rrokullisej ne vend qe te ecte. Ishte nje dite me diell dhe e ngrohte. Gruaja e kishte pallton te zberthyer dhe shpesh conte doren e djathte ne fytyre per te fshire syte.
Ishte e shoqja e plakut Lir.
Jeronimi i Ri nxitoi hapat, i doli perpara dhe i foli ne emer. Ajo ngriti koken si e trembur. Deri ne ate cast nuk shikonte askend dhe ecte kokeulur.
– Jero… Nuk te pashe fare… Nuk jam mire… Gjithe bota vertitet rreth meje… Ooooh! Kam gjithe naten pa gjume dhe nuk e di kur do bej pushim.
– Si e le tet shoq…? – Si mos qofte…!- Ajo mori fryme dhe rrenkoi thelle.- Iku, Jero… Plaku Lir nuk eshte me… Na la pergjithmone…
– Ajo nuk mundi ta permbante veten dhe u shkreh ne lot.
– Mos…!- Jeronimin e Ri e pershkuan te dredhura ne gjithe trupin sikur nje ryme e ftohte ajri e uji ti zbrazej ne shpine. Ai diell i ngrohte ne fund te shkurtit nuk mund ta ngrohte dot. – Kur keshtu…?- murmuriti me gjysem zeri thua se germat i ishin ngjitur ne siperfaqen e gjuhes se mpire.
– Rreth ores gjashte… Ne te aguar… Por paktin me vdekje e kishte bere me heret. Mbylli syte sikur do te flinte dhe nuk i hapi me. Iku i qete dhe me leshoi gjemen mbi koke . Me braktisi tani qe e doja me shume. Me la vetem tani qe kisha me shume nevoje per te… ne kete vend te madh ku s’di ku te shkoj e nga t’ja mbaj…
– Zemer, o grua, – tha Jeronimi i Ri.- Jemi ketu e te ndodhemi prane. Me thuaj c’duhet te bejme dhe do ti zgjidhim te gjitha.
– Rrofsh, Jero, po s’kam c’te bej. I ka zgjidhur vete Plaku Lir. Nuk la gje per ne. I la te shkruara.
– E kam fjalen, per varrimin, per funeralin – Jero! Ai nuk donte as funeral, as dreke mortore e as varrim… I kshte lene amanetet ne nje leter qe e mbante poshte nenkrejes dhe ne nje leter per spitalin ku kerkonte qe trupi te digjet dhe hiri te hidhet ne Hudson River, ne nje vend ne Manhattanin e poshtem nga ku mund te duket Statuja e Madhe e Lirise.. Ky eshte amaneti i tij dhe une s’mund te bej ndryshe. Kur te me jepet kavanozi me hi do te njoftoj dhe do te shkojme bashke te plotesojme deshiren e tij te fundit… Ooooh! Plaku Lir… Plaku Lir… Plaku Lir…
Ajo i mblodhi duart grusht, i shtrengoi aq sa thonjte iu ngulen ne mish dhe u shkreh ne vaj e ne ngasherime qe i buronin nga thellesia e shpirtit.
Jeronimi i Ri, i ngrire buze trotuarit nuk dinte se si ta ngushellonte.
– Crezy Lir…! – murmuriti neper dhembe.
– Ika, Jero.
– Prit, ku shkon? Do te shoqeroj…
– Jo, Jero! Dua te jem vetem. Te shkoj e te mbyllem ne shtepi, te shfryj e te lirohem. Keshtu i ndreqi punet Liri im! Liri im…!- Dhe pa e mbaruar ate qe donte te thoshte u leshua tatepjete rruges duke u rrokullisur, here buze trotuarit e here pergjate mureve te ndertesave. Jeronimi i Ri mbeti ne vend per disa minuta, i penduar qe nuk e ndoqi pas. Ne dore kishte akoma qesen prej letre ku kishte mbeshtjelle dy kafete e picerise “Xhovani” Shikoi perreth dhe shkoi i hodhi ne nje kosh letrash ne cepin e bllokut. Pastaj vazhdoi te ecte kuturu dhe nuk e mori vesh se si mberiti tek “Tre yjet”. U ul ne tavolinen e zakonshme dhe i mbertheu syte andej nga vinin kalimtaret e Bulevardit te Jugut, thua se nuk besonte ne c’kish ngjare, dhe se Plaku Lir do te shfaqej aty nga casti ne cast.
Kamerieria bullgare erdhi dhe e pyeti ne se e donte kafene tani apo do te priste shokun. Jeronimi i Ri buzeqeshi hidhur
– Kafene dhe nje Bombay Xhin, – tha ai edhe pse e dinte se alkoli ne ate lokal ishte i shtrenjte e pertej mundesive te tij financiare. Pastaj ra ne mendime.
– Crezy Lir… – perseriti me vete per te njeqinten here.
Tirane 2016