Xhemail Peci – Dielli

PROF. DR. ZYMER UJKAN NEZIRI FIGURË EMBLEMATIKE NË FUSHËN E STUDIMEVE TË EPIKËS LEGJENDARE DHE HISTORIKE

November 8, 2021 by s p

Sprovë për të gdhendur portretin e Prof, Dr. Zymer Ujkan Nezirit:

Në 75 vjetorin e lindjes (6 nëntor 1946)

Shkruan: Xhemail Peci

https://www.fjala.info/wp-content/uploads/2018/03/xhemail_peci.jpg

Prof. Dr. Zymer Ujkan Neziri

Kronikë e kohëve të vrullshme

Jeta e tij është dëshmi e mbushur me atdhedashuri, vepra e tij është përplot përkushtim dhe dashuri për albanolgji. Ndërkaq, 75 vjetori i lindjes së tij na ka zënë në befasi! Për një jetë të mbushur me veprimtari të parreshtur atdhetare, dhe për një jetë të mbushur me veprimtari të ngjeshur studimore, me vëllime të tëra librash e me projekte madhore, me fjalime përkujtimore nëpër tribuna e me nderime të panumërta për personalitete kombëtare, nuk kemi ende një biografi të mirëfilltë studimore!

Vepra e tij është sa dhunti po aq edhe dëshmi për një trashëgimi aq të pasur kombëtare. Ai nga mendja e tij dhe nga dora e tij na ka falur një thesar të pashterrshëm të trashëgimisë sonë kulturore, e cila pret të sheh dritën e botimit në tërësinë e vet epike. Ai ka gati gjysëm shekulli që udhëton me këtë thesar, të cilin e ka mbajtur gjithmonë në mendje, të cilën e ka mbledhur me një dashuri proverbiale, dhe të cilin e ka gjithmonë, sa në mendje po aq edhe në zemër. Krenar për thesare dhe visare të tilla të trashëgimisë sonë shpirtërore, ai ka rendur në rrugën e atyre që u falën me gjithë qenien për vijimësinë e kluturës sonë iliro-arbërore.

Në 75 vjetorin e veprimtarit dhe intelektualit të përmasave të tilla, Instiuti Albanologjik i Prishtinës, ku ka përjetuar shumë dhe ku ka punuar shumë, deri tani do të duhej t’ia kishte botuar veprën e tij të plotë, duke përfshirë edhe dorëshkrimet që rrijnë nëpër skeda e nëpër sirtarë, gati për të parë dritën e botimit.

Në 75 vjetorin e këtij veprimtari të pandalshëm dhe të këtij epikologu të devotshëm, Ministria e Arsimit dhe e Shkencës e Republikës së Kosovës, deri tani do të duhej t’ia kishte botuar të plotë veprën e tij studimore, e cila do të nderonte çdo Ministri, dhe të cilën do ta lakmonte çdo Akademi në botë.

Gjithsesi, Republika e Kosovës, për të cilën ai dhe shokët e brezit të tij vepruan e punuan pa u ndalur, dhe për të cilën qëndruan si shkëmb në këmbë, do të duhej ta nderonte, të paktën me një Mirënjohje Publike me sfond të mirëfilltë Republike.

Në anën e breznive orëmira

Të shkruash për Zymer Ujkan Nezirin, është një kënaqësi e veçantë, por gjithsesi edhe një përgjegjësi sepse është e vëshirë të përfshihet e gjithë veprimtaria e tij në një shkrim të vetëm.

Shkrimi për të është si edhe vetë takimi me të: gjithmonë një ndjenjë falenderimi dhe mirënjohjeje për njeriun që nuk u dha e nuk u mposht, por edhe për studiuesin që u mishërua e u poq me historinë dhe me epikën legjendare të kombit të tij.

I lindur dhe i rritur në gjirin e një familje me ndjenja të theksuara dhe të dëshmuara atdhetare, i edukuar dhe i arsimuar në frymën e zgjimit të ndërgjegjës kombëtare, Zymer Ujkan Neziri është një shembull i rrallë prej një njeriu fisnik e bujar, një veprimtar i pandalshëm dhe një shembëlltyrë fisnike në qëndrimin e tij atdhetar, me devotshmërinë dhe me krenarinë e tij të ligjshme për genin shqiptar, por gjithsesi edhe në një studiues gjithë pasion e përkushtim, gjithë dhunti e dashuri për të bëmat heroike të të gjithë atyre që lan gjurmë gjaku për lirinë e truallit amtar.

Që në takimin e parë me të, Zymer Ujkan Neziri linte një përshtypje sa të veçantë po aq edhe të rrallë, me një bisedë që shpaloste mirësi dhe gatishmëri, si për të këshilluar ashtu dhe për të ndihmuar. Fjala e tij me peshë dhe mendimi i pjekur shkencor, bujaria dhe fisnikëria e shquar e fisit, atdhedashuria e trashëguar prej votrës së mbushur me këngë kreshnikësh, si dhe prej sofrës së shtruar nga ata që gjithmonë e kanë gatuar ndjenjën e lirisë së bashku me atë dritës së diturisë, janë vetëm disa prej tipareve që e shquajnë këtë shembëlltyrë të veçantë prej njeriu dhe krijuesi.

I dënuar disa herë me burg për shkak të veprimtarisë së tij atdhetare, i përjashtuar nga puna për shkak të bindjeve dhe idealeve të tij politike, si dhe për shkak të përkrahjes së lëvizjeve atdhetare në Kosovën e okupuar nga forcat ushtarake e policore jugosllave, i ndaluar për të punuar në profesionin e tij për shkak se i kish takuar Lëvizjes Studentore të vitit 1968 për Kosovën Republikë, i ndaluar për të udhëtuar jashtë shtetit e me pashaportë të konfiskuar nga regjimi i kohës, Zymer Ujkan Neziri – ashtu si edhe paraardhësit e tij, ishte rreshtuar drejt dhe kishte qëndruar me një dinjitet për t’u admiruar, duke mbajtur me krenari të ligjshme prej shqiptari të dëshmuar dhe prej intelektuali të formuar, anën e breznive orëmira.

***

Zymer Ujkan Neziri zbret në thellësinë e shekujve, flet me lahutarët e këngëve epike, gërmon biografitë e tyre, shënon emra e përjetëson ngjarje, regjistron data dhe beteja, gjurmon trungun e gjenealogjisë së heronjve dhe të dëshmorëve, takon bashkudhëtarët e epeve kreshnike, bashkon këngëtarët me luftëtarët, nderon pushkët e bardha dhe lartëson lahutat e varura ndër muret e kullave kreshnike.

Njohës i thellë i traditës dhe i historisë, i epikës dhe lirikës, i frymëzuar për të përjetësuar visaret shpirtërore të kombit të vet, si dhe i përkushtuar për të shpalosur thesaret e sofrës së madhe të kreshnikëve, ai dëshmon për të kaluarën tonë por edhe me të drejtë këshillon që ato t’i ruajmë për ardhmërinë tonë.

Me dashurinë e tij të veçantë për të mbledhur epikën legjendare, si dhe me përkushtimin e tij të rrallë për ta nxjerrur atë në dritë, Zymer Ujkan Neziri dëshmon se ka pi ujë në gurrën e pashterrshme të frymëzimeve që pinjojve të breznive orëmira ua ka falur epika e kreshnikëve.

Ai i risjellë në kujtesën tonë, ai i rizbulon, ai na kujton rishtazi lahutarët me moshën e këngëve të tyre sa mosha e tokës mëmë. Ai i fton ata nga e kaluara e largët, i tubon ata në dritën dhe në ditën më të afërt të nderimit e të përkujtimit, dhe duke i tubuar një nga një, ai e shtron kështu sërish sofrën e kreshnikëve, ku lahutarët me plisat e bardhë si borë mbi vetull dhe me zërin e lotoreve tona (siç i ka quajtur poeti kombëtar Gjergj Fishta lahutat-lacromatoriumet tona) ujëvarat e bjeshkëve përcjellin nëpër çdo shekull.

Zymer Ujkan Neziri me punën e tij gjithë përkushtim, ngre në piadestal homerët e truallit tonë arbëror, lahutarët e pavdekshëm. Ai dëshmon kështu me dhuntinë dhe me dashurinë e tij për epikën kreshnike si dhe për të bëmat historike të levendëve të lirisë së Shqipërisë, të cilët përcëlluan gjurmë vetëtimash në qiellin shqiptar, suferinë dhe tramundanë.

Duke nderuar lahutarët me këngët e tyre kreshnike, Zymer Ujkan Neziri ka nderuar dhe ka lartësuar njëkohësisht zhgunat e atyre malësorëve “që e banë dekën si me le”, e që me majat e opingave të tyre “tek bënin treqind kryengritje në katërqind vjet”, Europës tinzare i shkaktuan tërmet.

Duke shkruar për viganin e penës dhe viganin e pushkës

E veçanta e shkrimeve të Zymer Ujkan Nezirit është fakti se rëndom kur shkruan për ndonjë figurë të njohur, qoftë letrare apo historike, ai i shkon deri në fund gjurmimit të rrënjëve të figurës për të cilën shkruan. Ai shkruan jo vetëm me pasion, por gjithsesi edhe me erudicion. Ai gjurmon kështu në autobiografitë e protagonistëve të shkrimeve të tij, dhe se duke gjurmuar kështu deri në lashtësi biografitë e heronjve të penës apo të heronjve të pushkës, ai gjurmon njëkohësisht autobiografinë e popullit të tij.

Shembull i gjallë i një përkushtimi dhe i një admirimi të tillë, është shkrimi për biografinë e shkrimtarit Ramiz Kelmendi, si dhe për kreshnikun e kombit – Zhuj Selmanin.

Nuk është rastësi pse në shpalosjet e biografive të tilla, Zymer Ujkan Neziri ka përzgjedhur një penë si atë të Ramiz Kelmendit, një pushkë si atë të Zhuj Selmanit.

Zhuj Selmani, një nga Kryekapedanët e Shqiptarizmës

Në një përzgjedhje të tillë për lakmi, në shijen e tij estetike prej studiuesi të përkushtuar, ai ka bashkuar penën dhe pushkën, shtegun e lirisë me shtegun e dritës, frëngjinë e kullës me prizmin e penës, të djeshmen me të sotmen, trimërinë me mençurinë, heroiken me fisniken, të bukurën me të madhërishmen.

Prof. Dr. Zymer Ujkan Neziri:

Ramizi ka rrënjë të lisit të gjakut…Burrat e mëdhenj si profesor Ramiz Kelmendi nuk vdesin kurrë. Qoftë i përjetshëm kujtimi për te!

Nuk ka dyshim se në përzgjedhjen e tillë të tij, Zymer Ujkan Neziri priret nga fakti se Ramiz Kelmendi është një figurë emblematike e letërsisë dhe e gazetarisë shqiptare, një shkrimtar i rrallë i cili ka më shumë vepra të shkruara se sa vite të jetuara mbi supet e tij. Ndërkaq, Zhuj Selmani është njëri prej figurave më të dashura atdhetare për shqiptarët. Ai është një prej kreyekapedanëve të shqiptarizmës dhe pa dyshim, njëri prej kryeheronjve më të dashur të kombit.

Në shkrimet biografike të Zymer Ujkan Nezirit, shkrimtari është ai që e dëshmon dashurinë dhe përkushtimin e tij me fuqinë e fjalës në majë të penës së tij briliante, kurse luftëtari është ai qe e dëshmon atdhedashurinë e tij me grykë të pushkës.

Në shkrimet e tij biografike, autori dëshmon se i pari – shkrimtari, e përhapë dritën e diturisë duke i thurur himn Rugovës, kurse i dyti – luftëtari, e përhapë dritën e lirisë duke iu falur me shembullin e tij përjetësisë.

Që të dy, ndonëse në kohë të ndryshme, mishërohen me vendlindjen e tyre, dhe se duke u mishëruar me vendlindjen, ata mishërohen me atdheun. Për të dy, ndonëse në kohë të ndryshme, Rugova është Mona Liza e kombit.

Shkrimtari, ka pasur rastin ta shohë Mona Lizën në Muzeun e Luvrit, dhe se në majën e penës së tij të denjë, ai ka dëshmuar me një qëndismë mëndafshi se “dy sy si të Mona Lizës” do ta ndiqnin gjatë gjithë jetës.

Heroi, ndërkaq me aktin e flijimit të tij nga më të rrallët që njeh historia e një kombi – duke hedhur veten në erë bashkë me armiqtë të cilët e kishin rrethuar, bie që Rugova të jetë e lirë, që bukuria e saj të mos cenohet, sepse me bjeshkët e saj krenare, me fushat dhe malet, me krojet dhe rrëketë e ujëvarave, Rugova është shamibardha e Shqipërisë.

Nga përzgjedhja e këtyre dy shkrimeve biografike të penës së Zymer Ujkan Nezirit, vetvetiu shtrohet pyetja: Vallë, çfarë mund të kenë të përbashkët në dy kohë të ndryshme, luftëtari dhe shkrimtari, që të dy të një djepi?!

Mbi çdo gjë, të përbashkët ata kanë të vërtetën e madhe se për të dy, Rugova sot e mot është Mona Liza e kombit, dhe se për dallim nga Mona Liza e Leonardo da Vinçit, Rugovën nuk e zë dot asnjë muze, e rrjedhimisht as edhe cilado hartë e demarkacionit qoftë ajo.

Gjuha e nëntekstit të këtyre dy shkrimeve biografike ka dalë nga pena e cila u falet dhe u përfalet aq denjësisht përjetësimeve të të bëmave epike, dhe se kjo gjuhë është mëse e qartë: Rugova është nuse e stolisur me petkat e epikës kreshnike!

Në epikën legjendare, nuk ka dyshim se figurat e Mujës dhe të Halilit, bashkë me atë të Gjergj Elez Alisë, janë nga më heroiket e më të dashurat për gjithë brezat atdhetarë. Por, rapsodi popullor askujt nuk ia ka falur dyvargëshin madhështor sikur Zhuj Selmanit:

Kah len dielli e praron hana,

Zhuj Selman nuk ban mo nana!

Një dyvargësh si këtë nuk e kanë as epet e Homerit, nuk e kanë madje as tre poetët e zbritur prej qiellit nga Zoti, siç do të shprehej me të drejtë Naim Frashëri për tre krye-poetët e letërsisë së lashtësisë së Persisë: Firdusin, Enverin dhe Hafizin.

Vetëm epika legjendare kushtuar Zhuj Selmanit të Rugovës kreshnike, e ka një dyvargësh margaritar si këtë. Sepse, vetëm me një dyvargësh si ky, gjeniu popullor do të mund të dëshmonte dashurinë tij të pakufishme, respektin më të thellë dhe ndjenjën e mirënjohjes së përjetshme, bashkë me dhembjen dhe dashurinë për aktin më sublim të njërit prej kryeheronjve të Termopileve shqiptare.

Një e veçantë tjetër e dikursit krijues të Zymer Ujkan Nezirit, është fakti se ai biografitë e protagonistëve të shkrimeve të tij, i gatuan dhe i shkruan për një kohë të gjatë, i mbanë ata në mendje dhe në zemër, dhe pret rastin solemn për t’i nxjerrur në dritë.

Kundruar nga ky prizëm, do theksuar se ai do ta nxirrte në dritë biografinë e shkrimtarit Ramiz Kelmendi mu në 80-të vjetorin e lindjes së tij. Ndërkaq, kronikën e kryefigurës së kohëve kreshnike kushtuar Zhuj Selmanit, do ta shpaloste me rastin e përurimit të shtatores së tij në Pejë.

Prof. Dr. Zytmer Ujkan Neziri:

Edhe një jetë tjetër po të kisha, epikës do t’ia kushtoja

Me shkrimin e tij për biografinë e Ramiz Kelmendit, Zymer Ujkan Neziri është bërë burim frymëzimi për veprën studimore në VI vëllime, kushtuar shkrimtarit Ramiz Kelmendi: I – Ramiz Kelmendi – Sokol Halili i letrave shqipe, II – E Bukura dhe e madhërishmja në penën e Ramiz Kelmendit, III – Ramiz Kelmendi dhe Sibila e Ulqinit, IV – Ramiz Kelmendi dhe porosia e tij e madhe (Faik Konica), V – Ramiz Kelmendi për shkrimin dhe shkrimtarët, VI – Ramiz Kelmendi dhe pagëzimi më i bukur në letrat shqipe (Londër, 2014), prandaj shpreh sërish ndjenjën e respektit më të thellë e të mirënjohjes pa kufi, për këshillat dhe ndihmesën e tij të vazhdueshme.

Gjithashtu, e theksoj me krenari se Zymer Ujkan Neziri, ia ka falur Rugovës epitetin më kuptimplotë, një epitet i cili Rugovës kreshnike i rri në gjoskin e saj si një emblemë ilire: Rugova është magje e gjakut. Rugova është vetë Nëna Noke (e bija e atdhetarit të devotshëm Ibish Adem Ibërdemajt, nga Shtupeqi i Vogël, një nga trimat rugovas rreshtuar në anën e kombëtarëve), nëna heroine e tetë fëmijëve, e cila ia kthente sofren bujare fatosit të maleve shqiptare, Mehmet Shpendit. Rugova është Kaje Gajla e Bege Maliqja e pushkëve kryengritëse.

Akademia e Atdhetarisë si Akademi e Përjetësisë

Prandaj, të lindesh e të rritesh në një familje atdhetare e cila e ka shtruar gjithmonë sofrën bujare të traditës e të mikpritjes shqiptare, të rrjedhësh nga një familje fisnike e mëmëdhetare nga katundi Shtupeq i Vogël (i krahinës legjendare të Rugovës), të nisesh në jetë rrethuar me këngë kreshnikësh e me të bëma kreshnikësh flijuar për lirinë e shenjtë të mëmëdheut, të vësh hapat e parë në shkollë me plisin mbi kokë e me etjen e pashuar për të nxënë sa më shumë dritë, dije dhe dituri, pra ta kryesh shkollën fillore si në vendlindje – në Siparant (Zahaq) ashtu edhe në Pejë; të dëgjosh për trimërinë dhe mençurinë e atyre që u shkrinë për lirinë dhe dritën e këtij trualli e të këtij kombi martir; të gjakosh për atdheun ashtu si babai, gjyshi e stërgjyshi, dhe në të njëjtën kohë ta shikosh atdheun rrethuar me vargojtë e robërisë së Serbisë e të Malit të Zi; të dëgjosh për tribunin e vegjëlisë Haxhi Zeka e për trimat në za të Rugovës, si Kapedan Sejfa i Najës (i cili përbën në vete një kronikë të përgjakur të kohëve kreshnike, sepse me zjarrin e pushkës dhe me zjarrin e zemrës, kapedan Sejfa i Najës mbrojti Pejën dhe popullin e saj nga hordhitë barbare të Brigadës së Bokës së Kotorrit, ashtu siç kishte mbrojtur edhe Cafo beg Ulqini, qytetin e tij bregdetar dhe popullin e tij); të rendësh në shtegun e dritës e të lirisë duke pasur për krah edhe vëllain Ymerin (tribunin e ardhshëm demokrat) dhe duke qenë i frymëzuar nga prijatarë të shumtë atdhetarë, të kesh sa privilegjin po aq edhe krenarinë të lindesh e të rritesh si pjesë e Rugovës kreshnike, të shkollohesh në Pejë (shkollën fillore më 1960 dhe gjimnazin më 1964), në Prishtinë (Shkollën Normale, më 1966), në Prizren (studimet e larta në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe, në Shkollën e Lartë Pedagogjike, më 1969), të rikthehesh sërish në Prishtinë e të vazhdosh dhe të mbarosh studimet e shkallës së dytë në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe në Fakultetin Filozofik të Prishtinës (1971), të vazhdosh me etjen e pashuar për sa më shumë dije dhe dritë mësimet dhe studimet e larta të shkallës së tretë, në Degën e Letërsisë të Fakultetit Filozfik të Prishtinës (në vitet 1972 -1974) dhe të mbrosh magjistraturën me temën ‘Figura e krahasimit në këngët tona lirike të dashurisë’(1979), duke pasur për mentor akademikun Rexhep Qosja, dhe të ngadhënjesh sërish përmbi sfidat e politikës meskine e të mbrosh më 1995, po në Fakulttein Filozofik të Prishtinës, disertacionin e doktoratës me temën ‘Poezia legjendare e Rugovës’, duke pasur për mentor sërish akademikun Rexhep Qosja; të studiosh dhe njëkohësisht të punosh përkohësisht duke përhapur dritën e diturisë e flakën e atdhadashurisë (në vitet 1967-1971) në dy shkolla fillore (Zllakuqan dhe Klinë), si dhe në katër shkolla të mesme (Lipjan, Pejë, Prizren dhe Prishtinë) e të largohesh padrejtësisht nga puna në Klinë, Lipjan dhe Pejë, për shkak të veprimtarisë atdhetare në Lëvizjen Studentore të vitit të vrullshëm 1968; të pranohesh më 1971 pas mabrimit të studimeve themelore, në Degën e Folklorit dhe të Etnologjisë së Institutit Albanologjik të Prishtinës, dhe të përjashtohesh më 1973, sërish aq padrejtesëshit nga poltronët e politikës së kohës, prapë po për të njëjtën arsye, pra për shkak të veprimtarisë atdhetare në Lëvizjen Studentore të vitit të hovshëm 1968; të rreshtohesh drejt në kahun e duhur të historisë dhe të arrestohesh tri herë (më 1967, më 1968, më 1981), të veçohesh e të përjashtohesh pesë herë nga puna (më 1968, më 1969, më 1970, më 1973, më 1990); të ndalohesh nën masat drakonike që të mos udhërosh për tridhjetë vjet jashtë shtetit (1968-1978 dhe 1981-1999); të detyrohesh të punosh jashtë vullnetit tënd dhe jashtë profesionit, si përkthyes dhe lektor në Bankën e Kosovës (1977-1990), të bëhesh halë në sy për armikun dhe shpresë për të shtypurin, të regjistrosh në mendjen tënde emra të shumtë sa dhe të nderuar luftëtarësh kreshnikë, emra heronjsh dhe dëshmorësh si dhe emra levendësh që për lirinë e shtrenjtë të mëmëdheut e vunë gjithmonë krenarinë mbi lumturinë; të jesh bashkëudhëtar me kreshtabardhë dhe bashkëmendimtar me atdhetarë të devotshëm; të jesh jo rrallë prijatar dhe t’u prish demonstratave në ballë; të duash flamurin, gjuhën, truallin dhe kombin, artin dhe kulturën e këtij kombi; të mos harrosh kurrë djepin që të lindi e të rriti e ta kujtosh atë gjithmonë me mall, me krenari dhe me atdhedashuri; të vihesh në ballë të kohës sa me guximin e trashëguar po aq edhe me mendimin e shquar; të jesh shembëlltyrë e rrallë dhe gjithmonë e gjallë e një qëndrese përplot ideale e përplot me rreze shprese; të jesh i zgjuar por edhe i matur, të jesh veprimtar guximtar por edhe një veprimtar që zjarrin e atdhedashurisë e ke mbajtur gjithmonë të valë; të sfidosh vendosmërisht robërinë dhe të gjakosh lirinë me çdo çmim, të jesh i rreshtuar drejt gjatë gjithë veprimtarisë atdhetare e të jesh i pozicionuar gjithmonë drejt në krahun e duhur të historisë së mirëfilltë kombëtare, të jesh ashtu sikurse dhe të parët tu – trima e të mençur, pra të jesh sikurse ata trim i mirë e me shokë shumë; të kesh një dashuri proverbiale për fjalën e shkruar sikurse edhe për fjalën e folur shqipe, ta flasësh atë me aq maturi e me aq urti si dhe ta shkruash atë me aq hijeshi e me aq dashuri; të jesh shpesh mes dallgëve të trazuara të jetës por të mos ndalesh e të mos zbrapsesh as edhe për një çast të vetëm; të jesh jo rrallë i ndaluar e jo më pak edhe i përjashtuar nga puna nga Jagotë dhe Janusët e shumtë; të jesh i rrethuar prej zgaqëve dhe poltronistve të kohës, dhe të mos dorëzohesh as edhe për një çast të vetëm; të qëndrosh pip në këmbë-vertikalisht e kombëtarisht, burrërisht e shqiptarisht pa t’u dridhur qerpiku; të qëndrosh, të kundërshtosh, të rezistosh, të militosh, të veprosh për të mirën e atdheut dhe të kombit; të mësosh, të ligjërosh, të shënosh, të bashkosh e të lartëosh vlerat më të larta të trashëgimisë kulturore; të njohësh aq mirë lirikën sa dhe epiken e një kombi, të ulesh gju më gju në sofrën e madhe të kreshnikëve e të nderosh sa dhe të lartësosh me shembëlltyrën tënde aq fisnike lahutën hyjnore; të hysh me aq modesti mes burrave me moshën e lisave e të nderosh me aq madhështi majën e plisave, të admirosh aq shumë e të bashkosh aq shumë degët e shkëputura të një trungu të lashtë pikërisht nëpërmjet këngëve epike si dhe nëpërmjet lahutarëve-kreshtabardhëve të këtij kombi; të hysh në oda e nëpër shkolla, të hysh gjithmonë me ballin lart e të dalësh gjithmonë i nderuar, të hysh në gjirin e popullit e të dëgjosh sa urtinë po aq edhe trimërinë e tij, ta shënosh atë e ta shpalosësh atë me krenarinë e ligjshme; t’u biesh kryq e tërthorë anëve të atdheut e të takosh lahutarët që e kanë mbajtur dhe e mbajnë akoma gjallë prushin e Skëndërbeut – ashtu si dikur poetët antik prushin e Tirteut; të ngjitesh majave dhe maleve, të ulesh fushave dhe logjeve, të rendësh sërish bjeshkëve dhe kreshtave për të mbledhur copëza margaritarësh nga tabani i mirëfilltë i kulturës popullore, të pish ujë në gurrat e tyre të kthjellta e të frymëzohesh sa dhe të rinohesh gjithnjë e më shumë me to e nga ato; të kthehesh paq aq vitesh ndalesash e ndeshtrashash sërish aty ku e ke pasur vendin dhe ku e ka pasur mendjen e zemrën, pra të kthehesh paq aq shumë vitesh ndalimi e pengimi – sa të padenjë po aq edhe të padrejtë, të kthehesh tek vatra jote e kahmotshme në Institutin Albanologjik të Prishtinës dhe ta dëshmosh veten në mënyrën më të denjë në fushën e studimeve akademike, duke botuar njësitë studimore në vëllime të shumta të këtij Instituti; të ligjërosh me aq dije, me aq përkushtim, me aq takt dhe me aq elegancë në Prizren e në Prishtinë, në Tiranë e në Tetovë, në Shkup, si dhe jashtë trojeve shqiptare; të dëshmosh veten si një prej mbledhësve më të mëdhenj e më të përkushtuar të folklorit (krahas Thimi Mitkos, Spiro Dines, Nikolla Ivanajt, Bernardin Palaj, Zihni Sakos, Qemal Haxhihasanit, Anton Çettës, Demush Shalës etj.) duke nisur rrugëtimin tënd që nga viti i largët 1967, duke u përqëndruar kryesisht në epikën historike dhe në epikën legjendare, e duke mos u ndalur as sot e as mot: në Kosovë, në Shqipëri, në Maqedoni e në Mal të Zi; të mbledhësh me një dashuri proverbiale e me një fuqi kolosale rreth e qark Rugovës kreshnike, poezinë epike legjendare (1979-1988) duke e financuar vetë dhe pa ndihmën e askujt (‘material që përmban 15 vëllime të veçanta dhe që vlerësohet ndër koleksionet më të mëdha arkivore të shekullit të kaluar mne këngë të Eposit të Kreshnikëve’) e që numëron mbi 100 mijë vargje; të realizosh si bartës i projektit gjithashtu koleksionin e dytë, të incizuar dhe të shkruar, ‘po ashtu në 15 vëllime këngësh të kreshnikëve, nga pesë vende të Ballkanit, ku jetojnë shqiptarët: Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mal i Zi e Serbi’ si ‘dëshmi e Eposit të Kreshnikëve për UNESCO’; të hulumtosh pa u ndalur jo vetëm nëpër arkivat e Tiranës, por edhe në ato të Harvardit (Koleksionet e profesorit amerikan Millmen Peri si dhe Koleksionin e ndihmësit të tij Albert Llord) e të Vjenës, duke realizuar projektin ‘Dorëshkrimet shqip të folklorit të Maksimilian Lambercit’; të fillosh të publikosh që nga viti 1969 ‘rreth 400 zëra bibliografik për folklorin, letërsinë, etnologjinë historinë etj.’ ; të botosh ‘studime dhe artikuj për letërsinë gojore’ në : ‘Gjurmime albanologjike’ (Prishtinë), ‘Kultura popullore’ (Tiranë), ‘Çështje të folklorit shqiptar’ (Tiranë), ‘Seminari Ndërkombëtar…’ (Prishtinë), dhe në organe të tjera shkencore dhe informative brenda e jashtë vendit (Kosovë, Shqipëri, Maqedoni, Mal i Zi, Rumani, Itali, Japoni, Poloni, Austri, SHBA si dhe në proces botimi: Bosnjë e Hercegovinë-SHBA, SHBA, Hungari-Austri, Kinë); të botosh një sërë veprash, si: vëllimi ‘Epika legjendare e Rugovës’, V (1997); antologjia ‘Këngë të kreshnikëve’, (1999, 2001, 2003, 2009, 2011, 2013); monografia ‘Poetika e krahasimit. Figura e krahasimit në këngët tona lirike të dashurisë’ (2004); përmbledhja ‘Studime për folklorin’, I: ‘Eposi i Kreshnikëve dhe epika historike’ (2006); përmbledhja ‘Studime për folklorin’, II: ‘Epika gojore dhe etnokultura’ (2008); vëllimi ‘Epika legjendare e Rugovës’, I (2009); vëllimi ‘Epika legjendare e Rugovës’, II (2011); përmbledhja ‘Studime për folklorin’, III: ‘Eposi i Kreshnikëve’ (2018); të jesh ‘bashkëpërgatitës për shtyp i veprave të Institutit Albanologjik të Prishtinës: libri ‘30 vjet të Institutit Albanologjik: 1967-1997’ (1997), bashkëredaktor; në përmbledhjen e kumtesave ‘Rëndësia e veprës së Gustav Majerit për studimet albanologjike’ (1998), ‘Pajtimi i gjaqeve 1990-1991’ (1999, 2001). ’Rëndësia e veprës së prof. Eqrem Çabejt për studimet albanologjike’ (2003), ‘Anton Çetta, figurë poliedrike e kulturës shqiptare’(2011); të kesh në dorëshkrim ‘edhe disa monografi e vepra studimore: ‘Studime për folklorin’, IV, ‘Haxhi Zeka në traditën gojore’, monografi, ‘Epika legjendare e Rugovës’, monografi, ‘Rugova në vështrim etnologjik’, monografi, ‘Ligjërata për Eposin e Kreshnikëve’, si dhe koleksionet: 12 vëllime këngësh nga krahina e Rugovës: ‘Këngë të kreshnikëve dhe balada’, dhe koleksioni në 15 vëllime këngësh të kreshnikëve, nga pesë vende të Ballkanit, ku jetojnë shqiptarët, i realizuar sipas projektit 2012-2014-2016, për dosjen e Eposit për UNESCO, Arkivi i IAP-it, Prishtinë.’; të marrësh ‘pjesë me kumtesa, kryesisht nga fusha e studimit të epikës sonë gojore, në shumë tubime shkencore kombëtare dhe ndërkombëtare, brenda e jashtë vendit: Kosovë, Shqipëri, Maqedoni, Mal i Zi, Poloni (3), Bosnjë e Hercegovinë-SHBA, SHBA, Hungari-Austri, Kinë.^’; të marrësh pjesë e të shquhesh me fjalën tënde duke lënë përshtypje të veçanta si për thellësinë e mendimit ashtu edhe për mprehtësinë e gjykimit, në projekte të organizimit të konferencave dhe simpoziumeve shkencore ndërkombëtare; të jesh professor i ftuar nga universitete të Europës: ‘Më 2004 ka qenë profesor mysafir në tri universitete të Polonisë (Varshavë, Torunj, Poznanj) dhe në Itali, në Universitetin e Kozencës, ku ka mbajtur ligjërata nga fusha e epikës gojore. Nga kjo fushë, më 2005, ka mbajtur një ligjëratë në Paris, në Qendrën Saint Denis, si dhe, më 2008, ka mbajtur një ligjëratë edhe në Vjenë, në Qendrën Lalish, po dhe në Universitetin e Vjenës. Më 2011 ka qenë përsëri profesor mysafir në Universitetin e Turunjit, Poloni. Më 2007 ka ligjëruar në Universitetin e Durrësit; më 2012 në Universitetin ‘’Vitrina,‘’ Tiranë; më 2013, në Universitetin e Tiranës, si dhe më 2014, në Universitetin i Shkodrës ‘Luigj Gurakuqi’ dhe më 2015, në Universitetin e Gjirokastrës Eqrem Çabej.’; të jesh anëtar: ‘i Shoqatës Ndërkombëtare të Etnologjisë dhe të Folklorit /Societé Internationale d’Ethnologie et de Folklore/SIEF. Po ashtu është anëtar i Shoqatës Ndërkombëtare të Studimeve Epike/The International Association of Epic Studies/ dhe pjesëmarrës në themelimin e saj, në Pekin, më 18 nëntor 2012, dhe anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës.’ ; të jesh i nderuar me një varg çmimesh dhe mirënjohjesh: ‘Është nderuar me mirënjohje (2008) në 40-vjetorin e Demonstratave të vitit 1968. Është fitues i çmimit ‘Pjetër Bogdani’ (2009), të Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës, për veprën ‘Studime për folklorin’, II. Më 2012 është fitues i Medaljes së Artë, për punë kërkimore-shkencore, nga Instituti Biografik Amerikan, Karolina e Veriut, SHBA.’; të nderosh e të përkujtosh, të lartësosh e të përjetësosh në manifestime të shumta shokët e një ideali që nga Isa Demaj (Isa Demaj-jeta dhe veprimtaria atdhetare’-2000), Avdi Kelmendi, Selman Lajçi, Metush Krasniqi, Meriman Braha etj., të shkruash me aq pietet për Drenicën kreshnike e të bësh një ndër krahasimet më të bukura e më të qëlluara mes flijimit të Oso Kukës, Zhujë Selmanit e Adem Jasharit me familje; të gërmosh në thellësitë e shekujve e të gdhendësh monumente të papërsëritshme për levendët si Zhuj Selmani e Zhukë Haxhija, të risjellësh në kujtesën kolektive kombëtare Gardën Krutane të Vranakontëve e të Kont Uranëve të Rugovës kreshnike, si Nikë Deda, Kerr Sadria, Sali Rama, Sak Faslia, Bajram Rama, Selman Muça, Rexhë Avdija, Adem Isufi, Jashar Haxha, Çelë Shabani, Kadri Bajri, Sali Jaha, Sylë Mehmeti, Rizë Zymeri, kreshnikun e dyluftimeve epike Adem Isufin e Isuf Smajlit; të nxjerrësh nga pluhuri i harresës simotrat e Shote Galicës Kaje Gajla e Bege Maliqja; të përkujtosh si një Nestor i rrallë Betejën e lavdishme të Nokshiqit në 140 vjetorin e saj, të përkujtosh masakrat e panumërta që kanë bërë mbi trupin tonë shoevnistët serbë e malazezë në lukuninë e tyre të çmendur për të zhvatur llokma të majme nga tokat tona stërgjyshore; t’ua thuash me aq zgjuarsi të vërtetën e madhe atyre që guxuan dhe dhuruan të tetë mijë hektarët e vijës kufitare si dikur në pazare të Europës plakë – duke ua përkujtuar se gjaku nuk bëhet ujë; të ngritesh në mbrojtje të dinjitetit të shqiptarit dhe të së drejtës së tij legjitime e demokratike; të ligjërosh e të bashkosh mendjet dhe zemrat në Prishtinë, në Shkup, në Tiranë e në Tetovë; të ngjitesh në Rugovë e të jesh gjithandej nëpër Kosovë, të gërmosh arkivave të Vjenës e të lartësosh lahutarët edhe në mes të Harvardit, të kesh një dashuri proverbiale – një dashuri vërtet fishtjane për epikën legjendare, do të thotë, siç thoshte Ramzi yt dhe Ramizi im, se para së gjithash e mbi të gjitha, e ke nderuar një komb të tërë, se duke ju bërë krah atij e ke lartësuar ate, por edhe e ke bërë këtë komb krenar për t’ju nderuar edhe juve; do të thotë – siç do të thoshte Ramizi ynë, para së gjithash e mbi të gjitha, se ia ka ngritur zanin Rugovës, se i je bërë krah Shqipëri-Kosovës, se ke hyrë ballëlartë e krenar në portën triumfale të Akademisë së Atdhetashurisë – si Akademi e Përjetësisë; do të thotë para së gjithash e mbi të gjitha, se je i bekuar me ndjenjën e theksuar të madhështisë së atdhedashurisë, si ndjenjë e përjetësisë së bërjes së shqiptarit dhe e bërjes së Shqipërisë, sot e mot!

Urojmë që të kesh gjithmonë ditëlindje prof. dr. Zymer Ujkan Neziri!

Të rrosh sa gjuha e bukur shqipe, sa vetë këngët epike!

Shëndet, mirësi e mbarësi, suksese e lumturi: pa kufi!

Qoftë gjithmonë e nderuar, dera atdhetare e familjes fisnike dhe bujare: Neziri!

Ua paçim hua, në jetë të jetëve!

NJË HIMN NDERIMI PËR RAMIZ KELMENDIN

January 13, 2017 by dgreca

Me rastin e shkuarjes në amshim të profesorit, publicistit, veprimtarit dhe shkrimtarit Ramiz Kelmendi: Njeriut që u bë Shembëlltyrë e që tërë jetën mbeti një Urti e Lartë/Nga Xhemail Peci/Në letrat shqipe, sa herë flasim me të, ajo me zjarr të shenjtë flet me ne: Shqipëria. Dhe kur sa herë i duhet të flas dhe sa herë i duhet të shkruajë, ajo flet vetë tek letërsia. Kur kohët janë ziliqare e kur thurin lajka me lule, dhe danajtë sjellin dhurata e stolira, po s’folët ju e po s’shkruat ju, për mua kush do flasë? Thellë shpirtit na flet zemërmira: Ramiz, do nxjerrësh nga arkivat zërat e zemrës sime, dhe do hapësh edhe ca libra leximi. Do shkruash me majën e penës sate si anza vet, e do flasësh thellë nga frymëzimi, Do shkruash për zogjtë e mi, ashtu siç shkruan për fletët e Sibilave të Virgjilit. Unë do ta vë dorën në zemër, e ti do ta vësh zemrën në letër. O, do më shkruash prej shpirtit! Kam etje në sytë dhe në bebëzat kam mall, e zemra më mbytet në vaj prej mallëngjimit. Nëpër fletët e gazetave nisi rruga ime kur shkruan me gjak dritës së kandilit. Kam një mall në shpirt, dhe një brengë në zemër e kam si flaka e vetë Qiririt. Nga Kongresi i Berlinit më thau malli e s’më shkroi kush si ti Letra prej Ulqinit!

Orakulli i Dodonës u nis të ma sillte një lajm e një kartë të ma falte si një ogur. Tek vijat e kufirit, degët e Lisit Ilir shtrydhën gjakun, e lotët më rodhën si krua: zgur! Do shkruash me shkronjat e shpirtit tim, edhe për Bashkëluftëtarët e Skëndërbeut! Ramiz, u shua Lahuta, ra heshtja, graniti u thye, ndaj penën rroke, o burrë i dheut!Do flasësh hijshëm dhe me shije, e tok do të kesh edhe buzëqeshjen filozofike. Si Diogjeni: Lëshomani hisen e diellit, do ua thuash kur shfaqen zaret cinike. Do vishesh hijshëm si Lasgushi dhe do ecësh me gjithë takt, Pejës dhe Prishtinës. Do qeshësh lirshëm si Mitrushi, e fjalën si zambak në gjak, sikur lule mbirë në mes të stinës.

I kujt ishte ai zë, e nga vinte ai mall, ajo thirrje dhe ato klithma prej thellësive të zemrës?!…Mbi Penën e Artë ka rënë – bekuar e bardha e shamive të lokemadheve të Rugovës, përmbi penën e bardhë ka rënë zemërthirrja e breznive orëmira. Në magjinë e fjalëve, ka rënë bekimi i shenjtë i Lisit të Gjakut, ka rënë o nënë mbi të: Heshtja e Armëve!

Ka rënë e bardha e bukurive të Pejës, e tok me të gjakimi i Lasgushit për Drinin e Bardhë. Ka rënë, o mëmë, në zemër prej ditëve të burgut, shpresa se një ditë ka me zbardhë. Ka rënë shami e bardhë e Ajkunës e tok me të edhe Lumbardha e Anakreontit. Ka rënë Ujëvarë e Bardhë e Mirushës mbi penën e denjë, siç bie sipër fjalëve vetë bekimi i Zotit.

Do shkruash fejtone e do nxjerrësh pluhurit të harresës gjithë ato Letërkëmbime. Do nxjerrësh edhe Polemikat në Letrat Shqipe, e zemrën tok me penën ndër ligjërime: unë marrë nga zemra jote, ti merr nga zemra ime! Unë vie tek ti e ti vie tek unë, në urën e pesherëtimave rrethuar me gardh e hekura, populli s’duhet të bëjë gjumë!

Do ta falë dorën time të djathtë, se kam mall të më shkruash për Faik Konicën! E prapë ta falë dorën time të djathtë se e dua një mbishkrim edhe për Elena Gjikën. Kur i shkroi De Rada: Mirësisë engjëllore të zemrës suaj, e dua veç prej duarve tua! Ramiz, dy dashuritë si Perëndia t’i falë: Migjenin dhe Konicën në zemrën si krua.

Në shtegun e ballit si shtegun e malit, e dua ligjërimin e gjakut në fjalët e tua. Në thelpinjtë e zemrës i dua fjalët që si Drini i Bardhë, të rrjedhin aq fort për mua. Mes përmes Shqipërisë dua t’i bie, si Lasgushi e me të Fishtës atë gjuhë Perëndie, se me flatrët e fjalës sate sa lart e ngrite atë penë me rreze drite: e ngrite një Republikë të tërë Letërsie!

Zemërthirrjen e Petro Nini Luarasit, dua ta shkruajë prapë në ballë të kohës, kur tha se njëqind herë po të biem, sërish duhet të ngritemi. Shqiponjës kur flatrat i dhanë fatosat e kombit – Rozafa kur i mëkoi me qumështin e gjirit. Me penën tënde dua ta shkruajë se breznitë orëmira perënditë ilire i zgjojnë prej gjumit.

Ramiz, u nise për në Portën e Madhe të Letërsisë, kur i kishe vetëm 16 pranvera! Me firmën tënde Hija e Lirisë! Bardhësi Rugove mbolle në flatra fjalësh, se fryma jote e fundit sot e mot është: Fjala!. Sot kalove nga e njëjta Portë e u përcolle nga Republika e Lirisë! E Breznitë Orëmira të puthën ballin për tek përjetësia: Ramiz, thellë penës dhe zemrës sate, më e shenjta dashuri jam unë: Shqipëria!

Londër, 11 janar 2017

SHQIPET JU PËRSHËNDESIN

December 13, 2015 by dgreca

Nga Xhemail Peci/

“Bijt e Shqipnisë janë të përhapun në mbarë rrokullin toksore (“gjaku inë i shprishur”) dhe të gjithë, me të rralla përjashtime, i ndiejnë të gjalla në zemër lidhjet me vendin ku linden ata vetë ose prej kah u erdhën të parët. Këto lidhje – verigë e mrekullueshme që shtrin hallkat e veta nëpër kontinente të planetit – mund të jenë vetëm landore ase shpirtnore, po edhe të përzieme. Arbreshët e Italisë, për shembull e duen Shqipninë me nji ndiesi poetike të thjeshtë, në të cilën kujtimet e largëta historike shkrihen në një dritë andrre: n’at ndiesi nuk lëviz asnji lakmi landore dobije, veç dishiri bujare m’e pa vendin e zanafilles edhe fisin qi i u dhuroi gjakun e dejvet, të maltësuem sa ma tepër në shkallë qytetnije e lavdije. Ne tjerët e duem Shqipnin shpirtnisht e njiherit landorisht sepse, mbrendë e jashtë, d.m. th. n’atdhe e n’mërgim, dishirojmë t’a shofim të nderueme, po, por edhe të përparueme në mënyrë qi në truell të saj të mundemi me jetue sa ma lum na vetë ose, s’paku, bijt tonë, po qe se na vetë, për nji arsye a për nji tjetër, mbesim e vdesim përjashta.” (Ernest Koliqi)

Marin Barleti: Secili shkon rrjedhës së gjakut të vet.

Thirrja e zërit të gjakut i prekë zemrat dhe përshëndetja e shpalosur si një zemër-thirrje poetike në një ditë nëntori, nuk ka si të mos sjellë ndërmend thënien e Marin Barletit se secili shkon rrjedhës së gjakut të vet.

Thirrjet e poetëve të një kombi shpesh bëhen obelisqet që ngriten në ballë të kohës. Duke paralajmëruar të ardhmen që do të vijë, poetët shpesh e sfidojnë realitetin e kohës së tyre në emër të një realiteti të ri. Zemër-klithjet e poetëve si Naim Frashëri, Pashko Vasa apo Fan Noli u bën obelisqe kohësh dhe epokash: O Moj Shqypni… O malet e Shqipërisë…O Flamur gjak, o flamur shkabë, o vend e vatër, o mëmë e babë…

Pjetër Budi: Qoftë për të mirën e dheut të Arbërit!

Përshëndetja e përbashkët sa edhe ogurbardhë: Shqipet ju përshëndesin, gjithsesi më kujton një nga zemër-thirrjet më kuptimplote në gjithë poezinë dhe letërsinë shqipe, një thirrje aktuale sot e mot. Thirrja që skaliti në ballë të kohës e me zërin e zemrës së tij, poeti Pjetër Budi: Qoftë për të mirën e dheut të Arbërit!…

Në mënyrë të veçantë, rrugëtimi i përbashkët i dy misionareve të kulturës shqiptare, nuk ka se si të mos ngjajë me një rrugëtim të shqiponjave. Gjithsesi një rrugëtim simbolik për të cilin profesor Selman Riza thoshte: “Shqipja jonë ka dy krerë. Përse të mos bëhet edhe gjuha e bashkuar prej dy krye-dialekteve?”

Për më shumë se kaq, një zemër-thirrje si kjo, jo rastësisht më kujton shkrimin e titulluar Zef Skiroi, poet i vllaznimit gjithshqiptar të Ernest Koliqit, një shkrim gjithë përkushtim për poemën “Kthimi” të Skiroit:

“…I mallëngjyeshëm bie në gjunjë dhe puthë tokën e andrrueme. Ndjenë shpirtat e moçëm që e përshëndesin…Poeti lundron drejt Shqipnisë i qarkuem prej shpirtnave të mëdhej t’arbëreshëve dhe në brigjet e atdheut të rigjetun, e prisnin Hijet e Madhërishme t’Stërgjyshënve shqiptarë:

”O gjaku i jynë

që këthehe prap në zëmbërë

i dëlir po sikur shkove.”

Shpirta që përshëndesin! Hije që presin! Sërish malli. Malli që çanë malin. Malli, për të cilin sërish Ernest Koliqi, në shkrimin tjetër Papas Petrotta, Flamurtar i Kulturës Shqiptare (Malli arbresh për Shqipni), gdhendte kronikat e një malli që do të shfaqet e ri-shfaqet për të satën herë, në lëndinat e lotëve e në Fushën e Korabit, në kapërcyell të shekujve e në portet dhe aeroportet. Gjithsesi një ndjesi dhembshurie dhe krenarie:

“Çdo shqiptar zemër-ndjeshëm pushtohet zakonisht nga nji përshtypje e gjallë çudije kur rasa e qet m’u takue me arbreshë. Mbas pesëqind vjetvet jo vetëm qi krenija e Arbërit nuk asht shue në gjak të tyne por asht fuqizue.”

Pra, edhe një rrugëtim në shërbim të kulturës dhe të artit është një dëshmi e radhës gjithë përkushtim dhe admirim, gjë që merr një kuptimësi të veçantë për vetë përshëndetjen, për shprehjen e përzgjedhur, si dhe për fjalën e gdhendur në ballin e kohës.

Dy fjalë zemre që në vete gjithsesi bartin mall e që shpalosen flatrave të shqiponjës, fjalë që kalldrëmeve të kujtimeve në kështjellë të kujtesës ngrejnë edhe krenarinë e ligjshme.

Rrugë që shpalosin shtigje drite, udhëtime që në vete kanë sa përshendetje po aq edhe takime e përqafime.

Në një mision si ky dhe në një vizion si ky, fjala gjithmonë merr flatra. Fjala është një krua galdimi. Është një ujëvarë e bardhë, një diademë në ballë. E thënë simbolikisht, e tërë rilindja mendore dhe shpirtëroe e një kombi fillon kur shqipet filluan t’ua mësonin shqipen, shqipeve të shqipeve. Në vlerësimin e një misioni të tillë, një nga poetët e thelpinjve më të hollë lirik të këtij kombi thuri shprehjen nga më të bukurat. Duke thënë me të drejtë se “Rilindja e bëri Shqipërinë për shqiptarë”, Lasgush Poradeci në nderim të Breznive Orëmira përkujtoi se këto brezni, lartësuan atë që ai e pagëzoi aq bukur: Pelerinatën e Gjakut.

Pelerinata e Gjakut

Në rrugëtimin e tij të gjatë e në lartësim të kësaj pelerinate të shenjtë, një shpend i rrallë sa edhe krenar, po shfaqej sërish në kujtesën e këtij kombi të lashtë sa vetë trojet e tij stërgjyshore. Po valonte prapë në fushën e larë me gjak. Sa më lart që ngritej ai shpend, aq më shumë rritej shpresa, aq më shumë zgjohej ndjenja, aq më e qartë bëhej e pritmja e një kombi. Simbolika e një shpendi në një fushë gjaku, si dhe simbolika e shprehjes në shpalim të përshëndetjes, marrin një kuptim të veçantë duke u shkrirë në njëra-tjetrën, si një mishërim epokash dhe shekujsh. Si një shpalim kujtimesh të së kaluarës krenare që kur mbreti Agron lëshoi zemër-klithjen e tij: Vraje vdekjen! Që kur Pirrua iu drejtua ushtarëve të tij: Unë jam shqiponja, ju jeni bijtë e mi! Që kur kryekalorësi i lirisë u foli bijve të Arbërisë: Lirinë nuk ua solla unë, por e gjeta këtu në mesin tuaj!…Që kur Lekë Dukagjini dha urdhërin ushtarak sa edhe atdhetar: “Embetha” (Mbi ta!)…

Në kapërcyell të shekujve, ky shpend i shenjtë u bë dëshmitar i ngjarjeve të parreshtura, u bë udhërrëfyes në rrugën e madhe të lirisë, rrugë e cila shpesh u shkri në epitete që në vete kishin shkronja gjaku, si: Shqiponja e gjuhës shqipe (Petro Nini Luarasi), Martiri i gjuhës shqipe (Papa Kristo Negovani)…

Shtegtoi ky shpend krenar shekujve dhe epokave, ngriti krye e sfidoi perandori të shumta dhe të njëpasnjëshme. Sfidoi dhe fitoi, doli ngadhënjimtar. Kombi që aq shumë e mbajti në zemër, që aq shumë e ushqeu me gjak si vetë Nositi zogjtë e tij, i prirë nga ky shpend jo rrallë e ndjeu veten krenar, duke u bërë ngadhënjimtar nëpër beteja të shumta, edhe pse aq shpesh të pabarabarta.

Prandaj edhe rrugëtimi prej misionaresh të kulturës në shtegun e dritës është vetë përshëndetja që shpalos një ogur të bardhë. Në yllësinë e fjalës shqipe Migena Arllati e thurë një qëndismë prej mëndafshi, madje deri në ato përmasa sa poetja dhe përshëndetja shkrihen në një. Për më shumë se kaq, nën petkun e simbolikes përshëndetja merr përmasat e një embleme ilire, dëshmi se toka bujare e gjakut ka shkruar kronikat e veta gjithmonë si një etje të përhershme për rreze drite: “Shqipet ju përshëndesin!”

Vjen nga larg një zog i shkruar

Yllësia e fjalës shqipe shpalos kështu një zemër-thirrje, e cila shtrihet në lashtësi siç shtrihet edhe vetë kënga lirike: “Vjen nga larg nje zog i shkruar, ndër kurbetet shkon mërguar!” Ashtu siç do të këndonin poetët e një kombi të lashtë sa vetë një shpend i shenjtë: “Një shqiponjë e arratisur fluturon” (Lasgush Poradeci), “Shqiponjat flututojnë lart” (Ismail Kadare)…

Në psherëtimat lirike dhe në këngët epike, një shpend i shenjtë në një fushë gjaku po bëhej shpresa ripërteritëse e një kombi. Sa më lart që ngritej ky shpend në qiell, aq me shumë përulej përpara tij një komb i tërë, tek i cili mendjet e tij më të ndritura kishin rrënjosur idenë se vetë gjuha shqipe ishte shpirti i këtij kombi. Në mijëvjeçarët e shkuar shumëçka do të mblidhej tek rrugëtimi dhe fluturimi i gjatë i këtij shpendi, prandaj edhe përshëndetja qe shpalos poetja gjithnjë e më shumë merr përmasat e një oguri të bardhë. Veçse në rrugëtimin e saj, poetja dhe profesoresha nuk është vetëm. Poetja dhe gazetarja janë në rrugëtimin e tyre të përbashket prej misionareve të kulturës dhe artit. Elikona ilire dhe Etleva dardane. Migena Arllati (Kosovarja nga Elbasani) dhe Lumira Kelmendi – pa dyshim një pasardhëse e denjë e pararendësve të saj. Që të dyja në një mision tepër fisnik, në një vizion që nënkupton një përshëndetje si një emblemë ilire. Gjithsesi, që nënkupton edhe një parafrazim të thënë për Breznitë Orëmira: “Ndërsa lirinë e pajisin me një vel hyjnor, atdheun e veshin me rrobe të shenjtëruara!”

Migena Arllati: Shqipëria ime, shenjtëria ime!

Për të satën herë, në yllësinë e fjalës shqipe shpaloset kështu një sfond në të cilin lirika dhe epika shkrihen në një. Migena Arllati e njeh zemër-klithjen e simotrës së saj, poetes Afërdita Skënderi, se: “Dheu i Jugut e sheh ëndërr dheun e Veriut!” Prandaj, është poetja ajo që bashkon malet dhe njerëzit, brigjet dhe zemrat. Migena Arllati bashkon Elbasanin me Erenikun. Me gjuhën e simbolikes dhe të metaforës, ajo e shpalos kaq bukur një kurorë drite. Duke shkruar një poemë biografike “Peri i gjatë” (pjesë e cilës është poezia e titulluar Gëzuar Nëntorin Kuq e Zi) ajo në të vërtetë ka shkruar preludin e një agimi që po zbardhëllon. Duke mbajtur kështu ne njërën dorë një qëndismë me mëndafsh vetetimash, dhe në dorën tjetër ngjyrat e ylberit të cilat nëpërmjet fjalës shqipe ia falë atdheut, zonja Migena ngre ne piadestal shqipen me dy krena, madje ne ato përmasa ku simfonia e shqipeve bëhet një me simfoninë e fjalës:

Dielli mё ngroh shqip
edhe Hёna shqip mё flet
bijё e Elbasanit
nuse e Gjakovёs
nё damarё lёviz gjak i njёjtё

…

Kёtu Ereniku gurgullon shqip

….

Mali me malin s’bashkohet
por njerёzit bashkohen njё ditё,
kokёn nё Shqipёri
trupin nё Kosovё

veshur me Himnin e Flamurit
dy grushta dhé nё duar
kёtu s’kam qenё kurrё e huaj!

Ajo e di se ka me ardhë…Ajo e parandien se ka me zbardhë…sepse ajo është poetja e cila bashkëbisedon me atdheun duke e shprehur krenarinë e saj të ligjshme, gjithmonë nëpërmjet yllësisë së fjalës shqipe, si nje ogur të bardhë: “Shqipëria ime, shenjtëria ime!”

Zonjat e Mëdha të kulturës shqiptare

Sa herë që flasim për zonjat e mëdha të kulturës shqiptare, nuk ka se si të mos shfaqen në kujtesë edhe ato që hapën rrugë e çelën shtigje. Pararendëset që meritojnë gjithë respektin dhe nderimin, ndjenjën e pafund të mirënjohjes e të përkujtimit. Fjala vjen, s’ka se si të mos na kujtohet Elena Gjika, e cila me të drejtë është quajtur Muzë e Qytetërmit në mes të Lindjes dhe Perëndimit, tek i shkruante Jeronim de Radës se: “Akademia duhet të jetë shpirti i një kombi”, se “çdo lëvizje politike duhet të priret nga një lëvizje kulturore e letrare.”

Armand Pommier, në monografinë e tij për Elena Gjikën (“Zonja konteshë Dora D’Istria”, Paris, 1863), duke shpalosur portretin e kësaj zonje të madhe të kluturës shqiptare, mes tjerash shkruante: “Nën ndikimin e një sistemi dobiprurës, ku baraspeshohen më së miri ana morale dhe ana fizike, u zhvilluan në përmasa dhe në harmoni me të vërtetë magjepëse mençuria dhe trupi i Elenës. Së shpejti, fama e saj për zgjuarsi e bukuri do jehonte aq larg. Më 1849, ishte një vazjë e re e fort e hijshme, e gjatë, e hajthme, elegante, aq edhe e lidhur, privilegj i mrekullueshëm i racave helenike; fytyra e saj me një ovale të përkryer, me një harmoni të shkëlqyer të kontureve në tërë hollësitë e tyre, ishte me një bardhësi shpërthyese, tonuar lehtë në të trëndafiltë dhe gjallëuar nga sytë kafe mrekullorë, vështrimet depërtuese dhe të gjalla të të cilëve mbartin ngrohtësi e mirësi, flokë të zinj rethonin si kurorë ballin e saj të gjerë, mbi të cilin shkëlqenin gjithë llamburinat e gjenisë.”

Na shfaqen kështu në kujtesë edhe Sevasti e Parashqevi Qiriazi, gazeta “Ylli i Mëngjesit” dhe ëndrra aq fisnike që ylli i mëngjesit do të binte përmbi qepallat e një atdheu të lirë e të shumëvuajtur.

Kur kishte rastisur që njëra nga motrat Qiriazi ta vizitonte mëuesin e gjuhës shqipe Koto Hoxhin, në burgun famëkeq të Jedi Kulles, mësuesi atdhetar nga Qestorati i Gjirokastrës pat thënë me krenari të ligjshme: Unë vetëm trupin e paskam të burgosur, por shpirtin të lirë!…

Nuk ka se si të mos vete mendja edhe tek Musine Kokalari e tek Dr. Sabiha Kasimati, tek sakrifica dhe përkushtimi tyre, tek dashuria për gjuhën shqipe, për kulturën, për letërsinë, për të bukurën dhe të madhërishmen. Gjithsesi, edhe për misionin që ato bartnin mbi shpatullat e tyre. Këto Zonja të Mëdha të kulturës shqiptare e të letrave shqipe, e vunë krenarinë përmbi lumturinë. Këto martire të lirisë e të demokracisë, dashurinë për Shqipërinë e vunë përmbi pasurinë.

Natyra shqiptare qe treguar aq dorëlëshuar në faljen e dhuntive ndaj këtyre zonjave të mëdha të kulturës shqiptare, por jo edhe fati. Në shkrimet dhe ligjërimet e tyre, ato thurën himne për lirinë e atdheut dhe të ardhmen e tij. Me vuajtjen dhe sakrificën e pashembullt, idealet e tyre ngadhënjyen përmbi padrejtësitë e kohës. Ato shkruan një porosi për përjetësi dhe një letërsi për lakmi. Fjala vjen, Marie Shllaku ishte një nga ato Zonja të Mëdha, që shkroi me gjakun e saj të dlirë, një nga krye-poemat epike të kombit të saj. Duke klithur përpara togës së zezë të pushkatimit, ajo e tha preludin e një dite që patjetër do të vinte: Kosovë, gjaku im t’u bëftë dritë! Studentja e re e cila ishte përcaktuar për të studiuar filozofi në Romë dhe e cila thellohej me zotësi edhe në letërsi, hyri në përjetësi dhe ashtu siç ishte ringjallur Mamica Kastrioti tek Shote Galica, ashtu njëlloj do të ringjallej edhe Shote Galica tek Marie Shllaku.

Prandaj është i nderuar një komb, djepin e lirisë të së cilit e përkundin edhe Zonjat e Mëdha të kulturës, gjithmonë duke rendur rrugës së pararendësve të tyre.

Zonjat e Mëdha dhe zemër-thirrja e mendjeve të ndritura të kombit shqiptar, zemër-klithja e njerëzve të penës e të pushkës, të tribunës e të aksionit, të fjalës e të veprës: Zonja Mëmë!

Gjithsesi, edhe zemër-thirrja e Naimit të Frashëllinjve, i cili sa bukur ka thënë, që e pastë bekimin aty ku ka rënë: Lum kush të rronjë, të ta shohë zonjë!

Zëri i zemrës gjithmonë flet ngapak, sepse zëri është dëshmi e qëndresës dhe e sfidimit të harresës, që nga koha e lashtësisë kur mbreti Agron tha: Vraje vdekjen! Që kur Gjon Buzuku nisi poemën e tij të madhe të gjuhës shqipe: U, Doni Gjoni…Unë e bekoj atë që të kujton! Unë e mallkoj atë, që ty të harron!

Gjon Buzuku, ky misionar ogurbardhë i gjuhës shqipe e ky prijatar, shfaqet dhe rishfaqet me mesazhin e tij të madh, njëlloj si përshëndetja e shqipeve: Kujtesa është bekim, harresa është mallkim!

Gëte: Sa ëmbël tingëllon gjuha e nënës në dhe të huaj!

Zëri gjithmonë është dëshmia më e mirë se në fillim ishte fjala, ashtu siç shkruan në Librin e Shenjtë! Zëri është dhunti, është një bekim i rrallë. Zëri gjithmonë e vret harresën, dhe sa herë që e vret harresën ai e shpalos edhe më shumë, edhe më qartë porosinë e mbretit Agron: Vraje vdekjen! Zëri bëhet kështu ura lidhëse në mes Tokës dhe Qiellit, në mes të dhuntisë së falur dhe përjetësisë së ëndërruar. Bëhet, ashtu siç thoshte Viktor Hygo, lutje – lidhja e infinitit të shpirtit me atë të Krijuesit të Universit. E zëri i artikuluar gjithsesi se dëshmon edhe për zonjat nga bota e lartësuar. Zëri që flet nëpërmjet mikrofonit, shpalos kronikat e një kulture të lashtë e tepër domethënëse në përmbajtjen e saj. Këto kronika marrin përmasat e dritareve prej kah e shohim botën dhe prej kah bota na sheh dhe na njeh më mirë. Të jesh në një mision të tillë do të thotë pra të kesh një mision të qartë drite, do të thotë se misioni i luftëtarëve të dritës është mision lirie. T’u japësh zë, t’u falësh zë këtyre kronikave do të thotë të jesh në shërbim të përhershëm që për qëllim ka lartësimin dhe shkëlqimin e kulturës. Ky mision shquhet për pasion, për vizion por edhe për përkushtim e qasje profesionale ku nu mungon kamera me syrin e shqiponjës, e ku si në një urë me tri harqe, yllësia e fjalës shqipe shpalos rreze drite. Kamera, mikrofoni dhe montazhierja: KultArt.

Dy kamerat e RTK-ës me sy shqiponjash

Figurativisht, ura me tri harqe ka edhe lentat e ylberit në yllësinë e fjalëve shqipe. Dhe ura që i lidhë brigjet, që figurativisht i bashkon copët e ndara, përbëhet nga tre emra: Kameramani Ahmet Konujusha, gazetarja Lumira Kelmendi dhe montazherja Fiorda Domi-Lokaj. Në të vërtetë, Radio Televizioni i Kosovës ka dy kamera, sytë e të cilave ngjajnë aq shumë me sytë e shqiponjave. Njëra është e kameramanit Fatmir Hadri, dhe tjetra e Ahmet Konjushës…

Emra që ngriten në shërbim të një misioni kaq fisnik siç është kultura e një kombi. Njerëz të devotshëm në qëllimin e tyre, por gjithsesi edhe profesione me gjurmë të denja prej pararendësish, si: Ali Hadri, Enver Hadri, Flamur Hadri…Pa harruar as një jetë të tërë me kamerë -Ruzhdi Domin, gjurmëve të të cilit ecën edhe montazherja e cila ndonëse në prapavijë, me përkushtimin dhe profesionalizmin në punën e saj, gjithsesi e meriton epitetin: “Bleta Shqiptare e Thimi Mitkos.”

Dhe cili syresh nuk nderoi edhe Koblenzin, apo thënë më drejt se cilin syresh do të nderonte Koblenzi, e në radhë të parë nuk do të nderonte vetveten. Ku është kultura shqiptare, aty janë edhe misionarët e saj. E ku shkojnë misionarët aty shkon dhe përhapet edhe më shumë kultura e një kombi. Jo vetëm në Akademinë kushtuar poetit Martin Camaj… Prandaj, në mënyrë të veçantë bashkatdhetarët në Koblenz, ua kanë borxh një shprehje të nderimit e të mirënjohjes për përkushtimin e përhershëm që kanë misionarët e kulturës. Le të shpresojmë se një ditë kjo patjetër do të ndodhë dhe se dita e një dëshmie të tillë nuk do të jetë larg.

Gjurmëve të pararendësve. Dy dëshmi se nuk ka rastësi!

Nga mikrofoni i gazetares Lumira Kelmendi të emisionit KultArt, poeti i vargut të gjakut-Ali Podrimja (Kosova, është gjaku im që nuk falet!), foli ndoshta për herë të fundit duke përkujtuar me dhembshuri se Kosova shpesh qe teatri tragjik i Ilirisë.

Nga po ky mikrofon, ca fjalë zemre ranë si ca buqeta me lule në një nderim nga më të rrallët për poetin i cili po njëjtësohej me atdheun e tij për fatin tragjik.

Duke shprehur nderimin dhe respektin e thellë, mirënjohjen dhe falënderimin për poetin e vargut të gjakut, gazetarja Lumira Kelmendi i thuri poetit një poemë përjetësie: Lamtumirë poet! E paq dheun e lehtë dhe paqen e amshuar!…

Gazetarja e talentit të dhuruar nga natyra, por edhe e përkushtimit të dëshmuar me një qasje dhe qartësi profesionale, në rrugëtimin e saj është e shoqëruar nga pararendësit e saj.

Nuk do mend se Migena Arllati në përkushtimin e saj për gjuhën e ka frymëzimin nga pararendësit e shquar të shqipes si Anonimi i Elbasanit e Theodor Haxhifilipi (Mësues Todri), pa harruar kurrë as emrat që nderuan dhe lartësuan vendin e tyre, si Aqif pashë Elbasani (një nga atdhetarët më të devotshëm e krahu i fortë i Ismail Qemalit), Lef Nosi (një nga diplomatët më të zotë që ka pasur Shqipëria, e babai i filatelisë shqiptare), Visarion Xhuvani (një prift patriot e një poliglot i shquar, krahu i djathtë i Fan Stilian Nolit në themelimin e Kishës Autoqefale Shqiptare), Ethem Haxhiademi (një nga dramaturgët më premtues që nxorën letrat shqipe), Sotir Paparisto (ligjëruesin e shquar të pedagogjisë e të psikologjisë në Normalen e Elbasanit), Kristaq Cipo, Mahir Domi, Aleks Buda dhe sa e sa të tjerë…

Veçmas në dashurinë për gjuhën, poetja dhe studiuesja në të djathtë të saj ka Konstantin Nelko Kristoforidhin (për të cilin me të drejtë është thënë se ai ishte “gjuhëtari që shëtiti këmbë gjithë Shqipërinë”, dhe i cili “e deshti gjuhën e mëmës si lulja dritën e diellit”), e në të majtë ajo e ka Aleksandër Xhuvanin (për të cilin profesori erudit Selman Riza pat thënë se: “përmes shkrimeve të tij shijojmë më të bukurën e shkodranishtevet.”)

Që të dy figura eminente e gjithmonë frymëzuese për dashurinë ndaj gjuhës shqipe. I pari, me epitetin nga më domethënësit: Babai i gjuhës shqipe. Dhe i dyti, një nga më të përkushtuarit për pastërtinë e gjuhës shqipe.

Njëlloj, në rrugëtimin prej gazetareje dhe misionareje të kulturës, Lumira Kelmendi qëndron mes dy krahëve, mes dy ikonave. Njëra figurë e nderuar sa dhe prijatare e gazetarisë televizive, kurse tjetra ikonë e fletorarizmës shqiptare: Qazim dhe Ramiz Kelmendi.

Gjithsesi, Migena Arllati dhe Lumira Kelmendi janë dy dëshmi që flasin zëshëm, se nuk ka rastësi!

Zëri dhe zonjat nga bota e lartësuar.

Zë zemrash në petale fjalësh.

Në flatra të shqiponjës.

Zëri dhe zonjat nga bota e lartësuar:

Shqipet ju përshëndesin!

Njëra është poetja – Migena Arllati, e cila gjakimin e saj e ka thurur në flatra fjalësh: Me gjuhën e rrjedhës së Drinit dua t’ju flas (poezia e shpërblyer “Burri i Dheut”), dhe tjetra është gazetarja-Lumira Kelmendi, e cila në një përshëndetje ndoshta të lashtë sa vetë mosha që ka toka bujare të gjakut, ka përmbledhur ogurin e bardhë të të gjitha breznive orëmira:

Orëmire!

Si në një udhëtim shqiponjash, poetja kthehet tek rrjedha e Drinit të përmallshëm të Lasgushit. Në po këtë rrugëtim, gazetarja kthehet tek fjala e cila ka hyrë nën urdhërat e bekimit hyjnor që nga lashtësia.

Që të dyja ecin nëpër shtigje drite duke iu falur një rrugëtimi të gjatë, për të cilin poeti Ernest Koliqi lëshoi zemër-thirrjen e tij të njohur: O gjuhë e folun, tre mijë prannvera!

Oremire!

Siç do ta përmbyllte gazetarja Lumira Kelmendi një nga kronikat e saj më të bukura me Arbëreshët e Italisë, duke përkujtuar kështu përshëndetjen nga më të rrallat dhe gjithsesi nga më domethëneset, me të cilën arbëreshët shfaqin dashurinë e tyre për gjakun e Arbërit:

Mirupafshim!

Nëntori. Doruntina dhe Motra e Gjergj Elez Alisë

Rrugëtim nëntori. Muaji që numrin nëntë e nxjerrë nga mitet dhe legjendat, që e bën njëmendësi pasi ka kaluar motet e mëdha, malet dhe bjeshkët, pasi ka zbardhëlluar mbi honet e shekujve.

Nëntori merr përmasat e një muaji që shënon një ogur të bardhë, sepse numri nëntë në letërsinë popullore shqiptare është një numër me fat. Në nëntor, si në një përmbyllje të një viti a të një rrugëtimi të gjatë, gëzimi i festës e përmbledhë gjithë vitin, e kurorëzon gjithë mundin.

Nëntori është muaji që e sjellë edhe Doruntinën. Pa çka se pyetja mund të përsëritet prapë, ndonëse nën petkun e simbolikes: Kush e solli Doruntinën? Fjala e dhënë apo dhembja e vëllait për të motrën? Pa harruar as dhembjen proverbiale të motrës për të vëllanë, e përjetësuar aq dhembshëm tek lotët e motrës përmbi plagët e Gjergj Elez Alisë…

Vrojtuar nga ky prizëm, duke e ndërthurur legjendën me njëmendësinë, albanologu suedez Ullmar Qvick ka shkruar: “Musine Kokalari ëndërronte Suedinë, ambientin e bukur dhe të qetë ku jetoi dhe veproi Selma Lagerlof, por mundësia e saj për të parë vendin tonë u shkatërrua nga tragjedia e saj personale, e cila ishte edhe tragjedia e vendlindjes së saj. Ajo motër e Gjergj Elez Alisë, siç e quan Eglantina Mandia, nuk erdhi kurrë në Vermlandë”.

Prandaj, pyetja shtrohet sërish: Kush e solli Doruntinën? Po Musinenë, kush e solli në Vermlandë?

Gjithsesi, fjala shqipe dhe yllësia e saj. Simotrat e saj. Sofra e përbashkët. Kronikat e kulturës dhe të artit që shpalosin kalldrëme kujtimesh, që hapin dritare agimesh duke ngritur atdheun në lartësitë që ai meriton. Kronikat e kulturës në kështjellë të kujtesës sonë historike…

Në Vermlandë. Në Kalabri. Në Koblenz…

Elikona ilire. Etleva dardane. Doruntina dhe Motra e Gjergj Elez Alisë. Mitet e zhveshura, legjenda dhe realiteti. Eposi i kreshnikëve: Rënka Diell! Dhe dyvargëshi i madh lirik i Pjetër Bogdanit: Veshur me Diell! Mbathur me Hënë! Legjenda e krushqve të ngrirë dhe poema e madhe e gjuhës shqipe: U, Doni Gjoni…

Kosovarja nga Elbasani dhe Kristinë Amonpur e RTK-ës:

Shqipet ju përshëndesin!…

Shqipëria dhe poezia në të cilën rrah flatrat liria e saj

Poeti romantik anglez Bajroni, do ta quante Shqipërinë toka se shpirtave të papërkulur. Tokë heronjsh në të tërë kohërat. Kështu do të shkruante Lamartini për Shqipërinë, kurse Frederik Mistral më 16 maj 1885, duke e përgëzuar për “lirikat me bukuri hynore”, dhe duke i quajtuar ato “një parfum i idileve biblike”, mes tjerash i shkruante Jeronim de Radës: “Ju përgëzoj, zotëri, që i keni përkushtuar muzën tuaj, dashurinë tuaj dhe jetën tuaj kultit të gjuhës suaj amëtare, lavdërimit të vendit tuaj dhe të racës suaj…Qofshi pra i lumtur që jeni përzgjedhë për të hartuar psalmet e Shqipërisë suaj të ëmbël. Poezitë tuaja të kulluara e të përshpirtshme janë monumente të atdheut tuaj.”

Një ogur të bardhë shprehte edhe Baroni Pol d’Eeturnel de Konstant (Senator francez), në letrën dërguar Kryetarit të Qeverisë, Iljaz Bej Vrionit, më 18 maj 1921, tek i shkruante nga Parisi: “E pasur, pitoreske, punëtore, paqedashëse dhe e respektuar, Shqipëria do të jetë Zvicra e Gadishullit Ballkanik. Udhëtarët e Botës së Lashtë dhe të Botës së Re do të venë aty për të kërkuar besimin dhe lirinë.”

Lui Benloeu, një filolog dhe albanolog i shquar, në shkrimin Forca e gjakut shqiptar (Dizhon, 19 mars 1877, si pjesë e studimit linguistiko-etnorafik “Greqia para grekëve”, botuar në Paris, 1877), shfaqte gjithashtu një admirim të hapur, duke shkruar: “Admironi megjithatë forcën e gjakut që ngadhënjen, madje edhe mbi urrejtjet fetare dhe mëson tolerancë për të gjithë anëtarët e së njëjtës racë”. Ndërkaq, në Analizë e gjuhës shqipe–Studim gramatikor krahasimtar (Paris, 1879), shkruante se kërkesat e popullsive të varfëra janë që të ruajnë lidhjet e gjuhës dhe të gjakut “me qëllim që të mos bëhen pre e fqinjëve të pandershëm në përgjim zgjerimesh të papërligjshme.”

Duke shkruar për poetët bashkëkohor shqiptarë, Mishel Mete (përkthyes i poezive, eseve dhe letrave të Ismail Kadaresë) në eseun e titulluar Poetë që flasin për një popull të tërë, do të vinte në pah se: “Gjuha shqipe mban domosdo një vend të privilegjuar në këtë kërkim të një identiteti kombëtar, elementi thelbësor i të cilit është ajo vetë.”

E përderisa Robert Eskarpit, më 1970 duke iu referuar veprës së Ismail Kadaresë, do të shprehej se: Një shqiptar përmban gjithë Shqipërinë, Alan Boske në parathënien e librit “Ismail Kadare dhe poezia e re shqipe” (Paris, 1973), do të përmbledhte gjithë misionin e artit poetik shqiptar në një fjali tepër domethënëse dhe të shprehur aq bukur: Shpirti i Shqipërisë gjendet në poezitë e saj më të mira.

Së fundmi, në parafrazim të poetit francez Lui Aragon, Shqipëria është një emër ku mblidhen shekujt. Një zemër ku zgjohen ardhmëritë…

Latif Berisha, Poeti dhe Profesori Martir:

Fluturimin e lirë të shqipeve në gjakun tonë

Në ligjëratat e tij për letërsinë e Romantizmit, një nga thëniet më të shpeshta që profesori dhe poeti martir i sillte në mbamendjen tonë prej studentësh, ishte zemër-klithja e poetit arbëresh Jeronim de Rada: Doemos do të vdesim në shtrat, në mos rënçim në prag të shtëpive tona!

Profesori sikur e kishte parandier fatin tragjik, por më shumë se kaq ai e kishte shpalosur profecinë e tij prej poeti: Ne nuk dëshirojmë asgjë më shumë se sa fluturimin e lirë të shqipeve në gjakun tonë!…

Një emër që rri përjetësisht në çdo zemër. Shqipe. Një poemë epike, një emër të cilin kombi e vuri gjithmonë përmbi mermeret e qëndisura. Emri i një shpendi të shenjtë në një fushë gjaku. Sa më lart që ngritet ky shpend, aq më shumë përkulemi përpara tij. Simfonia e fjalës bëhet një me simfoninë e shqipeve, ashtu siç shkroi poeti Ernest Koliqi në veprën e tij dramatike të titulluar në mënyrë simbolike Simfonija e Shqipevet:

N’buzët e reja t’ona

lulzon, sa here i çelim,

nji myster shum i vjetër.

fjalët e lashta e t’njoma,

qi kemi na te goja,

kumbuen, n’agim t’njerzimit

mbi brigjet ballkanike.

Kaluen breznit ormira,

kaluen breznit orzeza,

por gjuha e Ilyrvet t’moçëm

n’Shqiptar’t e soçëm mbet.

Simfonia e fjalës shqipe. Yllësia e saj që ngjitet brezit të qiellit. Mesazh i shapolsur si një qëndismë vetëtimash në flatrat e shqiponjës: Unë jam nxënëse e Sami Frashërit! (Musine Kokalari përpara trupit gjykues)! Unë jam për Shqipërinë si Republikë Aristokratike! (Marie Shllaku përpara trupit gjykues)…Zonjat e Mëdha të kulturës shqiptare. Që nga Elena Gjika, Parashqevia, Sevastia e deri tek Nermin Vlora dhe Vaçe Zela me zemër-thirrjen në të cilën shpalosen bardhësitë e atdheut: Rrjedhin këngë e ligjërime…

Pa dyshim, një gjakim i përhershëm, si ai i Princit të Poezisë Shqipe -Lasgush Poradecit: “duke përcëlluar drejt shqipes zjarrin drithërues të ilirishtes”, ashtu siç ëndrronte edhe Princi i Gjuhës Shqipe – Faik Konica, që t’i kthehet Shqipërisë, shkëlqimi i dikurshëm që kishte në kohë të Ilirisë.

Udhëtarët e Botës së Lashtë dhe të Botës së Re:

SHQIPET JU PËRSHËNDESIN!

ZËRI YT – SHI I SHPIRTIT TËND TË BARDHË

September 1, 2014 by dgreca

Proze Poetike nga Xhemail Peci/
Sa shumë bie shi në Zërin tënd! Sa shumë shi ka Zëri yt. Sa shumë pika shiu në Zërin tënd! Sa shumë ka rrugëtuar etja për të gjetur tingujt e Zërit tënd! Sa shumë është kredhur nata për t’u dehur në magjinë e Zërit tënd, në butësinë dhe në bardhësinë e tij, në meloditë që u ngjajnë rrëkeve të ujëvarave, në tingujt që u ngjajnë Himneve të Përjetshme të Parajsës. Sa shumë ka shtegtuar Hëna për të pushuar në muzikën e Zërit si një Paqe e Përjetshme, si një marrëveshje e nënshkruar në heshtje: në mes të artit dhe natyrës. Po vallë, bekimi i kujt qe, kur erdhi e ra mbi Zërin tënd? Vallë, kush e ka bekuar kaq shumë Shiun e Shpirtit? Sa shumë kanë rrugëtuar yjet për ta shtruar shtegun e dritës, e rrezja e diellit sa shumë është djegur për ta zënë shpejtësinë e Zërit. E Zanat me Shtojzovallet, sa shumë kanë ecur miteve dhe legjendave, për ta shtruar rrugën me qerpikët e syrit e me gjak të zemrës: andej nga vie ai Zë me forcë prej magjije! Sa shumë kanë folur kanarinat, derisa humbën fjalët në përgjërimin e tyre të pafund! Pastaj, nga dhembja: nuk folën më kurrë. Dhembjen me Zë e thonë, gjithmonë pa fjalë, në një muzikë që flet përmes tingujve, muzikë që i falet Zërit tënd. Sa shumë u dogj kënga e zogjve për dashurinë e plagosur, derisa u poq me Zërin tënd. Sa shumë shi ra në honet e shekujve, e sa shumë pika shiu shkruan kronikat e thërmuara nëpër gurë, në shtegtimin e tyre të lashtë sa dhembja, sa malli. Kronikat e tyre nëpër kalldrëmet e kujtimeve. E vetëtimat e mëndafshta rënë përmbi tufët e trëndafilave të freskët, këpusin dhembjen nëpër meloditë dhe magjitë e tingujve të Zërit. Parajsa u takon engjëjve. E Zemra jote – më e shenjta e kësaj bote – Parajsë e Zërit: nga thellësitë e pafundshme të stendave të muzeut të përjetësisë në krahanorin tënd, dalin si Himne të Zjarrta: Flatrat e Zërit. E Flatrat e Zërit shkëlqimin e Flatrave të Engjëjve e kanë. Sa shumë e duan Engjëjt Zërin tënd, sepse me Zërin tënd si një Bekim i Bardhë Perëndie, e heqin vallen e universit, dhe nga shpirti i luleve e shpirti i shiut, shpirtit të dritës i falin veç amshim. Sa shumë shi ka Zëri yt, sa shumë melodi dehëse, sa shumë hire dhe flatra sa shumë, sa shumë lenta ylberi në shkëlqimin e atij Zëri. Sa shumë shekuj rendën për të folur me Zërin tënd, sa shumë engjëj veshur me të bardha në qiellin e kaltërt: shpalosën mesazhe dashurie në ata tinguj melodie! Sa shumë ranë pikat e shiut – si ca copëza kristali përmbi kujtimet e netëve mbështjellura me vetminë e heshtjes! Për ku rendin ato pika shiu, në butësinë dhe në pafajësinë e tyre, për ku bien ata yje që thërmon nata me hënën e varur si një zemër-klithje e Zërit tënd, për ku digjen ata qirinj të vockël në qiellin blu – si qielli i pafund i syve tu?! Dhe prapë engjëjt, si ca shtegtarë të rrallë nëpër mijëvjeçarë, që nuk duken sheshit por që me fletët e tyre të bardha hije u bëjnë pikave të shiut – tej 77 perdeve të dritës: Përgjërimet e Parajsës si ca poema të përjetshme thurin nëpër pika shiu. Pastaj e shkruajnë emrin tënd të bardhë si një trëndafil në gotë, nëpër xhamat e dritares sate. Pikat e shiut rendin me ritmin e Zërit tënd, e Zëri yt rend me ritmin e Zemrës sate (Zemra jote – më e shenjta e kësaj bote!). E pikat e shiut puthin tingujt e Zërit. Bien në ca melodi gjithë dashuri përmbi fletët e luleve, përmbi krahët e shkruar të fluturave. Me butësinë e Zërit tënd bien. Gjuha e pikave të shiut është më e lashta. Më e lashtë se dhembja e gurit. Me ritmin e tyre, pikat e shiut i flasin gurit me gjuhën që veç shiu e di! Në rrugëtimin e gjatë sa shtegu i dritës, shiu zbret prej shkallëve të qiellit. Engjëjt ngjiten lart përmes bardhësisë së Shpirtit. Gjeniu i Paqes tha se një Gur Hënor që ndrinte në Zyrën Ovale, kishte një moshë prej 3. 6 miliardë vjetësh. Gjuha e shiut është shumë më e lashtë. Sa vetë dhembja, sa vetë malli, sa vetë dashuria. E Zëri yt – si Shpirti yt i Bardhë. Zëri me të cilin Krye-Engjët u flasin botëve: Zëri si margaritarë i rrallë. Të lutem, mos më thuaj se Zëri të takon vetëm ty! Gjuha e shiut u flet gjithmonë gurëve: Është çmendur zë i dhembjes! Më shumë se Zëri yt: Mëshirës Hyjnore, kush do t’i lutet për të treturit dhe të pagjeturit?! Kush e solli Doruntinën? Në netët me shi, kur pelerinë e natës shtrihej mbi Tokën e Arbërit: Kush e solli Doruntinën? Konstantini?! Fjala e dhënë, apo malli? Kush ra mbi muranën e zezë si honet e shekujve tinzarë? Lotët e motrës apo troku i kuajve me krifët e tyre të bardha, të bardha si dallgët e detit shkumbëzuar…Ka kohë që është çmendur zë i dhimbjes!…TË LUTEM MOS MË THUAJ SE ZËRI TË TAKON VETËM TY!…Në agimet e trëndafilta e në muzgjet e portokallta…Më thuaj: Kush u nda (si nëpër mitet dhe legjendat) për herë të fundit nga Poeti i Plisave të Dherit, i Vargut të Gjakut rënë sipër Pragut? Shami e kujt ra e bardhë si një mermer monumental, në qëndismën e fjalëve gjithë shkëlqim filigrani? Kush e paraljmëroi zgjimin e perëndive ilire? Në Tempullin e Dodonës, Elikonën ilire kush e ngjalli? Etlevën dardane kush e nxorri nga kryevepra e Poetit të Përjetësisë: Shenjtëresha duke lexuar?.. Shpresat, kreshta e bardhë e fjalës, lajmëtari i dritës apo ritmi i pikave të shiut në gjuhën me të cilën shiu i flet vetmisë kozmike?! Si lulet zemrën e si shiun shpirtin! Zëri është vetë Shiu. E Shiu është vetë Shpirti. Sa Shpirt i Bardhë! Shpirt i Luleve e Shpirt i Dritës! Shpirti si e Mirushës Ujëvarë. E Engjëjt i flasin Parajsës me gjuhën e pikave të shiut: SHPIRT I BARDHË!…

SOFRA E DIELLIT”RRËMBIMI I HELENËS”

June 29, 2014 by dgreca

Nga Xhemail Peci/

“A ishte kjo fytyra që fundosi me mijëra anije,/
dhe që dogji kështjella t’Ilionit me majat e tyre të pafundshme,/
Helenë e bukur, më bëj të pavdekshëm: me një puthje!”/
Kristofer Marlou: ”Dr. Faustus/
1.
Ç’dhunti e falur nga perënditë, shpalosur si n’një peng shpërblimi,/
tagrin e xhelozisë seç e pagoi edhe befas nisi e u bë zi dëshpërimi,/
në mes kujës e n’mes gjakut, në mes të lotëve dhe në mes të plojës,/
po shkonte kaluar e n’krah t’Paridit rënë si Hënë: Helena e Trojës./

Oh sa gjak dhe sa dhembje tok përzier janë me mllefin e mbledhur,/
nëntë vite rrjesht mëritë zier i kanë përbrenda e gati për t’u derdhur,
dhe në vitin e dhjetë vetë Parkat e mitologjisë fatin sa keq ua endin,
bukuri e nemur e Helenës me gjak dhe në plojë e lau gjithë vendin!

Një Hyjni e Olimpit bëhet sikur mjellmë, është Zeusi ai Zoti Mbret,
sa zog i mrekullueshëm i tha Leda, se zemrën ah sa fort zë e ia vret,
e gruaja e Tindarit, Mbretit të Spartës ç’iu lëshua pastaj tej pasionit,
lindet kështu Helena, dëshirë e hyjnive apo mallkim i ri prej fatit !?

Po vallë, përse qajnë Priami dhe Hekuba tej, e me lotët e tyre si shi,
Vetë perënditë Paridin ua kanë falë e pagëzimin e tyre për një fëmi,
ah sa ëndërr e tmerrshme, prindërve ç’ua shfaqë më tej një profeci:
Ai do të djegë muret e Trojës, ah ai do të ndjellë aty veç kob dhe zi.

Sa bari i pashëm që ishte Paridi! Edhe hyjnitë vetë dehte në dashuri:
e nimfa Oenone jepej në qejfe pas tij, shfaqej muzika e Panit magji,
ah sa keq i joshë mbret i pyllit me njëri-tjetrin, dhe tutje fijet e perit
i dredhin Parkat fatit, e prapë ç’e mbjellin tok n’mëri farën e tmerrit.

Mollë e sherrit qe e mallkuar apo zë i hyjnive klithja: Më të Bukurës,
harron Paridi Oenonë, e si për kob epitetin ia dhuron vetë Afërditës!
Dhe Afërdita di dredhi e ia premton gruan më të bukur në këtë botë,
e shkallët se ç’ia rrëfejnë n’ari Pallatin e Menelaut mbretit në Spartë.

Ah! Fytyra sikur drita e diellit ç’verbonte siç u verbua vetë Homeri,
e flokët si flakë yjesh, sytë e bukur sikur Deti Egje, një mollë sherri,
qafën si mermer e duart si zana vetë, vetullat më tej të zgjatura hark,
sfidë i bënin diademës ballit të Afërditës, dhe sfida seç u pikoi gjak.

E molla e artë vallë kujt do i jipej, me mbishkrimin: Më të Bukurës,
n’logun e bjeshkëve a n’logun e fushës ajo si në vetë logun e luftës,
si në një log zanash kur shiu i njomë si një qiell lotësh-barin e rritë,
e keza gjethlare e fitimit, dridhur prej ngashërimit, rrinte duke pritë.

Dhe i tha Hera: Ah ma jep ti mua mbishkrimin, premtimin do kesh,
i tha ajo edhe e futi në lojë: se zot i gjithë Azisë vetëm ti do të jesh,
Athina e mençur i tha tej: bari i ri unë prore do t’bëjë fitues në luftë;
E Afërdita e di se: jo skeptër po zemrën Paridit me çka t’ia mbushë.

O bari i ri e i pashëm, bari i Malit Ida, o Paris, mollën e artë ti mua:
ma jep! Dhe unë s’të premtoj as skeptrin dhe as fronin, po një grua,
një më të bukurën që është në botë, por një yll që n’shqim vezullon,
ah buzëqeshje e ëmbël, ah magji e kurthë, ah mashtrim që i verbon.

Ti – fuqi që në tallje gjunjëzon zemra hyjnish dhe mortarësh njëlloj,
lajkat apo furtuna e fatit të pafat – që loznin edhe me njerëzit njësoj,
flakët e dashurisë ndezën pasionin, e zjarr i dhanë Trojës jo më pak,
e prenë Priamin plak! Në ankth e në lebeti zhytur mëritë la me gjak.

Prapa mbeti hija e Paridit me Helenën, kalorës dashurie magjepsur,
lëmsh legjendash a te vërtetash pa fund kur thanë se e kishte gjetur:
prapë burri i saj n’Egjipt, se me Akilin u bashkua n’Ishull t’Bekuar,
se e varën n’dru, urdhër i Mbretëreshës Polyxo a Amori mallkuar!?

Ç’mori vallë Paridi, kush humbi e kush fitoi kur gjaku e lau Trojën,
në re gjaku mbuluar qe Greqia e në shi t’përgjakur ata lanë epokën,
përgjakur heksametrat e Homerit, zemrat trandur si Toka e Olimpit,
trofe i luftës pru në Trojë, a fantazmë e Helenës në krah të Paridit!?

Bukuri që verbon e dritë që dhe terrin e shpon, është vetë Helena,
s’ka parë jo Greqia femër më të bukur edhe as Homeri në rreshta,
të tillë s’ka parë as Zeusi, po Zot kjo flakë e ky gjak zie në zemër,
është Paridi vetë, verbuar prej bukurisë, Helenë ç’i thonë në emër!

Ah faj i zi, ah vaj e mëkat e rrënkim, a pasion i dehur në vërshim,
si Titania vetë në krahët e dashurisë Paridi, në afsh e në rrëmbim,
çante anije e tyre në mes dallgëve të detit, drejt Trojës ç’shkonin,
trazimin e gjakut përbrenda, dhe përpara: kobin që dot s’kujtonin.

Ç’dremitej Homeri nëpër epet e tij e tok me të po dremitej agimi,
e tutje brigjeve të detit, gishtërinjtë e trëndafiltë me vel trishtimi,
s’ish lëshuar si një shi i përgjakur Olimpit: Zeusi në vargje bardi.
e as Afërdita këmbëzbathur në det ecur, ishin Helena dhe Paridi!

Veshur i ka Helena rrobet e Greqisë, dheu i miteve edhe i arteve,
aty çdo nënë të birin e di si hyjni, e aty çdo krua nxjerrë Perëndi,
kujt më bukur ndenjur s’i kanë jo rrobet të mbërthyera për shtati,
ah ç’mynxyrrë dhe ç’lebeti – fushë e betejës për një qejf shtrati!?

Patkonjtë e kuajve u nxjerrin strall, dhe flegrat gjakun u nuhasin,
kujt do i mbajnë anën hyjnitë e ç’anmiq që as zotërat nuk i qasin,
Hënë e përgjakur ndrinë përmbi kufoma, s’po zbardhë dot agimi,
Pergament i Perëndive Helena, mallkim apo lot me zi trishtimi!?

Ah qejfi i një femre sa keq ka ndezur mëri zotërash në hakmarrje,
Kali i Drunjtë rri tek portat e Trojës, gaditur rri në luftën e madhe,
e ka ndjerë Helena dredhinë e Uliksit e zë t’i joshë si gratë e tyre,
po s’jepet Odiseu dot, shokët këshillon: kujdes sepse është yshtje!

O i ka endur pena e fatit penjtë e jetës, ç’ ogur i zi emër i Helenës,
Tezeut i lindi fëmijë, Menelaun e tradhtoi: Bir i Atreut t’Mikenës,
e ka lënë Hermionin foshnjë edhe joshur është në krahët e Paridit,
sa fat i zi e solli tek muret e Trojës e në gjak ç’u la toka e Olimpit!

Hutuar vështrojnë zotërat, gjaku rrjedhë rrëke, kufomat dergjen tej,
rrotull në betejë trima n’za: Agamemnoni, Idomeni dhe vetë Akili,
Patrokli e Menelau, Eneu edhe Hektori, trupa që heqen zi e zvarrë,
Hektorin e therrë Akili, Priami n’vaj e Andromaka e ve zemërvarr.

Lotojnë sytë e bukur të Helenës për plagën kulluar gjak të Paridit,
Filoketa ç’e qëlloi me shigjetë hekuri ah tej për tej shpuar gjoksit,
Oenona s’ia heq dot, se shpagim i bën për shpinën që ai ia ktheu,
bariu i pashëm kur ate përbuzi dhe Helenën afshit kur e mbërtheu.

Lotojnë pallatit tej, Kasandra edhe Hekuba me lotët shkuar çurgë,
Paridi ka vdekur e ngjitaz është Hektori, gjaku gurrë, toka murgë,
e Pyrrusi, i biri i Akilit e ka mbytyr Piramin sulur mbi të n’egërsi,
kështu re e vdekjes shtrihet n’logun e luftës, si kob i zi mbi Greqi.

Gjaku i një gruaje ka ndjellë gjak dhe viktimat iu takojnë hyjnive,
ç’po dridhej si purteka zemra e Helenës n’mes fatit dhe dashurive,
Menelau dhe Uliksi e kanë çarë rrethimin e rrotull sundon vdekja:
Ajaksi vdes në duart e Akilit e Agamemnonin e vret Klitemnestra.

Fyta-fyt grekët me trojanët, ndezur keq mëritë e perëndive mbi ta,
mes Scillës dhe Haridbës bukuria që i verbon rri, rri në zi Helena,
e nëpër heksametra gishtërinjtë e saj të trëndafiltë ç’i pikojnë gjak,
si zemra vetë, mallkim hyjnish a bukuri vrastare n’Ballkanin plak!

Dashuri e verbër apo përgjërim i përshpirtshëm i zemrës së Paridit,
tundim a rrëmbim i afshit, apo Parkat që endur e kanë perin e jetës,
e mbushur mëkatit, zili e mëri a dënim i dhënë prej vetë Perëndive,
e bukur si yll: Helena e Trojës a enigmë me gjurmë të lashtësive !?