Archives for December 2012

KONSULLATA E KOSOVËS NË NY VLERSON ROLIN E BATALIONIT”ATLANTIKU” DHE NISI REGJISTRIMIN E DËSHMORËVE DHE VETERANËVE TË LUFTËS

December 11, 2012 by dgreca

NGA HALIL MULAJ/

Konsullata e Republikës së Kosovës në Nju Jork organizoi një takim solemn me përfaqësuesit e Shoqatës së Batalionit Atlaniku, me rastin e fillimit të regjistrimit të deshmorëve, veteranëve dhe invalidëve të luftës së UÇK-së.
Ambasadori Bekim Sejdiu, Konsull i Pergjithshem ne New York, shprehu respektin e shtetit të Kosovës për ata djem dhe vajza që lanë SHBA-në për të luftuar për lirinë e Kosovës, si dhe ata që në forma të ndryshme kontribuan për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës.

Ai potencoi se diaspora shqiptare në Amerikë është shëmbull më i mirë i kontributit të pazevëndësueshëm që diaspora jonë e madhe, anë e kënd botës, ka dhënë për liri dhe pavarësi. Ambasadori Sejdiu nënvizoi se fillimi i regjistrimit të veteranëve, invalidëve dhe dëshmorëve të UÇK-së koincidon me 100 vjetorin e pavarësisë së Republikës së Shqipërisë, si dhe me afrimin e 5 vjetorit të pavarësisë së Kosovës. Këto ngjarje i japin një dimension të posaçëm emocionues këtij regjistrimi.
Kryetari i Shoqatës Atlantiku, z.. Gani Shehu, falënderoi Konsullatën e Republikës së Kosovës për takimin. Ai u shpreh në dobi të vazhdimit të bashkëpunimit në mes të Konsullatës së Republikës së Kosovës dhe Shoqatës Atlaniku (duhet potencuar se ky nuk ishte takimi i parë në mes të Konsullatës dhe Shoqatës Atlaniku). Më tej,z. Shehu dhe të pranishëm të tjerë evokuan kujtime nga koha e luftës. Ata po ashtu informuan për veprimtarinë e Shoqatës, si dhe për kontaktet me vendlindjen.
Gjatë takimit u bisedua edhe për zhvillimet e përgjithshme në Kosovë dhe vise të tjera ku jetojnë shqiptarët në Ballkan.
Në fund, Ambasadori Sejdiu dhe Konsulli Zajmi , ua shpërndanë të pranishmëve materialet për regjistrimin e veteranëve, invalidëve dhe dëshmorëve të UÇK-së.

TRAGJEDIA ÇAME DHE MESAZHET E SAJ PËR SHQIPTARËT

December 11, 2012 by dgreca

Nga Prof. Dr. Muharrem Dezhgiu*/

Tragjedia çame e ka zanafillën e vet në çastet vendimtare të formimit të shtetit të parë shqiptar të pavarur. Shkëputja e Çamërisë nga trungu kombëtar i shqiptarëve për të plotësuar oreksin e shtetit fqinj dhe në përputhje me interesat e Fuqive të Mëdha është njëherazi dhe fillimi i kalvarit të shqiptarëve të Çamërisë në mbrojtje të identitetit kombëtar.

Shteti grek ushtroi mbi popullsinë çame të gjithë arsenalin barbar për zhdukjen ose asimilimin e kësaj popullsie. Forma të tolla lufte e veprimi ishin organizimi i çetave terroriste në Çamëri, sanksionet ekonomike, lufta raciale, braktisja e popullsisë shqiptare, lënia e saj në padituri e varfëri të thellë si dhe nxitja e kryqëzatave fetare kundër popullsisë myslimane çame. Kundërvënia fetare midis të krishterëve dhe mysliamnëve në Çamëri u shfrytëzua si një ndër mjetet më efikase për të realizuar politikën e mirënjohur “përçaj e sundo”. Frymëzues të kësaj politike ishin drejtues të fesë si dhespoti i Janinës, Spiridoni, e zbatues i saj ishte shteti grek.

Çamët u paragjykuan si bashkëpunëtorë të italianëve gjatë Luftës II Botërore. Pa filluar lufta italo-greke e vitit 1940, ndaj çamëve u kryen masakra e tortura çnjerëzore, duke i trajtuar jo si bashkëluftëtarë, por si robër lufte.

Shovinistët grekë gjetën dhe një “arsye” të jashtme për të zhdukur shqiptarët e Çamërisë. Ishte kjo gjendje diskriminuese e shqiptarëve të Çamërisë, që u shfrytëzua nga Italia për interesat e saj, për ta përdorur popullsinë shqiptare si faktor mbështetjeje për veprimet luftarake kundër Greqisë.

Qëndrimi asnjanës që mbajtën shqiptarët, përgjithësisht, në konfliktin Itali-Greqi ua hoqi nga dora grekëve “armën” për të terrorizuar shqiptarët e Çamërisë. Si në periudhën e luftës italo-greke dhe në luftën kundër gjermanëve, shqiptarët e Çamërisë u ngritën mbi pasionet shoviniste, pa shfrytëzuar mbështetjen tek pushtuesit për t`u hakmarrur kundrejt grekëve, lidhur me ato veprime gjenocidiste të tyre ndaj shqiptarëve. Këta të fundit, adaptuan një qëndrim real mirëkuptimi e bashkëpunimi me bashkësinë greke. Për qarqet shoviniste greke ky realitet mirëkuptimi e bashkëpunimi ishte i papranueshëm. Ndaj ata nxitën përçarjen, por nuk ia arritën qëllimit. Popullsia shqiptare u qëndroi hapur përpjekjeve të gjermanëve për t`i hedhur ata kundër elementit grek. Pozita e shqiptarëve çamë, midis dy zjarresh armiqësore, si të pushtuesve të rinj italo-gjermanë dhe grekëve, u imponoi atyre një politikë mosangazhimi të hapur. Ky qëndrim real dhe gjakftohtë i shqiptarëve, u shfrytëzua si nga grekët ashtu dhe nga pushtuesit për t`u vënë nën shënjestrën e tyre.

Në kushtet e mungesës së të drejtave kombëtare, shqiptarët e Çamërisë lypsej të orientoheshin e të mbështeteshin në ato forca që mbështesnin interesat e tyre kombëtare. Por, për fat të keq, rrethanat historike të luftës dhe ndeshjet midis palëve ndërluftuese ishin të pafavorshme për shqiptarët dhe këta të fundit nuk llogariteshin në interesat strategjike, që kishin palët ndërluftuese.

Këtej del mesazhi historik, që tragjedia e çamëve gjatë Luftës II Botërore mbeti në vorbullën e politikës së mirëfilltë greke ndaj tyre, pa dalë si një çështje me interesa në vëmendjen e ndonjë faktori të fuqishëm.

Pjesëmarrja e çamëve në EAM (Frontin Nacionalçlirimtar Grek) nuk e zgjidhi problemin kombëtar të tyre. Pjesëmarrja e tyre në EAM, i cili ishte nën ndikimin e komunistëve, nuk mund të justifikonte shpresën e shqiptarëve çamë për të zgjidhur çështjen kombëtare pas luftës. Për më tepër, dhe vetë Fronti Nacionalçlirimtar në Shqipëri, edhe pse bashkëpunoi me EAM-in (aq sa bashkëpunoi), nuk e kishte shtruar problemin çam si një pjesë e zgjidhjes së çështjes kombëtare. Në bisedimet, që u bënë midis dy organizatave, nuk u shtrua ky problem, për t`u zgjidhur qoftë dhe në perspektivë. Edhe në linjë të partive komuniste u bënë përpjekje për bashkëpunim të kuadrove dhe formacioneve të të dy vendeve, për të krijuar organizma të përbashkëta që të vepronin në zonën e Çamërisë. Marrëveshjet e arritura nuk u bënë mbi baza reciprociteti. Ky parim u përjashtua nga grekët në këto marrëdhënie. Për më tepër, komandat greke iu drejtoheshin shqiptarëve, që merrnin pjesë në formacionet e përbashkëta, me shprehjen “që nuk u takon aspak politika, mjafton të dini vetëm të hapni dhe të mbyllni dyfekun dhe asgjë tjetër” (AQSH/AP. Fondi 17, viti 1944, dosja 35/1, fl.1-2. Raporti i Tahir Demit për punën në Çamëri, 20 korrik 1944).

Bashkëpunimi i shqiptarëve me EAM-in ishte inekzistent, sepse Zerva i bënte presion për bashkim me të, për një Greqi të madhe. Zervistët kishin kërcënuar EAM-in që në qoftë se nuk do të na ndihmoni për një gjë të tillë, “ju do të konsideroheni tradhtarë”. (AQSH/AP. Fondi 41, viti 1944, dosja 97, fl.2. Informacion i Shtabit të Brigadës 19S për Shtabin e Përgjithshëm të UNÇSH, 4.10.1944). Në këto rrethana, në një përplasje me Zervën, shpresat e shqiptarëve për një bashkëpunim me EAM-in, ishin “pak për të mos thënë hiç”.

Pra, siç shihet qartë, shqiptarët u lanë në verbëri të plotë larg politikës që, në thelb, ishte shqetësimi i tyre për të siguruar të drejtat kombëtare për të ardhmen. Nga ana tjetër elementët grekë, që erdhën në minoritetin grek në Shqipëri, e shfrytëzuan marrëveshjen e bashkëpunimit, duke bërë propagandë në minoritetin grek, për të ngjallë ndjenja separatiste “për t`i bërë masat e minoritetit t`i drejtojnë sytë nga Greqia”. Si rezultat i efikasitetit të kësaj propagande u bënë deklarime të hapura se “ne pranojmë të jemi në një Greqi, qoftë komuniste, qoftë djalliste, por vetëm në Greqi të jemi” (Po aty. Fondi 17, v.1944, dos.115, fl.10. Raport i KQ të PK të Gjirokastrës, 14 maj 1944).

Sa përmendëm, forcat politike në Greqi, të çfarëdo grupimi qofshin, kishin në esencë të njejtin qëndrim ndaj shqiptarëve të Çamërisë. Tek ata ndryshonin maskat dhe demagogjitë e, në vartësi të tyre, edhe format e veprimit për të realizuar, në fund të fundit, shkombëtarizimin e Çamërisë.

Që këtej del mesazhi që, për çështjen kombëtare, forcat politike shqiptare duhet të kenë një mendim e një qëndrim të qartë. Larmia e ngjyrimeve politike përbën rrugët e mundshme për të realizuar zgjidhjen e çështjes kombëtare. Asnjë nga forcat politike greke nuk i kundërshtoi raprezaljet dhe gjenocidin e qeverisë greke ndaj shqiptarëve të Çamërisë. Për rrjedhojë, kundrejt armikut të përbashkët duhej dhe një front i përbashkët nga ana e shqiptarëve, i cili, për fat të keq, nuk u realizua në Shqipëri. Kjo dobësi e organizimit të shqiptarëve, lidhur me zgjidhjen e çështjes kombëtare, u shfrytëzua me mjeshtëri nga armiqtë tanë. Nuk ishte e rastit dhe pa lidhje ndërvartësie fakti që, kur në Shqipëri lufta civile kishte marrë përpjestime të gjera (qershor – nëntor 1944), ndaj shqiptarëve të Çamërisë u bënë masakrat më të përgjakura. Pastrimi etnik i Çamërisë arriti në këtë periudhë apogjeun e vet. Dhe për më tepër, “shteti shqiptar” ishte i pafuqishëm dhe i paaftë për të ndikuar në këtë tragjedi të çamëve.

Pra, në një farë kuptimi, përgjegjësia mbi tragjedinë çame duhet kërkuar në dobësinë e theksuar të klasës politike shqiptare, që e përqendroi vëmendjen tek pushteti politik, duke iu larguar çështjes së pazgjidhur kombëtare. Hekuri rrihet sa është i nxehur përndryshe mbetet i papërkulur siç mbeti dhe çështja çame e margjinalizuar nga politika shqiptare.

Në konfliktin midis forcave politike në Greqi, popullsia shqiptare e Çamërisë është parë me synimin për ta tërhequr në njerën ose në tjetrën anë, për ta futur atë në kurthin e luftës politike në Greqi. Synimi ishte i qartë: cilitdo të ishte rezultati i konfrontimit politik në Greqi, të krijohej preteksti dhe koniunktura e përshtatshme politike për shfarosjen dhe dëbimin e popullsisë shqiptare çame. Populli, në pozita mjaft të vështira, nuk pranoi të binte në pozitat mish për top në luftën midis forcave rivale në Greqi. Pikërisht, në këtë kohë, Zerva kreu masakrën më makabre të 8 korrikut 1944 kundër çamëve që, siç pohohet në dokumente “këto poshtërsi të kryera shkojnë më larg se terrori dhe barbaria më kafshore që njihen si krime kundër njerëzimit… ( Kërkesë drejtuar Komisionit Hetimor të OKB-së, në shkurt të vitit 1945, prej një grupi grashë dëshmitare të ngjarjeve).

Tragjedia çame u justifikua nga Zerva edhe me spekulimin se shqiptarët bashkëpunuan me gjermanët! Ndërsa, vetë Zerva, kishte lidhur një marrëveshje bashkëpunimi me gjermanët ( P.K.Enepekidi, Eliniqi Antistari 1941-1944, Athinë, 1964, f.154). Zerva pranoi të futej në luftë kundër gjermanëve, vetëm pasi mori miratimin e Misionit Ushtarak Britanik për të ndëshkuar popullsinë çame. Në këtë mes del edhe një problem tjetër. Aleatët e mëdhenj gjatë Luftës së Dytë Botërore, për të arritur synimin strategjik të politikës së tyre, sakrifikonin pa asnjë dhimbje popujt e vegjël dhe interesat e tyre. Ata u përdorën si mjete për zgjidhjen e përkohshme të problemeve ndërkombëtare.

Nga misioni anglez në Shqipëri është hedhur dritë për motivet e masakrës së Zervës në Çamëri. “Rrethi ku banonte ky minoritet (Çamëria – M.D.) ishte i pasur. Konseguenca ka qenë gjithnjë një ndjenjë zilie dhe urrejtje nga ana e grekëve ndaj çamëve.” (Ë.Bland J.Prise, A tangled histori of anglo-american relations ëith Albania 1912-1955, f.228). Veç kësaj pretendimi absurd për aneksimin e Shqipërisë së Jugut nga Greqia, që ka predikuar shteti grek, kultivoi për disa dekada një urrejtje shumë të fortë, e cila drejtohej jo vetëm kundër çamëve por kundër gjithë shqiptarëve në përgjithësi (Po aty). Pra, spastrimi etnik i Çamërisë ishte pjesë e strategjisë shoviniste të Greqisë kundër shqiptarëve. Dhuna dhe krimi grek ndaj shqiptarëve çamë dallohet cilësisht, mbasi ajo ishte e organizuar, drejtuar ose nxitur nga shteti grek. Prandaj bashkëpunimin e elementëve të veçantë shqiptarë me italianët e gjermanët, i cili kishte bazën burimore në shtypjen e rëndë kombëtare të shtetit grek, qeveritë dhe propaganda greke e pasluftës u përpoqën që ta fryjnë dhe ta paraqisin si një bashkëpunim të të gjithë popullsisë çame me gjermanët. Qëllimi i kësaj propagande ka qenë vetëm përligjja e spastrimit etnik të Çamërisë.

Edhe nëse një grusht shqiptarësh të Çamërisë, që kishin vuajtur nga shtypja e mizoritë greke për disa dekada, u përpoqën të siguronin ndihmën italiane e gjermane për të shpëtuar nga kjo shtypje, nuk mund të inkriminonte gjithë popullsinë shqiptare të Çamërisë, e cila në përgjithësi i shihte me indiferentizëm marrëdhëniet midis pushtuesve të rinj (italo-gjerman) dhe pushtuesve të vjetër (grekë). Ky qëndrim i shqiptarëve të Çamërisë u konsiderua më i pranueshmi nga kjo popullsi, sepse nuk krijoi asnjë bindje për mbështetje, as tek njera as tek tjetra palë, për të fituar të drejtën e lirinë kombëtare.

Mesazhi i historisë, që na vjen ne shqiptarëve, është i qartë se, për të zgjidhur çështjen tonë kombëtare ne duhet të mbështetemi në ato forca të jashtme, që respektojnë identitetin tonë kombëtar dhe ekzistencën e një shteti kombëtar shqiptar.

Tragjedia çame, e pohuar nga N. Zerva si atribut i tij, është “justifikuar e arsyetuar” si një veprim ndaj “një popullsie gjaknxehtë dhe violente ashtu si shumë komunitete të tjera malore ballkanike”. Pra, siç shihet, kur armiqtë tanë nuk kanë “argumente” politike, për të kamufluar veprimet e gjenocidit etnik iu referohen tipareve gjenetike të shqiptarëve, duke harruar se dhe ata janë produkt i të njëjtit mjedis natyror.

Në mbrojtje të çështjes çame dhe të Çamërisë, si pjesë e çështjes kombëtare shqiptare, në bazë të Kartës së Atlantikut, shoqata “Çamëria” në Amerikë, kërkoi që, populli shqiptar i mbetur në shtetet fqinje të përcaktonte formën e qeverisjes, nëpërmjet së cilës, do të ushtronte të drejtat sovrane dhe të kthehej vetqeverisja e cila u ishte rrëmbyer me forcë. Në këtë kuadër, ajo kërkonte kthimin e popullsisë çame në trojet e veta, dhe Çamëria së bashku me Kosovën të shpreheshin lirisht për të ardhmen e tyre (AMPJ, viti 1944, dosja 35. Letër e shoqatës “Çamëria” në SHBA dërguar Cordell Hull-it, sekretar shteti në SHBA, 18 tetor 1946). Shoqata dhe organizma të tjera çame, edhe më pas, kërkuan pranë shtetit grek dhe pranë organizmave ndërkombëtare për t`u kthyer në trojet eveta etnike, ku t`u sigurohej barazia e dinjiteti kombëtar, por më kot. Shteti grek e trajtoi tragjedinë çame si një realitet të pakthyeshëm, duke sanksionuar de jure atë që bëri Zerva de facto.

Protestat e ashpra dhe kërkesat e vendosura të organizmave çame për të drejtat e veta kombëtare, nuk u morën në konsideratë nga qeveria greke. Ndoshta forca e kërkesave të tyre do të ishte më e ndjeshme, nëse politika dhe diplomacia e shtetit shqiptar do t`u jepte një mbështetje të vetën zyrtare, gjë që nuk ndodhi.

Spastrimi etnik i Çamërisë ose tragjedia çame në përfundim të Luftës II Botërore ishte rrjedhim logjik i politikës sistematike të shtetit grek dhe i presionit të vazhdueshëm që i ishte bërë etnisë shqiptare në Greqi që nga vendimi arbitrar i Konferencës së Ambasadorëve në Londër, në vitin 1913.

Veç sa thamë më sipër tragjedia çame u favorizua edhe nga faktorë të tjerë. Për të ruajtur pozitat e veta në Greqi, politika britanike u mbështet në forcat ultranacionaliste, duke iu bërë si shpërblim këtyre të fundit lëshime për realizimin e objektivave të vjetra politike të spastrimit etnik të Çamërisë. Çarmatimi i popullsisë shqiptare të Çamërisë nga forcat gjermane, për interesat e tyre, në çastet e fundit të qëndrimit të tyre në Çamëri, u krijoi mundësi forcave zerviste (ish aleatëve të tyre) të kryenin pa pengesë spastrimin etnik të Çamërisë. Dobësitë e forcave politike shqiptare, që nuk arritën të bashkoheshin midis tyre dhe të përpunonin në një platformë të përbashkët për mbrojtjen e interesave kombëtare, iu dha rast grekëve të realizonin synimet e tyre të pastrimit etnik të Çamërisë.

Spastrimi etnik i Çamërisë, i shoqëruar me masakra të përgjakshme gjenocidi ishte goditja më e rëndë, që iu dha kombit shqiptar, pas copëtimit të 1913. Tragjedia çame që u realizua aso kohe aq lehtësisht është tepër e vështirë sot që të riparohet.. Shqiptarët nga kjo tragjedi mund dhe duhet të nxjerrim një mësim të madh historik. Kombi shqiptar do të jetë në rrezik, për sa kohë do të ketë trazirë e riorganizim në Ballkan dhe për sa kohë forcat politike shqiptare nuk do të kuptojnë që mosmarrëveshjet e thella dhe ndarjet midis tyre përbëjnë rrezik serioz për integritetin kombëtar të shqiptarëve.

Dielli, arkiv

SI U ZHDUK AT GJERGJ FISHTA NE DIKTATURE

December 11, 2012 by dgreca

Stalinizmi e konsideronte katolicizmin gegë si kryearmikun e vet. E kjo ishte një nga arsyet pse Fishta ndalohej, sepse ai ishte përfaqësuesi kryesor i katolicizmit./ NGA ARSHI PIPA/
Kur Kostallari flet për njësimin e gjuhës shqipe, ajo çfarë ai realisht kupton me njësim, është asimili mi prej ShNjL i leksikut dhe frazeologjisë gege. Një hulumtim i Fjalorit të 1980-ës tregon se kështu është në të vërtëtë.
Në parathënien për Fjalorin, Kostallari e përcakton si “fjalor i ri shpjegues, sa më normativ, me një fjalës më të gjerë e më sistemor, me frazeologji më të pasur dhe me kërkesa ideoshkencore më të larta”(v). Le ta shqyrtojmë këtë përcaktim: Fjalori është vërtet shpjegues, në kuptimin se ai rreshton kuptimet e ndryshme të çdo fjale dhe ilustron çdo kuptim me shembuj. Modeli i kësaj procedure, mund të gjendet te fjalori i Kristoforidhit, megjithëse një numër shpjegimesh te Kristoforidhi, janë dhënë në greqisht. Model më i plotë, është rasti i fjalorit të Cipos, i cili qe i pari fjalor që përcaktonte të gjithë kuptimet me shqipen. Por fjalori i Kostallarit, është edhe më përfshirës e i hollësishëm. Një shembull: përgjigjem ka 3 kuptime që ilustrohen me 4 shembuj te fjalori i Cipos, por 8 kuptime që ilustrohen me 27 shembuj (plus dy fraza idiomatike) te fjalori i Kostallarit. Prej këtyre shembujve 6 kanë stampë ideologjike: “ne i përgjigjemi thirrjes së Partisë”, “rinia iu përgjigj me luftë trup me trup”, “ata iu përgjigjën sulmit (zjarrit)”, “ata iu përgjigjen dhunës me dhunë”, “një letërsi (art) që duhet t’i përgjigjet jetës sonë socialiste”, “jam i përgjegjshëm ndaj masave”. Asnjëri prej të katër rasteve të Cipos, nuk motivohet ideologjikisht, madje i fundit është një përcaktim gjuhësor: “ë-ja toske i përgjigjet â-së nazale gege”. Fjala ilustron çfarë Kostallari kupton me “kërkesë më e lartë ideo-shkencore”. Për këtë të fundit ne do të kemi edhe më shumë për të folur. Sa i përket thënies së Kostallarit, se ky fjalor “ka një fjalës (leksik) më të gjerë e më sistemor, një frazeologji më të pasur”, s’na mbetet tjetër veç të jemi dakord, e komenti im kishte për të qenë “një frazeologji shumë e pasur”. Dëshiroj gjithashtu të përdor një superlativ në lidhje me thënien “sa më normativ”, bile do të thoja se normativiteti në këtë fjalor ka shkuar aq larg, sa ai mund të quhej Fjalor Normativ i Shqipes. Italishtja, gjuhë me histori mijëvjeçare, bujarisht i pranon variantet. Duke i hedhur një sy rastësisht shkrojave C e D në Fjalorin autoritar të Gjuhës Italiane me autorë G. Devoto-n e G.C.Oli-n, unë gjej comecché dhe come che (ndonse), colletteria dhe collettoria, cominciare dhe incominciare (me fillue), dapresso dhe da presso (prej afër), demonio dhe dimonio (demon), domani dhe dimani (nesër) 14). Te Fjalori i Kostallarit, variantet janë tepër të rrallë. Ai e donte ushtrinë e tij prej 41 000 fjalësh, të mbajtur nën disiplinë ushtarake. I Cipos i ka të dyja format si sulmues, ashtu dhe sulmonjës. I Kostallarit, ka vetëm të parën. Por mund të gjesh edhe punues dhe punonjës. Si duhet ta marrim këtë mospërputhje? Parathënia nuk e shpjegon fare. Për këtë le t’i kthehemi parathënies së Kostallarit te Fjalori drejtshkrimor i Gjuhës Shqipe, ku rreshton parimet e ndjekura prej reformës drejtshkrimore: “Pjesa më e madhe e fjalëve janë shkruar mbi bazën e parimit fonetik”(4). Shumë grafema i binden “parimit morfologjik”. Për disa fjalë me traditë të gjatë historike, zbatohet “parimi historiko-tradicional”. Disa fjalë të “hallakatura” me prejardhje të huaj, janë shkruar sipas “parimit etimologjik”. Por ka edhe raste “zgjidhjesh të veçanta” për një numër fjalësh të hueja(5). Asnjëri prej këtyre parimeve, nuk e shpjegon dualin anormal punues / punonjës. Një tjetër parim përtej pesë a gjashtë të përmendurve, punon fort: eklektizmi. Leximi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe m’i përforcon dyshimet: rregullat e tij përmbajnë kaq shumë përjashtime, sa s’e marr vesh, pse duheshin paraqitur si rregulla. Të krijohet përshtypja e një kryekomandanti, i cili e ka disiplinuar ngurtësisht ushtrinë e tij, por që nuk di si ta komandojë.

Klasa karshi kombit
Fjalori quhet Fjalor i Gjuhës së Sotme Shqipe, titull ky fort i pazakontë për një fjalor. Çfarë kuptimi ka fjala “i sotëm” edhe pse është theksuar kjo fjalë? Pasazhi i mëposhtëm u përgjigjet të dyja pyetjeve:
“Për të zgjedhur e për të shpjeguar fjalët, për të përcaktuar ndërtimin e tyre e trajtat përfaqësuese dhe për t’i vlerësuar ato nga pikëpamja e normës gjuhësore kombëtare në të gjithë rrafshet, ky fjalor është mbështetur kryesisht në lëndën gjuhësore të këtyre katër dhjetëvjeçarëve të fundit, në prirjet e zhvillimit të gjuhës letrare të kohës sonë. Por termi “gjuha e sotme shqipe”, nuk përfshin vetëm këtë periudhë. Ai ka caqe kohore më të gjera. Themelet e gjuhës së sotme letrare kombëtare, në tërë sistemin e saj, u hodhën që gjatë Rilindjes. Lënda kryesore për këto themele, ishte gjuha e gjallë e popullit, por në to u derdhën edhe vlerat më të mira të traditës shkrimore të shekujve të kaluar e të krijimeve të Rilindjes Kombëtare. Prandaj caqet historike të leksikut të gjuhës së sotme shqipe dhe të “Fjalorit” që po botojmë, përfshijnë periudhën që nga Rilindja e këtej, duke pasur parasysh se letërsia artistike e Rilindjes, publicistika e saj përparimtare, mendimi shkencor i asaj periudhe hyn si një trashëgim i shquar i së kaluarës në kulturën tonë kombëtare të sotme (VIII)”.
Duke thënë se “ky fjalor është mbështetur kryesisht në lëndën gjuhësore të këtyre katër dhjetëvjeçarëve të fundit”, është njëlloj si të thuash, se materiali gjuhësor është zhvilluar gjatë periudhës së Shqipërisë socialiste, pasi “katër dhjetëvjeçarët”, i përgjigjen një periudhe kohe që shtrihet prej vitit të themelimit të partisë (1941), deri më datën e botimit të fjalorit (1980). Cilësori “i sotëm” do të thotë se leksiku i rreshtuar në fjalor, është rezultat i një “përzgjedhje” ideologjike i tipit stalinist, meqë stalinizmi kishte qenë ideologjia e pandrrueshme për katër dhjetëvjeçarët në fjalë. “Shpjegimi” i fjalëve i përgjigjet të njëjtit kriter (sapo e vumë re se si funksiononte kjo në analizën tonë rreth fjalës “përgjigjem”). Por menjëherë pas shkrimit se “fjalori është mbështetur kryesisht (korsivi i shtuar, A.P.) në lëndën gjuhësore të katër dhjetëvjeçarëve”, Kostallari shton, se fjalori gjithashtu bazohet (termi i tij “bazament” është sinonim me “bazë”) mbi leksikun e periudhës së Rilindjes, i cili specifikohet si “gjuhë e gjallë e popullit”, plus (“shto”) krijimet leksikore të periudhës së vetë Rilindjes Kombëtare, plus “traditën leksikore të shekujve të kaluar”. Meqë përbërësi “kryesor” i fjalorit është leksiku i Shqipërisë Socialiste, i përplotësuar ky prej trashigimisë së periudhës populiste të Rilindjes, përfundimi është se fjalori është konceptuar si fjalor klasor e pastaj si fjalor kombëtar. Po ta marrim D si “fjalori” i ShNjL, S për përbërësen e tij “mbidialektore” socialiste, P për shtresë populiste të periudhës së Rilindjes dhe E për një shtresë më të hershme leksikore, formula e hartimit të këtij fjalori i bie të jetë: D = S + ( P + E), në të cilën S është e barabartë me të paktën një të tretën e D. Një fjalor, ku një e treta është produkt i Shqipërisë së sotme komuniste, s’mund të jetë tjetër veçse një fjalor klasor

Formula e ShNjL
S’do mend, se përzgjedhja është kriter themelor për hartimin e çfardo fjalori. Le të shohim se si e përcakton Kostallari: “Është pasur parasysh nëse fjala pasuron apo jo leksikut të sotëm letrar, nëse ndihmon për thellimin e pastërtisë së gjuhës letrare shqipe, nëse e zgjeron larminë e mjeteve të saj stilistikore e shprehëse etj., dhe nëse lidhet me shtresat leksikore, që rriten e zhvillohen apo me ato që rrëzohen e shuhen, ky është parimi themelor që ka udhëhequr zgjedhjen e fjalëve dhe të frezeologjisë”(ix). Kriteret realisht janë dy, pasurim dhe spastrim: pasurim i leksikut ekzistues në përgjithësi, me vemendje të veçantë te stili, nga njëra anë, dhe, nga ana tjetër, spastrim i leksikut, kryesisht i fjalëve e shprehjeve që janë të papajtueshme me ideologjinë e një lloji, kriter klasor ky. Kostallari e konsideron gjuhën dukuri klasore. E shikuam se fjalori ishte “kryesisht i bazuar” në gjuhën e Shqipërisë socialiste. Po ashtu pamë se hapësira e zënë në diagramën e mësipërme prej leksikut “mbidialektor”, është pothuajse e së njëjtës madhësi sa hapësira e “spastruar” (jo e vizatuar) e leksikut letrar toskë e gegë. Dy kriteret, të cilët janë të gërshetuar kaq ngushtë njëri me tjetrin, sa vetë veprimet e zbrazjes e mbushjes, veprojnë përkatësisht si pompë uji, si kanal kullimi. Rezultati i një politike të tillë gjuhësore, është i parashikueshëm, po të kemi parasysh se mendimi kushtëzohet prej gjuhës. Pas nja dy a tre brezash, nuk do të mbetet në këmbë fjalë që të mos jetë e përshtatshme me ideologjinë ekzistuese. Për rrjedhojë, njerëzit nuk do të jenë më në gjendje ta mendojnë kundërshtimin – prite Zot, dëmtimin e partisë dhe të shtetit. Fjalë të tilla si “disident”, “rebelim”, “demokraci”, mund të zhduken prej fjalorëve dhe konformizmi do të mbërrinte pikën e vet të ngopjes. E nëse toskërishtja letrare do të jetë pjesërisht e kuptueshme, për shkak të strukturës së ShNjL bazalisht toske, gegërishtja letrare, do të katandiset diçka si Old English (anglishtja e moçme), pra një relike e pakuptueshme gjuhësore.

“Spastrimi” i Fishtës
Merrni me mend një adoleshent shqiptar që, duke kërkuar në një raft të vjetër të gjyshes së vet, zbulon një libër të hollë, botuar më vitin 1905. Ai mund të lexojë pjesën e parë të titullit, Te ura …, pa qenë në gjendje për të vazhduar, pasi ka hasur vështirësi në shkollimin e disa shkronjave. Libërthi është në vargje, e djalit i pëlqen poezia. Fillon të lexojë këngën e parë, të titulluar “Marash Uci”. Pak nga pak, ai fillon të njohë shkronjat e pazakonta. Edhe pse nuk arrin të kapë kuptimin e disa fjalëve, ai merr vesh se poema flet për një bari, që ka udhëtuar deri në Stamboll. Mbërrin te vargjet 51 – 52:

Por shka, Zot, ka Mashi sot,
Qi na â vrâ e nuk bân zâ?

Ai e kupton rreshtin e parë, por të dytin jo. Atëherë, ai hap fjalorin e ShNjL dhe fillon të kërkojë për â. Në vend të kësaj fjale (që është një kontraktim i âsht) ai gjen a-në, e shpjeguar si pjesëz pyetëse (fjalia vetë është pyetëse). Mungon gjithashtu edhe vrâ, fjala më e afërt me të është vras. Mos e kanë vrarë turqit Marashin? – pyet veten djali. Pjesa e mbetur e vargut, duket se tregon në atë drejtim. Sepse, ndonëse nuk është gegë, djali i bie lehtësisht në të se nuk bân zâ është e njëjta me nuk bën zë. Dhe kur dikush nuk nxjerr zë, do të thotë se ka vdekur. Por ai do për t’u siguruar dhe prapë hap fjalorin e ShNjL. Kërkon për ndonjë idiomë në seksionin frazeologjik të zë. Nuk gjen asgjë. Nuk ka fat më të mirë sa kërkimi te seksioni frazeologjik i bëj. Kostallari nuk e ka futur idiomën, e cila është gege tipike. Në fakt, jo vetëm që idioma nuk ekziston në toskërisht, por vetë toskizimi i saj do të tingëllonte i çuditshëm. Libri s’e paska shënuar idiomën. Duhet të ketë ndonjë problem këtu, – thotë djali. Dhe kështu ai e ndërpret leximin e poemës.
Ditën tjetër ai vrapon te mësuesi plak i shkollës fillore dhe i kërkon shpjegime. Zhvillohet biseda e mëposhtme:
– Kam gjetur dje një libër të hollë, të ngrënë mole, i shkruar nga njëfarë Gjergj Fishta…
– Oh, mos! E gjete apo ta dha njeri?
– E gjeta kur po kërkoja për ca fotografi në një raft. Ka emrin e gjyshit tim në kopertinë.
– More vesh gjë kur e lexoje?
– Ca po, e ca jo. Është fjala për një hero shqiptar, që u vra në betejë me turqit. Ky shkrimtar ishte vërtet shqiptar? Përdor ca fjalë shumë të çuditshme.
– Shkrimtari ka qenë prift.
– E, po, ja përse nuk i merrja vesh shumë fjalë. Priftërinjtë duhet të kenë pasur një gjuhë të ndryshme, një lloj zhargoni, ndoshta një kod sekret. Se ku kam lexuar, që ata, ditë e natë, rrinin duke komplotuar kundër Partisë.
– Kjo është arsyeja, biri im, përse udhëheqësit tanë mendjendritur i kanë dënuar shkrimet e tyre.
– E drejtë. Ato nuk shkruheshin për popullin, por për priftërinjtë dhe pasuesit e tyre. Atë libër do ta fus në stufë.
– Më mirë ma jep mua. E rregulloj unë.
Padyshim, lexuesi duhet ta ketë marrë vesh, se Fishta është me gjithë zemër i neverituri i stalinizmit shqiptar. Mund të pyetet me të drejtë se pse. Fishta konsiderohet “armik i popullit”, para së gjithash, sepse kryevepra e tij poetike, Lahuta e Malcís, është idhtësisht antijugosllave. Veçanërisht për këtë arsye, ai u nxor jashtë prej letërsisë shqiptare, si dhe prej shkollave shqipe që me ardhjen e pushtetit stalinist. Ishin ditët kur PKSH, faktikisht, ishte shtojcë e PKJ, më saktë e degës serbe të saj. Ishte koha kur nëpër rrugë brohoritej “Enver-Tito”, e ky çift emrash shkruhej me të mëdha nëpër mure e banderola.15) Nënshtrimi i PKSH ndaj Partisë Komuniste Serbe, ishte i tillë saqë shtypi shqiptar kopjonte mënyrën serbe të të shkruarit të emrave të huaj gjeografikë e të përveçëm. Ai i shtypte, jo si shkruheshin në vendet e veta të prejardhjes (sikurse ishte praktika në Shqipërinë parasocialiste), por sipas mënyrës që i shqiptonin serbët, kur i shkruanin me shkroja cirilice. Ky zakon, i filluar në Rusi shumë përpara se të vinte komunizmi, arsyetohej me vështirësinë e përdorimit të shkrimit cirilic rus në dhënien e tingujve latinë, grekë e arabë. Meqë Shqipëria zgjodhi alfabetin latin, pozita e saj në ketë pikëpamje, është e njëjtë me vendet e tjera të Lindjes Komuniste, si Polonia, Çekosllovakia e Hungaria, të cilat gjithashtu kanë në përdorim shkrimin latin. Por ndërsa këta vende vazhduan të shkruanin emrat gjeografikë si dhe të përveçmit, ashtu siç shkruhen në vendet e prejardhjes, udhëheqja komuniste zgjodhi mënyrën serbe (dhe ruse) të të shkruamit të tyre. Kështu, Chateaubriand shkruhet “Shatobrian”, Chigi “Kigji”, Shakespeare’s Julius Ceasar Jul Cezari i Shekspirit speare (heshtë) bëhet “shpirt”, meqë ra fjala “në njerën dorë pushkën dhe në tjetrën librin”, është parullë e mirënjohur stalinisto-shqiptare, por edhe italo-fashiste.
Po le të kthehemi prapë te Fishta. Ai u refuzua, jo vetëm për shkak të antijugosllavizmit të tij (skicat sarkastike të Hoxhës për Titon dhe udhëheqësit e tjerë jugosllavë në librin e tij Titistët, janë të krahasueshme – duke lënë mënjanë poezinë – me karikaturat e Fishtës për Knjaz Nikollën e Malit të Zi e ushtarët e tij te Lahuta e Malcís), por edhe për arsye të tjera: ai kishte pranuar një medalje merite prej sulltanit turk, pastaj qe bërë agjent i imperializmit austro-hungarez me botimin e Posta e Shqypnís, nuk kishte refuzuar caktimin e tij si anëtar i Akademisë fashiste Italiane të Shkencave pas pushtimit të Shqipërisë prej Italisë16). Po të jetonte edhe disa vjet të tjerë e të shihte ardhjen e stalinizmit shqiptar, me siguri do të arrestohej e do të procesohej si armik i popullit e tradhëtar i kombit (vëllai i tij françeskan Vinçenc Prenushi, një folklorist i shquar e shkrimtar, e më vonë Arqipeshkëv i Durrësit, vdiq në burg) 17). Arsyeja e vërtetë me të cilën mund të shpjegohet fishtofobia e partisë, është se ai ishte gegë i Shqipërisë së Veriut dhe prift katolik, si edhe poet i madh. Në këtë pikë, lexuesi duhet të informohet se (para se vendi të shpallej si vendi i parë ateist i botës), shqiptarët praktikonin katër lloj besimesh: islamin sunit, bektashizmin shiit, ortodoksinë e katolicizmin. Për shkak të qëndresës së tyre ndaj propagandës ateiste dhe presionit, katolikët e kanë vuajtur më tepër përndjekjen fetare. Dhe meqë ata banojnë vetëm në Shqipërinë e Veriut, regjimi ka qenë i prirur të identifikojë ketë pjesë të vendit me katolicizmin. Por Fishta është brohoritë si poet kombëtar, jo vetëm prej shqiptarëve veriorë. Ai ishte sigurisht personaliteti katolik më i shquar i Shqipërisë parasocialiste. Fishta u bë gogoli i socializmit shqiptar, për shkak të staturës së tij dhe statusit si ideolog përfaqësues i katolicizmit shqiptar.

Spastrim edhe në fushën e leksikut

Megjithatë, ajo që të bë përshtypje në rastin e Fishtës, është se ai është “spastruar” jo vetëm prej fushës së letërsisë, por edhe prej asaj të leksikut. Dihet se Fishta ka leksik të pasur poetik. Max Lambertz-i, cili e ka përkthyer Lahutën e Malcís në gjermanisht, futi në Albanisch – Deutsches Wörterbuch (Fjalor shqip – gjermanisht) fjalë si me dheskë ‘locken’ (me joshë, me ndjellë), dumbare ‘doppellaüfiger Revolver’ (revolver vetëmbushës), grrêç ‘Kurbisflasche’ (susak uji), me kandritë ‘ausstaffieren’ (me pajisë), kryqalí ‘Christ’(i krishterë), latrâc ‘Viebauch’ (mullëz, lukth bagëtie), me leçitë ‘ankündigen’ (me kumtue, me bë të ditur), mêc ‘Bursche’ (djalë), shkallme ‘Schwert’ (pallë, shpatë), shkinë ‘Slavin’ (grua sllave), shkjení ‘Slavenland’ (popullsia e sllavëve të jugut, kryesisht serbë e malazezë), shmrijak ‘Almhirte’ (bari kullotash alpine), vithna, shumës i vath ‘Hürde’. Asnjëra prej këtyre fjalëve, nuk gjindet në fjalorin e Kostallarit. Por një fjalë e tillë si me dheskë “e pasuron leksikun ekzistues”, sepse, me sa di unë, nuk ka në shqip një fjalë tjetër që t’i përgjigjet fjalës anglisht ‘to lure’. Kurse një fjalë si me kandritë “e zgjeron larminë e mjeteve të saj stilistikore e shprehëse”, ngaqë fjala nuk ka një të barazvlefshme të vet të saktë në shqipe. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për me leçitë, grrêç, shmrijak, ku kjo e fundit është karakteristike për zakonin e malësorëve që shtegtojnë me bagëti, sipas stinës nga kullotat verore në ato dimërore. Së njëjtës emërtesë bariore i përket edhe fjala vithna, shumësi i vath. Kostallari regjistron vathë, por jo shumësin vithna, siç dëgjohet në Shqipërinë e Veriut. Ai parapëlqen shumësin vatha. Por kjo formë e shumësit, nuk del në asnjërin prej trembëdhjetë shembujve dhe frazave që ilustrojnë përdorimin e kësaj fjale. Prej nga vjen ky shumës vatha? Cipoja e ka vathë, vithna; po kështu edhe Lambertz-i; po kështu Kristoforidhi. Por ky i fundit regjistron edhe formën vatha të shumësit, e cila duket se është forma e gegërishtes qendrore. Kostallari ka zgjedhur këtë formë. Ngaqë tjetra qe përdorë prej Fishtës? Apo ngaqë kjo ishte një formë e gegërishtes së Veriut?

Raste të tjera “spastrimi”

Por rasti i Fishtës është vetëm ai që bie më tepër në sy, në trajtimin që i bën Fjalori i 1980 gegërishtes letrare të veriut. Nikollë Gazulli, një tjetër prift katolik, hartoi një Fjalor të Ri: Fjalë të rralla të përdoruna në Shqipninë e Veriut (1941) (19). Fjalori i Kostallarit, ndërsa përfshin një pjesë të madhe të leksikut të Gazullit, lë jashtë fjalë, të cilat janë tipike për kulturën materiale të Shqipërisë së Veriut. Kështu, psh, q½th, një dërrasë rrumbullake që përdoret për të pjekur bukë misri ose gruri në furrë (Zadrimë), tehak (por edhe qepç) vegël për latim guri (kulla e famshme e Shqipërisë së Veriut ose banesa e fortifikuar ndërtohet me gurë të latuar); shpardh, një lloj guri i grimcuar, kur bluhet dhe përzihet me gëlqere, jep një llaç të cilësisë së lartë ; tërrkaç, gërhanë për shprishje leshi; tymën, gjerm. Fadenkette. Por aty mungojnë edhe fjalë që “i sjellin ndonjë pasurim leksikut të sotëm letrar”, si psh, unt (gjithashtu ânge) (vendi ku pjesa e sipërme e shalëve takohen me trupin, ose balli i vetes, ndër vete). Herdhe e dhënë prej Kostallarit, do të thonë bole, koqe. Por mungojnë edhe fjalë që “ndihmojnë për thellimin e pastërtisë së gjuhës letrare shqipe” si, psh, trevë (direk anije). Fjala direk është turqisht, e, megjithatë, del në fjalor. Autorët e Fjalorit të ShNjL, nuk janë konsekuentë në zbatimin e kritereve të veta. Ata diskriminojnë leksikun e shqipes së veriut, e ky diskriminim vepron kundër interesave të pasurisë leksikore të kombit.
Edhe shembuj të tjerë mund të sillen që mbështetin këtë konstatim. Dranja e Martin Camajt, një kryevepër e letërsisë shqipe, përmban mjaft fjalë të rralla, prej të cilave një numër shumë i vogël, nuk gjenden në fjalorët shqip ekzistues, përfshirë këtu edhe fjalorin e Gazullit, me fjalë prej Shqipërisë së Veriut. Këto fjalë duhet të jenë nëndialektore, ngushtësisht të zonës së Dukagjinit, ku Camaj pati lindur. Por shumë prej këtyre fjalëve e pasurojnë edhe më leksikun kombëtar, përderisa këtij të fundit i mungon fjala që tregon se çfarë po bëjnë ata, ose “zgjeron larminë e mjeteve të tij [të leksikut letrar] stilistikore e shprehëse”, fjalë pa kurrfarë korresponduesje në leksikun tonë kombëtar, është fjala i lezëm (elegant, i hijshëm). Fjalë tjetër që e pasuron larminë stilistike të gjuhës, është fjala bujrí, e cila gjindet në një këngë të fëmijërisë: “Po bie borë – për malcorë. /Po bie shí – për bujrí”. Shqipja ka dy fjalë për të shënuar banorët e fshatit: G katundarí dhe T fshatarësí. Por asnjëra prej këtyre dy fjalë, nuk përmban në vetvete nuancën e fshatarit që jeton në fushë (për opozicion me ata që jetojnë në male), e që merren kryesisht me lëvrimin e tokës (për opozicion me barinjtë alpinë). Fjala bujrí, me gjasë, rrjedh nga fjala bujk. Te Dranja, sikurse edhe në vepra të tjera, Camaj heq një kufî të qartë mes fshatarësisë së fushës dhe asaj të malit. Por, meqë Dranja u botua më 1981, pra një vit pas Fjalorit, ky fjalor nuk pritet t’i përfshinte fjalët që sapo përmendëm. Por një numër veprash të Camajt, në prozë e në poezi, e që përdornin, pak a shumë, të njejtën gjuhë si te Dranja, kanë parë dritën e botimin edhe para daljes së fjalorit në fjalë. A kanë përfshirë autorët e tij diçka nga leksiku i Camajt? Jo, ata nuk e kanë përfshirë, sepse Camaj qe ndaluar për arsye politike, sikurse edhe Fishta (ai kishte mbaruar seminarin Jezuit të Shkodrës) dhe, për pasojë, konsiderohej çfarë Ismail Kadare quan “gjuhë e Krishtit” në romanin e vet Pashallëqet e mëdha.(20)
Le ta përsëritim vargun e kritereve të Kostallarit, që janë ndjekur në përzgjedhjen e materialit gjuhësor: “…nëse fjala i sjell apo jo ndonjë pasurim leksikut të sotëm letrar, nëse ndihmon për thellimin e pastërtisë së gjuhës letrare shqipe, nëse e zgjeron larminë e mjeteve të saj stilistikore e shprehëse etj., dhe nëse lidhet me shtresat leksikore që rriten e zhvillohen, apo me ato që rrëgjohen e shuhen” (ix). Ta gjykosh nga sa kemi gjetur në fjalor, i bie të thuash se procesimi i “pasurimit” të leksikut (me neologjizma, fjalë të rralla dhe huazime nga gjuhët e tjera), shkon dorë për dorë me procesin e “spastrimit” prej “shtresash leksikore që rrëgjohen e shuhen”, dmth spastrim i asaj pjese që është e dënuar të vdesë. I tillë, në radhë të parë, është leksiku i “gjuhës së Krishtit”, leksiku i asaj krahine që mban vulën e fesë katolike. Me fjalë të tjera, procesi i spastrimit, ka motive të pastra ideologjike, duke qenë ideologjia në fjalë ajo e stalinizmit shqiptar. Çdo gjë që është kundër kësaj ideologjie, duhet të pushojë së qeni. Dhe, nëse ka ekzistuar në të kaluarën, ajo duhet të fshihet nga kujtesa, duhet të zhduket, të bëhet e paqenë. Mënyra më e shpejtë për të mbaruar ketë punë, është dëbimi prej fjalorësh i të gjitha fjalëve, që tregojnë koncepte fetare dhe praktika të së kaluarës, si dhe heshtje e plotë mbi emrat e atyre që qenë përfaqësuesit e ideologjisë fetare. Kështu shpjegohet, në analizë të fundit, pse Fishta u nxorr jashtë prej letërsisë shqipe dhe gjuha e tij u dëbua nga fjalori shqip. Kjo nuk e shpjegon, nga ana tjetër, se pse Naim Frashëri, ky përfaqësues shqiptar i fesë bektashiane, çohet në qiell edhe si poet i madh, por edhe si përfaqësues i nacionalizmit shqiptar. Sipas opinionit të përgjithshëm, i të huajve e i vendasve, at Fishta është edhe ai poet i madh dhe figurë përfaqësuese e nacionalizmit shqiptar. Atëherë pse i thuhet “po” Naimit dhe “jo” Fishtës? Se Naimi është mysliman, kurse Fishta katolik? Shumë i respektuar është edhe peshkopi Noli, një shkrimtar i klasit të parë dhe përfaqësues i shquar i nacionalizmit shqiptar, si edhe dinjitari më i lartë i Kishës Ortodokse Shqiptare. Trioja Frashëri, Noli, Fishta qe brohoritur si një triní e shenjtë e gjenisë shqiptare tripartish në kohën para ardhjes së stalinizmit. Tani trioja është katandisur në duet. Arsyeja themelore pse Fishta u la jashtë, del në pah fare lehtë, meqë arsyetimi merr formën e një entimeme (te Aristoteli enthymema):
Stalinizmi shqiptar, është një dukuri dërrmuese toske dhe toskët janë edhe myslimanë edhe ortodoksë.
Fishta nuk është toskë, por as mysliman, as ortodoks. Ai është katolik edhe gegë.
Katolicizmi është një dukuri e kulluar gege.
Stalinizmi e konsideron katolicizmin gegë, si kryearmikun e vet.
Fishta ndalohet, sepse është përfaqësuesi kryesor i katolicizmit.

Spastrim dhe për Malëshovën…
Por procesi i “spastrimit”, nuk ka qenë i kufizuar vetëm te shkrimtarët gegë katolikë, të konsideruar si armiq të popullit. Të njëjtin fat pësuan dhe disidentët partiakë, të cilët vunë në dyshim vlefshmërinë e politikës staliniste, të zbatuar në gjuhë, letërsi dhe arte. Më i shquari ndër ta është Sejfulla Malëshova, një toskë mysliman. Ai kishte qenë sekretar i Nolit gjatë periudhës së shkurtër kur peshkopi ishte kryeministër i Shqipërisë në qeverinë revolucionare (1924). Më vonë ai iku në Moskë, ku thuhet se punoi për Kominternin dhe dha mësime marksizmi. Më 1943, u kthye në Shqipëri dhe u bë anëtar i byrosë politike. Për shkak të prirjeve të tij të moderuara, shpejt u ndesh me pjesën konservatore të partisë, të përfaqësuar prej Hoxhës e Xoxes. Si ministër kulture në qeverinë e parë komuniste të Shqipërisë, ai kundërshtoi prirjen për eliminimin prej letërsisë shqipe të Fishtës, Konicës dhe shkrimtarëve të tjerë madhorë. Menjëherë, ai u përjashtua nga byroja politike dhe, më vonë, edhe nga partia, duke përfunduar kështu një person krejt të parëndësishëm. Për atë kohë Malëshova ishte i vetmi intelektual shqiptar, që njihte mirë teorinë marksiste dhe praktikën staliniste. Nën pseudonimin Lame Kodra, ai kishte shkruar edhe disa poema, të cilat qenë botuar më 1945 me titullin Vjersha. Ky libër i hollë përfshin përkthimin e tij në shqip të Internacionales, e cila u adoptua prej partisë. Malëshova nuk është ndonjë poet madhor, por është njohës i mirë i gjuhës. I hodha një sy këtij libri, për të parë nëse gjuha e këtij poeti – i vetmi poet marksist, për të cilin Shqipëria mund të mburrej gjatë viteve të parë të periudhës socialiste – pësoi të njëjtin fat me poetët disidentë, të cilët, të rënë në fatkeqësi, u përjashtuan prej letërsisë shqipe të realizmit socialist. Në njerën prej poemave të tij, ai përdor një fjalë gege debojë (arsenal), fjalë që nuk është e përfshirë në Fjalorin e ShNjL. Në përkthimin e tij të Goethe-s “Mbreti i Tulës”, Malëshova e përkthen fjalën gjermanisht Zecher ‘amator pije” me bekrí, fjalë turke kjo, e pabarazvlefshme në shqip. Fjalori i Kostallarit, është i mbushur plot me fjalë prej turqishtes, shumica e tyre të pabarazvlefshme në shqip. Por fjala bekrí nuk del në të.(Marre nga A PIPA: “Politika e gjuhës në Shqipërinë socialiste”-, botuar në “Columbia University Press” me 1990)

NDERIM PËR MJEKUN DHE NJERIUN E MIRË, Prof. EMIL CIMBI

December 11, 2012 by dgreca

Nga: Sajmir Kadiu- drejtor drejtorie, në Ministrinë e Shëndetësisë-Tiranë/

Ne Foto: Prof.dr. Emil Cimbi gjatë punës…/

Më datën 26 nëntor 2012, familja Cimbi, në Tiranë, humbi përgjithnjë njeriun e saj të dashur, Emilin; bashkëpunëtorët, mikun e tyre të pazëvendësueshëm; pacientët e vegjël, mjekun e aftë dhe të palodhur; kultura shqiptare një perfaqësues të rrallë, poliedrik dhe poliglot.Gjithmonë do ta kujtojmë Prof. Emilin, ashtu siç ishte: burrë elegant dhe gjithmonë fisnik, në kuptim e plotë të fjalës; me një buzëqeshje të sinqertë, që përbuzte çdo lloj autoritarizmi. Brenda saj kishte disa tinguj të çiltër, të qeshur e miqësor, nga ata që kanë vetëm fëmijët, të cilët i trajtonte me aq dashuri, prindi e mjeku.Përkushtimi i tij ndaj detyrës, përmbante një “ilaç çudibërës”, që shkrinte çdo pengesë, në lidhjet njerëzore. Ai sfidonte të gjitha nyjet, ngërçet, ku ngecnin e gërshetoheshin aq shpesh, zgjidhjet e problemeve të vështira të mjekësisë.Ai ishte ithtar i të mundshmes, i pozitives, ndaj çdo sfide. Nuk ishte thjesht i mirë, por ishte mirësia vetë. Nuk ishte thjesht i zoti, kompentent, por ishte zotësia vetë dhe modestia vetë.

***

Prof. Dr. Emil Cimbi kishte lindur në Polican të Gjirokastrës, më 7 janar 1928. Mësimet e para i mori në vendindje, në gjuhën greke, ndërsa arsimin e mesëm e filloi në Liceun e Korcës, e vazhdoi në atë të Tiranës dhe e perfundoi në Gjimnazin e njohur të Shkodrës. Në vitin 1948, menjëherë pas marrjes së dëftesës së pjekurisë, iu dha bursa për të ndjekur studimet e larta në Fakultetin e Mjekësisë, në Bukuresht të Rumanise, të cilin e përfundoi shkëlqyeshëm, në vitin 1953.

Pas mbarimit të studimeve të larta, dr.Emili u kthye në Shqipëri dhe shërbeu mjek, pranë Spitalit të Përgjithshem Civil të Tiranës, në pavionin e Pediatrisë, shef i të cilit ka qenë prof. Selaudin Bekteshi. Nga ky, ai mori mësimet e para të shërbimit mjekësor ndaj fëmijëve, fushë ku më pas do të shkëlqente, duke u bërë një nga figurat më të njohura të Pediatrisë, në Shqipëri. Gjatë tërë jetës, dr. Emili u shqua për shkallën e lartë të profesionalizmit. Ai, gjithashtu, dallohej për vlerat njerëzore, me të cilat u shërbente të sëmurëve të vegjël.

Në vitin 1958, dr. Emil Cimbi u caktua në detyrën e drejtorit te Drejtorisë së Shërbimit Shëndetësor të Tiranës, ku shërbeu 5 vjet radhazi. Me dijet e tij të thella, në fushën e profilaksisë e të higjienës dhe një organizator i aftë, e kualifikoi dhe e forcoi shërbimin mjekësor, në të gjitha qendrat shëndetësore dhe ambulancat e kryeqytetit.Në vitin 1963, me kërkesën e tij, u rikthye në Spitalin e Fëmijëve të Tiranës. Me vullnetin dhe këmbënguljen e tij, iu fut me mish e me shpirt studimeve në këtë fushë dhe mjaft shpejt u bë një mjek pediatër shumë i formuar dhe i njohur, në Shqipëri. Për vlerat, që mbarte dr. Emili, prof. Bekteshi, në atë kohë drejtor i Pediatrisë, e mbante atë si kolegun dhe bashkëpunëtorin më të afërt, në zgjidhjen e shumë rasteve të ndërlikuara, te pacientët e vegjël.

Për meritat e tij, në vitin 1970, dr. Emili u ftua të ishte pjesë e stafit të Institutit të sapohapur të Studimeve Pedagogjike. Aty punoi shtatë vjet, me profesionalizëm të lartë, bashkëpunëtor shkencor në fushën e higjienës mendore të nxënësve. Janë të shumta botimet shkencore dhe monografitë e tij, në këtë fushë. Për këtë gjë, dëshmon më së miri edhe skedari i Bibliotekës Kombëtare, në Tiranë. Në ato vite, ai dha një ndihmesë të vye në fushën e pedagogjisë dhe psikologjisë. Botoi rregullisht edhe në shtypin arsimor e pedagogjik të kohës, si në “Revistën Pedagogjike” dhe gazetën “Mësuesi”. Shumë nga botimet e tij kanë qenë pjesë e rëndësishme e teksteve shkollorë.

Në vitin 1978, dr. Emili u emërua Drejtor i Përgjithshëm i Konsultoreve “Nëna dhe Fëmija”, në Shqipëri. Me punën e palodhur të tij, e ktheu këtë institucion në një qendër të rëndësishme kombëtare profilaktike-kurative, për nënat e reja.

Dr. Emil Cimbi ka qenë për 15 vjet, pedagog i Katedrës së Pediatrisë, në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Tiranës. Aty dha ndihmesën e çmuar të tij në përgatitjen dhe aftësimin teorik e praktik të mjekëve të rinj, të cilët do të shërbenin, më pas, në atë fushë të mjekësisë.

Me punën e palodhur kërkimore e studimore, dr. Emili ka fituar tituj të rëndësishëm shkencorë, deri në atë “Profesor”. Gjatë jetës së tij, ai ka qenë i përfshirë në shoqata të ndryshme shkencore. Ndër të tjera, ishte nënkryetar i Shoqatës së Psikologëve të Shqipërisë, të cilën e drejtonte Akademiku Bedri Dedja, si dhe sekretar i Shoqates “Mjekësia, Letërsia, Arti”.

Në jetën e tij, dr. Emili ishte, gjithashtu, një letrar i njohur dhe i pasionuar, anëtar i denjë i “armatës së Çehovit”. Prandaj, duke shfrytëzuar prirjet e tij letrare, ishte mjaft aktiv në këtë fushë të krijimtarisë. Ai ka qenë vazhdimisht i pranishëm në shtypin e kohës, me botime të tij, në gjini të ndryshme, si: tregime, poezi e poema, të cilat më vonë i ka përmbledhur në vëllime më vete.

Dr. Emili njihet, gjithashtu, edhe si një përkthyes i talentuar. Janë të shumta shqipërimet e tij, nga disa gjuhë të botës. Për këtë gjë, e ndihmonte njohja e mirë e gjashtë gjuhëve të huaja (frengjisht, rumanisht, rusisht, greqisht, italisht, latinisht), duke e bërë atë një poliglot të kohës.

Pas zhvillimeve demokratike në Shqipëri të vitit 1990, falë vlerave, që ai përfaqësonte, u ftua të punonte në shërbimin diplomatik. Në vitin 1992, u emërua Atashe Kulturor dhe Konsull i Shqipërisë, në Bukuresht të Rumanisë. Ndër të tjera, atje përvetësoi më tej artin e mjekësisë, të diagnostikimit dhe mjekimit të sëmundjeve. Dashurinë për atë qytet dhe për kulturen rumune e shprehu pa rezerva, gjatë gjithë jetës së tij. Disa vepra të autorëve rumunë u përkthyen në gjuhën shqipe, nga Profesor Emili.

Dashurinë e madhe për mjekësinë, dr.Emil Cimbi e kishte të pandarë nga dashuria për kulturën. Mahniteshim për njohuritë e tij të gjëra dhe të pafundme, që i vinin dhe nga leximet e shumta. Në një bisedë të lirë me të, kalonin si në një paradë personalitete të kultures dhe letersisë rumune, si Iliade, Stanesku Soresku, Ana Baldiana ose Jon Karamitro; të letërsisë greke, si Seferis ose Elitis; asaj italiane, si Buxati ose Montale, e gjithe letërsia klasike frënge dhe ajo ruse, por edhe poetët amerikanë të shekullit 20-të, që nga Tomas Eliot e deri tek Alan Ginsberg.

Dr. Cimbi, në mjekësi e zgjodhi specialitet pediatrinë, jo rastësisht. Vdekshmëria foshnjore e ajo fëminore dhe e nënave përbënin plagën më të rëndë të shëndetësisë sonë, në vitet ‘50-’60-të të shekullit të kaluar. Intelektual i formuar dhe me prirje të hapura perëndimore, ai e dinte mirë se shëndeti i fëmijëve është fusha e betejës mbizotëruese, për nderin ose turpin e shëndetësisë, madje, edhe të shoqërisë së një vendi. Se është beteja për të ardhmen. Treguesit e tyre, në krahasim me vendet e zhvilluara, ishin katastrofikisht shumë herë më të larta, në kohën, kur ai dhe kolegët e tij e nisën ëndrrën sfiduese. Ndërsa sot, Shqipëria është futur në listën njëshifrore të këtij treguesi, duke e bërë realitet ëndrrën e prof.dr. Emil Cimbit dhe kolegëve të tij të shquar të mjekësisë, rilindës të vërtetë. Ata sakrifikuan një pjesë të madhe të jetës së tyre, për jetën e shëndetshme të ardhëmrisë së Kombit Shqiptar.

Nëqoftëse në këtë periudhë festive të 100-vjetorit të Pavarësisë jemi dëshmitarë të nderimit të atdhetarëve, që e themeluan shtetin e parë shqiptar, më 28 Nëntor 1912, njëkohësisht, duhet të nderojmë të gjithë mjekët e shquar, që u kujdesën për shëndetin e popullsisë shqiptare, duke filluar çdo gjë nga pothuajse zeroja. Këtë gjë e themi pa mëdyshje edhe për prof.dr. Emil Cimbin. Famën dhe emrin e mirë të tij nuk e përbëjnë vetëm librat, përkthimet, monografitë, publicistika, studimet psikologjke e pedagogjike, por në radhë të parë, jetët njerëzore të shpëtuara, sëmundjet e shëruara, foshnjat e lindura shendosh, lehonat e lumtura dhe të moshuarit e mjekuar me aftësi të lartë profesionale.

Dr. Emili ka qenë edhe një familjar shembullor, bashkëshort ideal, në krah të gruas së tij, Engjëllushes, që e donte dhe e respektonte aq shumë. Po kështu, ishte prind i dhembshur dhe i kujdesshëm për fëmijët e tij, Mondin dhe Irenën, duke iu përkushtuar atyre tërë jetën, që të bëheshin sa më të denjë për familjen dhe shoqërinë shqiptare. Mbi të gjitha, ai ka qenë një gjysh i mrekullueshëm, për nipërit dhe mbesat e tij. U ka shërbyer atyre me përkushtimin e mjekut, pedagogut dhe gjyshit, që në lindje dhe në vegjëlinë e tyre. Dashurinë e pakufishme ndaj tyre, dr. Emili e ka hedhur në vargje, duke krijuar poema të mrekullueshme për Fionën, Frankën, Ralfin dhe Kristin, të cilët janë pjesë e botimeve të fundit të tij. Këto vargje, të thurura me dashuri nga gjysh Emili, do te mbeten një kujtim i pashlyer në zemrat e tyre. Se janë dhe testament i gjyshit, që ata të ecin në gjurmët e tij dhe të bëhen njerëz me vlera, në shoqërinë tonë, ashtu siç ishte ai, deri në fundin e jetës.

Si të gjithë profesionistët e njerëzit fisnikë, ai zbatoi parimin, se “ai që jep, nuk mban mend, nuk përmend, nuk shënon, nuk kërkon, nuk pretendon”. Është detyra e atyre, që marrin dhe e shoqërisë, në tërësi, të nderohen e kujtohen, të jenë mirënjohës. Dhe, prof. dr. Emil Cimbi, ishte nga ata fisnikë, i cili do të nderohet e kujtohet, përgjithmonë.

Tiranë, 11 dhjetor 2012

(Shkrimin e dërgoi për publikim, prof. Murat Gecaj)

KOSOVA, QENDËR E LËVIZJES SONË KOMBËTARE

December 11, 2012 by dgreca

Libri ”KOSOVA”, një vepër e rëndësishme për historinë e Kosovës/

Në organizim të Federatës Panshqiptare “Vatra” në New York, ne fillim te dhjetorit u promovua libri “Kosova” (tri vëllime) i shkrimtarit dhe historianit Jusuf Buxhovi. Këtë vepër e botoi Shtëpia Botuese “Faik Konica” në Prishtinë dhe “Jalifat Publishing” në Hoston të Texas-it.
Pas fjalës përshëndetëse të biznesmenit dhe përfaqësuesit të Shtëpisë Botuese “Jalifat”, Ramiz Tafilajt, i cili e sponsorizoi botimin e këtij libri, autorin Jusuf Buxhovi, e përshëndeti kryetari i Federatës “Vatra”, Dr. Gjon Buçaj.

“Prezantimi i librit “Kosova” në vitin jubilar të 100 vjetorit të Pavarësisë, paraqet një ngjarje të rëndësishme kulturore”, tha në fillim të fjalës së tij, Dr. Buçaj. Ai e quajti librin një “kullë të historiografisë shqiptare”, që flet për Kosovën që nga Antika e deri në ditët e sotme. “Me këtë vepër, z. Buxhovi ka hapur një rrugë të pandalshme studimi, nëpër të cilën historiografia jonë duhet të vazhdojë më tutje”, tha ndër të tjera Buçaj, duke e përgëzuar autorin për këtë studim të rëndësishëm për historinë e Kosovës.
Konsulli i Republikës së Kosovës në New York, Bekim Sejdiu, paraqitjen e veprës së Buxhovit në New York, si dhe në disa qytete të tjera amerikane, e vlerësoi si një nderim për “komunitetin shqiptaro-amerikan, aq të rëndësishëm për qenien tonë shpirtërore dhe shtetërore”, – siç tha ai, – “një komunitet i denjë për t’u nderuar në këtë mënyrë të kaq të veçantë, si me këtë prezantim të sotëm”.
Në këtë promovim të veprës “Kosova” të autorit Jusuf Buxhovi folën Dalip Greca, editor i Gazetës “Dielli”, Idriz Lamaj, ish gazetar i “Zërit të Amerikës”, Frank Shkreli, ish gazetar dhe ish drejtor i Divizionit Evropian të “Zërit të Amerikës” dhe Sinan Kamberaj, ish redaktor i Gazetës “Illyria” në New York.

Dalip Greca tha se Jusuf Buxhovi, krahas suksesit të madh që ka arritur në fushën e letërsisë, duke botuar një varg veprash letrare, siç janë “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”, trilogjia “Prapë vdekja”, “Libri i Bllacës” dhe shumë të tjera, ai po lë gjurmë të pashlyeshme edhe në fushën e studimeve historike, si në këtë rast me librin “Kosova”.
“Nga viti 1972 e deri sot Buxhovi botoi rreth dyzet vepra letrare, publicistike e shkencore”, tha Greca. Ai shtoi se me librin “Kosova”, autori hapi rrugë e shtigje të reja në fushën e historiografisë sonë, drejt rishqyrtimeve të domosdoshme, të cilat çojnë kah lirimi nga kthetrat e historiografisë serbomadhe dhe stereotipet ideologjike të shkrimit të historisë sonë. “Në të tri vëllimet e këtij libri, autori nuk e shkëput Kosovën nga koncepti i Shqipërisë së natyrshme. “Në vëllimin e parë të librit “Kosova”, duke gjurmuar burimet nga historiografia botërore, duke u ndalur tek autorët antikë, Buxhovi na çon tek përfundimi se Dardanët janë themelues të Trojës dhe të qytetërimit antik, i cili deri më tash u faturohet tërësisht grekëve, të cilët, po sipas Buxhovit, argumenteve, fakteve e interpretimeve, erdhën shumë vonë dhe përvetësuan gjithë qytetërimin Pellazg, madje edhe shkrimin e tyre. Nën dritën e interpretimit të autorit, edhe Eposi i madh Botëror, “Iliada”, si dhe filozofia antike paraqesin trashëgimi shpirtërore të shqiptarëve”, tha Greca.
“Kosova” e Buxhovit hap rrugët për një mendim ndryshe, jashtë steriotipeve shumëvjeçare, jashtë kornizave ideologjike, me të cilat ka qenë e mbërthyer deri sot historiografia jonë kombëtare. Përmes fakteve, Buxhovi vërteton se nuk ka pasur shtet serb në Mesjetë, e as Kishë serbe”, tha ai
Greca tha në vazhdim se libri “Kosova” është pritur mirë, por ka shkaktuar edhe e kundërshti. “Reagime shumë të ashpëra kanë ardhë prej andej nga janë pritur: nga Akademia Serbe, ku një këshilltar shkencor i saj, Sllavenko Terziq, e quajti këto ditë “dhunim të fakteve historike dhe të arsyes së shëndoshë”(!) librin e z. Buxhovi, vetem pse ai përfundimisht rrëzoi tezat e historiografisë serbe për Kosovën”, tha ndër të tjera Greca.

Shqiptarët vendosen në qendër të Antikitetit

Studiuesi Idriz Lamaj, duke u përqendruar te pjesa e parë e librit “Kosova” (Antika dhe Mesjeta), vlerësoi se Buxhovi bëri një punë të madhe, duke iu kthyer tezës pellazge, e cila u shfaq dhe u mbrojt nga studiusit shqiptarë dhe shkrimtarët tanë të Rilindjes Kombëtare. Lamaj tha se qëndrimi i Buxhovit rreth lashtësisë pellazge, shqiptarët i kthen në qendër të antikitetit dhe të qytetërimit botëror, ku në të vërtetë ata edhe kanë qenë, por që pa të drejtë janë injoruar nga të tjerët.
“Ky vëllim që kap mbi 500 faqe, i ndarë në dy pjesë: Antika dhe Mesjeta, sjell një informacion të bollshëm për pellazgët dhe pasardhësit e tyre, pra paraqet lashtësinë pellazge nga pikëpamja historike, mitologjike, arkeologjike e gjuhësore, lashtësi këto që arrijnë te Homeri dhe lashtësia e njëmendët pellazge”, tha Lamaj.
Më pas ai prezantoi kronologjikisht periudhat që trajton ky libër që nga pellazgët dhe pasardhësit e tyre; pellazgët dhe dardanët; raportet etnike dardane-ilire; raportet dardane-ilire me grekët, ilirët, epirotët, maqedonët dhe etruskët.
Lamaj prezantoi lëndën që trajton në vijim ky vëllim: Iliriku dhe shfaqja e Bizantit, Krishtërimi në Ilirik dhe Dardani; Dardania dhe Bizanti; Ilirët dhe Bizanti, dhe Ilirët e Dardanët në kuadër të mendësisë së hershme bizantine. Kapitulli i dytë i Mesjetës, rrok këtë problematikë: Arbërit midis Bizantit dhe Perëndimit, Dyndjet sllave dhe thellimi i ndarjeve midis Lindjes dhe Perëndimit, Iliriku dhe bullgarët, nga Themat e deri tek Principatat e para të Arbnit, Arbnit midis Bizantit dhe Perëndimit, Despotati i Epirit dhe Mbretëria e Arbërisë, Agonia e Bizantit dhe Principatat e Arëbërit, Raportet Etnike mes Arbërorëve dhe pushtuesve sllavë gjatë Mesjetës.
Duke iu referuar asaj që kumton autori i këtij libri në përfundim të pjesës së parë mbi Antikën, Lamaj tha se historianët shqiptarë në Tiranë nuk mund të “fshehen” prapa alibisë së shkrimit të historisë së kësaj periudhe nën dogmën dhe trysninë ideologjike. Autorët e “Historisë së popullit shqiptar”, nuk mund të shfajsohen për shkëputjen joshkencore që i bëjnë historise sonë, duke refuzuar të shkohet më tutje, pra tek pellazgët, sipas tezës se gjoja përkatësia ”Ilire”- është “çështje e sigurt, ndërsa ajo pellazge -“e mjegulluar dhe e paqëndrushme”. Ky qëndrim, tha Lamaj, siç e konfirmon Buxhovi, është një sabotim i pafalshëm që i bëhet historisë shqiptare, duke i penguar shqiptarët “të shkojnë” aty ku e kanë vendin, pra në themel të antikitetit, si një faktor kyç i qytetërimit botëror.
Duke iu referuar trajtimit që i bën Buxhovi Kanunit të Lekë Dukagjinit, Lamaj tha se “nuk besoj se vetëdijen kombëtare mund ta ta pasqyronte kush më mirë se trajtimi që Prof. Buxhovi i bën Kanunit të Lekë Dukagjinit në këtë vepër”.
Ja se çfarë shkruanë Buxhovi: ” Kanuni i Lekë Dukagjinit si institucion ligjor dhe moral, si një kushtetutë e brendshme që do të lidhë për vete pjesën më të madhe të Arbërve, atëherë dhe më vonë, nuk ishte diçka e rastit, e aq më pak se mund të ketë pasur punë me “Zakonikun” e Dushanit, por fjala është për një vazhdimësi të Kodit të njohur të Justinianit nga Shekulli i VI, kur ai do të dalë që të kodifikojë ligjet dhe normat me të cilat ishite qeverisur shoqëria iliro-dardane që nga antika e tutje.”
“Buxhovi përmes librit na sjell në kujtesë faktin se që në shekullin e XVII, por veçanërisht në shekullin e XIX u hodh dhe u trajtua teza e lidhjes së pellazgëve me shqiptarët dhe e gjuhës pellazge me gjuhën shqipe, nga studiues shqiptarë e të huaj. Për të treguar lashtësinë e popullit tonë, tezën e prejaradhjes pellazge të shqiptarëve e trajtuan jeronim De Rada, Sami dhe Naim Frashëri, Vaso Pashë Shkodrani dhe Kostandin Kristoforidhi, si dhe Rilindas të tjerë të shquar, dhe e popullarizoi në Evropë albanologu i njohur gjerman Johan George Von Hahn”, tha ndër të tjera studiuesi Lamaj.

Kosova – qendër e Lëvizjes sonë kombëtare

Studiuesi Frank Shkreli tha në fillim se Z. Buxhovin e njihte që nga koha kur intelektualë shqiptarë nga Kosova, të kryesuar nga Dr. Ibrahim Rugova, vinin në Washington t’u flisnin drejtpërdrejt zyrtarëve amerikanë mbi gjenocidin që po bënte regjimi serb në Kosovë, pra mbi shqiptarët e Dardanisë.
Duke folur për vëllimin e dytë të librit “Kosova”, studiuesi Frank Shkreli, pos tjerash, tha se Buxhovi ia doli të hedhë dritë të re mbi Kosovën në kohën e Perandorisë Osmane. Ai vlerësoi se vepra e Buxhovit nga kjo pikëpamje paraqet një kontribut të veçantë historiografik, ngaqë ky autor thyen konvencat e deritanishme bardh-zi rreth kësaj problematike, me të cilat historiografia jonë është plot e përplot dhe që në njëfarë mënyre paraqesin lajthitje të madhe në trajtimin e historisë së Kosovës.
“Interpretimi i Krizës Lindore dhe i rolit të shqiptarëve në të është pasqyrimi më komplet rreth kësaj periudhe, që është paraqitur deri më tash në historiografinë tonë”, tha Shkreli.
Duke e çmuar botimin e kësaj vepre si një dhuratë në kremtimin e 100 vjetorit të Pavarsësisë, Shkreli tha se “pas përpjekjeve dhe lufërave të shumëta, edhe Kosova u çlirua dhe u bë shtet i pavarur”.
“Shteti i Kosovës kishte nevojë për një histori të shkruar, pasi historia e saj, si pjesë përbërse e historisë së kombit shqiptar, duhet patjetër të rivlerësohet, jo sepse një gjë të tillë e kërkon turku, sllavi ose greku, por për arsye se ajo është deformuar dhe keqtrajtuar, jo vetëm, nga këta armiq të kombit, për qëllimet e tyre ekspansioniste, por edhe nga komunizmi shqiptar në bashkpunim me komunizmin ndërkombëtar, për arsyet e tyre ideologjike”, tha Shkreli.
“Vëllimi i dytë i librit “Kosova” trajton periudhën e Perandorisë Osmane, si një prej perandorive që ka zgjatur më shumë se çdo tjetër, ç’prej kohës së antikitetit. Buxhovi në këtë vëllim nënvizon proceset dhe qasjet historike të Perandorisë Osmane në relacion me shqiptarët, si pjesë e historisë së Evropës dhe të botës. Ai përshkruan jetën dhe lëvizjet politike, ushtarake, diplomatikedhe intelektuale të shoqërisë otomane në relacion me shqiptarët dhe anasjelltas, duke u bazuar në dokumentacion arkivash vendesh të ndryshme, e sidomos siç thotë edhe vetë autori, në arkivat e pasura gjermane”, tha Shkreli.
Ai tha se Buxhovi shkruan për çmimin e lartë që kombi shqiptar e ka paguar nën sundimin otoman, si dhe për luftën e tij të për të dalë nga terri i natës së gjatë të pushtuesve otomanë.
“Poenta kryesore në këtë vëllim është se lufta e Arbërit kundër pushtuesve osmanë pasqyron mbijetesën dhe vazhdueshmërinë e “ndjenjave dhe të vetëdijes perëndimore’’, në rezistencën shekullore të shqiptarëve ndaj barbarëve turq e sllavë. Zoti Buxhovi thekson se qëndresa dhe lufta e shqiptarëve gjatë pesë shekujsh okupimi osman, tregon se shqiptarët ishin të gatëshëm që me çdo kusht e mjet, mbi të gjitha, të ruanin identitetin e tyre kombëtar, gjuhën, kulturën dhe mënyrën e tyre të jetesës. Lufta dhe rezistenca epike e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, prej një çerek shekulli kundër otomanëve, siç thotë autori, do të shërbente si një frymëzim për brezat e ardhëshëm të shqiptarëve, breza, të cilët edhe pas vdekjes së heroit kombëtar, rezistuan duke iu kundërvënë okupimit osman me aq sa kishin mundësi e fuqi”, tha ndër të tjera Shkreli.
Ai tha se “nacionalizmi dhe ndjenjat e shqiptarizmit kanë lindur dhe janë formuar, duke përdorur mjetet dhe duke shfrytëzuar rrethanat dhe metodat që shqiptarët kishin në dispozicion. “ Nacionalizmi shqiptar, në të vërtetë, sipas Zotit Buxhovi, ka ndikuar pozitivisht edhe në zhvillimet brenda Perandorisë Osmane, sidomos pas sundimit të Sulltan Hamitit, duke thënë se nacionalizmi shqiptar nxiti madje edhe forcat e shëndosha nacionaliste turke, të cilat do të kishin më vonë ndikime historike në krijimin e një Turqie evropiane ose përendimore”, tha Shkreli.
“Buxhovi nënvizon edhe faktin se revolucioni xhonturk është krijuar, influencuar dhe organizuar nga shqiptarët me 1908 në Ferizaj. Këto zhvillime dhe influenca e shqiptarëve në këtë revolucion të xhonturqve, sipas prof. Buxhovit, e kishin bërë Kosovën qendër me rëndësi të lëvizjeve kombëtare shqiptare, e të cilat më në fund ndihmuan, që 100-vjet më parë, më 1912, të shpallej Pavarësia së Shqipërisë”, tha ai, duke shtuar se “nacionalizmi shqiptar i asaj kohe, sipas Z. Buxhovi, ishte dhe mbetet një trashëgimi lënë brezave të shqiptarëve të Kosovës dhe të përpjekjeve politike të tyre shekullore për shtet-formim, për të siguruar përfundimisht, të drejtat natyrale të kombit shqiptar. Buxhovi thotë gjithashtu se Kosova ishte qendra, e atij që ai e cilëson si “graviteti kombëtar’’, politik e kulturor i shqiptarëve, dhe përmend, natyrisht, Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, revolucionin e xhonturqve, si edhe 14 pikat e Hasan Prishtinës – si ide këto dhe një program që i paraprin shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë më 28 Nëntor 1912 në Vlorë.

Kosova – një plagë e hapur gjatë një shekulli

Gazetari Sinan Kamberaj referoi për vëllimin e tretë të librit “Kosova”, duke e vlerësuar atë si një kontribut të rëndësishëm për ndriçimin e historisë së Kosovës.
Ai tha se ky vëllim me rreth njëmijë faqe, i ndarë në tri pjesë, kap dhe trajton një hark kohor gati 90 vjeçar të historisë së Kosovës, që nga Konferenca e Londrës (1912-1913) e deri te Konferenca e Rambujesë (1999).
“Konferenca e Londrës, – objekt i kapitullit të parë të këtij libri, si dhe ajo e Parisit, e cila u mbajt disa vjet më vonë, siç dihet, e lanë jashtë shtetit shqiptar Kosovën dhe pjesë të tjera të trojeve shqiptare përreth. Ky vendim i padrejtë për Shqipërinë, siç konstaton autori i librit “Kosova”, hapi një plagë të rëndë që nuk do të mbyllet dhe nuk arriti të mbyllej plotësisht për gati një shekull”, tha Kamberaj.
Ai tha në vazhdim se autori i librit “Kosova” i ka trajtuar hollësisht, në dritën e dokumenteve arkivore, – disa nga të cilat të gjetura vonë, – të gjitha këto zhvillime me pasoja të rënda për shqiptarët, si dhe rrethanat gjeo-politike e ushtarake në Ballkan dhe Evropë, të cilat për fat të keq, nuk ishin në favor të shqiptarëve. Ai shtoi se autori sjell fakte nga burime arkivore, dëshmi të shtypit britanik, gjerman, turk, austriak, si dhe të dhëna nga raportet që u dërgonin qeverive të tyre diplomatët perëndimorë në Ballkan, mbi terrorin që po përjetonin shqiptarët e Kosovës, të Maqedonisë e Malit të Zi dhe të Greqisë, pas Konferencës së Parisit.
“Autori i këtij libri, poashtu pasqyron përpjekjet e shqiptarëve të Kosovës dhe viseve përreth, për t’i rezistuar kësaj dhune, me shpresë se do të korrigjohej padrejtësia, por këto përpjekje nuk gjetën më mbështetje as tek qeveritë shqiptare, në vazhdimësi. Ato, në fakt, binin njëra pas tjetrës dhe “nuk e patën më në agjendë çështjën e Kosovës”, siç thotë autori, duke bërë që Lëvizja e Rezistencës së Kosovës dhe viseve përreth të shuhej me gjak e të shpartallohej nga Serbia”, tha Kamberaj.
Ai tha se edhe periudhat historike në vazhdim ndriçohen mjaft mirë nga autori i librit “Kosova”. Përmes një vështrimi objektiv, autori ka arritur t’i demantojë përfundimisht falsifikimet e historianëve shovinistë serbë lidhur me Kosovën, por edhe të shumë historianëve shqiptarë, të cilët e shkruan historinë e kësaj periudhe nën diktatin e regjimit komunist.
“Nga një lexim i kujdesshëm i këtij vëllimi, mund të konkludohet se Shqipëria nuk arriti ta merrte vetën asnjëherë, – si pasojë të interferimit të Serbisë e të Greqisë, – që nga shpallja e Pavarësisë e këndej. Në saje të vështrimit objektiv të këtyre zhvillimeve, autori i librit “Kosova” ka arritur të pasqyrojë drejt dhe me guxim edhe fajin e vetë protagonistëve shqiptarë, të cilët, që nga shpallja e Pavarësisë zhvilluan një “luftë” të ashpër kundër njëri-tjetrit, duke e defaktorizuar vetëveten, pra duke bërë që agonia shqiptare në përgjithësi, si dhe e Kosovës në veçanti, – si pasojë e këtij konfliktualiteti brendashqiptar, – të zgjasë për gati një shekull”, tha Kamberaj.
Ai shtoi se në pjesën e tretë të librit “Kosova”, autori ka arritur të trajtojë me sukses kompleksitetin e zgjidhjes së çështjes së Kosovës, duke vënë në pah faktorët përcaktues të rrjedhës së zhvillimeve në Kosovë.
“Autori ka hedhur dritë mbi të gjitha proceset politike, diplomatike e ushtarake të faktorit ndërkombëtar, sidomos mbi rolin vendimtar që pati në këtë proces diplomacia amerikane, si dhe ajo evropiane. Këtyre proceseve, siç thotë edhe autori i librit, u dha vulë Konferenca e Rambujesë më 1999, duke i hapur rrugë Aleancës së NATO-s, në ballë me Amerikën, kampionen botërore të lirisë dhe demokracisë, për ta dëbuar ushtarakisht njëherë e përgjithmonë regjimin e Serbisë nga Kosova”, tha Kamberaj.
Ai shtoi se autori ia ka dalë që këto zhvillime t’i parqesë objektivisht, në saje të një pune të madhe hulumtuese, të mbështetur mbi dokumente arkivore, si dhe larg mënyrës së pasqyrimit tradicional të historisë sonë.
Në fund të takimit autori i librit iu përgjigj pyetjeve të pjesëmarrësve, duke i falënderuar ata për interesimin që shfaqen në këtë promovim.
Promovimin e drejtoi me profesionizëm studentja shqiptare-amerikane, Blerta Mujaj.
Në fund, sponsorizuesi i librit “Kosova”, Ramiz Tafilaj, i njoftoi të pranishmit se libri “Kosova” është në process të botimit edhe në gjuhën angleze.(DIELLI)