Archives for February 2013

Histori e kishes ortodokse shqiptare

February 6, 2013 by dgreca

NGA AT NIKOLLA MARKU*

Me shkrirjen e patrikanes se Ohrit dhe kalimi i varesise se kishes ortodokse direkt nga Kostandinopoli, pas janarit te vitit 1767 (influencuar edhe nga rezultatet e lufterave ruso-turke) u vu re nje perpjekje fare e hapur per helenizimin e popujve te ballkanit duke shtuar numrin e shkollave greke dhe te qendrave te rendesishme fetare dhe didaktike si Voskopoja ku u hapen shkolla si « Akademia e Re » (nje institucion illuminist ne te cilen kontribuan greke, rumune-vllhe dhe shqiptare si Kavalioti )ne vitin 1744 apo shtypshkronja etj. Por patriotet fetare dhe njerez te ditur Shqiptare e shfrytezuan kete infrastrukture dhe kulture fetare per te prodhuar vepra per te ardhmen e kombit shqiptar sic ishte edhe fjalori tre gjuhesh i Kavaliotit i botuar ne Venedik me 1744. Keshtu Voskopoja u be nje qender iluminizmi , arti dhe atdhetarizme e . Po si devocion patriotik ne ndihme te kishes shqiptare erdhi edhe Ali Pashe Tepelena i cili ngarkoi mjekun e tij Vangjel Meksin te Perkthente Dhiaten e re per besimtaret shqiptare ne vitin 1819 deri 1827 per te vazhduar vone me perkthimet e Kristoforidhit te vitit 1872

Pushtimi osman dhe përhapja e islamizmit e demtoi rende fene e krishtere katolike apo ortodokse. Me rritjen e ndërgjegjes kombëtare në luftën kundër sundimit të huaj, nga shtresa e klerit vendës dolën disa figura të njohura si Pjetër Budi, Frang Bardhi, Pjetër Bogdani të cilët luajtën një rol të rëndësishëm për kulturën shqiptare. Gjatë Rilindjes kombëtare nga rradhët e dy degëve të Krishtera pati klerikë që punuan për interesat e vendit e të kulturës kombëtare, si Papa Kristo Negovani, Ndoc Nikaj, Nikollë Kaçorri etj.
Ne fund te shekullit XIX dhe ne fillim te shekullit XX ,patriotet Shqipetare te mergimit, kryesisht ortodokse e kuptuan heret se per te kundeshtuar politiken dhe praktiken helenizuese te Greqise duhej nje Kishe Autoqefale Shqiptare.Tentativat e para per kete jane bere nga Nikolla Naco me orijgine nga ne Bukuresht por pa sukses.
E drejta ligjore per autoqefali i lindi Kishës Ortodokse të Shqipërisë qysh më 28 Nëntor 1912. Me shpalljen e pavarësisë nga Turqia, Kisha Ortodokse e Shqipërisë nuk mund të mbrohej më juridikisht nga Patrikana, e cila ishte nën juridiksionin e shtetit turk. Kjo kishte ndodhur edhe me popullsitë e tjera të Ballkanit që kishin qenë të pushtuara nga Turqia. Kështu, kishin shpallur autoqefalinë Kisha Ortodokse Greke, Bullgare, Rumune dhe Serbe, e cila e kishte fituar këtë të drejtë që në shek.XIII.
Në Amerikë kjo përpjekje filloi qysh në Maj te vitit 1907. Një shkak që i dha shtysë këtij problemi, ka qenë një ngjarje konkrete. Më gusht të vitit 1907, vdiq një djalë i ri, në qytetin Hadson. Kur trupi i tij u shpu ne Kishen Ortodokse ku zakonisht kryenin shërbesat e tyre shqiptarët ortodoksë, prifti grek refuzoi ti kryente sherebesen e permortshme pasi djaloshi njihej si nacionalist shqiptar dhe ishte “automatikisht i c’kisheruar” .
Për këte shkak, shqiptarët krijuan një shoqëri fetare në Shtator 1907, me emrin“Nderi Shqiptar” dhe zgjodhën një komision, që ai ta lidhte shoqërinë e Usterit me emigrantët e Natikut, Marlboros, Bostonit, etj. Ky ishte hapi i parë për një Kishe Ortodokse Shqiptare të pavarur në emigracionin e Amerikës.
Meqë shqiptarët nuk kishin një prift legal të dorezuar nga një peshkop, vendosën që të thërrisnin një prift nga Shqipëria.
Nga kandidatët fitoi F.Noli, i cili pas shume peripecish te stisura nga patrikana ,më Mars te vitit 1908, F.Noli u dorëzua prift i ligjshëm. Noli u shigurua prift nga tre peshkope nje rus , nje ukrainas dhe nje rumun.
Kjo ngjarje u prit me gëzim nga të gjithë shqiptarët kudo që ndodheshin dhe pati jehonë të gjerë në të gjithë shtypin e kohës. Për të shkroi gazeta “Drita”e Sofjes, të cilën e nxirrte Shahin Kolonja, “Shpresa e Shqypnis”, si dhe gazeta të tjera shqiptare të Misirit dhe të Amerikës.
Meshën e parë në gjuhën shqipe, F.Noli e dha më 22 Mars 1908.
Pas kesaj ne Amerkike fillon ethshem ndertimi i Kishave ortodokse shqiptare kisha e Shën Kollit në Sauth Brixh, e cila perfundoi në vitin 1912.kisha e Shën Palit dhe e Shën Pjetrit në Filadelfia. Iniciativën e mori emigranti Stavri Seminaku nga Berati dhe prifti nga Rehova e Kolonjës at Naum Cerja. Në vitin 1919 u ngrit kisha e Shën Mërise në Natik.
Për nevojat e Kishës së re shqiptare e të pavarur, F.Noli përktheu me radhë nga viti 1908-1914, të gjithë librat kishtare të domosdoshëm “Sherbesat e Javes së Madhe”, Libri i Sherbesave të Shenjta”, “Libri i të Kremteve të Mëdha”,“Triodhi i vogel”, “Lutjesorja” dhe “Pesëdhjetëvjetorja e vogël”.
Të gjitha këto përpjekje për një Kishë Ortodokse Autoqefale Shqiptare, F.Noli i bëri me synimin e krijimit të një peshkopate ortodokse shqiptare në Amerikë, fronin e së cilës, në të ardhmen ta shpinin ne Shqipëri.
Një nga ngjarjet më të shënuara të Kishës Ortodokse Shqiptare ka qene Kuvend i dates 16 Mars të vitit 1919 ku u mblodh diaspora shqiptare e Amerikes Kanadase dhe Meksikes Kuvendi i kërkoi peshkopit rus t’u jepte mundësi që të formonin Peshkopatën Shqiptare të Amerikës dhe të dorëzonte peshkopin e tyre të parë. Për këtë qëllim u bënë shumë kërkesa edhe në kryepeshkopata të tjera. Peshkopi rus premtoi tri here që të dorëzonte F.Nolin peshkop dhe të tri herët u terhoq. Në rrethana të tilla më 26 Korrik 1919, në kishën e Shën Gjergjit në Boston, F.Noli iu drejtue të pranishmëve: “Kush e bëri peshkopin e parë fare?” Dhe populli iu pergjigj: “Të parin fare e bëri populli. Dhe mua populli të më dorëzojë se jam i pari fare për shqiptarët” – tha F.Noli.
Nga ana tjetër, Kuvendi i 30 Korrikut 1919 e shpalli Kishën Ortodokse Shqiptare të Amerikës kishë autoqefale dhe F.Nolin peshkop të saj.
Ndërsa në Amerikë ndodhnin këto ngjarje, në Shqipëri, e cila ishte bërë shesh lufte, mbizotëronin mitropolitët grekë, si Jakovi i Durrësit e pastaj i Korçës, Njoftime kishte se Në Shqipëri vepronin bandat terroriste greke të “kompanive të shenjta”, të cilat vranë Papa Kristo Negovanin në vitin 1904, terrorizuan popullsinë e Shqipërisë së Jugut në vitin 1914, vranë At Stath Melanin në vitin 1917.
Pas gjithë këtyre pengesave më në fund, më 28 Prill 1921 at Vasil Marku dha të parën meshë shqip në kishën e Shën Gjergjit në Korçë.
Ngjarja më e madhe për Kishën Ortodokse të Shqipërisë ishte mbledhja e një kongresi gjithëshqiptar në Berat, më 10 Shtator të vitit 1922 ku u aprovua nga kongresi që si qender e Kishës Autoqefale të Shqiperisë të ishte Korça.
Kongresi vendosi që gjuha e liturgjisë në Kishen Ortodokse Autoqefale Shqiptare të ishte gjuha shqipe.Kongresi i Beratit u mbyll më 19 Shtator 1922.
Më 21 Nëntor 1923, Sinodi I Pare I themeluar ne Berat shpalli F.Nolin kryepeshkop. Ceremonia u bë në kishën e Shen Gjergjit në Korçë.
Kështu, sikurse shkruan dhe F.Noli, pas 500 vjetësh u krijua Sinodi i Pare i Kishës Ortodokse Shqiptare qysh në vitin 1478, kur e gjithë Shqipëria (Arberia) ra nën sundimin osman. Ky Sinod i Shenjtë përbëhej nga Hireotheu, miropolit i Korçës dhe i Gjirokastrës, Kristofor Kisi, mitropolit i Beratit dhe i Vlorës, F.Noli, mitropolit i Durrësit dhe i Tiranës. Ky Sinod sipas F.Nolit, vijoi deri më 24 Dhjetor 1924, kur Fan Noli u detyrua të largohej nga Shqipëria.

Me përkrahjen e qeverisë, erdhi në krye te Kishës Ortodokse të Shqiperisë at Visarion Xhuvani, i cili u shpall kryepeshkop në këtë mënyrë. Në vitin 1929, ai u dërgua nga Sinodi dhe mitropoliti i tij tek Anastasi i Koshavacit.
Që aty u thirr në Tiranë dhe tok me peshkopin serb të Shkodrës, si dhe me dy peshkopë të tjerë, Evthim Ikonomin dhe V.Camcen (Agathangjelin), krijuan Sinodin e Dytë të Kishës Ortodokse Shqiptare me kryepeshkop Visarion Xhavanin. Patrikana Ekumenike e kundërshtoi këtë sinod Megjithëketë, duhet theksuar se V.Xhuvani u tregua shumë energjik. Gjatë kohës që ishte në krye të Kishës ai mblodhi Kongresin II gjithëortodoks në Korçë, më 16 Qershor 1929
Nën formulën: Kishe e lirë në shtet të lirë”, Kishë e ndarë nga shteti, u formulua neni 16 i Statutit ku thuhet: ”Kryepeshkopi, peshkopët, zëvendësit e tyre lokalë, Ikonomi i Madh Mitrofor, Sekretar i Përgjithshëm i Sinodit, si dhe ndihmësit dhe zëvendësit klerikë të Kryepeshkopit dhe peshkopëve, duhet të jenë prej gjakut dhe gjuhës shqiptare, si dhe të kenë nënshtetësinë shqiptare”.
Sinodi II i Shenjtë i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërise, po i panjohur nga Patrikana Ekumenike u përbë nga: Kryepeshkop dhe peshkop i Tiranës dhe i Durrësit V.Xhuvani, imzot Camce, imzot Ambrozi, imzot Eugjeni. Më vonë ky sinod u plotësua dhe me Ikonomin e Madh, Mitrofor, at Vasil Markun.
Mbreti Zog gjate perpjekjeve per te krijuar nje stabilite politik ne Shqiperi ndoqi nje politike neutrale ne lidhje me besimet e ndryshme ne Shqiperi duke e ndare pushtetin nga feja , duke perkrahur autoqefaline e kishes ortodokse si edhe duke preferuar shqipetare ne drejtimine fese. Per tre vjet ai pat nje konflikt me shkollat katolike (1933-1936) te cilat I mbylli dhe pastaj I hapi prape. Kjo u be ne kuader te reformes arsimore.Ka interpretime se kjo levizje e Zogut u be edhe per te mbajtur nje ekuiliber fetar dhe per ti vene nje kufi ekspansionit te gjithanshem italian ne Shqiperi
Problemi atoqefalise u be nje nga temat kryesore edhe per mbretin Zog I clili dergoi minitrsin ortodoks Kota dy hetre ne Stamboll per te negociuar por edhe per te kercenuar.Në vitin 1933, qeveria e mbretit Zog bëri presion edhe ndaj Xhuvanit që ai të jepte dorëheqjen dhe u ngarkua Kristofor Kisi për të formuar Sinodin e Tretë te Kishës Ortodokse Shqiptare. U arrit që më 20 Shkurt 1937, qeveria shqiptare të niste delegatë për në Athinë K.Kisin dhe laikun Josif Kedhi.
Kështu, më 12 Prill 1937, Kishes Ortodokse Shqiptare iu njoh zyrtarisht varesia direkte nga patrikana dhe u shpall autoqefale. Dekreti i lartë kishtar, Tomi., iu dorëzua K.Kisit. Me këtë rast, Patrikana i dërgoi një mesazh Ministrit të Drejtësisë Thoma Orollogaj, Mbretit Zog dhe Kryeministrit Koço Kotta.
Tani e tutje, kjo kishë edhe juridikisht e në mënyrë kanonike, vendoste vetë për organizimin e saj, si për caktimin e peshkopëve dhe të peshkopatave, për përkthimin e liturgjisë dhe librave të meshës në gjuhën shqipe, etj.
Nga ana e saj, Patrikana ruante të drejtën e shpjegimit e të interpretimit të dogmës ortodokse dhe kërkoi që ndër të gjithë peshkopët e mundshëm të fronësuar nga Sinodi i shenjtë i Kishës Autoqefale të Shqipërisë, dy prej tyre të kishin, për këtë arsye, formim teologjik ortodoks në shkollat greke dhe të kishin jetuar jashtë vendit, dmth në Greqi ose në Malin e Shenjtë, për mjaft kohë. Ky ishte i vetmi kusht që vuri Patrikana Ekumenike.
Sinodi III i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, përbëhej nga Kristofor Kisi, kryepeshkop dhe mitropolit i Durrësit dhe i Tiranës, Agathangjel Çamçe, mitropolit i Beratit, Evllogji Kurnila, mitropolit i Korçës, Pandeli Kotoko, mitropolit i Gjirokastrës.

U dergua per Diellin nga AT NIKOLLA MARKU

DASHURI MIZORE

February 6, 2013 by dgreca

Tregim nga Vullnet Mato//

Në fillimet e jetës sime, unë isha një vajzë krejt ndryshe nga moshataret e mia. Kam dashur të jem e lirë si femër, që kur fillova të kuptoj se i përkas kryesisht vetes sime. Ndryshe nga ato vajza që ishin përdhunuar fatkeqësisht në moshë të re, unë e kërkova zhvirgjërimin tim, qëkur isha pesëmbëdhjetë vjeç. Më dukej sikur liria ime duhej të fillonte së pari te trupi im. Dhe brava e derës aty, ishte pikërisht ajo cipëz e hollë, që ne mamitë në gjuhë mjekësore i themi “Himeni”,për të cilën duhej gjetur çelësi. Dhe atë çelës e gjeta shpejt tek një djalë, që ishte pesë vjet më i madh se unë. Ai më sillej përqark në atë moshë dhe unë, pa e zgjatur, pranova të futesha me të në guvën e një shkëmbi, përballë monumentit të Ali Pashë Tepelenës, në qytetin tim të lindjes, i cili i kishte dhënë atij edhe mbiemrin.

Pasi dola marrakëmbësh nga shpella, përballë Ali Pashës, mendova se edhe Vasiliqia në atë moshë, ia kishte hedhur duart për mesi pashait të Janinës, kur ai e mori sipër kalit në sarajet e tij dhe e zhvirgjëroi për ta pasur për grua deri në fund të jetës. Por krejt ndryshe nga Ali Pashë Tepelena, pashai im frikacak, nuk donte të binte në sy të njerëzve, i shoqëruar me mua dhe shkau rrëzë mureve për të shkuar te shtëpia e tij, duke më thënë se plotësuam thjesht dëshirën e njëri- tjetrit. Sepse ai nuk mund të lidhte jetën me femër tjetër, pasi u kishte dhënë fjalën prindërve për një vajzë në rrethin miqësor të familjes, e cila nuk i afrohej për nevoja të përkohshme pa u martuar.

Pra, më zhgënjeu qysh në çastet e para, ndonëse nuk kisha ndërmend të martohesha aq shpejt me asnjërin. Kur shkova në shtëpi, mamaja më kuptoi nga një njollë që s’kishte lidhje me menstruacionet e mia prej dy javësh larg. Unë e frymëzuar nga liria trupore që kisha fituar, u detyrova t’i them asaj të vërtetën duke i treguar edhe emrin e djalit me të cilin atë ditë kisha shqyer derën e poshtme të trupit tim. Aty për aty, ajo nuk më ra në sy, por në mbrëmje më hëngri në besë dhe i tregoi babait. Ai si çdo lab i qytetit tonë, mori shkopin dhe më hyri nga koka të këmbët, derisa më nxiu fund e krye.

E mbushur me zemërim dhe në shenjë hakmarrje, qysh të nesërmen ika nga shtëpia. Shkova fshehtas te “Skoda” e një shoferi tepelenas që udhëtonte për në Shkodër, ku një kushërira ime vazhdonte mjekësoren për gjinekologji. Shoferi më uli menjëherë te vendi përpara dhe ashtu ika drejt Veriut teksa nga dritarja më frynte era e fuqishme e lirisë time fluturimtare.

Pas pyetjeve ngulmuese të shoferit, për arsyen e arratisjes sime nga Tepelena, u detyrova t’i tregoj sinqerisht të gjithë ngjarjen time. Ai në fillim vetëm buzëqeshi dhe me një indiferentizëm të thjeshtë, më dha kurajë të mos bëhesha shumë merak, sepse vajzat e guximshme e rregullojnë shpejt jetën e tyre. Por më tej në Myzeqe, ku rruga filloi të shtrohej, zgjati dorën mbi kofshët e mia. Ishte tridhjetë e ca vjeçar, i martuar me dy fëmijë. Nuk desha ta lejoja të vazhdonte masazhet e tij epshore, jo vetëm se nuk ndjeja asgjë për të, por edhe se kishte rrezik të përmbyseshim në ndonjë kanal.

-Ku e ke hallin?- e pyeta duke ia ngulur sytë me vërejtje te buzët që i dridheshin nën mustaqe.

– Shoh shalët e tua si topçe dhe më ka hipur gjaku në kokë!- tha duke lëpirë mustaqet e tij pis të zeza.

-Po për kokën, nuk mendon, se mund ta lëmë të dy në ndonjë kanal të Myzeqesë?!-i thashë e frikësuar.

Ai buzëqeshi me drithtirë të çuditshme.

– Më vjen keq vetëm për ty, se je kërthi e njomë, – tha me zë të zvargur, -se për vete nuk pyes po i lëpiva një herë ato kofshë të njoma që ma hoqën kapakun e kokës…

Mendova se po ta kundërshtoja vendosmërisht, do të më zbriste diku rrugës dhe në ato kushte, kur kisha ikur nga shtëpia me duart bosh dhe vetëm me rrobat e trupit, do të ishte problem i madh, jo vetëm e nesërmja ime, por edhe rënia në duart e policëve që kisha parë shpesh gjatë asaj rruge. Ata mund të më çonin në degë e të më kthenin prapë në Tepelenë. Pashë me vërejtje mustaqet e tij të hijshme, prej burri të pjekur e të ngjeshur nga trupi, në krahasim me atë çunakun e hollë që kisha shkuar një ditë më parë. Dhe pa u menduar më gjatë, i thashë:

-Nuk kam ç’bëj, para kokës, nuk më vlen më shumë ajo gjë, që ti e kërkon patjetër. Po ngaje makinën me mënd në kokë, se do të ta jap atë që të ka hequr kapakun…

Ai gati sa nuk fluturoi dhe e uli shpejtësinë. Por ishte fare i paduruar. Sa kaluam Lushnjën, e futi makinën në një udhe qorre në mes ullinjve dhe më shtriu menjëherë te ndenjësja e gjerë e kabinës. Të them të drejtën aty pashë për herë të parë ç’eshtë një mashkull i vërtetë dhe i stërvitur me femrën. Ai bëri me një formë të butë por ngulmuese, ato gjëra të pamenduara kurrë nga unë, me të cilat i ndjeva mjaft të lehta edhe dhimbjet femërore të moshës. Të njëjtin proces mashkullimi më bëri për herë të dytë edhe në një kthesë të Baçallkut, pa hyrë në Shkodër. E përballova, si të them, edhe nga halli por edhe nga malli vajzëror, për një mashkull të ëndërruar në atë moshë, kur ne fillojmë të piqemi si femra.

Shoferi më çoi në mbrëmje te kushërira ime në shkollën e mesme mjekësore. Ajo mahnitur nga vajtja ime e papritur më priti krahëhapur. Shkurt, bëri ç’është e mundur dhe unë u regjistrova në vitin e parë për ndihmësmjeke mami. Ajo mbaroi dy vjet para meje dhe u kthye të punonte në maternitetin e Tepelenës. Kurse mua, pas dy vjetësh, me shumë lutje e përgjërime më mbajti materniteti i Shkodrës.

Ndërkohë shoferi që më solli në qytetin verior, erdhi disa herë të tjera, si në një livadh ku kishte kullotur më parë dhe unë për shkak të ngulmimit të tij dhe për dobësinë time femërore, provova kënaqësinë e përbashkët, derisa mbeta shtatzënë.

Shoferi familjar, sapo mori vesh gjendjen time, nuk u duk më para syve të mi. Në atë rast, kuptova se mbarsja e femrës, është freri i vetëm që e stopon mashkullin fajtor. Dhe veprimi më i natyrshëm, që bëjmë ne gratë në raste të tilla, është heshtja dhe mbyllja e së vërtetës brenda vetes, për të mos e marrë sinjalin megafonët e shpërndarjes në largësi.

E maskova barrën e muajve të parë, derisa i qava hallin drejtoreshës sonë, e cila më ndihmoi të gjej me qira një dhomë të vogël, në të cilën linda dhe rrita vajzën time.

Por fatkeqësia e vërtetë dhe dhimbja më e madhe në jetë, më ndodhi atëherë kur më vdiq vajza pesë vjeçe, nga një sëmundje e rendë, e pashërueshme, me gjithë përpjekjet e mëdha që bënë mjekët e spitalit të qytetit për ta shpëtuar.

E vrarë rëndë shpirtërisht dhe e drobitur moralisht shkova në ministrinë e shëndetësisë në Tiranë, ku kërkova të largohem nga Shkodra, për të harruar dhimbjen. Ata më dërguan në maternitetin e Gramshit. Ndonëse ishte një vend i mbyllur, pranova të mbyllem edhe vet brenda dhimbjes sime. Aty isha krejt e panjohur dhe mund ta nisja jetën nga fillimi. Tashmë në moshën afër të tridhjetave, gjëja e parë që më duhej ishte dashuria në kuptimin e gjerë të kësaj fjale, për një familje, ku burri i munguar mund të më bënte ta harroja trishtimin që më kishte çuar aty.

Materniteti i këtij qyteti të vogël kishte një autoambulancë të re, të cilën e punonte një shofer i vjetër, që dikur kishte qenë hoxhë. Shkova me të disa herë në urgjencat fshatrave, për të sjellë gratë në lindje, por ai nuk kishte fuqi të ngrinte barelën në krahun tjetër dhe ta zbriste bashkë me mua. Për këtë shkak u gjend diku një djalë fshatar, i ri dhe i fuqishëm mbi njëzet vjeç. Por çuditërisht ai ishte i ndrojtur dhe i turpshëm si vajzë, përpara grave, kur ndodhte t’i zinin dhimbjet e lindjes gjatë rrugës. Në atë profesion që kisha marrë unë, organet e riprodhimit ishin objektet më të natyrshme të punës sime. Prandaj m’u desh që kur shkonim bosh drejt fshatrave, t’i nxirrja turpin atij deri në atë shkallë, sa i merrja dorën vetë dhe ia vija te kofshët mia. Më së fundi atij djali të ndrojtur, filloi t’i zgjohej zogu i përgjumur dhe më kërkoi t’i shkoja për t’i bërë kursin e praktikës te dhoma e tij, në një barakë afër maternitetit, ku gjysmën e kishte zënë garazhi i autoambulancës.

Pra, kështu nisi për mua një periudhë e re, kur fillova të harroj dhimbjen e hidhur të Shkodrës dhe të shijoj ditët e një lumturie të plotë femërore, me një mashkull të ri dhe të pashëm, të cilin po e stërvitja vetë, në të gjitha proceset teorike e shkencore të aktit seksual që kisha mësuar nga tekstet e shkollës. Ai bindej jo vetëm pa përtim, por edhe me një vullnet të fuqishëm, për të mësuar sesi mashkulli mund të bashkëjetonte aktivisht me një femër të zjarrtë jugore, siç isha unë.

Ajo që kishte rëndësi, ishte se unë ndjeja me atë njeri plotësimin e të gjitha nevojave seksuale që më kishin munguar, që nga koha e kaluar, kur më kishte zhvirgjëruar ai djali tepelenas, po sidomos nga shoferi që më kishte lënë shtatzënë. Veç kësaj, si të them, ndjeja edhe superioritetin femëror mbi këtë mashkull, trupin e të cilit e komandoja si një manekin dhe e vija në funksionim sa herë të doja dhe kur të doja. Duke kaluar orët e vona të natës deri në mëngjes, aty te baraka e tij e veçuar në një cep, poshtë maternitetit.

Gati një vit e ca, pas marrëdhënieve tona të fshehta, po vija re se nja dy mami të reja po i vardiseshin, duke përfituar nga butësia e tij e padjallëzuar në punë, për ta ngacmuar me ndonjë puthje gjoja në faqe nëpër cepat e korridorit. Kjo gjë filloi të më acaronte nervat dhe zura ta këshilloj rreptë, se ato mësime që kishte marrë nga unë, nuk duhej kurrsesi t’i shpërdoronte për t’i praktikuar me ato çupëlina, se përndryshe do ta pësonte keq.

Mirëpo në disa raste, nuk janë shokët që ia prishin mendjen një djali, të mërzitet me femrën që përdor, po femrat e tjera që e tërheqin me lajka dhe ia bëjnë mendjen dhallë. Nuk e kisha kapur kurrë të fuste ndonjërën prej vajzave te baraka, ku i bëja sytë katër. Por ftohjen e tij pak nga pak me mua nuk mund të mos e kuptoja gjatë frekuentimeve të fundit që i bëja trupit të tij me duart e mia. Mezi po e sillja në formë të plotë, me gjithë masazhet fizike dhe orale që përdorja në organin e tij. Ajo që ne i themi ereksion mashkullor, po më lodhte së tepërmi për ta sjellë deri te orgazma. Pra lodrën më të bukur e më të shkëlqyer të jetës sime ma kishin prekur e dëmtuar ca duar trazavaçe të pakujdesshme.

Po vija re se robi i kënaqësive të mia, po mundohej të më shmangej edhe kur më shihte përballë korridorit në largësi. Madje tani edhe kur shkonte fshatrave për të sjellë gratë në lindje, drejtoresha e maternitetit i vinte në shoqërim ndonjërën nga mamitë e reja, ndoshta me dëshirën për të mos më lodhur mua që i kisha kaluar të tridhjetat. Kështu që ai e shtynte gjithë kohën ditore larg meje. Por natën unë i hyja te baraka ku flinte dhe si një fëmijë të prapë zija ta këshilloja ta hiqte mendjen nga ato budallaqet mendjelehta që donin të“talleshin” me të.

Natyrisht, ai ishte në këtë kohë krijesa mashkullore e vënë në funksionin e gjinisë së tij, nga unë dhe mendoja se asnjë femër tjetër s’kishte të drejtë të ma merrte nga duart. Për këtë arsye, isha gati të bëja çdo veprim mizor si për të, edhe për ato hajdute të reja, që donin të më vidhnin dashurinë e vetme.

Në njërën nga ato netë, pas shumë kohe që kisha kaluar në dhomën e tij, ai i kishte vënë grepin derës nga brenda. Nuk e dallova dot, flinte apo ishte mbyllur aty me ndonjërën nga ato macet që i lëpiheshin. U solla përqark barakës një copë herë duke i pëshpëritur në të çarat e dërrasave thirrjen në emër. Por ai s’bëhej i gjallë. Më hipi gjaku në kokë dhe shkova me vrap në kuzhinë, ku mora fshehtas një thikë të gjatë. U ktheva te baraka në errësirë dhe pasi e futa majën e saj deri te grepi metalik, e hapa atë. Robi im nuk flinte, por shqeu sytë kur ndeza dritën dhe më pa me thikë në dorë.

-U çmende?- pyeti i llahtarisur.

– Do të të ther, – i thashë me sy të çakërritur sa për t’i futur frikën. -po më thuaj me cilën nga ato kuçkat shurraqe ke shkuar këtu, që ke mbyllur derën?…

-S’kam shkuar me asnjë…- tha duke u kaluar gjuhën buzëve të thara nga sikleti.

– Ç’ke atëherë që mbyllesh këtu si Oso Kuka, ku e ke hallin?

Nuk foli për pak sekonda vetëm u përtyp për të gjetur justifikimin.

– Nuk kam qejf !… – tha pas pak.

– Jo, more surrat, të paska ikur qejfi tani ty, që mezi duroje sa të hiqja të mbathurat.

-Nuk dua më! – tha duke vështruar thikën që e mbaja shtrënguar mbi kokë.

-S’dashke më të hash pjatën me pelde që të nxori nga pelenat, se pe pjatat me përshesh të atyre të zuskave të tjera… T’u duk e ëmbël kur e mbushe lugën tek unë?!…Tani shtyhu tutje në të dhimbset jeta, se do shtrihem aty të shoh të hahet, apo të ka ikur oreksi kot.

Ai bëri më tej nga rrëza e dërrasave që rrethonin barakën dhe unë mora një rrip nga ata të barelave, ku mbarteshin gratë për lindje që ndodhej aty brenda. E përdrodha duke e lidhur te koka metalike e krevatit dhe i thashë me ton të ashpër:

-Futi duart këtu, të të ushqej pa merak, se mos ma përmbys pjatën!…

U bind çuditërisht, bile e përdrodhi vet rreth njërës dorë, derisa ia lidha dhe tjetrën duke kapur me togëzën përkatëse. Atëherë lash thikën mbi një tryezë të vogël të mbuluar me gazetë aty pranë shtratit dhe fillova ta zhvesh. Fëmija im me mjekër të parruar atë ditë, mbylli sytë për të pritur procesin e zakonshëm të masazhimit që fillova t’i bëj me duar e me gojë.

U lodha dhe u djersita, por ngjala e tij e trullosur nuk po ngjallej, dukej sikur kishte ngordhur… I a ngjesha gjirin te goja:

-Pi, të piftë kullufraqi! – i bërtita fëmijës tim me anoreksi të theksuar.

Por ishte e pamundur. Organi tij kishte vdekur, ndoshta nga frika po ndoshta edhe nga mosdëshira. Ah, ç’më keni bërë moj kurvicka të vogla, që s’gjetët meshkuj të tjerë, po më hoqët riskun e vetëm të jetës sime, thashë me vete krejt e dëshpëruar dhe më pikuan lotët mbi kofshët e tij të zbuluara.

E vesha dhe i zgjidha togëzën e rripit nga duart. Pastaj e putha gjithandej kokën e tij prej fëmijë madhor dhe ika duke qarë…

MUJI DHE HALILI PO VJEN RËNDË…

February 6, 2013 by dgreca

Përgatiti Albert HABAZAJ/ studiues *)/

Ky libër i publikuar nga botimet Toena: “Të njohësh gjakun tënd” me autor Mujo H.Gjondedaj është tregues i një shkalle të re të emancipimit të mendimit, kulturës dhe historisë sonë. “Jam historian se kam jetuar me historianë, të thjeshtë por jetësorë në vërtetësinë e tyre, që nga Sali Resuli, Rustem Hyseni e deri te burrat më me emër të Tërbaçit tonë” thotë 80 vjeçari pas botimit të librit monografik, të cilin prof. Ago Nezha e vlerëson edhe për titullin poetik. Korifeu i valles së rëndë të Tërbaçit na shfaqet në këtë moshë të bardhë si një autor i emancipuar edhe për faktin se trajton në libër rrënjët e degët e Gjondedajve në breza pra si meshkujt, ashtu edhe femrat e fisit. Për gjakun e babës, për rrënjën e lisit kanë shkruar e shkruajnë të gjithë ata që bëjnë libra; por për qumështin e nënës, tamlin për degën e gruas autorët e deri sotëm nuk kanë shkruar patjetër jo se u ka munguar dashuria për nënat, motrat, bijat, por sepse zgjedha tendencioze e patriakalizmit mesjetar ua ka bllokuar e rënduar dorën e shkrimit deri në ndalesë.

Ishte pikërisht 80-vjeçari bragjinas që e theu këtë tabu me ç’ka shkroi e botoi ashtu siç i ka dëgjuar, ashtu si i di ai, sepse në virtytet që ka Tërbaçi: unitetin, besën, mikpritjen e patriotizmin, bijat janë djepi ku u përkundën, u rritën të shëndetshme dhe u shpërndanë këto vlera me mesazhe mirësie. Me shpirt disa vargje po më dalin nga zemra për Mujo Halilin e Tërbaçit:

Porsi Muji dhe Halili po vjen rëndë

Një lis i gjallë, ky Mujo Gjondeda

Me librin e veçantë: “Të njohësh gjakun tënd”

Një histori vitale, shkarkuar nga legjendat.

Rrënja është Tërbaçi, fisi është si ind

Kur ka rrënjë të thella, pema kokrra lindi;

Ky libër i bukur vetëm me të vërteta

Po troket denjësisht nëpër biblioteka.

Shoqata Kulturore Atdhetare “Labëria” dhe Instituti i Librit dhe i Promocionit “Toena” organizuan paraqitjen e librit “Të njohësh gjakun tënd” të autorit Mujo H.Gjondedaj, në mjediset e Pallatit të Kulturës “Labëria”, Skelë, të shtunën e 15 majit 2010, siç bëmë dhe njoftimin në numrin pararendës të gazetës “Çika e Tërbaçit”. Shoqata Atdhetare –Kulturore “Tërbaçi” dega Vlorë sidomos, siguroi një mbështetje me pjesëmarrjen e tërbaçiotëve të Vlorës, krahas familjes.

Nderoi veprimtarinë me pjesëmarrjen dhe përshëndetjen e tij vetë kryetari i shoqatës “Labëria”, miku i Tërbaçit, prof. Ago Nezha. Në takim foli dhe personazhi i njohur, prof. Bardhosh Gaçe, përshëndeti nga miqësia dr. Asqeri Llanaj, kryetar i SHAK “Cakrani”, ndërsa kryetari i shoqatës Atdhetare-Kulturore“Tërbaçi”, shkrimtari Albert Habazaj falënderoi të gjithë njerëzit që harxhuan nga koha e tyre për t’u nderuar në këtë kuvend përurues, duke dhënë mesazhin që, me dëshirë, respekt e humanizëm, kush kontribuon për Tërbaçin është mbushur me mjaltë nga mirësia e tij.

Vërtet emocionuese ishte fjala Av. Dr. Jorgo Dhrami, qeparotasin nga Tërbaçi, që Bragjinin tonë e mori me vete, atje në ballë të Jonit dhe e respekton e nderon nga Tirana. M’u kujtua “gjaku i shprishur” i De Radës, arbëreshit të madh nga Radhima me vargjet e tij:.. “s’po di cilën dashuri/le prapa e pakënaqur/duke rënë në pikëllim”. Mendoj se Tërbaçi mblodhi barkun e vetë atë ditë, ashtu siç e ka patur traditë pa pompozitet, se veprimi flet, duket…

Në plotësim të formatimit të veçantë të kësaj veprimtarie po përzgjedhim për lexuesin e gazetës “Dielli” ashtu si kohë më parë për gazetën tonë lokale “Çika e Tërbaçit” botimin e fjalës së dr. Jorgo Dhramit, dr. Asqeri Llanaj dhe emocionet e vetë autorit. Theksoj, për kujtesë se libri dhe përurimi i tij u realizua nga prof.as.dr.Farudin Gjondedaj, djali i vogël i autorit, shoku im i tetëvjeçares, gjithmonë ndër më të dalluarit dhe ndër më të pashfaqshmit artificialisht.

GJENEZË DHE AUTOKTONI E TË PARËVE TANË

-nga Av .Dr. Jorgo Dhrami (sot Pro.f as.)-

Si rrallëherë jemi mbledhur të gjithë së bashku, ne vëllezërit e tu të një gjaku, në qytetin tonë të shtrenjtë dhe heroik të Vlorës, për të promovuar librin tuaj të ndritur “Të njohësh gjakun tënd”.

Vepra e juaj e materializuar në këtë libër, ka vlera të jashtëzakonshme në çfarëdo lloj drejtimi qoftë. Vlerat e punimit tuaj fillojnë që nga titullimi i librit “Të njohësh gjakun tënd” e gjer në gërmën e fundit të këtij shkrimi. I tërë ky shkrim pasqyron dhe mbart në vetvete, një punë kolosale tuajën, si në gjurmimin, grumbullimin e sistemimin e fakteve, ngjarjeve e rrethanave, ashtu dhe në analizën kritike e shkencore të tij, duke e parë dhe trajtuar këtë material një për një dhe të tërë së bashku. Kjo mënyrë studimi apo e thënë ndryshme, kjo metodologji studimi dhe vlerësimi, përshkoj gjithë veprën tuaj nga fillimi deri në fund, duke zbatuar kështu në mënyrë fanatike parimin universal shkencor që të mundëson zbulimin e së vërtetës ose të shkuarit tek ajo. Dhe ky studim i bërë nga ana e juaj, është i lidhur kryekëput me gjenezën dhe autoktoninë e të parëve tanë. Pikërisht këtu qëndron vlera e madhe historiko-shkencore e materialit tuaj për të cilin jemi mbledhur sot.

Mendimi i juaj, i shprehur dhe i mbrojtur me bindje në këtë punim, mbi origjinën apo gjenezën e të parëve tanë, mua më duket se, nuk është thjesht një d dëshirë për të qenë ata dhe ne të tjerët së bashku me ta, autoktonë dhe jo të prejardhur, por është një përfundim i mbështetur në të dhëna historike, ndonëse akoma jo të plota deri më sot, si dhe në trashëgiminë verbale që brezat i kanë lënë njëri-tjetrit, të ardhura deri në ditët tona. Këto dy elemente të domosdoshëm që nevojiten në këto raste, mendoj se në librin tuaj, mbështjellin këtë të vërtetë, ashtu siç mbështjellin Tërbaçin tonë të dashur dhe të respektuar, malet e lartë gjigande që e rrethojnë atë.

Në këtë vështrim do të thosha se, propozimi i juaj për mbajtjen e një kuvendi mbarëvëllazëror për studimin e këtij problemi, do të përforcojë, përsosë dhe saktësojë më tej, këtë realitet.

Duke e përfunduar fjalën, në emrin tim, të familjes sime, si edhe të gjithë vëllezërve tanë Bragjinas të fshatit të Qeparoit, ju urojmë nga zemra për këtë vepër historiko-shkencore me vlera të mëdha, jetë të gjatë, dhe, punime të tjera me vlera të tilla. Ndërkohë, duke qenë i lumtur që m’u dha rasti dhe mundësia të përshëndes të gjithë vëllezërit e mi të një gjaku, Tërbaçiotë, kudo që jetojnë apo punojnë, për një jetë të lumtur si dhe të gëzojnë të gjitha të mirat e kësaj bote.

PËRSHËNDETJE autorit të monografisë “Të njohësh gjakun tënd”

Nga Asqeri LLANAJ, kryetari i shoqatës atdhetare-kulturore “Cakrani”

Në emër të shoqatës atdhetare-kulturore “Cakrani”, ju shpreh përshëndetjet më të përzemërta juve z. Mujo Gjondedaj autor të monografisë; “Të njohësh gjakun tënd”, fisit Gjondedaj dhe gjithë pjesëmarrësve në këtë ceremoni. Nëpërmjet kësaj monografie, të realizuar me një punë të palodhur kërkimore-shkencore, me humanizëm, vullnet, objektivitet e këmbëngulje, kini arritur të pasqyroni e mbroni dinjitetin dhe vlerat e fisit Gjondedaj si pjesë përbërëse e Tërbaçit.

Do ta filloj me një thënie të Edith Durhan: “Njeriu duhet të bëjë detyrën e tij edhe në qoftë se nuk rron të shohë përfundimin. Ata që do të vijnë pas tij, do të kenë përfitim prej punës së tij”.

Vlerat historike, të gërshetuara me vlerat shpirtërore, me të dhënat arkeologjike, etnografike, kulturore, zakonore e arsimore, si dhe me atdhetarinë në shekuj, përbëjnë një kontribut dinjitoz dhe investim madhor që kanë bërë brezat në kohëra. Juve, i nderuari Mujo, nëpërmjet këtij botimi, kini bërë të mundur arshivimin bruto të të gjitha vlerave të fisit Gjondedaj, duke i hedhur ato me kujdes e mundim shpirtëror, gjë që do të ndjehet e transmetohet brez pas brezi si një kurorë krenarie e lavdie për emrin e origjinës, Gjondedaj Tërbaç, në këtë mënyrë, ky emër do ngulitet më fort në shpirtin e secilit, duke i shtuar jetën, pavdekësinë.

Në historinë e fisit Gjondedaj është skalitur atdhedashuria, uniteti, mikpritja, patriotizmi i njerëzve që kanë bërë histori, e luftërave në kohë të ndryshme e njerëzve që vlerat e Gjondedajve i kanë transmetuar e trashëguar ndër breza si vlera kombëtare shpirtërore e atdhetare. Edhe vetë juve, z. Mujo, jeni shndërruar në vlerë qytetarie, në më shumë se një figurë popullore dhe meritoni nderim për obligimin shpirtëror e moral për t’i sjellë vlerat e fisit Gjondedaj në ditët e sotme ashtu, të gjalla, si dikur.

Për të gjitha këto, edhe një herë ju shprehim përshëndetjet më të përzemërta dhe mirënjohjen më të çiltër për obligimin tuaj sa shpirtëror e qytetar, aq dhe intelektual e atdhetar.

EMOCION LOGJIK PAS FESTËS

-nga Mujo Gjondedaj, autor i librit-

Në këtë libër jam munduar, që aq sa unë dija, dhe arrita të grumbulloj materiale, ti shpreh ato qartë pa zbukurime apo tepri. Uroj që t’ia kem arritur qëllimit. Mendoj se mund të ketë dhe pasaktësi të vogla por këto nuk janë të qëllimshme por objektive.

Mendoj se nuk kam shkruar gjëra të paqena apo sajuara duke qenë sa më i kujdesshëm. Gjenezën e copëzova sipas vëllazërive apo kryefamiljarëve duke e skicuar në fletë të veçanta. Kjo për faktin se duke qenë shumë e madhe, mëhalla nuk mund të hidhej në një fletë të vetme, dhe arsyeja e dytë ishte se duke u vendosur pranë çdo vëllazërie do ti shërbente më mirë lexuesit për ilustrim. Për të bërë këtë skicë sa më të kuptueshme vendosa një bosht, duke marrë si qendër Xhebro Habilin. Këtë nuk e bëra se nuk i përkas kësaj dege, por sepse vendbanimi i hershëm i Xhebros ka qenë në qendër. Ndërsa Jazojt janë të vendosur në të majtë, ndërsa Bojkojt në të djathtë.

Pema gjenealogjike fillon në bazë me Gjin Kriqin dhe përfundon me brezin e Xhemal Gjondedës duke shikuar nga e majta në të djathtë. Nuk jam i sigurt sa ja kam arritur qëllimit për të qenë i kuptueshëm për lexuesin.

Jam përpjekur të bëj nga një biografi të shkurtër për brezin e parë dhe të dytë me aq sa dija vetë, dhe materialet që munda të grumbulloj. Për brezin e tretë vendosa vetëm emrat. Fëmijët tanë le ti zhvillojnë ato më tej. Më duhet të bëj edhe një sqarim për gjenezën, qoftë për gjakun tim apo të jashtëm, duke mos pretenduar se ajo është perfekte, mbasi nuk ka asgjë të shkruar për krijimin e fshatit se ajo është perfekte, mbasi nuk ka asgjë të shkruar për krijimin e fshatit dhe ecurinë e brezave në shekuj.

Por, për mendimin tim kjo skemë është më e mira për arsye se ajo është e bazuar në sygjerimet dhe mendimet e tre burrave të moçëm e të mençur të fshatit. Ata ishin: Çelo Shako Dedaj, Abaz Laçe Dedaj dhe Halil Hysen Gjondedaj. Kjo ngjarje zë fill në vitin 1946 kur një ekip i Institutit të Historisë erdhi në fshatin Tërbaç. Qëllimi i ekspeditës ishte të mblidhte të dhëna për ecurinë e brezave të fshatit me qëllim krijimin e historikut të tij.

Nisur nga ato që dëgjova dhe fiksova, qysh në atë kohë, më lindi ideja që të dokumentoja diçka lidhur me gjenezën e mëhallës Gjondedaj. Në vitin 1948 bazuar edhe me të dhëna nga babai im, Halil Hyseni, dhe me ndihmën e “disenjatorit”, mësuesit të nderuar Kujtim Mici, skicova në një karton të cilin e vara në mur, ecurinë e brezave të mëhallës Gjondedaj. Kushdo që vinte në shtëpi bëhej kureshtar dhe shikonte ecurinë e brezave të mëhallës Gjondedaj. (Në atë kohë, askush nuk kishte në fshat një skicë të tillë).

Mbas viteve ’90 janë botuar shumë libra që flasin për fshatin tonë. Vërej se pavarësisht se bëhet fjalë për figura të shquara të fshatit apo familje dëshmorësh ka ekzagjerime e tepri. Kjo konstatohet edhe nga bashkëfshatarë që i kanë jetuar ato kohë dhe janë ende gjallë.

Kam mendimin se për gjenezën e fshatit duhet organizuar një aktiv apo kuvend me përfaqësues të të gjitha mëhallëve në mënyrë që me njohuritë e tyre, e kaluara historike të ruhet dhe tu përcillet brezave të ardhshëm.

Unë i qëndroj fort pikëpamjes se Tërbaçi ka një popullsi autoktone dhe nuk është i ardhur nga ndonjë krahinë tjetër, ashtu siç pretendohet shpesh. Këtë përfundim, i cili nuk është vetëm i imi, e argumentoj me faktin se ky vendbanim është banuar në shekuj nga tërbaçiotë. Gjithashtu të gjitha toponimet në fshat kanë emra katolik, p.sh: Qafa e Shëngjergjit, Shënkolli, Hunda e Shënmitrit etj., apo mbiemrat: Gjinaj, Gjikaj, Gjokaj, Gjondedaj. Edhe defterët në kohën e Turqisë në vitet 1431-1520-1583, emrat i kanë katolikë. Mendoj se edhe emri i fshatit TËRBAÇ mund të rrjedhë nga fjala “tërë bashkë”. Kjo argumentohet me faktin se gjatë gjithë shekujve ky fshat ka qenë i bashkuar.

Për të gjitha ato ç’ka thashë më lartë nuk është vetëm dëshira por edhe bindja ime. Kjo edhe për faktin se nuk ka dokumente të kohës, veç atyre që përmenda më lart. Këtë e them çiltër e me zemër të pastër. Do të dëshiroja dhe do të gëzohesha shumë sikur të gjendeshin dokumente të reja të mbështesnin pikëpamjen time mbi origjinën e fshatit pavarësisht nëse do të jetoja apo jo. Një referencë shumë e mirë për këtë problem do të ishte libri i dr. Selim Beqirit: “Si u krijua dhe mbijetoi Tërbaçi”.

Mendoj dhe shpresoj se lexuesi do të më kuptojë për atë që i kisha vënë objektiv vetes, me modesti mendoj se e arrita. Të gjitha ato që kam shkruar nuk i kam bërë për t’u dukur apo për t’i bërë oponencë dikujt. Kështu i kam perceptuar gjërat dhe kështu i kam shkruar.

Edhe një herë u kërkoj të falur pjesëtarëve të gjakut tim (Mëhallës Gjondedaj), për çdo pasaktësi apo ndonjë gabim tjetër. Në qoftë se do të kishte të tilla, ju siguroj se kurrsesi nuk janë të qëllimshme, por thjesht lidhen me vështirësitë e mbledhjes së informacionit dhe moshës time të kaluar.

*) Drejtor i Bibliotekës Qendrore “Nermin Vlora Falaschi”

Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, Albania

NACIONALIZMI I AVANCUAR I LIDHJES SHQIPTARE SË PRIZRENIT

February 6, 2013 by dgreca

NGA DORIAN KOCI/

Pothuajse në të gjithë literaturën ekzistuese rreth lindjes dhe shfaqjes të nacionalizmit mes shqiptarëve nënvizohet fakti se kjo rrymë pati vështirësi për tu përqafuar nga ta dhe se u zhvillua më vonë se në etnitë dhe popullsitë e tjera të Ballkanit. Në këtë përcaktim dhe konkluzion arrihet duke pasur parasysh faktin se shqiptarët formuan të fundit shtetin e tyre kombëtar në Ballkan dhe se procesi i formimit të kombit shqiptar rrjedhimisht ishte më i ngadalshëm. Ky konstatim sigurisht që mbulon një pjesë të madhe të së vërtetës por duhen nënvizuar disa aspekte që meritojnë vëmendje, të cilat përpiqen që nacionalizmin dhe zgjimin kulturor te shqiptarët ta shtyjnë përtej datës së dërgimit të letrës së Naum Veqilharxhit, nipit të vet Jani Cales, datë dhe letër që përgjithësisht nga historiografia zyrtare shqiptare mbahen si datat e fillimeve të zgjimit kulturor të tyre dhe vitit 1878, vitit emblematik të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit që mbahet si viti i shprehjes së nacionalizmit shqiptar. Kështu p.sh studiuesi Dritan Egro në artikullin e vet “Rrënjët e Nacionalizmit Shqiptar” duke u nisur nga një ngjarje e shënuar e afirmimit të kombësisë shqiptare si ishte Lidhja Shqiptare e Prizrenit nënvizon faktin se zhvillimet politike ndërkombëtare që çuan në krijimin Lidhjes së Prizrenit nxorën në pah një nivel të avancuar jo të mendimit, por të veprimit politik të nacionalizmit shqiptar. Kjo na bën të mendojmë se format më të hershme të tij duhet t’i kërkojmë edhe më herët. Gjeneza e lëvizjes nacionale të një populli shënohet atëherë kur një individ apo një grup individësh shpallin se ai komb ekziston dhe ai/ata individë marrin përsipër ta provojnë një realitet të tillë. Pra, gjeneza e lëvizjes nacionale të një populli lind kur lind mendimi politik për të jetuar më vete, kur lind ideja e mëvetësisë kombëtare. Pikërisht kjo ndarje midis mendimit dhe veprimit besoj se është thelbësore për të trajtuar fillesat e nacionalizmit shqiptar, parë kjo dhe në një rrafsh krahasues sidomos me zhvillimet e Revolucionit Grek, si revolucion që tronditi gjithë botën Ballkanike. Pas këtij zhvillimi të vrullshëm që po kalonin territoret greke që po fitonin pavarësinë prej Perandorisë Otomane, natyrshëm shtrohet pyetja se në se statusquo-ja politike ndryshon si rezultat i një konstelacioni të ri politik, është krejt e natyrshme që elementët e çdo grupi të caktuar etnik brenda një formacioni shtetëror multietnik të tentojnë të vënë në pah ato elementë që ata i bashkojnë, madje të shkojnë edhe më tej, duke insistuar për të ekspozuar veten si një grup me veçori të spikatura, të ndryshme nga të tjerat, për më tepër nga fqinjët, duke e bërë atë të jetë sui generis. Është logjike të mendosh që vetëm kështu çdo grup etnik të luftojë për të siguruar mbijetesën, madje në kushte optimale të aspirojë edhe për sundim mbi fqinjët.Të njësosh mendimin me aksionin politik si bëjnë disa studiues të huaj që kanë studiuar nacionalizmin shqiptar si Nathalie Clayer dhe Nura Bozbora përkatësisht në veprat “Në fillimet e nacionalizmit shqiptar-Lindja e një kombi me shumicë myslimane në Evropë” dhe “Shqipëria dhe nacionalizmi shqiptar në Perandorinë Otomane” është njëlloj si të thuash se nacionalizmi në Greqi lindi në vitin 1821 dhe të përjashtosh një periudhë disa vjeçare para kësaj date që e analizuam më lart.

Një mendim interesant ka shprehur dhe studiuesi e publicisti Tajar Zavalani në artikullin e tij “Nacionalizmi shqiptar” (1969). Është interesant fakti që Zavalani është i pari që tregon se rrënjët e nacionalizmit shqiptar duhen kërkuar në periudhën e pashallëqeve. Gjithsesi deri më tash nuk ka akoma fakte bindëse për të mbrojtur këtë tezë dhe ndoshta një studim më i thelluar i dokumentacionit edhe në gjuhët osmanishte, greqishte sllavishte do të hidhte më shumë dritë mbi këto çështje të debatuara si p.sh dokumenti që përmend Egro në artikullin e vet të shkruar nga gjyshi i Ismail Qemal Vlorës. Interesant në këtë letër është fakti që përveçse fjalisë të “mblidhemi për të diskutuar rreth avenirit të vendit tonë” fill pas zhvillimeve të konfliktit të zgjatur greko-otoman, është dhe përdorimi i termit vatan nga një term tradicionalisht i përdorur në gjuhën politike të Islamit në kuptimin atdhe i myslimanëve (homeland of muslims), në këtë dokument përdoret me kuptimin atdhe kombëtar (patria). Ndoshta ky dokument është nga të parët në gjuhën politike osmane kur ky term pëson një ndryshim të tillë semantik.Ekzistenca e këtij dokumenti, i shkruar nga një përfaqësues i denjë i elitës shqiptare myslimane të kohës hedh dritë dhe mund të fillojë të dekonstruktojë një klishe që është vërejtur në studimet rreth nacionalizmit të shqiptarëve , ku zakonisht zgjimi kombëtar dhe kulturor është parë më së pari në pjesët e popullsisë shqiptare që i kanë përkitur besimeve kristiane dhe më vonë në ato që i përkisnin besimit islam. Kjo tendencë për ta parë zgjimin kulturor dhe aksionet politike të shqiptarëve në këtë lloj mënyre shpesh herë ka theksuar partikularizmin e ndjenjës nacionale dhe identitetit kombëtar të popullsisë shqiptare sesa unitetin shpirtëror që mesa duket zotëronte kjo popullsi, përderisa në fillimet e shekullit të XX mundi të krijonte shtetin e vet kombëtar të bazuar në modelin e shtetit komb dhe të inspiruar nga nacionalizmi.

Para rendësja e Kuvendit Kombëtar të Vlorës ishte Lidhja Shqiptare e Prizrenit, kuvendi në të cilin nacionalizmi shqiptar u shpreh në një formë të pjekur e të maturuar, me kërkesa të qarta për autonomi dhe zhvillim kombëtar. Në politologjinë shqiptare dhe në atë të huaj që flitet për Shqipërinë, është shkruar shumë për rëndësinë e këtij kuvendi, si dhe për vendimet që u ndërmorën aty, vendime që pranohen gjerësisht se janë shprehja e parë e kombësisë për shqiptarët në kuptimin modern të kësaj fjale. Mirëpo, edhe pse ky fakt është gjerësisht i njohur, data 10 qershor nuk ka hyrë në asnjë kalendar zyrtar si ditë përkujtimore dhe për më tepër vetëm nëpër përvjetorë ka marrë një vëmendje institucionale. Natyrisht, Lidhja Shqiptare e Prizrenit është shumë e rëndësishme se një përkujtim formal i ndërmarrë nga dy shtete shqiptare në rajon dhe mesazhet e saj janë bërë pjesë e artikulimeve politike të kombit shqiptar gjatë gjithë historisë së mëvonshme të tij. Pikërisht në këtë forcë përcjellëse mesazhesh dhe në trashëgiminë politike që ka krijuar, qëndron rëndësia e veçantë e Lidhjes dhe e datës 10 qershor si datë simbolike e themelimit të saj.

Lidhja Shqiptare e Prizrenit përfaqëson unitetin e kombit shqiptar, pasi ishte një krijesë e Komitetit Shqiptar të Stambollit që përbëhej nga intelektualët shqiptarë më të shquar të të gjithë krahinave të Shqipërisë e krijuar në kryeqendrën e Kosovës, që përfaqësonte elementin e forcës më të suksesshëm shqiptar në Perandorinë Otomane. Për më tepër vendimet e saj prekën si Veriun dhe Jugun, Lindjen dhe Perëndimin e Shqipërisë, duke i dhënë kohezionin e duhur shoqëror dhe kombëtar shqiptarëve. Lidhja Shqiptare e Prizrenit vjen si një histori qëndrese, pasi kishte kundër vetes vullnetin e pothuajse gjithë Fuqive të Mëdha të kohës dhe kundërshtoi çdo vendim të gabuar të tyre rreth tërësisë territoriale të shqiptarëve. Edhe pse aksioni i saj nuk rezultoi tërësisht i suksesshëm, pasi një qytet i banuar tërësisht me shqiptarë si Ulqini iu bashkëngjit pa të drejtë Malit të Zi, mesazhi i qëndresës ndaj vendimeve të padrejta të ndërkombëtarëve rreth çështjes shqiptare është aktual edhe sot. Me këmbënguljen e tyre stoike për të mos e bërë atdheun e vet plaçkë tregu, shqiptarët e asaj kohe u treguan ndërkombëtarëve se parimi i vetëvendosjes si parim universal i kombësive duhej përfshirë në gjeopolitikën e tyre në rajon dhe se asnjë popullsi që fati i keq mund ta kish detyruar të tretej në tisin e historisë nuk duhej nënvlerësuar.

Burimet:

1-Natalie Clayer. Në fillimet e nacionalizmit shqiptar–Lindja e një kombi me shumicë myslimane në Evropë. Përpjekja:Tirana, 2009

2-Historia e Popullit Shqiptar.Vëllimi i II. Toena:2002

3-Myslim Islami. Jeta e Naum Veqilharxhit. Shtëpia botuese 8 Nëntori: Tiranë. 1978

4-Tajar Zavalani, Histori e Shqipnis, Botim II, Phoenix, Tirane, 1998

5- Nura Bozbora. Shqipëria dhe nacionalizmi shqiptar në Perandorinë Otomane. Dituria: Tiranë, 2002

6- Dritan Egro “Rrënjët e nacionalizmit shqiptar” Gazeta Panorama, 5.03.2009

ARKIVI I PETER R PRIFTIT I ËSHTË DHURUA”BIJËVE TË SHQIPES” NË FILADELFIA

February 5, 2013 by dgreca

Rreth 200 dosje me dorëshkrime, letra, artikuj të ndryshëm të lëna pas vdekjes nga Peter Prifti, i vëllai ia dorëzoi Shoqatës “Bijtë e Shqipes” në Filadelfia. Arkivi i rrallë i një prej kontribuuesve më të njohur të çështjes shqiptare në SHBA dhe bashkëpunëtorit të ngushtë të Fan Nolit, përmban studime dhe shënime të pathëna ndonjëherë mbi rolin e personaliteteve të njohura shqiptare në SHBA…

***

Në tre paragrafët e parë, redaktori i “Diellit”, Peter Prifti, përshkruan takimin në rezidencën e kryepeshkopit: “E takuam në rezidencën e tij në rrugën ‘Blagden’, një vend i mobiluar me modesti, ku ai ka punuar e ka jetuar për shumë vjet…. Në studion e tij, syri sheh rafte të tëra me libra. Kur dikush e pyeti një herë se a ndihej i vetmuar pa njeri pranë për të biseduar, Noli i tha: ‘Ata janë të gjithë miqtë e mi, unë mund të bisedoj me secilin prej tyre’”.

“Në Kuvendin e Peshkopatës që u mbajt në korrik 1961, unë shërbeva si sekretar i Kuvendit. Gjatë punimeve të Kuvendit ndenja pranë Nolit, në anën e djathtë të tij. Në një kohë pushimi gjatë Kuvendit, Noli u kthye nga unë dhe më pyeti nëse doja të bëhesha prift. Më la përshtypjen se po të bëhesha prift, e kisha rrugën të hapur që një ditë të bëhesha peshkop, e të zija vendin e tij. Unë e falënderova për ofertën fisnike që më bëri dhe për opinionin e mirë që kish për mua, por i thashë, me keqardhje, se karriera klerikale nuk më interesonte.”

Opinionin e Tij për Konicën, Noli e ka dhënë në parathënien e librit “Shqipëria, Kopështi Shkëmbor në Evropën Juglindore”, ku shkruan: “Konica mund të konsiderohet si krijues i prozës moderne shqiptare. Me këshillën dhe drejtimin e tij, unë përktheva disa vepra të Shekspirit, Ibsenit, Edgar Allen Poes dhe Don Kishotin e Servantesit. Vlerësimi i lartë del në kontekst, ku Imzot Noli e quan veten nxënës të Faikut.

Në biografinë e tij të pabotuar ai shkruan: “Filozofia më pasuroi mendjen dhe shpirtin, por jo xhepin, sepse nuk e përdora për të fituar bukën e gojës. Kjo është një nga ironitë e jetës sime.”

Ndihem i kënaqur që e shpëtova arkivin e vëllait, duke e dërguar me 15 koliposta nga San Diego në adresën e shtëpisë sime në New York. Pata sugjerime t’ia dërgoja Arkivit të Shtetit në Tiranë, por ajo punë kërkonte mund e shumë të holla.

Zëri i tij ishte i hollë dhe bisedat me të dukeshin sikur të zhvendosnin nga një kafene e zakonshme në qendër të Tiranës, diku në ato baret me dritare dhe tryeza të rënda, në muret e mbushura me libra. Nuk më kujtohet se çfarë po pinim, por ajo që më shoqëroi gjatë pas atij takimi ishte diçka krejtësisht perëndimore që vinte prej portretit të tij. Damarët e kaltër në duart e bardha dhe një qetësi që fshihte kuriozitet për gjithçka që ndodhte në Shqipëri. Duhet të ketë qenë viti 2001, dhe në takimin tonë ishte edhe vëllai i tij, Naum Prifti. Ky ishte takimi im i parë dhe i fundit me Peter Priftin, megjithëse deri vonë në postën time elektronike vinin email-e përshëndetëse prej tij. Ndjesinë e atij takimi e kam sjellë sërish në kujtesë dy vjet më parë, kur hiri i tij shpërndahej lehtë-lehtë në ujërat e buta të Erzenit. Ai takim më ka mbetur gjatë në mendje, ndoshta pasi takimi me të ishte si një takim me një tjetër botë, dhe një tjetër kulturë që shpërndahej lehtë-lehtë përmes zërit dhe portretit të tij… Burri që kishte veshur pantallona të bardha dhe një xhaketë të një stili krejt ndryshe për Tiranën e atyre viteve, me një mjekër të kuruar me kujdes, ishte njeriu që kishte jetuar historinë e atyre dhjetëra njerëzve që ishin përpjekur ta ndryshonin Shqipërinë nga larg…

Peter Prifti, studiues i shqipes, gazetar dhe një prej kontribuuesve më të njohur të çështjes shqiptare në SHBA, një prej bashkëpunëtorëve më të ngushtë të Fan Nolit, u nda nga jeta dy vjet më parë. Biblioteka e tij personale, një pasuri e gjallë e një periudhe unikale për çështjen e zhvillimet shqiptar, i kaloi të vëllait Naum Prifti. Ndërsa mbi 200 dorëshkrime, fryt i punës së tij shkencore, i kaluan Shoqatës “Bijtë e Shqipes” në Filadelfia. “Ndoshta do të ishte më mirë t’i sillja në Arkivin e Shtetit, por ky transport kushtonte”, shprehet në një intervistë më poshtë për gazetën “Shqip” i vëllai Naum Prifti. Ndoshta koha do të zbulojë atë çfarë Peter Prifti ka lënë në ato rreshta pafund, që sot ndodhen në Filadelfia, të cilat Peteri i shkroi duke pasur në mendje vetëm Shqipërinë.

Vetëm pak kohë më parë, vëllai juaj Peter Prifti, një nga figurat me kontribut të vyer në çështjen shqiptare në SHBA u nda nga jeta. Çfarë ishte për ju kjo ndarje?

Humbja e vëllait ishte ngjarje e dhimbshme për mua, pas vdekjes së papritur të nipit tim Eri, në moshën 23-vjeçare. Veç lidhjes së gjakut me Peterin patëm lidhje të ngushta shpirtërore. Në dy vitet e fundit shëndeti i tij u keqësua. Vëllai gjatë gjithë jetës kishte qenë “i thatë, por i thantë”, sikurse thotë shprehja popullore. Ai nuk vuante nga ndonjë sëmundje kronike, por mbas moshës 80-vjeçare iu shfaq leukemia dhe shëndeti i tij shkoi teposhtë deri sa më 17 gusht 2010 u nda nga jeta. Tri javë përpara asaj dite, e vizitova në qendrën shëndetësore në San Diego të Kalifornisë. Me mallëngjim kujtoj bisedën më të vështirë që kam pasur me të në jetën time. Në testament ai shkruante se e linte në dëshirën e familjes nëse donim ta varrosnin, apo ta digjnim kufomën e tij pas vdekjes. Iu luta të mos na e linte ne atë barrë, por ta zgjidhte vetë opsionin që dëshironte dhe ne do të respektonim dëshirën e tij. Kjo bisedë ishte njëlloj si t’i thosha se po ndaheshim për jetë. Pasi u mendua pak, tha se preferonte djegien dhe hiri t’i shpërndahej mbi tokën e atdheut. Amaneti ishte në harmoni me jetën dhe aktivitetin e tij patriotik. Në tetor të atij viti, ime shoqe dhe unë shkuam në Tiranë dhe të ndihmuar nga Akademia e Shkencave ia plotësuam dëshirën e fundit. Hirin e tij e shpërndamë mbi lumin Erzen, në afërsi të Ibës. Më pas shtruam një drekë përkujtimore për të gjithë miqtë dhe dashamirësit që morën pjesë në ceremoni. Aty folën për jetën dhe aktivitetin e tij prof. Emil Lafe, prof. Jorgo Bulo, prof. Nasho Jorgaqi edhe unë. Peter Prifti ishte model i njeriut të thjeshtë që jetonte pa pretendime. Nuk pinte as duhan, as pije alkoolike dhe në të ngrënë ishte shumë i përkorë. Si beqar me përvojë të gjatë dinte të kujdesej për veten, për apartamentin, si edhe për gardërobën dhe menynë e tij ditore. Ishte metodik në gjithçka që ia kushtonte kohën e tij, qysh nga marrja e postës deri në sistemimin e albumeve. I lexonte me kujdes si postën konvencionale dhe internetin dhe u përgjigjej të gjithë atyre që i drejtoheshin. Arkivi i tij ishte i pasur dhe i sistemuar në mënyrë shkencore, me dosje të veçanta për çdo subjekt. Pesë sirtarë të thellë qenë mbushur me mbi 200 dosje. Në apartamentin e tij shihje libra në çdo faqe muri, kryesisht botime shqip, apo kushtuar Shqipërisë, një mori me albume, foto, filma artistikë, midis tyre edhe filmin “Skënderbeu”, dhe një dokumentar për Fan Nolin, kaseta me muzikë shqiptare e klasike, videokaseta.

Cilësi tjetër e tij ishte mirësjellja dhe druajtja ndofta më tepër sesa duhej. Ai kishte shoqëri të gjerë në rrethet intelektuale, personalitet që nderohej nga shqiptarët, nga amerikanët dhe nga profesorë europianë që patën rast ta njihnin ose punuan tok me të. Shpesh kam pyetur veten time se pse nuk u martua. Arrita në përfundimin se mbi të gjitha ishte xheloz për pavarësinë e tij dhe donte që t’u përkushtohej punëve shkencore e letrare që kishte për zemër.

Peter Prifti ishte nga të paktët të rinj të mërgatës shqiptare të brezit të tij që kreu studime universitare të plota dhe mori gradën shkencore pasuniversitare. Ai kreu studimet universitare në Penn State College (1949) dhe vazhdoi arsimin pasuniversitar në “University of Pennsylvania,” ku u nderua me gradë shkencore “Master of Arts Degree in Philosophy” më 1955-n.

Vërtet numri i shqiptarëve që kanë përfunduar studimet e larta në SHBA menjëherë pas lufte është i pakonsiderueshëm. Kuptohet se prindërit e tyre preferonin t’i mbanin fëmijët në bizneset e tyre, ndërsa babai ynë mendoi se shkollimi do ta ndihmonte Peterin ta kishte jetën më të lehtë dhe të mos hiqte ato rropatje që pati ai vetë dhe emigrantët e tjerë të fillimit të shekullit. Peter Prifti bashkë me Polin, vëllain e madh, kanë meritën se nisën në Filadelfia një radioprogram javor në gjuhën shqipe, me qëllim të ruhej gjuha dhe traditat. Më 1957-n, Peteri i dërgoi “Diellit” një ese mbi gjendjen e shqiptarëve në Pensilvani, e cila u pëlqeu nga Noli dhe vatranët e tjerë. Unë besoj se ai shkrim i hapi rrugën ta ftonin në Kuvendin e Vatrës më 1958 në Boston, dhe ta zgjidhnin sekretar të Federatës dhe njëkohësisht redaktor të gazetës “Dielli”. Këto detyra i dhanë rastin të njihej nga afër me Fan Nolin dhe patriotë të tjerë të shquar. Dy vjet më vonë, profesori Grifits, autor i librit “Shqipëria dhe grindja Sovjeto-Kineze” i ofroi punë në MIT në Boston, një institucion studimesh me famë ndërkombëtare. Atje punoi për 15 vjet si këshilltar për çështjet shqiptare dhe në vitin 1978 botoi librin “Socialist Albania Since 1944”, (Shqipëria Socialiste që nga viti 1944). Libri u etiketua me të meta të pafalshme nga regjimi komunist se aty kritikohej Enver Hoxha si diktator. Midis të tjerash atje kishte edhe një listë me emrat e anëtarëve të Byrosë Politike, të dënuar nga PPSH-ja si projugosllavë, si prosovjetikë, si deviacionistë, sabotatorë etj. Lista ishte sinjifikative për terrorin politik që mbretëronte në Shqipëri. Nga ky shkak, libri u kategorizua “tepër i rezervuar” nga Biblioteka Kombëtare dhe jepej vetëm me konsensusin e drejtoreshës. Në krahun e kundërt të spektrit, të arratisurit politikë që kishin ardhur nga Shqipëria, e damkosën për propagandë komuniste, por pavarësisht nga ekstremet shqiptare, vepra zuri vend në referencat e studiuesve për Shqipërinë, për të vërtetat objektive dhe paraqitjen faktike.

Peter Prifti ka qenë një ndër njerëzit që ka ndenjur gjatë pranë Fan Nolit. A janë ruajtur në dorëshkrimet që ka lënë pas, histori apo kujtime nga kjo marrëdhënie?

Për këtë po sjell kujtimet e Peter Priftit për Fan Nolin. “Në Kuvendin e Peshkopatës që u mbajt në korrik 1961, unë shërbeva si sekretar i Kuvendit. Gjatë punimeve të Kuvendit ndenja pranë Nolit, në anën e djathtë të tij. Në një kohë pushimi gjatë Kuvendit, Noli u kthye nga unë dhe më pyeti nëse doja të bëhesha prift. Më la përshtypjen se po të bëhesha prift, e kisha rrugën të hapur që një ditë të bëhesha peshkop, e të zija vendin e tij. Unë e falënderova për ofertën fisnike që më bëri dhe për opinionin e mirë që kish për mua, por i thashë, me keqardhje, se karriera klerikale nuk më interesonte.” (Flamurtari Kombit, 1882-1982) Peter Prifti ka shkruar një sërë artikujsh për Nolin, e po ashtu ka përkthyer fjalimin e tij në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë, 10 shtator 1924 nga frëngjishtja në anglisht. Njëherë pasi botoi një shkrim të bukur pa emër kushtuar Nolit, i ngjau një incident. Në një mbledhje përkujtimore në Boston dikush pyeti kush ishte autor i shkrimit dhe për habinë e Peter Priftit, një personalitet i shquar i diasporës (A.A.) deklaroi se autori qe ai. Peter Priftit që u ndodh atje, i erdhi aq turp sa nuk pipëtiu. Pas një viti pati rast ta botonte me emrin e tij dhe kështu çështja u mbyll pa zhurmë. Këtë incident ia rrëfen edhe prof. Nasho Jorgaqit, te përgjigjet që i dërgoi rreth anketës për Nolin, por e luti të mos e zinte ngoje.

Një kapitull me gjashtë shkrime anglisht për Nolin ndodhet te libri “Unfinished Portrait of a Country”, sikurse “Audiencë me metropolitan Fan S. Nolin”, “Për kujtim të peshkop Fan Nolit”, “Një Amerikan i madh me origjinë shqiptare” etj. Peteri ka përkthyer anglisht me besnikëri e bukuri artistike poezinë “Anës lumenjve.” Një ALBUM për Fan Nolin, me poezi pak të njohura dhe me foto ia ka dërguar dhuratë Institutit të Gjuhësisë. Falë këmbënguljes së tij për kërkime shkencore, pas plot dy vjet përpjekjesh, ai siguroi kopjen origjinale të fjalimit të Nolit, mbajtur në Lidhjen e Kombeve Gjenevë, më 10 shtator 1924, të cilën e përktheu nga frëngjishtja në anglisht, për t’ua bërë të njohur anglishtfolësve, atë perlë oratorie.

Ka pasur një debat që ju e keni botuar kohët e fundit në shtyp mes Peter Priftit, Arshi Pipës dhe Sami Repishtit…

Për mua, sjellja e tij fisnike ndaj prof. A. Pipës dhe prof. S. Repishtit është veçanërisht mbresëlënëse. Më 1989, ata shkuan te një konferencë ndërkombëtare në Strasburg, ku Pipa referoi me gojë përmbajtjen e referatit për çështjen e Kosovës. Një kopje ia dërguan dhe Peter Priftit për të vjelë mendimin e tij. Sigurisht prisnin lavdërime, ndërsa Peter Prifti u skandalizua nga përmbajtja e referatit dhe hartoi një përgjigje prej 8 faqesh të daktilografuara, ku shprehte indinjatën e tij që autorët ngarkonin me faj shqiptarët e Kosovës për gjendjen e tyre mjerane. Sipas referatit, përdorimi i flamurit kombëtar dhe miratimi i gjuhës së njësuar shqipe nga kosovarët ishin shkaqet që kishin zemëruar autoritetet serbe. Me argumente e me fakte historike, P. Prifti i hidhte poshtë këto pretendime. Debati midis tyre vazhdoi me sulme e kundërsulme. Së fundi, Pipa i uli tonet agresive nga argumentet bindëse të P. Priftit. Ky debat më ra në dorë pas njëzet vitesh, dhe u habita që vëllai nuk e kishte botuar, aq më tepër se ngjarjet historike i kishin dhënë të drejtë atij. Vëllai m’u përgjigj se nuk donte ta botonte kurrsesi sa të ishte gjallë. Nuk donte t’i vinte kolegët e tij në pozita të vështira. Pas vdekjes së tij, debatin e botova te buletini “Zëri i së Vërtetës” në New Jersey dhe te revista “Dy Drinat,” (2012) që del në Kukës, sponsorizuar nga shqiptaro-amerikani Esat Bilali.

Kontributi i Peter Priftit është pak i njohur në Shqipëri…?

Për arsyen e thjeshtë se krijimtaria e tij e pasur publicistike nuk njihet. Deri tani, të gjitha botimet e tij janë anglisht, me përjashtim të vëllimit “Mozaik shqiptar” botuar nga “Buzuku” në Prishtinë. Në Tiranë, shtëpia botuese “Lilo” botoi broshurën “Gjuha është organizëm e gjallë”, ku Peter Prifti debaton me prof. Arshi Pipën dhe mbron gjuhën e njësuar shqipe. Vetëm prof. Eleni Karamitri botoi monografinë “Peter R.Prifti në botën e dijetarëve shqiptaro-amerikanë”, një përpjekje serioze për të njohur jetën dhe punën e tij. Unë ndieja detyrim moral ndaj vëllait që kishte përkthyer anglisht disa nga veprat e mia, ndaj e ndihmova të kompilonim librat e tij anglisht, “Remote Albania – the Politics of Isolationisn” (Shqipëria e Largët – Politika e Izolacionit) botim “Onufri”, 2000, “Land of Albanians: A Crossroads of Pain and Pride” (Vendi i shqiptarëve –Kryqëzim i Dhimbjes dhe Krenarisë) “Horizonti”, 2002. Disa vite më parë, kërkova nga zyra e SOROS-it në Tiranë që veprat e Peter Priftit të përktheheshin shqip, me qëllim që kjo pasuri t’i kthehet trungut të cilit i përket. Nuk pata sukses.

Veç krijimtarisë publicistike, ai ka edhe një sërë veprash linguistike, që vijnë nga periudha e angazhimit në Universitetin e Kalifornisë në San Diego. Në bashkëpunim me albanologun Leonard Newmark, u botua “Standard Albanian,” (Gjuha shqipe e normuar) të cilën A. Kostallari e çmonte veçanërisht për tiparet konstruktive. Më pas vijnë botimet “Spoken Albanian” (Shqipja e folur) dhe “Reading in Albanian” (Lexime në Shqip), dy vepra të mirëpritura nga shqiptarët e Amerikës që donin të zgjeronin njohuritë për gjuhën shqipe.

Peter Prifti ka ndjekur me konsekuencë ngjarjet në Kosovë që nga viti 1968 kur u shpalos kërkesa “Kosova Republikë”. Qysh prej atij viti, ai është i vetmi autor i njohur që ka botuar çdo vit artikuj për situatën dhe gjendjen e popullit shqiptar në Kosovë. Më 1999, kur çështja e Kosovës ziente në mbarë botën, ai botoi te Columbia University New York “Confrontation in Kosova-The Albanian-Serb Struggle, 1969-1999”, (Konfrontim në Kosovë – Lufta shqiptaro-serbe 1969-1999.)

Libri pati jehonë në rrethet akademike të Amerikës për njohjen me problemet e Kosovës, duke dhënë ndihmesën e vet për ndërhyrjen e NATO-s në Kosovë. Nga kërkesat e shumta, libri u ribotua, diçka e rrallë për botimet akademike të kësaj natyre.

Në shtyp është folur për një mori dorëshkrimesh dhe kujtimesh të lëna nga Peter Prifti. Si një nga njerëzit që jeni kujdesur për to, çfarë përmbajnë ato?

Unë kisha në duar rreth 200 dosje me dorëshkrime, shkrime, letra e artikuj, që pasqyrojnë aktivitetin e tij të gjatë. Natyrisht m’u desh t’i skartoja një pjesë të tyre. Habia ime ishte se tok me shkrimet publicistike, gjeta edhe shkrime letrare anglisht, për të cilat s’kisha dijeni. Më të rrallë ai më dërgonte disa pjesë letrare anglisht, po gjithmonë i konsideroja si kuriozitet. Nuk e dija pasionin e tij të fshehtë për letërsinë dhe tani jam kureshtar të di vlerën e tyre. Ndihem i kënaqur që e shpëtova arkivin e vëllait, duke e dërguar me 15 koliposta nga San Diego në adresën e shtëpisë sime në New York. Pata sugjerime t’ia dërgoja Arkivit të Shtetit në Tiranë, por ajo punë kërkonte mund e shumë të holla. Ende nuk e di nëse Arkivi do kishte mundësi të mbulonte shpenzimet. Sidoqoftë unë i depozitova te Shoqata “Bijtë e Shqipes” në Filadelfia, si vendi ku Peter Prifti u edukua dhe u rrit. Ata i vendosën në një hapësirë të veçantë dhe i ruajnë me kujdes. Mbetem me shpresë se do të vijë koha që ky thesar dorëshkrimesh të njihet e të çmohet si pjesë e trashëgimisë shqiptaro-amerikane.

Peter Prifti ka qenë pjesë e rëndësishme e Federatës Panshqiptare Vatra. Si e shihni rolin e kësaj organizate në çështjen shqiptare dhe si e shihni zhvillimin e saj sot?

Këtu do vërej një koincidencë sa të rrallë aq dhe të bukur. Për herë parë në historikun njëqind vjeçar të Vatrës, dy vëllezër nga e njëjta familje zgjidhen sekretarë të Vatrës dhe punojnë me përkushtim për mbarëvajtjen e saj.

Peter ishte sekretar i Vatrës në vitet 1958-1960, ndërsa unë u zgjodha sekretar në vitin 1996 dhe vazhdoj ta kryej edhe sot të vetmen detyrë shoqërore që kam pasur gjatë jetës sime të gjatë. Unë u aktivizova te Vatra që kur jetoja në Filadelfia dhe porsa erdha në New York bashkëpunimi me kryesinë u forcua më shumë. Kam botuar artikuj, reportazhe dhe tregime, si edhe thirrjet drejtuar diasporës shqiptare për të dalë në demonstratë e në aktivitete për Kosovën, të cilat natyrisht janë pa emër.

Ndihem krenar që kam dhënë ndihmesën time dhe e shoh me kënaqësi rigjallërimin e Vatrës pas disa vitesh letargjie e rrudhjesh, për të mirën e komunitetit shqiptar dhe të kombit.

Intervista që Peter Prifti i bëri Fan Nolit në vitin 1958

Në shtëpinë e Nolit

Ruhet në koleksionet e “Diellit” një intervistë që redaktori i “Diellit” në vitet ‘58-‘59, Peter Prifti i pat marrë Nolit, që ato kohë jetonte vitet e fundit të pleqërisë në Kryekishën e Shën Gjergjit. Në fakt, Peter Prifti e ka emërtuar atë jo intervistë, por audiencë me Hirësinë e Tij, me Kryepeshkopin Mitropolit F. S. Noli. Atij i kishte bërë përshtypje të thellë përgjigjja që i kishte dhënë Imzot Noli, njërës prej pyetjeve, që ai i kishte drejtuar: Imzot, cila është vepra juaj më e çmuar për Kombin? Ai i qe përgjigjur: -”Futja e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve më 1920″, sepse i dha fund copëzimit të trojeve shqiptare nga fqinjët! Natyrisht që pranimi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve është merita e padiskutueshme e Fan Nolit, falë oratorisë dhe diplomacisë së tij, por kryeveprat e Nolit janë të shumta, pat menduar atëherë gazetari që e intervistonte. Futja e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve kishte sponsorizimin e Federatës Panshqiptare “Vatra”.

Audienca me kryepeshkopin është botuar në gazetën “Dielli” në numrin e 10 dhjetorit 1958. Po hyjmë në detajet e kësaj audience për faktin, se ajo jep saktësisht mprehtësinë e intervistuesit dhe padyshim admirimin që kishte ai për ikonën kombëtare Fan Noli.

Në tre paragrafët e para, redaktori i “Diellit”, Peter Prifti përshkruan takimin në rezidencën e kryepeshkopit: “E takuam në rezidencën e tij në rrugën ‘Blagden’, një vend i mobiluar me modesti, ku ai ka punuar e ka jetuar për shumë vjet….Në studion e tij, syri sheh rafte të tëra me libra. Kur dikush e pyeti një herë se a ndjehej i vetmuar pa njeri pranë për të biseduar, Noli i tha:- Ata janë të gjithë miqtë e mi, unë mund të bisedoj me secilin prej tyre”. Duke komunikuar me lexuesin e “Diellit”, editori shkruan: Ishim të interesuar të dinim pikëpamjet e tij për tri çështje të lidhura me njëra-tjetrën: Nacionalizmi shqiptar, puna e tij krijuese dhe komuniteti shqiptar në Amerikë. Për çështjen e parë, kryepeshkopi tha se kish filluar të interesohej për nacionalizmin shqiptar në moshën dhjetë vjeç, kur lexoi përkthimin shqip të Dhiatës së Re nga Kostandin Kristoforidhi dhe pamflete të tjera propagandistike shqiptare. Kopje falas të këtyre materialeve ishin shpërndarë me shumicë në fshatin e tij të lindjes, Ibrik Tepe në Turqi. Fitoren më të madhe në betejën e tij për çështjen shqiptare Imzot Noli, konsideron pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve. Trishtimi më i madh që ndjente ishte largimi nga Shqipëria më 1924.

Në vazhdën e punës për Shqipërinë, ai hyri në lidhje me shumë udhëheqës shqiptarë, veçanërisht me Faik Konicën. Opinionin e Tij për Konicën, Noli e ka dhënë në parathënien e librit “Shqipëria, Kopështi Shkëmbor në Evropën Juglindore”, ku shkruan: “Konica mund të konsiderohet si krijues i prozës moderne shqiptare. Me këshillën dhe drejtimin e tij, unë përktheva disa vepra të Shekspirit, Ibsenit, Edgar Allen Poes dhe Don Kishotin e Servantesit. Vlerësimi i lartë del në kontekst, ku Imzot Noli e quan veten nxënës të Faikut. Duke bërë fjalë për çështjen e dytë të audiencës, puna krijuese e Imzot Nolit, editori shkruan se ai ka punuar në shumë fusha; përfshirë historinë, fenë dhe muzikën.

Ishim kuriozë të dinim se cilat nga këto i interesonte më tepër, sepse kishim dëgjuar mendime të kundërta. Fakt është se feja është lënda e tij më e preferuar. “Jam marrë, tha Hirësia e Tij, me histori, letërsi dhe muzikë me raste, por feja ka qenë puna e jetës sime, sepse e fillova karrierën time si njeri i Kishës më 1908 dhe jam akoma njeri i Kishës pas 50 vjetësh”. Aktualisht njerëzit që çmon më shumë, Hirësia, janë krijuesit e Kombit si George Washington dhe Skënderbeu dhe reformatorët e Kombit si Lincoln dhe Cromwell. Arsyeja, siç tha vetë, është se është përpjekur që të bëjë të njëjtën punë për Atdheun e tij. Kryepeshkopi ka përkthyer në gjuhën shqipe shumë klasikë të letërsisë dhe vepra të rëndësishme fetare. Vetë Noli tha: “E konsideroj versionin ritmik të Hymneve Bizantine përfshirë në vëllimin Kremtore si më të vështirin dhe më tërheqësin e përkthimeve të mia”. Ç’mendon ai për muzikën moderne, poezinë, oratorinë dhe diplomacinë?

Përgjigjja është se i interesojnë të dyja format e këtyre arteve, si modernia ashtu edhe antikja, sepse sikurse Gëte ai është universal në shije. Për çështjen e tretë, Komunitetin shqiptaro-amerikan sot, ai ka besim tek e ardhmja e komunitetit, nëse do të ecim me kohën. Lidhur me punët e kishës, ai ndjen nevojën e domosdoshme të amerikanizimit të Kishës Ortodokse. Alternativë për këtë, mendon ai, është vetëvrasja kishtare. Sipas mendimit të tij, sa më shpejt të bëhet kjo, aq më mirë është sepse “politika e ngadaltë mund të çojë në humbjen e pariparueshme të brezit të ri, i cili nuk i kupton shërbesat në gjuhën shqipe”. Ai nuk e llogarit rrezikun e grekofilisë ndaj kishës. Për këtë pikë, Kryepeshkopi thekson se “ne i kemi mundur ata për 50 vjetët e fundit dhe do t’i mundim edhe në të ardhmen”. Editori shton: Ne pajtohemi me të!(Kortezi Shqip)