Tronditet komuniteti i poeteve shqiptare kudo ne boten shqiptare! Ndahet nga jeta poeti, studiuesi folkorik dhe shkrimtari Jorgo TELO
Djepi i vendlindjes së poetit, studuesit folkorik dhe shkrimtarit Jorgo TELO është Gjirokastra. Aty në qytetin e gurtë të trimërisë, diturisë, urtësisë, kulturës do të kishte fatin të lindte, tw rritej dhe tw edukohej , aty ”hodhi zaret” e thurrjes të ëndrrave të tij, prej shkrimtari e poeti. Shumë nga shkrimet studimore, shkencore dhe historike, punimeve monografike, vëllime me poezi, artikuj të shumtë të disa punimeve teoriko-sociologjikë, vepra kushtuar erdutitit Ilia Dilo Sheperi, do të mbajnë firmën e tij. I gjithë ky aktivitet krijues në gjini të ndryshme kanë realizuar katalogun interesant, profesional, të promovimit të vlerave letrare, artistike e historike, të cilat përbëjnë një domosdoshmëri për t’i rijetëzuar dhe për t’ua lënë brezave të ardhshme.
U prehte ne PAQE! I qofte dheu i lehte!
I perjetshem kujtimi e vepra e tij, Ngushellime familjes e gjithe te dashurve,
Po percjellim Intervisten qe Raimonda Moisiu i pat marre poetit ne gjallje te tij:
NTERVISTA: KAM HYRË DHE ECUR NATYRSHËM ATY KU JAM GJENDUR MË MIRË-Bisedoi Raimonda MOISIU
(INTERVISTË ME SHKRIMTARIN NGA GJIROKASTRA, JORGO S. TELO)
Djepi i vendlindjes së tij është Gjirokastra. Aty në qytetin e gurtë të trimërisë, diturisë, urtësisë, kulturës do të kishte fatin të lindte, tw rritej dhe tw edukohej , aty ”hodhi zaret” e thurrjes të ëndrrave të tij, prej shkrimtari e poeti. Shumë nga shkrimet studimore, shkencore dhe historike, punimeve monografike, vëllime me poezi, artikuj të shumtë të disa punimeve teoriko-sociologjikë, vepra kushtuar erdutitit Ilia Dilo Sheperi, do të mbajnë firmën e tij. I gjithë ky aktivitet krijues në gjini të ndryshme kanë realizuar katalogun interesant, profesional, të promovimit të vlerave letrare, artistike e historike, të cilat përbëjnë një domosdoshmëri për t’i rijetëzuar dhe për t’ua lënë brezave të ardhshme. Në këtë intervistë do të zbulojmë një retrospektivë të krijimtarisë së shkrimtarit të mirënjohur nga Gjirokastra, Jorgo Telo. Nëpërmjet saj, ai do të na përcjellë momente, personazhe, protagonistë, vende që ai me penën e tij i ka përjetësuar në libra, pra në krijimtarinë e tij mbresëlënëse.
Bisedoi: Raimonda Moisiu
Nje kënaqësi e vecantë të bëj këtë intervistë me Ju. Kush është Jorgo Telo dhe diçka nga fëmijëria Juaj?
Nuk jam marrë shumë me intervista. Kam preferuar t’i jap inervistuesit sasinë e duhur të rrushit, që verën e rakinë t’i nxjerrë vetë…
Jam bir i një fshatari të mesmë, që merrej edhe me punë artizane e tregti në qytet edhe me punë bujqësore në fshat. E kalova fëmijërinë deri në mbarimin e shtatëvjeçares në fshat e krahinën time, Zagori. Një fëmijëri me etje për dije, për të përthithur sa më etshëm nga kultura shpirtërore e popullit. Një fëmijëri e kaluar edhe me shqetësime ekonomike e shëndetësore.Natyrshëm kam pasur fatin të isha i pajisur me disa dhunti që i përkisnin sferës artistike në gjininë e pikturës e të muzikës, po ashtu edhe të krijimtarisë letrare, më së shumti në fushën e vargëzimit poetik, fillimisht brenda qerthullit të botës fëminore, më pas asaj rinore e… me një rendje të ndjeshme drejt pjekurisë së dëshiruar prej shumëkujt në jetë. Nuk mund të bëhet fjalë për një fëmijëri të pekulepsur, që të arrihej të më plotësoheshin krejt tekat e asaj moshe; përkundër u mësova dhe u përshtatata herët me skamjen, pse jo dhe me urinë, pse jo dhe me veshjen e rëndomtë, aq sa për herë të parë këmishë me jakë e këpucë pata veshur, kur zbrita në qytetin e Gjirokastrës, për të filluar arsimimin tim të mesmë profesional, pedagogjiken; kësisoj po hidheshin hapat e para në viset e arta të rinisë, ku shumëçka do pësonte zhvillim cilësor e sasior brenda kornizës së qenies sime shpirtërore dhe fizike. Në shkollën e mesme morën hov dhuntitë dhe hobitë më të spikatura, veçanërisht në fushën e kriijimtarisë letrare, individualisht dhe në gjirin e rrethit letrar të shkollës, ku për drejtues kishim të talentuarin pedagog të letërsisë, Bekim Harxhin, kurse si miq e shokë të botës shkrimore përmend Spiro Deden, Abdulla Kënaçin, Skënder Korkutin, Izmini Kutrën (Pesha) ,Themistokli Ndreun e të tjerë.Nuk i lashë pasdore dhuntitë e tjera, sidomos vizatimin; madje pata arritje edhe në muzikë, aq sa kjo më shërbeu tepërisht kur dola në jetë në punën me nxënësit e me rininë e fshatrave ku punoja. Megjithëse mundësitë fizike për t’u marrë cilësisht me sport nuk i kisha, veprimtarive sportive me shoqërinë time nuk i shqitesha asnjë çast të mundshëm. Kështu kam lojtur futboll me bashkënxënësit e të tjerë gjer në moshën 47 vjeçare, kur sëmundja më shkëputi si me buton duke më privuar nga çdo argëtim sportive e veprimtari fizike.
– Kini mbaruar, siç na thatë shkollën e mesme pedagogjike.Ç’ju shtyu të studionit në këtë degë?
Pas tetëvjeçares vijova këtë shkollë në Gjirokastër, duke gjykuar si familje, se do ishte profesioni më i përshtatshëm për mua, meqë kisha disa probleme shëndetësore që më pengonin të merresha me profesione që kërkonin shkathtësi dhe energji fizike të plota. Mandej dihet që i pari nëpunës shteti me të cilin kontakton fëmija në jetë përgjatë arsimimit të vet është mësuesi dhe kërkon që atë të imitojë së pari…
Pas pedagogjikes vijova Institutin e lartë Pedagogjik”Aleksandër Xhuvani” në Tiranë në degën “Gjuhë – letërsi – histori” me programe të ngjeshura intensive (kështu ishte asokohe, pra në vitet 1963 – 1965, ku u pajisa me diplomën e mësuesisë.)
Kujtim nga martesa e JORGO S. TELO
Fill pasë arsimimit fillova veprimtarinë si dijedhënës e më pas edhe drejtues shkolle në Erind të Gjirokastrës e më pas në krahinën time e në shkollat tetëvjeçare Hoshtevë, Sheper, Ndëran edhe në shkollën e mesme të Nivanit. Studimi i përhershëm autodidakt i literaturës bashkëkohore profesionale dhe letrare ka qenë prirja e motivuar dhe përkushtimi im parësor vit pas viti…Njëkohshëm për shkak të prirjeve, jam marrë dhe me veprimtaritë kulturore-artistike ne shkollë dhe jashtë sa, dersa në vitin 1978 m’u ngarkua detyra e përgjegjësit të kulturës për krahinën
Si në të mesmen dhe në të lartën kam botuar edhe në organet periodike të vendit. Pas emrimit tim në punë u shtua intensiteti dhe cilësia e krijimtarisë, porse mundësia e botimit ishte e vështirë, mbasi edhe kohën e kisha të mbushur me veprimtari arsimore e kulturore – artistike , që i kryeja brenda e jashtë mureve të shkollave ku kam punuar edhe për shkak të largësisë nga Tirana, ku ishin përqëndruar institucionet botuese.
Asokohe mund të çaje “shtigje”për të botuar më së shumti nëpërmjet njohjeve personale me redaktorë, apo përmes ndërmjetësisë së “Vitaminës “M” (mikut).Në vitin 1973, sapo arriti të mbarohej procedura për botimin e një libri me tregime humoristike dhe një tjetri me poezi për fëmijë, u pezullua gjithçka nga moshedhja e firmës prej një Kryeredaktori, i cili bënte ca vërejtje të përgjithshme, duke orientuar temat për të cilat duhet të shkruaja…!
U desh të përjetonim transformimet rrënjësore në vend që të shkëputeshim dhe nga qëndrimet burokratike monstruoze…njeëri thoshte duhet të shtosh motive nga lufta kundër shfaqjeve liberale, tjetri ngulte këmbë të mos rendja pas dukurive negative , por të evidentoja arritjet e mjaftoheshin me vërejtje të përgjithshme, sa dekurajimi merrte përmassa serooze… dekurajuese… e megjithatë unë nuk hoqa dorë, por shtoja gjithçka të mundshme në fletoret e mia që i ruaj ende dhe sot, kur sundon tejet epoka e kompjuterit dhe internetit.
– Ç’kuptim ka për Ju, fjala “MËSUES”
Bëhet fjalë për profesionin më të dashur e të dëshiruar për natyrën time fiziko – shpirtërore, si të ishte i krijuar posaçërisht për mua… Ku ka më bukur, se sa kur arrin të përgatisësh breza të tërë njerëzish, duke i paisur ata me dijet e kulturën më të domosdoshme për jetën… Pas shkollimit të mesmë e të lartë profesional dy përqendrimet e mia më të motivuara kanë qenë arsimi dhe kultura. Në të dy këto fusha të rëndësishme veprimtarie kam ecur paralel, gati njëkohshëm dhe me përkushtim të plotë tok me ndjenjën e përgjegjësisë shtetërore e shoqërore… Porse instancat, çuditërisht, kanë harruar apo bëjnë sikur s’të njohin jo rrallë, kur organizohen veprimtari përkujtimore të shkollës. Ndoshta do kujtohen kur të kaloj jo me këmbët e mia në amshim…
– Dëshiroj që bashkëkombasit tanë lexues t’ju njihnin më mirë . Do doja t’ju pyesja mbi c’ka keni shkruar ndër vite . Cila është gjinia e Juaj , më e preferuar?
Kam merak, se mos, në përgjigje të disa pyetje rutinë, merzisim lexuesit e nderuar dhe dashamrësit…Shkurt po i bie: Ruaj me fanatizëm ende disa fletore që nga vitet, kur isha nxënës në shtatëvjeçare, ku me skrimin e atëhershëm, të pastërvitur e jo të shkathët, janë të hedhura me penë apo stilograf poezitë e mia të hershme që i takojnë periudhës kur isha pionier. As letër për të shkruar nuk kishim , sa na nevojitej. Nëpër ëndrra shihja vetëm sikur më dhuronin stilografë e kur zgjohesha e kërkoja nëpër dyshek apo ndën nënkresë…Ssprovë të pare ruaj ende një vjershë të rëndomtë për Një Majin, që merrte shkas nga ato cka na thoshnin në klasë ose para shkollës dijedhënësit tanë…Në të mesmen fletoret e vogla u pasuan me fletore më të mëdha e mandej më të bollshme ato në periudhën studentore. Të gjitha dorëshkrimet individuale (gati muzeale), mbeten të paharrueshme për mua, edhe pse nuk dallohen për nivel cilësor, parë me optikën e mëvonshme. Në fillim të viteve ’70, pasi isha stabilizuar me punë në vendlindjen time, në Zagori, isha i rrekur për një makinë shkrimi dhe nuk iu ndava, sa e shtiva në dorë. Prej atëherë e më pas të gjitha dorëshkrimet i daktilografoja me merak, duke krijuar shumë dosje me to. Ato u bënë bazë e përmbledhjes me përzgjedhje në vëllimet e mia të para poetike e të mëtejshme, duke veçuar vlerat nga antivlerat , me synimin e jetëgjatësaisë së çdo shkrimi veçmas e brenda të së tërës…
Prej një kohe të gjatë, ju jeni autor i disa punimeve monografike, studimeve shkencore e historike, i vëllimeve me poezi, i artikujve të shumtë teoriko-sociologjikë të botuar në shtypin shqiptar dhe në vende të tjera. A ndiheni ju sot i vlerësuar për gjithë këtë punë të mundimshme që keni bërë dhe cili është mesazhi që ju transmetoni nëpërmjet tyre?
Punimet e shumta të këtij soji, që po pyesni, janë kumtuar nëpër konferenca e simpoziume e meqë ishin voluminoze dhe pa logjistikën e duhur, i shkruaja vetëm në një kopje.eDomosdo as vetë s’di ku gjendet një pjesë e konsiderueshme e tyre. Një pjesë e kam dhe e mbaj të sistemuar në kompjuter tok me krijesat e ndryshme letrare që presin ditën fatbardhë të konvertimit në libra…Realisht më tepër krijimtarinë e kam të përqendruar në 14 titujt e librave të botuar, se sa në shtypin periodik që del në Shqipëri. Ka treva si Gjirokastra, ku nuk dalin organe shtypi. Shumica janë përqendruar në Kryeqytet, ku ne që banojmë larg tij , nuk mundemi të krijojmë lidhje të tilla, për të publikuar krijimet tona… (këtë e theksoj më tepër per vete, se ka dhe asish të shkathët që ia dalin, të shprehen ku të mundin.) Vetë kuptohet që më tepër veten e kam gjetur te poezia, përderisa dhe me poezi e kam hedhur hapin e parë krijues në jetë, ytjetër se hartimet ishin në prozë dhe unë në to ndihesha shumë mirë dhe i vlerësuar. Më fartlume ishte dhe është poezia lirike edhe e mirëfilltë edhe ajo me ngjyrim popullor… E ndiej veten të përhapur pothuajse në krejt gjinitë e llojet e letrave shqip, rast pas rasti sipas gjendjes emocionale, kushteve te të shkruarit… Teksa shoh që interesi për librin kë rënë ndjeshënm e dukshëm, u detyrova në moshë pleqërie t’i falesha internetit, mundësive të pamasa që ai jep për cilindo që lidh e forcon miqësinë me të…Kam hedhur vetë me durim shumëçkakam pare të arsyeshme nëpër shumicen e forumeve te mirënjohur shqip; madje kam dhe dy Ëebsaite të miat. Të shumtë kanë qene lexuesit e mi në të gjithë kontinenet e këte e kam arëme komentet e sidomos tregues statistikorë që më kanë ardhur me e-mail periodikisht çdo fundjavë… Vetëkuptohet që permes kesaj mënyre të reklamimit te krijimtarisë, më kanë trokitur dhe me dhjetra miq e mikesha internetike, aq sa lidhjet kanë kaluar dhe më miqësi familjare brenda interesave të ndërsjellta, apo jahtë çdo interesi.
– . Kur një poet apo profesionist shkruan bukur, kur është i dashuruar apo kjo nuk varet nga dashuria?
Po qe se e keni fjalët për shkrimet që kanë si temë dashurinë, atëherë mund të them me bindje, se çdo krijues me një ndjeshmëri normale e shpirt të pasur e fisnik, nuk e ka si kusht të domosdoshëm përjetimin e dashurisë në funksion të krijimtarisë, mbasi atij/asaj edhe kur u mungon dashuria reale, e imagjinojne atë gati parajsore, ndoshta dhe më bukur se realiteti… Përvoja ka treguar se pena të shquara botërore i kanë kënduar dashurisë edhe kur s’kanë mundur ta provojnë atë natyrshëm, apo kur kanë qenë jo në moshën e kulmeve jetësore, por në moshën e bardhë, si i madhi Lazgush Poradeci, Ali Asllani etj. Lëre pastaj të permend poetët e Risorxhimentos” italiane, apo “Strum und drangut” gjerman…!Po Leopardi, Saadiu, Omar Khajami e shumë të tjerë a nuk kanë rrëfyer pëerms lirikave të veta, se ç’fuqi të natyrshe e të mbinatyrshmë ka Kryendjenja njerëzore e dashurisë?
– Po citoj titulllin e një libri, ku ju jeni bashkëautor me Z.Eduart Dilo, poemë- baladën:”Diloiada” Çfarë keni bërë Ju për të marrë kaq shumë dashuri nga jeta? Ju keni shkruar një kryevepër, për një familje të vlerësuar kombëtarisht nga historia dhe deri te lexuesi më i thjeshtë? Ç’mund të na thoni për këtë?Si ju lindi ideja për ta shkruar?
Libri që sapo përmendët, nuk mund të pranoj që është kryevepër, por është diçka. Është konstruktuar në dy pjesë Pjesa e parë është poema – baladë e ndarë në 12 akte me prolog dhe epilog dhe pjesa e dytë, ku më së shumti jepet informacion më i shtjelluar për Familjen e Ilia Dilo Sheperit… Ka një histori të lezeçme fillimi, përkushtimi dhe realizimi i këtij libri: Unë për vlerat e Ilia Dilos nga fillorja gjer me mbarimin e studimeve të larta nuk kisha dëgjuar e lexuar, pothuajse asgjë. Edhe pjesëtarë nga kjo familje që i njihja, nuk dija se kishin për baba e gjysh këtë persoonalitet të gjuhës e të shkollës shqipe. Vetëm Andon Zako Çajupnin njihnim dhe ia mësonim vjershat përmendësh. Për herë të parë jam kontaktuar me emrin e Ilia Dilos në shkollën tetëvjeçare të Erindit (Lunxhëri) nëpërmjet gojës së kolegut Mitro Qendri, i cili kish mbaruar Normalen e Elbasanit dhe Ilia Dilon e kishte pedagog. Mitroja fliste me respekt e dashuri për Ilian në gjysmën e dytë të viteve ’60, edhe pse emri i tij nuk figuronte askund gjer asokohe, së paku për kufinjtë e njohjes sime. “Ishte i qetë, i përkushtuar dhe mjaft bindës dhe kërkues në dhënien e njohurive…”- më thoshte kolegu për tëparin e familjes së madhe sheperiote, Dilo… Ma zuri syri në vitet e mepastajme këtë emër në njërin nga librat e Enver Hoxhës me kujtime për Gjirokastrës, por gjithçka sipërfaqshëm. U deshën ndryshimet e ndjeshme të domosdoshme rrënjësore në Shqipër që të ringjalleshin një pas një vlerat e supervlerat e mohuara apo të lëna në mjegull fare padrejtësisht e mizorisht… Mund të ketë qenë mbarimi i vitit 2008 kur vlerësova një shkrim të z. Eduard M. Dilo në një temë të hapur enkas për Zagorinë tonë. Nipi shkruante me mall e dashuri pëgjyshin e tij, Ilia Dilo Sheperin. Dhe une që tashmë kisha goxha njhuri për mësuesin e gramatikanin e shquar democrat, nuk kish se sit ë qëndroja indifferent ndaj shkrimit te “Forumi shqiptar”. Mendimet e mia i kapi Eduardi me banim në New York. Ndërkohë në dy nga botimet e mia poetke ë mëparshme kisha nga një dedikim për gjuhëtarin. Nuk vonoi dhe me Edin biseduam me shkoqur permes messengerit e ramë që njëri nga përtej oqeanit e tjetri nga Ballkani të ndertonim diçka më dinjitoze për erudition Ilia Dilo e për familjen e madhe të Tij, që perjetoi skajshëm persekucionin komunist…Kisha nevojë pë me tepër material jetësor nga ç’kisha fjetur vetë dhe Eduardi nuk m’u kursye. E kështu Brenda tre katër muajsh poema hodhi shtat, si produkt in ë bashkepunimi të ngushtë nëpërmjet internetit, deri sa pa dritën e botimit.
– Fjala dashuri është aq e bukur aq edhe e përgjithshme . Ku qëndron forca e dashurisë që ju frymëzon më shumë, të jetoni apo të shkruani?
Jam i mendimit se kam jetuar e jetoj për të qenë dikush në jetë, duke respektuar jetën, duke e mbrojtur atë në emër të njerëzores së vërtetë, për mirësinë e përgjithshme, për dashurinë e përjetuar e të fantazuar,për gjithçka që përmban të bukurën në çdo pikëmamje… Tshmë jetoj për të kujtuar, për të medituar e për të shkruar brenda devizës sime: “Dua shpirtit t’i bëj qefin, të mos thotë: ‘Eja, të vdesim!”
– Duket sikur gjinia e Juaj e preferuar është poezia, proza, tregimi. A keni shkruar, roman, reportazhe, publicistikë?
Një pjesë të mirë të poezive, si për të rritur edhe për fëmijë, i kam të botuara. Ka shumë ende të pabotuara. Kam shkruar në prozë mjaft tregime, kryesisht humoristike, por s’i kam permbledhur ende. I vetmi roman që kam botuar titullohet “HEDHJA E ZAREVE”i cili ka brenda vete edhe një dozë jo të paktë autobiografie të letrarizuar. Fati (përcaktues ose jo i jetës sonë përshkon tej per tej subjektin e ketij romani gati 300 faqesh. Publicistikën e kam ende të pabotuar. Brenda një fantareportazhi të titulluar “Mysafirët e rinj të Çajupit”, kam synuar të mëshoj te figura e Poetit shpirtlirë kombëtar, A. Z. Çajupit, ku publicistika gjen shprehjen e vet e ngjizur me reportazhin, porse përmes një fantazie që përbën katalizatorin e të dyjave: tokësores e qiellores…
Publicistikëm e gjejmë jo pak edhe te “DILOIADA”. Tregime, novela e skica kam dhe në librin më të ri, dalë nga shtypshkronja në janar të këtij viti, me titull “FIKSIMET E PAQME TË MOSHËS”.
-Si ju duket kritika letrare sot? A ka kritikë të mirëfilltë letrare? A mund të na thoni dicka për këtë temë që shqetëson njerëzit e letrave shqipe?
E mbisunduar nga interest e çastit vetiake të ndërsljellta dhe jo nga intresat e masës së lexuesve… Atë që komplimenton njëri e nxin tjetri e kështu ngrihet kështjella prej rëre e kritikës. Duhet të merret më sëriozisht e jo me njëanshmëri; as nën frymën e nihilizmit klasik…
-Kanë thënë për Jorgo Telon…
Janë shprehur të njohur e të panjohur, por them se nuk para merrem me statistika.
– A ka ndonjë ngjarje në jetën tënde që ja sheh gjurmët edhe sot?
Dhimbjet shpirtërore nuk shërohen kollaj. Ato gjejnë më lehtë rrugën e pasqyrimit në krijimtari… Edhe privimet fizike i krijojnë mjaft dhimbje shpirtit i rrekur për të qenë shpirt i lirë me kuptimësinë më të vërtetë e më direkte të kësaj fjale.
– Cili autor ju inspiron më shumë?
I kam çikur diku më lart:thesaret e popullit,Lasgushi, Migjeni,Ali Asllani e mjaft zëmëdhenj të botës së madhe letrare…
– Cilat janë marrdhëniet me fëmijët Tuaj? Sa ju mbështet bashkëshortja dhe fëmijët në aktivitetin Tuaj , krijues letraro-artistik?
Tepër të ngrohta brenda mirëkuptimit të ndërsjelltë e mjaft inkurajuese e kuruese për mua… një terapi e dëshiruar familjare,q ë buron prej një investimi të parapëlqyer prindëror…
– Jetoni në Gjirokaster, c’ju lidh me Sheperin?
Me fshatin tim të lindjes, Konckën, Sheperin e krejt Zagorinë më lidh fëmijëria, rinia dhe burrëria, gëzimet dhe trishtimet, humbjet dhe arritjet…
– Dicka që doni të shtoni, për krijimet Tuaja në të ardhmen?
Mund të kem dorëshkrime te mbaruara ose që presin të mbarohen pothuaj edhe kaq sa kam mundur të botoj gjer tani.
Cili është mesazhi që ju keni për talentet e reja?
Të jenë vetvetja e sa më larg sajesave të sforcuara letrare
-Zotëroni ndonjë gjuhë të huaj? Sa ka ndikuar në krijimtarinë dhe jetën Tuaj?
Fatkeqësisht u mora me njëgjuhë që mbeti mënjanë (rusishten)Dhe dihet, po e le, të lë dhe ajo. Shumë dëshira kasha në rini, por dëshirat me venitshin për mungesë tyë litera\tures që nuk asrrinte gjer te dora ime edhe pse isha i abonuar te “Libri Ndërkombëtar”Autodidakt eca goxha te italishtja e greqishtja. Në rusisht arritja të jepja dhe mësim në shkollën e mesme të krahinës e gjith\ka mw pas e ndwrpreu disi shpejt swmundja , duke mw
– Keni vizituar vende me një demokraci të mirëfilltë. Cfarë do të dëshironit të kishte Shqipëria jonë nga këto vënde demokratike?
– Si një historian, si ju duket termi:”Shqiperi e madhe”?
Kam shkruar dhe tekste këngësh me këtë temë qe është e dëshiruar për gjithë shqiptarët…
<!–[endif]–>
Ju faleminderit! Suksese dhe jete te gjate!
Mirënjohje për mundësinë që më dhatë! Urime! Qofshi e nderuar!
Intervistoi : Raimonda MOISIU
INTERVISTA me Jorgo TELO: KAM HYRË DHE ECUR NATYRSHËM ATY KU JAM GJENDUR MË MIRË-Bisedoi Raimonda MOISIU
(INTERVISTË ME SHKRIMTARIN NGA GJIROKASTRA, JORGO S. TELO)
Djepi i vendlindjes së tij është Gjirokastra. Aty në qytetin e gurtë të trimërisë, diturisë, urtësisë, kulturës do të kishte fatin të lindte, tw rritej dhe tw edukohej , aty ”hodhi zaret” e thurrjes të ëndrrave të tij, prej shkrimtari e poeti. Shumë nga shkrimet studimore, shkencore dhe historike, punimeve monografike, vëllime me poezi, artikuj të shumtë të disa punimeve teoriko-sociologjikë, vepra kushtuar erdutitit Ilia Dilo Sheperi, do të mbajnë firmën e tij. I gjithë ky aktivitet krijues në gjini të ndryshme kanë realizuar katalogun interesant, profesional, të promovimit të vlerave letrare, artistike e historike, të cilat përbëjnë një domosdoshmëri për t’i rijetëzuar dhe për t’ua lënë brezave të ardhshme. Në këtë intervistë do të zbulojmë një retrospektivë të krijimtarisë së shkrimtarit të mirënjohur nga Gjirokastra, Jorgo Telo. Nëpërmjet saj, ai do të na përcjellë momente, personazhe, protagonistë, vende që ai me penën e tij i ka përjetësuar në libra, pra në krijimtarinë e tij mbresëlënëse.
Bisedoi: Raimonda Moisiu
Nje kënaqësi e vecantë të bëj këtë intervistë me Ju. Kush është Jorgo Telo dhe diçka nga fëmijëria Juaj?
Nuk jam marrë shumë me intervista. Kam preferuar t’i jap inervistuesit sasinë e duhur të rrushit, që verën e rakinë t’i nxjerrë vetë…
Jam bir i një fshatari të mesmë, që merrej edhe me punë artizane e tregti në qytet edhe me punë bujqësore në fshat. E kalova fëmijërinë deri në mbarimin e shtatëvjeçares në fshat e krahinën time, Zagori. Një fëmijëri me etje për dije, për të përthithur sa më etshëm nga kultura shpirtërore e popullit. Një fëmijëri e kaluar edhe me shqetësime ekonomike e shëndetësore.Natyrshëm kam pasur fatin të isha i pajisur me disa dhunti që i përkisnin sferës artistike në gjininë e pikturës e të muzikës, po ashtu edhe të krijimtarisë letrare, më së shumti në fushën e vargëzimit poetik, fillimisht brenda qerthullit të botës fëminore, më pas asaj rinore e… me një rendje të ndjeshme drejt pjekurisë së dëshiruar prej shumëkujt në jetë. Nuk mund të bëhet fjalë për një fëmijëri të pekulepsur, që të arrihej të më plotësoheshin krejt tekat e asaj moshe; përkundër u mësova dhe u përshtatata herët me skamjen, pse jo dhe me urinë, pse jo dhe me veshjen e rëndomtë, aq sa për herë të parë këmishë me jakë e këpucë pata veshur, kur zbrita në qytetin e Gjirokastrës, për të filluar arsimimin tim të mesmë profesional, pedagogjiken; kësisoj po hidheshin hapat e para në viset e arta të rinisë, ku shumëçka do pësonte zhvillim cilësor e sasior brenda kornizës së qenies sime shpirtërore dhe fizike. Në shkollën e mesme morën hov dhuntitë dhe hobitë më të spikatura, veçanërisht në fushën e kriijimtarisë letrare, individualisht dhe në gjirin e rrethit letrar të shkollës, ku për drejtues kishim të talentuarin pedagog të letërsisë, Bekim Harxhin, kurse si miq e shokë të botës shkrimore përmend Spiro Deden, Abdulla Kënaçin, Skënder Korkutin, Izmini Kutrën (Pesha) ,Themistokli Ndreun e të tjerë.Nuk i lashë pasdore dhuntitë e tjera, sidomos vizatimin; madje pata arritje edhe në muzikë, aq sa kjo më shërbeu tepërisht kur dola në jetë në punën me nxënësit e me rininë e fshatrave ku punoja. Megjithëse mundësitë fizike për t’u marrë cilësisht me sport nuk i kisha, veprimtarive sportive me shoqërinë time nuk i shqitesha asnjë çast të mundshëm. Kështu kam lojtur futboll me bashkënxënësit e të tjerë gjer në moshën 47 vjeçare, kur sëmundja më shkëputi si me buton duke më privuar nga çdo argëtim sportive e veprimtari fizike.
– Kini mbaruar, siç na thatë shkollën e mesme pedagogjike.Ç’ju shtyu të studionit në këtë degë?
Pas tetëvjeçares vijova këtë shkollë në Gjirokastër, duke gjykuar si familje, se do ishte profesioni më i përshtatshëm për mua, meqë kisha disa probleme shëndetësore që më pengonin të merresha me profesione që kërkonin shkathtësi dhe energji fizike të plota. Mandej dihet që i pari nëpunës shteti me të cilin kontakton fëmija në jetë përgjatë arsimimit të vet është mësuesi dhe kërkon që atë të imitojë së pari…
Pas pedagogjikes vijova Institutin e lartë Pedagogjik”Aleksandër Xhuvani” në Tiranë në degën “Gjuhë – letërsi – histori” me programe të ngjeshura intensive (kështu ishte asokohe, pra në vitet 1963 – 1965, ku u pajisa me diplomën e mësuesisë.)
Kujtim nga martesa e JORGO S. TELO
Fill pasë arsimimit fillova veprimtarinë si dijedhënës e më pas edhe drejtues shkolle në Erind të Gjirokastrës e më pas në krahinën time e në shkollat tetëvjeçare Hoshtevë, Sheper, Ndëran edhe në shkollën e mesme të Nivanit. Studimi i përhershëm autodidakt i literaturës bashkëkohore profesionale dhe letrare ka qenë prirja e motivuar dhe përkushtimi im parësor vit pas viti…Njëkohshëm për shkak të prirjeve, jam marrë dhe me veprimtaritë kulturore-artistike ne shkollë dhe jashtë sa, dersa në vitin 1978 m’u ngarkua detyra e përgjegjësit të kulturës për krahinën
Si në të mesmen dhe në të lartën kam botuar edhe në organet periodike të vendit. Pas emrimit tim në punë u shtua intensiteti dhe cilësia e krijimtarisë, porse mundësia e botimit ishte e vështirë, mbasi edhe kohën e kisha të mbushur me veprimtari arsimore e kulturore – artistike , që i kryeja brenda e jashtë mureve të shkollave ku kam punuar edhe për shkak të largësisë nga Tirana, ku ishin përqëndruar institucionet botuese.
Asokohe mund të çaje “shtigje”për të botuar më së shumti nëpërmjet njohjeve personale me redaktorë, apo përmes ndërmjetësisë së “Vitaminës “M” (mikut).Në vitin 1973, sapo arriti të mbarohej procedura për botimin e një libri me tregime humoristike dhe një tjetri me poezi për fëmijë, u pezullua gjithçka nga moshedhja e firmës prej një Kryeredaktori, i cili bënte ca vërejtje të përgjithshme, duke orientuar temat për të cilat duhet të shkruaja…!
U desh të përjetonim transformimet rrënjësore në vend që të shkëputeshim dhe nga qëndrimet burokratike monstruoze…njeëri thoshte duhet të shtosh motive nga lufta kundër shfaqjeve liberale, tjetri ngulte këmbë të mos rendja pas dukurive negative , por të evidentoja arritjet e mjaftoheshin me vërejtje të përgjithshme, sa dekurajimi merrte përmassa serooze… dekurajuese… e megjithatë unë nuk hoqa dorë, por shtoja gjithçka të mundshme në fletoret e mia që i ruaj ende dhe sot, kur sundon tejet epoka e kompjuterit dhe internetit.
– Ç’kuptim ka për Ju, fjala “MËSUES”
Bëhet fjalë për profesionin më të dashur e të dëshiruar për natyrën time fiziko – shpirtërore, si të ishte i krijuar posaçërisht për mua… Ku ka më bukur, se sa kur arrin të përgatisësh breza të tërë njerëzish, duke i paisur ata me dijet e kulturën më të domosdoshme për jetën… Pas shkollimit të mesmë e të lartë profesional dy përqendrimet e mia më të motivuara kanë qenë arsimi dhe kultura. Në të dy këto fusha të rëndësishme veprimtarie kam ecur paralel, gati njëkohshëm dhe me përkushtim të plotë tok me ndjenjën e përgjegjësisë shtetërore e shoqërore… Porse instancat, çuditërisht, kanë harruar apo bëjnë sikur s’të njohin jo rrallë, kur organizohen veprimtari përkujtimore të shkollës. Ndoshta do kujtohen kur të kaloj jo me këmbët e mia në amshim…
– Dëshiroj që bashkëkombasit tanë lexues t’ju njihnin më mirë . Do doja t’ju pyesja mbi c’ka keni shkruar ndër vite . Cila është gjinia e Juaj , më e preferuar?
Kam merak, se mos, në përgjigje të disa pyetje rutinë, merzisim lexuesit e nderuar dhe dashamrësit…Shkurt po i bie: Ruaj me fanatizëm ende disa fletore që nga vitet, kur isha nxënës në shtatëvjeçare, ku me skrimin e atëhershëm, të pastërvitur e jo të shkathët, janë të hedhura me penë apo stilograf poezitë e mia të hershme që i takojnë periudhës kur isha pionier. As letër për të shkruar nuk kishim , sa na nevojitej. Nëpër ëndrra shihja vetëm sikur më dhuronin stilografë e kur zgjohesha e kërkoja nëpër dyshek apo ndën nënkresë…Ssprovë të pare ruaj ende një vjershë të rëndomtë për Një Majin, që merrte shkas nga ato cka na thoshnin në klasë ose para shkollës dijedhënësit tanë…Në të mesmen fletoret e vogla u pasuan me fletore më të mëdha e mandej më të bollshme ato në periudhën studentore. Të gjitha dorëshkrimet individuale (gati muzeale), mbeten të paharrueshme për mua, edhe pse nuk dallohen për nivel cilësor, parë me optikën e mëvonshme. Në fillim të viteve ’70, pasi isha stabilizuar me punë në vendlindjen time, në Zagori, isha i rrekur për një makinë shkrimi dhe nuk iu ndava, sa e shtiva në dorë. Prej atëherë e më pas të gjitha dorëshkrimet i daktilografoja me merak, duke krijuar shumë dosje me to. Ato u bënë bazë e përmbledhjes me përzgjedhje në vëllimet e mia të para poetike e të mëtejshme, duke veçuar vlerat nga antivlerat , me synimin e jetëgjatësaisë së çdo shkrimi veçmas e brenda të së tërës…
Prej një kohe të gjatë, ju jeni autor i disa punimeve monografike, studimeve shkencore e historike, i vëllimeve me poezi, i artikujve të shumtë teoriko-sociologjikë të botuar në shtypin shqiptar dhe në vende të tjera. A ndiheni ju sot i vlerësuar për gjithë këtë punë të mundimshme që keni bërë dhe cili është mesazhi që ju transmetoni nëpërmjet tyre?
Punimet e shumta të këtij soji, që po pyesni, janë kumtuar nëpër konferenca e simpoziume e meqë ishin voluminoze dhe pa logjistikën e duhur, i shkruaja vetëm në një kopje.eDomosdo as vetë s’di ku gjendet një pjesë e konsiderueshme e tyre. Një pjesë e kam dhe e mbaj të sistemuar në kompjuter tok me krijesat e ndryshme letrare që presin ditën fatbardhë të konvertimit në libra…Realisht më tepër krijimtarinë e kam të përqendruar në 14 titujt e librave të botuar, se sa në shtypin periodik që del në Shqipëri. Ka treva si Gjirokastra, ku nuk dalin organe shtypi. Shumica janë përqendruar në Kryeqytet, ku ne që banojmë larg tij , nuk mundemi të krijojmë lidhje të tilla, për të publikuar krijimet tona… (këtë e theksoj më tepër per vete, se ka dhe asish të shkathët që ia dalin, të shprehen ku të mundin.) Vetë kuptohet që më tepër veten e kam gjetur te poezia, përderisa dhe me poezi e kam hedhur hapin e parë krijues në jetë, ytjetër se hartimet ishin në prozë dhe unë në to ndihesha shumë mirë dhe i vlerësuar. Më fartlume ishte dhe është poezia lirike edhe e mirëfilltë edhe ajo me ngjyrim popullor… E ndiej veten të përhapur pothuajse në krejt gjinitë e llojet e letrave shqip, rast pas rasti sipas gjendjes emocionale, kushteve te të shkruarit… Teksa shoh që interesi për librin kë rënë ndjeshënm e dukshëm, u detyrova në moshë pleqërie t’i falesha internetit, mundësive të pamasa që ai jep për cilindo që lidh e forcon miqësinë me të…Kam hedhur vetë me durim shumëçkakam pare të arsyeshme nëpër shumicen e forumeve te mirënjohur shqip; madje kam dhe dy Ëebsaite të miat. Të shumtë kanë qene lexuesit e mi në të gjithë kontinenet e këte e kam arëme komentet e sidomos tregues statistikorë që më kanë ardhur me e-mail periodikisht çdo fundjavë… Vetëkuptohet që permes kesaj mënyre të reklamimit te krijimtarisë, më kanë trokitur dhe me dhjetra miq e mikesha internetike, aq sa lidhjet kanë kaluar dhe më miqësi familjare brenda interesave të ndërsjellta, apo jahtë çdo interesi.
– . Kur një poet apo profesionist shkruan bukur, kur është i dashuruar apo kjo nuk varet nga dashuria?
Po qe se e keni fjalët për shkrimet që kanë si temë dashurinë, atëherë mund të them me bindje, se çdo krijues me një ndjeshmëri normale e shpirt të pasur e fisnik, nuk e ka si kusht të domosdoshëm përjetimin e dashurisë në funksion të krijimtarisë, mbasi atij/asaj edhe kur u mungon dashuria reale, e imagjinojne atë gati parajsore, ndoshta dhe më bukur se realiteti… Përvoja ka treguar se pena të shquara botërore i kanë kënduar dashurisë edhe kur s’kanë mundur ta provojnë atë natyrshëm, apo kur kanë qenë jo në moshën e kulmeve jetësore, por në moshën e bardhë, si i madhi Lazgush Poradeci, Ali Asllani etj. Lëre pastaj të permend poetët e Risorxhimentos” italiane, apo “Strum und drangut” gjerman…!Po Leopardi, Saadiu, Omar Khajami e shumë të tjerë a nuk kanë rrëfyer pëerms lirikave të veta, se ç’fuqi të natyrshe e të mbinatyrshmë ka Kryendjenja njerëzore e dashurisë?
– Po citoj titulllin e një libri, ku ju jeni bashkëautor me Z.Eduart Dilo, poemë- baladën:”Diloiada” Çfarë keni bërë Ju për të marrë kaq shumë dashuri nga jeta? Ju keni shkruar një kryevepër, për një familje të vlerësuar kombëtarisht nga historia dhe deri te lexuesi më i thjeshtë? Ç’mund të na thoni për këtë?Si ju lindi ideja për ta shkruar?
Libri që sapo përmendët, nuk mund të pranoj që është kryevepër, por është diçka. Është konstruktuar në dy pjesë Pjesa e parë është poema – baladë e ndarë në 12 akte me prolog dhe epilog dhe pjesa e dytë, ku më së shumti jepet informacion më i shtjelluar për Familjen e Ilia Dilo Sheperit… Ka një histori të lezeçme fillimi, përkushtimi dhe realizimi i këtij libri: Unë për vlerat e Ilia Dilos nga fillorja gjer me mbarimin e studimeve të larta nuk kisha dëgjuar e lexuar, pothuajse asgjë. Edhe pjesëtarë nga kjo familje që i njihja, nuk dija se kishin për baba e gjysh këtë persoonalitet të gjuhës e të shkollës shqipe. Vetëm Andon Zako Çajupnin njihnim dhe ia mësonim vjershat përmendësh. Për herë të parë jam kontaktuar me emrin e Ilia Dilos në shkollën tetëvjeçare të Erindit (Lunxhëri) nëpërmjet gojës së kolegut Mitro Qendri, i cili kish mbaruar Normalen e Elbasanit dhe Ilia Dilon e kishte pedagog. Mitroja fliste me respekt e dashuri për Ilian në gjysmën e dytë të viteve ’60, edhe pse emri i tij nuk figuronte askund gjer asokohe, së paku për kufinjtë e njohjes sime. “Ishte i qetë, i përkushtuar dhe mjaft bindës dhe kërkues në dhënien e njohurive…”- më thoshte kolegu për tëparin e familjes së madhe sheperiote, Dilo… Ma zuri syri në vitet e mepastajme këtë emër në njërin nga librat e Enver Hoxhës me kujtime për Gjirokastrës, por gjithçka sipërfaqshëm. U deshën ndryshimet e ndjeshme të domosdoshme rrënjësore në Shqipër që të ringjalleshin një pas një vlerat e supervlerat e mohuara apo të lëna në mjegull fare padrejtësisht e mizorisht… Mund të ketë qenë mbarimi i vitit 2008 kur vlerësova një shkrim të z. Eduard M. Dilo në një temë të hapur enkas për Zagorinë tonë. Nipi shkruante me mall e dashuri pëgjyshin e tij, Ilia Dilo Sheperin. Dhe une që tashmë kisha goxha njhuri për mësuesin e gramatikanin e shquar democrat, nuk kish se sit ë qëndroja indifferent ndaj shkrimit te “Forumi shqiptar”. Mendimet e mia i kapi Eduardi me banim në New York. Ndërkohë në dy nga botimet e mia poetke ë mëparshme kisha nga një dedikim për gjuhëtarin. Nuk vonoi dhe me Edin biseduam me shkoqur permes messengerit e ramë që njëri nga përtej oqeanit e tjetri nga Ballkani të ndertonim diçka më dinjitoze për erudition Ilia Dilo e për familjen e madhe të Tij, që perjetoi skajshëm persekucionin komunist…Kisha nevojë pë me tepër material jetësor nga ç’kisha fjetur vetë dhe Eduardi nuk m’u kursye. E kështu Brenda tre katër muajsh poema hodhi shtat, si produkt in ë bashkepunimi të ngushtë nëpërmjet internetit, deri sa pa dritën e botimit.
– Fjala dashuri është aq e bukur aq edhe e përgjithshme . Ku qëndron forca e dashurisë që ju frymëzon më shumë, të jetoni apo të shkruani?
Jam i mendimit se kam jetuar e jetoj për të qenë dikush në jetë, duke respektuar jetën, duke e mbrojtur atë në emër të njerëzores së vërtetë, për mirësinë e përgjithshme, për dashurinë e përjetuar e të fantazuar,për gjithçka që përmban të bukurën në çdo pikëmamje… Tshmë jetoj për të kujtuar, për të medituar e për të shkruar brenda devizës sime: “Dua shpirtit t’i bëj qefin, të mos thotë: ‘Eja, të vdesim!”
– Duket sikur gjinia e Juaj e preferuar është poezia, proza, tregimi. A keni shkruar, roman, reportazhe, publicistikë?
Një pjesë të mirë të poezive, si për të rritur edhe për fëmijë, i kam të botuara. Ka shumë ende të pabotuara. Kam shkruar në prozë mjaft tregime, kryesisht humoristike, por s’i kam permbledhur ende. I vetmi roman që kam botuar titullohet “HEDHJA E ZAREVE”i cili ka brenda vete edhe një dozë jo të paktë autobiografie të letrarizuar. Fati (përcaktues ose jo i jetës sonë përshkon tej per tej subjektin e ketij romani gati 300 faqesh. Publicistikën e kam ende të pabotuar. Brenda një fantareportazhi të titulluar “Mysafirët e rinj të Çajupit”, kam synuar të mëshoj te figura e Poetit shpirtlirë kombëtar, A. Z. Çajupit, ku publicistika gjen shprehjen e vet e ngjizur me reportazhin, porse përmes një fantazie që përbën katalizatorin e të dyjave: tokësores e qiellores…
Publicistikëm e gjejmë jo pak edhe te “DILOIADA”. Tregime, novela e skica kam dhe në librin më të ri, dalë nga shtypshkronja në janar të këtij viti, me titull “FIKSIMET E PAQME TË MOSHËS”.
-Si ju duket kritika letrare sot? A ka kritikë të mirëfilltë letrare? A mund të na thoni dicka për këtë temë që shqetëson njerëzit e letrave shqipe?
E mbisunduar nga interest e çastit vetiake të ndërsljellta dhe jo nga intresat e masës së lexuesve… Atë që komplimenton njëri e nxin tjetri e kështu ngrihet kështjella prej rëre e kritikës. Duhet të merret më sëriozisht e jo me njëanshmëri; as nën frymën e nihilizmit klasik…
-Kanë thënë për Jorgo Telon…
Janë shprehur të njohur e të panjohur, por them se nuk para merrem me statistika.
– A ka ndonjë ngjarje në jetën tënde që ja sheh gjurmët edhe sot?
Dhimbjet shpirtërore nuk shërohen kollaj. Ato gjejnë më lehtë rrugën e pasqyrimit në krijimtari… Edhe privimet fizike i krijojnë mjaft dhimbje shpirtit i rrekur për të qenë shpirt i lirë me kuptimësinë më të vërtetë e më direkte të kësaj fjale.
– Cili autor ju inspiron më shumë?
I kam çikur diku më lart:thesaret e popullit,Lasgushi, Migjeni,Ali Asllani e mjaft zëmëdhenj të botës së madhe letrare…
– Cilat janë marrdhëniet me fëmijët Tuaj? Sa ju mbështet bashkëshortja dhe fëmijët në aktivitetin Tuaj , krijues letraro-artistik?
Tepër të ngrohta brenda mirëkuptimit të ndërsjelltë e mjaft inkurajuese e kuruese për mua… një terapi e dëshiruar familjare,q ë buron prej një investimi të parapëlqyer prindëror…
– Jetoni në Gjirokaster, c’ju lidh me Sheperin?
Me fshatin tim të lindjes, Konckën, Sheperin e krejt Zagorinë më lidh fëmijëria, rinia dhe burrëria, gëzimet dhe trishtimet, humbjet dhe arritjet…
– Dicka që doni të shtoni, për krijimet Tuaja në të ardhmen?
Mund të kem dorëshkrime te mbaruara ose që presin të mbarohen pothuaj edhe kaq sa kam mundur të botoj gjer tani.
Cili është mesazhi që ju keni për talentet e reja?
Të jenë vetvetja e sa më larg sajesave të sforcuara letrare
-Zotëroni ndonjë gjuhë të huaj? Sa ka ndikuar në krijimtarinë dhe jetën Tuaj?
Fatkeqësisht u mora me njëgjuhë që mbeti mënjanë (rusishten)Dhe dihet, po e le, të lë dhe ajo. Shumë dëshira kasha në rini, por dëshirat me venitshin për mungesë tyë litera\tures që nuk asrrinte gjer te dora ime edhe pse isha i abonuar te “Libri Ndërkombëtar”Autodidakt eca goxha te italishtja e greqishtja. Në rusisht arritja të jepja dhe mësim në shkollën e mesme të krahinës e gjith\ka mw pas e ndwrpreu disi shpejt swmundja , duke mw
– Keni vizituar vende me një demokraci të mirëfilltë. Cfarë do të dëshironit të kishte Shqipëria jonë nga këto vënde demokratike?
– Si një historian, si ju duket termi:”Shqiperi e madhe”?
Kam shkruar dhe tekste këngësh me këtë temë qe është e dëshiruar për gjithë shqiptarët…