Archives for September 2013

30 KËNGË TË RRALLA ÇAME NË NJË BOTIM GJERMAN

September 7, 2013 by dgreca

Nga Enver KUSHI/

Këtë vit mbushen 56 vjet nga ekspedita gjermano-sh qiptare në Shqipëri dhe në Çamëri e zhvendosur në Fier e Vlorë (Babicë e Skelë) si dhe 48 vjet nga botimi në Berlin të librit “Muzika popullore shqiptare – këngët e Çamëve”, (Albanische Volkmusik, Gesange der Camen). Kam patur fatin të jem një nga miqtë e Prof. Ramadan Sokoli, një nga diturakët e rrallë shqiptarë, njohës dhe studiues i rrënjëve të kulturës popullore shqiptare veçmas i rrënjëve të tingullit shqiptar. Takimet dhe bisedat e shpeshta të miat me të, kanë qenë nga më frutdhënëset e befasueset. Ka qenë Prof. R.Sokoli, që së pari më ka folur për ekspeditën gjermano- shqiptare te çamët e Fierit e Vlorës si dhe për një këngë të rrallë vaje incizuar në Skelë dhe interpretuar nga Hamide Shabani – 40 vjeç. Grupi i studiuesve gjermanë erdhi në Shqipëri në maj të vitit 1957 dhe përbëhej nga Doris Stockman, Wilfried Fielder, Erich Stockmann dhe Johan Kyritz. Ekspedita ishte nismë e Institutit të Folklorit Gjerman pranë Akademisë së Shkencave të Gjermanisë. Ajo u realizua në bashkëpunim me Ministrinë e Arsimit dhe Kulturës së Shqipërisë. Nga pala shqiptare morën pjesë Ramadan Sokoli dhe Albert Paparisto. Siç shkruajnë muzikologët gjermanë, qëllimi i tyre ishte incizimi i këngëve popullore dhe melodive instrumentale me ndihmën e aparateve moderne të marrjes, për të kontribuar në dokumentimin e parë të rëndësishëm të muzikës popullore shqiptare. Në këtë drejtim Shqipëria kishte mbetur një njollë e bardhë në hartën e muzikës popullore të Europës Juglindore. Ato zgjodhën Shqipërinë e Jugut për të realizuar qëllimin e tyre dhe konkretisht siç shkruajnë autorët gjermanë “për të marrë shënime për muzikën popullore të tre grupeve shqiptare në Jug: Toskëve, Labëve dhe Çamëve, si dhe një praktikë këndimi shumë i vjetër, siç ishte polifonia. Instituti i Folklorit Gjerman në Berlin vuri në dispozicion të grupit 3 magnetofona me mikrofona dinamikë, 3 aparate fotografike dhe një aparat me film të ngushtë. Ata japin të dhëna për shtrirjen e toskëve, labëve dhe çamëve si dhe zonat ku kanë incizuar: Krahinën pranë Liqenit të Ohrit, Mokër, pllajën e lartë të Korçës, krahinën e Devollit, malësinë e Skraparit, fushën e Kolonjës, fushën e Vjosës, Myzeqe, Mallakastër, Berat, Elbasan, Lushnjë, Këlcyrë, Gjirokastër, Sarandë, Borsh, Himarë, Dukat, Vlorë dhe Kurvelesh. Incizime janë bërë edhe në zanën e minoritetit grek dhe nomadët vllehë. Mendoj se nuk është rastësi këmbëngulja e studiuesve gjermanë për të incizuar këngë çame. Jam i bindur se ata vinin në Shqipëri me njohuri për gjeografinë, historinë dhe kulturën e shqiptarëve në të gjitha trevat, ku ata shtriheshin. Me siguri njihnin mirë punën e albanologëve të shquar si Hahn, Bopp, Jokli, apo të atyre që janë marrë me kulturën popullore shqiptare si Habenlandt, Nopça, Lamberc, Vaigand, Pedersen (që ka publikuar edhe përralla nga Çamëria. Në qoftë se do të bënim një rikthim imagjinar gati 40 vite më parë, pra në vitin 1957, kohë kur u organizua edhe ekspedita shqiptarogjermane, nuk ka se si të mos ndjejmë akoma të freskëta plagët dhe dhimbjen e popullsisë çame. Është gjallë brezi që e ka parë me sytë e tij llahtarin dhe gjëmën e madhe. Fëmijët e viteve ’44-’45 janë më të madhuar, por në sytë e tyre ruhen pamjet e tmerrshme të tragjedisë. Të vdekurit, lënë bokërimave të tokës çame, u trokasin netëve dhe u prishin gjumin të gjallëve, trazojnë kujtimet. Por jo vetëm kaq. Është zhvendosur relievi i kulturës çame, janë zhvendosur vallet e tyre epike, këngët, baladat, përrallat, gojëdhënat. Dhe kjo është një zhvendosje e një lloji tjetër, më pak e dukshme, por më ulëritëse dhe më tragjike se plagët e bartësve të tyre. Incizimi i këngëve çame është bërë në Fier, Skelë dhe Babicë të Vlorës. Këngëtarët ishin, siç pohojnë studiuesit, nga i njëjti fshat, ose së paku nga e njëjta krahinë. Kështu këngëtarët e Skelës para vitit 1944, banonin në fshatrat Arpicë, Vola dhe Vaje të Gumenicës. Këngëtarët e Fierit ishin nga Mazreku dhe grupi i Babicës nga fshatrat midis Mazrekut dhe Mangëlliçit. Gjithsej janë 30 këngë të incizuara. Nga këto, në Fier 8 këngë (“Çelo Mezani”, “Mua më ra taksimi”, “Qaj me lot o Çamëri”, “Kalesh’ e Xhixho s”, “Luli me nishan në ballë”, “Ditën që u mor nisia”, “Mecovë e zeza Mecovë”,) në Babicë 8 këngë ( “Kjo anë e lumit”, “Ç’ke flamur që s’valon”, “Janinë e zeza Janinë”, “Ne porta të shkova”, “Thirri talili në malë” “Kamerini mal me fletë”, “Hiq kadale vallen’o”, “E mjera merr me zë” në Skelë 14 këngë (“Ulu mal të shoh Kastrinë”, “Kënga e Çelo Mezanit”, “Ti moj kull’ e Livadhisë”, “Ti më qesh , ti me ta”, “Berbaro, Vasiliko”, “Moj Mine, Minusheja”, “Ti fletë e lejmonit bardhë”, “Ra dielli mbi bajame”, “Të martën që me natë”, “Trëndelo, moj trëndelinë”, “Çu nis djali për kurbet”, “Nani-nani more djalë”, “Sha kriet tat babatho”. Libri në fjalë, me autorë Doris Stockmann, Wilfried Piedler dhe Erich Stockmann, botim i vitit 1965, me 302 faqe, përbëhet nga këto pjesë: PJESA E PARË: “Gjurmimi i muzikës popullore shqiptare deri në vitin 1957” “Ekspedita e mbledhjes shqiptaro-gjermane e vitit 1957 dhe shfrytëzimi i saj” “Vërejtje etnografike mbi çamët” të shkruara nga Erich Stochman; Pjesa e dytë “Gjurmime në muzikën vokale çame” e ndarë në kapitujt “Paravërejtje e të përgjithshme”, “Problemet dhe metodat e transkriptimit”, “Vërejtje botimi dhe shpjegimi i shenjave”, “Terminologjia”, “Figura dhe dhënia e formës e këngëve çame” “Këngë bordure polifonike”, “Këngë korale jo bordunale”, “Këngë burrash”, “Këngë grash”, Këngë solo”. Pjesa “Transkriptime dhe pjesa e fundit përmbajnë tekstet në variantin shqip dhe përkthimin gjermanisht. Mes shumë të dhënave, më ka bërë përshtypje një fakt që japin studiuesit gjermanë: Kur incizuam këngë vajtimi në Babicë, këngëtarja u =rek aq shumë, duke i harruar të gjithë të pranishmit, saqë neve u detyruam ta ndërpresim incizimin. Teksti i këngës është ky: Sha (pasha) krietë tat, babatho, Sha kurmin tënd baba, Ku do të të gjëjmë ne tani, Që na lëshoe Ore babatho e? Do të të gjuajnë djeltë, baba: Se neve nuku jemi në dhenë tënë babatho, Se neve jemi muhexhirë në vend të huaj babatho, Mos të ka pikunë vendi jot, Se ke ardhurë në botë të Shqipërisë, Baba ore! Do të të palosi bot’ e Vlorësë, Se ashtu e kishim të shkruarë babatho, Sha kurmin tën, ore baba, ore, Po qe jedh’ ndo-jerë të vemi në Në atë vatanë tën’ ore, vatrëz o? Që jemi berë muhaxhin’ o, Në botë të Shqipërisë o babatho. Vlera të mëdha për studiuesit e muzikës popullore ka transkriptimi i të 30 këngëve, bërë me profesionalizëm dhe kritere rigoroze shkencore. Po kështu, edhe tekstet e botuara në dialektin çam, përveç pasurisë gjuhësore, paraqesin interes edhe për elegancën e vargut dhe mjetet shprehëse si dhe finesën karakteristike të folklorit çam. Libri “Muzika popullore shqiptare, këngët e Çamëve”, është homazh për bartësit e folklorit të mrekullueshëm çam, një libër për kujtesën gjithmonë të pagjumë e të trazuar. Ai e pasuron bibliotekën evropiane dhe ndihmon studiuesit për t’ju rikthyer këngëve të çamëve.

RAMA NE ”FRANCE INTER”: HISTORIA DO TA VLERESOI BERISHEN

September 7, 2013 by dgreca

Kreu socialist, Edi Rama, i ftuar në radion “France Inter” me Frederik Miterran tregoi jetën e tij gjatë viteve të diktaturës, por dhe përvojën e tij në krye të Bashkisë së Tiranës. Rama tregon për Miterran risitë e programit të tij “Rilindja shqiptare”. Zoti Rama tha se zgjedhjet e fundit ishin shumë të rëndësishme jo vetëm për rezultatin, por për pocesin dhe përmbajtjen demokratike. “E gjithë Europa ka dashur që Shqipëria ta kalonte këtë provim dhe Shqipëria e kaloi me shumë dinjitet, gjë që krijoi një situatë shumë të favorshme në arenën ndërkombëtare për vendin”-tha ai.

-Mirëmbrëma dhe mirëse erdhët! Sot kam kënaqësinë dhe nderin të pres zotin Edi Rama, kryeministër i Republikës së Shqipërisë, i cili sapo ka fituar zgjedhjet me një shumicë të konsiderueshme pas vitesh të gjata lufte politike midis partisë së tij, Partisë Socialiste dhe paraardhësit të tij z. Sali Berisha. Mirëmbrëma z. Kyeministër, mirëmbrëma Edi Rama dhe faleminderit që jeni me ne.

-Edi Rama: “Mirëmbrëma, ju faleminderit për ftesën”.

-Fakti që Edi Rama, kryeministër i Shqipërisë është mes nesh na jep mundësinë të flasim për këtë vend jashtëzakonisht interesant. Shqipëria është vendi që na ka dhuruar Nënë Terezën, Ismail Kadarenë, Angjelin Prelocaj, Inva Mulën, sopranon e famshme, Liri Begenë skenariste dhe kineaste, një ansambël të konsiderueshëm personalitetesh. Është një vend që ka vuajtur shumë gjatë shekullit të XX-të dhe që gjeografikisht gjendet midis Greqisë dhe Malit të Zi. Shtet ballkanik i rëndësishëm, qendor dhe një vend ku gjërat nuk janë aq të thjeshta, ku niveli i jetesës është ende shumë i dobët, 4000 dollarë për person kur në Francë është 40 000 dollarë viti, por nga ana tjetër është një vend jashtëzakonisht i bukur. Gjë që shpjegon pse ka pasur kaq shumë personalitete me vlera dhe identitete kaq të forta. Vend shumë i bukur për t’u parë dhe vizituar, mesdhetar dhe me peisazhe të mrekullueshme ballkanike. Një vend që më në fund po i hapet lirisë, demokracisë dhe ku zgjedhjet e fundit ishin një lajm i mirë i përshëndetur nga Europa. A jemi vërtetë përpara fitores së demokracisë në Shqipëri?

-Edi Rama: “Është e vërtetë, zgjedhjet e fundit ishin shumë të rëndësishme jo vetëm për rezultatin, por për pocesin dhe përmbajtjen demokratike. E gjithë Europa ka dashur që Shqipëria ta kalonte këtë provim dhe Shqipëria e kaloi me shumë dinjitet, gjë që krijoi një situatë shumë të favorshme në arenën ndërkombëtare për vendin. Por, sigurisht nga ana tjetër këto zgjedhje na kanë bërë shumë përgjegjës, pasi kemi marrë një fitore shumë të gjerë me 83 deputetë nga 140, gjë që na lejon jo vetëm të qeverisim por edhe të ndërmarrim reforma që kërkojnë shumicë të cilësuar. Por, mbi të gjitha, është një mesazh i fortë i zgjedhësve që nuk donin vetëm ndryshimin e pushtetit nga e djathta në të majtë, por një ndryshim të thellë të vendit”.

-Për kujtesë, vendi ka qenë i qeverisur nga Sali Berisha, nga një parti që mund ta cilësojmë të djathtë, ndërsa ju përfaqësonit Partinë Socialiste. Zgjedhjet e shkuara u zhvilluan në një klimë të ashpër, shumë të vëshirë, madje në zgjedhjet e para disa viteve pati edhe të vrarë. Në të njëjtën kohë u krijua përshtypja se fitoren që arritët me partinë tuaj kishit dëshirë ta vendosnit në një klimë qetësie. Ju madje përshëndetët paraardhësin tuaj, një gjest fisnik ky. Ju thatë se nuk do t’i njihni shumë merita sepse ishte kundërshtari juaj, por se ndoshta historia do ta vlerësojë.

-Edi Rama: “Në fakt është e para herë që ndodh në politikën shqiptare dhe unë jam shumë i kënaqur që pata rastin ta bëj këtë, ta falenderoj për çdo gjë të mirë, që ndoshta do t’i njohë historia duke qenë më objektive se unë, sepse sapo kaluam një periudhë shumë të vështirë konfliktiti politik. Nga ana tjetër ai gjithashtu ishte në lartësinë të pranonte humbjen dhe duke uruar fituesin, por përsëris që është një fitore që na jep shumë përgjegjësi dhe e bën fitoren më relative sepse ka një pritshëmeri jashtëzakonisht të madhe nga ana e votuese dhe duhet të jemi në lartësisë e duhur. Nuk do të jetë e lehtë”.

-E kuptojmë se është e vështirë në një vend si ky sepse për kujtesë, Shqipëria lindi nga hiri i saj në fillim të shekullit të XX-të. Midis dy Luftërave Botërore ajo njohu një periudhë relative modernizimi por mjaft të rëndësishme deri sa vendi u pushtua nga fashistët italianë, çka e zhyti sërish në një situatë katastrofike. Më pas 45 vite regjimi komunist nga më të egërit, së bashku me Korenë e Veriut dhe Kmerët e Kuq, me mijëra të vdekur, vendi i mbyllur tërësisht në vetvete me një paranojë të pashpjegueshme, sa qeveria e Enver Hoxhës pasi ndërpreu marrëdhëniet me Rusinë gjen si aleat të vetëm Kinën, e cila në atë kohë kalonte Revolucionin Kulturor. Në 1990 kur regjimi rrëzohet dhe Republika fillon të lindë vendi u pushtua nga mafia dhe korrupsioni. A jeni dakort me këtë historik ?

-Edi Rama: “Është e sigurt që Shqipëria kaloi një version të komunizmit që asnjë nga vendet e ish-Perandorisë Sovjetike nuk e përjetoi. Komunizëm që mbështetej vetëm në vetvete dhe madje edhe me Kinën u ndërprenë marrëdhëniet në 1977-ën. Kaluam në një fazë të izoluar dhe narciziste që krijuan kushte të veçanta dhe jo të favorshme për lindjen e një demokracie të shëndoshë. Vërtetë në vendet e tjera komuniste nuk kishte alternativë tjetër politike por kishte alternativë kulturore, kam ndërmend Vaslav Haveli në Çekosllovaki ose Adam Michnik në Poloni. Nëse mendojmë të gjitha lëvizjet në teatër, letërsi e kinema nuk arrijmë të bëjmë krahasime me Shqipërinë. Në Shqipëri vuajtën vite burg sepse kishin në shtëpi albume të Van Gogh-ut ose Picasso-s në vitet ’70, pra në një epokë jo aq të largët, apo se dëgjonin Joe Cocker dhe Beatles”.

-Edi Rama ju jeni tashmë kryeministër i Republikës së Shqipërisë, pasi fituat zgjedhjet me një shumicë të gjerë. Folëm pak më parë se është një kapitull i ri për demokracinë në Shqipëri dhe se ishte shumë e vështirë pas 45 vitesh regjim komunist paranojak që e dobësoi vendin. Njëkohësisht, pas daljes nga komunizmi, 20 vitet që rrodhën më pas kanë qenë vite ku ka patur një progres ekonomik. Jeta është bërë fatmirësisht më e thjeshtë. Në të njëjtën kohë ekziston ndjenja se institucionet e shtetit ishin shumë të brishta.

-Edi Rama: “Diferenca mes së shkuarës dhe të tashmes, duke e krahasuar edhe me popujt e tjerë, si çekët, polakët, hungarezët, ku komunizmi ishte një aksident që u ndërpreu atyre në mënyrë brutale dritën për një periudhë, komunizmi në Shqipëri gjeti një terren mjaft pjellor të patriarkalizmit dhe të mungesës së traditës demokratike. Aty mund të gjejmë dhe ndryshimin mes shpejtësisë me të cilën të tjerët janë larguar nga e shkuara e tyre dhe ne, të cilët nuk kemi patur traditë demokratike. Nuk kemi pasur as traditë të shtetit të vërtetë dhe na është dashur ta ndërtojmë gjithçka nga fillimi. Kjo s’është e lehtë”.

-Ju keni pasur edhe korrupsion dhe fenomene klanore…

-Edi Rama: “Kjo ka ardhur nga mungesa e institucioneve dhe strukturave efikase të një shteti në shërbim të qytetarit”.

-Po mundohem të kuptoj se si i riu Edi Rama ka përjetuar vitet e fundit të regjimit të Enver Hoxhës dhe si mundët ju të kishit një ide të asaj çfarë ndodhte gjetkë. Kam parasysh të rinjtë kinez që ndërtuan një statujë të lirisë në sheshin Tian An Men. Si arritën ata ta imagjinonin diçka të tillë pas aq shumë vitesh maoizmi. Si jetonit kur ishit 18 vjeç në Tiranë?

-Edi Rama: “Besoj se bota e artit dhe e pikturës ka qenë mënyra më e mirë për të kuptuar se në ç’nivele na mungonte liria. Sepse jetoja në një vend ku e gjithë kultura dhe arti i shekullit të XX-të ishte e ndaluar, dhe kishim një botë paralele të librave të ndaluar”…

-Ju nuk e dinit se kush ishte Picasso?

-Edi Rama: “Jo, ne e dinim këtë, por na duhej ta gjenim në errësirën e lidhjeve të ndaluara. Kjo na e bënte jetën edhe më tërheqëse, sepse shkëmbenim libra të ndaluar, gjë mjaft e rrezikshme, pasi jo vetëm mund të na përjashtonin nga shkolla por mund edhe të na internonin”.

-A ishit të lirë të flisnit me shokët tuaj apo kishte shumë infiltruar?

-Edi Rama: “Shoqëria ishte shumë selektive, por unë kisha një rreth miqsh me të cilët përkthenim, mësonim. Për shembull, unë e kam mësuar frengjishten pa mësues, por thjesht duke lexuar librat e ndaluar, mbi impresionizmin, post-impresionizmin e kështu me radhë”.

-Ju ishit student i Arteve të Bukura, merreshit dhe me sport. Nga ana tjetër në këtë sistem krejt paranojak në Tiranën e viteve 80’ drejtuesit nuk ishin dhe aq larg sepse njiheshin njerëz që i njihnin. Si funksiononte?

-Edi Rama: “Sporti ishte një mënyrë që të mund të dilnim jashtë vendit, sepse vetëm nëpërmjet sportit dhe vetëm nëse ishim pjesë e një ekipi kombëtar mund të dilnim jashtë. U mora me sport sepse doja absolutisht të shihja një muze arti dhe kur dola për herë të parë jashtë vendit, në Gjermani, më kujtohet një arratisje e pabesueshme nga hoteli, për të parë muzeun e Bremenit, ku pashë për herë të parë një Picasso origjinal”.

-Sa vjeç ishit?

-Edi Rama: “Ishte viti 1984. Isha 20 vjeç”.

-Diktatori Hoxha ishte ende gjallë. Ai vdiq në vitin 1985.

-Edi Rama: “Drejtuesit ishin shumë larg. Por është interesante për studiuesit e komunikimit. Enver Hoxha shfaqej në televizion vetëm dy-tre herë në vit. Ishte i pranishëm kudo në afishe, fotografi në librat e historisë”…

-Edhe në ndërgjegjen e njerëzve.

-Edi Rama: “… në gazeta. Emri i tij përmendej çdo ditë, kudo, por imazhi i tij i vërtetë shfaqej në televizion vetëm dy-tre herë në vit. Kjo e bënte pothuajse mitik”.

-Si në librin e Orwell “1984”.

-Edi Rama: “Ishte i pranishëm nëpërmjet mungesës së tij.”.

-Shqipëria është vend shumë i bukur, mesdhetar. Në verë është dëshira për të shkuar në plazh. A kishte momente të ëmbla pavarësisht nga çfarë thamë më lart?

-Edi Rama: “Mund të duket paradoksale, por ishtë një vend ku qeshej shumë. E qeshura ishte shumë e pranishme sepse anekdotat prodhoheshin çdo ditë dhe nëpërmjet të qeshurës gjenim një strehë nga mbyllja e madhe. Në atë kohë kishim plazhet besoj më të mrekullueshmet në botë, sepse ishin të virgjëra dhe të pazhvilluara. Fatkeqësisht humbëm shumë prej tyre dhe na duhet tashmë të mbrojmë çka mbetet”.

-Sigurisht me demokracinë vijnë dhe spekullimet… Edi Rama, ju keni hyrë në politikë në vitet ’90, pas rënies së regjimit komunist në Shqipëri duke qënë shkurtimisht Ministër i Kulturës për një periudhë prej 18 muajsh dhe mbi të gjitha Kryetar i Bashkisë së Tiranës, kryeqytetit të Shqipërisë, për një periudhë mbi 10-vjecare. Me këtë reputacion artisti, ju jeni piktor, kishte njerëz të cilët mendonin: “Ç’është ky artist i përfshirë në jetën politike dhe bëhet kryetar bashkie”, por gjithsesi ju u zgjodhët si i tillë dhe kishit gjithashtu një shembull, shembullin e Havelit në Çekosllovaki, i cili ishte njëkohësisht intelektual dhe artist. Në të vërtetë ju keni lënë gjurmë të thella në kryeqytet, një qytet me 700-800 000 banorë duke e bërë më njerëzor, pas shumë vitesh tiranie dhe sugjestioni. Çfarë keni bërë në Tiranë?

-Edi Rama: “Unë kam hyrë në politikë në të njëjtën mënyrë përmes së cilës pothuajse të gjithë intelektualët, artistët dhe shkrimtarët kanë hyrë në politikë në vendet ish-komuniste pas momentit të ndryshimit, por unë nuk kam dashur të bëj politikë. Doja të shijoja lirinë dhe liria më solli për tre vjet në Francë, në Cité des Arts dhe më pas u ktheva krejt rastësisht për shkak të vdekjes së babait tim dhe në ditën e ceremonisë së varrimit të tij u bëra Ministër i Kulturës: një situatë krejtësisht surreale dhe episod i pastër ballkanik, i cili ndodh vetëm në vendet tona. Pas dy vitesh si Ministër i Kulturës u bëra Kryetar Bashkie, i pavarur por i mbështetur nga Partia Socialiste dhe aty pata mundësi të beja gjëra të cilat e ndryshuan kryeqytetin”.

-Nuk kishte plan urbanistik, pas 10 vjetësh demokraci, kishte ndërtime barbare kudo, trashëgim ndërtimesh të periudhës komuniste, të zymta duhet ta pranojmë, me ndërtime fillimisht ruse dhe më pas kineze të cilat ishin vërtetë të tmerrshme. Nuk kishte as zyrë dhe as sallë mbledhjesh në Bashki. Pra ishte një mjerim dhe një rrëmujë e madhe.

-Edi Rama: “Folëm më parë për një vend të virgjër dhe të pazhvilluar dhe shumë të bukur, por ishte gjithashtu shumë delikate sepse gjatë komunizmit e drejta e pronës private ishte tërësisht e ndaluar. Kjo bukuri nuk ishte diçka të cilën njerëzit mund ta vlerësonin si një vlerë apo pasuri, e për rrjedhojë liria u projektua si mundësia përmes së cilës mund të afirmohej individualiteti duke u kthyer kundër natyrës, sikur kjo të përfaqësonte pasurinë e armikut, i cili ishte shteti komunist. Ndoshta në mënyrë të pavetëdijshme, ngjasonte me hedhjen në erë të urave për të mos lejuar armikun të kthehet. Të gjithë zaptonin toka. Pati një lëvizje demografike të pabesueshme dhe përgjatë 10 viteve, kryeqyteti u shndërrua në një rrëmujë të pabesueshme, një treg i madh oriental ku kishte një kaos total. Na është dashur të bëjmë aksione shumë të vështira për shembjen e të gjitha ndërtesave të paligjshme në parqe për të rifituar hapësirën publike. Filluam me ngjyrat, duke lyer ndërtesat dhe ngjyrat shërbyen si pikënisja e krijimit të një ndjenje përkatësie në hapësirë. Gjatë komunizmit, njerëzit kishin humbur ndjenjën e përkatësisë ndaj qytetit, madje edhe vetë shtetit. Më tej, ndjenja e përkatësisë në hapësirë ishte e vështirë për tu ndërtuar, sepse komunizmi vrau elementet thelbësore të një bashkëjetese demokratike: solidaritetin, vullnetarizmin, ndjenjën e përbashkët”.

-Është pikërisht ajo çka Orëell e thotë shumë mirë në librin e tij “1984”, fjalët e humbën kuptimin e tyre, u deformuan dhe shndërruan plotësisht: komunizmi u dha fjalëve një kuptim tjetër.

-Edi Rama: “Pikërisht, dhe pa këto fjalë komunizmi do të ishte i zbrazët”.

-Atëhere, ju ishit kryetar i Bashkisë së Tiranës dhe u rizgjodhët. Me sa duket njerëzit ishin të kënaqur nga ajo që ju bëtë, sepse ju vërtetë e transformuat qytetin dhe i dhatë nur, sepse qyteti u bë i bukur.

-Edi Rama: “Tre vitet e para ishin tre vitet e rilindjes së shpresës dhe njerëzit rifilluan të besonin se mund të kishte një jetë publike në Shqipëri, sepse njerëzit kishin bërë gjithçka për pronën e tyre, por pas 10 vjetësh ne e gjetëm veten të izoluar nga njëri-tjetri. Kjo sepse ne kishim tashmë shtëpi dhe prona më të mëdha, por nuk kishim më jetën dhe hapësirën publike. Ripërvetësimi i hapësirës i publike ishte ajo çka doja të bëja dhe që do më jepte gjithashtu mbështetjen dhe respektin e njerëzve”.

-Mendoj se keni një program dhe projekte shumë të rëndësishme, duke qenë se vini pas vitesh të një lufte të rëndësishme politike dhe pas përvojës 10-vjeçare si kreu i qytetit të Tiranës.

-Edi Rama: “Kemi paraqitur një program, i cili luajti një rol të rëndësishëm për ndryshimin e natyrës së përballjes politike, pa përplasje ndërmjet personaliteteve, pa urrejtje dhe refuzim të tjetrit, sepse nga komunizmi kemi trashëguar gjithashtu edhe këtë kulturë të refuzimit të tjetrit dhe kulturën e armikut të brendshëm. Për këtë arsye mendoj se opozitat kanë vuajtur për shkak të mungesës së respektit dhe mungesës së dëgjimit. Partitë politike kanë bërë lojën e së shkuarës. Ne paraqitëm një program të cilin e quajtëm “Për një Rilindje Shqiptare”, një program ku kërkojmë të përcjellim mesazhin e ndryshimit, duke filluar nga nevojat e një shteti, i cili nuk është një shtet i cili i merr të gjitha në ngarkim, por një shtet i cili respekton dhe u shërben qytetarëve”.

-Kam dëgjuar se për një periudhe të caktuar, njerëzit ju qortonin se ishit shumë skandinav? Në kuptimin e të pasurit një vizioni mbi demokracinë shumë të qetë që nuk përputhej me gjendjen e shoqërisë, e cila është shumë më konfliktuale.
-Edi Rama: “Pikërisht, sepse kjo kulturë e luftës së përhershme, kultura e refuzimit të tjetrit është ende shumë e fortë në vendin tonë. Sot jemi përballë një sfide shumë të rëndësishme: të ndryshimit të modelit të zhvillimit, sepse modeli qe kemi pasur dhe që nuk do të kemi më, është një model i ngritur mbi spekulimin, ndërtimin kudo, të ardhurat e emigrantëve të vendosur kryesisht në Itali dhe Greqi, të cilët tani po kalojnë një periudhë shumë të vështirë dhe një merkantilizmi të çmendur. Duhet të kalojmë në një model të prodhimtarisë; të investimeve të cilat do të krijojnë vende pune, sepse Shqipëria është një vend me nivel shumë të lartë të papunësisë; një model të zhvillimit rural, i cili shtyn prodhimin e brendshëm agro-ushqimor; dhe një model të zhvillimit të turizmit pa shkatërruar vendin”.

-Pa shkatërruar peizazhet të cilat janë shumë të bukura dhe që janë dëmtuar mjaft që nga ndryshimi i sistemit në Shqipëri. Ekziston një problem korrupsioni. Shqipëria ka reputacionin, si dhe Republika motër e Kosovës, e një vendi të gërryer nga mafia. Cila është përgjigjja juaj ndaj kësaj?

-Edi Rama: “Mendoj se nga njëra anë është një e vërtetë e trishtueshme sepse nuk vuajmë thjesht nga korrupsioni i elitave por nga një korrupsion endemik, pra që prek qytetarët në çdo hap dhe në çdo takim me institucionet dhe shtetin. Nga ana tjetër ekziston një stereotip mjaft cinik ndaj këtyre vendeve që nuk ka të bëjë me realitetin nëse e marrim në një kontekst më të gjere. Nuk besoj se Republika e Kosovës apo e Shqipërisë vuajnë nga korrupsioni në elita më shumë se Rumania, Bullgaria apo Hungaria. Problemi është korrupsioni endemik dhe kjo është pasojë e mungesës së një shteti modern, mungesës së shërbimeve dhe strukturave që i përgjigjen ligjit dhe nevojave të qytetarëve. Në këtë pikë nevojitet modernizim dhe ndryshim radikal. Shembulli i Bashkisë së Tiranës më ndihmon të them që mund t’ja dalim pa dyshim”.

-Folëm pak më parë për lidhjen mes Shqipërisë dhe Kosovën, sepse Kosova është gjithashtu një vend shqiptar. Përse në 1912 kur u vizatua harta e Shqipërisë nuk u përfshi dhe Kosova, sepse dhe ata janë shqiptarë. A ekziston pretendimi për të krijuar “Shqipërinë e madhe”?

-Edi Rama: “Mendoj se jetojmë në një botë tjetër pas krijimit të Bashkimit Europian dhe pas proceseve që shkojnë drejt plotësimit të këtij unioni, jetojmë në kontekst tjetër. Mendoj se sot duhet rikrijuar ideja e bashkimit dhe e bashkëpunimit nën shpirtin europian sepse është mënyra më e mirë për të arritur objektivat e lidhura me këtë “Shqipëri të madhe” në thonjëza, që janë në fund të fundit të lidhur me mirëqenien e njerëzve”.

-A ekziston një problem ballkanik lidhur me Europën? Po të shikojmë hartën, as Bosnja, as Serbia, as Maqedonia, as Mali i zi dhe as Shqipëria nuk janë pjesë e Europës, ndonëse gjeografikisht janë pjesë e saj.
-Edi Rama: “Rikthehemi tek çfarë thamë dhe më parë. Sa më e egër të ketë qenë historia, aq më e vështirë është të arrihet. Nuk besoj të jetë problem talenti apo drejtimi por është problem i lidhur me historinë dhe traditën. Jemi pikërisht në situatën ku duhen bërë përpjekje të përbashkëta. Nuk është aq e thjesht sa të thuhet ja tek janë kushtet dhe përpiquni vet. Çdo problem ballkanik nuk ka qenë kurrë vetëm ballkanik, por ka qenë dhe problem europian. Tashmë jetojmë në një situatë tjetër dhe në një epokë tjetër pas marrëveshjes mes Serbisë dhe Kosovës, marrëveshje paqeje dhe bashkëpunimi. Duhet ecur më tej. Duhet krijuar një projekt dhe model bashkëpunimi midis vendeve që mbeten ende jashtë Europës por dhe midis Europës dhe këtyre vendeve”.

-A keni përshtypjen që Franca interesohet për këto çështje apo jo mjaftueshëm?

-Edi Rama: “Duhet të pranoj se mbetëm pozitivisht të befasuar nga qëndrimi i presidentit François Hollande pas vizitës në Bordeaux të presidentëve të Republikave të Ballkanit, e gjithashtu nga hapat e marrë nga diplomacia franceze për të qenë më të pranishëm”.

-Gjë që s’ndodhte më parë…

-Edi Rama: “Jo nuk ndodhte dhe ishte një fatkeqësi sepse Franca është një vend shumë i respektuar nga të gjitha vendet në Ballkan dhe nuk duhet të harrojmë as aspektin ndërfetar, sepse Franca shihet gjithashtu me respekt nga të gjitha besimet”.

-Ku e keni mësuar frengjishten Edi Rama?

-Edi Rama: “Kam mësuar të lexoj pa ditur asnjë fjalë nëpërmjet librave të ndaluar. Lexoja librat e artit po gjithashtu Kafka, Proust, shumë shkrimtarë të ndaluar të kohës së komunizmit. Por kam humbur shumë nga njohuritë e mia, e flisja më mirë kur jetoja këtu”.

-Diçka e fundit. A keni ende kohë për të pikturuar?

-Edi Rama: “Po, pikturoj gjatë gjithë kohës, por në formën e vizatimeve mbi letrat e punës gjatë mbledhjeve. Kurrë nuk e kisha menduar se mund të ishte art por njerëzit më thonë që janë më të bukur se sa pikturat që bëja kur isha thjesht artist”.

-Ju jeni tashmë Kryeministër i Shqipërisë. Kam lexuar se keni thënë se ju merreni me politikë pasi politika është aksion dhe aksioni i shtyn kufijtë e vdekjes. Mendoni në të njëjtën mënyrë edhe tani?

-Edi Rama: “Unë mendoj se ka një lidhje mes vdekjes dhe politikës dhe mendoj se ka një lidhje të përhershme mes një njeriu që merret me politikë dhe vdekjes. Sepse në fund, qoftë një frikë permanente, qoftë një vullnet për të tejkaluar vdekjen, kjo e shtyn politikanin drejt totalitarizmit dhe diktaturës”.

-Faleminderit Edi Rama që ishit me ne sot dhe që na dhatë kaq shumë dëshirë për të vizituar Shqipërinë, vendi i të cilit jeni tashmë Kryeministër, pas zgjedhjesh që u vlerësuan si shumë objektive nga komuniteti ndërkombëtar dhe që priten të jenë hapja e një kapitulli të ri për demokracinë e vendit tuaj. Kjo na jep edhe më shumë dëshirë ta vizitojmë ose në dimër ose në verë, verën e bukur mesdhetare të Shqipërisë.

GAZETARI SHQIPTAR QË INTERVISTOI ALEKSANDËR MOISIUN GJATË TURNEUT NE AMERIKE

September 7, 2013 by dgreca

NGA DALIP GRECA/

Nelo Drizari pati fatin që të takonte dhe të intervistonte aktorin e madh me origjinë shqiptare, Aleksandër Moisiu gjatëturnout, që trupa e teatrit të tij bëri në ShBA.Po ndalemi gjatë tek përshkrimet e Drizarit, pasi pas shkrimit zbulohet adhurimi që ai kishte për aktorin e madh.Pritjen e ngrohtë që i bënë amerikanët aktorit me origjinë shqiptare, Nelo e përcjell me një ndjenjë ngazëllimi: Kur erdhi për të parën herë Aleksandër Moisiu në Amerikë, nëntor 1927, bota tha se erdhi vetëm për katër javë. Por lojërat e tij aktoriale muarën bujë të madhe.Populli kërkonte kohë dhe rast që të shihte këtë aktor të famshëm.Programi i Reinhardit ishte që tëloste një dramë në javë, që ashtu të mbeste vent për të tjera.Kërkimi i popullit e shtërnguan që ta zgjaste kohën dhe ta mbajë protagonistin deri më 8 të këtij muaji(shkurt 1928).

Duke e përcjellë atmosferën që e rrethonte aktorin e famshëm gjatë shfaqjeve, Nelo shkruan për lexuesit e Diellit:Moisiu është me të vërtetë njeri i dashur. Tri herë që e kam bashkuar back stage pas lodrave, jam habitur me sjelljet e admironjësve të tij.Shumë njerëz, shumica përbëhej prej grashë, suleshin si turma të tërbuara për t’i shtërnguar dorën Moisiut.Të tjerë lotin rolin e gjujtsave për dhurata(Souvenr hunters). Të fundit kërkonin nënshkrimin e tij mbi programe, fytyra ose libra që kishin lidhje me Moisinë.Aktori i madh i priste me buzëqeshje,dhe kalorësi të shquar dhe u mbushte dëshirën, kur nuk nxitohej për të shkuar gjëkundi.Këto sjellje të këndshme,kjo kalorësi e shquar, së bashku me talentine tij, kanë fituar miq të ngushtë dhe admironjës të shumtë.Megjithë që thonë disa se Moisiu është i sertë, natyra e tij m’u duk si e butë.Moisiu ngjanë sikur është nga raca nordike: nga raca anglo-saksone ose Teutonike.Ata që nuk e dinë se edhe në Shqipëri ka plot njerëz të këtij tipi, s’e besojnë se të atin e kishte shqiptar dhe të ëmën italiane.

Kjo është e vërtetë. Moisiu u lind në Trieste më 1890. I ati ishte Kostandin Moisiu nga Durrësi,i cili kishte tregëti në Vienën dhe më vonë në Fiume në Hungari.

Foshnjërinë e tij Aleksandër Moisiu e shkoi në Shqipëri.Në Durrës ky vajti në shkollë dhe më parë se të nisej për në Vjenë, dinte shqip mirë.Që kur e dërgoi i ati në Vjenë, në shkollë, s’pati rast të përdorte gjuhën e Atdheut, gjuhën shqipe.Ashtu që sot mban mend vetëm disa fjalë të rralla.

Autori i shkrimit e merr në mbrojtje aktorin me origjinë shqiptare nga ata shqiptarë, që e përflisnin se ai e kishte humbur identitetin shqiptar dhe nuk ndjente asgjë për racën e vet. Nelo kundërshtonte:”Por s’munt të themi që Moisiu ka humbur dhe ndjenjat ose dhembshurinë për Shqipërinë. Jo. Sa kohë që ish në Vjenë ky shoqërohej me shqiptarët.Veç kësaj Moisiu vajti në Shqipëri për disa muaj pas Luftës Ballkanike.S’ka dyshim që Moisiu ndjen gëzim të nxehtë kur bashkohet me ndonjë shqiptar.Gjithashtu ay mbahet madhështor kur kujton që i ati ishte shqiptar.

Nga ana tjetër janë dhe disa sende të tjera që duhen marrë ndër sy.Moisiu është një artist i mësuar në vendekulturale të Evropës. Ky përballi shpenzime dhe zor të madh duke tretur mësimet në gjuhë të huaj.Moisiu i është vënë artit të dramës me gjithë mish dhe shpirt.Me fjalë të tjera bëri ca sakrifica, pra e hodhi lumin.Si një shkencëtar, ose muzikant, ose çpikës, që la mënjëanë çdo gjë tjetër për të realizuar idealin, ashtu edhe Moisiu, mori ndër sy të arrijë në kulmin e fushës që zgjodhi;domethënë të bëhet një aktor i shquar.

Si aktor i shquar, artist i mbaruar, pranohet me brohoritje në qarqet e huaja.Domosdo gjermanët e quajnë të tyrin.Por bota e dramës interesohet në interpretimin dhe talentin e personalitetin e Moisiut, dhe jo aq për kombësinë e tij.Kudo që vete trimfon.Kudo bën përshtypje të shkëlqyera. Sepse ka zotësi dhe talenti i tij s’kufizohet vetëm si tragjedian.Moisiu është dhe komedian i mbaruar. Nga këto shkake, Moisiu s’mund të dalë sheshit dhe të thotë:”Unë jam shqiptar”! Kur e ka sjellë rasti ay e ka thënë pa ndrojtur se si qëndron fisi i tij.

Drizari tregon se si e takoi aktorin e madh dhe si e priti ai: Desha ta ndjek, desha të fjalosem me të dhe një herë më parë se të nisej për në Evropë me vaporin “New York” shkova ta takoja. Për fat të mirë erdhi me mua edhe zoti Paul Linke, shkrimtar i ri gjerman dhe mik i ngushtë i Moisiut.Back-stage një varg njerëzish po priste. Moisiu posa na pa na qasi në Odën e tij, odë e vogël që ka çdo Theatër për krye-aktorin dhe na priti me nje ngrohtësi gjeniale. Megjithë që ishte i lodhur , u gëzua pa masë kur mori vesh se shqiptarët i dëshirojnë përparim të madh dhe interesohen për triumfin e tij.Në këtë çast fytyra e tij u çel, kur dëgjoi prapë se shqiptarët e nderojnë , jo vetëm si artist, por e njohin edhe si shqiptar nga ana e të atit.Atij i ndriti fytyra.

Keni parë fytyrën e ndonjë të riu që lëvdohet prej prindëve për ndonjë gjë të mirë që ka bërë? Keni vënë re se sa bukur tingëllojnë fjalët ”Bravo!..të lumtë…! Dhe na nderove? Ashtu dhe Moisiu.Veçanërisht Moisiu u gëzua kur pa që gazeta “Dielli” ka bërë fjalë kaq herë për të.

Në përshëndoshjen e fundit, Moisiu më siguroi,që dëshiron t’u falet nderit shqiptarëve për interesin dhe dashurinë që rrëfejnë ; dhe mbahet kryelartë kur kujton që ati i tij ish shqiptar dhe vjetët e foshnjërisë i shkoi në Shqipëri.Kur hapi derën dhe doli jashtë populli gjerman e priti me “Hoch Moissi!..”Hoch Moissi”!(rroftë Moisiu!)

Brenda qenies së tij, Nelo Drizari ndjen një sëmbim në zemër, që Moisiun shqiptar e gëzonin kombe të tjerë, shtete të tjerë. Ai shkruan:” Kur Moisiu shkoi përmes turmës gjer te automobili, m’u kujtuan ca shqiptarë të historisë:”Pemët e punërave të tyre janë shijuar prej Botës, ajo botë që i rriti dhe i nderoi.Kur do t’i vijë koha që Shqipëria t’i mbajë për vete djemtë e saj?” Për ironi të fatit dhe vetë Nelo, do të mbetej larg vendit të vet.(Pjesë e studimit për editorët e Diellit ndër vite)

Nis ndërtimi i Bulevardit të Tiranës

September 7, 2013 by dgreca

Kanë nisur te shtunen punimet për ndërtimin e bulevardit të ri të Tiranës, projektit më të rëndësishëm për kryeqytetin shqiptare. I premtuar nga kryebashkiaku Basha rreth 2 vite më parë, sot ky projekt nis zbatimin, duke sjellë një korridor të ri zhvillimi, punësimi dhe gjelbërimi për Tiranën. Kryebashkiaku Lulzim Basha e ka cilësuar ditën e sotme, historike për të ardhmen e kryeqytetit shqiptar.

“Sot jemi dëshmitarë të nisjes së transformimit më të madh të ndodhur ndonjëherë në qytet.

Fillimi i punimeve të bulevardit të ri është një ditë historike, sepse kryeqyteti ynë rritet, fiton një gjymtyrë të re, sheh më mirë, thyen kufijtë dhe merr frymë më lirisht. Jam i lumtur që sot po hapim një korridor të ri zhvillimi për Tiranën, një korridor punësimi, nxitje të sipërmarrjes, si dhe një hapësirë të re të gjelbërimit, dhe argëtimit“ – u shpreh kreu i Bashkisë.

Kryebashkiaku Basha e konsideroi nisjen e punimeve, si përgjigjen më të mirë ndaj atyre që nuk e besuan këtë premtim të bërë dy vjet më parë. Zoti Basha theksoi se me vepra po dëshmojmë çdo ditë se jemi në shërbim të qytetarëve dhe nuk bëjmë premtime boshe.

“Kur e shpallëm bulevardin e ri si prioritet strategjik, shumëkush ishte skeptik. Nuk e kam fjalën këtu për skeptikët e mbrapshtë që janë kundër zhvillimit e suksesit, por për ata qytetarë që me të drejtë dyshonin, pasi ishin mësuar me fjalë shumë e punë pak. Dhe ja ku jemi sot, bulevardi i ri po nis, po merr jetë! Ne kemi thënë se jemi ndryshe dhe ndryshe jemi. Puna jonë flet vetë, ne nuk jemi politikanë të fjalëve shterpë e të premtimeve boshe. Ne i shërbejmë qytetarit, sepse ky është misioni ynë“ – deklaroi z. Basha.

Kryebashkiaku Basha theksoi se bulevardi i ri i Tiranës do të krijojë mijëra vende të reja pune, do të sjellë risi të pangjashme në rajon nga ana arkitekturore, do t’i shtojë gjelbërimit të qytetit një kurorë të çmuar me pemë të reja. Bulevardi i ri do të nxjerrë nga varfëria këtë pjesë të Tiranës, që ka qenë e margjinalizuar.

“Në besojmë tek zhvilimi i Tiranës, ne besojmë tek ëndrra evropiane e qytetarëve, ne besojmë tek projektet e mëdha dhe për këtë arsye ne i realizojmë ato“ – u shpreh z. Basha .

Zoti Basha ka garantuar sot të gjithë banorët që preken nga shpronësimet, se zëri i tyre do të dëgjohet, sikundër garantoi se askush nuk do të mund ta pengojë realizimin e këtij projekti.

“Sikundër sigurova dje përfaqësuesit e banorëve që preken nga shpronësimet për ndërtimin e bulevardit, i siguroj edhe sot se Bashkia e Tiranës dhe unë personalisht do të dëgjojmë një për një çdo pretendim dhe do të korrigjojmë çdo shpronësim të bërë në parametra të pamerituar, në mënyrë që çdo familjar dhe çdo banor i bulevardit të ri, të ndihet bashkëaksioner i këtij projekti madhor të qytetit tonë, sikundër i siguroj ata që përdorin dhe keqpërdorin bashkëqytetarët, për të avancuar axhendën e tyre të bllokimit se nuk do ia dalin. Ky është vullneti i qytetarëve të Tiranës, i Tiranës moderne dhe evropiane dhe ne do të ecim përpara!“ – u shpreh kryebashkiaku Basha.

Kryebashkiaku Basha ka falënderuar të gjithë ata që dhanë kontributin e tyre, në shndërrimin në realitet të këtij projekti, si Emirin e Kuvajtit, qeverinë e Abu Dhabit, Fondin e Zhvillimit të Abu – Dhabit e në veçanti mikun e çmuar të Shqipërisë, Princin Abdullah, Emirin e Shtetit të Katarit, qeverinë shqiptare e në veçanti kryeministrin Berisha, për mbështetjen e gjithanshme që i dha këtij projekti, studion prestigjioze ndërkombëtare Grimshaw Architects, qytetarët e Tiranës të cilët u bënë pjesë e vendimmarrjes me opinionet e tyre si dhe stafin e Bashkisë së Tiranës.

Firma që do të ndërtojë bulevardin e ri është Copri – Construction Enterprises LLW. Kostoja e ndërtimit është 26 milionë euro dhe pritet të përfundojë brenda 18 muajsh.

Skenarët e sigurimit të shtetit përsëri rivrasin Bilal Xhaferrin

September 7, 2013 by dgreca

*Bilal Xhaferri dhe vepra e tij janë dëshmia e gjenisë së shkrimtarit të pavdekshëm/

*Feçor Shehu kundër Meto Kondit/

*Një e vërtetë e lënë enigëm për vrasjen e Bilal Xhaferrit./

Ne Foto:Autori i shkrimit ne nje veprimtari kushtuar shkrimtarit Bilal Xhaferri/

Nga HYQMET ZANE*/

Polemika e krijuar nga një farë Meto Kondi për të denigruar figurën e shkrimtarit të shquar Bilal Xhaferri, është një model i ri për të kuptuar se me se është marrë sigurimi i shtetit në diktaturë dhe pjesëtarët e tij me injorancën dhe me kriminalitetin e tyre janë hedhur në një sulm të paparë ndaj elitës intelektuale kombëtare. Por më shumë se kaq, lufta që i bëri sigurimi i shtetit komunitetit çam, ka qenë i pashembullt dhe intrigues, po aq sa edhe model i paudhësive dhe ligësive që ushqeu sistemi i Enver Hoxhës në Shqipëri. Ka shumë vërtetësi në lidhje me këtë lloj qëndrimi të diktatorit më idiot që ka pasur Lindja. Por një gjë është e saktë se Enver Hoxha, me këshillimin e tutorëve të tij serbe (antishqiptarë) nuk bëri asnjë veprim kur mori vesh se në Çamqëri po bëhej masakër, as pas 27 qershorit, as në mars 1945. Se çfarë duhet të bënte një njeri që pretendonte të ishte një udhëheqës i një populli që e kishte emrin shqiptar, këtë të gjithë ne e marrim me mend që të bënte atë që bëri ndaj Jugosllavisë pas 28 nëntorit 1944.

Por më shumë se kaq, e kam fjalën tek mbjellja dhe marrja e fruteve që jep filozofia e urrejtjes antiçame e një diktatori që nuk e dinte as vetë që kujt sistemi i përkiste. Por në rastin e Bilal Xhaferrit, ka një tejkalim të ligësisë dhe vjelljes së vrerit, po aq sa edhe të survejimit dhe presionit ndaj një shkrimtari me cilësi të larta të gjenisë së tij. Kam bindjen se ka një skenar të mirëkurdisur, që të hidhet baltë ndaj shkrimtarit që jetoi e vdiq si një antikomist i betuar dhe shumë kritik ndaj sistemit. Mua më duket si një skenar që paska mbetur çuditërisht në sirtar dhe na e paska zbuluar në prag moshën e tretë një sigurims dhe një anëtar i punëve të zeza që i kanë bërë këtij populli, të thurej aq tinëzisht dhe aq poshtërsisht që dinte t’i bënte vetëm ai sigurim shteti që udhëhiqej nga injorantët dhe shpirtzinjtë.

A nuk ishte i tillë skenari ndaj Hilmi Seitit, ndaj Taho dhe Teme Sejkos, Tahir Demit dhe pjesëtarëve të tjerë çamë me të të ashtuquajturit “grup armiqësor”, por që nuk ishte vetëm çamë se kishte edhe shumë vllehë dhe ortodoksë, por që me një qëllim të caktuar thuhet se ishte grupi çam? A nuk ishin të tillë të ashtquajturit grupe armiqësore që u kurdisën ndaj elitës intelektuale shqiptare që pas ashtuquajturit çlirim të Shqipërisë e deri në ikjen në atë botë të diktatorit? Çfarë nuk u sajua dhe nuk u intrigua ndaj një populli të tërë dhe vetë bllokut komunist që e bënë diktaturën në Shqipëri si më të veçantën dhe më të paimagjinueshmen.

Ndërsa në rastin e Teme Sejkos dhe Tahir Demit, kemi të bëjmë edhe me një ndjesi antishqiptare që zbuloi vetë diktatori ndaj kombit të tij, ndërsa sigurimi i shtetit ishte tërësisht i uzurpuar nga UDB-ja dhe KGB-ja dhe dihet tashmë se modelet e tyre ishin nga më të zbatuarat ndaj shqiptarëve. Filozofia antiçame e Enver Hoxhës, ushqehej dhe nga grekët e Byrosë që ishin pjesë e antishqiptarizmit që përshkoi si një fill i kuq qeverisjen e një kaste kriminelësh që mbolli vetëm zi. Ishte sigurimi i shtetit që bëhej pjesë e zbatimit të kësaj filozofie që si qenërit që nuk rrinë pa hëngur m… villnin vrer ndaj çdo njeriu që futej në rrethin e kuq të “syrit vigjilent” të sigurimit të Partisë së Punës.

Se çfarë kurdisej dhe thuhej për një shkrimtar nga Sigurimi i Shtetit, këtë më mirë na e jep vetë Feçor Shehu në proçesverbalin e mbajtur dhe të raportuar për arratisjen e Bilal Xhaferrit, duke hedhur poshtë të ashtuquajtura rrëfenja intrigante të Meto Kondit të bëra publike. Ky proçesverbal botohet për herë të parë.

Nga burime të besueshme thuhet se Bilal Xhaferri është ndjekur gjatë gjithë jetës së tij nga sigurimsat që e ruanin dhe e spiunonin se çfarë bënte. Ikja e tij u dogji shumë atyre siç edhe e thotë vetë Drejtori i Parë i Drejtorisë së Hetimit, Feçor Shehu. Ndërkohë që kam dëgjuar në formën e thashethemeve që kanë baza të vërteta se ekzekutimi i Bilal Xhaferrit është bërë në spital të Çikagos nga një njeri i dërguar nga sigurimi enkas për eleminimin e tij. Sipas të thënave, personi në fjalë me inicialet H.P. nga një fshat i Kuksit ka qenë ish i burgosur për disa vrasje dhe që me kusht është nxjerrë nga burgu dhe i është besuar misioni i rëndësishëm. Për të realizuar “arratisjen” jashtë shtetit me shërbimin ndaj shtetit diktatorial, ai ëhstë stërvitur në luginën e Semanit në Fier ku thuhej se ishte baza e stërvitjes të të gjithë atyre që dërgoheshin me misione jashtë shtetit për vepra kriminale.

Më pas për të krijuar alibitë e tyre, e shtrojnë në spitalin psikiatrik në Elbasan dhe më në fund e dërgojnë me misionin ekstra në SHBA. Pasi ka studuiuar rrethanat e punës së Bilalit, në bashkëpunim edhe me njerëz të tjerë të sigurimit që jetonin në këtë qytet dhe që e njihnin mirë Bilalin, e realizon vrasjen e tij në kohën kur Bilali ishte i shtruar në spital, pas një operacioni. Në bashkëpunim, siç është thënë, me një mjek serb që punonte në këtë spital, personi në fjalë është futur në dhomën ku ishte Bilali dhe e ka goditur atë me një send të fortë hekuri në kokë, pikërisht në vendin ku ishte bërë operacion, duke i shkaktuar vdekjen e plotë. Thuhet nga burime në Çikago se mjeku serb dhe vrasësi nga Shqipëria janë kapur dhe për shqiptarin, meqë kishte kartelë psikiatrie e kanë lënë të lirë, ndaërsa mjekun serb e kanë dënuar me burgim të përjetshëm. Të gjitha këto dihen nga rrethe të ngushta të shkrimtarëve, por nuk thuhen për shkaqe personale, por që autori i kësaj vrasjeje sot jeton në një kryeqyet të afërt me Shqipërinë të vendeve Europiane. Ndoshta në të ardhmen do të dalin të vërtetat e cituara më sipër dhe do të sqarohen të gjitha enigmat e të vërtetave ndaj Bilal Xhaferrit.

Është rasti të themi se shkrimtarët e njohur të vendit tonë që nga Dritëro Agolli dhe ismail kadare, Teodor laço, por edhe Moikom Zeqo, po aq sa mbahet mend se janë shprehur edhe Vath Koreshi dhe Adriatik Kallulli etj do të duhet të flasin më shumë dhe më gjerë për Bilal Xhaferrin se kanë qenë edhe njerëzit që e kanë mbështetur atë dhe e kanë konsideruar mik të mirë. E ardhmja pret për këtë sepse, në një kohë që në mediat shqiptare dalin lloj-lloj historishë banale me sigurimsa, të flasësh për Bilal Xhaferrin është detyrim dhe nder që i bëjnë vetes së tyre për një shkrimtar të madh dhe një meteor që ishte njëherazi edh enjë kundërshtar i regjimit që në gen.

Përgatiti materialin për botim: Hyqmet ZANE

Cila është jeta reale e Bilal Xhaferrit

Bilal Xhaferri u lind në fshatin Ninat të Konispolit më 2 nëntor 1935 në fisin e Hasan Tahsinit.

Kur ishte 7 vjeç i vdes e ëma, ndërsa më 1944 i pushkatohet i ati si nacionalist. Kështu mbeti jetim me tri motrat.

Bilali, mbiemrin e familjes e kishte Hoxha. Mirëpo për mall, dashuri e nderim për të atin, emrin e tij Xhaferr e bëri mbiemër të vetin : Bilal Xhaferri.

Për të siguruar jetën dhe për t’u shpëtuar ndjekjeve si bir nacionalisti, largohet prej vendlindjes dhe punon korrier në Sarandë. Kryen një shkollë teknike për ndërtim, punon në Fushë Krujë në ndërmarrjes Rruga-Ura në ndërtimin e hidrocenteraleve në Veri.

Jeton në Shijak tek të afërmit, internohet në fshatin Hamallaj të Durrësit.

Në gusht të vitit 1969 largohet fshehurazi prej Shqipërisë, sepse rrezikohej për t’u burgosur. Kalon në Greqi nëpërmjet Janinës, pastaj vendoset në SHBA.

Dy vjet punon në gazetën Dielli të shqiptarëve të Amerikës. Në tetor të vitit 1974 nxjerr numrin e parë të revistës “Krahu i Shqiponjës” që botonte Lidhja Çame në Çikago. Ai e themeloi dhe e drejtoi këtë revistë në të gjitha vitet e daljes, 1974 deri në vitin 1986. Revista mbahej kryesisht me shkirme publicistike, poezitë, tregimet dhe shënimet e tij. Nxorri 39 numra të revistës.

Më 25 nëntor të vitit 1978 në New Jork plagoset me thikë prej njerëzish të panjohur, para se të shkonte në kremtimin e 100 vjetorit të Lidhjes së Przirenit dhe ditës së Flamurit. Në këtë kremtim, Bilali duhej të mbante referatin.

Më 1981, ia djegin redaksin e revistës “Krahu i Shqiponjës” me të gjithë dorëshkrimet e tij dhe shkrimet e tjera.

Në 14 tetor 1986, pas një operacioni vdes në Çikago në SHBA.

Më 6 maj 1995 eshtrat e tij sillen ë Shqipëri dhe varrosen në Sarandë.

Bilal Xhaferri për të gjallë kishte bërë gati për shtyp këta libra :

“Njerëz të rinj, tokë e lashtë”, Tiranë, 1966

“Lirishta e kuqe”, Tiranë, 1967

“Krasta Kraus”, Tiranë, 1967, i botuar në Tiranë vetëm më 1993.

Në Prishtinë më 1995 u botuan veprat e tij letrare të botuara më parë dhe të mbetura në dorëshkrim në tri vëllime :

“Eja trishtim”, poezi, Prishtinë, 1995,

“Njerëz të rinj, tokë e lashtë”, tregime, Prishtinë 1995,

“Ra Berati”, roman, Prishtinë, 1

MINISTRIA E PUNËVE TË BRENDSHME Ekzeml.Nr.2

DREJTORIA E I-rë

Nr. 2198 Prot. Tiranë, më 11 / X / 1969

KOMITETIT QENDROR TË PP SHQIPËRISË SHOKUT HYSNI KAPO

T I R A N Ë

Më 31 Gusht 1969 u arratis në Greqi Bilal Xhaferi, duke marrë me vehte edhe Selfo Hoxhën ( burrin e motrës ), ish i dënuar dhe internuar si armik dhe Bajram Shuaipin, të dy nga Markati i Sarandës. Nga analiza që ju bë këtij problemi del se:

Bilal Xhaferi, lindur ne Ninat të Konispolit në 1935, banonte në rrethin e Durrësit, me punë në fermën e Sukthit. Babai i tij është pushkatuar mbas çlirimit, si kriminel lufte. Bilali pasi kreu 2 klasë të shkollës së mesme, ka punuar si teknik e punëtor dhe gjatë kësaj kohe është marrë edhe me letërsi. Me gjithëse dihej që kish babanë të pushkatuar si armik, i janë botuar artikuj në gazeta e revista dhe vëllime me vjersha e tregime nga ndërmarrja e botimeve. Në këtë mënyrë u popullarizua padrejtësisht, si “talent letrar”, sidomos për një roman mbi Skënderbeun që kishte dhënë për botim.

Organet tona, duke pasë parasysh biografinë e tij dhe lidhjet e dyshimta me disa të internuar në Mirditë si dhe qëndrimin jo të mirë gjatë kohës që kryente shërbimin ushtarak në Berat, qysh në vitin 1964 Bilalin e kishin marrë në ndjekje si element armik.

Mbas diskutimit armiqësor që bëri Bilali në klubin e shkrimtarëve, Ministria i vuri detyrë Degës së Durrësit, për ta ndjekur këtë objekt si përpunim kryesor dhe të arrihej në arrestimin e tij në një kohe sa më të shkurtër. Por Dega e Durrësit punoi keq. Shkaku i këtij qëndrimi, është nënvleftësimi i armikut të klasës dhe për rrjedhim mungesa e theksuar e vigjilences që nga kryetari e deri tek punëtori operativ që e ndiqte këte çështje.

Kjo mungesë vigjilence karakterizon edhe veprimet e Degës së Punëve të Brendshme Sarandë dhe të batalionit të kufirit, të cilët edhe pse u vunë në dijeni për vajtjen e Bilal Xhaferrit në Sarandë dhe kishin sinjalizime për rrezikshmërinë e tij dhe tendencën e arratisjes, nuk e vlerësuan dhe nuk morën masat e nevojeshme.

Kjo ngjarje nxorri në pah edhe një metodë shumë burokratike bashkëpunimi midis të dy degëve (Durrës-Sarandë) për ndjekjen e këtij objekti, për faktin se dega e Durrësit, nuk dëergoi një njeri kompetent që të koordinonte masat me Sarandën gjatë qëndrimit të Bilalit në Sarandë, por ajo u mjaftua vetëm me dërgimin e një telegrami të thatë. Kurse Dega e Sarandës nënvleftësoi krejtësisht masat ne kufi, gjë që i dhanë mundësi këtij armiku, të realizojë më lehtë tradhëtinë e tij.

Të metat e rradhitura më sipër flasin edhe për dobësitë e aparatit qëndror, i cili në rastin e dhënë duhet të kish qënë me rigoroze në zbatimin e detyrave të vëna për këtë problem.

Konkluzionet e nxjerra nga kjo ngjarje do të punohen me të gjitha kuadrot e Drejtorisë dhe të degëve të punëve të brendshme, njëkohësisht u dhanë udhëzime për një koordinim më të mirë midis degëve të brendshme, për rastet kur elementët që janë në përpunim për aktivitet armiqësor lëvizin nga një rreth në tjetrin.

Në Sarandë ky problem u analizua në organizatën e partisë dhe ndaj kuadrove që kishin përgjegjësinë kryesore u morën masa ndëshkimore: Zv.Kryetarit të degës ju dha vërejtje e rëndë, ndërsa shefit të seksionit dhe punëtorit operativ vërejtje me shënim në kartën e rregjistrim. Në rrugë shtetërore për këto kuadro, mendojmë të mos marrim masa te tjera. Ndërsa problemin e Degës së Durrësit, jemi duke e analizuar në kompleks edhe për disa dobësi të tjera që janë konstatuar aty.

DREJTORI DREJTORISË I-rë

FEÇOR SHEHU /

MINISTRIA E PUNËVE TË BRENDSHME Ekzempl.Nr.1

DREJTORIA E I-rë Epërkoh. 5 vjet.

Nr. 2336 Prot. Tiranë, më 4 / XI /1969

Lënda: Përgjithësim mbi arratisjen e Bilal Xhaferrit

GJITHË DEGËVE TË PUNËVE TË BRENDSHME / ANËS SIGURIMIT/

NË VENDE

Më 31 Gusht 1969, nga sektori i pikës kufitare të Vulistrrës të rrethit Sarandë, u arratis në Greqi Bilal Xhaferri, objekt i rëndësishëm përpunimi i Degës së Punëve të Brendshme Durrës, duke marrë me vete burrin e motrës Selfo Hoxhën, ish i dënuar dhe internuar dhe Bajram Shuaipin, të dy nga katundi Markat i Konispolit.Bilal Xhaferri (Hoxha) ka lindur në Ninat të Konispolit më 1935, rrjedh nga shtresë e pasur, babai i pushkatuar si kriminel lufte. Element me prejardhje armiqësore, me një rreth familjar e shoqëror me qëndrim të keq politik. Mbasi kreu dy klasë të shkollës së mesme, ka punuar si punëtor e teknik në ndërrmarrje të ndryshme në rrethet Tiranë, Krujë, Mirditë e Durrës.

Duke pasur parasysh biografinë e tij dhe lidhjet e dyshimta me disa të internuar në Mirditë, ndër ta edhe familja e Izet Osmanit si dhe për qëndrim jo të mirë gjatë kohës që kryente shërbimin ushtarak në repartet e punës në Berat, Bilal Xhaferri ishte marrë në përpunim aktiv nga Sigurimi Ushtrisë qysh më 10/IV/1964 si agjent i mundshëm i zbulimit grek.

Si eshte ndjekur perpunim i tij?

Mbas dy muaj qe ishte marre ne perpunim Bilal Xhaferri se Durresit se kane pare kete çeshtje me syrin politik, si rezultat ka nenvleftesim te armikut te klases. Mos vleresimi i drejte i rrezikshmerise qe paraqiste ky si nga prejardhja, si nga veprimtarija armiqesore, si nga niveli dhe fusha ku ai e ushtronte aktivitetin e tij armiqesor, ka bere qe ky element armik te mbetet per nje kohe te gjate jashte kontrollit. Ishte pikerisht mungesa e perpunimit dhe kontrollit nga organet tona qe nuk dihej asgje mbi pregatitjet dhe qellimet qe kish Bilali per te sulmuar vijen e Partise ne letersi, siç beri me diskutimin e hapur armiqesor ne klubin e shkrimtareve, ne Prill 1968, me rastin e diskutimit te romanit “Dasma”, ku u demaskua si armik.(Per kete arsye me 1968 u demaskua edhe ne qendren e punes ne Durres dhe mandej edhe ne fermen e Sukthit, ku u dergua per te punuar si puntor.)

Bilal Xhaferit u kap dhe u vleresua nga Drejtorija e I-re, duke pase parasysh biografine, lidhjet interesante, materialet qe disponoheshin per aktivitet armiqesor si dhe pershtypjet e krijuara ne rrethin e shkrimtareve ne lidhje me qendrimin e hapur armiqesor, duke dyshuar qe veprimtarija e tij mund te ishte e organizuar edhe me persona te tjere. Per kete, sipas orientimit te udheheqjes se Ministrise, Dega e Durresit, u urdherua te intensifikonte perpunimin e tij, ta ndiqte ate si kryesor te zbulonte veprimtarine e tij armiqesore dhe te harinte ne goditjen e tij ne nje kohe sa me te shkurter.

Drejtorija e I-re me 29/4/1968 e analizoi ne qender kete perpunim, u percaktuan detyrat qe duhej te realizonte Dega e Durresit per objektin e perpunimit dhe deget e Tiranes, Krujes e Mirdites per lidhjet e tij. Ne menyre te veçante u dhane porosi qe perpunimi i Bilal Xhaferit te ndiqej si i rendesishem dhe per ndjekjen e realizimin e detyrave deri ne arrestimin e tij, te angazhohej vete udheheqja e Deges se Durresit.

Mbas kësaj kohe përpunimi filloi të lëvizë nga gjendja ku ishte dhe u morën disa të dhëna që tregonin pozitën e tij armiqsore, për probleme të letërsisë, emancipimit të gruas, etj. Megjithate, perpunimi nuk po ecte me tempin qe kerkohej, prandaj Drejtorija e I-re perseri u preokupua per kete çeshtje, duke derguar ne Deget e Puneve te Brendeshme Durres, Tirane, Kruje, Mirdite, Shkoder e Burrel, shoke te Deges se I-re per te ndihmuar. Por, perseri ne zbatimin e detyrave kishte zvarritje, mungese disipline dhe nenvleftesim te vete objektit te perpunimit. Per keto shoket e Durresit jane thirur e kritikuar ne Ministri.

Dega e Durresit duke ndjekur kete perpunim vuri ne zbatim disa masa, por ato nuk ja arriti qellimit per faktin se agjentura qe eshte drejtuar ne perpunimin e tij, me perjashtim te bp. “Reja” objekti nuk i ka besuar. Bp. “Reja” filloi te jape ne drejtim te tij me 21/II/1968 dhe u largua nga perpunimi me 21/6/1968 pse atij ju propozua per te dale deshmitar dhe ai s’pranoi. Ne kete kohe futet ne perpunimin e tij agjenti “Çajupi”, i cili ishte i vetmi bp. qe ndoqi deri ne fund perpunimin, por edhe ketij objekti nuk i besonte. Ne mars 1969 ne drejtim te objektit terhiqet ne bashkepunim bp. “Legjenda”, element me prejardhje armiqesore, i cili mbas pak kohe u vertetua se genjente. Nga data 26/V/1969 qe eshte marre e dhena e fundit dhe deri ne diten e arratisjes, d.m.th. 3 muaj, per objektivin nuk ka asnje te dhene.

Nga nje pune e ceket dhe e pa studjuar qe eshte bere ne drejtim te tij, objekti ka djegur agjenturen, survejimin dhe disa veprime operative. Keshtu p.sh. deshmitarit Zalo Kolari i ka thene se “mua me ndjekin” bp. “Çajupi” i thosh se “çdo nate me vjen Kryetari Keshillit per te me kontrolluar ne shtepi”. Ne nje rast objekti eshte ankuar tek puntori operativ Petraq Myzeqari, sepse ndiqej nga sigurimi, duke i thene: “Une s’jam armik dhe ne rast se i keni vene juve personat qe me ndjekin mua, ata punojne keq”. Objekti gjate perpunimit disa here ka kerkuar takim me organet e Partise e Pushtetit ne rreth dhe ne nje rast kerkoi takim me Kryetarin e Deges.

Dega e Durresit nuk zbatoi detyren e vene nga Ministrija per goditjen e Bilalit ne kohen me te shkurter, per arsye te perpunimit te dobet dhe ngathesise qe ka treguar ne grumbullimin e provave. Me gjithe perpunimin e dobet dhe provat e zbehta, dosja e Bilal Xhaferit me 9/7/1968 u dergua ne Prokurorine e Pergjithshme, por u kthye me porosi qe te sigurohej edhe nje prove, te cilen per me se nje vit, deri sa u arratis objekti, Dega e Durresit, nuk e siguroi.

Ne ndjekjen e ketij perpunimi, per evitimin e arratisjes, jane perdorur metoda burokratike.

Siç dolli nga analiza qe u be, mbas arratisjes, qe nga fillimi, perpunimi i Bilal Xhaferit eshte karakterizuar nga mungesa e serjozitetit, nga nenvleftesimi, nga zvarritja dhe mungese ne kryerjen e detyrave dhe mungesa e kontrollit te forte, gje qe çoi ne ate qe organet tona, jo vetem nuk realizuan goditjen e tij, por nuk zbuluan as tendencen dhe as planin e tij per arratisje. Fakti qe tre muajt e fundit, per objektin nuk kish asnje te dhene tregon se Dega e Durresit nuk preokupohej dhe nuk çqetesohej per te. Veç kesaj, kur u mesua se objekti do te shkonte ne Sarande, masat karakterizohen nga veprime te theksuara burokratike. Ku konstatohen keto:

Ne mars 1969 Dega e Durresit informohet se Bilal Xhaferi do te shkonte ne Sarande dhe njofton me radjogram Degen e Sarandes per kete, duke theksuar edhe tendencen per arratisje(megjithese per kete nuk kish te dhena). Durresi jo vetem qe nuk e shoqeron objektin, por as nuk verifikon nese erdhi ose jo objekti, me ke takoj, etj. Dega e Durresit pretendon se ne prill 1969 ka derguar ne Sarande puntorin operativ Petro Bardhin qe krahas problemeve te tjera te interesohej edhe per Bilal Xhaferin, por shoket e deges se Sarandes thone se ky p.operativ nuk ka biseduar asgje per Bilalin. Nuk dihet ekzakt ka qene ose jo ne mars Bilali ne Sarande. A nuk tregon kjo per pune pa pergjegjesi te Deges se Durresit? Siç dolli tani, Bilali kish dy motra ne Markat, njera e martuar me Selfo Hoxhen, i cili ka qene ne burg dhe mbas daljes nga burgu u internua bashke me Bilalin.

Shoket e Durresit ne kete rast nuk duhej te mjaftoheshin me njoftimin me radjogram, por duhej te kishin shkuar vete ne Sarande per te marre masat e nevojshme dhe per te koordinuar veprimet me Degen e Sarandes, per te zbuluar qellimin e vajtjes se objektit, lidhjet etj. dhe mbi te gjitha te mirren nje seri masash serioze per te evituar arratisjen. Dega e Durresit nuk e ka vleresuar drejt dhe per vajtjen e objektit ne Sarande nuk njoftoj Drejtorine e I-re qe interesohej per objektin, si ne kete rast dhe ne rastin e fundit qe u arratis.

Po keshtu degen e Durresit nuk e çqetesonte fakti qe objekti bente zborin ushtarak ne Fushe-Kruje, jo vetem pse ai largohej nga rrethi dhe nuk kontrollohej, por edhe pse ne rrethin e Krujes ai kishte lidhjet e tij te dyshimta, karakteri i te cilave nuk qe zbuluar.

Mungesa e kontrollit dhe ndjekja ne menyre burokratike eshte akoma me e theksuar ne perjudhen qe objekti realizio arratisjen.

Me daten 16/8/1969 Bilal Xhaferi mer nje telegram nga kunati i tij ne Markat, Selfo Hoxha se gjoja kishte te semure gruan (motren e Bilalit). Bilali kerkoi leje ne qendren e punes per te shkuar ne Sarande. Dega e Durresit e pengon dhenien e lejes deri me date 2_/8/1969 dhe mbasi verifikoi ne P.T.T. qe telegrami me te vertete vinte nga Saranda, autorizoi dhenjen e lejes dhe njoftoi Degen e Sarandes me nje radjogram te thate, duke shenuar: “Objekti jone Bilal Xhaferi, vjen me leje, te mbahet nen kontroll. Ka marre nje telegram se ka motren te semure”. Vete permbajtja e radjogramit nuk eshte mobilizuese dhe kete nuk e lidhen me radjogramin e 21 marsit 1969 ku theksohej se objekti ishte i rendesishem dhe dyshohej per arratisje, ne menyre qe Saranda ta vleresonte me mire. Objekti u nis per Sarande me daten 25/8/1969.

Dega e Durresit nuk veproi drejt qe beri vetem verifikimin ne P.T.T. per telegramin qe Bilali mori nga Selfo Hoxha, ajo duhej te verifikonte me Degen e Sarandes dhe po ta kishte bere kete do te vertetohej se motra nuk qe e semure dhe do te zbulohej se kjo ishte legjende e tyre dhe plani per arratisje.

Dega e Durresit mund dhe duhej te ndalonte objektin per te shkuar ne Sarande, ai ishte njeri i demaskuar si armik dhe eshte derguar te punonte si puntor ne nje sektor te larget te fermes se Sukthit qe te mos levizte. Atje ai kish qene i detyruar te bente biografine para puntoreve dhe atje njihej si armik i demaskuar, ndaj Dega mund te influenconte se, nga keto rrethana objekti te mos lejohej, ne te kunderten dega e Durresit dha leje objektit per te shkuar ne Sarande, por nuk e ndoqi deri ne vend dhe u mjaftua me nje radjogram te thate. Ata duhej ta shoqeronin deri ne Sarande me puntor operativ dhe bashke me Degen e Sarandes te hartonin planin mbi masat qe duhej te merreshin per kontrollin e tij gjate kohes qe do te qendronte atje.

Ate dite qe u mesua arratisja e objektit, Dega e Durresit i raportoi udheheqjes se Ministrise se objektin e kish shoqeruar me puntor operativ. Gjate analizes doli se puntori operativ Vasil Papa, kish shkuar ne rrethin e Sarandes per festen e Brigades XIX-te dhe jo per ndjekjen e Bilali Xhaferit. Pretendimi se ai ka biseduar per Bilalin, me puntorin operativ Koço Stavrin, siç thuhet ne nje shenim te tij operativ, nuk i pergjigjet realitetit se Koço Stavri nuk pranon nje gje te tille dhe as qe e njihte objektin e veç kesaj, rezultoi qe ai ka qene liruar nga organet e P.Brendshme qysh ne Qershor te ketij viti.

Nga veprimet e theksuara burokratike karakterizohet per kete problem edhe Dega e P.Brendeshme Sarande. Zv/Kryetari Deges me daten 22/8/1969, pasi merr njoftimin me radjogramin e Durresit, ve shenimin mbi te qe “t’i jepet shefit te seksionit”, duke ditur qe shefi seksionit dhe puntori operativ ndodheshin ne teren. Me daten 24/8/1969 ai shkon edhe ne takim me ta ne teren dhe nuk ju thote asgje. Me daten 25/8/1969 mori dijeni shefi seksionit dhe ky me date 29/8/1969 jep detyra puntorit operativ, te verifikoje “ne se ka ardhur Bilal Xhaferi dhe a ka njeri te semure”. P.operativ planifikon qe keto detyra ti kryeje me dt. 30/8/1969, por ne fakt nuk beri asgje. Edhe kur nje komunist me dt. 30/8/1969 i tregon puntorit operativ se aty ne feste ishte edhe Bilal Xhaferi me dy fshatare nga Markati qe njiheshin si elemente jo te mire dhe i thote “ te kihen kujdes se mos bejne ndonje gje”, puntori operativ e porosit qe te shikoje se mos bejne ndonje gje ne lidhje me festen dhe nuk mer asnje mase, as per te kryer ato detyra qe kish mare nga shefi i tij as masa te metejshme per kontrollin e objektit. Po ate dite ai njofton edhe shefin e seksionit mbi sa u sinjalizua nga ana e komunistit, por edhe shefi aprovoi qendrimin e puntorit operativ dhe nuk beri asgje me teper.

Zv.Kryetari i Deges menjehere mbasi mori njoftimin e Deges Durresit duhej te thirrte puntorin operativ dhe shefin e seksionit, tju bente te qarte rendesine e objektit dhe bashke me ta te hartonte planin e masave qe duheshin marre dhe pastaj te kontrollonte hap pas hapi zbatimin e detyrave. Ai jo vetem kete nuk e beri, por nga data 22/8/1969 deri me 31/8/1969 nuk u interesua fare ç’behej me objektin Bilal Xhaferi. Dega e Sarandes filloi te interesohej me daten 31/8/1969 qe objekti dhe dy fshataret e tjere, ishin larguar nga vendi i festes dhe nuk kishin shkuar ne fshat. Duke u mbeshtetur ne thenjet e disa personave qe i kishin pare te permendurit te interesoheshin tek nje kamjon i Krujes si dhe ne fjalet qe kish perhapur Selfo Hoxha e Bajram Shuaipi se do te shkonin ne Tirane per tu vizituar tek mjeku kinez, pa bere asnje verifikim me date 1/9/1969 njofton me radjogram Degen e Durresit mbi nisjen e Bilalit dhe dy te tjereve. Durresi brenda dites pergjigjet negativisht.

Me dt. 2/9/1969 sekretari organizates baze te Markatit, informon Komanden e Batalionit te Kufirit se familjaret e Selfo Hoxhes e Bajram Shuaipit ishin shume te shqetesuara dhe çfaq dyshimin se, megjithese kishin hapur fjale se do te shkonin ne Tirane per tu vizituar, mos jene arratisur. Njoftohet Dega per kete dhe meren masa per kontrollin e brezit kufitar dhe per kerkimin e tyre brenda rrethit, por nuk gjenden as gjurmet dhe as letra qe kishin lene ne vijen e kufirit. Me dt.5/9/1969 njoftohet me radjogram perseri Dega e Durresit si dhe Drejtorija e Tiranes. Por me dt.8/9/1969 u vertetua se te tre te permendurit ishin arratisur ne Greqi dhe kufirin duhet ta kene kaluar me 31/8/1969.

Te meta u konstatuan edhe ne sherbimin e kufirit. Megjithese batalioni ish vene ne sherbim te perforcuar qe nga data 29/8/1969, me rastin e festes se Brigates XIX qe do te behej me 30/8/1969 ne katundin Hoxhe, masat e mara per sigurimin e kufirit ishin te dobeta. Kontrolli qe u be me mjete tekniko-xhenjere prej dates 1/ deri 8/9/1969 nuk zbuloi as gjurmet e shkelesve dhe as letren.

Dobet eshte punuar edhe me familjet e kufitareve, pse me daten 1/9/1969, kur disa gra te kufitareve punonin ne brezin e bute, nje femije e tyre gjeti letren dhe ja u dha ketyre, keto i thane ta linte atje ku e gjeti se mos eshte e ushtareve te kufirit, nuk e vleresuan, nuk informuan per kete dhe gjate punes e kishin mbuluar pergjysem me dhe.

Me dt.8/9/1969 njesiti kufitar, gjeti letren e Bilal Xhaferit qe mbante daten 30/8/1969, nga e cila u vertetua edhe arratisja e tyre ne Greqi.

Gjithashtu rezultoi se Selfo Hoxha qe njihej si element jo i mire dhe Bajram Shuaipi kishin mare pjese ne punimet e brezit te bute me brigadat e kooperatives dhe kjo ju ka dhene mundesi te njihen me regjimin dhe sistemin e ruajtjes se kufirit.

Nga analiza ne teresi e ketij problemi, siç u pershkrua me larte, rezulton se ne ndjekjen e perpunimin ne Degen e Durresit edhe ne ate te Sarandes, vertetohen te meta dhe dobesi te theksuara ne metoden dhe stilin ne pune, ne zbatimin e urdhrave, udhezimeve dhe normave te punes dhe ne masat e dobeta agjenturalo-operative dhe ushtarake. Ka mungesa te theksuara te vigjilences dhe nenvleftesim te armikut te klases dhe nje metode te theksuar burokratike ne ndjekjen dhe evitimin e aratisjes se Bilal Xhaferit dhe dy personave te permendur.

Ne degen e Sarandes dhe Durresit ky problem u analizua, u mbajt qendrim ndaj shkaktareve si dhe u diskutua me tere agjenturistet per te terhequr konkluzionet perkatese, por nga kjo ngjarje duhet te nxjerrim mesime dhe te marin masat e nevojshme gjithe punonjesit e organeve te sigurimit te shtetit, per permiresimin e metodes se punes, per zbatimin me rigorozitet te urdhrave,udhezimeve dhe normave baze, te forcojne kontrollin mbi perpunimet dhe te ndjekin hap pas hapi detyrat deri ne realizimin e plote te tyre. Nuk duhet te ndodhe n’asnje menyre qe, per pakujdesine e organeve tona te arratisen objekte te perpunimit, siç ndodhi ne kete rast.

Me gjithe udhezimet e perseritura per shoqerimin e objekteve te perpunimit nga nje rreth ne tjetrin dhe per kordinimin e masave midis Degeve te Puneve te Brendeshme, Ministri Puneve te Brendshme, duke mare shkak nga kjo ngjarje, leshoi urdherin Nr.531 date 26/9/1969, i cili duhet te zbatohet me perpikmeri.

Ky pergjithesim te punohet me te gjithe puntoret operativ te sigurimit shtetit.

*Falenderojme gazetarin dhe studiuesin Hyqmet Zane qe na e mundesoi materialin e plote special per Bilal Xhaferrin.Materialet do te vazhdojne te publikohen ne DIELLI, Ku shkrimtari i ndjere ka qene pjese e redaksise se Diellit ne vitin 1971.