Archives for December 2014

Nga Agim POPOCI/
Në rrethana të ndryshme historike, marrëdhëniet maqedono-shqiptare kanë shënuar ulje dhe ngritje të nivelit të urrejtjes por jo që ëshë shënuar ndonëj moment ideal. Një studim demografik i Tetorit të vitit 1987, i iniciuar nga vetë institucionet e kësaj Ish-republiek të Jugosllavisë, dëshmon se si maqedonët filluan ta marrin seriozisht “reduktimin” e tyre dhe lindshmërinë e shqiptarëve, për të cilën studimi në fjalë thekson se bëhet fjalë për një “lindshmëri të shfrenuar”.
Përvecc “Rezolutës mbi politikën populluese të republikës së Maqedonisë” që do të dal nga ky studim dhe i dedikohet Qeverisë ose sicc quhej në atë kohë Këshilli Ekzekutiv i Maqedonisë, studimi ngre shqesëimin për faktin se nga 13.391 fënijë të lindur në 14 komuna të pa zhvilluara mbi 10 mijë fëmijë u takojnë pesë komunave të Maqedonisë Perëndimore me natalitet të lartë si Tetova, Gostivari, Kërçova, Dibra dhe Struga. Me këtë rast, për ilustrim merren të dhënat e komunës e Gostivarit ku lindin po aq fëmijë sa lindin në Berovë, Brod, Vincë, Damir Hisat, Kratovë, Kriva Pallankë, Krushevë, Radovish dhe Resnjë, së bashku.
Ku shqetësim nuk vjen vetëm për faktin se këta 10 miëj të lindur janë shqiptar por edhe se një shtim i këtill i popullsisë ndikon edhe në ndryshimin e strukturës së popullsisë në bazë të përkatësisë kombëtare. Ekspertët parashikojnë që në vitin 2001, pjesëmarrja e maqedonasve në numrin e përgjithshëm të popullsisë të zvogëlohet prej 67 për qind në 62.3 për qind në favor të pjesëmarrjes së shqiptarëve prej 19.8 për qind në 23.7 për qind.
Është e vërtetë se askush në vitin 1987, kur dhe u hartua ky studim shkencor, nuk e mendonte se në rast të ndryshimit të kësaj strukture të popullsisë, ose mosparandalimit të saj deri në vitin 2001, mund të shpërthej edhe lufta, por mast që përfshinte “Rezoluta mbi politikën populluese të republikës së Maqedonisë” përvecc se ishin johumane nuk është se parahsikonin një të arrdhme më të mirë nga ky shtet që do të vazhdoj të qeveriset vetëm me dhunë ndaj shqiptarëve. Dhe për fillim, për reduktimin e shqiptarëve u mendua masa e “familjes katëranëtarëshe”, e nga frika se kjo masë nuk mund të ishet edhe aq produktive u mendua edhe masa otomane me tatimet. Kështu në zonat me natalitet të lartë, që në të gjitha rastet ishin komunat me shumicë shqiptare u menduan masa të posaccme në fushën e politikës tatimore, duke tatuar ata që kalojnë numrin e familjes katër anëtarëshe dhe duke mos tatuar personat e pamartuar. Nga ana tjetër, për të inkurajuar maqedonët ose rajonet me lindshëmëri nën mestare, ideuan masat ekonomike për rritjen e riprodhimit dhe kushtet tjera për formimin e familjeve – lindjen dhe rritjen e fëmijëve.
Se në vitin 1987 maqedonët duhet të kishin frikë nag shqiptarët kjo u dëshmua si e drejtë, por masat që aplikuan ndaj fqinjëve shqiptarë quan në një konflikt të armatosur të vitit 2001 që për fatin e tyre të mirë u mbyll shpejtë, por jo që situate u kurua për të vazhduar drejtë normalitetit.
Zhvillimet e fundit në Maqedoni me qeverinë e Nikolla Gruevskit dhe sjelljen ndaj shqiptarëve sjell në vëmendje këtë studim demografik të vitit 1987, jo për ti treguar Gruevskit se sa shqiptarët janë në Maqedoni, por për ti dëshmuar se pasojat e qeverive maqedone nuk janë të rastësishme. Ato përvecc se nuk përfillën shqiptarët dhe të drejtat e tyre, ato nuk rrespektuan edhe studimet shkencore të haruara në vetë maqedonët, të cilat nëse asgjë tjetër, dëshmuan një të vërtetë se dhuna nuk është mjeti që mund ta luftoj ndryshimin e strukturës së popullsisë e aq më pak rrezikun që maqedonët e pagëzuan: “LINDSHMËRI E SHFRENUAR”
Lëvizjet demografike në botën bashkëkohore dekadave të fundit po bëhen gjithnjë e më aktuale për nga aspekti i realizimit dhe zhvillimit ekonomik e social. Për hir të ndjeshmërisë së problematikës e cila është e lidhur ngushtë me shtimin e popullsisë dhe pasojat nga zhvillimi i saj stihik, gjithnjë e më tepër kujdes po u kushton hulumtimeve shkencore me qëllim që të përcaktohet politikësa më bashkëkohore për kanalizimin e shtimit të popullsisë.
Në RS të Maqedonisë, shkalla e lindshmërisë prej 28 promilash sa u shënua në vitet 60’të, në periudhën e më vonshme të viteve ’80-të kjo shkallë bie në 19.9 promila, por edhe më tutje kjo shkallë më e lartë në vend (pas KSA të Kosovës).
Nëse vazhdon një shkallë e këtillë e lindshmërisë parashikohet që deri në vitin 2001 RS e Maqedonisë të ketë më se mbi 2.4 milionë banorë, përkatësisht rreth 500.000 banorë më shumë se në vitin 1981.
Gjatë periudhës së viteve 1974-1985 popullsia është shtuar për 884 mijë banorë. Duke mos llogaritur bumin demografik deri në vitin 1956, shkalla mesatare vjetore e shtimit të popullsisë gjatë periudhës 1956-1984 është 1.4 për qind.
Bum demografik
Pas Luftës së Dytë Botërore në tërë botën shënohet një bum demografik, por në vendet e zhvilluara lindshmëria e lartë filloi të qetësohet dhe të bjerë, duke u zvogëluar edhe nën nivelin e reproduktimit të thjeshtë që ka shkaktuar vjetërsimin e popullsisë. Përkundër tyre në vendet e pazhvilluara dhe vendet në zhvillim lindshmëria e lartë është dukuri e rëndomtë, që në kushtet e vdekshmërisë së zvogluar popullsia shtohet mjaft shpejt. Në vitet 1984 bota kishte gjithsejt 4763 milionë banorë, e këtyre ditëve të ’87 u lind banori i pesëmiliardtë. Nëse shtimi i popullsisë vazhdon me këtë temp ritën në vitin 2000 parashikohet që bota të ketë më se 6 miliardë.
Për ta ndalë hovin e vrullshëm të shtimit të popullsisë, shumica e vendeve të pazhvilluara dhe në zhvillim parashohin edhe masa konkrete ndaj lindshmërisë së lartë.
Në Jugosllavi lëvizjet demografike përputhen me ato në botë, përkatësisht bum demografik shënohet pas Luftës së Dytë Botërore që zgjat deri në vitin 1954, që pastaj lindshmëria të shënojë tendencë të rënies, por, për të qenë diferencat ndërmjet rajoneve të zhvilluara dhe atyre të pazhvilluara. Shkalla e lartë e lindshmërisë në vitet 1949 në Bosnje e Hercegovinë prej 39.8 promila, në Maqedoni 39.6 promila, në Mal të Zi 33.9 promila, në Kosovë 42.2 promila gjatë periudhës së ardhëshme shënon tendenca të rënies, por në Maqedoni dhe KSA të Kosovës në vitin 1985 edhe më tej është e lartë (19.4 promila dhe 30.9 promila). Gjatë periudhës së të njëjtës shkallë të ulët të lindshmërisë shënojnë Serbia (pa krahinat autonome) 13.3 promila, Vojvodina 12.2 promila dhe Sllovenia 14.5 promila.
Shtim i pabalancuar
Në krahasim me republikat e tjera dhe vendin në tërsi popullsia e republikës së Maqedonisë mesatarisht shënon rritje më të lartë që është evidente edhe me vetë rritjen e pjesëmarrjes prej 7.3 për qind në vitin 1948 në 8.7 për qind në vitin 1984 në shumën e tërsishme të popullsisë së vendit. Kjo është pasojë e rritjes mesatare vjetore të popullsisë prej 1.4 për qind gjatë periudhës 1956-1984 dhe paraqet shkallë më të lartë në vend (B e H 1.222 p`ër qind, Mali i Zi 1.1 për qind, Kroacia 0.5 për qind, Sllovenia 0.8 për qind, Serbia 1.0 për qind dhe Jugosllavia në tërsi 0.9 për qind).
Si rezultat i lëvizjeve të këtilla, popullsia e Maqedonisë prej 1.153 mijë banorësh që pati në vitin 1948 rritet në 1.909 mijë banorë në vitin 1981. Bum demografik në pesë vitet e parë 1948-1953 shtoi popullsinë për 151.5 mijë banorë, ashtu që në dekadën e ardhshme ndjehet një qetësim popullsia shtohet për 101.5 mijë banorë. Dy dekadat e ardhëshme popullsia shënon rritje të përhershme duke shtuar për 503.1 mijë banorë.
Karakteristikë kryesore e lëvizjeve demografike në Republikë është lindshmëria e diferencuar, që do të thotë se disa rajone kanë lindshmëri tejet të lartë, ndërsa disa mjaft të ulët. Nisur nga ky fakt shikuar në tërsi, shtimi natyrorë i popullsisë si sintezë e shkallës së lindshmërisë vdekshmërisë (shkalla e reproduktimit të popullsisë) në vitin 1984 është 1.07 që do të thotë se popullsia e Maqedonisë afrohet kah niveli i fertilitetit që është i mjaftueshëm për reprodukimin e thjeshtë të popullsisë.
SHTIMI STIHIK – PASOJAT E SHUMËFISHTA
Sipas të dhënave statistikore ( sa i përket natalitetit) në vitin 1987 popullsia në Maqedoni ndahet në atë : Rajoni perëndimor me shkallë të lartë të natalitetit ( Tetova, Gostivari, Dibra, Kërçova dhe Struga), ku kryesisht numrin më të madh të popullsisë e përbëjnë kombësitë si shqiptarë, turq dhe grupi etnik rom; në grupin e dytë bëjnë pjesë rajonet me natalitet mbi mesataren e Republikës ( Shkupi, Kumanova, Titov Veseli, Shtipi,Strumica dhe Vallandova) dhe në grupin e tretë bëjnë pjesë rajonet ku nataliteti është nën mesatare republikane.
Pasojat nga shtimi i shpërpjestuar i popullsisë natyrisht se më ashpër reflektohet në fushën e punësimit. Çështja e punësimit si problem është i pranishëm në tërë Maqedoninë edhe atë për shkak të zhvilimit të pamjaftueshëm të forcave prodhuese përballë nevojave dhe kërkesave të aktivizimit të faktorit njeri. Gjendja është posaçërisht e pavolitshme në rajonet me lindshmëri të lartë, ku edhe ekzistojnë raportet specifike për aktivizimin e popullsisë në forcë prodhuse. Komunat me lindshmëri të lartë, ku me numër mbizotrojnë banorët e kombësis shqiptare, turke, rome, kanë rezerva të fuqisë puntore, kryesisht femra, e cila tash për tash kryesisht merret veç me problemin e reprodukimit të popullsisë dhe me farë ndimëse shtëpiake. Për një gjëndje të këtillë shkaktarë janë kryesisht sjelljet tradicionale ndaj punës ( që burri të punojë e gruaja të kujdeset rreth familjes, mosemancipimi i duhur, analfabetizmi si dhe shkalla e ulët e arsimimit).
Dhe pikërisht nga këto fusha rrjedhin edhe problemet rreth aktivizimit të popullsisë në Maqedoni, aktivizim ky i cili gjatë viteve ’60-të sillej rreth 12.4 mijë persona të aftë për punë, dhe kuptohet se nuk ka qenë në harmoni me shtimin e popullsisë prej 30.4 mijë vetave mesatarisht në vit. Dekadën e ardhëshme disharmonia vazhdon të shtohet, edhe pse herë – herë u shënua tendenca të zvogëlimit të lindshmërisë. Një karakteristikë e tillë vlen edhe për periudhën e viteve 1970-1980, kur shtimi arrin 26.2 mijë mesatarisht në vit, ndërsa aktivizimi i fuqisë puntore është më i lartë se në periudhën e kaluar 19.1 mijë. Gjatë pesë vjetëve të kaluara të kësaj dekade u shënuan shkallë e aktivizimit punonjës prej 20.9 mijë, në këto kushte shtimit të lindshmërisë prej 25.4 mijë.
Sipas të dhënave numerike, qartazi del se shtimi natyror i popullsisë te ne, vite më radhë është më i lartë se forca aktivizuese me punë, gjë që edhe e kushtëzon paraqitjen e dukurisë së forcave rezervë të fuqisë punonjëse dhe shtohet numri i të papunëve. Një tendencë e tillë, për shkak të ndërrimeve të strukturës së vjetërsisë së popullsisë, deri në vitin 2001 do të ketë vazhdimësinë e saj, ashtu që në prag të shekullit të XXI parashikohet të hyjmë me 332.6 mijë persona të rinj që do të jenë të aftë për punë.
Pasojat e shumëfishta
Zhvillimi ekonomik dhe social është në lidhje të ngushtë me lëvizjet demografike, përkatësisht më vëllimin, strukturën dhe zëvendësimin e fuqisë puntore. Pra, popullsia paraqet element kryesor në Zhvilimin ekonomik dhe social.
Lëvizjet e deritanishme demografike shtrojnë kërkesën e investimit të vazhdueshëm të mjeteve financiare për sigurimin e kushteve për jetesë normal ( infra dhe superstruktura) veçnas për hapjen e vendeve të reja të punës për realizimin e sigurisë ekonomike dhe sociale të popullsisë. Mirëpo, meqënse zhvillimi ekonomik në këto rajone edhe më tutje do të shënoj stanjacion e ndoshta jozhvillueshmëria mund të thellohet edhe më tej. Vështirë se mund të sigurohen mjete të mjaftueshme. Në të vërtetë Maqedonia gjatë 30 vjetëve të kaluar, mjetet kryesore të ekonomisë, si rezultat i investimeve të rëndësishme, i rriti për 12.6 herë, duke e zvogëluar shkallën e stanjacionit përballë mesatares jugosllave prej 49 për qind në vitin 1955 në 31.9 për qind në vitin 1984. Megjithatë, vëllimi i tashëm i mjeteve kryesore për banorë është më i vogël në krahasim me republikat e tjera dhe nën mesataren jugosllave, me çka Maqedonia ka start të pabarabartë për zhvillimin e mëtutjeshën dhe nëse vazhdon shtimi i tashëm i popullsisë atëherë me siguri se do të stanjohet edhe përballë zhvillimit të republikave të tjera.
Sa i përket prodhimit shoqëror për banor në RS të Maqedonisë, ai në vitin 1955 ishte i ulët në vend dhe mbetej prapa 32 për qind dhe sillej rreth 3165 dinarë. Në vitin 1985 ai është më i lartë për tri herë e gjysëm ( 11.50 dinarë), por nga mestarja jugosllave edhe më tutje mbetet për 5 pikë indeksi më i vogël. Sa për ilustrim të cekim se në vitin 1985 Sllovenia kishte rreth 90 mijë banorë më pak se Maqedonia, ndërsa prodhim më të lartë shoqëror për banorë për 207 për qind, përkatësisht tre herë më tepër, por shkalla mesatare e shtimit të popullsisë atje, për 30 vjetët e kaluar arrin 0.8 për qind. Dhe, sipas këtyre të dhënave, edhe pas 30 vjetësh të ardhëm, nëse shtimi i popullsisë së RS të Maqedonisë vazhdon me këtë shkallë atëherë banori i mundëshëm, qoftë edhe sipas ndonjë koiccidence, i gjashtë miliardi, në qëlloftë prej RS të Maqedonisë, ai do të jetë Jugosllavi më i varfër.
Dispropocioni rajonal i natalitetit
-Në pesë komunat e Maqedonisë Perëndimore, ku jetojnë një e pesta e popullsisë së Republikës, shkalla e natalitetit është mjaft e lartë.
Lëvizjet populluese në Republikë nuk janë të njëjta, në pjesët e ndryshme të saj, në disa rajone, shënohet natalitet i lartë ndërsa në disa ai sillet nën mesataren dhe nuk siguron as reprodukimin e thjeshtë të popullsisë. Sipas të dhënave statistikore ( sa i përket natalitetit) popullsia në Republikë ndahet në atë : Rajoni perëndimor me shkallë të lartë të natalitetit ( Tetova, Gostivari, Dibra, Kërçova dhe Struga), ku kryesisht numrin më të madh të popullsisë e përbëjnë kombësitë si shqiptarë, turq dhe grupi etnik rom; në grupin e dytë bëjnë pjesë rajonet me natalitet mbi mesataren e Republikës ( Shkupi, Kumanova, Titov Veseli, Shtipi,Strumica dhe Vallandova) dhe në grupin e tretë bëjnë pjesë rajonet ku nataliteti është nën mesatare republikane. Pra, nga 34 komuna të Republikës, pesë komunat e saj, ku jetojnë një e pesta e popullsisë, shënojnë shkallë tejet të lartë të natalitetit. Në komunën e Gostivarit nataliteti shënon shkallën prej 18.6 promilash, në Dibër 20.3 promila, në Kërçovë14.9 promila, në Strugë 19.0 promila dhe në Tetovë 18.1 promila. Situate në disa komuna të tjera është me sa vijon: Radovishi 14.9 promila, Delleçeva 13.3 promila, Kumanova 12.8 promila, Gazi Baba 13.6 promila, Çairi 15.1 promila, Kisela Voda 12.7 romila dhe Vallandova 12.1 promila.
Ndryshime në strukturën e popullsisë
Dispropocionet e formuara të natalitetit mes komunave ndryshuan edhe strukturën e popullsisë sipas përbërjes kombëtrare.
Nataliteti në Republikë shënon rritje prej 39 mijë famijë në vit, përkatësisht 19.4 fëmijë të lindur në 1.000 banorë, që në krahasim me republikat e tjera, kjo mesatare është tejet e lartë. Mbi 30 për qind të famijëve të lindur u takojnë komunave të pazhvilluara me natalitet të lartë të Maqedonisë Perëndimore. Bie fjala, nga 13.391 fënijë të lindur në 14 komuna të pa zhvilluara mbi 10 mijë fëmijë u takojnë pesë komunave të Maqedonisë Perëndimore me natalitet të lartë si Tetova, Gostivari, Kërçova, Dibra dhe Struga. Sa për ilustrim të shënojmë të dhënat se vetëm në komunën e Gostivarit lindin po aq fëmijë sa lindin në Berovë, Brod, Vincë, Damir Hisat, Kratovë, Kriva Pallankë, Krushevë, Radovish dhe Resnjë, së bashku.
Një shtim i këtill i popullsisë ndikon edhe në ndryshimin e strukturës së popullsisë në bazë të përkatësisë kombëtare. Ekspertët parashikojnë që në vitin 2001, pjesëmarrja e maqedonasve në numrin e përgjithshëm të popullsisë të zvogëlohet prej 67 për qind në 62.3 për qind në favor të pjesëmarrjes së shqiptarëve prej 19.8 për qind në 23.7 për qind dhe të turqve prej 4.5 për qind në 5.1 për qind.
Dendësi e ulët dhe e lartë
Shtimi i lartë i popullsisë formon territore të dendura kështu që derisa në vitin 1961 në Maqedoni në 1 km/katror jetonin 55 banorë, në vitin 1981 ky numër arriti në 74 me çka Maqedonia është duke e arritur dendësinë jugosllave prej 87.8 banorë për 1 km/ katrorë. Në kuadër të dendësisë mesatare të popullsisë, me rëndësi është të ceket dendësia në disa rajone ku kryesisht është konceptuar ajo popullsi dhe fuqi puntore që vazhdimisht shtron nevojën e investimeve të mjeteve financiare për sigurimin e kushteve normale të jetesës ( infra dhe superstruktura) dhe për hapjen e vendeve të reja të punës për realizimin e sigurisë socilale dhe ekonomike të popullsisë.
Veçanarisht shpejt rritet dendësia në qytetet si Shkupi ( 278 banorë në 1 km/ katror), Tetova (150), Manastiri (111), Kumanova (104), Strumica (92), Koçani (84), Dibra (82), Manastiri(77) dhe Gostivari (75), përballë rënies së vazhdueshme të dendësisë së popullsisë si në Berovë ( 25 banorë për 1 km/katror).
Për rajonet me popullsi të dendur karakteristikë themelore është se popullsia i takon gjeneratës së re reprodukuese që ndikon në përtëritjen e popullsisë dhe shpie drejt shtimit dhe rritjes ende më të madhe të dëndësisë së popullsisë. Me këtë edhe më tepër ashpërsohen problemet edhe ashtu prezente për realizimin e sigurisë sociale dhe ekonomike.
Emancipimi i femrës
Faktorët që shkaktuan natalitetin e lartë në Maqedoni janë të shumëfishtë. Në radhë të parë pjesmarrja e lartë e popullsisë së re mundëson shkallën më të lartë nataliteti meqë ndodhet në fazën e fertilitetit, pastaj, niveli i ulët i arsimimit të popullsisë, pjesëmarrja e lartë e popullsisë analfabete (gjithsejt 167.4 mijë) nga të cilët dy të tretat ( 122.8 mijë) janë femra.
Arsimimi i ulët dhe mosemancipimi i femrës shqiptare, turke, dhe rome, nën ndikimin e traditës, arrin shkallë të tillë nataliteti të cilën femra maqedonase e kishte gjatë viteve të ’50-ta.
Në shkallën e lartë të natalitetit ka ndikuar edhe feja, e cila propagandon lindje të tepërta. Në kushtet e tanishme, sa i përket natalitetit, prin feja islame për dallim nga fetë e tjera të cilat kanë qëndrim pak a shumë pasiv. Gjithashtu, natalitetin e lartë te kombësia shqiptare e nxisin me qëllim të caktuar edhe nacionalistët dhe separatistët shqiptarë të cilët manipulojnë me të.
Institucioni i bashkëshortisë, gjithashtu është specifik për rajonet e Maqedonisë, ku ka raste të rralla të beqarëve dhe shënojnë shkallë të ulët në këtë kuadër të vendit. Tek grupet etnike femra hyn në bashkëshortësi në moshë të re duke luajtur rolin e reprodukimit për një periudhë më të gjatë, duke realizuar natalitet të lartë, për dallim nga femra maqedonase, e cila hyn në bashkëshortësi më vonë dhe është e përgatitur për natalitet më të ulët.
Pranë faktorëve të lartëpërmendur, ndikim të veçantë në natalitetin e lartë kanë edhe masat stimuluese të shoqërisë ndaj familjeve shumë anëtarëshe. Në këtë aspekt duhet cekur shtesat fëmijërore, disa lehtësime tjera ligjore, ardhja më e shpejtë deri te banesa dhe përfitime të tjera.
/Lëvizjet demografike në RS të Maqedonisë – 25 Tetor 1987/