Archives for January 2015

XHEMAL SULISUFAJ :“Nuk harroj rrugën nga kam ardhur”

January 14, 2015 by dgreca

Shqiptari që u ka shërbyer dhe presidentëve amerikanë. Ne kamp ne Itali ka njohur Xhevdet Mustafen./
Nga Fadil SHEHU, Florida/
Kisha dëgjuar për restorantin “Xhessis’’Family Restaurant, të cilin e ka hapur prej 16 vjetësh në një nga rrugët e qytetit Pinellas Park, në shtetin e Floridas, biznesmeni shqiptar, Xhemal Sulisufaj. Midis klientëve që drejtoheshin për në restorant, në sheshin rrethuar me skulptura dhe llojshmëri lulesh, dallohen siluetat e një njeriu me trup babaxhan, ku lëvizshmëria, buzëqeshja e çelur në buzë, e tregonin më të ri në moshë. Njeriu i cili më pas do të mbetej “ikona’’e kësaj interviste, kishte përjetuar një sërë peripeci në jetën e tij, veçanërisht në burgun e Beogradit, ku autoritetet Jugosllave e kishin dënuar atë me 25 vjet burg dhe më pas me dënimin kapital pushkatim, si dhe në kampin e Triestes, në Itali. Kur ende ishte vetëm 20 vjeç, atij i realizohet dëshira për të ardhur në Amerikë. Xhemali edhe sot mbetet një njeri i qetë, pa bujë e zhurmë dhe mjaft modest, cilësi të cilat janë të pranishme në këtë intervistë.
F.Shehu:-Zoti Xhemal, do të donim të flisnit diçka për të kaluarën tuaj në Shqipëri.
Xh.Sulisufaj:-Kam lindur në 5 Prill të vitit 1945, në fshatin Gri të Tropojës, ku prindërit e mij bënin një jetë të rethuar me probleme ekonomike. Ndonëse familja ime merrej kryesisht me blegtori, na duhej të sakrifikonim shumë, pasi ishim njëmbëëdhjetë fëmijë.
-A ishte e vështirë jeta në familjen tuaj?
-Ne fëmijët, krahas punëve na duhej të shkonim për çdo ditë në shkollë. Katër prej nesh vazhdonin shkollën, ku vetëm për të shkruar, një laps e ndanim në katër pjesë, ndërsa për bojë përdornim lëngun e manaferave dhe për penë, pëndë pule. (Buzëqesh) Çuditërisht detyrat i shkruanim pastër dhe bukur. Zakonisht pas mësimeve shkoja me dhi dhe me lopë kodrinave. Me vete merrja libra artistik për të cilat shpesh herë babai më qortonte. Isha 15 vjeç kur nisa të lexoja Karl Marksin, Leninin, Fan S.Nolin, Gi De Mopasan, Ernest Eminguei, Mark Tuen, ku katër këta të fundit i kam rilexuar shumë vite më vonë në anglisht këtu në Amerikë.
-Cili ishte motivi që ideoi aratisjen tuaj?
-Unë kam lexuar shumë libra. Ndoshta ato por edhe jeta e vështirë që bënim në fshat, duke mos patur asnjë të ardhme, mendoj se u bënë shtysa kryesore për të shkuar në Amerikë, vend të cilin e kisha njohur vetëm nëpërmjet librave, ku disa syresh i lexoja fshehurazi pasi ligji nuk të lejonte.
-A ju kujtohet moment kur u arratisët?
-Ishte mesditë gushti i vitit 1962, kur sapo kisha mbushur 17 vjeç. Pasi eca disa orë maleve ku kisha lënë pas Kukësin dhe disa fshatra, nuk e dija se ndodhesha në tokën Jugosllave. Në një faqe mali takoj një bari, i cili më fliste serbisht por unë nuk e kuptoja. Ai më merr çantën me ushqime dhe laimëron forcat e kufirit, të cilët pasi më lidhën duart më çojnë në burgun e Beogradit, ku nuk kursyen torturat në trupin tim. Pas dy muaj burg lirohem dhe vazhdoj gjimnazin në Prishtinë. Ndonëse fillikat i vetëm, pa shtëpi dhe katandi, duke qenë përherë në vëzhgimin e U.D.B.-së, nuk harroj ndihmën e shokëve dhe shoqeve të klasës, në veçanti Ali Zenuni dhe Rabie Abrashi (Shehu), e cila shpesh herë më sillte bukë fshehurazi, duke e vendosur mes librave në çantë.
-Flitet se ju nuk e përfunduat shkollën e mesme sepse aratiseni përsëri. A është e vërtetë?
-Po. Është e vërtetë se kam lënë përgjysëm shkollën dhe pa i thënë askujt prej shokëve. Aratisem për të shkuar në Austri, por edhe këtu unë kapem nga U.D.B.-ja, dhe forcat e kufirit. Më çojnë sërish në Beograd por në një tjetër burg. Pas disa javësh më jepet dënimi me 25 vjet burg. Në mjaft seanca të ndryshme të shoqëruara me gjithfarë torturash, mbaj mend dhe një polic, i cili sa herë që më merrte në pyetje, më qëllonte me shqelma në pjesë të ndryshme të trupit. Një ditë si zakonisht, duke vazhduar ritualin e tij dhe këpucët që linin gjurmë, ku trupi më digjte nga dhimbjet, çohem me gjithë focën time duke e shtyrë policin, çka bëri që ai të bjerë nga dritarja e katit të gjashtë ku unë ndodhesha dhe vdesë në vend. Pashë atë fytyrë kriminale tashmë pa jetë, të cilën nuk e harroj edhe sot, largohem nga burgu duke vrapuar sa mundesha. Forca të shumta policore dhe ato të kufirit, nuk kursyen plumbat që fërshëllenin mbi kokën time. Rrugës kontrolloja trupin për ndonjë plagosje, por vetëm zoti më kishte mbrojtur. Pas më shumë se dhjetë ditësh rrugë maleve i raskapitur, mësova se kisha mbritur në Trieste, në Itali.
-Mendonit se në Trieste do të ishit një njeri i lirë?
-Falenderoj një grua pranë një fshati në Trieste, e cila për disa ditë më mbajti në shtëpinë e saj, pasi mua ajo më gjeti pa ndjenja. Aspak nuk e mendoja se tashmë unë do të isha i lirë në këtë vend. Unë isha një i arratisur që vija nga një shtet tjetër. Ishte po kjo nënë, e cila duke u kujdesur përsëri për mua, më çon në kampin e refugjatëve në Trieste, ku kushtet e jetesës ishin shumë herë më ndryshe nga ato në Beograd.
-A kishte shqiptarë të tjerë veç jush në këtë kamp?
-Po, kishte disa. Aty për herë të parë unë u njoha me Xhevdet Mustafa, të cilin më pas nuk e takova asnjëherë.
-Ju kishit vrarë një polic në burgun e Beogradit. E dinit se autoritetet e atjeshme ishin në kërkimin tuaj?
-Pas disa ditësh autoritetet Jugosllave kishin mësuar vendodhjen time. Ata mbrijnë në kamp dhe kërkonin ekstradimin tim në Jugosllavi, ku tashmë unë isha dënuar me vdekje. Prej disa ditësh në kamp ndodhej një delegacion i kombeve të bashkuara për të drejtat e njeriut. U mora në pyetje prej tyre dhe drejtuesve të kampit. Pas disa kohësh në seancën e fundit, shpallem i pafajshëm. Autoritetet italiane më ndihmuan për udhëtimin tim për në Amerikë.
-A e dinit se arratisja juaj nga Shqipëria, do të shkaktonte pasoja tek pjestarët e familjes suaj nga ana e regjimit që ekzistonte në atë periudhë në Shqipëri?
-Shpesh herë kam dërguar letra në familjen time nga burgu i Beogradit, kampi i Triestes, madje dhe nga Amerika, por asnjëra prej tyre nuk u shkonte në dorë prindërve të mij, ndaj të cilëve sigurimi shqiptar kishte mbjellë terrorin dhe persekutimin.
-Si i përjetuat momentet e para të mbritjes suaj këtu në Amerikë?
-Nga Italia në New York, unë një djalë njëzet vjeçar, më duhej të përballoja jetën i vetëm, ku jo në pak raste më është dashur të flija në stacione trenash. Në fillim nisa të punoj si pjatalarës, ku për herë të parë vura re se si ato dhe orendi të tjera të kuzhinës, laheshin në makineri. Arrita që pas pak ditësh të mësoja gjithshka në punën time në restorant, por njëherësh ndjeja mungesën e komunikimit,sepse nuk dija asnjë fjalë anglisht. Krahas punës natën, munda të vazhdoja kolegjin dhe më pas universitetin për biznzes administrat në “New York University’’, ndër më të njohurit në SH.B.A.
-Si arritët që nga një pjatalarës të shëndroheshit në një menaxher i njohur, madje dhe drejtor i përgjithshëm në 230 restorante në disa shtete të Amerikës?
-Pasi përfundova studimet me rezultate shkëlqyeshëm, u emërova si menaxher në restorantin ku punoja dhe më pas në pozicionin e drejtorit në 230 restorante në New York, Minçigam, Florida, Filadelfia, Çikago…deri në Alaskën e largët.
-Mësuam se disa prej restoranteve tuaja, janë frekuentuar nga president të SH.B.A.-së dhe personalitete të larta nga mjaft shtete të botës. A është e vërtetë?
-Po. Në qytetin shën Agustin të shtetit të Floridas, ku restoranti ynë në shumë aspekte dallohej nga të tjerët, është frekuentuar dhe nga president amerikanë. Presidenti Riçard Nikson, vetëm në vitin 1973 ka frekuentuar disa ditë restorantin tonë në Shën Agustin dhe restorantin tjetër po në Florida, në Disnej Park, i njohur për mrekullitë e tij në të gjithë botën. Po kështu dhe presidenti mjaft popullor, Xherard Ford , në shtetin e Minçigamit në vitin 1978, i njohur si vendlindja e tij. Ai na falenderoi për pritjen dhe shërbimin tonë. Ndërkohë në New York, restoranti ”katër stinët’’, është frekuentuar nga personalitete botërore, duke mos harruar këtu restorantin “sipër botës’’, i cili ndodhej në katin 103 në njërën prej dy kullave binjake, të cilat u shkatëruan nga akti terrorist. Më erdhi shumë keq për këtë akt barbar, pasi aty unë humba shumë shokë e miq.
Prej vitesh banoni në shtetin e Floridas. Përse zgjodhët për të jetuar në këtë vend dhe jo një tjetër?
-Pas një pune voluminoze prej disa vitesh si menaxher dhe më pas si drejtor, mendova se Florida është vendi më i përshtatshëm për të jetuar. Krahas klimës së mrekullueshme, këtu jetesa është më e lirë se në shtete të tjera. Në Florida, e njohur dhe në fushën e turizmit, unë vazhdoj të jetoj prej njëzet vitesh.
-Në qytetin Pinellas Park, harkuar nga qytetet Shën Petërsburg, Largo, Klliuotër dhe Tampa, ndodhet restoranti që keni hapur dhe administroni ju. Çdo të thoshit për ecurinë e punëve këtu?
-Po. Kam mbi pesëmbëdhjetë vjet që kam hapur restorantin, i cili mban emrin e djalit tim “Xhessis’’Family Restaurant.Në këtë restorant punojnë kryesisht shqiptarë, amerikanë dhe kanadez.
-Ku qëndron vallë sekreti që jeni bërë i besueshëm dhe i respektuar nga mjaftë klientë, të cilët preferojnë restorantin tuaj?
-Mendoj se ndikojnë shumë gjëra, duke filluar nga kultura e pritjes së tyre, komunikimi, ushqimi, shërbimi, madje dhe mjedisi brënda dhe jashtë restorantit. Eksperienca e fituar gjatë viteve të punës, mendoj se ka ndikuar pozitivisht në ecurinë e punës në restorant.
-Sipas jush, çfarë cilësi duhet të zotëroj një biznesmen për tu konsideruar i suksesshëm?
-Natyrisht për të qenë i tillë, biznesmeni duhet të zotëroj një kulturë të gjithanëshme qytetare, madje të flas disa gjuhë, e pse jo të jetë njohës i zhvillimt të ngjarjeve, çka e bënë atë të mos ndihet inferior përballë klientëve që vijnë e frekuentojnë biznesin e tij.
-Ju keni dy fëmijë, vajza Xhudi dhe djali Xhessis.Çdo të thoshit për ta?
-Ndjehem shumë i lumtur për fëmjët e mij, ku vjaza Xhudi e cila prej vitesh jeton në qytetin Baltimore të shtetit Maryland, përsëri i ngjajmë një familje, e cila jeton së bashku me fëmijët e vet. Xhudi sot drejton Institutin e sporteve dhe “Studio 921”, ndërsa i shoqi Thomas, drejton një kompani të rëndësishme. Dy fëmijët e tyre, vajza Kaja 11 vjeç dhe djali Domeniko 8 vjeç, çdo moment ndodhen brenda shpirtit tim. Ndërsa Kaja është kmpione e karatesë në Maryland, Domeniko është i pasionuar pas artit. Xhessis që është 20 vjeç, i cili vazhdon kolegjin ka pasion fushën e biznesit.Në qoftë se nga mua ai ka marrë këmbënguljen për të arritur atë që ke piketuar, nga bashkëshortja ime Roza, ai ka marrë vlera të kulturës së shërbimit në restorantin tonë .
-Sa borxhli, ndjeheni përballë familjes tuaj në Shqipëri?
– Sa të jem gjallë, e ndjej veten fajtor përballë familjes sime në Tropojë, sepse për shkak të arratisjes time, çdo pjestar ishte i persekutuar, ku motrat dhe vëllezërit e mij nuk u lejuan të vazhdonin më shumë se katër klasë shkollë fillore, pasi kishin një vëlla të arratisur, i cili ishte shpallur nga sistemi diktatorial, ”armik i popullit’’.
-Sa ka ndikuar në formimin tuaj prania e prindërve, mamaja Zhuja dhe babai Sadria?
-Ndonëse prindërit e mij njiheshin si prindër të djalit të tyre “armik i popullit’’, gjithë jetën kanë qenë me probleme dhe halle, kanë bërë gjithshka për ecurinë në jetë të fëmijëve. Unë u jam përjetësisht mirënjohës.
-Cila prej ngjarjeve që keni përjetuar në jetën tuaj, troket më shpesh në kujtesë?
-Shpesh here kujtoj me nostalgji vitet e adoleshencës, shtëpinë afro njëqind e tridhjet vjeçare, në strehën e së cilës janë rritur breza të familjes sonë. Ende dhe sot i ruaj të freskët në kujtesë mjediset, oxhakun ku mblidheshim rreth zjarrit motra dhe vëllezër, peisazhi piktoresk i fshatit, Valbonën me ujin e saj të kristaltë, ku shpesh shkoja për tu larë me shokë.
-Pas sa kohë shkëputje jeni lidhur me familjen tuaj në Tropojë?
-Më duhej të prisja plot njëzet e nëntë vjet për tu rrikthyer në familjen time. Në vitin 1991, kur Shqipëria njihej si vend demokratik, autoritetet shqiptare, nuk më lejuan të hyja në Shqipëri , me pretendimin se për mua ende nuk kishte ardhur koha për të hyrë, çka bëri që unë të kthehesha në Amerikë. Ishte viti 1992, kur unë shkova sërish. Në aeroport më prisnin pjestarë dhe të afërt të familjes time. Ishte vërtet një çast emocional.
-A keni shkuar herë tjetër në Shqipëri?
-Po.Veçanërisht vitet e fundit kam shkuar disa here, ku kam vizituar veriun e jugun, sidomos vendlindjen time Tropojën dhe vendlindjen e bashkëshortes sime Roza, Beratin dhe qytete të tjera. Vija re se Xhessis, i cili flet mjaftë mirë shqip, tregohej tepër kureshtarë, duke filmuar pamje nga qytetet, fshatrat dhe natyra e bukur shqiptare.
-Çfarë synoni të arrini në të ardhmen?
-Jam shumë i gëzuar me atë çka kam arritur të realizoj deri tani. Kurrë në jetën time nuk e kam harruar rrugën nga kam arrdhur, vendlindjen dhe shqipërinë time. Zoti më ka dhënë gjithshka. Gjithë shqiptarët kudo që të ndodhen, zoti ti bekoj.

NGJITJA MITIKE NË ALPET SHQIPTARE

January 14, 2015 by dgreca

Nga Xheladin MJEKU*/
Prologu i një portreti krijues/
Brahim Avdyli (1960), vjen në botën e letërsisë në çerekun e tretë të shekullit të kaluar, për të mbetur emër që premton dhe synon drejt vlerave të krijimtarisë letrare në përmasat kombëtare, duke sjellur shumë vepra në poezi e prozë, dramë, publicistikë dhe politikë, për çka ka vend meritor në panteonin krijues të kësaj periudhe kohore. Që në fillimet e krijimtarisë së tij kishte kuptuar se burimi i pashterrshëm i frymëzimit të muzës së tij krijuese është dhe mbetet vendlindja e tij. Që me përmbledhjen e parë të poezive “Në hijen e Alpeve”, (1983), ai kishte vënë vulën e besimit se frymëzimet e jetës vijnë nga trualli i të parëve të tij, atje ku u lind, ku kaloi fëmijërinë dhe vazhdoi ta kuptoj jetën me të gjitha vlerat e saj. Me kohë parapëlqeu spontanisht, por qëndrueshëm, të marr temën e frymëzimeve krijuese nga gurra autoktone dhe ta shtrij mendimin në traditën dhe urtitë e njerëzve të tij. Falë kësaj dashurie për artin e fjalës, Brahimi nuk u ndal për asnjë çast edhe në aktivitetet e tij për lirinë e atdheut dhe bashkimin kombëtar, si çështje madhore dhe të domosdoshme të kohës.
Pas këtij botimi, vijnë njëri pas tjetrit shumë tituj tjerë në poezi, prozë, dramë, publicistikë, etj. si: “Buka e kuqe”, “Kur zgjohet Dodona”, “Pasqyrë e përgjakur”, “Klithje nga fundi i ferrit”, “Gjuha e dheut tim”, “Baraspesha e humbur”, “Vrragat e një kohe”, “Lëvozhga e vdekjes”, etj. Është prezantuar edhe në shumë libra e antologji dhe, poahtu është fitues i shumë çmimeve letrare në vend dhe në aktivitetet letrare në mërgatë. Nuk duhet harruar për asnjë çast edhe prezantimin e krijimtarisë së tij të përkthyer edhe në italisht, gjermanisht, rumanisht dhe anglisht.
I lindur dhe i rritur në një vend me tradita të njohura kulturore dhe kombëtare, që në vitet e hershme të rinisë së tij u dha pas dy prirjeve: pas artit të fjalës dhe pas lëvizjes konspirative për lirinë dhe bashkimin e kombit shqiptar. Që në dy këto rrafshe shtroi aktivitetin e tij për të dhënë kontributin prej krijuesi dhe veprimtari të kauzës sonë.
Në frymën e këtyre veprimtarive të pandara vazhdoi gjithnjë e më me ngulm të krijoj opusin e tij letrar, edhepse “Çuditërisht/ më është vrarë koha/diku”, si do të kujtohet autori në një rast. Por, pavarësisht asaj ngulitje kohe, shkrimtari edhe më tutje vazhdon veprimtarinë e tij krijuese, edhepse kjo “vrarje kohe” sikur i ka paralajmëruar diçka që përfundimisht i ka mbetur peng. Domosdoshmërisht, po ai peng i mbetur në atdheun e tij e mban stoikisht në fuqinë krijuese dhe në përballjen e erërave të kohës, duke hapur shtigje të reja krijuese me tehun e mprehtë të shpatës së tij prej vargjeve shpëthyese dhe plot mesazh.

Fryma e atdheut si pikëpjekje

Edhepse me një bagazh të ngarkuar krijimtarie prej më shumë se tri dekada, Brahim Avdyli nuk pushon për asnjë çast të shpurpurisë në palët e kujtesës dhe t’i përgjigjet zërit të muzës së tij krijuese, duke gërmuar kujdesshëm, por me mjeshtrinë e tij në këtë zeje të rryer tashmë, duke hedhur dritë mbi tema e ngjarje të reja e duke latuar vargje plot ndiesi, deri në rrezikun e thyerjes, sa nga bukuria, aq edhe nga sensualiteti dhe kristalizimi i pamjes. Në frymën e kësaj gatishmërie të përhershme vjen edhe me përmbledhjen e re poetike, “Shtegtimi i lirisë”, të organizuar me përkushtim, ku i paraprinë “Prologu im”, me poezinë programatike “Në vend të dashurisë”, për të vazhduar pastaj me ciklet: “Ujëvarat e mallit”, “Flatrat e qiellit tim”, “Krahët e hapsirës” dhe “Lejleku i ëndrrave të mia”. Si mbyllje e kësaj kurore poetike me plot befasi të reja, Brahim Avdyli nuk harron t’ia vë edhe kupolën me “Frymën e fundit” në “Në vend të epilogut”. Që në nismë të këtyre mbresave të pakta nga leximi i këtij libri poetik, në asnjë mënyrë nuk mund ta anashkalojmë pa mos e vënë në spikamë, qoftë për trajtimin tematik, qoftë për pjekurinë e autorit në rrahjen e temave dhe ngjarjeve, të brumosura me petkun e atdheut, gjithandej nga vendi ku vepron e jeton përkohësisht. Një lidhje diametralisht mes Alpeve të Zvicrës dhe Alpeve shqiptare, si rrallëkund vjen këtu e sforcuar me elementin e patjetërsuar-atdhe:

“Jam në Zvicër
por kujtoj se jam në Morinë
dhe e shoh veten fëmijë
nëpër arat me misër”

(”Kam zbritur nga yjet”, – fq. 13)

Por, autori nuk ndalet vetëm me kaq, kur është në pyetje kjo lidhje motivore me atdheun. Ai flet përmes njerëzve të tij të kudondodhur, përmes dëshmorëve poetëve, nipërve, mbesave, etj. dhe për asnjë moment nuk harron që ngjarjen ta lidh me atdheun, me mallin, me elemente jetësore atje, me traditën, me trimëritë, etj.
Pikëtakimi i vargut poetik të Brahim Avdylit ka atdheun dhe vlerat e dëshmuara autoktone në çdo kohë. Trajtimet e këtyre temave nga ky rrafsh vijnë të gdhendura me përkushtim dhe të shtruara mbi bazamentin e ngjarjeve dhe pamjeve të veçanta, duke sjellur imazhin e vendlindjes së tij tek lexuesi, si një ekspozitë prej qëndistari të talentuar, ku edhe zogu, edhe gjethet në erë, edhe fije bari e guri i palëkundur nga vendi i vet, kanë fuqinë transponuese të një pamje të bukur dhe plot jetë. Të këtilla janë poezitë: “Ujëvarat e mallit”, “Trandje”, “Teatër i dhimbjes së pafund”, “Zogj të pikëlluar”, “Kthimi i pëllumbave”, “Lejlekët e dhimbjes sime”, e ndonjë tjetër.
Poezia “Shtegtar i lirisë” paraqet shumë kjartë rrugëtimin nga kohërat e lashta pellazxhike e këtej, siç shprehet autori me vargjet: “ne jemi lelekët e parë/ prej emrit të Karianëve/ pellazgëve parahelenë/ dhe paralajmëtarëve/të ditëve më të mira”, duke i përmbyllur me vargjet: “Bëhemi së bashku/ me lejlekët e sotshëm/ e dalim kudo/ nëpër botën e dhimbjeve/ për ta mundur dimrin/ nëpër Evropë/ dhe dëshirojmë Lirinë” dhe krejt në fund duke shpjeguar qëllimin e kësaj enigme mes lelegëve dhe lejlekëve, shton: “lelegë apo lejlekë/ duke ikur nga vuajtjet/ me flatrat e lirisë”, (fq. 78).
Autori e trajton edhe më tej këtë tematikë duke gjurmuar në gjenealogjinë tonë, nëpër arkivat e botës dhe e sjell këtu të realizuar poetikisht: “Nga kaosi e ndau jetën/ siç shpjegojnë shqiptarët/ apo pellazgët mitikë/ nëpër qindra mitet/ që na kthehen nga bota”, (“Shpejtësi e ndritshme”, fq. 12). Këto gjetje poetike Brahim Avdyli i sforcon edhe më, në poezinë tjetër “Koka e luanit”, (fq. 58), duke dëshmuar gjithnjë e më shumë se ai ka prirje për gjurmime të reja për rrënjën e Ilirisë: “Leu trim/ Llavë e ujqërve/ Luan/ tre emra pellazgë/ përpëliten/ nëpër Alpet tona”. Falë kësaj, mund të besojmë se poeti synon ta lidh autoktoninë tonë me Alpet shqiptare, qoftë edhe përmes miteve e legjendave. Kjo ngritje poetike e bën edhe më të dëshiruar këtë përmbledhje, që mund të konsiderohet nga më të arriturat, pa e lënë në harresë gjithë opusin e tij të deritashëm.

Ambientimi me jetën, traditat dhe kulturën nga vendlindja – shtytje e pakapërcyeshme

Mbi parimin e ambientimit sa më të përafërt me jetën, traditat dhe kulturën e vendlindjes, që reflekton dëshirën, synimin dhe dashurinë për njerëzit dhe për jetën e bukur atje, autori sjell mjaft poezi të ndërtuara mbi këto elemente. Ai e sjell vendlindjen e tij tek lexuesi ashtu të virgjër, me shumë ambientim jetësor nga e kaluara e tij e hershme e fëmijërisë në frymën e këtyre kujtimeve. Autori nuk ngurron të krijoi ambiente familjare edhe në kurbet, duke ua përkujtuar nipërve dhe mbesave të tij me mjete e forma tjera nga vendlindja. Sa herë që kthehet nga vendlindja e tij, sjell diçka të bukur dhe autoktone, që të ngrisë dashurinë e brezave të rinjë për atdheun, për traditat, zakonet dhe kulturën shekullore. Këtë mall të vendlindjes e përcepton edhe me vargjet e poezisë “Tradita në miniaturë”, (fq.16), ku siç shprehet autori:

“Sa herë u ktheva nga vendlindja
i solla nga një pjesë të Atdheut

herë tirqit e xhamadanin
topin plisin e shqiponjën
herë çiftelinë e vogël

shpirt i zbritur nga yjet
Zog ndër shtigje të dhimbjes…”

Kështu, e rrumbullakson në poezinë e tij mallin dhe dashurinë për atdheun, duke dëshmuar se bukuritë e tij janë të pazëvendësuara, falë natyrës, traditave dhe kulturës. Ai gjithmonë ia ka drojën një fenomeni, që tashmë ka zënë të lëshoj rrënjë gjithandej kah është shprishur etniteti ynë, nëpër botë, duke u mishëruar me elemente të reja të vendeve ku jetojnë e veprojnë, duke lënë anash këto bukuri natyrore dhe shpirtërore, të cilat e rritën, e frymëzuan dhe vazhdojnë ta mbajnë gjallë edhe autorin dhe intuitën e tij krijuese. Tematika të këtilla takojmë edhe në poezi të tjera, duke sjellur tek lexuesi bindshëm dhe me korrektësi lidhjet e tij të patjetërsuara me atdheun dhe njeriun e tij fisnik dhe liridashës.

“Nëpër botë
u desh të ikja
me dhimbjet e vetminë
pesha e jetës qe e rëndë”

(“Gjaku i shenjtë”, fq.22)

Këtu autori flet në përkujtim të babait dhe lidh dy polet e jetës së tij; të kaluarën e dhimbshme me njerëzit e tij që ka në vendlindje dhe për jetën në mërgim, që e mban të lidhur ngushtë edhe përmes vargjeve të këtilla; me fuqinë e mallit dhe dashurisë së pashuar. Këtë mall e shpreh edhe në kujtimet për nënën, për bashkëvendësit, për të rënët për liri dhe shumë ngjarje që e përshkojnë këtë poezi kaq sensitive dhe plot dhimbje, që nuk i shpëton as vet poeti, i cili i tronditur nga ngjarje të këtilla shkund penën e tij me gjithë forcën e shprehjes, deri në çmallje.
Në poezinë “Gjurmë kohe”, (fq.29), poeti shpreh mllefin e tij për dashurinë e humbur, për mosbesimin e askujt dhe synon daljen nga kjo katrahurë jete, gjithnjë duke ftuar arsyen:

“Unë vetëm pyes a është kjo bota në të cilën pështillem
askush nuk më vëren se jam gjallë edhe pse njëlloj marr frymë
a u dashka të jem shumë më pak njeri dhe kjo qenka e vërteta
e të zbres poshtë në tokë sikur të tjerët dhe të luaj pa ndenja”

Ai këtë gjendje jetësore dhe shpirtërore e përmbyll me vargun e tij të fuqishëm dhe shumë domethënës për rrethanat që trajton këtu: “jeta ime është luftë me të keqen e vetme e pa dashuri…”, (po aty .
Poezitë me tematikë përditshmërinë, jetën urbane, transformimet e shumta politike, edhe te Brahim Avdyli hetohet dukshëm, falë jetës dhe qëndrimit jashtë vendlindjes që kalon ai prej dekadash. I detyruar të bëj jetë mërgimtari, patjetër që i është dashur të integrohet në vendin, kulturën dhe traditat ku jeton dhe vepron. Kjo ia bën edhe më të qëndrueshme dhe i sjell freski poezisë së tij, që e ndërlidhur me botën imagjinative, me elemente të qëndrueshme letrare, filozofike dhe sociale, të trajtuara me vigjilencë prej kurreshtari që nuk ka të ndalur.
Ndërkaq, poezitë “Qyqja e maleve tona”, “Loti i qyqes” dhe “Lulja e qyqes”, vijnë në këtu me motivin e besës, dhimbjes dhe dashurisë që shpreh motra për nëntë vëllezërit e saj, deri në transponimin e variantit të ri të kësaj tematike nga baladat e hershme shqiptare, ku qyqja vjen si: ”lule e bukur dhe e mjerë/ prore e vetmuar/ lulja e qyqes…”, (fq. 85).

Epilog i papërmbyllur

Brahim Avdyli këtë përmbledhje poetike e filloi me poezinë “Në vend të dashurisë“, ku paralajmëronte: “Fusha e ndjenjave/ Shtrihet/ pranë lumit të gjakut”, për ta përmbyllur me vargjet: “këngën e zjarrtë të lirisë…”, (“Fryma e fundit”, fq. 93), që për asnjë çast nuk do të pushoj së dëgjuari edhe në krijimet tjera të reja, edhe në librat e ardhshëm, ku pikësynimi i autorit është vetë liria, në çdo aspekt të jetës, jo vetëm asaj të daljes nga thundra e okupatorit. Një ngritje e këtillë është e pranishme në të gjitha librat e Brahim Avdylit, pavarësisht në çfarë rrethana e krijon dhe përballet me këtë tematikë, nga më sublimet në gjithë opusin e tij krijues.
Gjithçka u tha në këtë vështrim për librin poetik “Shtegtimi i lirisë” vjen si një shtegtim i kujdesshëm në gjithë atë lëndë poetike, ku edhe mund të lind mendimi ndryshe dhe e bën të hutohet lexuesi. E them këtë nga fakti se poezia e Brahim Avdylit ka reputacion të qëndrueshëm te një shtresë lexuesish të formuar, që për pasojë mund të degradojnë vlerat e pakontestuara, pa dashje, por në mungesë përqëndrimi dhe shqyrtimi të vëmendshëm.
Si epilog i këtij vështrimi mbetet fakti se, falë aftësive krijuese dhe përkushtimit të vazhdueshëm në krijimtari, duke i njohur mirë teknikat e krijimit letraro-poetik, me elemente përcjellëse gjuhësore, me një figuracion të pasur, me metafora e toponime nga vendlindja e tij, me rrjedhshmëri gjuhësore, etj. i sigurojnë jetëgjatësi dhe receptor të qëndrueshëm kësaj krijimtarie poetike të këtij eruditi të letrave tona.
*Rreth librit te Brahim AVDYLIT: “SHTEGTIMI I LIRISË”, poezi, “Faik Konica” – Prishtinë, 2014)
Ne Foto:Xheladin Mjeku

Janari i Shqiperise

January 14, 2015 by dgreca

Nderim per disa burra te medhenj te Kombit tone, qe ditelindjen e kane ne Janar/
Nga Sadik ELSHANI/
Muaji i ftofte, muaji janar/
Burra te medhenj i dha kombit shqiptar/
Lindi Ismail Qemal e Isa Boletin/
Qe ne Vlore bene Shqiperine/
Ngrene Flamurine Skenderbeut/
Shpallen Pavaresine e Memedheut/
Muaj i bekuar edhe ne letersi/
Lindi dy pena si flori
Lindi Nol e Kadare
Letersine n’qiell e kane ngre
Vepra e tyre sa e vlere
Kombit tone i ben nder
Nje dite janari te historise
Skenderbeu, Kryezoti i Arberise
Kaloresi i perjetshem i lirise
Me kuroren e lavdise
Kaloi ne boten e perjetesise
Gjithmone ne zemrat e shqiptarise!

Shenim: Ismail Qemali lindi me 16 janar, 1844; Isa Boletini lindi me 15 janar, 1864; Fan Noli lindi me 6 janar, 1882; Ismail Kadare lindi me 28 janar, 1936; Me 17 janar, 1468, Skenderbeu u nda nga kjo bote per te kaluar ne boten e lavdise se perjetshme.

Poeti Agim Shehu në rrugën e Rilindasve

January 14, 2015 by dgreca

Në 81-Vjetorin e ditëlindjes së Tij/
Nga Keze Kozeta Zylo/
”Jam ende i gjallë gjersa rri gërvish me penë, sikur do rroj sa të më dojë qejfi”, më shkruante poeti kombëtar Agim Shehu para 6 vjetësh në prag të 75-Vjetorit të Tij. Dhe ja ku jemi në 81-vjetorin e ditëlindjes dhe pena e Tij vazhdon te jetë e artë, një penë magjike…
Vargu i Poetit të çon përmbi re e nën nje re, aty prekim të paprekshmin, Lasgushin e madh, tek një re e bardhë puplore, “qenushi” ka ngritur kryet, kërkon në hapësirë të Zotin duke lehur gjer në yjet…
Me penelata të holla jep gjakun virgjin të races sonë/ në duel me çdo mbretëri: / sa vriteshe në Fushë-Kosovë/ ringjalleshe në Çamëri.
Shqipërinë, të bukurën e dheut, është e kudondodhura, ajo udhëton mbi përrallën e gjyshes te djepi, dhe ja shalon dallgëve për udhë…
Poeti Shehu vazhdon rrugën e Rilindasve, jep mesazhe të kthjellta se shqiptarëve kur ju preket atdheu: atë e kanë mbi gjithçka, bëhen bashkë për atdhe në fe, herë shkojnë në xhami të nderojnë Pashkët dhe herë shkojnë në kishë të festojnë Bajramin!
Lirika e hollë dhe fine e poetit ka rrëmbyer zemrat e mijëra lexuesve të vërtetë, por jo të pushtetarëve çmimdhënës, dhe kjo është meritë e krijimtarisë së tij që s’ka tërhequr vëmendjen e pushtetarëve, pasi çmimet e tyre janë kthyer në tinguj funebre për atë lloj arti që ata publikojnë me së shumti. Por çuditërisht apo diçka hyjnore është se poetët e gjejnë ngushëllimin tek poezia dhe ja si shkruan: “Shpërblim për këngët s’mora, as nuk prita/ kolegët në pushtet i kisha prita/ Një vjershë e dashur m’u bë kupëz vere/ ku piva një gëzim që s’e arrita. Nga poema: (Bisedë me rubairat).
Agim Shehu është një krye lirik që me vargjet e tij herë të përkëdhel si fijëza Hëne Progonati e herë të qeras si një amvisë e bukur me mjaltë taze nga hojëzat e nje shpirti poetik. Qysh në rininë e hershme të befason me figuracionin e dendur metaforik apo dhe paralelizmin figurativ që përdor midis dy lëndëve ekstreme letërsi dhe matematikë, por dhe aq të lidhura pazgjidhmërisht me njera tjetrën. Le ta ndjekim në poezinë: “Të dashurohesh nga nje matematikan” poezi që ndihet dhe duket sikur skuq honet dhe lëshon bisqe nën trungje të vjetra: “Ty po të drejtohem, vajze moj syzesë/ më do a po s’më do kjo është hipotezë/ Pamja jote e ëmbël, posi teoremë/ kur të shoh përpara sikur zgjidh problem/ Ti je elegante si ekuacion/ mesi yt i hollë posi ypsilon…
Poeti tretet dhe shkrihet si nje copë akulli përballë dashurisë hyjnore: Më trete formulë më shkrive të gjallë/ si një copez akull në plus njëqind gradë/ Folëm shpirti im, shpirt me maksimum/ se pa ty s’kam gjum as në minimum… Kontrastet dhe antitezat e përdorura e bëjnë dhe më të bukur dhe dashuria fshihet si yjet nën gjirin e poetit.
Në portën e një poeti kombëtar mund të shkohet dhe pa trokitur siç ndodh rëndom, ta vizitosh, të bësh foto me poetin, t’i publikosh, të marrësh vetëm energji pozitive prej tij, se kjo racë poeti veç këtë lloj energjie njeh, por të shkosh realisht në portën e Labërisë, apo në Zvicër ku jeton azilanti politik poeti tepelenas Agim Shehu ka ca kode të shenjta, që jo kushdo mund t’i zbërthejë…
Librat e Shehut jane si malet hijerendë të Shqipërise që s’tronditen kurrë nga tërmetet, por ato vetëm dëshmojnë dhe mbrojnë çka të kujton shkrimtarin e famshëm amerikan Walt Whitman i cili thotë: Unë veproj si gjuha që është e lidhur në gojën tuaj, nje minierë që fillon të jetë e lirë…
Ne librin e fundit qe kam lexuar “Simfonia e nxenesve” si nje lexuese e rregullt m’u duk se mora drite nga llambushkat e metaforave te dala nga shpirti i një Poeti dhe Mesuesi të madh. Në momente të caktuara m’u duk se dëgjova simfoninë e pestë dhe të nëntë të Bethovenit i cili thonë se kur u shurdhua shtrihej në dysheme dhe në kokën e tij ndiheshin valët e tingujve të mahnitshem, ndërsa Poeti ynë troket dhe zgjon me tingujt hyjnorë të GJUHËS SHQIPE tek “shurdhët”, që disa të mjerë duan t’ja humbasin dëgjimin dhunshëm…
Ja pse Agim Shehu është një kryepoet dhe duhet t’i jepet titulli “Nderi i Kombit”. Ndërsa unë, bashkatdhetarja dhe patriotja juaj po e mbyll me dëshirën:
Vite të panumërta poetit Kombëtar, Tepelenas, z.Agim Shehu!
Janar, 2015
Staten Island, New York

NJË AKSIDENT AUTOMOBILISTIK

January 14, 2015 by dgreca

Nga Luan Çipi/
E kush e mendonte se do dëmtohej keqas, me frakturë në të dy këmbët dhe goditje e shembje në kokë Minella Mosko, thuajse më i riu midis nesh? Dhe ishte duke shkuar në një mbrëmje për të parë një koncert me muzikë orkestrale.
Minella Mosko është pjesëtar aktiv i një grupi të madh vlonjatësh, pensionist të ardhur në Tiranë ndër vite, që mblidhen e bisedojnë thuajse çdo ditë, duke pirë nga një gotë kafe, apo çaj te Bar Restorant “Ulqini”, në qendër të Tiranës.
Minella Mosko është më i gjatë, më i ri, më i mbajturi dhe më “pasionanti demokrat”, në këtë grup, heterogjen në anësitë politike, po me dashuri të ndërsjellët të pandarë, të respektuar dhe në asnjë rast të fyer apo të detyruar. Me gjithë përpjekjet dhe kahet e tyre parësore drejt kulturës, ekonomisë dhe shkencës, është e pashmangshme cekja me problemet e përditshme politike, ndikuar nga qëndrimi i përgjithshëm mediatik e televiziv bashkëkohor. Ndizet shpesh biseda dhe Minella mbron me këmbëngulje dhe argumente, të djathtën e vendosur pozitive, pa u tërhequr për asgjë dhe në asnjë rast. Dhe një tjetër çudi: rastiste të mungonte Minella, siç po ndodh prej 8-9 ditësh dhe biseda fashitet, se ngelet memece shumica, thuajse e njëmendshme.
Po, kush është Minella Mosko? Ai erdhi në Vlorë fare i vogël dhe gjithë jetës aktive, thuajse e kaloi në qytetin e Vlorës. I lindur në qytetin e Gjirokastrës në vitin 1937 Minella ishte djali më i vogël i Vango Moskos, një këpucar i talentuar, i pasuruar nga aftësitë dhe përpjekjet vetjake dhe që u kujdes gjatë e me durim për mirërritjen dhe shkollimin e tij. Pasi kreu cilësisht Gjimnazin Ali Demi në Vlorë dhe Fakultetin Ekonomik të Universitetit Shtetëror të Tiranës, punoi pak kohë në Fermën Bujqësore Thumanë dhe pastaj deri në fund si ekonomist, fillimisht në Seksionin e Bujqësisë të Komitetit Ekzekutiv të K.P.Rrethit Vlorë dhe si Shef Plani, në Kooperativën Bujqësore të Tipit të Lartë Novoselë të Vlorës. Pas ndryshimeve demokratike edhe pse u aktivizua gjallërisht qysh në ditët e para, për arsye ekonomike emigroi familjarisht në Greqi dhe pas shumë vitesh në Selanik, (ku sot banon djali me familjen e tij) u kthye e u vendos si pensionist në Tiranë, ku kishte të punësuar vajzën e tij të dashur.
Me këtë rast, duhet theksuar, se Minella Mosko, fqinjët Grek, i adhuron së tepërmi, jo vetëm për kulturën dhe antikitetin e hershëm të lavdishëm, (që e njeh mirë) po dhe sepse i quan popull mikpritës, të gëzueshëm e jetësor e për më tepër, luftarak atdhetar e antiturq të vendosur.
Njerëzit, thonë përgjithësisht fjalë të mira kur p.sh. dikush vuan e përpëlitet në spital dhe përcjell halle të kësaj bote të mundimshme, siç bëmë edhe ne sot, një grup shokësh që vizituam dhe takuam në vuajtje atë. Por, është më se e vërtetë, (dhe ky është mendim i përbashkët absolut), se Minella Mosko është një qytetar me kulturë e zgjuarsi, me dije të gjerë dhe me mendim të vetin. Jo vetëm për kontributin e tij në drejtimin konkret të ekonomisë për shumë vite, si drejtues ekonomik, organizator edhe studiues, por dikur edhe si një djalosh energjike i dalluar për kohën, dhe me prirje shkencore. Unë jam dëshmitar për punët e tij drejtuese shkencore në ekonomitë bujqësore dhe për studimet specifike p.sh. në drejtimin dhe organizimin e transportit të brendshëm me efektivitet, që tërhoqi për kohën vëmendjen mbarëkombëtare, etj.
Me këtë rast dua të nënvizoj faktin se e veçantë, që i bie në sy kujtdo sa e takon dhe bisedon me të direkt, (mandej edhe si poliglot në disa gjuhë deri anglisht, rusisht, italisht e greqisht), është bagazhi dituror i tij i pasur dhe enciklopedik, në ekonomi, filozofi, letërsi, art dhe kulturë.
Ai fatmirësisht dhe pse në mënyrë autodidakte, është i thelluar dhe njohës i mirë i muzikës klasike sidomos, sepse nuk lë koncert e operë pa parë disa herë, pas premierës, që e ka normë të detyruar. Ai është njohës i vlerësuar i pikturës, si i rritur në studiot e piktorëve të mëdhenj vlonjat Skënder Kamberi e Nestor Jonuzi, që i ka ndër shokët më të afërt, si dhe njohës analitik i plejadës së “Shkollës Vlonjate të Pikturës”, veprat e të cilëve i njeh dhe i interpreton me aftësi, një nga një.
Minella Mosko është një bibliofag, lexues i pashkëputur çdo ditë, i vëmendshëm e i thelluar i letërsisë, sidomos asaj shqiptare. Ushqen një respekt të veçantë për gjeniun e letrave shqip, Ismail Kadarenë dhe s’ka lënë faqe të librave të tij pa lexuar e përhapur, mandej dhe të gjitha librat në prozë e poezi të Agollit, Arapit dhe deri te të Pandeli Koçit, Reshat Kripës, Përparim Hysit dhe Eden Babanit, etj. Ato faqe libri të pagoja, e dinë se ç’heqin nga nënvizimet shumëngjyrëshe, me theksime e vërejtje prej profesionisti, deri te nënvizimi i gabimeve ortografike, ku “nuk të fal”. Në këtë drejtim, Minella Mosko, ka edhe meritën, për disa libra të jetë bashkëpunëtor, si korrektor letrar.
Minella Mosko është poliglot dhe i ditur, po dhe shpirtmirë, i virtytshëm dhe shok i dashur e i gatshëm për të ndihmuar këdo, ndërkohë i shkathët, jetësor, siç është dhe trupmadh e i fuqishëm.
Kush e dëgjoi se ai u bë pre e një aksidenti automobilistik gjatë rrugës, e shpjegon me vitalitetin e tij të pazakontë për moshën, që e shpuri të vetmuar në rrugën me shumë trafik automobilistik, drejt Sallës së Koncerteve të Akademisë së Arteve, në këtë ditë të ftohtë dimri, ndërkohë që ne moshataret e tij, lakmonim një qoshk të ngrohtë e të qetë pranë shtëpisë.
Ai kërkonte, siç bën gjithnjë, një kënaqësi të muzikës klasike më shumë edhe pse midis ftohmës, vuajtjes dhe rrezikut. Ai gjithnjë ka qenë një njeri, që “nuk e gris kohën kot”, po me tërheqje, pasion e dëshirë për artin.
Minella Mosko u dëmtua, pa asnjë faj të vetin, se e goditën buzë mbrëmjes midis rruge, nga mbrapa dhe dhunshëm, qoftë dhe pse aksidentalisht. Ai ç’prej 10 ditësh është në Spitalin e Traumës Laprakë, Tiranë dhe nuk dihet sa dhe kur do rikuperohet plotësisht. Minella Mosko u sakrifikua, në kërkim të Artit!
Nderim, jetë e shëndet dhe shërim të shpejtë e rehabilitim të plotë Minella Moskos!
Tiranë, më 14.01.2015