Archives for April 2015

PRITJE E NGROHTE E PRESIDENTIT NISHANI NGA ARBERESHET

April 9, 2015 by dgreca

Presidenti i Republikës, SH.T.Z. Bujar Nishani përmbyll vizitën në qendrat me popullsi arbëreshe në Kalabri
Kalabri 9 prill 2015/
9 prill 2015
Kreu i Shtetit gjatë ditës së dytë të vizitës së tij në qendrat me popullsi arbëreshe në Kalabri, zhvilloi një takim në Komunën e San Cosmo Albanese, me ftesë së Kryetarit të saj Cosmo Azzinari. Takimi u zhvillua në një atmosferë festive me pjesëmarrjen e autoriteteve më të larta vendore e qendrore të zonës së Kalabrisë.
Në fjalën e tij ndër të tjera, Presidenti i Republikës ripërsëriti respektin e mirënjohjen e madhe ndaj gjithë gjeneratave të arbëreshëve në Itali që kanë mbajtur gjallë identitetin e tyre, gjuhën e kulturën e pasur, duke u shndërruar në 500 vjet në një simbol të fortë të rezistencës dhe mbrojtjes së trashëgimisë së tyre. “Populli Italian,– tha Kreu i Shtetit – meriton falënderim e mirënjohje të veçantë për mikpritjen e tij në momente të vështira ndaj kombit shqiptar.”
Fjala e plotë e Presidentit të Republikës në San Cosmo Albanese:
“I nderuar Zoti Kryetar i Bashkisë, Cosmo Azzinari,
Të nderuar përfaqësues të autoriteteve qendrore dhe vendore,
Të dashur vëllezër dhe motra arbëreshe,
Zonja dhe zotërinj!
Kam një emocion dhe ndjesi tepër të veçantë që gjendem sot këtu mes jush, jo si President i Republikës së Shqipërisë, jo si përfaqësues i bashkimit të popullit shqiptar, por si një shqiptar në venat e të cilit rrjedh i njëjti gjak

me ju, prandaj dëshiroj t’ju falënderoj nga zemra për ftesën dhe mikpritjen vëllazërore me të cilën më keni bekuar përgjatë gjithë kësaj vizite duke më bërë të ndihem si në shtëpinë time së bashku me time shoqe dhe delegacionin zyrtar që më shoqëron.
Në këtë rrugëtim të ruajtjes dhe pasurimit të identitetit tonë të përbashkët arbëror, apo

më mirë shqiptar, në mbijetesën e tij shekullore, pika kulmore do të shënohej në fillim të shekullit XIX. Ishte koha kur në asnjë kënd të Evropës nuk flitej për një shtet shqiptar a për një gjuhë shqiptare, ku nëpër kancelaritë e saj Bismarku tallej me atmen (atdheun) tonë duke e quajtur Shqipërinë një ‘shprehje gjeografike’, por ama edhe kur ‘tatëmadhi i Arbërit’, siç thirrej De Rada nga

arbëreshët, merrte pjesë nëpër tubimet ndërkombëtare dhe nënshkruante si përfaqësues i Arbërisë.
Atëherë kur në Shqipëri qe e ndaluar të shkruhej e të flitej shqip, kur mërgimtarët nuk guxonin të shkruanin as edhe një letër në shqip për familjet e tyre, kur propaganda antishqiptare siguronte se shkrimi në gjuhën

shqipe ishte i pamundur, madje edhe falja në shqip, sepse nuk kuptohej. Pikërisht në një epokë të tillë, për të gjithë shqiptarët, e në veçanti për mërgimtarët, ishte një ngushëllim i madh dhe i thellë përgënjeshtrimi i shkëlqyer që u dhanë shpifjeve të tilla arbëreshët e Italisë me veprat, zakonet, simbolet, kostumet, këngët, mikpritjen dhe me traditat e tyre.
Por përveç kësaj, Shqipëria duhet t’u jetë përgjithmonë mirënjohëse këtyre bijve të saj të largët edhe për provën e mrekullueshme të dashurisë karshi racës së tyre që dhanë nëpërmjet përpjekjeve të mëdha për përpunimin e gjuhës. Qenë ata të parët që provuan se shqipja është një gjuhë e thellë dhe e plotë, e ëmbël dhe e aftë t’i japë formë edhe krijimeve më të epërme të imagjinatës poetike.
E në përmbushjen e këtij pohimi, një nderim i madh duhet t’i takojë vetë De Radës, Zef Skiroit, Jul Varibobës, Giuseppe Serembes, Giuseppe Krispit, Sotir Ferrarës, At Antonio Belushit si dhe shumë e shumë studiuesve dhe personaliteteve të tjerë të kulturës dhe liturgjisë kishtare arbëreshe, të cilët e lëvruan me devotshmëri shqipen në veprat e tyre, e folën në ritet fetare në kishat e bukura bizantine, por e përdorën me dashuri të zjarrtë edhe në të folurën e përditshme.
Në të gjitha ditët e jetës së këtyre figurave, Shqipëria ishte dhe mbeti një legjendë, një mit i pashlyeshëm. Midis gjuhës shqipe dhe asaj pellazge që e quajtën nënë e të gjitha gjuhëve, ata që me De Radën në krye arritën t’u japin njerëzve të vet një gjuhë letrare e që mundi t’u shprehë ambiciet më të thella politike, ishin ata që me veprat dhe aktivitetin e tyre arritën që t’i bënin prezent Evropës ekzistencën e një Shqipërie atdhe, me heronjtë, fisnikërinë shpirtërore, vlerat e rralla njerëzore dhe artistike dhe me shpirtin e saj të patjetërsueshëm evropian.
‘Rilindja e mëmëdheut qe ideali i gjithë jetës së tyre, e nëse sot kongreset ndërkombëtare, linguistët apo studiuesit e folklorit, kanë arritur ta shqyrtojnë me interes këtë cep të vogël të botës, e nëse më 1902, 21 gazeta të rëndësishme luftonin në faqet e tyre të para për kauzën shqiptare (18 vetëm në Itali, e njëra madje edhe në Londër), merita u takon vetëm atyre.
E në një moment si ky që po kalojmë, kur paragjykimet ideologjike kanë arritur ta mistifikojnë debatin mbi rrënjët e Evropës, De Rada na shfaqet gjithmonë argumentues jo vetëm si një pionier i atyre studimeve të mëvonshme krahasuese, por edhe pionier i një Evrope autentike, jo të panjohur ndaj lidhjeve shpirtërore që prej disa mijëravjeçarësh kanë mbajtur të lidhur me njëri-tjetrin njerëzit e këtij atdheu me të.
Do të qe mjaft domethënëse të ravijëzonim konturet e një triade të madhe shkrimtarësh në përpjekjet e tyre të madhërishme letraro-historike të një shekulli goxha vendimtar për Shqipërinë dhe gjuhën e saj. Që nga viti 1836 kur doli ‘Milosao’ i De Radës e deri më 1937 kur doli botimi i parë integral i ‘Lahutës së Malcis’ së Fishtës, duke përfshirë këtu edhe lirikat e mëdha patriotike të Naim Frashërit, zëri i të tre këtyre poetëve ritingëlloi me një fuqi të admirueshme e ringjallëse, duke i nxitur shqiptarët të zgjohen nga gjumi shekullor, të shohin se janë vëllezër dhe të bashkohen për të luftuar për liri dhe për një vend të denjë ndaj traditave të vjetra në familjen e popujve evropianë.
Në këtë panoramë, mund të thuhet se arbëreshët si De Rada, Skiroi, Matraga, Jul Variboba, Giuseppe Krispi dhe mjaft rilindas arbëreshë i bënë të vetat motivet e jetës së kombit arbëresh dhe idetë e botës së jashtme, mbizotëruese në epokën e tyre. Ishin pikërisht këta elementë, jeta arbëreshe dhe frymëzimi i jashtëm, atdheu dhe bota, që u bashkuan te bota e tyre në një unitet organik, ndonëse të padukshëm.
Ndaj, në këtë pikë të shtjellimit tim modest, më lejoni të sjell një ndihmesë sado të vogël, nëpërmjet pohimit të një fakti me rëndësi madhore se De Rada, si shumë arbëreshë të tjerë, përgjatë gjithë jetës së vet, u lidh me mish e me shpirt me dy hallka themelore të shqiptarisë: me gjuhën shqipe të ruajtur mrekullisht e për aq shumë shekuj pas mërgimit nga mëmëdheu, si dhe me Arbërinë dhe krenarinë se arbëreshët i përkasin atij etnikumi, dikur shumë të lëvduar e të përmendur për trimëri e punë të mëdha për atdhe e nder.
Të nderuar zonja e zotërinj!
Sot në kapërcyell të vitit të 103-të të shpalljes së pavarësisë saj, Shqipëria është një vend i pavarur, anëtar me të drejta të plota i Aleancës më të fuqishme politike dhe ushtarake në botë, të NATO-s, duke aspiruar për t’u integruar në Bashkimin Evropian.
Mëmëdheu ynë është një vend ku mijëra e mijëra të rinj e të reja, janë diplomuar nëpër universitetet e shkollat më dinjitoze të Evropës e Amerikës dhe që mësojnë, punojnë dhe ëndërrojnë ta kthejnë atdheun e tyre në një nga vendet më të përparuara të botës.
Shqipëria në këtë shekull të XXI gëzon një autoritet e prestigj gjithnjë e më të lartë ndërkombëtar, me një rol kyç si në Ballkanin Perëndimor, ashtu edhe në gjirin e koalicionin ndërkombëtar të luftës kundër terrorizmit. Mëmëdheu ynë luan një rol gjithnjë e më aktiv e shumë të rëndësishëm për paqen e sigurinë në mbarë rajonin, duke pasur përkrah aleatë të fuqishëm e strategjikë.
Të gjitha këto arritje pozitive të mëmëdheut tonë nuk mund të ndahen dhe të përfytyrohen pa kontributin e madh dhe të pazëvendësueshëm të Diasporës e të emigracionit shqiptar jashtë vendit, të sakrificave dhe angazhimit tuaj vital, të dashur bashkëkombas.
Prandaj, në mbyllje të këtij takimi të përzemërt e të paharrueshëm dëshiroj t’ju falënderoj të gjithëve në emër të popullit dhe shtetit shqiptar dhe t’ju uroj shëndet, suksese dhe lumturi në familjet tuaja! Ju faleminderit!”
* * *
Vizita vijoi në Vaccarizo me një ndalesë në muzeun mjaft të pasur etnografik të qytezës, një shprehje e gjallë e identitetit kulturor dhe trashëgimisë kulturore materiale e shpirtërore të ruajtur me zell e pasion. Rrugët e vogla të qytezës ishin të mbushura me banorë që patën rastin të përshëndesin nga afër Presidentin e Republikës.
Atmosfera festive ishte e pranishme edhe në San Giorgio Albanese ku përpara selisë së komunës me qindra banorë, që valëvisnin flamuj shqiptarë, prisni mbërritjen e Kreut të Shtetit. Një vizitë në mjediset e komunës dhe pinakotekën e saj shërbeu për të shpërndarë edhe njëherë mesazhin kuptimplotë të rëndësisë së mbrojtjes së kulturës e traditave të hershme arbëreshe.
Presidenti i Republikës dhe delegacioni që e shoqëronte vijuan vizitën me një ndalesë në Kolegjin e Shën Adrianit, një nga qendrat kryesore të studimit e edukimit ndër shekuj në komunitetin arbëresh, vendin ku Jeronim De Rada e Luigj Gurakuqi kanë studiuar. Kompleksi i Kolegjit së bashku me kishën e hershme të ruajtur mjaft mirë përbën një shenjë të qartë të vullnetit të arbëreshëve për të mbrojtur gjurmët e të kaluarës së tyre.
Gjatë kësaj vizite Kreu i Shtetit në takimin e zhvilluar në Komunën e Shën Mitrit vlerësoi në një ceremoni të veçantë filozofin, poetin e iluministin Jeronim De Rada (pas vdekjes) me “Dekoratën e Flamurit Kombëtar” si dhe kantautorin Giuseppe Cacozza me Titullin “Naim Frashëri”.
Në fjalën e tij përshëndetëse, Presidenti i Republikës Sh.T.Z. Bujar Nishani e konsideroi këtë vizitë një moment të veçantë në jetën e tij duke u ndier krenar për gjeneratat e arbëreshëve të Kalabrisë dhe duke u bërë homazh atyre për mbajtjen gjallë të identitetit kulturor.
Në Kishën ku është varrosur poeti De Rada, në Macchia Albanese ishte ndalesa e radhës e Presidentit të Republikës, i cili vendosi një buqetë me lule te varri i shkrimtarit De Rada dhe u përul me nderim përpara varrit dhe kujtimit të tij. Dita e dytë e vizitës së Kreut të Shtetit në Kalabri u përmbyll në muzeun etnografik të Santa Sofia D’Epiro dhe kishën e tij ku shprehu urimet më të mira dhe falënderimet për mikpritjen e ngrohtë e vëllazërore.

A DO TË VIJË PRESIDENTI SHQIPTAR TË TAKOJË ARVANITËT?

April 9, 2015 by dgreca

Thedhor Pangallos, personalitet i lartë i shtetit grek deklaronte:
Nuk jam historian që të sjell një mendim të bazuar historik, por jam Arvanitas dhe di historinë e familjes time ashtu siç e dinë edhe shumë arvanitas të Athinës./
Ne Foto:Nga vizita e presidentit Nishani ne Kalbari, 8 prill 2015/
Opinion nga Abdurrahim Ashiku-Athine/
Do të desha që Presidenti i Republikës së Shqipërisë të vinte një ditë në Greqi me një “kërkesë për vizë” nga Ambasadori i Republikës së Greqisë në Shqipëri z. Rokanas ku të shënojë fjalët e tij…
“Të gjithë në Greqi njohim arvanitët dhe gjuhën e tyre, që është gjuha e folur prej fiseve shqiptare në Greqi, një dialekt i gjuhës shqipe. Një gjuhë që flitet shumë në vendin tim, madje shumë i flasin të dy gjuhët. Disa prej tyre e përdorin edhe sot këtë gjuhë…”

Presidenti i Republikës së Shqipërisë z. Nishani u pa dje në dritaret e ekraneve të vegjël vendorë e satelitorë, midis Arbëreshëve të Italisë, në gëzimin dhe krenarinë e ligjshme të pritjes së një Presidenti dhe vlerësimin e disa personaliteteve të larta arbëreshe me dekorata të larta.
Diaspora shqiptare, shpërndarë në shekuj si farat që i merr era, ka nevojë për dorën dhe fjalën e ngrohtë që vjen nga rrënjët e hershme të saj, nga vendi mëmë, gjyshe, stërgjyshe…nga mesazhet njerëzore që e lidhin më shumë me rrënjët e të parëve.
Falë hapësirës historike që Italia u ka krijuar arbëreshëve në mbajtjen gjallë, madje edhe në kultivimin e gjuhës, zakoneve, këngëve, valleve, hapjes së shkollave, studimit të gjuhës shqipe deri në shkallë universitetesh, rrënjët e diasporës shqiptare në Itali kanë gjetur tokë pjellore e vazhdojnë të nxjerrin filiza, të rriten e të japin fryte.
Me radhët e mësipërme nuk kam ndërmend tu hyjë në pjesë studiuesve të çështjes arbëreshe, por në krahë hapje me ta, dua të ndalem paksa në një degëzim paraardhësish të tyre, degëzim që nis me vargjet e një kënge masivisht të njohur…
Moj e bukura More
Ku të lamë e ku më je?…
Fjala është për Arvanitët, për “harresën” zyrtare shtetërore që u është bërë dhe u bëhet tash e më shumë se treçerek shekulli shteti të formuar shqiptar, për harresën dje, por veçanërisht për HARRESËN sot.
Arvanitët, një popullsi që flet shqip, që ka zakone, këngë, valle, kostume shqiptare, që ka mall e dashuri për të parët e vet, që ka dhënë një ndihmesë të jashtëzakonshme në Revolucionin Grek 1821-1828 për Pavarësinë e Greqisë nga Perandoria Otomane, që i kanë dhënë Greqisë personalitete të larta të politikës, shkencës, kulturës, artit deri në nivelet më të larta të shtetit…janë të pranuar zyrtarisht se janë me origjinë shqiptare.
Ambasadori Grek në Republikën e Shqipërisë Leonidha Rokanas i pranishëm në Konferencën Ndërkombëtare të Studimeve Shqiptaro-Greke, ka folur për fenomenin Arvanitas, një fenomen që, sipas tij, nuk tregon vetëm që të dy popujt tanë mund të bashkekzistojnë, por edhe që mund të bëhen një, të pandashëm nga njëri-tjetri. Ai deklaroi:
“Në historinë tonë të përbashkët kemi një fenomen që njihet si ai i arvanitasve. Të gjithë në Greqi njohim arvanitët dhe gjuhën e tyre, që është gjuha e folur prej fiseve shqiptare në Greqi, një dialekt i gjuhës shqipe. Një gjuhë që flitet shumë në vendin tim, madje shumë i flasin të dy gjuhët. Disa prej tyre e përdorin edhe sot këtë gjuhë. Fenomeni arvanitas nuk tregon vetëm që të dy popujt tanë mund të bashkekzistojnë, por edhe që mund të bëhen një, të pandashëm nga njëri-tjetri”.
Thedhor Pangallos, personalitet i lartë i shtetit grek deklaronte:
Nuk jam historian që të sjell një mendim të bazuar historik, por jam Arvanitas dhe di historinë e familjes time ashtu siç e dinë edhe shumë arvanitas të Athinës. Le të mos harrojnë lexuesit se në kundërshtim me Athinën, periferia e Athinës zotërohej deri vonë dhe në shumë raste vazhdon të zotërohet nga fshatra që rrënjët e tyre shkojnë shumë mbrapa dhe thellë atje ku vetë familjet njihen mirë mes tyre.
Nga ana e babait tim Janaq Meleti (Haxhimeletis) kishte nderin të gjendej në krah të Karaiskaqit si nënkomandant i tij. Për çdo njeri që merr mundin të pyesë do të mësojë shumë histori nga të gjitha fshatrat arvanitase për kapedanët vendorë dhe trimat që luftuan për lirinë e atdheut të tyre
Arbërishtja ishte gjuha që fliste Kundurioti, Kryeministër i Greqisë, Bubulina, Boçari, Suliotët dhe shumë të tjerë. Ishte gjuha që kuptonte dhe dinte Karaiskaqi, Andruçoja e shumë të tjerë luftëtarë të revolucionit për pavarësi.
Në fushatën e Azisë së Vogël në vitet 1919-1922 arvanitasit nga Liosia luftonin me bajrakun e tyre. Nuk bënë as një hap mbrapa dhe ranë deri në të fundit. Vetëm kur të kuptojmë këtë do të kuptojmë edhe atë shikimin e arvanitasve të Athinës që përshkruan Tito Athanasiadhi në “Fëmijët e Njovit”. Katalogu i heronjve arvanitas të vrarë në 1922 është më i madh se të vrarët e të gjitha fshatrave të Greqisë së mara së bashku.
Sigurisht që arvanitasit nuk kanë prezencë të rëndësishme vetëm në librin e madh të të vrarëve të nderuar të kombit grek. Ata kanë prezencë të rëndësishme në botën e letrave, në shkencë dhe në institucionet e shtetit të ri veçanërisht duke marrë detyra shumë të larta ushtarake por edhe poste politike…”
Mund të citoj shumë, madje mund t’ju sjell edhe arvanitas të gjallë në bisedat që kam bërë me ta në zonën e Thivas dhe në zona të tjera të Greqisë.
Mund t’ju sjell edhe lotin mbi rrudhat e një arvanitasi që kur e takova për herë të parë më tha “Jam njëqind pa tre vjet” dhe kur e takova për herë të fundit më tha: “Jam njëqind edhe katër vjet”, momentin kur i dhashë një libër me intervistën e parë me Të, çastin kur me sy të përqendruar mbi shkrimin dhe fotografinë e tij me duar që i dridheshin më tha: “Po unë nuku di të lexoj!”.
Arvanitasit mund të them se janë në skaj të kujdesit dhe harresës së shtetit shqiptar, dje, por veçanërisht sot kur falë pranisë së mërgimtarëve nga Shqipëria është zgjuar si asnjëherë “Kushtrimi i të parëve”, dëshira për të foleë shqip, madje edhe dëshira për ta shkruar shqipen e tyre që ka kaluar gojë më gojë e i ka rezistuar si në asnjë vend tjetër asimilimit.
Kam pas fatin të njihem me arvanitas të mëdhenj si Aristidh Kola që “edhe në gojë të ujkut” u ngrit kundër serbëve të Millosheviçit, në përkrahje dhe në debate të mëdha televizive për mbështetjen e kosovarëve në betejën e tyre finale për Kosovën e Pavarur. Kam njohur, madje kam në bibliotekën time, libra të Tito Johallas ndër të tjerë një libër për Skënderbeun dhe një vepër voluminoze për arvanitasit e ishullit të Androsit, në analizë të fjalës së shqipes të banorëve të ishullit, një ndër ishujt e mëdhenj të Greqisë ku arvanitasit ishin shumicë.
Për arvanitasit janë shkruar (dhe vazhdojnë të shkruhen) shumë libra jo thjesht publicistikë e folklorikë por shkencorë, historikë, albanologjikë, biografikë.
Kësaj pasurie të mbledhur me përkushtim dhe kujdes profesional, në kushte aspak të favorshme, deri në kushte ilegaliteti, shteti dhe politika shqiptare i ka qëndruar dhe vazhdon t’i qëndrojë larg, në pozicionin pa sy për ta shikuar dhe pa veshë për ta dëgjuar.
Për disa muaj do të mbush nëntëmbëdhjetë vjet mërgimtar në Greqi. Në kujtesën time të fortë për shkak të profesionit të gazetarit që e kultivoj edhe këtu prej kaq kohe, nuk kam parë, nuk kam dëgjuar që ndonjë personalitet i lartë i shtetit shqiptar të ketë shkuar në ndonjë takim me arvanitas, në stere apo në ishuj.
Kam një koleksion CD me këngë arvanitase, këngë me tekste të Aristidh Kolës dhe me muzikë të Moraitit, këngë që i dëgjoj me dëshirë dhe më japin informacion e mall për jetën e gjallë që përshkruhet në to. Këto këngë janë kënduar dhe këndohen me raste anë e kënd Greqisë, veçanërisht në trevat arvanite por, keq më vjen, nuk i kam parë apo dëgjuar në skenat e festivaleve shqiptare e në veçanti në Festivalin Kombëtar të Gjirokastrës.
Presidenti ynë i nderuar, simbol i bashkimit të popullit shqiptar, ishte midis arbëreshëve të Italisë. Bisedoi me ta, këndoi e vallëzoi me ta, vlerësoi disa nga personalitetet e larta arbëreshe për ndihmesën që ata kanë dhënë dhe japin për rrënjët shekullore të tyre.
Presidenti ynë u mërzit, madje doli në një ankesë të pashembullt publike se dikush, diku, në shtetin e tij, i ka fshehur ftesën e ardhur nga Komuniteti Arbëresh në Itali.
Do të desha që Presidenti i Republikës së Shqipërisë të vinte një ditë në Greqi me një “kërkesë për vizë” nga Ambasadori i Republikës së Greqisë në Shqipëri z. Rokanas ku të shënojë fjalët e tij…
“Të gjithë në Greqi njohim arvanitët dhe gjuhën e tyre, që është gjuha e folur prej fiseve shqiptare në Greqi, një dialekt i gjuhës shqipe. Një gjuhë që flitet shumë në vendin tim, madje shumë i flasin të dy gjuhët. Disa prej tyre e përdorin edhe sot këtë gjuhë…”
Dhe mos harrojë: Mes arvanitasve ka kaq personalitete të larta historike, shkencore, njerëzore, sa një valixhe diplomatike nuk i nxë dekoratat “Nder i Kombit”…
Këtë kërkesë për “vizë” duhet ta bëjë edhe Kryetari i Kuvendit, edhe Kryeministri, edhe ministrat…
“Fenomeni arvanitas nuk tregon vetëm që të dy popujt tanë mund të bashkekzistojnë, por edhe që mund të bëhen një, të pandashëm nga njëri-tjetri”.
Mos u qëndroni larg arvanitasve! Ata sot kanë nevojë më shumë se kurrë për kujdesin e shtetit Amë, për mbijetesë…
Athinë, 9 prill 2015

Pse Gjakova, therrë në sy?

April 9, 2015 by dgreca

Nga Fahri Xharra/
KUSH NA KA MALLKUAR DHE PSE ? Kur prishëm kishat dhe xhamitë, besonim se e keqja na vinte si ndëshkim nga Zoti, po tani që i ndreqëm e shumëfishuam ? Mos vallë duhet të gërmojmë tek të vërtetat që na thonë “armiqtë tanë” a shkrimet e Konicës? Çfarë skanimi duhet për të parë brenda vetes ? Nuk është as “geni vetëshkatërrues”, ndryshe nuk do të kishim rezistuar kaq mijëvjeçarë dhe me këtë vitalitet të frikshëm ? Atëhere, kush ? Ç’po ndodh me ne ? Deri kur ?” ( nga Viktor Zhusti )
Zhvendosja e vëmendjes së opinionit nga ngjarjet thelbësore të shoqërisë me gjera periferike është njohur historikisht ; por më të freskëta i kemi ato te ishë Serbisë kur ishim në një kuluar të politikës. E edhe më shqetsuese ishin ato nga Shqipëria në atë mënyrë që sa herë i duhej Kosovës ( në vitet e krizave ) ndonjë vëmendje botërore , në Shqipëri duhej pa tjetër të “ndodhë “ diçka dhe hop harrohej Kosova.
Sot është e njejta gjë si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë , ku përdoret e njejta taktikë e zhvendosjës së vëmendjes së opinionit kombëtar ashtu edhe atij ndërkombëtar nga thelbi i politikës reale dhe problemeve reale .
Por të kalojmë në anën tjetër të shkrimit ; Apollonia është si është dhe ate nuk mund ta zëvendëson Rahoveci. Shkodra përveq tjerash është e njohur edhe për Kështjellën e Rozafatit dhe si e tillë asnjë qytet tjetër nuk mund të thirret për diçka të ngjajshme. Korçës , për karnevalet dhe serenadat e saj nuk mund t`ia kalojë Mitrovica. Nëse rakija e Skraparit ose vëra e Rahovecit prodhohen aty , të vështirë e ka Myzeqeja apo Drenica t`iu zë vendin . Pra në gjuhën më të thjeshtë secila anë i ka të mirat dhe të këqija të saja . Por edhe me individët është e njejta gjë , Emin Durakun nuk mund ta zëvendësoh. Bajram Curri nuk ka një të dytë si ai. Po Isa Boletini ? Adem Jashari , legjenda e Kosovës nuk ka epokë që e zëvendëson. Të gjitha këto që i përmenda , qëndrojnë ashtu të pa lëkundura . Nuk ka shkrim me porosi , nuk ka shkrues me porosi që mundet ti zëvendosë nga sirtari i të së vërtetës. Çdo e shkruar ndryshe është tentim pë zhvendosje të vëmendjes dhe nxitje të bisedave për zhvlerësim.
Po Gjakova mu tani , kur shoqëria shqiptare e të gjitha anëve po vëlon me të mirat dhe të këqijat e saja , pse Gjakova dhe në qendër të vë mendjes ? Nuk e ka radhë as për t`u lavdëruar e as shajtur. Kur Kastriot Myftarajt ia zënë rrugën “komunistat pedera” të Gjakovës , të cilët e “paskan” infektuar “ edhe Shqipërinë “ jo pedere” ; athërë kjo të bënë të mendosh se diçka e mbarë për kombin është duke ndodhur , por këti zëdhënësi të së keqës kombëtare i pengon. Jo vetëm këtij , por Kastrioti është vetëm një zbatues i thjeshtë i urdhërave të dikujt .
Zbatuesit e urdhërave për turbullim të vëmendjes shqiptare janë edhe në Kosovë ; një gjë nuk po e kuptoj se pse Sabri Maxhunit- Novosellës apo Sylë Mujës po iu vjen me vjellë mu tani , zi e më zi për Gjakovën.
Pse Gjakova , therrë në sy ?
Për të pafajshmit e kohës së re si në Kosovë ashtu edhe në Shqipëri deshta t`iu shkruaj disa karakteristika që e bëjnë Gjakovë hale në sy të të pafytyrëve.
Theodor Ippen ( para Konferencës së Londres , 1913) i shruante qeverisë së tij për Gjakovën,: “Ky qytet është qendra politike dhe ekonomike e malësorëve dhe këmbëngul edhe më shumë për ruajtjen e tij, pasi te këto fise shoh bastionin e natyrshëm shqiptar kundër ekspansionit serb” (telegram i dt. 1.2.1913).
Theodor Ippeni në atë konferencë ishte praktikisht i vetmi specialist dhe njohës i Shqipërisë; gjithë pjesëmarrësit e tjerë ishin politikanë ose diplomatë, që operonin sipas nevojave ose diktateve politike. “
Gazmend Shpuza për atë kohë shkruan:” Esat Pasha duke ia shitur Shkodrën Malit të Zi në të vërtetë shiti Gjakovën dhe Dibrën.( Gjakova dhe Dibra u sakrifikuan për Shkodrën, 1913 .G.S)
“O zot,mos lejo që në kohë të sprovave të mëdha dhe të jashtëzakonshme ta humb durimin dhe guximin, e mbi të gjitha mos lejo ta humb drejtpeshimin”- i thoshte vetes At Gjon Nikollë Kazazi (1702-1752) i Gjakovës, në shënimet e tij. Jemi në Gjakovën e vitit 1747, ishte muaji mars, një mars i bukur por që paralajmëronte diçka të kobshme. ”Lëvizjet e shpeshtuara të ushtrisë turke që bëheshin atyre ditëve dhe netëve nga Gjakova, e drejt nga Qafa e Prushit i kishin ra në sy gjithkujt, por që të gjithë ia kishin dronë ndonjë të lige që mund të përgatitej. E sigurt ishte që Porta e Lartë, qëllimisht kishte zgjedhur hapësirën e Gjakovës, Malësinë së saj, Shkodrën e deri në det për të treguar qëllimet e saj dhe sajimin e një “tampon zone” të tmerrit, ngase përherë aty ishin thyer Lindja dhe Perëndimi në paraqitjen e fuqisë së tyre”… shkruante Gjon Nikollë Kazazi në fletorët e tij të asaj kohe, të cilat na i zbardhi Jusuf Buxhovi më 1982.
“O zot,mos lejo që në kohë të sprovave të mëdha dhe të jashtëzakonshme ta humb durimin dhe guximin, e mbi të gjitha mos lejo ta humb drejtpeshimin”- i thoshte vetes At Gjon Nikollë Kazazi (1702-1752) i Gjakovës, në shënimet e tij. Jemi në Gjakovën e vitit 1747, ishte muaji mars, një mars i bukur por që paralajmëronte diçka të kobshme “
“Otomanët, meqenëse nuk arritën të krijojnë ‘njeriun e ri’ në këtë anë, i cili do të ishte i së ardhmes dhe si i tillë nuk do të kishte mendim të vetin, nuk do të kishte të kaluar, me një energji të pashtershme një ditë sjelljet e tij të mos shfaqeshin si pjesë e veprimit dhe e të menduarit sipas urdhërave”,
Variola në Gjakovë! “Ndodhi të së djeshmes që kanë ndodhur në të nesërmen e sotme…” Viti 1972,kur Kosova dhe posaçërisht Gjakova e pësuan një izolim të madh. Një izolim të imponuar nga një sëmundje ngjitëse vdekjeprurëse Lija ( Variola Vera) .Nga një sëmundje e cila (ishte pjesë e një loje të rrezikshme që bëhej me qëllime të caktuara nga zyrat që merreshin me shkatërrimin apo zhvendosjen e popujve, aty ku binte kufiri në mes të dy botrave)
Si filloj sulmi i tretë? . (“Por, koha e duhur eci dhe sëmundja u shfaq, sëmundja nuk erdhi nga zoti por nga robi, sëmundja u shfaq sipas rendit të paraparë dhe e dinin mirë ata rrjedhën e saj” fxh).Prezantimi i rasteve të helmimit të foshnjave 3 vjeçare nga entet parashkollore në qytetin e Gjakovës, e detyroi atë të ndërroj qëndrimin duke deklaruar: “Më duhet të sajoj diçka”!.“
Gazeta “ Politika” e datës 6 Prill 1913 me titullin: “Nëpër Gjakovë” dhe nëntitullin ”Çerdhja e shkatërruar e banditëve kryengritës” shkruan: ”Duke i shikuar nga jashtë Gjakova duket si një grumbull i shatorrëve të djegur …. Gjakova me shekuj ishte e paarritshme për tërë botën tjetër. Çerdhja e egërsisë arnaute i ka pranuar në rrethin e saj vetëm ata që ishin në lidhje familjare me banorët kryengritës dhe banditët arnaut të Gjakovës. Të gjitha përpjekjet turke, me shekuj ishin të kota në mbizotërimin e Gjakovës…Dhe tani , çdo gjë ndërroi. Në Gjakovë dhe rrethinën e saj po rrjedhë jeta normalisht. Në Gjakovë, ku me shekuj të krishterët (ortodoksë fxh) kanë qenë të vrarë u gdhinë me një shpirt të ri dhe e filluan jetën e re.
Çka u tha në Beograd më 1995?
Kurse nga mbledhja e 35 -të e Këshillit Suprem të Luftës së Serbisë të mbajtur me 13.04.1995, janë zbardhur shënimet stenografike nga e-novine, të cilat ishin të ruajtura si top-sekret! Nga këto stenograme unë e morra atë që fliste për përgatitjet për luftën e ardhshme në Kosovë(1998). Në mbledhje ishin të pranishëm Zoran Liliq, kryetar i Jugosllavisë, Slobodan Milosheviq , kryetar i Serbisë, Momir Bulatoviq, kryetar i Malit të Zi, dr. Radoje Kontiq, kryetar i Qeverisë Federative, Pavle Bulatoviq, ministër Federativ i Mbrojtjes, Momçilo Perishiq, shef i gjeneral shtabit të Ushtrisë së Jugosllavisë. Ndër pikat më të rëndësishme të kësaj mbledhjeje për këtë shkrim e zgjodha fjalën e Milosheviqit: ”Ja për shembull, qyteti më i bukur që është në Kosovë është Gjakova, në të cilin ”shiptarski separatisti ” (separatistët shqiptarë) kanë investuar më së shumti para- aty ishte Grupi i Gjakovës, kjo është Gjakova (tamo je bila Đakovička grupa, to je Đakovica), në Kosovë nuk ka qytet më të bukur, më të pasur e më të rregulluar se Gjakova
Milosheviqi: I dua topat e luftës mbi Gjakovë!
Pra që herët Millosheviqi i deshti topat e luftës mbi Gjakovë e jo në Mtrovicë as në Sarandë
Kemi probleme më të mëdha kombëtare se sa t`i ndëgjojmë zbatuesit e urdhërave të armiqëve të shqiptarisë.
09.04.15 Gjakovë

NJE POEZI E LASGUSH PORADECIT PER MBRETIN ZOG

April 9, 2015 by dgreca

Nje poezi e Lasgush Poradecit, per Mbretin Zog I, publikuar me datén 9 Tetoré 1929 né “Gazeta e Re”/
LASGUSH PORADECI/
Pér Zogun e Paré/

Tungjatjeta Shqiptar/
Mblidhni tok me fis e faré /
Se ka lindur Zog i paré /
Zog i paré pér té ngjaré /

Zog i shkabés krahé shkruar/
Sesa lart ke flutruar/
Zbret nga Zoti i lavdéruar/
Me flamiur té kuq ndér duar/

C(ç)u mbush mali me kémboré
C(ç)u mush dasma me dasmoré
Hej dasmorét amen bané
Paskan pruré njé kuroré

Mbret!qé té pat lindur Mati
me kuq zi kuq pika loti
Bijt e Shqipes si qé moti
Siç ka urdhnuar Zoti.

Kjo poezi u dergu per Diellin nga z. Skender Zogu me kete Shenim personal;Njé dité né Tirané kur vizitova” Gazeten 55 “Zonja Alda Bardhylli me prezantojé Zonjen Kadrije Kadare, motra e shkrimtarit Ismail Kadare;Kur i tha Zonja Bardhylli pér familjen tone, Znj. Kadrije mu drejtue me kéto fjalé: “Zoti Skénder, té jini né dijeni shkrimtari dhe poeti I madh Lasgush Poradeci, ia mbushi mendjen Ismailit qé Mbreti Zog I ishte njé burré shteti i nalté”.
Ju urojé gjithé té mirat;PS:Uné kamé shkrujté kujtimet e mija nga Prilli 1939 deri rikthimi e eshtrave té Mbretit Zog I n’Atdhe (2012) ku pata nderin me i shoqnue nga Parisi né Stamboll dhe né Tirané.me 16 Nendoré 20012.

Xhek London dhe “ëndrra e pamundur”

April 8, 2015 by dgreca

NGA NELO DRIZARI/Ish editor i Diellit* nga maj 1937- Dhjetor 1939/
Nelo Drizari, i njohur dhe i çmuar si gjuhëtar, publicist, studiues, shkrimtar dhe piktor që e zhvilloi gjithë aktivitetin e tij krijues në Amerikë, i kaloi njëzet vitet e fundit të jetës së tij në Kaliforni, në vendlindjen e Xhek Londonit. Për të, Xhek Londoni ishte një idhull. Ai ishte i dashuruar pas jetës dhe veprës së tij. Si Xhek Londoni, ashtu edhe ai e kishte nisur jetën nga zero. Nga një djalë i varfër fshati në Shqipërinë e mjeruar të fëmijërisë së tij, ai arriti të shtrojë udhët e jetës me sukses pas emigrimit në Amerikë. Duke shkelur në gjurmët e jetës së shkrimtarit të madh amerikan, në nder dhe si një homazh për të, Nelo Drizari shkroi këtë ese, të cilën ia botoi një vit para vdekjes së tij revista prestigjioze amerikane “Pacific Historian”. Milosao e sjell këtë shkrim sipas përkthimit të Zaho Sulajt, i cili ka një meritë të veçantë në zbulimin dhe publikimin e veprës së këtij shkrimtari në rrethin e gjerë të lexuesit shqiptar. Prej vitesh, Zaho Sulaj është vënë në gjurmë të jetës dhe veprave të Nelo Drizarit dhe po kërkon veç veprave të plota të botuara edhe gjithë shkrimet e tij jo vetëm në mediat e atjeshme në gjuhën shqipe, por edhe në anglisht. Në këto shkrime dallohen ato të botuarat në “New York Times”, ku Nelo Drizari botonte shpesh si bashkëpunëtor në kohën kur ishte kryeredaktor i “Diellit”.
Xhek London dhe “ëndrra e pamundur”
I njohur si një prej shkrimtarëve më të suksesshëm dhe idealist të Amerikës, Xhek Londoni ishte një ëndërrimtar i flaktë dhe i vendosur. Ai gjithashtu besonte fort tek dhuntitë e veta. Kurrë nuk hoqi dorë nga dëshira e zjarrtë për të kalëruar fuqishëm mbi Pegasin, perëndinë e pakapshme të letërsisë. Dhe sikur t’i kujtonte përherë vetes qëllimin që kishte, i pëlqente shumë ta quante veten “Ujk”. Ishte ky një imazh i fëmijërisë, që do të thoshte një ujk i pamposhtur mes mbinjerëzve.
Për Frederik Bamfordin, shokun e tij më të madh në moshë dhe mentorin e pazakontë, e ardhmja e nxënësit të ri po përvijohej si një poemë e veçantë… “një poemë e fuqishme”. Shoqëria e tyre e ngushtë ishte ndoshta më kuptimplote se një marrëdhënie thjesht sokratiane midis mësuesit dhe studentit. Në fakt, shpejt u vërtetua se djaloshi Xhek London ishte fatlum që gëzonte besimin dhe miqësinë e tij… Gjithçka filloi më 1895.
Kur u takuan për herë të parë, Frederik Bamfordi sapo ishte emëruar bibliotekar dhe kishte në ngarkim Departamentin e sapo krijuar të Huazimeve në sallën e Bibliotekës Publike të Oaklandit. Para kësaj, kishte qenë profesor i gjuhës dhe letërsisë angleze në Kolegjin Hesparian.
Atë vit, djaloshi Xhek London ishte bërë mjaft i vetëdijshëm për mungesën e së paku, arsimit të mesëm. Për këtë shkak, ai shpeshherë kishte marrë rrugë të gabuar. Një vit më parë, për shembull, pa u menduar mirë, ishte bashkuar me “ushtrinë” e të papunëve që ishin nisur nga Kalifornia drejt Washington DC. Mes tyre gjithashtu kishte shumë endacakë që nuk kishin asnjë qëllim në jetë. Rendja pas këtyre burrave tekefundit do të bëhej një aventurë e ankthshme.
Për të kaluar kontinentin amerikan nga Kalifornia me 2000 burra të këtillë, iu desh të lypte derë më derë bukë, rroba dhe qindarka të çmuara, për të mbajtur frymën gjallë. Pastaj, pasi dezertoi më në fund ushtrinë e të papunëve në pjesën qendrore të Amerikës, ai mbërriti në një qytezë të vogël në afërsi të Bufalosë në New York. Atje, papritmas i ra qielli mbi kokë.
Atë ditë, sapo zbardhi agimi, e arrestoi policia. Akuza ishte e çuditshme: nuk kishte mjete të dukshme financiare për të mbajtur veten. Pasi doli përpara gjykatësit të zonës, u gjykua pa praninë e jurisë dhe u gjend fajtor. Në moshën tetëmbëdhjetë vjeçare, pasi iu mohua e drejta kushtetuese e gjyqit me juri, u burgos për tridhjetë ditë me punë të rëndë.
Kur u lirua, i zhgënjyer mori rrugën drejt shtëpisë, andej nga kishte ardhur. Në Çikago, ngaqë nuk gjeti një punë për të qenë, sërish përjetoi një ndjesi të hidhtë trishtimi. Në thertore, punëtorët punonin për rroga aq të ulëta, saqë ishte për të ardhur keq. Orët e punës ishin tejet të gjata dhe të padurueshme. Kushtet higjienike ishin akoma më të këqija.
Kur u kthye në shtëpi, pas aventurës dështake e katastrofale, ai filloi me vrull Shkollën e Mesme të Oaklandit. Ndërkaq, pas mësimit, shpesh do të turrej me vrap drejt Bibliotekës Publike të Oaklandit. Atje, sakaq, Frederik Bramfordi sapo kishte arritur të organizonte departamentin e tij duke vendosur rregull në sistemin e huazimit të librave.
Djaloshi Xhek London përnjëherësh i pranoi mangësitë që kishte në fushën e arsimit. Në moshën nëntëmbëdhjetë vjeçare, ishte e domosdoshme që të fillonte menjëherë shkollën e mesme.
Me qëllim që të fitonte pak të holla, ndërsa vazhdonte shkollën e mesme, ai do të punonte atje si roje. Familja e tij ishte e varfër, do të rrëfente djaloshi. Njerku i tij, Xhon London, i shtyrë në moshë, kishte nevojë të madhe për ndihmë që të mbante familjen. Për më tepër, ai kishte nevojë të ngutshme për të blerë libra për shkollimin e tij “me nxitim”.
I prekur thellë nga nevojat e tij, të cilat ai ia kish rrëfyer gjithë sinqeritet, Bramfordi e siguroi menjëherë se do bënte çmos që ta ndihmonte. Dhe ky ishte fillimi i një miqësie të mrekullueshme, një miqësie të çmuar mes një studenti me ambicie të madhe, por që po haste vështirësi dhe një mësuesi të dashur e të përkushtuar.
Ndërkaq, Bramfordi kishte tërhequr vëmendjen e të rinjve dhe të rejave të tjerë me ambicie, që vinin tek ai grupe – grupe për këshilla. Mes tyre ishe dhe një vajzë e re. Quhej Xhorxhia Emeri Loring, e bija e Marie Emeri nga Maine dhe Uillinston Loring nga Kentaki. Teksa e pa për herë të parë Bramfordin pas tryezës së madhe në bibliotekë, ai përnjëherësh i la mbresa “me mënyrën e pazakontë se si vendoste, çdo ditë, një vazo të bukur me lule mbi tryezën e tij të punës”. Shtëpia e familjes Loring ndodhej pesë minuta larg prej aty, në rrugën Kastro.
Tashmë studente në Institutin modern të Arteve “Mark Hopkins” në San Françisko, zonjusha Loring e kalonte gjirin e San Françiskos me traget. Ajo do të nxitonte për t’u konsultuar me “këtë burrë, që e kishte njohur rishtazi dhe kishte kaq shumë shije artistike” rreth librave që i duheshin asaj. Një prej tyre ishte dhe një tekst shkollor i frëngjishtes që ajo do ta përdorte për njëfarë kursi shtesë “passhkollor” të cilin po e kryente në Shkollën e Mesme të Oaklandit, ku ishte diplomuar tre vjet më parë.
Atje, gjatë orës së frëngjishtes, zonjusha Loring shpejt do të takonte djaloshin Xhek London. Kur e pa për herë të parë, e vështroi me kërshëri dhe përnjëherësh përjetoi një ndjesi ngazëllimi. Ndërsa hyri i fundit në klasë dhe me nxitim u ul disa rreshta pas saj, ajo vuri re se ai “spikaste mbi djemtë e tjerë të klasës… me kaq shumë pjekuri rinore në fytyrën e pashme dhe me tipare që tregonin një njeri të vendosur”.
Shpejt e njohu nga afër dhe zbuloi se ai kishte ndjekur Shkollën Cole në perëndim të Oaklandit. Në të njëjtën shkollë kishte shkuar dhe ajo. Pak kohë para kësaj, ai i kishte shpërndarë gazetat “Oakland tribune” dhe “San Francisko examiner” familjes Loring në rrugën Kastro.
Por, pasi përfundoi kursi i frëngjishtes, ajo nuk e pa Xhek Londonin deri në fillim të vitit tjetër shkollor. Në përfundim të semestrit të pranverës në Shkollën e Mesme të Oaklandit, më 1896, papritmas ai vendosi të vihej në kërkim të horizonteve të reja. Në gji i vlonte dëshira e flaktë për t’u shkolluar në universitet. Kishte ëndërr Universitetin e Kalifornisë, në Berkeli.
Pikërisht në atë kohë, ai iu lut Bramfordit që ta drejtonte në atë që mësuesit i dukej si një ëndërr e parealizueshme, ngaqë djaloshi kishte më pak se një vit arsim të mesëm. Prapëseprapë, mentori me ngurrim ia dha lejen, por e paralajmëroi nxënësin e tij tepër ambicioz se do të ishte një detyrë rraskapitëse.
Atë verë, nën drejtimin e Bamfordit, i cili kishte një eksperiencë mjaft të pasur, djaloshi Xhek London u përkushtua me mish e me shpirt për të realizuar këtë ëndërr, që dukej e pamundur. Për më pak se tre muaj, duke ndjekur me përpikmërinë më të madhe udhëzimet e vështira të mentorit, ai e realizoi me sukses çka dukej një sfidë pothuajse e paarritshme.
Kur u zhvilluan provimet e pranimit në universitet, në Shtator 1896, ai doli me rezultate të shkëlqyera dhe kësisoj fitoi të drejtën e studimit. Mirëpo, për arritur deri aty, ai pothuajse u rrëzua përtokë për shkak të lodhjes mendore, ashtu siç e kishte paralajmëruar shoku më i madh.
Një ditë, në kompleksin universitar të Berkelit, zonjusha Loring pati sërish një surprizë të këndshme, kur takoi Xhekun. Teksa iu afruar plot gjallëri me një dëng të madh librash nën sqetull, me fytyrën që i ndrinte, ai i tha asaj i përndezur:
“Kam marr vepra – por kryesisht anglisht dhe sa më shumë anglisht.” Tashmë ishte më i vendosur se kurrë të bëhej shkrimtar.
Ajo do ta takonte përsëri, pas disa vitesh…. tashmë ishte bërë bashkëshortja e zotit Frederik Bamford. Ndërkohë, i riu Xhek London kishte përjetuar një mori
përvojash si të hidhura, ashtu dhe shumë të suksesshme. Me kujdesin më të madh, ajo kishte krijuar një album të përvitshëm me gazetat që pasqyronin arritjet e tij të jashtëzakonshme si shkrimtar.
Ndërkaq, duke pasur përherë një ambicie të madhe, ai do të kërkonte të kapte me penën e tij ylbere të tjera të pakapshme. Ndërsa gjithë kjo i kishte dhënë përkohësisht kënaqësi të vërtetë si student, shpejt do ta linte të pakënaqur me vetveten. Kishte qenë student vetëm për një semestër.
Kështu, kur përfundoi sezoni i dimrit në kompleksin universitar të Berklit, nisi të mendonte për diçka tjetër, që sipas tij ishte më shpërblyese. Tashmë kishte një ëndërr të çuditshme të bëhej materialisht i pasur dhe madje sa më shpjet. Dhe përnjëherësh gjeti dhe pretekstin: zbulimi i arit në Klondike të Alaskës ishte objektivi i tij.
Përpara se të linte Universitetin e Kalifornisë, në pranverë të vitit 1897, e kaploi një ide tjetër. Ngaqë përherë dëshironte, ashtu si në ëndërr, të bëhej shkrimtar….madje më i madh se Horatio Algeri… tani donte patjetër të fillonte punë si korrespodent gazete. Besonte se do të mbulonte me sukses historinë e jashtëzakonshme të etheve të arit të Alaskës.
Por editorët, që nga koha e “News Letter-it” të Bostonit gjithmonë parapëlqenin korrespodentët me përvojë për detyra kaq të rëndësishme. Madje dhe editorët e “San Francisco Chronicles” dhe “Call” nuk e shihnin atë si kandidat të përshtatshëm. Vetëm editori i “San Francisco Examiner” i sugjeroi fort se mund të pranonte disa artikuj, por jo punë të përhershme.
Duke marrë zemër nga kjo fije shprese, i ngazëllyer, ia dha lajmin Eliza Londonit, motrës së tij të dashur. Ai iu lut me gjithë shpirt që ajo ta ndihmonte me të holla për aventurën e Klondike. Duke shpjeguar me pasion, atij i duheshin para për bukë, rroba leshi dhe pajime për ekspeditën e arit. Sapo të kthehej, premtoi ai tërë sinqeritet, do ta bënte motrën të pasur me arin e Alaskës. Megjithë kundërshtimin e fortë të Florës, nënës së tij që nuk i mbushej mendja lehtë, Eliza London Shepard (martuar në moshën gjashtëmbëdhjetë vjeçare me kolonelin Shepard të Ushtrisë së SHBA), ia dha me dëshirë paratë që i nevojiteshin.
Por kur mbërriti në Territorin e Jukonit, bora e madhe dhe moti i acartë e kishte bërë pothuajse të pamundur kalimin për në Dawson City, vendi më i afërt me fushat armbajtëse të Klondike. Pikërisht në këtë kohë iu desh të përballej me Qafën e rrezikshme Chilkoot. Në moshën njëzetë e një vjeçare, i fortë si një dem i egër dhe më se i vendosur për t’ia dalë mbanë atje ku arkërkuesit e tjerët kishin dështuar, ai do të sfidonte sërish perënditë e mistershme.
Duke ecur kujdesshëm mbi shpatin e ngrirë të Qafës Chilkoot me borën deri në gju, duke u kthyer mbrapsht disa herë në ditë me peshë të rëndë mbi supe, më në fund ai do t’ua kalonte dhe indianëve të rreptë, të punësuar si hamej, që bartnin pesha të rënda mbi shpinë. Ata u mahnitën nga qëndresa dhe këmbëngulja e pabesueshme e këtij djaloshi të bardhë.
Në Dawn City, karshi fushave të arit, ai ngriti kampin për të kaluar dimrin e ashpër të 1897-98. Pastaj, vendosi piketat në dy ngastrat e ngrira të regjistruara në emrin e tij. Ndërkohë, ngaqë sezoni i kërkimeve kishte përfunduar për atë vit, asnjë arkërkues, përveç djaloshit Xhek London, s’mund të bënte gjë derisa të vinte pranvera.
Ndërsa dembelët harxhonin arin e çmuar në lokalet e kumarit dhe baret e shthurura, ai pa humbur kohë, zuri të grumbullonte një material tjetër, që kishte mundësi të shndërrohej në ar të çmuar. Nga gojët e grave dhe burrave të pashpresë, ai vijoi të qëmtonte me pasion rrëfenja tepër interesante, të cilat një ditë, kur të kthehej në shtëpi, shpresonte t’i kthente në tregime fitimprurës.
Në fillim të pranverës, kur bora kishte shkrirë mbi fushat e ngrira të Klondike, ai i kishte ngjeshur xhepat e fryrë me çka do të thureshin më vonë romane, artikuj dhe tregime realiste të suksesshme.
Papritmas, i trishtuar u detyrua ta përjashtonte mundësinë e gërmimit për ar në dy ngastrat e tij. Arsyeja kryesore, siç kishin urdhëruar tashmë në mënyrë të pamëshirshme, perënditë e Jukonit, ishte sëmundja e skurbutit, e cila për pak sa nuk i mori jetën. Mungesa e frutave të freskëta dhe ushqimeve të tjera të shëndetshme në një klimë të ashpër e kishin dobësuar shumë.
I sëmurë aq rëndë për të qëndruar atje dhe ndoshta të vdiste siç kishin vdekur shumë të tjerë, më në fund vendosi të kthehej në shtëpi. Edhe pse pa të holla dhe akoma më i dobët se sa kur hipi në avullore, ai filloi punë pranë motorëve të vaporit, ku i hidhte qymyr zjarrit, me qëllim që të paguante biletën e kthimit në Kaliforni.
Kur u kthye në shtëpi, në Oakland, e ëma e priti me fjalë të ashpra. Ai kishte harxhuar kot një vit të tërë dhe kishte prishur paratë e Elizës, do ta qortonte ajo tërë zemëratë. Më keq akoma, Xhon Londoni, njerku i tij, nga i cili priste një fjalë të mirë, kishte vdekur nga pleqëria.
Madje dhe e dashura e tij angleze, Mabel Applegarth, të cilën e kishte lënë pas dore dhe nuk i kishte shkruar rregullisht letra nga Territori i Jukonit, nuk do të kishte të bënte me të, në qoftë se ai nuk gjente një punë të mirë, siç ishte postier me postën e SHBA-së. Frederik Bamfordi e kishte rekomanduar atë fuqimisht për këtë vend pune. Dhe e pranuan.
Por, kur i kërkoi drejtorit të postës të Oaklandit që të fillonte punë pas një viti, me qëllim që t’ia kushtonte gjithë kohën të shkruarit, zyrtari i postës e refuzoi menjëherë.
Po ashtu dhe Mabel Applegarth-i. Kishte pritur njëfarë mirëkuptimi prej saj, rreth pasionit të tij për shkrimet fitimprurëse. Në fakt, ajo e kishte quajtur diçka utopike. Një vrundull dëshpërimi dhe pezmi e mbuluan. Në moshën 24 vjeçare, i frikësuar se mos qëndronte përherë pezull, i varur nga trazimi i herëpashershëm emocional, Xhek Londoni rrekej të gjente ndonjë mrekulli të pakapshme që ta shpëtonte nga rrokullisja drejt greminës, në buzë të së cilës qëndronte.
Për këtë, mëndja i vajti menjëherë te Frederik Bamfordi. Mentori i vjetër me bujarinë e tij e kishte ndihmuar të zgjidhte probleme që dukeshin të pamundura. Por tani përjetoi një ndjesi faji që e mundonte shumë. Në radhë të parë, e kishte zhgënjyer mikun e ditur, kur papritur la Universitetin e Kalifornisë pa i thënë atij as një mirupafshim, para se të nisej për Alaskë. Kjo i rrihte fort në ndërgjegjen e trazuar.
Në vend të Bramfordit vendosi që të takonte fillimisht Xhoni Heiholdin, shokun e fëmijërisë. Heinholdi ishte ende pronar i barit “First and last chance saloon” në fund të shëtitores së Oaklandit. Kur ishte i vogël, Xhek Londoni shpërndante atje gazetat lokale pas mësimit. Për më tepër, në atë çast, kishte nevojë të domosdoshme për ilaçin e zakonshëm. Ishte një fjalë përkëdhelëse që përdorte për pijen e fortë.
Xhoni Heinholdi e priti me përzemërsi. Se kishin parë njëri tjetrin qysh një vit më parë, kur filozofi i barit të Oaklandit mbushi dorën me para nga kasa dhe ia kishte dhënë hua. Ai ishte kthyer në shtëpi duarbosh, do të rrëfente djaloshi që kishte dëshirë të bëhej shkrimtar. Dhe nuk kishte para për të larë borxhin. Madje s’kishte as për pije. Por kishte sjellë një tufë të madhe rrëfenjash te çmuara për të cilat ishte i sigurt se do t’i rikrijonte dhe do të thurte shkrime realiste.
Pasi i rrahu shpatullat shokut më të vogël në moshë, duke buzëqeshur, Heinholdi e siguroi atë se tanimë ai e kishte harruar fare borxhin e vogël. Dhe pijet i kishte nga i zoti i barit. Ajo që donte tani, në të ardhmen e afërt, ishte vetëm një kopje, me nënshkrimin e autorit, të librit të tij të parë.
Shumë më shpejt se ç’kishte shpresuar, Xhoni Heidholdi e mori kopjen me nënshkrimin e autorit, ditën e martesës së Xhek Londonit me Besi Maddern. Ajo ishte kushërira e Mini Madern Fisk, aktores së mirënjohur amerikane. Dhe data e martesës: 7 Prill 1900. Atë ditë, Hauton Miflin me mirësjellje botoi librin e tij të parë, “Ujku i detit”, si dhuratë martese.
Në kapërcellin e shekullit, me ndihmën e përzemërt të Besi Madern-it, vajzës shtëpiake që i mungonte bukuria e brishtë e Mabel Applegarth-it, Xhek Londoni e kishte kaluar me sukses Rubikonin e tij letrar, që i ngjallte frikë dhe ankth. Në fund të 1900, emri i tij si shkrimtar i ri i prozës së fuqishme ishte bërë legjendë në gjithë Amerikën.
Vetëm në Janar të atij viti, muaji i tij i lindjes, tregimet e tij magjepsës ishin botuar në tre revista të mëdha. Rrëfenjat që kishte sjellë nga fushat e arit të Klondike – siç i kishte siguruar shokët me entuziazëm – tashmë ishin kthyer në ar të vërtetë. Revista “Atlantic monthly”, një gjigand letrar në Amerikën Lindore, do të botonte “Tregimet e veriut”. “The review of the reviews” kishte në faqet e saj tregimin “Ekonomia në Klondike”. Dhe “Youth’s companion” përmbante “Guxim dhe këmbëngulje”.
Ndërkaq, në fund të 1900, njëmbëdhjetë revista të tjera atë vit e rritën numrin mesatar të tregimeve dhe artikujve të tij të botuar deri në tre në muaj. Një botim tjetër i shquar i San Françiskos, “Overland monthly”, të cilën e kishte themeluar Bret Harte afërsisht gjysmë shekulli më parë, i kishte dhënë atij nxitjen më të madh që mund të ëndërronte një shkrimtar i ri; kishte botuar të gjitha tregimet e Klondike që ai u kish dorëzuar.
Dhe Nineta Imes, shkrimtarja e mirënjohur e revistës, në një intervistë të saj, çuditërisht kishte parashikuar se një ditë Xhek Londoni do të bëhej shkrimtari kryesor i Amerikës. Neta ishte bashkëshortja e Roskoe Imes, menaxherit që drejtonte biznesin e “Overland monthly”. Sharmian Kiterixh, e cila disa vite më vonë u bë bashkëshortja e dytë e Xhek Londonit, ishte mbesa e saj.
Me mënyrën e guximshme të Don Kishotit, tashmë, më në fund ai e kishte kaluar Rubikonin e shumëfrikshëm dhe i lumtur, po fluturonte mbi atë, që më herët dukej një Pegas krejt i pakapshëm. Në gjashtëmbëdhjetë vjet që i kishin falur kënaqësi të paparë, duke punuar në shtëpinë e tij në Glen Ellen me një shpejtësi marramendëse, shpeshherë dhjetë orë në ditë dhe shtatë ditë në javë, ai do të shkruante dyzetë e katër libra. Ishin libra realist, të pakompromis, të ndjeshëm…krejt ndryshe nga librat “mjaltë të ëmbël” të Horatio Algerit, të cilit ia kishte kaluar me sukses si krijuesi i prozës realiste.
Le të marrim, për shembull “Ujkun e detit” dhe “Thundrën e hekurt”. I pari përmban një karakter shumë të fortë, i cili sundon mizorisht të tjerët, ata që do t’i përulen ngaqë janë të dobët. Dhe i dyti pasqyron vdekjen e lirisë individuale, dhe paralajmërimin e jashtëzakonshëm të asaj që ndodhi për fat të keq, disa vite më vonë, në Gjermaninë naziste të Hitlerit. Librat e ndjeshëm, të cilët dëshmojnë qartazi njohjen e thellë të botës së kafshëve si dhe dashurinë e tij për kafshët e egra dhe ato shtëpiake, janë “Dhembi i bardhë” dhe “Majkëlli, vëllai i Xherrit”, si dhe “Kushtrimi i të parëve.”
Ndërkaq, në 1907, ai ndërtoi një jaht modern, me të cilin lundroi me Sharmian në Paqësorin e pafund deri në Havai, Tahiti e më tej. Ai gjithashtu kishte blerë në Glen Ellen të Qarkut Sonoma një fermë 350 hektarëshe. Në vitin 1916, honoraret nga puna krijuese dhe të ardhurat nga ferma kishin kapur shifrën e nëntëdhjetë mijë dollarëve në vit. Librat dhe tregimet e kishin bërë të famshëm në gjithë botën e civilizuar, duke përfshirë dhe Rusinë cariste. Në vendin e tij, kishte fituar dashurinë e lexuesve, (si dhe anatemën e atyre që nuk pajtoheshin me disa nga idetë e tij kryengritëse). Edhe jashtë vendit, librat e tij ishin përkthyer në gjermanisht, frëngjisht, rusisht, danisht, suedisht dhe në shumë gjuhë të tjera.
Ëndërr e pamundur? Kurrsesi. Ai kishte realizuar potencialin e mendjes së tij idealiste. Përpjekjet e pareshtura. Planifikimin e shkëlqyer. Qëndresën e paepur.
Por ashtu sikurse Akili mitik, i cili kishte tersin vdekjeprurës në thembër, Xhek Londoni fatkeqësisht kishte një ves që do të shkaktonte një krisje shkatërrimtare për veten e tij: pijen kronike. Ky aspekt i tij është pasqyruar plotësisht në librin e tij autobiografik “Xhon Barlikorn”.
Në mënyrë të qartë dhe të çiltër, “Xhon Barlikorn” është historia e pabesueshme e luftës dhe brengës së Xhek Londonit për ta çliruar veten nga kthetrat e atij, që për njëzetë vjet dukej një përbindësh i kontrollueshëm. Dhe tani, kur përbindëshi e kishte kapur për fyti e se lëshonte më, ai e kishte hedhur gjithçka në librin e tij.
Tejet kureshtar të dinte se çfarë mendonte miku më i shtrenjtë dhe shoku i tij pijes, poeti i Kalifornisë, Xhorxh Sterlingu nga Karmeli, ai ia postoi menjëherë dorëshkrimin nga Glen Ellen. Kishin shkëmbyer shpeshherë dorëshkrime për kritikë. Kishin rënë dakord që të flisnin pa dorashka për punën krijuese të njëri-tjetrit. Bashkëngjiti dhe një shënim me nënshkrimin “Juaji, Ujku”.
Njiheshin prej kohësh, që kur ishin takuar në Piedmont dhe Oakland, përpara se Xhorxh Sterling të banonte në Karmel me bashkëshorten Carrie, pak kohë para se tërmeti i 1906 t’i jepte një goditje vdekjeprurëse San Françiskos. Të dy shkrimtarët ishin tejet të talentuar, të shkujdesur, si dhe pijanecë. Sterlingu e quante atë “Ujk” sepse shokut ia kishte ënda që ta thërrisnin me nofkën e fëmijërisë. Dhe Londoni e quante atë “Grek” për shkak të profilit klasik dhe qëndrimit të tij poetik.
Kur Shekulli botoi veprën “Xhon Barlikorn”, bota, më në fund, mori vesh se ç’kishte hequr Xhek Londoni. Si pijanec për njëzetë vjet, ai nuk kishte mbajtur asnjë të fshehtë në librin e tij. Madje dhe prohibicionistëve, që, tanimë, nuk kishin kurrfarë respekti për autorin e librit, u lanë mbresa të mëdha rrëfimet e tij të çakërdisura.
Ndërkaq, atë vit, të dy burrat shfaqën një interes të madh për organizimin e Klubit të Shkrimtarëve të Kalifornisë. Deri tani (1913), ata kishin qenë anëtarë të Klubit Xhon Ruskin, të cilin e kishte themeluar Frederik Bramfordi në Oakland, si një qendër letraro-artistike për artistët dhe dijetarët. Me ndihmën e pakursyer të Xhejms Mari Hoper-it, vetë një shkrimtar i shquar, si dhe shkrimtarëve të tjerë nga zona e Gjirit të San Françiskos, më në fund ata arritën të siguronin aktin themelues nga Sakramento.
Të tre burrat ishin gjithashtu të interesuar që të bëheshin anëtarë të Klubit Bohemian. Organizata shumë e vlerësuar e San Françiskos ishte magjepsur sidomos pas Xhek Londonit. Anëtarët e saj ishin midis kapitalistëve dhe profesionistëve më të dëgjuar të SHBA-së. Aktualisht si një shkrimtar i famshëm dhe kapitalist i pasur, edhe pse u josh më parë nga socializmi, me shumë dëshirë ai u bë anëtar i këtij klubi. Të dyve, atij dhe Sterlingut, u pëlqenin sidomos vizitat e përvitshme në Bohemian Grove, e dëgjuar për pemët gjigante sekuoja dhe tufat e kuajve, në Kaliforninë Veriore. Në 1916, Klubi Bohemian i kërkoi Londonit të shkruante një dramë për shfaqjen e tyre të përvitshme “High Jinks” në Bohemian Grove. Ai e shkroi mjeshtërisht.
Sa herë shkonin në Bohemian Grove së bashku, të dy ishin gjithashtu të dhënë pas lojërave zbavitëse me kuaj. Njëherë, për shembull, në mes të natës, befas trembën keqas disa anëtarë tepër hijerëndë të klubit.
Mbështjellë me çarçafë që valëviteshin në ajër, ata vërtiteshin si fantazma nga njëri kamp tek tjetri. Ndërkaq hëna e plotë kishte hedhur hijet e saj vezulluese e të frikshme përmes sekuojave që lartoheshin madhërishëm në qiell. Nga goja e anëtarëve të shquar, që përpiqeshin të flinin, zunë të dilnin mallkimet e tyre.
Kjo rini e përjetshme dhe miqësi e çiltër midis “Grekut” dhe “Ujkut” vijoi e lumtur deri një ditë tejet të trishtë kur “vrasësi” i pashmangshëm i dha Xhek Londonit goditjen fatale. Më 22 Nëntor 1916, ai vdiq papritur në moshën 40 vjeçare. Vdekja e tij e befasishme, përnjëherësh i dha shkas thashethemnajës së neveritshme se ai kishte vrarë veten.
Sharmian, e dërrmuar nga hidhërimi, me lot në sy e kundërshtoi shtypin. Burri i saj nuk kishte bërë vetëvrasje, ngulmoi ajo. Dhe dy vajzat e tij të rrituara, Xhoan dhe Bes, që banonin me Besin, nënën e tyre, menjëherë publikuan letrën që kishin marrë nga i ati një ditë para se të vdiste. Në letrën në fjalë, ai i ftonte ato të shkonin të lundronin me të, sikurse dilnin së bashku kur ato ishin ende fëmijë, në liqenin Merrit, në Oakland. Nëse qëllonte që atë ditë të bënte mot i keq, kishte sugjeruar ai, ato mund të shihnin ndonjë shfaqje sa për të kaluar kohën.
Ata javë, ai kishte rezervuar një vend në trenin transkontinental për të shkuar në New York. Kishte si qëllim t’u kërkonte botuesve një parapagesë të madhe nga honoraret e librave të tij “të ardhshëm”. Me ato para kishte planifikuar të ndërtonte një komunitet ideal brenda fermës së tij në Glen Ellen për punëtorët e fermës dhe familjet e tyre.
Një prej tre doktorëve që ishte përpjekur ta sillte në jetë atë ditë, i tha gazetës “Oakland tribune” se Xhek Londoni kishte vdekur nga helmimi uremik, me sa duket shkaktuar nga abuzimi me alkool dhe një dozë tabletash për të neutralizuar efektin.
Kur Frederik Bamfordi dhe Xhorxh Sterlingu morën vesh vdekjen e tij të papritur, u prekën thellë. Bamfordi, i cili zor se futi gjë në gojë për tre ditë, derdhi lot si fëmijë. Dhe Sterlingu, i trishtuar, i hipi menjëherë trenit “Del Monte Express” nga Monteri për të marrë pjesë në funeral në Glen Ellen.
Në sallën e funeralit, Sterlingu u ngrit nga vendi dhe me solemnitet bëri disa hapa përpara. Ndaloi mu atje, ku Flora – dukshëm me fytyrë të hequr dhe të lagur nga lotët që i kullonin rrëke – ishte ulur. Ajo ndodhej përbri “vogëlushit” të saj. Për një çast të nderë, Sterlingu heshti dhe në sallë ra një qetësi e thellë. Pastaj, si poetët e lashtë, ai ngriti krahët e gjatë dhe i zgjati përpara mbi trupin e pajetë të “Ujkut” të tij më të shtrenjtë. Atëherë, pa letër në dorë, mbajti një fjalim prekës: një elegji poetike që e kishte përfunduar atë ditë në bordin e “Del Monte Express”:

A ka pasur ndonjëherë fytyrë të pajetë
në të cilën, me vonesë, të gjallët s’kanë shquar
një thirrje të heshtur për dashurinë e fshehtë
një qortim të heshtur për fjalën e nxituar?

Dhe tani përkulemi para mikut të shtrenjtë
që lamtumirën e fundit nuk ia dhamë dot
i cili pa asnjë pëshpërimë apo shenjë
të kuptueshme, befas u nda nga kjo botë.

Oh larguar prej nesh, kush e di sa larg vallë?
iku rrufeshëm në përjetësinë e mugët
duke na lënë heshtjen ose fjalët që janë
për ngushëllimin, ashtu si për detin shkumët.

O zemër që s’ndien, qëndresa juaj e paepur!
O mendje e palodhur s’ju ndave të vërtetës!
Tani veç prehesh, o fisnik dhe trim, i vdekur
si luani i pamposhtur në kulmin e jetës.
Ndërsa ende e pushtuar nga dhimbja e thellë, Sharmian e pati të vështirë të zinte vendin e viganit të saj. Por pastaj, ajo do të nderonte me krenari veprën e tij. Ndërkaq, shpejt i ndërtoi një përmendore madhështore “të dashurit të çmendur”, siç e quante ajo në ditët e tyre të lumtura. Ishte njëfarë Taxh Mahali në kujtim të tij. I dha emrin “Shtëpia e mureve të lumtura”.
Madje dhe qyteti i Oaklandit, që, njëherë, e kishte arrestuar dhe dënuar me gjobë të riun Xhek London se kishte mbajtur një fjalim pa leje në rrugë, shpejt do të kushtonte me krenari dy memorialë për nder të tij. Përpara bashkisë së qytetit mbollën një fidan lisi, i cili shpjet do të rritej e bëhej një pemë madhështore. Dhe përgjatë kanalit të Oaklandit, atje ku kishte lundruar në 1907 me Sharmian në jahtin e tij Snark, këtij vendi tërheqës iu dha zyrtarisht emri, Sheshi Xhek London. Sapo vë këmbën në shesh, bust i tij në bronz, spikat për bukuri dhe të përshëndet.
Gjithashtu përgjatë gjirit, në San Françisko, dy shoqata të shquara një ditë do t’i bënin homazhet e tyre. “Djemtë e Perëndimit të Praruar” dhe “Vajzat e Perëndimit të Praruar” në mënyrë ceremoniale vendosën, së bashku, një pllakë në Third and Branman. Pllaka kishte datëlindjen dhe vendlindjen e tij. U lind atje më 12 Janar 1876. Xhek Londoni, me shkëlqimin e tij si meteor, ishte një amerikan shumë i shquar. (Shkrimtari shqiptar boton një ese për shkrimtarin amerikan në “Pacific Historian”)
Përktheu: Zaho Sula
Ky shkrim është botuar në revistën “The Pacific Historian”. Pranverë 1977, Nr. 1. dhe Dielli nentor 2011)