Archives for April 2015

Shkruan: Kozma Taho-Clearwater,Florida/
Nëpër faqet e librave “Butroti” dhe “ Iliret” Pjesa e parë . Burimet e shkruara. Prof. I arkeologjise N. Ceka, me një reputacion goxha të shkëlqyer në këtë fushë është kthyer sot në një historianë që po bën të pa mundurën për të mbrojtur sajesën e Akademisë se Kulturës së Romës Fashiste dhe Prof. të saj L.M.Ugolini ; se qytetin antik të Butrintit , kanë ardhur dhe e kanë themeluar kolonët Korinthas të Korkyrës aty rreth shek VII p.e.s. Madje ky arkeologo –historian do të shkoj edhe më tej , duke përfshir nën kontrollin e Korkyrës , jo vetëm Butrintin por edhe para e prapa tokën e tij . Kështu në librin Butroti ai do të shkruaj :–
“ E gjithë kjo situat (e ka fjalën për kompleksin e fortifikimeve sh.im ) mund të spjegohet me faktin se Butroti I shek. VII- V p.e.s. ishte një emporion , një pikë fortifikimi nën kontrollin e Korkyrës që shërbente për tregëtinë me vëndësit Kaon , por edhe për shfytëzimin e pasurive të liqenit .” Butroti fq 20
Sigurisht, për turpin e tyre , e kanë lexuar këtë shënim edhe tërë Akademistët tanë profesora të historisë dhe arkeologjisë dhe e kanë përtypur pa u ndjerë. Por, po për turpin e tyre një ndër filohelenistët më të shquar të shek. të kaluar, i cili ka bërë dhe një histori 4000 vjeçare të Epirit , Hammond ,dhe që e do të gjithë Epirin te jetë grek, nuk e pranon këtë . Në librin “Epiri “ 1967 fq 474 ai do të shkruaj:-
“ … Nuk ka ndonjë traditë për themelim të ndonjë kolonie greke këtu “
Një parantez për lexusit e këtyre shkrimeve :- Unë nuk pretendoj të bëj historinë , proto historinë dhe aq me tepër akoma prehistorinë e këtij qyteti , por meqense kam lindur e rritur në këto troje kam gjurmuar si çdo kush nga ne për të mësuar gjithçka shkruhet e flitet rreth tij, Të cilat flasin shumë më ndryshe nga ato që shkruan Prof. N. Ceka. Kështu u krijohet hapsirë për të folur e shkruar njerëzve të pa informuar ,sikurse nje S. Suljoti që shkruan në facebook se:-
“……..Ksamili ngitur me qitetin e lashte GREK BUTRINTI
nuk banohet nga qitetar Grek. Ky fakt ne minoritaret
Grek na shqetson dhe na merzit shume.”
Por S. Sulioti e shumë të tjerë , të gjithë ata që kanë lexuar librin “Butroti” dhe “Ilirët” të Prof. N. Cekës , kanë shumë të drejtë të flasin e shkruajnë kështu,sepse kështu shkruhet në këto libra, dhe jo nga nje person “radha “ por nga nje Profesor Arkeologjie , te suksesshem ne kete dege.
Shtrëmbërimin e fakteve të shkruara Prof Ceka do t’i filloj me të parin vizitor helen të Butrintit Hekateun e Miletit, duke vënë në dyshim të qënit apo të mos qënit të Butrintit qytet( Polis ); vleresuar prej tij . (520-515 p.e.s.) Po të më pyeste Profesori , me kaq sa di do ti thosha që sistemi i organizimit shoqëror të qyteteve helene , me përjashtim të disa huazimeve për titujt e administratoreve nuk përputhet aspak me atë të organizimit shoqëror të Iliro – Epirotëve . Helenët ishin organizuar në qytet –shtete ndërsa ilirët dhe epirotët në Konione fisnore , që tregonte një qendër me rrethnajat e saj të të njëjtit fis. Por le të citojmë çfar shkruan Prof N Ceka për këtë. :–
“ Të gjashtë qendrat jo greke të bregdetit të Adriatikut dhe Jonit
( Orgami i Istëve, Japingia, Oidanti, Sesareti i Taulantëve, Baiakea e
Butroti i Kaoneve – sh. im ) cilësohen nga Hekateu Polise, njelloj si
Apollonia. A do të thotë kjo se në këto treva “ barbare “ ishte vendosur
I njëjti sistem shoqëror si në Greqi dhe ishin krijuar qytetet e mirfillta ?
Kjo pyetje ka mar përgjigje të ndryshme nga historianët dhe arkeologët,
përgjithësishtë kanë menduar se përdorimi i termit Polis është në këtë
rrastë konvecional dhe përdorej për të treguar vendbanimet fisnore.
Nga ana tjetër gërmimet arkeologjike kanë treguar se nuk ka përpara
Shek. IV p. Kr. Asnjë vendbanimi ilir që mund të qëndronte krahas
Apolonisë për nga urbanistika dhe pamja arkitektonike. Nga Poliset
E përmendura nga Hekateu vetëm Butroti është identifikuar me
Kryeqendrën antike të Prasaibëve, Butrintin e sotëm . (Iliret fq 60 )
Unë nuk e di për cilët qytete Iliro – Epirote e ka fjalën Prof. N. Ceka , për ata që janë identifikuar e nuk jane zbuluar ende, apo për ata që ende nuk ja u dime vënd ndodhjen e që nuk janë pakë, por rreth 70 . Por di që qytete të tilla si Bylisi, Amantia , Butrinti , Foenika, madje edhe Belshi , me tej Dodona , Pasaroni , Bunima , Efyra e të tjerët, pa përmëndur Kryeqendrën e Pirros së Epirit, Ambrakinë, ishin të paisura me shëtitore , teatro , stadiume, faltore dhe element të tjerë që në paralelet kohore qëndrojnë baras e mundet më lartë se Apolonia .
Mesa di unë , kur qytetet e Epirit dhe Ilirisë ishin të paisur me teatro të gurt teatrot e helenëve ishin shumë të pakët , dhe për nga madhesia më tëe vegjël (Dodona rreth 20.000 vënde, Dionizi Athine 17.000 vende , Epidauti rreth 14000 vende . Dodona dhe Pasaroni duhet te jene ndertuar rreth vitit 420 p.e.s.; ndersa Dionisus eshte ndertuar prej druri ne fund te shek V p.e.s dhe prej guri perfundoj rreth vitit 325 -324 p.e.s. , teatri I Epidaurit ne periudhen 340 – 320 p.e.s. ) Per Ambrakinë P.sh. thuhet:–
“ Nga burime të qëmoçme , tani vonë u hetua se kryeqyteti
i Pirro Molosit, Ambrakia ( Arta), pat arritur një ngritje të tillë kulturore sa ishte i stolisur, ndër të tjera, përveç me dy teatro, dhe me plot 1015 shtatore të ndryshme, numër ky mahnitë për çdo metropol të rruzullit tokësor deri më sot……..Plini (Plaku) tregon se statujat e nëntë muzeve te Ambrakisë Pellazge u vodhen nga romaket. “ ( Dh . Pilika Pellazget fq 351)
Më poshtë Profesor Neritan Ceka Vazhdon :-“….Gërmimet arkeologjike të viteve të fundit kanë sqaruar aty (në Butrint sh . im ) të njëjtën tablo si të Belshit. Brënda një fortifikimi me sip. 0,7 ha, që nga mesi i shek VII p. Kr. Zhvillohet aty një vëndbanim në shtresat e të cilit, VEÇ QERAMIKAVE VËNDESE Gjendet po ajo masë amorfash joniane, korintase e korkyrase krateresh e hidriesh joniane , kupash korintase e joniane apo aribalesh korintike. Në kohën e Hekateut shkëmbimi i ishte më i dëndur dhe përfshinte edhe kratere lakonase e kupa atikase Pamja e vëndbanimit ishte modeste, por FORTIFIKIMI SOLID NDRYSHONTE NGA FORTIFIKIMET FISNORE TE FILLIMIT TË EPOKËS SE HEKURIT ( Shek XII- Xp.Kr. ) nga një përpunim i gurëve dhe përdorim I kthesave me kënd të gjërë, që i jepnin trasesë së mureve një pamje zigzake. “
( Iliret Fq 60 )
Në këtë shënim të gjatë të Profesorit përmblidhen shumë gjëra , por le të ndalemi të qeramikat dhe pikërisht te ato qeramika që Profesori i përmbledh me dy fjalë “ qeramikat vëndëse”. A ishin këto qeramika prodhime të veçanta , do me thënë vetëm të Buthrotasve? A nuk kishin lidhje këto qeramika bie fjala me qeramikat e gjetura nga Profesor Korkuti dhe Profesor Petruso I Universitetit Austin të Teksasit, në shpellën e pranë ndodhur të Konispolit ? A mund të pranohet se shpellarët e Konispolit nuk kishin lidhje , madje nuk e dinin se Kodër Butrinti ishte një vëndbanim qoftë edhe “ I thjeshtë peshkatarësh “ ? Qeramika e Konispolit e përshkruar edhe nga Profesor N Ceka në po të njëjtin libër Fq 19 -20, janë të lidhura me të tri fazët e neolitit ( 6000- 2600 p.e.s. ) dhe kanë lidhje me qeramikat e Cakranit të Fierit, të Dunavecit e Maliqit në Korçë e të Kolshit në Kukës, të cilat Profesor Ceka i ka përfshirë në ” grupin e kulturës jugore Ilire.” Po këtu Profesor Ceka tregon se Butrinti edhe në epoken e fillim hekurit kishte një fortifikim , sigurisht të ndryshëm nga ai që pa Hekateu , por kishte . Por , si i bëhet që në librin Buthroti ai shkruan se :-
“….Sipas të dhënave të gërmimeve arkeologjike Butroti i
Shek. XII p.Kr., kur ndodhi eksodi trojan, ishte vetëm një
fshat i thjesht peshkatarësh , i vendosur në pjesën më të lartë
të kodrës dhe i pa rrethuar me mur “ ( Butroti fq 20 )
Cilin shënim të Profesorit duhet të besojmë atë te Ilirët apo atë te Butroti.?
E rëndësishme është të pranojmë dhe duhet ta pranojmë pa tjetër,se Butrinti i kohës së Hekateut duhet të ketë qënë nje qytet –port i vogël që duhet të kishte edhe kalata për ankorim anijesh edhe mangazina për shkëmbim mallrash. Duhet të ishte pa tjetër nje pikë ku prodhuesit e rreth vendosjes së tij sillnin kryesisht produkte bujqësore e blegtorale që prodhoheshin me shumicë e që ishin tepër të kërkuara nga trejet e tjera. Në të kundërtën, Hekateu nuk kishte pse tja u rekomandonte tregëtarëve të largët Egjeas, për të hyrë në mardhënie me të.
Hidhemi tani tek qeramikat e importit. Akademisë së Kulturës së Romës Fashiste dhe Prof. Ugolinit i duhej me pa tjetër të mos kalohej shek I VIIp.e.s. Këtë po bën edhe prof N. Ceka nën hijen e arkeologes greke Kiti Hatzis . Por , dekumentat e shkruara flasin më ndryshe . Ato thonë se lidhjet Ishullar- Epir shkojnë shumë thellë në lashtësi. Homeri tek “Odisea “ tregon se Mëndesha e vajzës së Mbretit Feakas, Alkinout, ishte Epirote , mundet nga paratoka e Butrintit , dhe, ishte një nga personat më të rrespektuar në pallatin e tij. ( shiko kënga e VII) Po këtu Homeri tregon se kopet e Uliksit Itakas ndodheshin në kullotat e Epirit nën mbrojtjen e miqëve te tij . Pra bëhet fjalë për motet e Luftes Trojane rreth shek . XII p.e.s. Feakasit e Alkinout u zëvëndësuan nga një tjetër fis lundërtarësh, Liburnët Ilirë , të një kombësie e gjuhe. Edhe këta me paratokasit e ishullit , per nevojat e tyre me siguri ruajtën mardhënie të mira shkëmbimi . Floten dhe tregjet e Liburneve evune ne zotrim helenet , per te vazhduar deri ne kohen romake. Edhe periudha romake ashtu siç ka vënë re Ciceroni kur shkruan se :- “ Butrinti ishte për Korkyrën si Ati për Romën” ; tregon po të njëjtat mardhënie. Më pas kushdo që ka zotruar Korkyrën , ka kërkuar mardhënie te mira me Butrintin. Edhe kur Butrinti u rudhos në një qendër peshkatarësh u ruajtën po këto mardhënie . Ali Pash Tepelena përdori limanin e vogel të Kataetos , I cili bëri qendër tregëtare Mursinë që vazdoj deri në mbarimin e Luftës së Dytë Botërore. Kështu që në qoftëse Prof Ceka dhe Kiti Hatzis nuk shohin e nuk gjejnë qeramika të tej shek . VIIp.e.s. është pak si e çuditëshme .Por le të shkojnë edhe njëher në muzeumin e Butrintit e të shikojnë disa qeramika të ekspozuara , të cilat Prof Çondi na i ka prezantuar në librin “ Butrint, Histori Monuments and Musum “ dhe që janë të datuara në shek e XVIII –XII p.e.s , pra edhe 600 vjet para Luftës Trojane . Në këtë kuadër a mund të qëndroj ajo që shkruan Prof N . Ceka në librin Butroti Fq 20 se :
“ …..Disa fragmente enësh të punuara trashë, si dhe ndonjë
vegël prej guri të punuar, dëshmojnë për një vëndbanimi të
izoluar pa asnjë lidhje me botën e largët Mikene . “
Kështu, Prof. N. Ceka e izolon Butrintin jo vetëm nga bota e largët mikene por edhe nga paratoka e tij , gjë e cila është jashtë realitetit.
Krejt në kundërshtim me prof N. Ceken jane studiuesit e antopologjisë e ndër ta E . Pitard , i cili pasi konkludoj se shqiptarët i përkasin tipit brakicefal e që mund të rrjedhin nga popullsitë e lashta pellazge të Gadishullit Ilirik , shton :
“….Persa i përket ishujve të Jonit, skemi asnjë mendim
për të pranuar që mund të jenë te banuara nga brakicefal.
Shqiperia dhe Epiri janë aq afër dhe ne e dim qëkuri se mbi
të dy brigjet e Aspropotamit, popullsitë janë brakicefale . “
Thjesht do të thotë se këto popullsi janë të një race e të një gjuhe . Por edhe vetë arkeologjia në këta ishuj , si në Korkyrë, ka ardhur në përfundimin se kulturat materiale e shpirtërore të tyre ka shumë element të përbashket e me zanafilla të lashta me trojet pëballë, madje dhe më në thellësi. Kështu që nuk na ndal asgjë të themi se edhe lidhjet e tyre tregëtare janë tepër të lashta e të pandërprera , qysh prej kohëve prehistorike e deri më sot. Por për këte nuk ka dhe aq faj Prof. Ceka , sepse eshtrave te Butrintit ja u gjeti vendin Ugolini. Prandaj nje barrikade fallco e shek VIIp.e.s. është tejet e pa pranushme dhe krejtësisht e pa vërtet.
Udhëtari, gjeograf e historian grek nga Kariada e Karisë Skylaksi(shek. VI –V p.e.s. në vepren “Lundrim gjat brigjeve te Europës dhe Azise” që na është përcjellë nga Pseudo Skylaksi (shek. IVp.e.s. ) ngjan të mos jetë vizitor i Butrintit. Me gjithë këtë, ai përmënd paratokën e Butrintit nën emrin ERYTHEIA ,njohur kjo në mitologji si kullotat e qeve të Gerionit , Mbretit të Thesprotëve . Po këtu ai na njofton se 40 stade të këtij bregdeti zotroheshin në fillim të shek. IV p.e.s. nga Alketa, Mbret i Mollosëve. Edhe Tuqididi nuk është vizitor i këtyre Trojeve , por, në veprën e tij madhore “Lufta e Peloponezit” , me rastin e strehimit të Themistokliut në Epir , njofton se këto troje nuk kontrolloheshin nga helenët. Autor të tjerë që i referohen Butrintit janë të periudhës romake dhe nuk kanë aspak lidhje me themelimin dhe përkatësin etnike të Butrintit , prandaj nuk po i marrim në shqyrtim. Pra , sipas lëndës së mësipërme duhet të biem dakort se ;- Butrinti I kohes së Hekateut e deri në pushtimin romak ,ka qënë një qytet –port i trojeve e popujve Kaon, dhe , aspak koloni e helenëve. Për me tej le ta thotë fjalën arkeologjia kur të nxjer në dritë akropolin e lashtë të tij.