Archives for May 2015

Serbët dhe Etruskët  

May 29, 2015 by dgreca

Nga    Fahri Xharra/
Një shkencë si historia, nuk mund të detyrohet të pësojë imponime të përkundërta me atë liri që duhet të gëzojë mendimi i njerëzve të thjeshtë, dhe aq ma tepër, mendimi i cilësisë më të laltë njerëzore që përfaqësohet nga studiuesit e Iëndëve e shkencave të ndryshme, ku historia zen një vend nga më të randësishmit, sepse na jep kuptimin e vërtetë të jetës, e duke kapërcye kronologjinë e kohërave, ku mijavjeçarët dhe shekujt kthehën në ditë dhe orë, na bën të rijetojmë zhvillimin historik të njerëzimlt drejt për së drejti dhe jo si spektatorë. (Lek Previzi ne Stop injorancës) Historia është pra histori ,ajo duhet të preket ,të ndihet dhe të përjetohet në cdo kohë mu ashu si ishte. Por ne ku jemi ? Sa i njoim pellazgët , sa i njofim etruskët ? Dëshira për më shumë “ ndodhi në vitet e fundit, kur çështja pellasgjike filloi të gjejë mbështetjen e studiuesve dhe një popullaritet të dukshëm të njerëzve, veçanërisht të shqiptarve, që e shohin vehtën të rilindur nga thellësia e ngjarjeve të historisë njerëzore, ku ata mund të fitojnë një hapësinë dhe të gjejnë vend të meritueshëm mes popujve që kanë kontribue konkretisht në qytetrimin e kontinentit europian qyshë në agimet e para të formimit të tij. “ Sa knaqësi të lundrosh nëpër histori dhe “duke lëxue fjalitë e skalitura në mërmerë, metalë, baltë të pjekur apo të vizatueme në muret e ndërtesave të vorrezaye etruske, na ngjanë sikur po flasim me ato banorë të hershëm të Italisë, me të njejtën gjuhë të prejardhjes, që asht pellasgjishtja, e ruajtur gjatë mijavjeçarëve nga fiset e pamposhtura shqiptare, që arritën t`u mbijetojnë luftërave dhe pushtimeve të njëpasnjëshme të huaja, bashkë me traditat, dhe mbi të gjitha, bashkë me gjuhën e tyre të pavdekshme. Unë nuk dua t`iu mësoj historinë tonë , por e kem dëshirë të madhe që ne kombi më i vjetër i Europës , mos të mashtohemi dhe t`a mohojmë vetvetën për një grusht parash .  Të mëdhenj jemi ! por, është ligj i natyrës nëse një gjësend nuk e përdorë atëherë tjetri shërbehet me , e bën të veten dhe në fund të quan edhe hajn. 
Si e kam cekur edhe në shkrimet tjera , ne po e gjejmë vetën prej kohës së ardhjes së otomanëve këndej pari. Nuk ju dhimbset e jona t`i falet dikujt. Kështu po na mësojnë , kështu po na imponojnë të sillemi Sa me gjakftohtësi i shohim librat serbe plot e për plot me të kaluarën shqiptare e të shkruar si histori serbe; një histori e përvetësuar për të bër një të pa qenë kurrë , si një me traditë dhe themele. Ata poi a shkruajnë vet-vetës “tapitë “ e trashëgimisë së tyre, kurse ne shahemi ,fyhemi dhe lincohemi pse e themi të vërtetën  . 
 Ky është libri i fundit Vesna Peshiqit, i autorës shumë të specializuar për falsifikime historike , mbi etruskët ku flasin etruskologët Немировски, Пешић, Палотино, Билбија, Гавела, Орешкин.   Dhe ajo shkruan “ Isha dje në Romë , e vizitova Muzeun Etrusk. Dhe ja kë këtu jam para sarkogagut më të bukur ici e bën të pavdek shëm dashurinë e truskut ( kushëririt të lashtë serb) dhe Rasianit ( serbit )( RIM, PREKJUCE, ETRURSKI MUZEJ. PRED NAJLEPSIM SARKOFAGOM IKADA KOJI OVEKOVECUJE BESMRTNU LJUBAV BRACNOG PARA ETRURACA/RASENA (NASIH ANTICKIH RODJAKA). PODSECAM DA SU VINCANSKO I ETRURSKO PISMO GOTOVO IDENTICNI! — atMuseo Nazionale Etrusco Di Villa Giulia. ) Cilët janë trashëgimtarët e vërtetë të etruskëve, ne shqiptarët apo serbët ? hë de mo , folni ! Fahri Xharra, 29.05.15 Gjakovë
  Për të interesuarit për më shumë , lexojeni   
Ja një rishkrim i gjuhës etruske , ne gjuhën e sotme shqipe nga guri etrusk

Blue lines are in Etruscan
Red lines are in Gheg Albanian

1-Te urat tan na la rez ula me va?r.
Te ur?t tan na lan rez ul? m? varr.

2-La-utn Vel?inaš eštla Afuna š’slel, e? ca ru te zan fušl e ri tesn.
Eštrat e Lart-urtni Vel?inas Afuna š’siell, edh ca ru te zan pusn (guvn) e ri teš.

3-Š’te iš Rašneš i pa ama, ?en naper ?i i Vel?ina?uraš araš.
Š’te iš Etrusc i pa cen?, ?in naper ?ir i Vel?inas s’art.

4-Peraš cem ul, mlescul.
Periašt cem ul, mplecsun (mledhun).

5-Zu ci enesci epl tu laru Auleši, Vel?inaš arznal clenši.
Zu ci prifti epr tu lartu Aulesin, birin e ziarrt t’Vel?inas.

6-Ti i ?il šcuna cenu, eplc felic.
Tirr e ?irr (duke folur) šcun cetu, plac – filic (bir).

7-Lar?al, š’Afuneš clen, ?un?ul ?e falaš.
Lar?ali, diali Afunes, dig?ion ?enie fialaš.

8-?ie m’ fušl e Vel?ina.
Xie m’ pus (guv) e Vel?inas.

9-Xin ?a cap, e mu ni clet, ma su.
Xin ta cap, e mu ni cret, ama su.

10-Naper šranc zl?i i falšti Vel?ina.
Naper štancie (šmangie), z??i i folšti Vel?ina.

11-Xut naper penezš, ma su.
Xutet naper pamie, ama su.

12-Ac ni na! Clel Afuna.
A ca na ni! Cli? Afuna.

13-Vel?ina mler zinia.
Vel?inan e mler (mlon) zinia.

14-Inte ma mer cnl.
Ende ma mer levizien.

15-Vel?ina zia, š’aten e tesne.
Vel?ina zi, š’at?er e teš.

16-E ca Vel?ina?uraš! – ?a ura?, e lutes ne Rašne.
E ca trupi Vel?inas! – ?a urata, e lutet ne Rašne.

17-Ce i tesn, š’te iš Rašneš ?im?, špel? uta šcuna; Afuna mena ?en.
Ce i teš, š’te iš Xiu (Xyu) Rašneš, špellt ata šcun; Afuna mrena ?in.

18-Naper ci cnl – ?are, utu še Vel?ina š’atena.
Naper c?t levizie-?are, aty še Vel?inan si at?era.

19-Zu ci enesci i pa špela ne ?i fulum?va.
Zu ci prifti i pa yjt ne rrefime (thenie) špelle.

20-Špel ?i, rene ?i.
Špela ?ir (flet), rene ?ir (flasin).

21-Ešt ac Vel?ina; aci lun, e tu ru ne šcu ne Zea.
Ešt aty Vel?ina; aty lun, e tu ru ne šcu ne Zoti.

22-Zu ci enesci: A ?u mi cš Afunaš, pen ?’na ama Vel?ina?
Zu ci prifti: A ?u mi cuš Afunas, pa t’na qe Vel?ina?

23-Afuna?ur u ni ei n’ zeri una cla?il ?un?ul?l.
Afuna e niu edhe n’zeri nia cli?m c?e dig?ion.

24-I? ca ce?a zi?u?e.
I c?t cena nzi?un (šcru).

Cippus Perusinus in standard Albanian
1-Të urtët tanë, na lanë dritë poshtë në varr.
2-Eshtrat e Lart të Urtit Velthina, -Afuna ç’sjell, dhe ka ruajtur të zënë guvën, e rri tashmë.
3-Si të ish Etrusk i pa qenë, hyn nëpër hir të trupit të artë të Velthinës.
4-Përjashta jemi ulur, bashkë.
5-Zuri ky prifti epër të lëvdojë Aulen, birin e zjarrtë të Velthinës.
6-Fjalë pas fjale erdhën këtu, plak e bir.
7-Larthali, djali i Afunës, dëgjon thënie fjalësh.
8-Hije në guvë e Velthinës.
9-Hyn t’a kapë, e mu në kryet, por s’mund.
10-Nëpër shmangie, zëthi i fliste Velthina.
11-Hutet nëpër pamje, por s’mund.
12-A ka ndonji këtu! – klith Afuna.
13-Velthinën e mbulon terri.
14-Ende ma mer lëvizjen.
15-Velthina zi (terr), si at’herë e tani.
16-I përket trupit të Velthinës! –tha urata, e lutet në Rashne.
17-Në çast, si të ish Hyu Rashnesh, te shpella ata shkuan; Afuna hyn brenda.
18-Nëpër këtë lëvizje – hare, aty sheh Velthinën përsëri.
19-Zuri ky prifti i pa yjet në thënie (rrëfime) shpelle.
20-Shpella thotë (flet), retë thonë (flasin).
21-Është aty Velthina; aty luan, e duke na ruajtur ne, shkon në zoti.
22-Zuri ky prifti: A mi thotë kush Afunës, pa të na qe Velthina?
23-Afuna e njeh madje në zëri klithmën që dëgjon.
24-Këtë kemi
   Fahri Xharra, 29.05.15 
Gjakovë

PO NJERIU LINDË POET O S’MUND TË BËHET KURRË NJË SHKRIMTAR I DENJË

May 29, 2015 by dgreca

….-thotë poetja e re Ariana Bytyçi/
Nga Sokol Demaku/
Për asgjë në botë nuk do ta ndërroja vendlindjen time, Gjuhën më të pasur në botë, dhe njerëzit më të mrekullueshëm që ka Kosova.
Ne krijuesit kerkojm vetem ndihmë për rrealizimin e projekteve tona nga organet në të cilat ne u drejtohemi, dhe ajo që do të donim të ndryshojm është që vetëm të njifemi si të barabart dhe të marri fund familjarizmi.
Të lumtur të bën fakti kur punët ecin mbarë dhe finalizohen ashtu si ke parashikur ecurin e tyre, dhe e kunderta e kësaj të acaron.
Ju lutem nje prezentim të shkurtër?
Jam Ariana Bytyçi nga Lipjani, e lindur në Lipjan dhe veprimtaria ime lidhet po ashtu më vendlindjen time.
Përveç se një poete, aktivisate e qështjeve kulturore, do te ishte me interes te mësonim nga ju për rolin e poetëve të rinj në Kosovë?
Gjatë aktiviteteve që ne kemi,duke filluar më 30- të Korrik,ku pas daljes nga shtypi të librit Malli Poetik i Kosovës,nga aty mund të vlerësojme një vrull te aktivistëve të rinjë që janë pjesë e jona aktive dhe shumë produktive,ngase poezit që ata dergojnë në konkursin e librit të vitit janë poezi që mbajnë më vete mesazhe të ndryshme.
Keni kryer shkollën fillore dhe të mesme në qytetin e Lipjanit përshtypjet e juaja për kohëne shkollimit në shkollë të mesme.
K am kryer Gjimnazin e Shkencave Matematikore,për çudi këto të dyja nuk kanë asnjë gjë të perbashkët,nurmrat dhe poezia,por shoqëria në atë kohë e beri të veten dhe nga Prishtina që kisha regjistruan shkollën e Mjeksisë unë më shumë kënaqësi u ktheva në Lipjan.Kurse sa i përket dallimit në mes kohësh ,mësimit të atëhershem me tani,vërehet dukshëm nje ndryshim i madh për faktin që,,ne kemi qenë më të koordinuar në mësim e libra, kurse tani na kanë pushtuar rrjetet sociale.
Ndiçni studimet në Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Universitetin e Prishtinës, çka ju shtyri ta studjnoni Gjuhën?
Unë në vitin e parë kam regjistruar Menaxhment më Informatik në Universitetin e Tetovës,por dëshira për të shkruar nuk më ka mungu asnjëher dhe vendosa që në Prishtinë të regjistrohem edhe në Letërsi Shqipe që pasioni për të shkruar dhe profesioni në të njëjtën kohë të jenë në rrugë të njejtë.
Ju i jeni përkushtua poezisë, çka ju ka shty në këtë drejtim ta adhuroni poezinë?
Po njeriu o lindë poet o smund të bëhet kurrë një shkrimtarë i denjë.
Nga e merrni frymëzimin ne punën e juaj? Çfarë ju frymëzon në punën tuaj?
Unë kam lind në frymën e poezis,unë ndjejë munges shkrimi,mua çdo gjë më bën të shkruaj,era të frymezon,mëngjesi i hershëm,nata mes yjesh të futë në imagjinatën më të thellë sa nuk do të përfundoj kurrë.
Ju jeni shumë aktive edhe ne jetën shoqërore dhe kulturore në vendlindjen tuaj në qytwtin e Lipjanit çka ju shtyn në ketë drejtim dhe në çka më shumë është e angazhuar Ariana?
Aktivitetet më Lipjanin më lidhin domosdoshmërisht për faktin që,nga “Pegasi “Albania në Tiranë jam zgjedhur Kryetare e Shkrimtarëve për Degën e Lipjanit konkretisht nga Z. Kristaq Shabani,dhe përgjegjësia mbi mua bie mbi bazat e aktiviteteve që organizohen në çdo vit.
Si e kalon një ditë Ariana?
Edhe Ariana si çdo nënë kam angazhime me femijët e mi,dy vajzat Ajzen Afrozen dhe djalin e madh Aronin i cili është në klasën e dytë dhe kërkon përkushtim në veçanti në organizimin dhe përgatitjen e orëve në shkollë.
Ju jeni studente por merreni edhe me shkrime dhe publicistikë, çfare momentalisht është më inetres për ju?
Për çdo shkrimtar në interes të tyre vie vetëm shprehja e pranimit të shkrimeve të tyre tek lexuesit.
Çka ka botuar deri me tani Ariana dhe çka pret lexuesi ne të ardhmen ga ju?
Përmbledhja e fundit më poezi është botuar ne Korrik,dhe është publikuar në Shtator te vitit 2014-të. Libri ka titullin” Më fal,moj lule ” të cilin e botoi Gazeta Lajm në Prishtinë.
Dhe nga viti kalur e deri më sot shkruaj në Gazeten Lajm në një robrik që quhet “Këndi i Poetit”., dhe në portale të ndryshme në Belgjikë “atunis”,Londer “pilozyba.webly”,Suedi “dituria” ,Prishtinë “lajm”,”mearteka” dhe “botapress”.
Një poet dhe një punëtor kulturorë kërkon te jetë pothuajse për gjithçka i informuar. Kjo ka të bëjë kryesisht me natyrën e personit. Thjesht doja një përgjigje te shkurtër. Si është nga natyra e saj Ariana?
Nuk mendojë që një poet ka nevojë të luaj rrolinë e një gazetari,që të kërkoj të dijë gjithqka që ndodh,kjo nuk është në natyren time,unë si individ jam e qetë dhe kryesishtë vizioni im janë punët e mia dhe familja veçanërisht.
Ju jeni edhe nje aktiviste e dalluar në qështjet kulturore, çfarë është aktiviteti juaj në këtë drejtim dhe sa jeni e kënaqur me këtë që ju beni këtu në vendlindjen tuaj?
Aktivitete e mia nuk mungojnë asnjëher dhe në asnjë kohë. Në vitin 2014-të jam kurorëzur me dy çmime gjate aktiviteteve në orët letërare ne Podujev në”Festivali Kombëtar i Letërsisë për të rinj”PROKULT ku më është ndar “Mirënjohje” në konkursin letërar për poezi. Dhe poashtu nga Ministria e Diasporës për pjesëmarrje në “Takimet tradicionale të krijuesve nga Mërgata dhe Diaspora ” ndanë Mirënjohje Ariana Bytyçit.
Nëse do te kishit mundësi te jepje ndihmësen tende në realitetin që jetojmë ne shqiptarët, ku mendon konkretisht që duhet ndryshuar diçka ne dhe pse?
Ne krijuesit kerkojm vetem ndihmë për rrealizimin e projekteve tona nga organet në të cilat ne u drejtohemi,dhe ajo që do të donim të ndryshojm është që vetëm të njifemi si të barabart dhe të marri fund familjarizmi.
Nëse i ipet mundësia Arianës në çfarë profesioni do e gjente vetën më së miri?
Unë mundësin vetes i’a kam dhënë të bëhem krijuese kur tregova më lartë për ndryshimet në profesionë,dhe vetëm mbetet që nga servimet e mia me krijimet që unë do të solli tek lexuesit të mirëpriten dhe të lexohen masivisht si deri më tani.
Përveç studimeve, si e kalon kohën e lirë?
Angazhimet e mia janë të stërmadhuara, femijët e mi,studimet,daljet normal që nuk mungojnë me shoqëri,por kur ndjejë se është koha për të shkruar ku do që gjendesh, në cecular apo në një copë letre do ta shkruash një varg,dhe kjo është koha kur unë ndjehem e liruar.
Çka ju benë të lumtur dhe çka ju mundon më së shumti në jetë?
Të lumtur të bën fakti kur punët ecin mbarë dhe finalizohen ashtu si ke parashikur ecurin e tyre,dhe e kunderta e kësaj të acaron.
Ju keni botuar disa tituj kryesisht me poezi, por flisini edhe për një monografi, për çka është fjala këtu?
Pos përmbledhjeve me poezi që kam rrealizuar dhe librit të fundit,e publikimeve në portale,tash së fundmi e kam në shtypë edhe librin me poezi,me motive lufte që ka titullin “Vargu i zemrës sime”.Kurse Monografia rrjedh si rezlutat i Luftës së fundit ne Kosov, ku ne këtë Monografi janë të përfshirë të gjithë dëshmorët qe janë vrarë në luftën e fundit të ardhur nga Diaspora.Projekti është duke u rrealizuar në bashkëpunim me Shoqatat e dala nga lufta e Ushtrisë çlirimtare të Kosovës.
Po të kishit mundësin të zgjidhni, ku do kishit jetu sot?
Për asgjë në botë nuk do ta ndërroja vendlindjen time,Gjuhën më të pasur në botë, dhe njerëzit më të mrekullueshëm që ka Kosova.

U ke futur tmerrin Grida…!

May 29, 2015 by dgreca

Shkruan: Ilir Levonja-Florida/
Të ndenjurat e Gridës…/
U ke futur tmerrin Grida. Çfarë nuk po bëjnë. Po përpiqen të të përdhosin përmes bukurisë. Hera e parë që mu dhimbs edhe Vangjushi. Dukej si një kalli i tharë përbri asaj shpine si rrjedhë uji.
1)Shqiptarët e botës së internetit janë përfshirë në një zhurmë virtuale. Shumë socialistë të mirë. Njerëz të thjeshtë. Kësaj here shumë gra. Ndaj miqësisht atyre po u drejtohem. Grave të anëtarësuara. Po ashtu edhe atyre mendjeve prej trotuari nga koha e diktaturës që, kur lodhnin ndonjë qoshe duke ngrënë fara luledielli. Kur u kalonte aty pari ndonjë vajzë e bukur, vdisnin duke u lëpirë e duke thënë. ”Ec, aty…, të hëngsha gjoksin. Të hëngsha gomat rezervë etj”. Kjo po vazhdon edhe sot. Pa e kuptuar. Ashtu si me nostalgji të fshehur. Si e si të na mbushet mëndja se kështu po e zhvlerësojmë kundërshtarin.
Por për së pari grave. Një kujtesë miqësore. Vërtet duke shpërndarë atë fotomontazh po ia rrisni vlerat Vangjushit? Vërtet, po i kënaqni edhe sytë e burrave tuaj nëpër kafenetë e darkës? Me ”pa vlerën” e asaj fundshpine gruaje? Gjykoni se ata, që u buzëqeshin përmes mobileve, nga kafeneja, do të votojnë Dakon e dhembshur? Vërtet, u duhet profesionit tuaj prej shtëpiakeje, linjat seksi, fustani i ngecur mes të ndenjurave, i një femre.? Thua do të ngrihet shifra e mjerë e përkrahjes suaj sociale. Ngujimi modern, i një shërbyeseje shtëpie. Që ciladoqoftë nga ju, e djathtë apo e majtë. Vërtet i fituat të drejtat, përfaqësimin në vendim marrje, në ndërtimin e të ardhmes. Të ardhmen tuaj pa pensionim. Duke menduar se me shpërndarjen e atij fotomontazhi të ndenjurash. Pikërisht përmes shërbimit të internetit me ofertë? Vërtet u ndreq ai vend me luftën e fokusuar në një grup emrash? Vërtet ju besoni se burrat tuaj, gjysmë Vangjush, gjysmë të rakiosur, do futen në shtrat me dëshirën tek fundshpina juaj? Sidomos pas atij fotomontazhi që ngjall edhe nepsin e të vdekurit. Keqardhje, për rrugën e duhur, apo drejtimin e duhur.
2) Eshtë fakt që rrjetet sociale e kanë mundur prej kohësh shtypin e shkruar. Aq sa hera-herës me keqardhje editorialet i referohen atyre. Deri tek statutet e fb. Si përshëmbull të sharat midis kuvendarëve, vijojnë edhe pasi mbyllet Kuvendi. Vijojnë në shtyp. Kësaj radhe risillen aty përmes statuteve të aktorëve politikëbërës nga bota virtuale e internetit. Këtu përfshihen edhe familjarët. Siç qe rasti i mbrëmshëm midis Berishës, Ballës, dhe Shkelzen Berishës.
Janë përfshirë në një fushatë të pasmesh femre. Po a mund të denigrohet kështu një kandidate? A mund t’ia ulim pikët? Tjetra për çfarë na duhet se kujt i janë, apo nuk janë ato të ndenjura ku fle një fustan, me një vijë të rrëzuar që i kënaq kaq shumë këta sy votuesish? Të Gridës apo të Justyna Steczkowska-s etj?
Po ndërsa shtypit, atij, apo atyre webe tradicionale u duhet zhurma. Nuk e kuptojë përse njerëzit e thjeshtë. Sidomos simpatizantët. Sidomos simpatizanteve. Përse duhet të përfshihen në këtë zhurmë e cila nuk zgjidh ato probleme që konstatuam më sipër?
Përse nuk ndihmojmë për së pari vetveten, ne. Që mbasandaj të kujtohet politika e të na ndihmojë.
A e dini.? Lodrën e botës virtuale ju e keni në dorë. Nuk është aspak e vështirë për të shuar kureshtjen tuaj? Jo aspak. E bëjnë vet njerëzit. Ta tregojnë ata se cila është. Mjaft të jeni të vëmendshëm me njëri-tjetrin. Jo me nervat ndaj socialistit apo demokrates. Justyna Steczkowska. Mjafton të shkosh në Google dhe të kërkosh me këtë emër. Të dalin edhe fotot që po ju çmendin. Ju e keni mundësinë. Ashtu siç jeni mjaft virtuale kur luani Candy Crush Saga. Argëtohuni edhe duke braktisur inatin tuaj. Për të kuptuar ekzistencën tuaj. Ekzistencën e zhurmës që është një vrull ere që nuk i rregullon të drejtat tuaja. Që u la shtëpiake. Fatkeqësisht…

NJË STUDIM ANALITIK PËR FJALORIN E BARDHIT, I DALË NË DRITË PAS NJË GJYSMË SHKEKULLI

May 29, 2015 by dgreca

Nga Prof. Kolec Topalli/
Pakkush e ka ditur se Mustafa Kruja kishte hartuar një studim analitik për njërën nga veprat monumentale të gjuhës shqipe, “Fjalorin Latinisht-Shqip” të Frano Bardhit . Madje, të paktë janë ata që e kanë njohur kontributin e këtij dijetari në fushë të gjuhësisë. Arsyeja e vetme për këtë është mveshja e tërë jetës kulturore shqiptare me petka politike në regjimin e kaluar diktatorial të 50 vjetëve të shkuara. Në rastin e këtij dijetari pjesëmarrja në jetën politike qe pengesë për ta bërë të njohur dhe për të vlerësuar veprimtarinë e tij shkencore në fushë të gjuhësisë, duke pasur vepra dhe emri i tij për një gjysmë shekulli fatin e Nikollë Gazullit të pushkatuar, të Selman Rizës, Tahir Dizdarit, Myqerem Janinës, Frano Illisë e Vexhi Buharasë të burgosur, të Martin Camajt, Arshi Pipës e Namik Resulit të arratisur, e shumë lëvruesve të tjerë të gjuhës, që u lanë në harresë, u ndoqën e u persekutuan duke mbetur vepra e tyre e panjohur, për të vetmen arsye se u gjykuan si të padëshiruar politikisht për regjimin e diktaturës komuniste. Prandaj sot kemi nevojë për kontributin e tyre. Kemi nevojë për njerëzit që kanë punuar për zhvillimin e shkencës e të kulturës, veprat e të cilëve u mohuan ose u shformuan duke ngritur në vend të tyre idhujt e rremë të diktaturës, që kanë jetë aq sa mund të mbahet në këmbë vetë diktatura. Kjo politikë, që u ndoq nga shteti totalitar për një gjysmë shekulli, e varfëroi shkencën e kulturën shqiptare, i hoqi asaj një pjesë të traditës e të bashkëkohësisë. Në një kohë kur shkenca jonë kishte nevojë për të gjithë, zbatimi i luftës së klasave në fushën e shkencës e të kulturës, i ndau krijuesit në kampe armiqësore.
Duke ua lënë historianëve të paanshëm të gjykojnë për aspektin politik të Mustafa Krujës, le ta analizojmë atë për kontributin që ka dhënë në fushën e gjuhësisë, duke u përpjekur të hedhim pak dritë mbi veprën e tij të errësuar nga vitet, e të pluhurosur nga harresa e qëllimshme. Një analizë e tillë do të kërkonte shqyrtimin e çdogjëje që ka shkruar ky dijetar për gjuhën shqipe, duke përfshirë edhe aktivitetin e tij për krijimin e Institutit të Studimeve Shqiptare. Në pamundësi ta bëjmë këtë brenda një kumtese, do të përqendrohemi në studimin e tij për njërin nga monumentet më të lashta e më të vyera të gjuhës e të kulturës sonë, Fjalorin Latinisht-Shqip të Frano Bardhit.
T’i studiojmë veprat e shkrimtarëve të vjetër me frymën e gjuhës letrare aktuale, për dobinë që kanë ato për të sotmen, dhe të marrim prej tyre gjithçka pozitive që mund t’i shërbejë gjuhës shqipe. Ky është mesazhi që na jep Mustafa Kruja në studimin e tij analitik për Fjalorin e Bardhit, vlerat e të cilit mund të shqyrtohen në shumë këndvështrime: për pasurinë leksikore dhe elementet e prozodisë, për strukturën morfologjike e ndërtimet sintaksore, për aspektin fonetik e fjalëformues, për etimologjinë e të dhënat dialektore, të para të gjitha në raportet dhe dimensionet gjuhësore të disa shekujve më parë krahasuar me shqipen e ditëve tona. Dhe në çdo fletë të këtij studimi shfaqet figura e eruditit me dije të gjera në fushë të gjuhës, me njohje të thella në lëmë të historisë, përdoruesi i mirë i disa gjuhëve të reja e të vjetra, analisti i hollë i materialit gjuhësor, intelektuali me horizont e kulturë të gjerë. Të gjitha këto cilësi, që shfaqen në këtë studim analitik të veprës së Bardhit, e radhisin autorin si njërin nga historianët e gjuhës dhe filologët më të mirë të kohës duke marrë parasysh se kur u hartua vepra, para 53 vjetësh, nuk kishte dalë në dritë ende transkriptimi dhe transliterimi i “Mesharit” të Gjon Buzukut, as nga Namik Resuli dhe as nga Eqrem Çabej .
Duke shqyrtuar kontributet e këtij gjuhëtari simbas fushave, në fushë të leksikut, për shumë fjalë që ka Fjalori i Bardhit, janë shënuar kuptimet e veçanta që dalin nëpër të folme të ndryshme të shqipes duke bërë vërejtje edhe për formën më të përshtatshme që duhet përdorur në gjuhën letrare, si edhe për të tjerat që duhen nxjerrë nga përdorimi. Kështu, vetëm për emrin bae, që ka Bardhi për lat. “ballista”, ai jep 10 sinonime të ndryshme, të mbledhura në Lumë, Krujë e Mat, te Buzuku, Meyeri, Kristoforidhi, Weigandi e Manni . Për lidhëzën asgjamangu , si përkthim i latinishtes nihilominus shënon se nuk ndëgjohet askund në gojë të popullit e s’këndohet veçse rrallë ndër shkrime, prandaj s’duhet përdorë, se asht krejt e panevojshme. Dhe vërtetë kështu ndodhi. Ky krijim autorësh, përkthyer prej latinishtes, nuk hodhi rrënjë në gjuhën shqipe.
Për prozodinë e shqipes ai vë në dukje, nga njëra anë, rastet e nevojshme të përdorimit të theksave, sidomos për zanoret hundore të gegërishtes, dhe nga ana tjetër, rastet kur theksat janë përdorur pa nevojë nga Bardhi si rezultat i ndikimit të italishtes. Në komentet që i bën emrit ar, duke e quajtur të panevojshëm përdorimin e theksit për të shënuar gjatësinë, ai shënon: “çdo rroke e vetme a mbarimtare dhe e theksueme qi mbyllet me r âsht e gjatë” . Me këtë konstatim Kruja ka ligjësuar një rregull që sot përfshihet në fonetikën e sotme dhe historike të gjuhës shqipe.
Për gjuhën letrare shqipe, Kruja u përpoq të gjente forma të përbashkëta për të dyja dialektet duke shmangur format krahinore. Ja si shkruan ai me rastin e komentit që i bën ndajfoljeve aq, kaq: “A s’kishte me na kshillue arsyeja me shkruem vetëm aqë, Gegë e Toskë … për me i dhanë fjalës nji formë kombtare të vetme?” . Ai jep rekomandime edhe për shumë fjalë të tjera, duke zgjedhur vetëm njërën prej tyre, që duhet përdorur në gjuhën letrare, si p.sh.: lavdar përkundrejt lavdëtar, ushtar përkundrejt ushtëtuer, lavd përkundrejt laft, i sëmunë përkundrejt i sëmût etj. .
Për fonetikën historike Kruja ka shpjeguar rrugën e formimit të disa grupeve bashkëtingëllore, si p.sh. në fjalët: bdarë, dëbarë, vdarë, darë e bdorë, dëborë, xborë, vdorë, borë, duke shënuar se për gjuhën letrare duhet përdorur forma borë, një parim që e ka ndjekur sot gjuha shqipe . Vëzhgime të holla e kanë çuar Krujën në shumë raste te forma e saktë fonetike e fjalës. Sjellim si shembull emrin dënar, për të cilin diskutimin nëse zanorja e parë është shkruar nga Bardhi me ë apo e, Kruja e zgjidh me citimin e një forme tjetër të këtij Fjalori, ku është shkruar dnar, formë që dëshmon se latinishtja denarius e ka errësuar zanoren -e në -ë, përndryshe ajo nuk do të kishte rënë, ndërsa për historinë e fjalës ai shënon se prania e këtij emri te Bardhi do të thotë se termi pará i marrë nga turqishtja, nuk kishte hyrë ende në gjuhë në kohën kur shkruante Bardhi . Gjithnjë në këtë fushë, te mbiemri i kërshtenë, Kruja vë re me mprehtësi lëvizjen e sonantes, që e gjen edhe te ndajfolja gërqisht përkundrejt emrit Greqi, duke shpjeguar se një lëvizje e tillë bëhet për lehtësi shqiptimi . Kurse te emri mëndash, përkundrejt formave me grupin -fsh- të autorëve më të hershëm dhe të folmeve të tjera, ai vëren me të drejt se rrëgjimi i grupit bashkëtingëllor -fsh- në -sh-, që është karakteristik për të folmen e Shkodrës, është mjaft i vjetër, me zanafillë shekullin XVII, kur Bardhi botoi Fjalorin e tij .
Në fushë të morfologjisë, për paradigmën e emrave femërorë me temë në bashkëtingëllore, si djep ~ djepja, shëndet ~ shëndedja shënon përhapjen e tyre në krahina të ndryshme të vendit tonë dhe format e shumëllojta me të cilat shfaqen . Vërejtje të tilla ka edhe për shtrirjen e formës së vjetër të rasës kallëzore, ku mbaresa i ngjitet drejtpërdrejt temës së emrit. Duke u mbështetur në disa raste ku përdoret mbaresa e re -in, në vend të më së vjetrës -në, Kruja arrin në përfundimin se mbaresa e vjetër ka filluar t’ia lëshojë vendin mbaresës së re që në shekullin XVII, kur shkruante Bardhi. Përfundime të tilla shkencorisht të drejta mjerisht nuk janë përfshirë në studimet tona të historisë së gjuhës. Kronologji të tilla me interes shkencor jep Kruja edhe për përemrin pyetës e lidhor cili . Duke u mbështetur në format me s- dhe me c-, që i gjurmon te Buzuku, Budi, Bardhi e Bogdani, ai arrin në përfundimin e drejtë se format të sijtë dhe të cillët janë dy forma që kanë dalë nga evolucioni i këtij përemri, duke qenë forma me s- më e vjetra, që del te Buzuku, kurse forma me c- më e re, që shfaqet për herë të parë te Budi e pastaj tek autorët e tjerë pas tij. Përfundime me interes ka edhe për mbiemrat prejpjesorë. Në sintagmën ujë të shëllimë , ai bën dallimin e mbiemrave me kuptimin e pjesores së tashme, që ndërtohen me prapashtesat -të, -shëm dhe atyre me kuptimin e pjesores së shkuar, që ndërtohen me prapashtesat -në, -m, si: i kulluet e i kulluem, i thatë e i tham, i shkueshëm e i shkuar, dallim që shpeshherë edhe në ditët e sotme nuk bëhet i qartë, kur thuhet gabimisht njeri i papërtuar për i papërtueshëm, fjalë me burim të diskutuar për fjalë me burim të diskutueshëm, vlera të paçmuara për vlera të paçmueshme, ujë i kulluar për ujë i kulluet etj. Kështu, duke përdorur mbiemra me të dyja prapashtesat e pjesores, njërën me kuptimin e së tashmes dhe tjetrën me kuptimin e së shkuarës, mund të bëhet dallimi ndërmjet një gjendjeje të përhershme dhe një gjendjeje të krijuar. Kështu, p.sh. mbiemrat i hapët e i hapur, kanë kuptime të ndryshme në sintagmat fushë e hapët që do të thotë “e gjerë, e madhe” dhe fushë e hapur, që do të thotë “e krijuar nga shpyllëzimi”; ose rrasë e lëmuet, që do të thotë se ka qenë gjithnjë e tillë nga natyra, dhe rrasë e lëmuar, që do të thotë se është lëmuar nga dora e njeriut. Për të njëjtën arsye duhet thënë ngjyrë e çelët ose e hapët por jo e çelur a e hapur; por, nga ana tjetër, duhet thënë derë e çelur ose derë e hapur.
Për etimologjinë e shqipes, për shumë fjalë të prejardhura e të përngjitura, nëpërmjet një analize fjalëformuese, Kruja ka mundur të zbërthejë elementet e tyre përbërëse. Kështu, tek emri vajzë dallon prapashtesën zvogluese -zë të gjinisë femërore, dhe te emri urith dallon të njëjtën prapashtesë të gjinisë mashkullore. Pjesëzën as e zbërthen në grimcën a dhe mohuesen s’. Për emrin bletëzë, që Bardhi e përkthen me lat. “betulae”, ka shumë vërejtje dhe përqasje etimologjike me lëpjetën e shqipes, që nuk mund të lihen pa u përmendur në një analizë të kësaj fjale . Për emrin e kafshës bukël, duke ecur në hulli të Meyerit, që e lidh me mbiemrin e bukur, vë në dukje mjaft forma dialektore që e bëjnë më të besueshme këtë etimologji, si: buklëz, bishtfurkabukur, nuse e bukur, nuse e lalës, forma që përmenden edhe në studimet e Çabejt për këtë fjalë . Për emrin dëludh, që Bardhi e ka për lat. “inundatio”, duke diskutuar për etimologjinë e saj, Kruja shënon me të drejtë se tue qenë edhe rranja diluvium rrokja e parë âsht dë e jo de. Me këtë analizë etimologjike është përcaktuar edhe forma fonetike e fjalës. Shumë vite më vonë, në këtë përfundim do të arrinte Çabej nga një pikënisje tjetër, nga të folmet e diasporës, duke u shprehur: “Për sa i përket pikësëpari formës së fjalës, mbi dëshminë e arbërishtes së Italisë leximi me -ë- në rrokjen e parë, ashtu si e jep Meyeri, mund të jetë i drejtë” . Për foljen dëpërtoj, për të cilën ende nuk ka një etimologji të saktë, ka dhënë mendimin se mund të vijë nga një tejpërtej, një mendim që e përmend edhe Çabej në analizën etimologjike të saj, ndonëse pëlqen dy baza të tjera . Për emrin fang, që Bardhi e jep me kuptimin “planities”, Kruja jep burimin e drejtë nga italishtja fango me kuptimin “baltë”, një etimologji që e kanë dhënë më parë Miklosichi e Helbigu dhe e pranon Çabej më vonë . Për emrin lefmëz, duke cituar formën e thjeshtë lehmë, që citon Manni nga Ksilandri, shënon burimin e saktë nga folja leh, si një emër foljor me prapashtesën -më . Për emrin perëndí, Kruja jep këtë shënim me rëndësi për burimin e fjalës: “s’ka dyshim qi në themelt ka qenë nji emën abstrakt, qi donte të thonte nji cilsi, nji veçori, veçorinë e atij qi mbretnon, qi urdhnon, qi sundon, si del në frazën “arthtë perëndia jote”. Kuptimi i sotshëm duket se asht tepër i ri” . Për saktësinë e këtyre konstatimeve le ta krahasojmë sa shkruan shumë vite më vonë Çabej: “Kuptimi i kryehershëm ka qenë ai i një abstrakti më -í “të qenët zot, zotëri, zotërim, sundim. Nga ky kuptim u zhvillua me kohë një nomen agntis “zotëronjës, zot” .
Për toponiminë historike, mbështetur në materiale gojore të mbledhura nëpër krahina të ndryshme, Kruja ka mundur të zbërthejë disa toponime, sidomos në krahinë të vendlindjes. Sa për shembull, sjellim emrin e fshatit Cudhî, të cilin e lidh me emrin cudhî për “judaeus” që ka Fjalori i Bardhit, duke e shpjeguar emrin e këtij fshati të Malësisë së Krujës me gojëdhënën që tregon se banorët e tij e kishin tradhëtuar Skënderbeun, prandaj u quajtën xhudhinj, që më vonë u shndërrua në Cudhî .
Së fundi, për etnogjenezën e popullit tonë ka rëndësi vërejtja e tij në polemikë me Selman Rizën se emrin shqip nuk e ka përdorur Bardhi në Fjalorin e tij, një përfundim në të cilin kemi arritur edhe pas një hulumtimi me kërkimet e sotme kompjuterike.
Me këtë studim Mustafa Kruja është në hulli të traditave më të mira të shqipes kur kërkon pasurimin e saj me leksema të reja, me kuptime dhe stilema plotësuese, kur kërkon vendosjen dhe respektimin e rregullave të strukturës gramatikore, kur kërkon normëzimin e gjuhës letrare dhe përzgjedhjen e formave ndërmjet trajtave të shumta dialektore. Në shumë raste ai bën krahasime të qëlluara me Buzukun, Budin e Bogdanin, me Fjalorin e Kristoforidhit, të Shoqnisë Bashkimi, të Stjuart Mannit e Cordignanos, me Meyerin e Weigandin, si edhe me të folme dialektore të Veriut e të Jugut, të Kosovës e Çamërisë, me ato të vendlindjes dhe të diasporës, një parim që është ndjekur edhe më vonë në studimet e kësaj natyre.
Kemi bindjen se, në qoftë se ky studim do të ishte botuar në kohën kur u shkrua, para 50 vjetësh, filologjia e asaj kohe dhe e viteve të mëvonshme do të kishte përfituar shumë prej saj. Dhe meqenëse ajo e pa dritën e botimit një gjysmëshekulli më vonë, le t’i japim asaj bashkë me autorin vendin që meriton.
BIBLIOGRAFI
Cordignano, Fulvio
– Dizionario albanese-italiano e italiano-albanese (il nuovo Jungg), Parte Albanese-Italiana. Milano, 1934 (Alb.-It.).
– Dizionario italiano-albanese. Scutari, 1938 (It.-Alb.).
Çabej, Eqrem
– “Meshari” i Gjon Buzukut (1555) I, II. Tiranë, 1968 (Meshari).
– Studime gjuhësore. Prishtinë, I 1976, II 1976, III 1976, IV 1977, V 1977, VI 1977, VII 1986 (SG).
– Studime etimologjike në fushë të shqipes. Tiranë, I 1982, II 1976, III 1987, IV 1996, V (i pabotuar), VI 2002, VII 2006 (SE).
Fialuer i Rii i Schypés Perbaam Préi Shocniiét t’ Bashkimit. Shkodër, 1908.
Kristoforidhi, Kostantin
– Fjalor shqip-greqisht (ribotuar prej A. Xhuvanit). Tiranë, 1961 (Fj.).
Kruja, Mustafa
– Nji studim analitik: gjuha e Frang Bardhit dhe shqipja moderne. Tiranë, 2007 (Bardhi).
Mann, Stuart E.
– A historical Albanian and English Dictionary. London, 1938 (Dict.).
Meyer, Gustav
– Etymologisches Wörterbuch der albanesischen Sprache. Strassburg, 1891 (EW).
Ressuli, Namik
– Il “Messale” di Giovanni Buzuku. Città del Vaticano, 1958 (Messale).
Weigand, Gustav
– Albanesisch-deutsches und deutsch-albanesisches Wörterbuch. Leipzig, 1914 (Wört.).

Kryeministri Serb:Rasti i vëllezërve Bytyçi,rëndon marrëdhëniet amerikano-serbe

May 29, 2015 by dgreca

Sipas kryeministrit serb, rasti i vëllezërve Bytyçi është një nga “çështjet e hapura që vazhdon të rëndojë marrëdhëniet amerikano-serbe”./
Kryeministri i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, ka deklaruar sot se ka kërkuar nga shefi i Komisionit për hetimin e vrasjes së gazetarëve, Veran Matiq, të përfshihet në hetimet që kanë të bëjnë me vrasjen e vëllezërve Bytyçi në vitin 1999.
Agron,Yll dhe Mehmet Bytyçi, shtetas amerikanë me origjinë nga Kosova, ne qershor të vitit 1999 kishin kaluar kufirin ende të pashënuar ndërmjet Kosovës dhe Serbisë dhe qenë vrarë me plumb në pjesën e prapme të kokës.
Trupat e tyre të pajetë janë gjetur në vitin 2001, në varrezën masive në Petrovo Sello, në Serbi.
Në arsyetimin e tij, Vuçiq thotë ta ketë angazhuar zotin Matiq, për shkak të “rezultateve që ai ka treguar në rastin e gazetarit ë vrarë, Slavko Çuruvija”.
Sipas kryeministrit serb, rasti i vëllezërve Bytyçi është një nga “çështjet e hapura që vazhdon të rëndojë marrëdhëniet amerikano-serbe”.
Për vrasjen e vëllezërve Bytyçi kanë qenë të akuzuar policët Sreten Popoviq dhe Millosh Stojanoviq, të cilët pas dy gjykimeve janë liruar.
Për këtë rast, më 22 tetor të vitit 2013, edhe Dhoma e Përfaqësuesve në Shtetet e Bashkuara, kishte inicuar një rezolutë, përmes së cilës kërkoheshin hapa të mëtejmë nga autoritetet në Serbi për të vënë përgjegjësit për vrasjen e vëllezërve Bytyçi para drejtësisë.(Bota Sot)