Archives for July 2016

GËZIM ÇELA në dy libra: “Klithma e një nëne” dhe “Nga burgu i Spaçit drejt lirisë”/

Nga Kadri Tarelli /

 Në mes të muajit Qershor 2016, në odeonin “Nikolin Xhoja”, në mjediset e teatrit “A. Moisiu” të Durrësit, Klubi i Shkrimtarëve dhe Artistëve të qytetit bregdetar, organizoi një veprimtari të bukur dhe shumë mbreslënse, kushtuar dy librave me tregime: “Klithma e një nëne” dhe “Nga burgu i Spaçit drejt lirisë”, të autorit Gëzim Çela. Vetë shkrimtari, i cili mbajti mbi shpinë 21 vjet e 8 muaj burg, me rini të rronitur e coptuar ndër vite, provoi prangat dhe birucat, goditjet dhe torturat, qëndresën dhe mbijetesën, njërëzore e mbinjerëzore, fizike dhe shpirtërore, dhe nuk u thye, “Rrnojti për me tregue”, doli në liri, erdhi mes nesh dhe na rrëfen disa copëza jete të thërmuar nëpër skëterën e sistemit komunist. Burgu i gremisi enderrat, i zbardhi flokët, i veniti bukurinë (Sytë e zinj dhe vetullat e gjata të djaloshit të ri, mund t’i lakmojë çdo model bukurie në botë), por nuk e theu dashurinë për jetën, të vërtetën dhe të bukurën, nuk ia mposhti as trupin e cfilitur, as edhe shpirtin e tij të lirë.

Vetë titujt e dy librave janë këmbana që gjëmojnë e rënkojnë, për për të mbajtur zgjuar zgjuar ndërgjen e kombit për çka i ndodhi bijëve të tij. Mjafton vetëm tregimi i parë, “Klithma e një nëne”, në librin me të njëjtin emër, që të ndjesh dridhje e morrnica në trup, edhe në mes të vapës së këtij qershori. Tregimet, qoftë edhe veç e veç, i bëjnë librat thëngjilj zjarri, që të përcëllojnë ndër duar, kur njihemi me tmerret në birrucat e hetuesisë, torturat e paimagjinueshme, dënimet e sajuara e të pamerituara, veprimet e xhelatëve që i zbatonin. Po në emër të kujt!? Aty mes fjalësh e fjalish, në lot e rënkime, në gjak e mundime, në fyerje e dhunime, përjetojmë tragjedinë më të madhe që pësoi kombi, i ndarë e i përçarë nga absurdi “Lufta e klasave”, që e katandisi popullin, në të mirë e të liq, në atdhetarë e armiq, në besnik e tradhëtar, në fitues e sundimtarë dhe në vuajtës e të vrarë, të mbetur pa emër e pa varr.

Ç’mallkim na ndjek që po mbetemi të ndarë? Vallë a ishim e jemi të gjithë shqiptarë? Këto pyetje të tmerrojnë, kur i mendon dhe i përjeton cilido, edhe pas kaq vitesh. Ma merr mendja, nuk ka krim më të madh që i është bërë shqiptarëve, se zbatimi i këtij ligji të zi, ideologjik e politik, që brohoritej dhe bekohej nga diktatura, sepse e keqja nuk mbaronte vetëm tek burgu. Ajo  vazhdonte nëpër kampet e internimit, dhe “njolla”, “armik i klasës”, u ngjitej e trashëgohej jo vetëm për familjarët, por edhe për farefisin. O zot ç’marrëzi, të bësh armik popullin tend!  Dhe përse!?

Përmbajtjen dhe analizën letrare – artistike të këtyre dy librave e ka në dorë vetë lexuesi. Ai ka privilegjin të gjykojë mbi forcën dhe bukurinë letrare të fjalës, vërtetsinë e ndodhive, ku jeta dhe vdekja ishin kaq ngjitur, njëra pranë tjetrës. Këndonjësi ka mundësi të kuptojë dhe të shijojë mesazhet hyjnore e njerëzore, që dalin nga zemra e një të riu që vuan absurdin e kohës, si një thirrje e oshëtimë që ta dëgjojë njerëzia. Ndërsa dua të ndalem tek kuvendi i miqëve, krijuesve, dhe bashkëvuajtësve të shumtë, durrsak dhe të ardhur edhe nga Tirana, Kavaja, Vlora, etj, të cilët nderuan Gëzimin në këtë festim të tij, sot në moshën 81-vjeçare.

Me dhimbje e lot në sy u përcoll në video, kënga “Nëna Roza”, kënduar nga tenori i njohur Kastriot Tusha. Nënë Roza është nëna e “heroit” tonë Gëzim Çela, e cila për dhjetëra vite, me trasta në dorë e ndoqi të birin, qeli më qeli e burg më burg. Jeta e kësaj nëne, si e mijëra nënave të tjera, frymëzuan muzikollogun, shkrimtarin dhe poetin durrsak Zini Beqiraj, të kompozojë muzikën, të hartojë edhe tekstin, si hymn për qëndresën, dhimbjen, pritjen dhe kalvarin e vuajtjeve, për rininë e djalit të shkërmoqur burgjeve, sepse donte liri. Kur përjeton melodinë e kësaj kënge dhe tregimet e librit, cilido prej nesh bën pyetjen më të sinqertë që del vetiu: “Kush e kishte dhimbjen më të madhe, djali i mbërthyer në hekura, apo nëna përtej tyre?” A jemi në gjendje, si prindër e fëmijë, nënë e bir, motër e vëlla, shok apo mik, t’i japim vetes një përgjigje?

Me mjaft interes u ndoq fjala e organizatorëve dhe pjesëmarrësve në këtë kuvend miqsh, shokësh, mes tyre edhe letrarë, poetë, shkrimtarë e krijues të njohur, të cilët përcollën copëza njohjeje dhe përjetime nga jeta, përshtypje nga tregimet e librave, të cilat janë fletë të shkëputura nga kalendari jetësor i Gëzimit, që veç emrin pati Gëzim, se jeta e tij kaloi e hidhur farmak e pelin. Ata që morën fjalën ishin të shumtë, po përmend disa prej tyre: Nikolla Spathari, Simon Miraka ardhur nga Tirana, Zini Beqiraj, Vladimir Muça, Sami Velçani, Laureta Petoshati e ardhur nga Vlora, Fatmir Minguli, Nazmi Roli ardhur nga Kavaja. Meri Lalaj, shoqe e vjetër e Gëzimit, sot ka ardhur nga Tirana, duke sjellë përshëndetjet edhe të artisteve të njohura, Margarita Xhepa dhe Roza Anagnosti, të cilat si lushnjare të herëshme, e kanë njohur në rininë e tyre Nënë Rozën dhe vetë të birin, por që sot nuk mundën të jenë të pranishme në këtë ditë të madhe për Gëzimin.

Poeti i njohur Agim Bajrami i frymëzuar nga tregimi “Çibuku me tul buke”, enkas për këtë takim, krijoi poezinë “Llulla prej buke”,  të cilën e recitoi me mjaft ndjenjë e bukuri artistike, duke përcjellë njerëzishëm emocione të forta mallëngjimi e trishtimi:

-Llullë e vjetër burgu,

Me bukë prej urie,

Prej teje edhe helmi

Kishte tjetër shije

………………..

Llullë e tharë e shkreta,

mushkëritë farmak.

Me ty edhe unë vetë ,

vij të tymos pak.

Në fund të takimit Gëzimi falënderoi pjesëmarrësit, nuk foli për jetën e tij. Përse duhen trazuar plagët, që dhembin sapo i fryn pluhrin e një jete të shkatëruar? Ai e di mirë, madje më mirë nga ne, se vragat e torturave në trup mbyllen e shërohen, ndërsa të shpirtit, duken sikur mbulohen, por nuk harrohen. Në këtë rast, Gëzimi i kurseu fjalët dhe përshëndeti me poezinë “Ëndërrime nga qelia”. Kur i dëgjova këto vargje, dhe i përsërita nga libri, çuditem dhe më vjen keq, pse gëzimi nuk ka lëvruar këtë gjini letrare. Janë vetëm katër të tilla të vendosura mes tregimeve, por që kanë shumë frymëzim, ndjenjë, dashuri dhe harmoni të lakmueshme edhe për poetët me emër. Po citoj vetëm katër vargje:

-Jo, më mirë po iki, po kthehem në qeli.

S’dua të jem si tymi, por me gjak si ti.

Ndonjëherë n’u kthefsha, nëse s’m’ ke harruar,

Dua t’puth me zjarr, jo me zemër të shuar.

Askush nga ne, apo ata që nuk e provuan burgun, internimin dhe ferrin  komunist, nuk mund ta përfytytojmë durimin, guximin dhe vetmohimin e Gëzimit dhe bashkëvuajësve të tij, që gjetnë forca të mbijetojnë e të ngadhënjejnë mbi vdekjen. Ç’forcë i ka mbajtur gjallë, veç ata e dinë. Mbase këtu gjejnë vend fjalët e shkrimtarit A. Solzhenicini, që e bëjnë njeriun të fortë të përballojë edhe fatkeqësi të tilla: “Kur i keni marrë një njeriu çdo gjë, ai nuk është më në dorën tuaj. Ai është i lirë”.

Gëzimi ishte i burgosur, por mbeti me shpirt të lirë.