Archives for June 2017

NGA EGLANTINA MANDIA/Djemtë po vinin me radhë e shumë të tronditur në shtëpinë e mëmës. Hapej dera dhe ata të heshtur e të për1otur shkonin drejt shtratit të saj. Shtrati ishte i thjeshtë, krejt i zakonshëm. Me sytë e zmadhuar, dikur të kaltër e tani të veshur nga një perde e bardhë, e padepërtueshme, si një perde lotësh, mëma i priste njeri pas tjetrit. E gjithë qenia e saj e mpakur, trupi kockë e lëkurë, me duart me blana të errëta nga serumet, pulsonte. Djemtë e dinin që ky ishte fundi. Edhe ajo e dinte. Kur e pyesnin dikur, se cilin djalë donte më shumë, ajo tregonte gishtat e dorës dhe përgjigjej me një buzëqeshje të zbehtë, që i binte trishtueshëm mbi fytyrën e tejrrudhur: “cilindo nga gishtat të presësh, dhemb njëlloj”. Në shpirtin e saj, ata ishin njëlloj (si në fëmijëri, në rininë e largët edhe sot, të burrëruar e të thinjur), të gjithë të barabartë, si përpara Zotit.

Ajo ishte një grua tepër e lashtë. Zoti i pati dhënë shpresë e durim, për të mbajtur mallin për dhjetëra vjet për të birin e saj të arratisur. Për dhjetëra vjet, nuk i pati dëgjuar zërin, nuk ia kishte parë fytyrën. Iku nga sytë këmbët, qëkur qe një djalosh i njomë, flokëzi e tani kushedi si qe fati i tij, në dherat e largëta të huaja, të përtejme, si përtej jetës. Letrat vinin jashtëzakonisht të rralla. Ajo s’dinte të lexonte, po si të gjitha nënat, e kuptonte gjuhën e letrave të të birit. I merrte, i paloste dhe i ruante në një portofol të grisur, duke falënderuar Zotin, që ia kishte marrë në mbrojtje dhe që ishte ende gjallë. Më pas letrat u ndërprenë krejtësisht.

Në humbëtirën ku jetonte, kërkoi “saber” vetëm te Zoti. “O Zot, o Zot, lutej çdo mëngjes, jepi durim zemrës sime të qëndrojë! Jepi bekimin tim, mërgimtarit të jetojë! Rrugën dhe bukën e hidhur të të arratisurit, lehtësoja, o Zot!”

Ajo e dinte që do të vdiste pa e parë. E kjo pritje, ky mall e  kishin tretur tashmë, i kishin tretur gjithçka, e ajo kishte mbetur ashtu siç qe, kockë e lëkurë, e rrëgjuar, e mbledhur grusht, me duart e drunjëzuara, që djali i madh po përpiqej t’ia ngrohte sadopak midis duarve të veta ndërkohë që e sillte ndërmend fare të re, me një rrëzëllim bardhësie e mirësie, me sytë e kaltër fisnikë.

Të gjithë thoshin, se ata të dy ngjanin më së shumti, megjithëse ishin aq të ndryshëm. Ajo, një dele e urtë e perëndisë e ai, i zjarrtë, energjik e pasionant, por gjithsesi, i respektueshëm. Asnjëherë nuk e prekte te pika e saj e dobët, te shpresa, që në mos në këtë botë, në tjetrën, do të piqej me mërgimtarin. Ajo ndarje absurde, e çmendur, e pakuptimtë, ajo ndarje për së gjalli, do të kishte ndoshta një skaj për së vdekuri. Lotët dhe mallkimi i nënave për këtë mizori të pashoqe, do të ngjitej deri në kupë të qiellit, e njerëzit do të zgjoheshin një mëngjes të habitur për ç’ka panë syhapur, apo në gjumë.

Djali i saj i madh e dinte që ajo e pati shkrirë gjithë ç’kishte për shkollimin e tij (megjithëse vetë s’dinte të lexonte),  nuk i kërkoi kurrë asgjë, veç asaj unaze të thjeshtë prej argjendi.

“Jam nëna e pesë djemve, i pati thënë njëherë, e nuk mund t’i mbaj kështu, duart bosh”.

E ja, tani unaza rrotullohej nëpër gishtat e tejpashëm. Mëma mundohej të daraviste mjegullën dhe ta shihte për herë të fundit fëmijën e saj të parë, si në atë çast të papërsëritshëm në jetën e çdo gruaje, kur e mban foshnjën e njomë për herë të parë në duar dhe e ndjen se lumturia është e vërtetë, e prekshme dhe për të ia vlen çdo sakrificë e çdo stërmundim.

Tani, djali i madh rrinte aty krejt i ngrirë. S’kishte guxim ta pranonte këtë të vërtetë, këtë ikje të saj. Kishte frikë, shumë frikë ta besonte dhe kishte një dëshirë të çmendur, që të mbyllte sytë e të mos e shihte. Po ajo ishte aty tashmë. Djalit i vinte të thërriste, të ulërinte: “Jo, jo,  s’është e vërtetë”, por zëri i mbetej në grykë. Lot s’kishte fare. Zëri, fjalët, lëvizjet i ishin  ngurtësuar. Çdo gjë i dukej e besueshme dhe e pabesueshme, e vërtetë dhe e pavërtetë, që i përkiste krejtësisht e që s’i përkiste fare. E njohur dhe jashtëzakonisht e huaj, ishte kjo ikje, kjo lamtumirë.

Mjegulla bëhej gjithnjë e më e dendur në sytë e mëmës, e frymëmarrja i ishte  shpeshtuar. Ndoshta vetëm zemra ndiente rrëfimin më të sinqertë e pendesën më të vërtetë, më njerëzore të djalit të madh, që po i pëshpëriste ta falte, që kurrë, kurrë s’kishte mundur t’ia shpërblente vetëflijimin e saj. Pikërisht, ajo ishte fjala më e saktë për të: “e vetëflijuara e tyre”. Siç duket, askush në botë s’ka mundësi t’i japë prindit atë ç’ka i merr. Veçse të paktën ai, shpirtkthjellët, mund t’i drejtohej edhe në orët më të vështira të jetës: “O nëna ime”, pa u turpëruar e pa u skuqur. Dihet, që nëna është vatra, është ngrohtësia, është nderi, është krenaria, është mirësia, është gjaku që rrjedh në deje. Vetëm ajo ka aftësinë të dallojë në atë frymë të fundit edhe nëpërmjet mjegullës, engjëllin nga djalli, të shenjtin a të shënjuarin me vdekje, edhe të largëtin, në botën e tejlargët, si përtej jetës.

“Të falënderoj o Zot, mërmëriti mëma, që po iki e po i lë pas fëmijët e mi! Jam përpjekur që ata të mos e humbasin udhën. Jam përpjekur, por nuk  kam pasur aq forcë sa ta shpëtoja edhe atë të mjerin.”

Atë çast u dha në derë ai që mëma e quajti “të mjerë”, i hallakatur, me shpirtin e turbulluar e me sytë e ulur. Mëma e dinte gjëmën e jetës së tij dhe ai nuk kishte guxim t’i afrohej, megjithëse e dinte, që pas kësaj do t’i humbiste edhe ato çaste të pakta, kur e ndjente veten në praninë e mëmës, si njëherë e një kohë, djalosh i bukur, sykaltër e zemërdëlirë.

Mëma ende nuk i kish shkëputur duart nga duart e djalit të madh, të cilin po e mbyste ngashërimi, por po përpiqej që mëma të mos ta kuptonte. Ku ishte tani zëri i saj u bukur? Pse ishte bërë eter, një zë i largët, një fjalë e mbajtur pezull? Dhe jeta ishte ndërprerë, ishte ndarë në dy skaje të kundërta, në atë të viteve të para të jetës e në këtë të tanishmen. “Njeriu i mirë nuk vdes kurrë. Atë e thërret Zoti të shkojë atje lart, ku s’ka asnjëherë dimër, në mbretërinë e shenjtë.”

Vëllai i madh e ndjeu që gjithnjë e më thellë, si një turjelë, po ia gërryente zemrën hidhërimi jo vetëm për mëmën që po vdiste, por edhe për atë, vëllanë e tij. I qëndronte përballë me jetën e tij të panjollë, që t’i mësonte se ishin djemtë e  asaj gruaje engjëllore e që për hir të saj, duhet të qëndronin e të mos binin poshtë e më poshtë në ferrin e zi të jetës ku jetonin.

Të qëndrosh. Po si të qëndrosh? Si, si?

Ai qëndronte aty, i shtangur në fund të odës, si gjithmonë as i gjallë, as i vdekur, krejtësisht i ngujuar në mjerimin e tij. Mëmën e kishte dashur më shumë se jetën. Ajo pati qenë engjëlli i tij mbrojtës dhe vetëm pranë saj e harronte vetveten. E tani po e humbiste.

Mëma s’po i shkëpuste ende duart nga djali i madh. Po përse e lanë të rrokullisej në atë humnerë? Tani ishte fundi e ai e dinte se pas vdekjes së mëmës, do të zbriste thellë e më thellë në Had. I kërkonte me përgjërim sytë e saj të mjegulluar e lutej që ajo ta falte, ta falte, sepse e dinte fort mirë, kur pat filluar zezana. Pati ndodhur shumë herët, pas arratisjes së të vëllait. Atë e detyruan, e detyruan. Askush përveç mëmës nuk e vuri re, që atij i pati rënë hija e keqbërësit.  Pati ndodhur atë ditë të largët, kur mëma ia hoqi nga duart revolen, sepse e ndjeu tronditjen e tij. Sepse ai nuk deshi, nuk e deshi në asnjë mënyrë të vepronte në atë mënyrë. Atëherë, ai i kishte sytë aq të bukur e të pastër, sa mëma mund t’i lexonte tejpërtej, se si po luftonte me jetën e vdekjen. E ajo e deshi të gjallë, e aspak të vdekur. “O Zot, fale mëmëshkretën, që e ndoqi nëpër shkallë dhe e pa tek qante veten (tetëmbëdhjetëvjeçar i bukur si diell), me lot të nxehtë e të hidhur, me lot gjaku!” Lot, që i shteruan që në atë çast. Sytë e zemra i mbetën thatë, i mbetën  shkretë. Ishte aq i ri! E mëma u ul në gjunjë e thirri ZOTIN në ndihmë: “Shpëtoje, se  është fare njomishte!” – iu lut.

Por jo me atë çmim, jo me atë çmim! Çmimi tashmë ishte paguar dhe ai ishte aty. “Mëmë”,  këlthiste, vetëm zemra jote mund të më japë ndjesë. Nuk jam unë fajtor, jo, jo, s’jam unë plotësisht fajtori. Janë hienat, mëma ime, hienat, që sulen mbi njeriun e shkretë, të dobët e të pambrojtur. Mos më braktis, o engjëll i qiellit! Jam përpjekur të bëj sa më pak të zeza, po e keqja më e madhe është kjo që i bëra vetes sime! Si mund të jetojë njeriu kështu, as i gjallë as i vdekur? Përse nuk më le atëherë, që ta plotësoja veprën time? Përse, përse mbeta kështu mjeran? Përse?

Ai ndjeu lëvizjen e buzëve të mëmës, që mërmëriti emrin e tij, bëri një hap para, e u ndal. Mëma ngriti dorën me mundim dhe e preku verbëtazi brezin e vëllait të madh “Ç’po ndriçon aty?”- pëshpëriti.

“Shpirti yt i kulluar” – tha djali i madh. U përkul. E puthi. Balli ishte akull, me djersë të ftohta. “Nuk vdes njeriu i mirë. Atë e thërret Zoti”,  iu kujtuan fjalët e saj.

“Lamtumirë!” – i tha dhe iku nxitimthi nëpër shkallë, me supet e rënduara nga vitet, me zemrën krejt të zbrazët, akull të ftohtë. Vdekja po i rrëmbente bashkë me mëmën, pjesën më të bukur të jetës. Nuk deshi në asnjë mënyrë ta shihte mëmën të vdekur.

“Jo, jo, – tha, kur ndeshi sytë e të vëllait, – edhe unë jam i dobët. Ç’ka qenë jeta ime në fund të fundit? Një iluzion tragjik. S’jam aspak më i mirë se të tjerët, vetëm e vetëm, sepse kam mbyllur sytë, që të mos shoh dhe veshët, që të mos e dëgjoj rënkimin e vuajtjes të të tjerëve. Ne jemi brezi më fatkeq vëllai im. Jetuam nëpër terr dhe humbëm gjuhën e Zotit, pendesën, mëshirën, dhe përfundimisht humbëm edhe veten.”

Jashtë binte shi. Binte shi pa pushim. Shi me gjyma, litarë, litarë. Nëpër shkallë ndeshi vëllanë e mesëm, që vraponte duke dihatur. I shkurtër, i djersitur, me këpucët e arnuara të mbushura me ujë. Gjithnjë kështu ishte ai, në një vrapim të pandalur, për t’iu gjendur njerëzve në hall, me këpucët e tij të stërvjetra. Nuk lodhej asnjëherë.

“Vdiq?- e pyeti, po vdes?”

Vëllai i madh, tundi kokën. Drita e neoneve ishte e zbehtë. “A e di vëllai im, unë do të jem i pari që do t’i shkoj pas mëmës! Do t’i shkoj pas po në një ditë të tillë me shi. Dhe shiu nuk do t’u ndahet vdekjeve tona. Shiu do ta lagë kufomën time dhe kostumin tim të ri, që ka vite që më pret. Kostumin e ri, a e kupton vëllai im i madh?”

Vëllait të madh iu mblodh një lëmsh në fyt. Kishte qenë vëlla e baba për të gjithë ata vëllezër. Deshi t’u thoshte se atyre u mjaftonte prekja e duarve të mëmës dhe zemra e saj, që do t’ua ndriçonte paskëtaj, rrugën e terrin, sepse jeta e tyre pati kaluar vërtet nëpër terrin e natës më të zezë ku shumëkush e pati humbur rrugën e shumëkush pati mbetur i përçudnuar!

Shiu nuk pushonte aspak e po dukej se s’kishte ndër mend të pushonte asnjëherë. Mëma e ndjeu që hyri rrugëtari i lagur nga shiu. Lëvizi me mundim dorën. Vëllai tjetër sikur u shkund nga shtangia dhe që të dy u gjendën njëkohësisht pranë shtratit të mëmës, ku vëllai më i vogël qante pa zë e nuk lëvizte fare dhe nuk shihte se kush hynte e se kush dilte. “Jam gati, – tha rrugëtari me zë të lartë, – jam gati për rrugë. Shumë rrugë kam bërë në këmbë në jetën time. Më merr mos më kurse, se unë nuk do të lija kurrë vetëm!” Mëma lëvizi gishtat me mundim.

“Jo, jo, jo!” Sytë tashmë të veshur, s’shihnin asgjë. Duart ishin në ankth. Tkurreshin e tkurreshin pa pushim mbi kuvertë, sikur të mos u mjaftonte koha.

Një vetëtimë ndriçoi qiellin. “O Zot, ki mëshirë për fëmijët e mi! Mos m’i lë përgjithmonë në terr!” – u lut mëma për herë të fundit. Djemtë shikonin të mahnitur tkurrjen e duarve të saj, sikur donin të kuptonin se ç’po kërkonte pa pushim mbi kuvertë.

“Ç’kërkon ashtu? – pyeti rrugëtari, vëllain e vogël?

Vëllai i vogël mezi u përmend nga përhumbja.

“Ç’kërkon ashtu mëma ime? – i thirri rrugëtari, nuk e sheh që s’po niset dot për rrugëtimin e fundit?”

Djali i vogël u hodh përpjetë. “Amanetin”- tha, – kam harruar amanetin e mëmës.

Amaneti i çuditshëm qe një robëdishambër me kuadrate të kuqe i të arratisurit, që me dhjetëra vjet s’e kishte parë. E pati ruajtur në sepete pa e larë asnjëherë, sepse mbante erën e djersës së të birit… Amanet ua pati lënë, që të mos harronin, të mos e harronin kurrë, që ta mbështillnin me të kur të vdiste.

Djali i vogël vrapoi në dollap, hapi bohçen e rrëmbeu robëdishambrin nga sepeti i mëmës, e solli dhe i ra në gjunjë.

“Më fal!” – i tha.

Sytë s’i shihnin më asgjë dhe frymëmarrja i ishte rënduar. Vetëm duart e brishta me gishtat e tejdukshëm prekën stofin e butë. Dhe gjetën për çudi aq forcë, sa ta tërhiqnin, ta afronin pranë zemrës, që t’ia lehtësonin frymën e fundit. Djemtë qanin pa zë.

Vetëm pas një copë here, u dëgjua një klithmë …

Ai, që aq vite i kaloi me lot të shteruar, ndjeu t’i rridhnin lot të nxehtë e përcëllues mbi mjekrën e parruar e t’i gulçonin, si një shi i rrëmbyer mbi gjithçka të mbetur në atë kërcu të djegur nga rrufeja, që pati qenë jeta e tij.