Archives for August 2018

Dom Lush Gjergji: Çetta ishte kirurg shpirtëror i mbarë shqiptarëve

August 8, 2018 by dgreca

“Ne duhet ta gjejmë damarin e komunikimit. Në pajtimin e gjaqeve ia gjetëm damarin, ia gjetëm zemrën popullit, dhe populli na u përgjigj dhe na e dhuroi zemrën. Sot, fatkeqësisht, s’po ka liderë të tillë, s’po ka lëvizje të tilla për t’ia gjetur zemrën popullit dhe për t’i thënë: o popull, nuk dëshirojmë asgjë tjetër përpos të mirën, të drejtën, të vërtetën, dashurinë dhe jetën tuaj”, thekson dom Lush Gjergji, i cili ishte pjesë e Lëvizjes për pajtimin e gjaqeve, të prirë prej Anton Çettës/

Ne Foto: Anton Çetta/

Nga Rexhep Maloku/Dom Lush Gjergji i konsideron heronj të gjallë të gjithë ata që në emër të popullit falën gjakun e më të dashurve të tyre në fillim të viteve nëntëdhjetë. Shpreh keqardhje se ata njerëz janë lënë anash, megjithëse falja e rreth 1200 gjaqeve ndali vëllavrasjen në kohën kur regjimi brutal i Slobodan Milosheviqit nisi zbatimin e masave represive pas suprimimit të autonomisë. Gjergji, pjesë e Lëvizjes për pajtimin e gjaqeve, të prirë prej Anton Çettës, thotë se pa ndaljen e vëllavrasjes nuk do të kishin sukses as lëvizjet për liri.

“Anton Çetta mbetet një figurë në mendjen dhe zemrën e popullit shqiptar. Dhe është fatkeqësi që nuk kemi ditur ta shprehim një nderim dhe falënderim jo ndaj tij, por ndaj Lëvizjes dhe fenomenit të pajtimit të gjaqeve. Fatkeqësia është që nuk gjendet kurrkund e shënuar as në libra shkollorë. Fatkeqësia është se ne e kemi kujtesën shumë të shkurtër, dhe të mirën po e zhvlerësojmë dhe po e harrojmë”, thekson Gjergji, vikar i përgjithshëm i Kishës Katolike të Kosovës, në një intervistë rreth Lëvizjes për pajtimin e gjaqeve dhe refuzimin e Institutit Albanologjik të Kosovës që shtatorja e Çettës të vendoset para institucionit ku i kishte prirë seksionit të folklorit.

Gjergji, anëtar i Këshillit organizativ për vendosjen e shtatores së Çettës, e përshkruan si zotni plakun e urtë që për dekada me radhë kishte mbledhur folklorin shqiptar. “Ishte një njeri i cili e donte mbi të gjitha popullin e vet dhe të mirën e popullit të tij. Prandaj do të thosha, një kirurg shpirtëror i mbarë popullit shqiptar”, thekson Gjergji. “Ishte ai i cili e hetoi, mbase më mirë se askush se kanceri më i madh i shoqërisë shqiptare është hakmarrja, siç e kam definuar unë, si vetëvrasje, vëllavrasje dhe vrasje”.

KD: Çka ju shkon ndërmend kur dëgjoni emrin e Anton Çettës, sidomos kohëve të fundit pas përplasjes për lokacionin e shtatores së tij?

Gjergji: Anton Çetta, një njeri i mrekullueshëm i traditës, i kulturës dhe i qytetërimit tonë ilir arbëror dhe shqiptar. Një njeri që e kemi definuar, të gjithë ata që e njohim, zotni, në kuptimin e fjalës, i kompletuar për sa i përket aspektit intelektual, për sa i përket aspektit shpirtëror. Ishte një njeri i cili e donte mbi të gjitha popullin e vet dhe të mirën e popullit të tij. Prandaj do të thosha, një kirurg shpirtëror i mbarë popullit shqiptar. Ishte ai i cili e hetoi, mbase më mirë se askush, se kanceri më i madh i shoqërisë shqiptarë është hakmarrja, siç e kam definuar unë, si vetëvrasje, vëllavrasje dhe vrasje. Dhe për ta vetëdijesuar popullin për këtë nuk ishte lehtë. Antoni ishte njeri i provanisë së Zotit. Ai me hulumtimet që i bëri rreth thesarit popullit, rreth frazeologjisë, rreth kulturës dhe qytetërimit, 20 vjet, ishte një lloj përgatitjeje për veprën e tij hyjnore, sepse kudo që shkonim me bacën Anton, kishte njerëz që ai i njihte. Madje ishte legjendare kur shkonim para tridhjetë, katërdhjetë vjetëve, kam qenë në këtë shtëpi dhe më kujtohet atë natë kur kemi biseduar për kulturën, për traditën, për popullin shqiptar, dhe ka lindur një fëmijë. Madje i kujtohej edhe emri i njeriut tri-katërdhjetëvjeçar, dhe ai thoshte: baca Anton ai jam unë. Prandaj krijonte një atmosferë unike. Para Anton Çettës ka qenë shumë e vështirë të thuash jo. Dhe ne kemi punuar shumë rreth vetëdijesimit, sepse pa u ndryshuar vetëdijesimi nuk ka ndryshim. Populli në fillim bëri një rezistencë të jashtëzakonshme, por më vonë e kuptoi se ne nuk donim asgjë, pos që populli të jetë i lirë dhe i mirë. I lirë dhe i mirë, pa falje, është e pamundshme. E kam definuar edhe këtë: Kush urren, jeton për të bërë keq. Krejt fuqinë e jetës së vet e drejton gabimisht. Prandaj të jetosh si individ, si familje dhe si shoqëri nuk është e drejtë. Robëria më e madhe e një populli është pikërisht robëria e së keqes. Dhe gjakmarrja ose hakmarrja ka qenë një fenomen i tillë.

Mst: Fatkeqësisht, shpejt i harrojmë të mirat

KD: Një fjalë e urtë popullore kanunore thotë se “shpia e shqiptarit është e Zotit dhe e mikut”. Megjithatë, çka tregon fakti se Instituti Albanologjik nuk i bën konak, le të themi kushtimisht, birit të tij?

Lushi: Pa shikoni, ato janë çështje të vendimeve dhe përcaktimeve të tyre, dhe unë nuk do të ndërhyja assesi, por Anton Çetta është meritor edhe për themelimin e Institutit Albanologjik, edhe për seksionin i cili është marrë me të, edhe për shumëçka tjetër. Le ta vlerësojnë njerëzit që janë ekspertë për këtë, por një gjë është e sigurt: Anton Çetta mbetet një figurë në mendjen dhe zemrën e popullit shqiptar. Dhe është fatkeqësi që nuk kemi ditur ta shprehim një nderim dhe falënderim jo ndaj tij, por ndaj Lëvizjes dhe fenomenit të pajtimit të gjaqeve. Fatkeqësia është që nuk gjendet askund i shënuar as në libra shkollorë. Fatkeqësia është se ne e kemi kujtesën shumë të shkurtër dhe të mirën po e zhvlerësojmë dhe po e harrojmë. Dhe figura e Anton Çettës e vërteton edhe një herë këtë qëndrim.

KD: Në Këshillin organizativ për shtatoren jeni ju dhe mulla Xhevat Kryeziu. Me aq sa kemi lexuar, nuk keni pasur dilema

Gjergji: Absolutisht, nëse dikush meriton të njihet si njeri i popullit, një kirurg i shpirtit të popullit prej kancerit që është hakmarrja, atëherë kuptohet se merita nuk është as e Antonit, as e dom Lushit, as e Xhevatit, as e të ndjerëve Zekeria Canës, as e hoxhë Kokrrukut. Populli doli në sipërfaqe dhe populli e pranoi pajtimin si parakusht për çdo lëvizje tjetër. Pa pajtim të të gjithë shqiptarëve nuk do të kishim as liri, as demokraci, as shtet, as asgjë ….

KD: Më falni që ju ndërhyj, por institucionet shtetërore, si Instituti, pavarësisht se janë shkencore, por që financohen nga taksat e shtetit, ndryshe, ta zëmë prej Kishës apo Bashkësisë Islame, nuk po arrijnë të gjejnë gjuhë të përbashkët

Gjergji: … Ne si bashkësi fetare, që është Bashkësia Islame e Kosovës dhe Kisha Katolike në Kosovë, absolutisht sikur atëherë që kemi bashkëpunuar, edhe hoxhë, edhe prift, edhe në kishë, edhe në xhami, edhe në lëndina, edhe në livadhe, e rastësishme ka qenë të ndodhë pajtimi e jo ku. Dhe kjo e ka bashkuar popullin shqiptar edhe më tepër. Populli shqiptar edhe një herë e ka dhënë një dëshmi para botës se është një popull paqedashës, liridashës dhe e bëri një katarzë, një pastrim të brendshëm shpirtëror. Nuk fajëson të tjerët, por dëshiron faljen, lëshimin, apo gabimisht, apo traditën e mbrapshtë, që ishte gjakmarrëse, apo hakmarrëse. Ne kemi ndërruar edhe shprehjen, sepse kur thua gjakmarrës, ose hakmarrës, sikur kishte të drejtë, ndërsa jeta e njeriut është e pacenueshme, sepse e dhuron Zoti dhe e merr Zoti. Dhe ne atyre që kanë bërë krime nuk u kemi thënë që ata t’i falim, por t‘i lirojmë njerëzit që kanë pësuar dhe të dalin prej urrejtjes, që është diktatori më i madhi i njerëzimit dhe që nuk vdes kurrë. Krejt diktatorët e tjerë vdesin ose dikush i largon, por diktatorin e urrejtjes apo së keqes duhet ta vrasim dhe ta flakim ne prej shpirtit dhe zemrës sonë. Prandaj Lëvizja për pajtimin gjithëshqiptar ka qenë një lëvizje preludi ….

Mst: Dora e zezë e armikut

KD: Por si nisi, sepse mbase ka pasur pajtime, nëse mund të themi sporadike?

Gjergji: Lëvizja jonë ka nisur me studentët, me të rinjtë, sidomos me ish të burgosurit, sepse ata nëpër burgje kanë thënë: Ne nuk mund t’i hakmerremi një shteti, një sistemi. Shteti na burgos, na vret, na i bën të gjitha të zezat, na dhunon, na përjashton, megjithatë ne nuk kemi çfarë të bëjmë. Pse atëherë ne trimërinë e vëllazërinë të mos i aplikojmë ne një sistem, që, ngadalë, të shohim që armikun, kundërshtarin dhe vrastarin ta bëjmë vëlla, sepse nuk kemi vëllezër tepër që të shkojnë në drejtime të kundërta dhe që të jenë shpeshherë të manipuluar për ekzistim. Mos harroni se në shumë raste e kemi hetuar dorën e zezë të sistemit, sepse ata janë munduar të na bindin ne: t’u japim armë, sepse e dimë se shqiptarët vrasin, e dimë se shqiptarët nuk falin. Edhe nëse ka ndodhur çfarëdo kontestimi, i kanë thënë: vraje. Ia kanë dhënë edhe armën, disa vjet shkon në burg në Serbi mëson një zanat dhe kthehesh. Kjo ishte dredhia. Andaj ne i falënderojmë për këtë edhe rininë, ish të burgosurit politikë, intelektualët e profileve të ndryshme, përfaqësuesit e bashkësive fetare, Kishën Katolike ….. Prandaj ne kemi krijuar një ideal rreth pajtimit ku ishin të gjithë. Andaj kanë dalë njerëzit me emra eminentë para popullit dhe kur kanë kërkuar një gjë, nuk kanë mundur t’u thonë jo. Në pajtimin e gjaqeve ne kemi mbledhur elitën më të mirën ekzistuese atëherë dhe ajo ka qenë përkrahëse e këtij ideali dhe kjo na ka ndihmuar shumë që populli ta kuptojë për së drejti, që ne nuk kërkojmë asgjë, por kërkojmë prej tyre lirinë.

Mst: Kthesë e madhe

KD: Megjithatë, studiues të huaj dhe shqiptarë kanë shkruar shumë për kokëfortësinë e shqiptarit, andaj a kishit ndonjë strategji, meqë ishte një ndryshim radikal në kuptimin e thyerjes së forcës së traditës dhe kanunit. A ishte e vështirë të bindeshin familjet, sepse kishte raste mospajtimesh ndërmjet familjarëve se a duhej të falej gjaku?

Gjergji: Në fillim ka qenë shumë e vështirë, sepse logjika e popullit ka qenë e ngulitur në dy procese: Gjaku nuk falet dhe gjaku nuk tretet, apo nuk humb. Ne kemi thënë se nderi më i madh që mund t’iu bëhet të vrarëve është pikërisht kjo: populli shqiptar me gjakun e tyre ta gjejë fuqinë e pajtimit dhe të faljes. Kur populli e ka përkrahur dhe Lëvizja filloi të jetë popullore dhe gjithëpopullore, atëherë njerëzit kanë qenë të gatshëm të falin. Andaj fuqia ishte në popull, ishte në njerëz. Aktivistët kryesorë ishin ata që kanë falur gjakun. Në momente të caktuara ata kanë thënë: më fal, por nëse unë kam gjakun e babës, vëllait, shokut, mikut e të tjerë, nuk janë ata njerëz që mund t’i gjejmë në kopsht dhe t’i mbjellim, e kemi falur dhe jemi të lumtur që e kemi falur, dhe bëjeni edhe ju këtë gjë. Unë në një fjalim, ndër shumë fjalime të asaj kohe, i kam quajtur heronj të ditëve tona. Dhe kam kërkuar t’i shkruajmë në mesin e heronjve të ditëve tona. Dikur heronjtë i kemi kërkuar nëpër arkiva, nëpër histori, nëpër legjenda,sot heronjtë i kemi në mesin tonë.

KD: Çka tregon për një shoqëri pothuajse njëzet vjet pas luftës mospërfshirja e këtyre heronjve, siç thatë ju, as në tekste shkollore?

Gjergji: Një shoqëri që nuk di të vlerësojë vetveten, Lëvizjen …. dhe dhuratën më të madhe që populli shqiptar ia ka bërë vetvetes dhe dëshmia më e madhe për bashkësinë ndërkombëtare, është një lëshim vetëvrasës. Dikur na kanë vrarë të tjerët, sot po bëjmë vetëvrasje me qëndrime të tilla dhe me shumëçka tjetër.

Mst: Nuk ka mbetur thuajse asgjë gjithëshqiptare

KD: T’i kthehemi edhe një herë përplasjes për shtatoren. Ju gjatë kohës së faljes së gjaqeve keni shkuar te familjet me sloganin “falja gjakun kombit”, mirëpo sot pse institucionet nuk po arrijnë të pajtohen për lokacionin e shtatores së figurës që nuk e kontestoi askush sa ishte gjallë. Çka dëshmon kjo për shoqërinë tonë?

Gjergji: Kjo dëshmon se më nuk ka pothuajse asgjë që është gjithëshqiptare dhe grupet e ndryshme, partitizmi – nuk është më parti, është partitizëm – copëtimi i popullit në grupe, grupacione, parti, fatkeqësisht është sëmundje e re e popullit shqiptar, sidomos në Kosovë, mirëpo fenomeni është i pranishëm edhe në Shqipëri, dhe thuajse nuk ka asgjë të përbashkët që ta kemi si konsensus dhe të themi: Kjo është e përbashkët. E shihni edhe në bisedime me serbët, edhe në çdo çështje. Nuk kemi më pikë të përbashkët orientimi, dhe kjo e dëshmon varfërinë e mjerimin shpirtëror në të cilin jemi sot. Partitë jo që ta shërbejnë popullin, kanë arritur ta ndajnë dhe përçajnë atë. Dhe populli si i tillë, në prizmin e kësaj; grupeve, grupacioneve e partitizmit, e sheh me syze jo më me syrin e vet, por me syze që ia imponon dikush.

KD: Shqiptarët nuk janë më të lirë, nëse marrim parasysh Shqipërinë dhe Kosovën si shtete të lira, por edhe të drejtat e shqiptarëve në Maqedoni. Megjithatë, pas kësaj që thatë, i bie se shqiptaria është në krizë më të madhe tani kur shqiptarët kanë liri më të madhe?

Gjergji: Jemi në kuptimin e krizës së rrënimit të një sistemi të vjetër, të cilin me një mënyrë, rrethanat ndërkombëtare, sidomos ndërhyrja e NATO-s, shuarja e Jugosllavisë, rënia e sistemit të komunizmit dhe ateizmit, e ka përshpejtuar. Ne s’kemi qenë dhe s’jemi të gatshëm për ecje të re. Ecja e re e lirisë, e demokracisë, e paqes dhe e pajtimit kërkon dy-tri elemente që po na mungojnë: identiteti dhe personeli ynë ilir, arbëror dhe shqiptar. Ne kemi problem edhe me histori, kemi problem edhe me aktualitet, e sidomos kemi problem me projektimin e së ardhmes. Derisa një popull i tillë që nuk di se kush, që nuk di çka do dhe që nuk di si do ta arrijë atë, janë tri probleme themelore të identitetit dhe personelit, atëherë bredh në këtë formë prej skajshmërisë në skajshmëri, herë majtas e herë djathtas, e populli ka thënë mbaje mesin se vetëm në mes mund ta gjesh shpëtimin.

KD: Por a ka shpresë që të mos e mbyllim me pesimizëm?

Gjergji: Absolutisht, unë besoj në Zot dhe derisa besoj në Zot, besoj edhe në popullin dhe në njeriun. Ne duhet ta gjejmë damarin e komunikimit. Në pajtimin e gjaqeve ia gjetëm damarin, ia gjetëm zemrën popullit, dhe populli na u përgjigj dhe na e dhuroi zemrën. Sot, fatkeqësisht, s’po ka liderë të tillë, s’po ka lëvizje të tilla për t’ia gjetur zemrën popullit dhe për t’i thënë: o popull, nuk dëshirojmë asgjë tjetër, përpos të mirën, të drejtën, të vërtetën, dashurinë dhe jetën tuaj.

Fotolegjenda: Dom Lush Gjergji: “Anton Çetta është meritor edhe për themelimin e Institutit Albanologjik, edhe për seksionin i cili është marrë me të, edhe për shumëçka tjetër. Le ta vlerësojnë njerëzit që janë ekspertë për këtë, por një gjë është e sigurt: Anton Çetta mbetet një figurë në mendjen dhe zemrën e popullit shqiptar. Dhe është fatkeqësi që nuk kemi ditur ta shprehim një nderim dhe falënderim jo ndaj tij, por ndaj Lëvizjes dhe fenomenit të pajtimit të gjaqeve”

KUJTOJMË ET’HEM HAXHIADEMIN

August 8, 2018 by dgreca

NË KUADËR TË 550-VJETORIT TË GJERGJ KASTRIOTIT-SKENDERBE/

Nga Frank Shkreli/Me rastin e 500-vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit-Skenderbe, revista “Shëjzat” e Ernest Koliqit në Romë kishte ribotuar në vitin 1968 tragjedinë e Ethem Haxhiademit, Skënderbeu, shkruar prej tij në vitin 1935. Revista “Shëjzat” e ribotoi në atë kohë tragjedinë e Haxhiademit, kushtuar Skënderbeut jo vetëm për të përkujtuar 550-vjetorin e vdekjes së Heroit Kombëtar të shqiptarëve, por edhe për të nxjerrur në shesh emrin dhe veprat e Etëhem Haxhiademit, të ndaluara nga regjimi komunist, përfshirë edhe tragjedinë “Skënderbeu”. Nuk ka dyshim se veprat e Haxhiademit u ndaluan nga regjimi komunist për aryse të edukimit të tij në perëndim. Siç është shprehur edhe specialisti dhe studiuesi gjerman i letërsisë shqipe (i lindur në Kanada), Robert Elsie, në “Historinë e Letersisë Shqipe, “Formimi i thellë evropian perëndimor i tij (Etëhem Haxhiademit) gjeti shprehje më të plotë në tragjeditë klasike sipas modeleve greke e latine”. Fatkeqsisht, emri i Haxhiademit si dhe vlerat kombëtare të veprave të tija vazhdojnë të mbeten në errësirën e harresës edhe tani në post-komunizëm, ashtu siç ishin të ndaluara edhe në kohën e komunizmit. Duhet të falënderojmë të huajt, siç ishte Robert Elsi i ndjerë, të cilët kanë shkruar dhe shkruajnë për shkrimtarët shqiptarë dhe veprat e tyre të ndaluara nga komunizmi enverist dhe të harruara nga Shqipëria “demokratike” e 28 viteve të fundit.

Fatkeqsisht, unë nuk di shumë për jetën dhe veprat e Etëhem Haxhiademit, përveç disa informacioneve të kufizuar që gjënden në internet mbi jetën dhe veprat e tija, por po përpiqem ta kujtoj atë për vlerat dhe kontributin e tij, por edhe si pjesë e një “amaneti” që më kishte porositur Ernest Koliqi në një letër që më kishte dërguar në fillim të viteve 1970-ata, me rastin e një nisme modeste për botimin e një reviste për të rinjtë në Nju Jork, ku më këshillonte që në rast se kjo fletore modeste do të merrej edhe me letërsi, atëherë, “Mos harro auktorët që regjimi komunist i Tiranës ka përjashtue nga historia e letërsisë shqipe.” Fatkeqsisht, botimi i kësaj fletorjeje nuk zgjati, vetëm disa numra, ndonëse pas pak kohe u çvendosa nga Nju Jorku në Washington për të punuar për Zërin e Amerikës dhe si përfundim botimi i saj u ndërpre për gjithmonë, duke mos pasur mundësi të plotësoja porosinë e tij. Por amanetin jam munduar t’a mbajë këto 10-15 vitet e fundit, duke kujtuar, sipas mundësisë dhe nga koha në kohë, në publicistikën tepër modeste, shkrimtarët dhe poetët mbrenda dhe jashtë atdheut, të ndaluar dhe shumë prej tyre të persekutuar, të burgosur dhe të vrarë nga regjimi komunist i Enver Hoxhës, siç është edhe Etëhem Haxhiademi. Është në këtë frymë pra dhe pa kurrfarë pretendimesh prej eksperti, që marrë lirinë dhe guximin të kujtoj edhe këtë dramaturg e poet të harruar dhe të strukur në errësirën e mos kujtesës, pikërisht për vuajtjet e tija dhe dramën “Skënderbeu” në këtë vit kushtuar Gjergj Kastriotit -Skënderbe, me rastin e 550-vjetorit të vdekjes së Krye-Prijsit të shqiptarëve.

Sipas burimeve të ndryshme, Etëhem Haxhiademi ka lindur në Elbasan në vitin 1902, ku ka kryer edhe shkollën fillore, ndërsa studimet e mesme dhe të larta i ka kryer në Austri dhe Gjermani. Konsiderohet si një letrar i përgatitur mirë, një prej përfaqsuesve klasikë të letërsisë shqiptare, sipas atyre që janë në gjendje të vlerësojnë veprat e tija. Në dedikimin e botimit të tragjedisë “Skënderbeu”, vlerësohet si autor i cili i dha letërsisë shqipe vëllimin e vjershave origjinale të përmbledhura në veprën me titull, “Lyra”, përfshirë edhe përkthime veprash klasike nga latinishtja. Aty thuhet se Haxhiademi mori pjesë në lëvizjen letrare shqiptare të këthesës historike dhe interesante që është periudha nga viti 1930 e më vonë, ndërkohë që ai bëhet i njohur me një numër veprash dramatike që dolën në dritë nga viti 1921 e deri më 1939. Në këtë kënd vështrim, tragjedia “Skënderbeu” shtjellon një subjekt kombëtar, “Këtë herë, tyke e ditun se popullit t’onë i pëlqejnë themat kombëtare, paraqis tragedin ‘Skënderbeu’ me protagonist heron t’onë kombëtar”, ka shkruar Haxhiademi.

Në veprat e tija, “Me ndiesi bujare pajisen vehtjet e krijueme prej tij”, ndërsa “Idealet e nalta njerzore paraqiten në veprat e tija si pikë arrijtjeje të jetës”, ka vlerësuar Ernest Koliqi në parathënien e ribotimit të tragjedisë, “Skënderbeu” nga revista Shëjzat me rastin 500-vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut më 1968, në Romë.

Tragjedia “Skënderbeu” e Etëhem Haxhiademit përshkruan shumë fatkqësi, fyerje dhe urretje për vdekje, me të cilat është përballur Skënderbeu gjatël gjithë jetës dhe veprimtarisë së tij, si prijës tokave arbërore. Intrigat e shumta për pushtet, për tu bërë vet mbret — duke u përpjekur për të prishur besëlidhjen e Gjergj Kastriotit-Skënderbe me prijësit e tjerë shqiptarë — nga Moisi Golemi dhe bashshkortja e tij, Zanfina përfundojnë madje edhe në tradhëti ndaj Skënderbeut, duke i prirë një ushtrie otomane e cila më në fund mundet nga Gjergj Kastrioti — Skënderbeu dhe forcat e tij besnike. Megjithkëtë, Skënderbeu e falë dhe i jep Moisiut detyrën e tij të më parëshme, ndërsa e shoqja e Mosiut, Zanfina e dëshpëruar për ngjarjet, therë veten me thikë dhe vdes.

Tragjedia “Skënderbeu” e Etëhem Haxhiademit sjellë reagimin e Skënderbeut ndaj vetëvrasjes së Zanfinës duke përfunduar me refrenin e shkurtër në të cilin, ku megjithë tradhëtinë e madhe ndaj tij nga më të afërmit bashkpuntorë të tij, shprehet vlera e faljes dhe e pajtimit, si një prej idealeve më të larta njerëzore që paraqiten në veprat e tija, si pikë arrijtjeje të jetës për të gjithë, madje edhe në ditët e sotëme moderne, ndërkohë që Skënderbeu – megjithë tradhëtitë ndaj tij – madje shfaq edhe keqardhjen e vet për vdekjen e shoqes së Moisiut, Zanfinës:

“Ndonëse më donte të keqen, pikëllohem,

Për vdekjen e të ngratës kur mendohem.”

Përmbyllet tragjedia “Skënderbeu” me refrenin përfundimtar të Skënderbeut — si protagonisti kryesor i tragjedisë — me një dëshpërim por edhe me një premtim prej tij:

“Filluem të msohemi me pun’t’ këqija

Dhe si po shoh e mjer’ do të jetë Shqipnija.

Por unë deri sa t’rroj nuk do të kursehem

Për të mbrojtun tokën t’ime që ushqehem.

Barbarit të tërbuem sa të jem gjallë,

Do t’i vërsulem rreptësisht me pallë

Dhe gjak’i im bregoret do t’i lajë,

Që të rrojë Shqipnia dhe flamur’i saj.

Në “Historinë e Letërsisë Shqipe”, Robert Elsie ka shënuar se, “Në kohën e gjuetisë së shtrigave më 1946-1947, Haxhiademi u arrestua e u dënua me vdekje. Bibliotekën dhe dorëshkrimet ia konfiskuan. Me ndërhyrjen e njerëzve me influencë si Aleksandër Xhuvani (1880-1961) dhe Omer Nishani (1887-1954), dënimi me vdekje iu kthye me burgim të përjetshëm. Vdiq më 17 mars 1965, pasi kishte punuar për shumë vjet si përkthyes në burgun e Burrelit”.

Thuhet se vdekja e tij ndodhi nën rrethana të dyshimta, pasi sipas disa burimeve as varri nuk i dihet. Robert Elsie citon Haxhiademin të ketë shkruar se, “Mprojtja mâ e madhe qi munt t’i bahet nji shkrimtari asht t’a çojnë mësuës asè sekretar në ndonji zyrë të vogël. Nga nji herë ngjanë që e qisin jasht fare dhe nga kjo punë e thjeshtë dhe e lanë pa bukë në të katër rrugët. Po a munt të lulëzojë në këtë mënyrë literatura shqiptare?” Ethem Haxhiademi (1902-1965) i shkroi këto fjalë në vitin 1939, si parathënie në botimin e librit të tij me poezi “Lyra”. “Atëbotë, ai nuk mund ta dinte”, shkruan Robert Elsie, “Se çlirimi i vendit që sa po pushtohej, do ta mbyllte në qelitë e burgut, prej ku nuk do të dilte i gjallë. Nëse Shqipëria komuniste e dënoi, Shqipëria demokratike, duket se nuk ia hedh sytë. Për 70 vite me radhë, tekstet e tija u “zhdukën”, u strukën, humbën, nuk u lexuan, nuk u shkrua për to, nuk u përmendën…në Shqipëri, ende sot, duket sikur ka “një urdhër-ndalese a harrese” që i sillet si aureolë e zezë emrit të tij”, ka shkruar Elsie për tragjedinë e jetës së Haxhiademit.

Kujtojmë Etëhem Haxhiademin për veprën e tij “Skënderbeu” në këtë vit të shpallur prej shqiptarëve si Viti i Gjergj Kastriotit-Skënderbe, me rastin e 550-vjetorit të vdekjes së Heroit Kombëtar. Por, njëkohsisht, unë e kujtoj me këtë rast edhe për të çuar në vend amanetin e marrë në vitin 1972 – që sipas mundësive — të mos harrohen, por të kujtohen autorët që regjimi komunist i Tiranës i ka përjashtuar nga historia e letërsisë shqipe dhe të cilëve, fatkeqësisht, siç është shprehur edhe studiuesi i çeshtjeve shqiptare, Robert Elsie, “Shqipëria demokratike nuk ua hedhë as sytë”

*Ribotimi “Skënderbeut” të Et’hem Haxhiademi nga Shëjzat e Ernes Koliqit në Romë më 1968, me rastin e 500-vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit-Skëndrebeut

Kosovo’s Partition is a Dangerous Solution

August 8, 2018 by dgreca

Partition of Kosovo or adjusting borders between Kosovo and Serbia would destabilise the region and potentially spark violence, argues a former adviser to the US State Department./

By David L. Phillips/

Partition would herald the demise of Kosovo as a multi-ethnic society, and mark the failure of the EU-facilitated dialogue between Kosovo and Serbia aimed at mutual recognition within Kosovo’s current frontiers.
Partition is not a new idea. It was first raised in the mid-1990s by writer and politician Dobrica Cosic, the so-called ‘Godfather of Serbian nationalism’, and others at the Serbian Academy of Arts and Sciences.
Germany’s ambassador Wolfgang Ischinger discussed partition in the summer of 2007, when UN-tasked negotiators from the US, EU and Russia, known as the ‘Troika’, tried unsuccessfully to broker a deal between Serbia and Kosovo.
Last year, Serbian Deputy Prime Minister and Foreign Minister Ivica Dacic argued that “everyone needs a lasting solution of the Serbian-Albanian conflict, which can be reached only through an agreement… where everyone will win something and lose something”.
Dacic and Prime Minister Ana Brnabic recently discussed partition with US presidential adviser Jared Kushner. After the meeting, Dacic pronounced: “All cards are on the table.”
Evaluating partition starts with a clear understanding of what Serbia wants.
Dacic proposes that Serbia would give up its claim to all of Kosovo in exchange for lands north of the Ibar River. Serbian enclaves in other parts of Kosovo would have autonomy and exercise executive powers. The Serbian Orthodox monastery of Visoki Decani and other Orthodox monasteries in Kosovo would gain special protected status.
Serbia wants financial compensation for properties it claims in Kosovo, including industrial and energy facilities. Serbia would resettle Serbia refugees currently residing in Serbia proper to lands it gains through partition.
The proposal for partition gives rise to many questions.
Is the ruling Serbian Progressive Party prepared to amend Serbia’s constitution to recognise Kosovo? Will Serbia abandon its efforts to obstruct countries from recognising Kosovo, as well as Kosovo’s membership in multilateral institutions? Is the European Commission prepared to start negotiations with Kosovo over its EU membership?
What actions are foreseen from EU non-recognisers – Spain, Greece, Cyprus, Romania and Slovakia? Would a deal on partition automatically trigger their recognition of Kosovo?
Membership in the UN must also be part of the package. However, acquiescence from Russia or China is far from guaranteed.
Demarcation is a stumbling block. Exchanging lands north of the Ibar River for ethnically Albanian lands in Serbia such as Presevo, Medvedja and Bujanovac is a complicated procedure. Would the swap be symmetrical or based on estimated value of the territories concerned?
Population transfers would be messy. What would happen to ethnic Albanians currently residing north of the Ibar River? Would they remain or would there be a managed process for their migration and compensation?
Would Kosovo Serbs in the south have the option of immigrating to lands north of the Ibar River? What mechanism would be established to manage population flows?
What would happen to the existing agreement for an Association of Serb Municipalities, one of the agreements between Belgrade and Pristina, intended to provide some enhanced powers to Kosovo’s Serbs? Would Belgrade still seek an Association of Serb Municipalities for Serb communities in south Kosovo?
Compensation is also tricky. A Property Compensation Commission would be required to review titles, determine ownership, determine the value of properties, and arrange compensation.
Ownership of the Trepca Mines, an important mining and metallurgical complex in northern Kosovo which both Belgrade and Pristina claim, is another issue. The mines are currently split along ethnic lines, with Serbs running parts that lie in the Serb-controlled north of Kosovo and Pristina running parts in the south.
Are the Trepca Mines rich in gold or largely depleted? Who would own the Trepca Mines? Would Trepca be placed into a trust for Kosovo? Who would be responsible for developing Trepca’s mineral resources, managing the trust, and distributing funds going forward?
Other natural resource issues would have to be addressed, such as the Gazivoda Lake, a large reservoir that supplies water and electricity to central Kosovo.
Partition would open wounds from the war. There are still thousands of missing persons. Victims demand accountability. How would a deal on partition address accountability?
Other ethnic partitions have led to violence and mass migration, for example the division of India into India and Pakistan. Partition could spark a new phase of ethnic conflict in Kosovo and the region, destabilising fragile multi-ethnic states.
Would the Republika Srpska in Bosnia seek to join Serbia? Would ethnic Albanians in Macedonia be next in line to unify Albanian territories?
Many people died to preserve the ideal of democratic, ethnically diverse states in the Western Balkans. Slobodan Milosevic’s goal was always to unify the Serbian nation and establish ‘Greater Serbia’. Partition of Kosovo would achieve at the negotiating table what Milosevic failed to achieve through ethnic cleansing.
Partition requires major symbolic and substantive concessions with political, economic and security ramifications. Transparency is critical. Partition cannot be negotiated behind closed doors.
Partition would be the defining event in Kosovo’s history. It requires debate in political circles and with civil society, as well as guarantees from the international community.

*David L. Phillips is Director of the Program on Peace-building and Rights at Columbia University’s Institute for the Study of Human Rights. He served as a Senior Adviser to the US Department of State under Presidents Clinton, Bush and Obama. Author of ‘Liberating Kosovo: Coercive Diplomacy and US Intervention’, Phillips worked closely with Ambassador Richard C. Holbrooke on Bosnia and Kosovo.

KOSOVË-SERBI, MARRËVESHJA-VËSHTIRË

August 8, 2018 by dgreca

-Presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi: Mundësitë e marrëveshjes me Serbinë jashtëzakonisht të vogla, gjasat janë minimale, por duhet bërë përpjekje maksimale/ -Jo ndarje të Kosovës, jo shkëmbim të territoreve dhe jo autonomi për serbët, por korrigjim të kufirit, njohje reciproke, anëtarësim të Kosovës në të gjitha mekanizmat ndërkombëtarë/

-Mundësia për të legjitimuar kërkesat politike e historike të shqiptarëve të Preshevës, të Mevegjës e Bujanovcit për t’iu bashkuar Kosovës/

PRISHTINË, 8 Gusht 2018-Gazeta DIELLI-Behlul Jashari/ Presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi, tha sot në një konferencë shtypi se mundësitë për të arritur një marrëveshje me Serbinë janë jashtëzakonisht të vogla, por duhet bërë përpjekje maksimale.“Gjasat janë minimale, mirëpo ne duhet të bëjmë përpjekje maksimale që të shfrytëzojmë çdo mundësi që ndoshta në fund të arrijmë një marrëveshje historike definitive në mënyrë paqësore përmes dialogut të udhëhequr nga Bashkimi Evropian dhe mbështetur plotësisht nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës”, u shpreh presidenti i Kosovës.

Presidenti Thaçi theksoi se, dialogu Kosovë-Serbi ka vetëm një qëllim thelbësor, arritjen e marrëveshjes ndërshtetërore për normalizim, njohje reciproke dhe pajtim.

“Unë jam i përkushtuar për arritjen e marrëveshjes dhe në kuadër të këyre përpjekjeve kam propozuar, pas kërkesës të përfaqësuesëve të Preshevës, Medvegjës dhe Bujanovcit, korrigjimin e kufirit me Serbinë”, tha presidenti Thaçi.

Ai shtoi se këtë e ka propozuar si mundësi e vetme për të legjitimuar kërkesat politike e historike të shqiptarëve të Preshevës, të Mevegjës e Bujanovcit për t’iu bashkuar Kosovës.

“Kjo nënkupton jo ndarje të Kosovës, jo shkëmbim të territoreve dhe jo autonomi për serbët, por korrigjim të kufirit, njohje reciproke, anëtarësim të Kosovës në të gjitha mekanizmat ndërkombëtarë”, tha presidenti Thaçi dhe në vijim iu përgjigj edhe interesimeve të medias.

Në 30 korrik Kuvendi i Kosovës njoftoi mbylljen e sesionit pranveror pa përfunduar seancën plenare të debatit parlamentar për dialogun me Serbinë, ndërkohë që kishte edhe një propozim rezolute të paharmonizuar mes grupeve parlamentare, rreth së cilës kishte pikëpamje të ndryshme dhe replika.

Propozuesi, që është një nga partitë opozitare, shprehu gatishmëri për takim me grupet parlamentare që ta diskutojmë dhe ta plotësojmë propozimrezolutën para se ajo të hidhet në votim në fillimin e sesionit vjeshtor.

Një takim tjetër i nivelit të lartë presidencial është paralajmëruar për në shtator, ndërsa në 18 Korrik 2018 në Bruksel u zhvillua takimi i dytë i fazës finale të dialogut në mes të Kosovës dhe Serbisë, i presidentëve HashimThaçi e Aleksandar Vuçiç, në procesin drejt normalizimit të marrëdhenieve, kryesuar nga Bashkimi Evropian.

“Ky takim ishte më i shkurti në 6 vitet e fundit, por më i vështiri dhe më i rëndi”, ka deklaruar presidenti kosovar Thaçi në një konferencë shtypi pas kthimit në Prishtinë.

Por, theskoi se, të gjithë janë të vetëdijshëm se, normalizimi i raporteve Kosovë-Serbi, ndërtimi i fqinjësisë së mirë, njohja reciproke, paraqet paqe, stabilitet dhe të ardhme të sigurtë evropiane për të dy vendet dhe gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor.

Ishte ky takimi i shtatë presidencial, i pesti i presidentëve Thaçi e Vuçiç. Para takimit trilateral me dy presidentët përfaqësuesja e lartë për Politikë të Jashtme e Bashkimit Evropian, Federica Mogherini, ka takuar ndaras fillimisht delegacionin e Kosovës e pastaj të Serbisë.

Në dialogun në Bruksel Kosovë-Serbi për presidentin Thaçi, të inauguruar në muajin prill 2016, dhe presidentin Vuçiç, të inauguruar në qershor 2017, takimi i 18 korrikut 2018 është i pesti, pas të katërtit të dielën e 24 qershorit 2018, të dy këto të fazës finale.

Ndërsa takimi i 23 marsit 2018 ishte i treti, pas të parit në 3 korrik e të dytit në 31 gusht 2017, ku në fokus ishte një fazë e re e dialogut dhe zbatimi i marrëveshjeve drejt normalizimit të marrëdhënieve.

Në 2017-tën kishte edhe dy takime të tjera në Bruksel në nivelin e lartë. Në 1 shkurt Kosova dhe Serbia zhvilluan takimin e dytë brenda një jave, në vazhdimësi të takimit të 24 janarit, me pjesëmarrje të presidentëve bashkë me krerët e qeverive pas 30 raundeve kryeministore të procesit drejt normalizimit të marrëdhënieve, të kryesuar nga BE e mbështetur nga SHBA.

Në këto dy raunde presidenti i Kosovës Hashim Thaçi u takua me atëherë presidentin e Serbisë Tomislav Nikoliç. Realizimi i marrëveshjeve dhe dhënja fund situatave tensionuese e retorikave ishte në fokus të ketyre dy takimeve që u zhvilluan ndërkohë që kishte kaluar një vit pa asnjë raund të nivelit të lartë, që nga takimi i 30-të kryeministor, por i vetmi në 2016-tën i zhvilluar në 27 janar dhe i fundit që nga i pari në 19 tetor 2012.

Para pesë vitesh, në 19 prill 2013, në Bruksel, Kosova dhe Serbia – kryeministrat e atëhershëm Hashim Thaçi e Ivica Daçiç, në raundin e 10-të të dialogut, të ndërmjetësuesuar nga Përfaqësuesja e Lartë e BE-së në atë kohë, baronesha Catherine Ashton, kanë parafuar Marrëveshjen e Parë për Normalizimin e Marrëdhënieve, të vlerësuar historike.

Në 30 raundet kryeministrore, 23 takimet Thaçi-Daçiç janë pasuar me 7 raunde të tjera të kryeministrave atëherë Isa Mustafa e Aleksandar Vuçiç të qeverive të reja të zgjedhjeve 2014 në të dy vendet, që u mbajtën më parë në Serbi e pastaj në Kosovë.

Bisedimet Kosovë-Serbi në nivel të lartë kanë pasuar dialogun teknik, të filluar në 8 mars 2011, poashtu në Bruksel.

PËRSE HASHIM THACI E KA FRIKË SALI BERISHËN

August 8, 2018 by dgreca

Opinion nga Asllan BUSHATI/

Para disa kohësh kam lexuar një studim të një universitetit britanik,mbi dështimin e perendimit për multietnicitetin e shteteve në Europë vecanërisht pas Luftës Dytë Botërorë (LDB). Sipas tyre ky dështim ndodhi me ish Bashkimin Sovjetik, ish Jugosllavinë, ish Cekosllavakinë etj. Në vazhdim studimi hedh idenë e rishikimit të praktikës së dështuar të multietnicitetit dhe kthimit tek kufijt e kombeve (etnive). Ky mendim hidhet në tavolinat e kancelarive si një risi, si ide e kohëve të pas LDB-së dhe vecanërisht pas shembjes së murit të Berlinit, si një strategji e së ardhmes për parimet bazë të rregullimit të mardhënive ndërkombëtare.

Reminishenca të kësaj ideje kam parë shpesh herë në shtypin e përditshëm. Por që para 242 vitesh e deri më sot , ka një eksperiencë unikale me Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku multietnicitetit ka funksionuar e funksionon për mbrekulli duke qenë demokracia më e mirë në botë, e shteti me ekonominë e fuqinë ushtarake më të madhe në glob. Edhe Be-ja ka gati një shekull që ëndërron të mund të krijojë një multietni eureopiane si ajo e SHBA-së. Pra ideja e kthimit tek shetet me etni të pastërt në kohën e një globazilimi gjithnjë e në rritje, duket si një kundër rrjedhë e kohës së sotme në marrdhëniet ndërkombëtare.

Kështu duket qartë se Presidenti i Kosovës Hashim Thaci, Presidenti Serbisë Vucic (dhe politikanë të këtij soji), janë rreshtuar në këtë kundër-rrymë. Thaci kërkon:”një korigjim të kufijve midis Kosovës e Serbisë”, ndërsa Vucic thotë se” në raportet Serbi- Kosovë nuk duhet të dalë e humbur vetëm njera palë (Serbia). Të dyja palët duhet të humbasin dicka duke shkëmbyer”. Pra të dy janë për shkëmbime duke marrë pamjen e të plotfuqishmëve (sikur ata janë pronarët e Kosovës e Serbisë). Në këtë rokopujë ballkanike, Be-ja, Natoja, e kancelaritë perendimore heshtin. Ndërsa një kotmëkot i OKB-së thotë se:” këto diskutime duhet ti bëjnë palët”. Pra heshturazi ajo pranon një zgjidhje të problemit të Kosovës edhe me prekjen e kufijve të saj.

Tani kthehemi tek debate ndërshqiptar, ku një grup përfaqësuesish të Preshevës takojnë ish Presidentin dhe ish Kryeministrin e Shqipërisë Zotin Sali Berisha, të cilit i kërkojnë një mendim se a mundet që Lugina e tyre ti bashkangjitet Kosovës në kuadrin e bisedimeve Kosovë- Serbi?. Berisha me shume elegancë e mirsjellje shpreh mendimin e tij (duke mos përmendur asnjë emër a funksion), se ai e sheh të pa mundur një gjë të tillë, madje ai thotë se mund të bëhet një precedent i rrezikshëm. Ky mendim personal i Sali Berishës u vlerësu nga Hashim Thaci si tërësisht armiqësor dhe për këtë i vërsulet atij me gjthë arsenalin gojor më të ulët e të pa përshtatshëm. Fjalor i Thacit ishtë më i rëndi , më hipokriti e më meskini se i gjithë kundërshtarëve politik të Berishës. Po pyetja shtrohet pse? Ku ishte Thaci deri tani? Cilat kanë qenë raportet e tij me Berishën këto njëzet vite dhe pse nuk është thënë agjë për to? Le ta shikojmë problemin nga disa kënde shikimi.

Sali Berisha në gjykimin tim (por edhe të shumicës së shqiptarëve) pa as më të vogëlin dyshim, është politikani më i fuqishëm , më i zëshëm, më i zgjuar, më karizmatik, më vepruesi,më imponues ,më nuhatësi i këtyre 28 viteve të fundit në trojet shqiptare. Opinionet e tij janë të pranueshme, tërheqëse e udhërrëfyese për masat e gjëra të njerëzve por edhe për politikanët. Pra kjo është “pema me kokrra në politikën shqiptare” dhe në pemën me kokrra qëllohet me gurë.

Kështu Hashim Thaci duke qëlluar Berishën përpiqet të bëjë dy gjëra në të njejtën kohë: e para e cvendos vemendjen e rënduar të opinionit jashtë Kosovës dhe e dyta e nxjerrë atë jashtë kontekstit të kohës ( pra jashtë bisedimeve me Serbinë). Kjo bëhet sepse Berisha ka ndikim të madh edhe brenda Kosovës gjë e cila ja vështirëson veprimet Thacit se kundërshtarët e tij politik mund të armatosen me idetë e mendimet e Berishës. Një rigrumbullim forcash e deputetësh në parlament (praktikisht i mundëshëm), e vendos Thacin në cep të ringut e në prag të nokautit, dhe shtron mundësinë e daljes tij me barela nga ringu politik. Në kushtet e sotme lufta e Thacit kundër Berishës (pa asnjë arsye të drejtpërdrejtë) i ngjan ose një avanturieri në politikë ose Sanco Pancos me mullinje e erës. Por duket se lepuri flenë diku tjetër.

Thaci duket se ka bërë shumë gabime (ndoshta edhe krime sic disa e akuzojnë). Për këto gabime mund të ketë dokumenta nga të cilat ai është në një trysni të dyanëshme, si nga Gjykata Speciale e ndërkombëtarët ,por edhe nga segmente të caktuara serbe. Në këto kushte, ai do të jetë përfshirë edhe në pazare paraprake jo të pastërta dhe me shashka tymuese kundër Berishës kërkon rrugëdalje nga rrethimi ose minimalja kërkon kohë në dispozicion për të dalë nga carqet e ngritura për të. Pozitat e Thacit dukshëm janë të palakmueshme madje edhe qesharake, sepse ai jo vetëm ka frikë nga Berisha, por ai ka frikë edhe nga hijet e veprimeve të tij. Thaci është i kapur nga fodullëku, egoizmi, korrupsioni e ndoshta edhe krimi.

Së fundi, deklaratat e Thacit e të Vucicit a mund të bëhen vepruese për ndryshimin e kufijëve në Gadishullin Ilirik e më gjërë? A mundet që kancelaritë perendimore të bëhen sehirxhinj dhe të lejojnë hapjen e një konflikti të armatosur në këtë rajon e më gjërë? Sot a po punohet që në Europë të shkohet në rrugën drejt integrimit apo drejt derivimit (disintegrimit)? Unë besoj tek integrimi dhe shembulli i shkëlqyer amerikan.