Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909
Karakter/
William Wordsworth/
(shqipërim Nga Astrit Lulushi)
Rrallë natyra gjen vend
Për kaq shumë kontraste
Si në një fytyrë njeriu:
S’është e menduar
As e zbehur
Çel, shkëlqen e skuqet
Tregon nxitim e ftohje
Ka kënaqësi e zymtësi.
Trimëri, forcë e kotësi,
Ndonjëherë vuajtje e dobësi
Indiferencë kur diçka nuk arrin
Vëmendje më shumë se duhet
Liri dhe vështrim të çuditshëm
Virtyt e shtirje, të dyja i shihen
Të gjitha i shkojnë emrit të saj;
Çdo njeri do të kërkonte
Të vetën menjëherë ta quante.
by ECPMF/
From 18-21 June 2019, we undertook an international freedom of expression mission to Albania, comprised of the European Centre for Press and Media Freedom (ECPMF), ARTICLE 19, the Committee to Protect Journalists (CPJ), the European Federation of Journalists (EFJ), the International Press Institute (IPI), Reporters Without Borders (RSF) and the South East Europe Media Organisation (SEEMO). The mission sought to gather information about challenges to freedom of expression and press freedom in Albania and bring concerns directly to Albanian government representatives.
Press conference Albania Joint Mission (fltr): Oliver Vujovic (SEEMO), Attila Mong (CPJ), Flutura Kusari (ECPMF), Sarah Clarke (Article 19), Scott Griffen (IPI).
We met with journalists; editors-in-chief; representatives of civil society, international organisations and foreign embassies present in Tirana; and senior government officials, including Albanian Prime Minister Edi Rama. The mayor of Tirana, Erion Veliaj, refused to meet with the delegation. We appreciated the possibility to meet with a wide range of stakeholders who provided insight on the press freedom situation in Albania.
The delegation found that press freedom in Albania is deteriorating. Recent physical attacks against journalists have gone unresolved. Top public officials regularly use language that belittles and smears critical journalists. The public administration, including the office of the prime minister and the mayor of Tirana, are not transparent in their interactions with the media and restrict access to critical journalists. Recently proposed media-related legislation, including a draconian regulation scheme for Albanian and foreign online media outlets, is not in line with international human rights standards.
We are concerned that Albania, a democracy, a member State of the Council of Europe and the Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCE), and a candidate country for the European Union, is not living up to its obligations to guarantee and safeguard freedom of expression and press freedom as required under Albanian law and international instruments including the European Convention on Human Rights.
1. Proposed amendments on media regulation
The coalition is deeply concerned by the Albanian government’s December 2018 proposed amendments to the country’s media legislation which would introduce mandatory registration requirements for online media and create an administrative body with the power to fine and shut down online media and block foreign online media without a court order. We consider that these measures attempt to introduce state regulation of online media, which is contrary to international best practices on self-regulation and would have a detrimental impact on freedom of expression and information and press freedom in Albania.
In our meeting with the prime minister, he informed us that a new updated draft of the amendments will shortly be made public following international criticism. He stated that in the next draft of the law, the possibility of shutdowns will be eliminated and fines will be much lower than provided for in the first draft. We welcome these changes and recall international human rights standards that “states should not impose mandatory registration to online media as a precondition for their work as this can have a very negative effect on media freedom.” The government should ensure that this legislation is fully in line with OSCE, Council of Europe and EU best practice.
We are also concerned about the ongoing lack of transparency regarding consultation on the draft law, which was introduced over the Christmas holiday period and given an extremely short consultation period. We urge the government of Albania to ensure that a meaningful consultation process with journalists and civil society is undertaken with the next draft of the amendments.
2. Defamation
The delegation expressed concern about what journalists described as a rising number of politically motivated defamation cases against journalists filed by politicians, often requesting disproportionate sums in damages. Such claims can have a serious chilling effect on journalists. The delegation notes positive reports that Albanian courts increasingly apply European Court of Human Rights standards to defamation cases.
Although prison sentences for defamation were repealed in 2012, defamation and insult remain criminal offences punished by a criminal fine, and recent years have seen proposals to reintroduce criminal laws against defaming top state officials. Even without the threat of jail sentences, the potential of facing a criminal conviction for their work can lead journalists to practice self-censorship. We strongly recommend Albania to fully repeal all criminal defamation and insult laws.
For his part, Prime Minister Rama committed to considering the possibility of fully repealing criminal defamation laws. He said he personally would not use criminal law against journalists but would continue to bring civil defamation cases against journalists in “extreme” cases.
3. Safety of journalists: threats, attacks and self-censorship
The delegation was informed during its interviews with stakeholders that various cases of physical attacks and serious threats against journalists in relation to their reporting remain unresolved by authorities. Recently, journalists were injured during anti-government protests. Investigative journalists have been harassed or fired because of their reporting, in some cases following suspected intervention of ruling party politicians. In some cases, journalists decide to not report threats and attacks to relevant authorities and not to inform the public. In addition, there are cases in which journalists revoke charges against their suspected perpetrators out of fear of further reprisals. The delegation was informed that authorities did not fully follow up on cases, and did not investigate the motives behind the threats and attacks. We are concerned that authorities fail to fully investigate the threats and attacks against journalists, thus contributing to an atmosphere of impunity, which might embolden perpetrators to commit similar attacks and intimidate journalists into silence. We are also concerned that authorities fail to ensure the safety of journalists covering protests.
4. Smear campaigns against journalists
During meetings with journalists, the delegation was informed that Prime Minister Rama constantly refers to them as “trash bins” (“kazan” in Albanian). Likewise, the leader of the opposition, Lulzim Basha, refers to media as “captured and bought”. Such language denigrates journalists and makes them appear to be a legitimate target for aggression in the eyes of the public, increasing the risk of threats or violence against them. The journalists we met with stated that when Prime Minister Rama calls them “kazan”, this results in immediate online harassment against journalists from members of the public using the same wording of the prime minister and sometimes even harsher language and threats. We are alarmed by such smears and propaganda-like language used by political leaders and other politicians against journalists. The delegation raised this with Prime Minister Rama, who defended his use of language but committed not to call journalists trash bins (“kazan”) in the future.
5. Transparency of institutions – access to information/press conferences
Mission delegates in front of the Prime Minister’s office (fltr): Oliver Vujovic (SEEMO), Sarah Clarke (Article 19), Attila Mong (CPJ), Flutura Kusari (ECPMF), Scott Griffen (IPI).
The situation of access to information and government transparency in Albania appears to be mixed. On the one hand, Albania’s Access to Information Law is widely regarded as excellent, although implementation remains inadequate. State authorities continue to deny journalists access to documents of legitimate and essential public interest – especially those related to public contracts, bids and concessions – and use delaying tactics with the result that when journalists do finally receive information it is no longer relevant. However, both the Information and Data Protection Commissioner and the Albanian courts are playing an important role in confirming journalists’ right to access documents.
On the other hand, the delegation found widespread consensus among media stakeholders that the Albanian public administration restricts access to independent journalists and utilizes its own communications formats to bypass critical media and control the narrative. According to interviews with numerous stakeholders, the prime minister does not conduct regular press conferences. When such press conferences take place, only journalists working for media close to the government are permitted to ask questions. Cameras from media outlets are not permitted. Increasingly, the prime minister uses ERTV, his online TV channel, as his official portal for communicating with the public. During election campaigns such as the one currently taking place, journalists are prevented from covering campaign events and instead provided with prepared material that they are expected to use. The practice of imposing government-controlled video feed and other materials on media outlets greatly restricts journalists’ access to information and ability to give the public an independent perspective on the actions of those in power.
In a meeting with the delegation, Prime Minister Rama disagreed with the above findings, saying that he conducted press conferences “when necessary”, adding “We don’t make any kind of selection, we don’t say ‘you are in’ or ‘you are out’ — we invite and everyone is there”. He said that he was open to questions from all journalists and that he never denied anyone the ability to cover his election campaigns. He described ERTV merely as a “window” into the government’s activities.
6. Media ownership
Our mission confirmed that Albanian media ownership and advertising revenue remains highly concentrated in the hands of a few, family-owned groups, with a high degree of cross-sector ownership. This situation was previously highlighted by BIRN Albania and Reporters Without Borders. A previous law containing specific rules on ownership of television stations is no longer in the books.
7. Recommendations
In accordance with Albania’s international obligations and commitments under the Council of Europe, the European Court of Human Rights and the OSCE, we urge the Government to eliminate any legislative provisions that would impose registration requirements and state regulation of online media, as well as the provisions giving regulators the power to suspend or block access to electronic publications and levy fines;
Media legislation should be drafted in a transparent way, in close consultation with journalists and civil society organisations The prime minister, the leader of the opposition, and other politicians should immediately stop smear campaigns and discrediting rhetoric used against journalists and media professionals;
Albanian politicians should organise regular press conferences and allow all journalists to ask questions and not discriminate them on the basis of their reporting. All journalists should have equal access to government/public information;
We urge Albanian authorities to ensure the safety of journalists covering organized crime and corruption, increase their efficiency in fully and thoroughly investigating threats, smear campaigns and physical attacks against journalists, bringing those responsible to justice. The authorities should also ensure the safety of journalists covering protests.
We encourage journalists and media professionals to report cases of attacks and threats to the partners of the Council of Europe Platform for the Protection of Journalism and Safety of Journalists, the OSCE Representative on Freedom of the Media, and freedom of expression NGOs;
We encourage journalists and civil society within Albania to take measures to strengthen solidarity;
We encourage journalists and media professionals in Albania to respect professional standards and strengthen self-regulation through membership in the Albanian Media Council;
Lawmakers should pass amendments to secure the operational, financial and human resource independence of the Information and Data Protection Commissioner;
Introduce effective measures to increase transparency and pluralism in media ownership.
Shtetet e Bashkuara duan atë që meriton populli shqiptar: sundim të ligjit që mbron punonjësit civilë dhe shkollat nga sulmet e pakuptimta, që mbron integritetin dhe sigurinë e procesit zgjedhor, dhe që mban premtimin e së drejtës së qytetarit për të protestuar paqësisht ndëkohë që bën që ata që përfshihen në dhunë të mbajnë përgjegjësi. Nxisim të gjithë qytetarët dhe të gjitha institucionet kudo në Shqipëri që të mbështesin parimet e sundimit të ligjit, të refuzojnë dhunën në të gjitha format e saj, si dhe të ushtrojnë paqësisht të drejtat e tyre demokratike ndërkohë që lejojnë bashkëqytetarët e tyre të bëjnë të njëjtën gjë. Po ashtu, iu bëjmë thirrje organizatorëve të protestës së nesërme që të mbajnë përgjegjësi përballë po të njëjtave parime, t’iu bëjnë thirrje publikisht mbështetësve të tyre të mblidhen paqësisht si dhe të refuzojnë energjikisht dhunën në çdo mundësi.
Përpjekjet e bëra nga Gjermania për afrim mes pozitës e opozitës shqiptare deri tani kanë qenë të pasuksesshme. Socialistët nuk lëvizin nga vendimi i tyre për të shkuar në zgjedhje, ndërkohë kriza në vend po thellohet.
Nga Anila Shuka*/Më 30 qershor në Shqipëri do të zhvillohen zgjedhje lokale. Trazirat janë të sigurta. Një ide të parë për atë çka mund të ndodhë në ditën e zgjedhjeve lokale, e pamë në ditët e shkuara, kur militantë të opozitës në Shkodër e Tropojë dhe gjetkë u përpoqën të asgjësojnë materialet zgjedhore dhe t’i vënë zjarrin lokaleve të votimeve. Opozita e ndjen veten te legjitimuar për sabotazhe te tilla që më 10 qershor, kur Presidenti Ilir Meta anuloi datën e zgjedhjeve, i shqetësuar nga trazirat e paralajmëruara. Partia Socialiste reagoi me procedurën për shkarkimin e presidentit.
Kriza politike
Qe prej shkurtit Partia Socialiste sundon thuajse e vetme ne Parlamentin e Shqipërisë, hiq ata pak deputetë opozitarë, me pozitë shumë të dobët në Kuvend, që nuk iu përgjigjën thirrjes së partisë së tyre për të dorëzuar ose mos pranuar mandatet. Dy grupimet kryesore të opozitës, aleanca përreth Partisë Demokratike dhe Lëvizja Socialiste për Integrim e zgjodhën këtë hap radikal pasi në media u botuan audio-përgjime që dëshmonin për manipulimin e zgjedhjeve parlamentare të vitit 2017, në të cilat socialistët fituan shumicën absolute, me anë të blerjes së votave me ndihmën e Krimit të Organizuar, sipas tyre.
Në një intervistë me Deutsche Wellen Lulzim Basha u shpreh se e shikonte zgjidhjen e situatës aktuale vetëm me dorëheqjen e kryeministrit Edi Rama dhe krijimin e një qeverie teknike dhe zgjedhjeve të reja të parakohshme. Më pas dolën përgjime të reja që janë tregues për një sistematikë të mundshme në blerjen e votës – kësaj radhe të botuara në faqet online të gazetës bulaverdeske gjermane, Bild. Kryeministri dhe shefi i socialisteve Rama i hedh poshtë akuzat dhe kërcënon me paditje gazetarin e Bild-it, Peter Tiede, i cili nga opozita dhe shumë shqiptarë konsiderohet tashmë hero.
Që audio-përgjimet janë të vërteta, këtë nuk e vë askush në dyshim në Shqipëri. Sepse ato vijnë nga prokuroria, e cila fillimisht i mbajti të mbyllura për gati dy vjet dhe vetëm pas presionit të shkaktuar nga publikimet nisi t’i trajtonte. Siç bëri të ditur për Deutsche Wellen të martën, Prokuroria e Përgjithshme nuk ka ngritur ende padi për krimin elektoral, por sipas saj „hetimi vazhdon intensivisht dhe me dinamikë“.
Protesta në Tiranë, 8 qershor
Reformë apo krizë gjyqësori?
Zvarritja e trajtimit të çështjeve gjyqësore është ndërkohë një problem i të gjithë sistemit të drejtësisë shqiptare. Atë nuk e vuan vetëm prokuroria. Edhe Gjykata Kushtetuese, që do të duhej të ishte instanca, ku do të zgjidhej konflikti aktual mes parlamentit dhe opozitës, nuk funksionon. Shkak për këtë është procesi i Vettingut, i cili synon të kontrollojë përshtatshmërinë e gjykatësve dhe prokurorëve mbi bazën e kualifikimeve të tyre profesionale, pasurisë dhe integritetit etiko-profesional dhe që i ka bërë shumë gjyqtarë dhe prokurorë që të lëshojnë karriget ende pa filluar procesi i testimit. Të tjerë nuk e kaluan dot provimin e fortë të Komisionit të mbikqyrur nga BE-ja dhe u skualifikuan.
Në këto institucione dosjet po bëhen pirg. Për Jordan Dacin, drejtues i Qendrës Shqiptare „Rule of Law“, problemi kryesor i reformës së drejtësisë është mungesa e një mekanizmi efikas për të zëvendësuar ata gjykatës dhe prokurorë që dalin nga sistemi për shkak të Vetingut. Paralizimi i gjyqësorit bën që çdo vit të shtohen nga 30 përqind dosje të reja që mbeten të patrajtuara për shkak të mungesës së stafit adekuat, vëren Daci në një intervistë me DW. Vetëm në Gjykatën e Lartë numri i dosjeve të patrajtuara është mbi 31 000, thotë ai.
Për bllokimin e drejtësisë në vend qeveria dhe opozita fajësojnë njëra-tjetrën. Ndërsa opozita e akuzon qeverinë se po e përdor bllokadën e gjyqësorit për të asgjësuar përfundimisht partitë e opozitës për të instaluar një regjim autokratik, partia qeverisëse e akuzon opozitën se po e përdor bojkotimin e zgjedhjeve si alibi për të penguar ngritjen e gjyqësorit të pavarur, prej të cilës të parët që do të dënoheshin do të ishin vetë krerët e opozitës. Prokuroria shqiptare është duke bërë hetime aktualisht kundër kreut të opozitës me akuzën për larjen e parave dhe fallsifikimin e dokumentave. Për Bashën kjo nuk është gjë tjetër, veçse një inskenim politik i sajuar nga kryeministri Rama për ta shantazhuar politikisht.
Përpjekje të pasuksesshme për ndërmjetësim
Në vjeshtë parlamenti gjerman do të duhet të japë dritë të gjelbër për çeljen e negociatave të anëtarësimit me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut. Ndërsa për Maqedoninë e Veriut, shumica e deputetëve në parlamentin gjerman janë mëse të qartë për një „po“ në lidhje me Shqipërinë ata kanë ende rezerva.
Sidomos deputetët e grupit parlamentar CDU/CSU ngurrojnë t’i hapin Shqipërisë këtë derëzë kaq të rëndësishme drejt BE-së. Zëvendëskryetari i grupit parlamentar, Johann David Wadephul, dëshiron së paku që të kapërcehet kriza aktuale, dhe gjykon se mbajtja e zgjedhjeve lokale pa partinë më të madhe opozitare është problematike për demokracinë. Sepse gjysma e kandidatëve për kryetarë bashkie kandidojnë pa rivalë. Deri në ditët e fundit, Wadephul u përpoq të ndërmjetësonte mes partisë së mazhorancës dhe asaj opozitës, në mënyrë që së paku të shmangte përplasjen gjatë zgjedhjeve. Por deri tani pa sukses.
Johann Wadephul
Partia Socialiste nuk e pranon kurrsesi shtyrjen e datës së zgjedhjeve, thuhet nga kreu i saj. Ndër të tjera, socialistët nuk duan të krijojnë një rast precedent për shtyrjen e zgjedhjeve nëpërmjet kërcënimit me bojkotim. Veç kësaj, mazhoranca e akuzon opozitën se nuk mori pjesë në zgjedhje vetëm ngaqë ishte e papërgatitur dhe llogariste se do të dilte e humbur. Edhe deputeti gjerman nga Të Gjelbrit, Manuel Sarrazin, një ndër raportuesit e Shqipërisë në Bundestag, mendon se bojkoti i opozitës është i papërligjur. Ai thotë se këtu po bëhet thjesht një luftë për pushtet mes Ramës dhe Bashës. Por sipas Sarrazinit, kjo luftë është shumë e pafavorshme për Shqipërinë duke pasur parasysh vendimin e vjeshtës në Bundestag. Por Sarrazin shton se, sido që të përfundojë kjo betejë, Shqipëria do ta marrë votën si nga grupi parlamentar i tij, ashtu edhe ai socialdemokrat.
– Pamje të rralla filmike të Faik Konicës në një regjistrim të panjohur në Nju Jork, shkurt 1938 –
Nga Agron Alibali/
Rilindasit apo themeluesit e shtetit shqiptar, si imazh figurash historike, na vijnë sot kryesisht përmes riprodhimeve të rralla në pikturë ose fotografi. Imazhe filmike për ta kemi pak ose aspak.
Për fat, sot njihen mjaft foto të Faik Konicës, dhe të reja zbulohen vazhdimisht. Mirëpo fakti që Konica arriti ta jetojë shkapërcimin teknologjik të imazhit të zëshëm dhe lëvizës, me fjalë të tjera, zbulimin e radios dhe kinemasë, sugjeronte që zëri dhe figura e gjallë e autorit dhe diplomatit të shquar do të mund të pluskonin diku, dikur.
Zëri i Konicës
Zëri i Konicës u zbuluar për herë të parë në gusht 2004 në koleksionin e pasistemuar të Bibliotekës së Kongresit Amerikan në Uashington. Merita u takon dy ekspertëve të bibliotekonomisë, përkatësisht Dr. Etleva Domi të BKSH-së, dhe Z. Grant Harris të Bibliotekës së Kongresit. Bëhej fjalë për intervistën e Konicës të nesërmen e pushtimit fashist të Shqipërisë, dhënë gazetarit Hilmar Robert Baukhage [1889v- 1976], në zyrat e NBC-së [National Broadcasting Corporation], Red Network, në kryeqytetin amerikan.
Duke cituar prof. Aurel Plasarin, Grant Harris do të më shkruante se kjo besohej të ishte e para dëshmi e njohur e regjistrimit të zërit të Konicës.
E dhënë në rrethana tragjike për kombin shqiptar, intervista e Konicës e 8 prillit 1939 është model i ligjërimit publik nga një diplomat i sprovuar, para opinionit të vendit pritës.
Sipas z. Harris, në 9 dhjetor 2004 dy kopje të regjistrimit të intervistës së plotë të NBC-së me zërin origjinal të Konicës iu dhuruan përkatësisht Ministrit të Kulturës së Shqipërisë dhe Drejtorit të BKSH-së të asaj kohe në një aktivitet të posaçëm të organizuar në Bibliotekën e Kongresit.[1]
Mirëpo, sikurse ka përmendur me mprehtësi prof. Nasho Jorgaqi, Konica do të vijojë të na befasojë me gjetje të tjera të pranisë dhe veprës së tij në vendet e ndryshme ku ka jetuar.
Një foto e panjohur
Dhe vërtet, një foto të rrallë të Faik Konicës e hasëm vetëm para disa javësh. Fotoja ishte marrë me rastin e vizitës së tre motrave të Mbretit Zog në Sh.B.A. në shkurt – mars 1938.
Foto 1 – Princeshat Myzejen, Ruhije dhe Maxhide, në hollin e vaporit italian që i barti në portin e Nju Jorkut, 28 shkurt 1938. Në sfond, Faik Konica; burimi ACME, Hoff Jackson [Arkiva personale, A.A.].
Vizitën e tre princeshave shqiptare e kemi mbuluar tjetërkund.[2]Këtu mund të përmbledhim vetëm kaq: vizita e Princeshave Ruhije, Sanije dhe Mexhide u përdor me zgjuarësi nga Mbreti Zog për të forcuar marrëdhëniet dy-shtetërore në një periudhë tejet delikate të gjendjes ndërkombëtare, si dhe për të arritur pajtimin e madh me Nolin. Kujtojmë se vetëm një vit më parë, tre princeshat e reja kishin ndërmarrë një turne të suksesshëm në mbarë Shqipërinë për të nxitur heqjen e mbulimit të grave shqiptare myslimane, në mbështetje të politikave modernizuese të të vëllait të tyre.
Mirëpo vizita në Sh.B.A. e grave të hirshme nga Shqipëria u prit me interes të pazakontë edhe nga shtypi amerikan.[3]Kurse shtypi sensacional deklaroi se princeshat shqiptare vinin në Amerikë për të gjetur burrë, çka e kishte irrituar pa masë Konicën.
Në fund gjithshka shkoi më së miri. Princeshat u pritën për çaj në Shtëpinë e Bardhë nga Zonja e Parë, Eleanor Roosevelt. Kurse komuniteti shqiptaro-amerikan i Bostonit, si dhe vetë Fan S. Noli Kryepeshkopi i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë, dhe dikur kundërshtar i ashpër politik i Zogut, u rezervuan atyre një pritje vërtetë të ngrohtë.[4]
Takimi i parë me shtypin amerikan i princeshave të shoqëruara nga Konica u krye ende pa zbarkuar, në hollin e klasit të parë të vaporit transoqeanik italian Conte di Savoia, pasi të gjithë udhëtarët e tjerë ishin larguar.
Foto 2: Holli Gran Colonna, i klasit të parë të vaporit Italian Conte di Savoia, ku u filmuan tri motrat e Zogut bashkë me Konicën.[5]
Sikurse shihet në foton e rrallë historike, të sjellë më sipër, tri motrat e Zogut, princeshat Maxhide, Ruhije dhe Myzejen, paraqiten të ulura në poltronë dhe të veshura plot shije. Në krah të tyre, në qendër të fotos, shpaloset Faik Konicës, në një nga daljet më të gjalla të tij. I veshur si përherë, plot sqimë, Faiku mban një pallto ngjyrë të errët, me shallin e çelët dhe me kapelën e mbajtur me dorën e djathtë. Rreth 70 gazetarë dhe fotoreporterë amerikanë e britanikë bombardojnë vizitoret e shquara nga vendi i vogël dhe ekzotik ballkanas me pyetje dhe me shkrepje fotosh e kërcëllitje flashesh.
Mirëpo pritësi i princeshave, Ministri shqiptar Faik Konica, dhe shoqëruesi i tyre, Asim Jakova, nuk iu përgjigjën pyetjeve të gazetarëve. Ata lexuan vetëm një deklaratë të shkurtër për shtypin, duke u justifikuar se princeshat ishin të lodhura nga udhëtimi i gjatë. “Myzejeni, Ruhija dhe Maxhidja buzëqeshin para kamerave, por diplomati-përkthyes as që e vuri ujët në zjarr të pyeste nëse ato kanë ardhur këtu për të gjetur burrë”,shkruante më shpoti gazeta New York Herald Tribune.[6]
Konica me zë dhe figurë
Fotoja e panjohur e princeshave me Konicën shërbeu si udhërrëfyes për hulumtim të mëtejshëm. Po të vërejmë me kujdes, ajo na sjell në plan të parë, me shpinë, edhe disa kameramenë. Çka do të thotë se, për ngjarjen, duhet të kenë ekzistuar edhe kronika filmike.
Në fakt, regjistrimin e parë e kemi si pjesë të një kronike të Pathé News, shërbim lajmesh filmike dhe dokumentarësh, i ofruar në Britaninë e Madhe dhe SHBA nga vitet 1910 deri më 1970.
Kronikë filmike 1 – Albanian Princesses Visit New York, British Pathé, 1 mars 1938[7]
Kronika e shkurtër prej 24 sekondash e Pathe Gazettefillon me mbërritjen e princeshave në Nju Jork me transoqeanikun italian Conte di Savoia.
Më tej, gazetari amerikan hamendëson nëse qëllimi i vizitës së princeshave është për pushime apo për motive politike? Kronika përfundon me supozimin e një komentatori amerikan, së cilës Konica i trëmbej më shumë se gjithshka: “Flitet se ato janë në kërkim të ethshëm [sharp lookout] për një burrë të pasur amerikan…” Edhe pse Konica këtu nuk na shfaqet, zemërimin e tij mund ta parafytyrojmë lehtazi.
Sikurse u përmend më lart, Konica kreu rolin e përkthyesit dhe kontrolloi me kujdes të gjithë ceremoninë. Ai nuk ngurroi aspak që të ndërhynte kur vërente se gazetarët amerikanë bënin pyetje që, sipas tij, ishin të papërshtatshme.
Disa nga batutat e Konicës ndaj gazetarëve ishin:
“I thought you were going to ask decent questions”, [“Mendova se do të bënit pyetje të përshtatshme…”]…Dhe kur një gazetar këmbënguli, Konica nuk përtoi t’ia përplaste: “Why don’t you grow up”? [“Sa i papjekur që jeni, xhanëm?”].[8]
Ndërsa këto shkëmbime të Konicës me gazetarët amerikanë ende nuk i kemi të përcjella në kronikat filmike të kohës [në foto shfaqen jo pak por pesë kameramenë], gjithsesi kërkimi këmbëngulës rezultoi në gjetjen e imazhit filmik të këtij takimi, ku Konicën më në fund e shohim të gjallë, me zë dhe figurë, bash me temperamentin e tij të shpenguar dhe sfidues.
Videoklipi historik është regjistruar nga British Movietone News,një shërbim dokumentar lajmesh që veproi nga vitet 1929 deri më 1979, dhe mban gabimisht datën 8 mars 1938.
Foto 3 – Paraqitje e titullit dhe numrit rendor të videoklipit të British Movietone.
Merita për gjetjen e rrallë vjen edhe falë bashkëpunimit me studiuesen e re dhe të pasionuar të Konicës, Dr. Loreta Loli, autore e një disertacioni shterues për prozën e Faik Konicës.[9]Me të vërtetë, duke kërkuar një inçizim tjetër zanor të intervistës së Konicës të shtatorit 1930 për rrjetin CBS [Columbia Broadcasting Corporation], që Dr. Loli e përcjell si përshkrim në disertacionin e saj,[10]dhe duke vijuar hulumtimin tonë në linjën e vizitës së motrave të Zogut, mbështetur në foton e mësipërme, befas hasëm në imazhet e gjalla filmike të Faik Konicës, të shkurtit 1938.
| Foto 4 – Pamje e videoklipit të British Movietone.[11] Përherë perfeksionist, xhentëllmen dhe “kujdestar” i rreptë i princeshave përballë ndërhyrjeve shpotitëse të reporterëve vendas e të huaj, Konica shfaqet aty duke iu vikatur gazetarëve në anglisht: “Wait a minute!”[Prisni një minutë!]. Pastaj Konica tund kokën me mosbesim të dukshëm, por të përmbajtur. Ai qetazi tërhiqet, pasi kameramenët thonë “Ready” [gati], dhe menjëherë Konica jep miratimin duke u përgjigjur edhe ai “Ready”. Mund të konkludojmë me saktësi se batutat e përcjella më sipër të Konicës me gazetarët do të kenë qenë në vijim të këtij shkëmbimi hyrës. Me sa kemi dijeni, ky është imazhi i vetëm filmik, me zë dhe figurë, i njohur deri tani, i Faik Konicës, autorit dhe diplomatit të shquar shqiptar.[12] Viedoklipi historik i Faik Konicës dhe princeshave shqiptare, me gjatësi prej 29 sekondash, mund të shikohet i plotë këtu poshtë, i bërë tashmë publik drejtpërdrejt nga arkiva e AP-së dhe British Movietone. Regjistrimi filmik i ngjarjes nga AP është paksa më i gjatë, dhe i ndryshëm nga Movietone, pasi në fillim ka material të tepërt. Rrjedhimisht, imazhet tona nisin pak më vonë, dhe Faik Konicën e shquajmë – të gjallë më në fund – në sekondat 5 – 8. | |
Kronikë filmike 2 – Imazhi, me zë dhe figure, i Faik Konicës me tri princeshat shqiptare, Nju Jork 28 shkurt 1938, [Arkiva AP].
Tragjikisht, vetëm 13 muaj më vonë, me 8 prill 1939, Faik Konica do të mbetej pa atdhe dhe pa punë, dhe do të protestonte fuqishëm kundër pushtimit fashist të vendit të tij në intervistën me z. Baukhage të përcjellë në krye.
Kurse të tri motrat, princesha të pafata, do të nisnin kalvarin e gjatë dhe tronditës të mërgimit të detyruar, ku kujtimet e vizitës në SHBA do të mbeteshin tashmë veç një vegim i largët, i bukur por i hidhur, dhe si mirazh që kurrë nuk kishte qenë i vërtetë.[13]
Agron Alibali
[1]Në aktivitet u luajt për herë të parë në publik edhe regjistrimi i intervistës së Konicës. Për më shumë në lidhjen: https://www.zeriamerikes.com/a/a-30-a-2004-12-10-10-1-85539627/372801.html. Në prill 2019 intervista e Konicës u transkriptua, u përkthye dhe dhe u ridha e plotë nga gazetari Ilir Ikonomi gjatë konferencës me rastin e 110 vjetorit të gazetës Dielli, organ i Federatës Pan-Shqiptare Vatra, the Heart, në Nju Jork.
[2]Agron Alibali, “Faik Konica – Dritëhijet e një diplomati”, Argeta Sh.p.k. Tiranë, 2016, ff. 422 – 433.
[3]Shih p.sh. The New York Times, February 20, 1938, Sisters of King Zog Will Visit This Country, Hope to Reconcile Exiled Bishop in Boston.
[5]Burimi: http://theesotericcuriosa.blogspot.com/2014/10/a-balkan-sister-act-myzejen-ruhije.html
[6]Agron Alibali, “Faik Konica – Dritëhijet e një diplomati”, Tiranë, 2016, Argeta, f. 427.
[7]https://www.britishpathe.com/video/albanian-princesses-visit-new-york
[8]Po aty. A nuk mund të konsiderohet kjo batutë si e përshtatshme për klasën e sotme politike shqiptare?
[9]Me Dr. Lolin pata rastin të jem bashkëautor i një kumtese analitike në seancën plenare të Konferencës Shkencpore për 110 vjetorin e “Diellit”, në prill 2019, Nju Jurk. Disertacioni i Dr. Loreta Lolit, Proza e Faik Konicës – Tiranë, tetor 2018, gjendet tek http://www.doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2018/12/LORETA-LOLI-Proza-e-Faik-Konic%C3%ABs.pdf
[10]“Kur Shqipëria mbretëron në Amerikë”,nga Naum Th. Trebicka, Dielli, 16 shtator 1930, ff. 2-3, përcjellë në disertacionin e Dr. Loreta Lolit, f. 257.
[11]Movietone dhe arkiva përkatëse u blenë më pas nga Associated Press [AP].
Dokumentari i shkurtër gjindet në arkivën digjitale të British Movietone, tek www.movioetone.com me këto të dhëna:
[12]Për plotësi, ekziston edhe një kronikë e tretë e ngjarjes, por pa zë, ku Konica – dhe princeshat në atë moment – shfaqen me shpinë. Kronika prej 19 sekondash titullohet: Sisters of King Zog on U.S. Tour, Clip ID 61340. Konica shfaqet në sekondën 5-8. Kronika pa zë gjindet tek https://www.efootage.com/stock-footage/61340/Sisters_Of_King_Zog_On_U.s._Tour/
[13]Ndërkohë, arkivës së AP-së i drejtuam një kërkesë me shkrim për mundësinë e dhurimit të një kopjeje të saktë e të plotë të dokumentarit të British Movietonepër Arkivin Qendror Shtetëror të Filmit dhe për Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë në Tiranë.